I 1 < l : . ■ * ANICII MANLII SEYERINI BOETII COMMENTARII • i m LIBRUM ARISTOTELIS IIEPI EPMHNEIA2 RECENSUIT CAROLUS MEISER. PARS POSTERIOR SECUNDAM EDITIONEM ET INDICES CONTINENS. BOSTON COLLEGE LIBRARY CHE T HILLr L»,v- LIPSIAE IN AEDIBUS B. G. TEUBNERI. MDCCCLXXX. 1 bl252 X.IPSIAE: TYPIS B. G. TETJBNERI. PRAEFATIO. In secundae editionis textu recensendo lii libri manu scripti mihi praesto fuerunt: S codex (Salisb. 10) bibliothecae Palatinae Vindo- bonensis 80 (Endlicheri 370) s. X, qui continet f. 1 — 8V versionem continue scriptam libri Aristotelici itEQi EQiirjvecag, quam littera 2J signavi, deinde f. 9 — 176v sex libros Boetii commentariorum. F codex (Frisingensis 166) Monacensis 6366 s. XI et X: vetustior manus s. X incipit a f. 33 (p. 352 edi¬ tionis Basileensis = p. 171 nostrae editionis). T codex (Tegernseensis 479) Monacensis 18479 s. XI, qui f. 1 — 56 v priorem editionem expositionis Boetii, f. 57v — 65v versionem continuam, quam 1. % signavi, f. 66v — 191 secundam editionem complectitur. E codex (Ratisb. S. Emm. 582) Monacensis 14582 s. XI. Praeter hos quattuor codices, quorum plenam scri¬ pturae discrepantiam studio legentium proposui, hi quattuor alii libri a me hic aut illic inspecti et diffici¬ lioribus locis excussi sunt: X codex Einsidlensis 301 s. X, in quo non pauca desiderantur: nam desunt p. 371, 17 huius editionis conposita — 378, 6 sit, 395, 21 possibile — 410, 17 non necessarium, postremo desinit in verba p. 417, 19 de contingenti et de possi (sic), ut finis quinti et sextus liber totus perierit. J codex Einsidlensis 295 s. XI. IV PRAEFATIO. G codex Sangallensis 830 s. XI. B codex Bernensis 332 s. XII, in quo desunt p. 383, 1 ut in eo — 434, 3 et dicit. Hos omnes codices ex uno eodemque fonte fluxisse inde apparet, quod eaedem in omnibus lacunae, eaedem interpolationes, eadem vitiorum genera deprehenduntur, et de lacunis quidem conferas: p. 70, 15. 161, 18. 208, 22. 288, 7. 382, 8. 432, 9, praeterea p. 126, 8. 267, 12. 290, 18. 312, 14. 341, 3. 447, 9. 482, 14. 489, 7, de interpolationibus autem p. 227, 10. 231, 24. 333, 23. 416, 23. 419, 13. 431, 12. 434, 14. 439, 9. 477, 12. 488, 8 — 13. iisdem vero cunctos vitiis foeda¬ tos esse ut demonstrem, satis erit unum aut alterum ex plurimis passim obviis proferre exemplum, nam et p. 361, ubi Peripatetica interrogationis divisio proditur, cum in codicibus nostris v. 8 sqq. legatur: 'non dia¬ lecticae autem interrogationis duae sunt species, sicut audivimus docet5, manifestum est pro vocabulo cor¬ rupto 'audivimus5 Eu de mus restituendum fuisse et p. 324, 23 quin recte scripserim: 'ad tenacioris memo¬ riae subsidium5, cum codices in perversa scriptione t elatior is consentiant, quis est qui dubitet? confer praeterea p. 237, 25 — 28 locum illum in omnibus aequaliter libris turbatum. Pro fundamento autem textus constituendi codicem S habui, omnium longe praestantissimum, qui non raro ceteris fidelius verae scripturae vestigia servaverit, confer e. c. p. 500, 9, ubi huius codicis lectio 'a bonum5 pro¬ pius ad verum 'ad unum5 accedit quam reliquorum 'ad bonum5, hoc unum dolendum est, quod a correctore quodam, quamquam multa emendata sunt, tamen ipsis locis difficillimis ita rasuris depravatus est, ut quid primitus in eo scriptum fuerit saepe dinosci non possit, nec tamen multum interest, cum propter similitudinem ceterorum codicum fere semper quid S habuerit ex aliis suspicari liceat. PRAEFATIO. V Codici S plerumque consentit F , nisi quod in hoc librarius interdum pravo varietatis studio et verba transposuisse et pro solitis rariora vocabula inculcasse videtur, nam cum hic codex p. 395, 20 pro voce So¬ cratem mire elimannum posuerit, quod aperte fal¬ sum est, iure in dubium vocari potest, num recte aliis locis hunc codicem solum contra ceterorum consensum secutus sim. quare hos locos notare velim et quid F habeat, quid ceteri adscribam: F ceteri : p. 195, 21 autumant putant 208, 25 itidem similiter 212, 17 infit dicit 223, 1 potiores meliores 246, 20 itidem similiter. Ad S et F libros optimos proxime accedit E, et ipse optimae notae idemque pulcherrime et diligentis¬ sime scriptus, a secunda manu et in S (= S2) et in E (= E2), rarius in F (= F2) multa egregie sunt emendata. N J G et ipsi in optimis numerandi sunt et intima cognatione cum S F E coniuncti, sed vix quid¬ quam novi ex iis elicitur, quod non in ceteris reperiatur. Minus fidei codici T tribuendum est, quippe qui fere semper cum secunda manu codicis G (= G2) con¬ sentiat, ut quae in G supra lineam vel in margine leguntur in T in textum irrepserint, quare nec inter¬ polationibus vacat et variae lectiones promiscue iuxta positae inveniuntur, sunt tamen quae in hoc codice melius quam in ceteris servata videantur. Minimae auctoritatis et omnium deterrimus est codex B (plerumque = E2), qui pauca emendavit, plu¬ rima demendo addendo mutando turbavit ac miscuit. Ut in prima, sic in secunda editione lemmata non plenum Aristotelis textum exhibent, sed pauciora in secunda editione desiderantur, quorum quaedam in E Boetii comment. II. a** VI PRAEFATIO. a secunda manu in margine et in B sunt addita, cete¬ ram B saepius prima tantum et postrema Aristotelis verba expositioni Boetii praemittit, quae vocula 'usque5 (vel 'reliqua usque5) iunguntur (cf. p. 227, 13 — 26). De versione Boetiana libri Aristoteliei Ttegi eQ[ir}- vaiccg eiusque a nostro Aristotelis textu discrepantia in Fleckeiseni annal. vol. CXVII p. 247 — 253 (a. 1878) disputavi. Monachii mense Martio a. MDCCCLXXX. Car. Meiser. ANICII MANLII SEVEEINI BOETII IH LIBRVM ARISTOTELIS nEPI EPMHNEIAS COMMENTARII. SECVNDA EDITIO. Boetii comment. II. 1 t NOTARUM INDEX. S = codex (Salisb. n. 10) Vindobonensis n. 80. ( E — praemissa translatio). F = codex (Frisingensis n. 166) Monacensis n. 6366. T = codex (Tegernseensis n. 479) Monacensis n. 18479. (X = praemissa translatio). E = codex (Ratisb. S. Emm. n. 582) Monacensis n. 14582. N = codex Einsidlensis n. 301. J = codex Einsidlensis n. 295. G = codex Sangallensis n. 830. B = codex Bernensis n. 332. b = editio Basileensis a. 1570. ANICII MANLII SEVERINI BOETII COMMENTARIORVM IN LIBRVM ARISTOTELIS IIEPI EPMHNEIA2 SECVNDAE EDITIONIS LIBER PRIMYS. Alexander in commentariis suis hac se inpul- sum causa pronuntiat sumpsisse longissimum exposi¬ tionis laborem, quod in multis ille a priorum scripto¬ rum sententiis dissideret: mihi maior persequendi operis causa est, quod non facile quisquam vel trans¬ ferendi vel etiam commentandi continuam sumpserit seriem, nisi quod Vetius Praetextatus priores MANLII SEVERINI BOETII VIRI ILLVSTRIS EX CONSVLV ORDINE (CONS ORD F) IN PERIERMENIAS ARISTOTOLIS (ARESTOTELIS F) EDI¬ TIONIS SECVNDAE LIBER PRIMVS INCIPIT. SF A-M-S-B- SECVNDA AEDITIO IN LIBRVM PERI HERMENIAS INCIPIT. GT ANICII MALLII SEVERINI BOETII VIRI ILL • AEDITIONIS SCDAE IN PERIERMENIAS ARIST- LIB • PRIMVS INCIPIT. J ANICII MANLII SEVERINI BOETII VIRI CLARISSIMI ET ILLVSTRIS EX CONSVLARI ORDINE PATRICII SCDAE EDI¬ TIONIS EXPO SITIONV IN ARISTOTELIS PERIHERMENIAS • INCIPIT LIBER primvs. E titulum om. NB 1 Alexander — longissimum om. N 2 longissimg T 4 dissidet F 6 etiam om. F 1* ed.Bas 5 \ 4 SECVNDA EDITIO postremosque analyticos non vertendo Aristotelem Latino sermoni tradidit , sed transferendo Themi- stium, quod qui utrosque legit facile intellegit. Al¬ binus quoque de isdem rebus scripsisse perhibetur, 5 cuius ego geometricos quidem libros editos scio, de dialectica uero diu multumque quaesitos reperire non valui, sive igitur ille omnino tacuit, nos praetermissa dicemus, sive aliquid scripsit, nos quoque docti viri imitati studium in eadem laude versabimur. sed 10 quamquam multa sint Aristotelis, quae subtilissima philosophiae arte celata sint, hic tamen ante omnia liber nimis et acumine sententiarum et verborum brevitate constrictus est. quocirca plus hic quam in decem praedicamentis expositione sudabitur. 15 Prius igitur quid vox sit definiendum est. hoc enim perspicuo et manifesto omnis libri patefiet in¬ tentio. Vox est aeris per linguam percussio, quae per quasdam gutturis partes, quae arteriae vocantur, ab 20 animali profertur, sunt enim quidam alii soni, qui eodem perficiuntur flatu, quos lingua non percutit, ut est tussis, haec enim flatu fit quodam per arterias egrediente, sed nulla linguae inpressione formatur 24 atque ideo nec ullis subiacet elementis, scribi enim 290 nullo modo potest, quocirca | vox haec non dicitur, sed tantum sonus, illa quoque potest esse definitio vocis, ut eam dicamus sonum esse cum quadam ima¬ ginatione significandi, vox namque cum emittitur, significationis alicuius causa profertur, tussis vero 30 cum sonus sit, nullius significationis causa subrepit 3 Qu§ qui T 4 eisdem E 5 ergo T 6 repp. sic semper codices 7 omnino ille T 12 nimis tacumine T 16 omnis om. F 17 intentio de voce SG-J et in marg. T definitio vocis E diff vocis F2 19 guturis F 29 ali¬ cuius — significationis G2 in marg. tusis F 30 subripit S surripit GT I. 5 potius quam profertur, quare quoniam noster flatus ita sese habet, ut si ita percutitur atque formatur, ut eum lingua percutiat, vox sit: si ita percutiat, ut termi¬ nato quodam et circumscripto sono vox exeat, locutio fit quae Graece dicitur Xs%ig. locutio enim est arti¬ culata vox (neque enim hunc sermonem id est Xe%iv dictionem dicemus, idcirco quod cpccGiv dictionem in¬ terpretamur, Xi%iv vero locutionem), cuius locutionis partes sunt litterae, quae cum iunctae fuerint, unam efficiunt vocem coniunctam conpositamque, quae lo¬ cutio praedicatur. sive autem aliquid quaecumque vox significet, ut est hic sermo homo, sive omnino nihil, sive positum alicui nomen significare possit, ut est hlityri (haec enim vox per se cum nihil signi¬ ficet, posita tamen ut alicui nomen sit significabit), sive per se quidem nihil significet, cum aliis vero iuncta designet, ut sunt coniunctiones : haec omnia locutiones vocantur, ut sit propria locutionis forma vox conposita quae litteris describatur, ut igitur sit locutio, voce opus est id est eo sono quem percutit lingua, ut et vox ipsa sit per linguam determinata in eum sonum qui inscribi litteris possit, sed ut haec locutio significativa sit, illud quoque addi oportet, ut sit aliqua significandi imaginatio, per quam id quod in voce vel in locutione est proferatur: ut certe ita dicendum sit: si in hoc flatu, quem per arterias emit¬ timus, sit linguae sola percussio, vox est; sin vero talis percussio sit, ut in litteras redigat sonum, locu¬ tio; quod si vis quoque quaedam imaginationis adda- 1 quoniam dei. S2 om. F 2 percutitur atque formatur g2p2g2g. percuti atq. formari SFEN, percuti atq. formari possit T (possit supra lin. GJ) ut cu eu B 3 sit] est STGNJ ( corr . S2) 5 fit] sit S2FE2 lexis codices , item 6 et 8 lexin, 7 phasin 9 literae in marg. S quae coniunctae S, corr. S2 13 alicuius SF 14 blythyri SG blithyri NT blytbiri EF? {in fine suprascr. s F) 21 et ut b 22 scribi? 28 fit T 5 10 15 20 25 SECVNDA EDITIO 6 tur, illa significativa vox redditur. concurrentibus igitur his tribus: linguae percussione, articulato vocis sonitu, imaginatione aliqua proferendi fit interpretatio, interpretatio namque est vox articulata per se ipsam 5 significans, quocirca non omnis vox interpretatio est. sunt enim ceterorum animalium voces, quae interpre¬ tationis vocabulo non tenentur, nec omnis locutio interpretatio est, idcirco quod (ut dictum est) sunt locutiones quaedam, quae significatione careant et cum 10 per se quaedam non significent, iunctae tamen cum aliis significant, ut coniunctiones. interpretatio autem in solis per se significativis et articulatis vocibus per¬ manet. quare convertitur, ut quidquid sit interpretatio, illud significet, quidquid significat, interpretationis 15 vocabulo nuncupetur, unde etiam ipse quoque Ari¬ stoteles in libris quos de poetica scripsit locutionis partes esse syllabas vel etiam coniunctiones tradidit, quarum syllabae in eo quod sunt syllabae nihil omnino significant, coniunctiones vero consignificare 20 quidem possunt, per se vero nihil designant, inter¬ pretationis vero partes hoc libro constituit nomen et verbum, quae scilicet per se ipsa significant, nihilo¬ minus quoque orationem, quae et ipsa cum vox sit ex significativis partibus iuncta significatione non ca- 25 ret. quare quoniam non de oratione sola, sed etiam de verbo et nomine, nec vero de sola locutione, sed etiam de significativa locutione, quae est interpretatio, hoc libro ab Aristotele tractatur, idcirco quoniam in 16 Ar. Poet. c. 20. 1 significatiua b: significatio SG-TE, significatione FS1 2E2? redditur uox T 4 interpretatio om. SNF, in marg. addunt GE quae namq; S2F 10 iunctae F: iuncta ceteri 14 illud quoq; E 16 arte poetica S2FE 23 post orationem addit partem esse tradidit S2F cum om. T 28 in hoc S2F ab om. T I. 7 verbis atque nominibus et in significativis locutionibus nomen interpretationis aptatur , a communi nomine eorum, de quibus hoc libro tractabitur, id est ab in¬ terpretatione, ipse quoque de interpretatione liber inscriptus est. cuius expositionem nos scilicet quam 5 maxime a Porphyrio quamquam etiam a ceteris transferentes Latina oratione digessimus, hic enim nobis expositor et intellectus acumine et sententiarum dispositione videtur excellere, erunt ergo interpreta¬ tionis duae primae partes nomen et verbum, his enim 10 quidquid est in animi intellectibus designatur; his namque totus ordo orationis efficitur, et in quantum vox ipsa quidem intellectus significat, in duas (ut dictum est) secatur partes, nomen et verbum, in quantum vero vox per intellectuum medietatem sub- 15 iectas intellectui res demonstrat, significantium vocum Aristoteles numerum in decem praedicamenta partitus est. atque hoc distat libri huius intentio a praedica¬ mentorum in | denariam multitudinem numerositate p. 291 collecta, ut hic quidem tantum de numero signifi- 20 cantium vocum quaeratur, quantum ad ipsas attinet voces, quibus significativis vocibus intellectus animi designentur, quae sunt scilicet simplicia quidem no¬ mina et verba, ex his vero conpositae orationes: praedicamentorum vero haec intentio est: de significa- 25 tivis rerum vocibus in tantum, quantum eas medius animi significet intellectus, vocis enim quaedam qua¬ litas est nomen et verbum, quae nimirum ipsa illa decem praedicamenta significant, decem namque prae¬ dicamenta numquam sine aliqua verbi qualitate vel 30 nominis proferentur, quare erit libri huius intentio de significativis vocibus in tantum, quantum con- 1 in om. E 3 in hoc S2F 9 dispositio S corr. S2 10 partes primae T 11 intellectus F corr. F1 12 totius F 18 in hoc T 20 in tantum? 26 uocibus tractare F, uoc. dicere TE, tractare inmarg. S 31proferuntur S2F 32 signatiuis S corr. S2 8 SECVNDA EDITIO ceptiones animi intellectus que significent, de decem praedicamentis autem libri intentio in eius commen¬ tario dicta est, quoniam sit de significativis rerum vocibus, quot partibus distribui possit earum signifi- 5 catio in tantum, quantum per sensuum atque intel¬ lectuum medietatem res subiectas intellectibus voces ipsae valeant designare, in opere vero de poetica non eodem modo dividit locutionem, sed omnes om¬ nino locutionis partes adposuit confirmans esse locu- 10 tionis partes elementa, syllabas, coniunctiones, arti¬ culos, nomina, casus, verba, orationes, locutio nam¬ que non in solis significativis vocibus constat, sed supergrediens significationes vocum ad articulatos sonos usque consistit, quaelibet enim syllaba vel 15 quodlibet nomen vel quaelibet alia vox, quae scribi litteris potest, locutionis nomine continetur, quae Graece dicitur sed non eodem modo interpre¬ tatio. huic namque non est satis, ut sit huiusmodi vox quae litteris valeat adnotari, sed ad hoc ut ali- 20 quid quoque significet, praedicamentorum vero in hoc ratio constituta est, in quo hae duae partes interpre¬ tationis res intellectibus subiectas designent, nam quoniam decem res omnino in omni natura reperiun- tur, decem quoque intellectus erunt, quos intellectus 25 quoniam verba nominaque significant, decem omnino erunt praedicamenta, quae verbis atque nominibus de¬ signentur, duo vero quaedam id est nomen et verbum, quae ipsos significent intellectus, sunt igitur elementa interpretationis verba et nomina, propriae vero partes 30 quibus ipsa constat interpretatio sunt orationes, ora¬ tionum vero aliae sunt perfectae, aliae inperfectae. 7 Ar. Poet. c. 20. 3 pro quoniam: cum F 4 quod F 7 arte poetica FE2, arte in marg. S 17 lexis FTE 31 aliae uero inp. TE, aliae inperf. om. S in marg. addit S2 I. 9 perfectae sunt ex quibus plene id quod dicitur valet intellegi, inperfectae in quibus aliquid adhuc plenius animus exspectat audire, ut est Socrates cum Pla¬ tone. nullo enim addito orationis intellectus pendet ac titubat et auditor aliquid ultra exspectat audire, perfectarum vero orationum partes quinque sunt: de- precativa ut Iuppiter omnipotens, precibus si flecteris ullis, Da deinde auxilium, pater, at¬ que haec omina firma, imperativa ut Yade age, nate, voca Zephyros et labere pennis, inter¬ rogativa ut Dic mihi, Damoeta, cuium pecus? an Meliboei? vocativa <(ufi> 0 pater, o hominum rerumque aeterna potestas, enuntiativa, in qua veritas vel falsitas invenitur, ut Principio arbori¬ bus varia est natura serendis, huius autem duae partes sunt, est namque et simplex oratio enuntiativa et conposita. simplex ut dies est, lucet*, conposita ut si dies est, lux est. in hoc igitur libro Aristo¬ teles de enuntiativa simplici oratione disputat et de eius elementis, nomine scilicet atque verbo, quae quoniam et significativa sunt et significativa vox arti¬ culata interpretationis nomine continetur, de communi (ut dictum est) vocabulo librum de interpretatione appellavit, et Theophrastus quidem in eo libro, quem de adfirmatione et negatione conposuit, de enuntiativa oratione tractavit, et Stoici quoque in his libris, quos ttsqI a^tco^uzcov appellant, de isdem 7 Yerg. Aen. II 689. 691 9 Yerg. Aen. IY 223 11 Yerg. Ecl. III 1 12 Yerg. Aen. X 18 14 Yerg. Georg. II 9 9 omnia TE 10 pinnis S^1 11 damgta T 12 melibei T ut b :'om. codices, alterum o om. SFE1 15 creandis Vergilii codices 16 et om. E 17 est et conp. S2FE2 lux est F2E2 21 uox et art. S2FE2 27 peri axiomaton codices 5 10 15 20 25 10 SECVNDA EDITIO nihilominus disputant, sed illi quidem et de simplici et de non simplici oratione enuntiativa speculantur, Aristoteles vero hoc libro nihil nisi de sola simplici enuntiativa oratione considerat. Aspasius quoque et 5 Alexander sicut in aliis Aristotelis libris in hoc quoque commentarios ediderunt, sed uterque Aristote¬ lem de oratione tractasse pronuntiat, nam si oratione aliquid proferre (ut aiunt ipsi) interpretari est, de interpretatione liber nimirum veluti de oratione per- 10 scriptus est, quasi vero sola oratio ac non verba quoque et nomina interpretationis vocabulo conclu¬ dantur. aeque namque et oratio et verba ac nomina, quae sunt interpretationis elementa, nomine interpre- 292 tationis | vocantur, sed Alexander addidit inperfecte 15 sese habere libri titulum: neque enim designare, de qua oratione perscripserit, multae namque (ut dictum est) sunt orationes; sed adiciendum vel subintellegen¬ dum putat de oratione illum scribere philosophica vel dialectica id est, qua verum falsumque valeat expediri. 20 sed qui semel solam orationem interpretationis no¬ mine vocari recipit, in intellectu quoque ipsius inscri¬ ptionis erravit, cur enim putaret inperfectum esse titulum, quoniam nihil de qua oratione disputaret ad- iecerit? ut si quis interrogans quid est homo? alio 25 respondente animal culpet ac dicat inperfecte illum dixisse, quid sit, quoniam non sit omnes differentias persecutus, quod si huic, id est homini, sunt quae¬ dam alia communia ad nomen animalis, nihil tamen inpedit perfecte demonstrasse, quid homo esset, eum 30 qui animal dixit: sive enim differentias addat quis sive non, hominem animal esse necesse est. eodem quoque modo et de oratione, si quis hoc concedat primum, nihil aliud interpretationem dici nisi orationem, 5 alios — libros in hunc? 21 recepit? 21.22 scriptionis S^1 23. 24 adiecit T 26 non o. diff. sit E 30 addit T 33 interpretatione F I. 11 cur qui de interpretatione inscripserit et de qua interpre¬ tatione dicat non addiderit culpetur, non est. satis est enim libri titulum etiam de aliqua continenti communione fecisse, ut nos eum et de nominibus et verbis et de oratio¬ nibus, cum baec omnia uno interpretationis nomine con¬ tinerentur, supra fecisse docuimus, cum bic liber ab eo de interpretatione notatus est. sed quod addidit illam interpretationem solam dici, qua in oratione possit veritas et falsitas inveniri, ut est enuntiativa oratio, fingentis est (ut ait Porphyrius) significationem nominis po¬ tius quam docentis, atque ille quidem et in inten¬ tione libri et in titulo falsus est, sed non eodem modo de iudicio quoque libri buius erravit. Andro¬ nicus enim librum bunc Aristotelis esse non putat, quem Alexander vere fortiterque redarguit, quem cum exactum diligentemque Aristotelis librorum et iudicem et repertorem iudicarit antiquitas, cur in huius libri iudicio sit falsus, prorsus est magna admiratione dignissimum, non esse namque proprium Aristotelis bine conatur ostendere, quoniam quaedam Aristoteles in principio libri huius de intellectibus animi tractat, quos intellectus animae passiones vocavit, et de bis se plenius in libris de anima disputasse commemorat, et quoniam passiones animae vocabant vel tristitiam vel gaudium vel cupiditatem vel alias huiusmodi ad- fectiones, dicit Andronicus ex boc probari hunc li¬ brum Aristotelis non esse, quod de huiusmodi ad- fectionibus nihil in libris de anima tractavisset, non intellegens in hoc libro Aristotelem passiones animae non pro adfectibus, sed pro intellectibus posuisse, his Alexander multa alia addit argumenta, cur hoc opus Aristotelis maxime esse videatur, ea namque dicuntur hic, quae sententiis Aristotelis quae sunt de enuntia- 5. 6 continentur F 6 cum om. F1 haec S, corr. S2 10. 11 potius sign. nom. S2F 22 et animae T 23 in supra lin. T 24 vocabat b 30 prius pro om. S1 Hic E1 5 10 15 20 25 30 12 SECVNDA EDITIO tione consentiant; illud quoque, quod stilus ipse pro¬ pter brevitatem pressior ab Aristotelis obscuritate non discrepat; et quod Theophrastus, ut in aliis solet, cum de similibus rebus tractat, quae scilicet ab Ari- 5 stotele ante tractata sunt, in libro quoque de adfir- matione et negatione, isdem aliquibus verbis utitur, quibus hoc libro Aristoteles usus est. idem quoque Theophrastus dat signum hunc esse Aristotelis li¬ brum: in omnibus enim, de quibus ipse disputat post 10 magistrum, leviter ea tangit quae ab Aristotele dicta ante cognovit, alias vero diligentius res non ab Ari¬ stotele tractatas exsequitur, hic quoque idem fecit, nam quae Aristoteles hoc libro de enuntiatione tra¬ ctavit, leviter ab illo transcursa sunt, quae vero ma- 15 gister eius tacuit, ipse subtiliore modo considerationis adiecit. addit quoque hanc causam, quoniam Aristo¬ teles quidem de syllogismis scribere animatus num- quam id recte facere potuisset, nisi quaedam de pro¬ positionibus adnotaret. mihi quoque videtur hoc 20 subtiliter perpendentibus liquere hunc librum ad ana- lyticos esse praeparatum, nam sicut hic de simplici propositione disputat, ita quoque in analyticis de sim¬ plicibus tantum considerat syllogismis, ut ipsa syllo¬ gismorum propositionumque simplicitas non ad aliud 25 nisi ad continens opus Aristotelis pertinere videatur, quare non est audiendus Andronicus, qui propter passionum nomen hunc librum ab Aristotelis operibus separat. Aristoteles autem idcirco passiones animae | 293 intellectus vocabat, quod intellectus, quos sermone di- 30 cere et oratione proferre consuevimus, ex aliqua causa atque utilitate profecti sunt: ut enim dispersi homines colligerentur et legibus vellent esse subiecti civitates¬ que condere, utilitas quaedam fuit et causa, quocirca 3 et b: uel codices 15 subtilior S1 16 addidit E 17 pro scribere: est T 19 hoc uidetur F 22 in om. F1 29 uocauit E I c, 1. 13 quae ex aliqua utilitate veniunt, ex passione quoque provenire necesse est. nam ut divina sine ulla sunt passione, ita nulla illis extrinsecus utilitas valet ad- iungi: quae vero sunt passibilia semper aliquam cau¬ sam atque utilitatem quibus sustententur inveniunt. 5 quocirca huiusmodi intellectus, qui ad alterum oratione proferendi sunt, quoniam ex aliqua causa atque utili¬ tate videntur esse collecti, recte passiones animi nominati sunt, et de intentione quidem et de libri inscriptione et de eo, quod hic maxime Aristotelis 10 liber esse putandus est, haec dicta sufficiunt, quid vero utilitatis habeat, non ignorabit qui sciet qua in oratione veritas constet et falsitas. in sola enim haec enuntiativa oratione consistunt, iam vero quae divi¬ dant verum falsumque quaeve definite vel quae varie 15 et mutabiliter veritatem falsitatemque partiantur, quae iuncta dici possint, cum separata valeant praedicari, quae separata dicantur, cum iuncta sint praedicata, quae sint negationes cum modo propositionum, quae earum consequentiae aliaque plura in ipso opere con- 20 siderator poterit diligenter agnoscere, quorum magnam experietur utilitatem qui animum curae alicuius in¬ vestigationis adverterit, sed nunc ad ipsius Aristotelis verba veniamus. 1. Primum oportet constituere, quid no- 25 men et quid verbum, postea quid est negatio et adfirmatio et enuntiatio et oratio. Librum incohans de quibus in omni serie tracta¬ turus sit ante proposuit, ait enim prius oportere de 2 sunt om. F1 5 inuenient E 8 animae? 11 suf¬ ficiant b 16 patiantur T 16. 17 quae iuncta om. F, in marg. quae iunctim F2? 17.18 iuncta — cum om. S1 20.21 consideratior SF*T 21 quorum ego: quarum codices 22 curae ego: cura codices 23 ipsius om. F 25 quid Ar. xL: quid sit codices 26 sit uerbum codices praeter 2/E2 est om. 2% {eras, in S) 14 SECVNDA EDITIO quibus disputaturus est definire, hic enim constituere definire intellegendum est. determinandum namque est quid haec omnia sint id est quid nomen sit, quid verbum et cetera, quae elementa interpretationis esse 5 praediximus, sed adfirmatio atque negatio sub inter¬ pretatione sunt, quare nomen et verbum adfirmatio- nis et negationis elementa esse manifestum est. his enim conpositis adfirmatio et negatio coniunguntur. exsistit hic quaedam quaestio, cur duo tantum nomen 10 et verbum se determinare promittat, cum plures par¬ tes orationis esse videantur, quibus hoc dicendum est tantum Aristotelem hoc libro definisse, quantum illi ad id quod instituerat tractare suffecit, tractat namque de simplici enuntiativa oratione, quae scilicet 15 huiusmodi est, ut iunctis tantum verbis et nominibus conponatur. si quis enim nomen iungat et verbum, ut dicat Socrates ambulat, simplicem fecit enun¬ tiativam orationem, enuntiativa namque oratio est (ut supra memoravi) quae habet in se falsi verique 20 designationem, sed in hoc quod dicimus Socrates ambulat aut veritas necesse est contineatur aut fal- sitas. hoc enim si ambulante Socrate dicitur, verum est, si non ambulante, falsum, perficitur ergo enun¬ tiativa oratio simplex ex solis verbis atque nominibus. 25 quare superfluum est quaerere, cur alias quoque quae videntur orationis partes non proposuerit, qui non totius simpliciter orationis, sed tantum simplicis enun¬ tiationis instituit elementa partiri, quamquam duae propriae partes orationis esse dicendae sint, nomen 30 scilicet atque verbum, haec enim per sese utraque significant, coniunctiones autem vel praepositiones nihil omnino nisi cum aliis iunctae designant; parti¬ cipia verbo cognata sunt, vel quod a gerundivo modo 2 definire om. S1 17 et T 22. 23 est verum F 25 quae om. S1 26 proposuit T 33 uerbis E2? vero verbo editio princeps conata T gerundi FXE (gerunti? F) I c. 1. 15 veniant vel quod tempus propria significatione con¬ tineant; interiectiones vero atque pronomina nec non adverbia in nominis loco ponenda sunt, idcirco quod aliquid significant definitum, ubi nulla est vel passio¬ nis significatio vel actionis, quod si casibus horum 5 quaedam flecti non «possunt, nihil inpedit. sunt enim quaedam nomina quae monoptota nominantur, quod si quis ista longius et non proxime petita esse arbi¬ tretur, illud tamen concedit, quod supra iam diximus, non esse aequum calumniari ei, qui non de omni ora- 10 tione, sed de tantum simplici enuntiatione proponat, quod tantum sibi ad definitionem sumpserit, quantum arbitratus sit operi instituto sufficere, quare dicen¬ dum est | Aristotelem non omnis orationis partes hoc p. 294 opere velle definire, sed tantum solius simplicis enun- 15 tiativae orationis, quae sunt scilicet nomen et verbum, argumentum autem huius rei hoc est. postquam enim proposuit dicens: primum oportet consti¬ tuere, quid sit nomen et quid verbum, non statim inquit, quid sit oratio, sed mox addidit et quid sit 20 negatio, quid adfirmatio, quid enuntiatio, postremo vero quid oratio, quod si de omni oratione loquere¬ tur, post nomen et verbum non de adfirmatione et negatione et post hanc de enuntiatione, sed mox de oratione dixisset, nunc vero quoniam post nominis 25 et verbi propositionem adfirmationem, negationem et enuntiationem et post orationem proposuit, confiten¬ dum est, id quod ante diximus, non orationis univer¬ salis, sed simplicis enuntiativae orationis, quae divi¬ ditur in adfirmationem atque negationem, divisionem 30 partium facere voluisse, quae sunt nomina et verba, haec enim per se ipsa intellectum simplicem servant, 1. 2 continent F 7 monopta S 9 concedat b 10 calumpniari E eum? 11 tantum de E2 enuntiatione om. S1 12 sumpserat F 14 omnes SFT 20 et om. F 26 et negationem et F 31 uerba et nomina F „ 16 SECVNDA EDITIO quae eadem dictiones vocantur, sed non sola dicuntur, sunt namque dictiones et aliae quoque: orationes vel inperfectae vel perfectae, cuius plures esse partes supra iam docui, inter quas perfectae orationis species 5 est enuntiatio, et haec quoque alia simplex, alia con- posita est. de simplicis vero enuntiationis speciebus inter philosophos commentatoresque certatur, aiunt enim quidam adfirmationem atque negationem enun¬ tiationi ut species supponi oportere, in quibus et 10 Porphyrius est: quidam vero nulla ratione consen¬ tiunt, sed contendunt adfirmationem et negationem aequivoca esse et uno quidem enuntiationis vocabulo nuncupari, praedicari autem enuntiationem ad utras¬ que ut nomen aequivocum, non ut genus univocum; 15 quorum princeps Alexander est. quorum contentiones adponere non videtur inutile, ac prius quibus modis adfirmationem atque negationem non esse species enuntiationis Alexander putet dicendum est, post vero addam qua Porphyrius haec argumentatione 20 dissolverit. Alexander namque idcirco dicit non esse species enuntiationis adfirmationem et negatio¬ nem, quoniam adfirmatio prior sit. priorem vero ad¬ firmationem idcirco conatur ostendere, quod omnis negatio adfirmationem tollat ac destruat, quod si ita 25 est, prior est adfirmatio quae subruatur quam negatio quae subruat, in quibus autem prius aliquid et po¬ sterius est, illa sub eodem genere poni non possunt, ut in eo titulo praedicamentorum dictum est qui de his quae sunt simul inscribitur. amplius: negatio 30 omnis, inquit, divisio est, adfirmatio conpositio atque coniunctio. cum enim dico Socrates vivit, vitam cum Socrate coniunxi; cum dico Socrates non vivit, vitam a Socrate disiunxi. divisio igitur quaedam nega¬ tio est, coniunctio adfirmatio. conpositi autem est con- 1 eaedem SF sola ego : solae codices 2 quoq; ut b 4. 5 est species F 5 alias — alias E2 12 unum S1T 22 fit T I c. 1. 17 iunctique divisio, prior est igitur coniunctio, quod est adfirmatio; posterior vero divisio, quod est negatio, illud quoque adicit, quod omnis per adfirmationem facta enuntiatio simplicior sit per negationem facta enuntiatione, ex negatione enim particula negativa 5 si sublata sit, adfirmatio sola relinquitur, de eo enim quod est Socrates non vivit si non particula quae est adverbium auferatur, remanet Socrates vi¬ vit. simplicior igitur adfirmatio est quam negatio, prius vero sit necesse est quod simplicius est. in 10 quantitate etiam quod ad quantitatem minus est prius est eo quod ad quantitatem plus est. omnis vero oratio quantitas est. sed cum dico Socrates ambu¬ lat, minor oratio est quam cum dico Socrates non ambulat, quare si secundum quantitatem adfirmatio 15 minor est, eam priorem quoque esse necesse est. illud quoque adiunxit adfirmationem quendam esse habitum, negationem vero privationem, sed prior habitus pri¬ vatione: adfirmatio igitur negatione prior est. et ne singula persequi laborem, cum aliis quoque modis 20 demonstraret adfirmationem negatione esse priorem, a communi eas genere separavit, nullas enim species arbitratur sub eodem genere esse posse, in quibus prius vel posterius consideretur, sed Porphyrius ait sese docuisse species enuntiationis esse adfirmatio- 25 nem et negationem in his commentariis quos in Theo¬ phrastum edidit; hic vero Alexandri argumentatio¬ nem tali ratione dissolvit, ait enim non oportere arbitrari, quaecumque quolibet modo priora essent aliis, ea sub eodem genere | poni non posse, sed quae- p. 295 cumque secundum esse suum atque substantiam priora 31 vel posteriora sunt, ea sola sub eodem genere non ponuntur, et recte dicitur, si enim omne quidquid 15 si om. S^E1 16 quoq. priorem F esse om. SF 22 separaret SF, separabat S2F2, separat T nullus SF1 24 aliquid prius GrTE consideratur F 26 iis F2 Boetii comxnent. II. 2 18 SECVNDA EDITIO prius est cum eo quod posterius est sub uno genere esse non potest, nec primis substantiis et secundis commune genus poterit esse substantia; quod qui di¬ cit a recto ordine rationis exorbitat, sed quemad- 5 modum quamquam sint primae et secundae substan¬ tiae, tamen utraque aequaliter in subiecto non sunt et idcirco esse ipsorum ex eo pendet, quod in sub¬ iecto non sunt, atque ideo sub uno substantiae genere conlocantur: ita quoque quamquam adfirmationes ne- 10 gationibus in orationis prolatione priores sint, tamen ad esse atque ad naturam propriam aequaliter enun¬ tiatione participant, enuntiatio vero est in qua veri¬ tas et falsitas inveniri potest, qua in re et adfirmatio et negatio aequales sunt, aequaliter enim et adfir- 15 matio et negatio veritate et falsitate participant, quo¬ circa quoniam <ad> id quod sunt adfirmatio et negatio aequaliter ab enuntiatione participant, a communi eas enuntiationis genere dividi non oportet, mihi quoque videtur quod Porphyrii sit sequenda sententia, ut 20 adfirmatio et negatio communi enuntiationis generi supponantur, longa namque illa et multiplicia Ale¬ xandri argumenta soluta sunt, cum demonstravit non modis omnibus ea quae priora sunt sub communi genere poni non posse, sed quae ad esse proprium 25 atque substantiam priora sunt illa sola sub communi genere constitui atque poni non posse. Syrianus vero, cui Philoxenus cognomen est, hoc loco quae¬ rit, cur proponens prius de negatione, post de adfir- matione pronuntiaverit dicens: primum oportet 30 constituere, quid nomen et quid verbum, po¬ stea quid est negatio et adfirmatio. et primum quidem nihil proprium dixit, quoniam in quibus et ad- 1 posterius] prius S^E1 6 utraeque b 8 sint E 13 et post re om. F 16 ad ego addidi: om. codices 17 pro a: et SF 21 supponatur SF multiplica F ^ 30 quid sit n. codices 31 est om. F primum S: primo S2 et ceteri I c. 1. 19 firmatio potest et negatio provenire, prius esse negatio, postea vero adfirmatio potest, ut de Socrate sanus est. potest ei aptari talis adfirmatio, ut de eo dicatur So¬ crates sanus est; etiam huiusmodi potest aptari ne¬ gatio, ut de eo dicatur Socrates sanus non est. quo¬ niam ergo in eum adfirmatio et negatio poterit evenire, prius evenit ut sit negatio quam ut adfirmatio. ante enim quam natus esset: qui enim natus non erat, nec esse poterat sanus, liuic illud adiecit: servare Aristo¬ telem conversam propositionis et exsecutionis distri¬ butionem. hic enim prius post nomen et verbum de negatione proposuit, post de adfirmatione, dehinc de enuntiatione, postremo vero de oratione, sed proposita definiens prius orationem, post enuntiationem, tertio adfirmationem, ultimo vero loco negationem determi¬ navit, quam hic post propositionem verbi et nominis primam locaverat, ut igitur ordo servaretur conver¬ sus, idcirco negationem prius ait esse propositam, qua in expositione Alexandri quoque sententia non discedit, illud quoque est additum, quod non esset inutile, enuntiationem genus adfirmationis et negatio¬ nis accipi oportere, quod quamquam (ut dictum est) ad prolationem prior esset adfirmatio, tamen ad ipsam enuntiationem id est veri falsique vim utrasque aequa¬ liter sub enuntiatione ab Aristotele constitui, id etiam Aristotelem probare, praemisit enim primam nega¬ tionem, secundam posuit adfirmationem, quae res ni¬ hil habet vitii, si ad ipsam enuntiationem adfirmatio et negatio ponantur aequales, quae enim natura aequa¬ les sunt, nihil retinent contrarii indifferenter acceptae, est igitur ordo quo proposuit: primum totius orationis 1 est. potest T 2 non est F; non supra lin. SE; sanus est delet S2 3 de eo om. T1 6 eo? 8 post esset addit potuit dici sanus non est T, in marg. G2 enim om. F, eras, in E 12 et hinc E 17 primum F ergo T 23 est F (in ra¬ sura) 26 probare dicit FTE2S2(m»Mf^.) probare dr Misit G (suprascr. dicit Premisit G2) enim om. E1 31 quod F, quoq. T 2 * 5 10 15 20 25 30 SECVNDA EDITIO 20 elementum , nomen scilicet et verbum, post haec ne¬ gationem et adfirmationem, quae species enuntiationis sunt, quorum genus id est enuntiationem tertiam nominavit, quartam vero orationem posuit, quae ipsius 5 enuntiationis genus est. et horum se omnium defini¬ tiones daturum esse promisit, quas interim relinquens atque praeteriens et in posteriorem tractatum diffe¬ rens illud nunc addit quae sint verba et nomina aut quid ipsa significent, quare antequam ad verba Ari- 10 stotelis ipsa veniamus, pauca communiter de nomini¬ bus atque verbis et de his quae significantur a verbis ac nominibus disputemus, sive enim quaelibet inter¬ rogatio sit atque responsio, sive perpetua cuiuslibet 14 orationis continuatio atque alterius auditus et intel- 296 legentia, sive hic quidem doceat ille vero discat, | tri¬ bus his totus orandi ordo perficitur: rebus, intellecti¬ bus, vocibus, res enim ab intellectu concipitur, vox vero conceptiones animi intellectusque significat, ipsi vero intellectus et concipiunt subiectas res et signifi- 20 cantur a vocibus, cum igitur tria sint haec per quae omnis oratio conlocutioque perficitur, res quae sub- iectae sunt, intellectus qui res concipiant et rursus a vocibus significentur, voces vero quae intellectus de¬ signent, quartum quoque quiddam est, quo voces ipsae 25 valeant designari, id autem sunt litterae, scriptae namque litterae ipsas significant voces, quare quat¬ tuor ista sunt, ut litterae quidem significent voces, voces vero intellectus, intellectus autem concipiant res, quae scilicet habent quandam non confusam neque 30 fortuitam consequentiam, sed terminata naturae suae ordinatione constant, res enim semper comitantur eum qui ab ipsis concipitur intellectum, ipsum vero intellectum vox sequitur, sed voces elementa id est 3 quarum? 17 — 20 res — vocibus om. F, in marg. add. F1? 26 significent SF 30 suae naturae E 31 constat SE comitatur F2 32 eum dei. F2 intellectus F I c. 1. 21 litterae, rebus enim ante propositis et in propria substantia constitutis intellectus oriuntur, rerum enim semper intellectus sunt, quibus iterum constitutis mox significatio vocis exoritur, praeter intellectum nam¬ que vox penitus nihil designat, sed quoniam voces sunt, idcirco litterae, quas vocamus elementa, repertae sunt, quibus vocum qualitas designetur, ad cognitio¬ nem vero conversim sese res habet, namque apud quos eaedem sunt litterae et qui eisdem elementis utuntur, eisdem quoque nominibus eos ac verbis id est vocibus uti necesse est et qui vocibus eisdem utuntur, idem quoque apud eos intellectus in animi conceptione versantur, sed apud quos idem intellectus sunt, easdem res eorum intellectibus subiectas esse manifestum est. sed hoc nulla ratione convertitur, namque apud quos eaedem res sunt idemque intel¬ lectus, non statim eaedem voces eaedemque sunt lit¬ terae. nam cum Romanus, Graecus ac barbarus simul videant equum, habent quoque de eo eundem intel¬ lectum quod equus sit et apud eos eadem res sub- iecta est, idem a re ipsa concipitur intellectus, sed Graecus aliter equum vocat, alia quoque vox in equi significatione Romana est et barbarus ab utroque in equi designatione dissentit, quocirca diversis quoque voces proprias elementis inscribunt, recte igitur di¬ ctum est apud quos eaedem res idemque intellectus sunt, non statim apud eos vel easdem voces vel ea¬ dem elementa consistere, praecedit autem res intel¬ lectum, intellectus vero vocem, vox litteras, sed hoc converti non potest, neque enim si litterae sint, mox aliqua ex his significatio vocis exsistit, hominibus nam¬ que qui litteras ignorant nullum nomen quaelibet ele¬ menta significant, quippe quae nesciunt, nec si voces 1 positis F 8 habent T 20 sit om. F1 24 designi- ficatione S1 28 intellectum res F 31 consistit E 5 10 15 20 25 30 22 SECVNDA EDITIO sint, mox intellectus esse necesse est. plures enim voces invenies quae nihil omnino significent, nec in¬ tellectui quoque subiecta res semper est. sunt enim intellectus sine re ulla subiecta, ut quos centauros 5 vel chimaeras poetae finxerunt, horum enim sunt in¬ tellectus quibus subiecta nulla substantia est. sed si quis ad naturam redeat eamque consideret diligenter, agnoscet cum res est, eius quoque esse intellectum: quod si non apud homines, certe apud eum, qui pro- 10 priae divinitate substantiae in propria natura ipsius rei nihil ignorat, et si est intellectus, et vox est; quod si vox fuerit, eius quoque sunt litterae, quae si Ignorantur, nihil ad ipsam vocis naturam, neque enim, quasi causa quaedam vocum est intellectus aut 15 vox causa litterarum, ut cum eaedem sint apud ali¬ quos litterae, necesse sit eadem quoque esse nomina: ita quoque cum eaedem sint vel res vel intellectus apud aliquos, mox necesse est intellectuum ipsorum vel rerum eadem esse vocabula, nam cum eadem sit 20 et res et intellectus hominis, apud diversos tamen homines huiusmodi substantia aliter et diverso no¬ mine nuncupatur, quare voces quoque cum eaedem sint, possunt litterae esse diversae, ut in hoc nomine quod est homo: cum unum sit nomen, diversis litte- 25 ris scribi potest, namque Latinis litteris scribi potest, potest etiam Graecis, potest aliis nunc primum in¬ ventis litterarum figuris, quare quoniam apud quos eaedem res sunt, eosdem intellectus esse necesse est, apud quos idem intellectus sunt, voces eaedem non 30 sunt et apud quos eaedem voces sunt, non necesse 2 significant F 3 est semper E 9 omnes T2 Denm b 10 snbst. div. E 13 nataram pertinet F2 14 quaedam causa F 15 ut enim cum S2F 16 pro litterae: uoces E2 easdem E2 pro nomina: literas E2 18 mox non S2FE2 25 namque — potest in marg. F 28 res om. F1 29 non eaedem (non supra lin .) F 30 prius sunt om. F I c. 1. 23 est eadem elementa constitui; dicendum est res et in¬ tellectus, quoniam apud omnes idem sunt, | esse na- p.297 turaliter constitutos, voces vero atque litteras, quo¬ niam diversis hominum positionibus permutantur, non esse naturaliter, sed positione, concludendum est 5 igitur, quoniam apud quos eadem sunt elementa, apud eos eaedem quoque voces sunt et apud quos eaedem voces sunt, idem sunt intellectus; apud quos autem idem sunt intellectus, apud eosdem res quoque eae¬ dem subiectae sunt: rursus apud quos eaedem res 10 sunt, idem quoque sunt intellectus; apud quos idem intellectus, non eaedem voces; nec apud quos eaedem voces sunt, eisdem semper litteris verba ipsa vel no¬ mina designantur, sed nos in supra dictis sententiis elemento atque littera promiscue usi sumus, quae 15 autem sit horum distantia paucis absolvam, littera est inscriptio atque figura partis minimae vocis arti¬ culatae, elementum vero sonus ipsius inscriptionis: ut cum scribo litteram quae est a, formula ipsa quae atramento vel graphio scribitur littera nominatur, 20 ipse vero sonus quo ipsam litteram voce proferimus dicitur elementum, quocirca hoc cognito illud dicen¬ dum est, quod is qui docet vel qui continua oratione loquitur vel qui interrogat, contrarie se habet his qui vel discunt vel audiunt vel respondent in his tribus, 25 voce scilicet, intellectu et re (praetermittantur enim litterae propter eos qui earum sunt expertes), nam qui docet et qui dicit et qui interrogat a rebus ad intellectum profecti per nomina et verba vim propriae actionis exercent atque officium (rebus enim subiectis 30 ab his capiunt intellectus et per nomina verbaque 0 14 designentur T doctis S1 17. 18 min. p. art. voc. E 19 littera T pro a: id T 20 grafio STE 24. 25 vel qui F1 29 profecti ego : profecto SFE, profectu T, pro¬ fectus S2F2E2 30 exercent ego: exercet codices atque in marg. S 24 SECYNDA EDITIO pronuntiant), qui vero discit vel qui audit vel etiam qui respondet a nominibus ad intellectus progressi ad res usque perveniunt, accipiens enim is qui discit vel qui audit vel qui respondet docentis vel dicentis 5 vel interrogantis sermonem, quid unusquisque illorum dicat intellegit et intellegens rerum quoque scientiam capit et in ea consistit, recte igitur dictum est in voce, intellectu atque re contrarie sese habere eos qui docent, dicunt, interrogant atque eos qui discunt, audiunt et re- 10 spondent, cum igitur haec sint quattuor, litterae, voces, intellectus, res, proxime quidem et principaliter litterae verba nominaque significant, haec vero principaliter qui¬ dem intellectus, secundo vero loco res quoque designant, intellectus vero ipsi nihil aliud nisi rerum significativi 15 sunt, antiquiores vero quorum est Plato, Aristoteles, Speusippus, Xenocrates hi inter res et signifi¬ cationes intellectuum medios sensus ponunt in sensi¬ bilibus rebus vel imaginationes quasdam, in quibus intellectus ipsius origo consistat, et nunc quidem 20 quid de hac re Stoici dicant praetermittendum est. hoc autem ex his omnibus solum cognosci oportet, quod ea quae sunt in litteris eam significent oratio¬ nem quae in voce consistit et ea quae est vocis ora¬ tio quod animi atque intellectus orationem designet, 25 quae tacita cogitatione conficitur, et quod haec intel¬ lectus oratio subiectas principaliter res sibi concipiat ac designet, ex quibus quattuor duas quidem Aristo¬ teles esse naturaliter dicit, res et animi conceptiones, id est eam quae fit in intellectibus orationem, idcirco 30 quod apud omnes eaedem atque inmutabiles sint; 6 et om. S1 12 uerba et nomina S2F, nomina et uerba (in ras .) E 12 — 13 haec — designant in marg. E 14 si¬ gnificationes F 16 //usippus S, siue usippus S2FT 19 nunc om. SFT 20 dicunt SF 23 et quod S2FE2 est om. S1 uocis est F 24 quod dei. S2, om. FE 29 intel¬ lectus S1 I c. 1. 25 duas vero non naturaliter, sed positione constitui, quae sunt scilicet verba nomina et litterae, quas idcirco naturaliter fixas esse non dicit, quod (ut supra de¬ monstratum est) non eisdem vocibus omnes aut is¬ dem utantur elementis, atque hoc est quod ait: 5 Sunt ergo ea quae sunt in voce earum quae sunt in anima passionum notae et ea quae scribuntur eorum quae sunt in voce, et quemadmodum nec litterae omnibus eaedem, sic nec voces eaedem, quorum autem haec 10 primorum notae, eaedem omnibus passiones animae et quorum hae similitudines, res etiam eaedem, de his quidem dictum est in his quae sunt dicta de anima, alterius est enim negotii. Cum igitur prius posuisset nomen et verbum et 15 quaecumque secutus est postea se definire promisisset, haec interim praetermittens de passionibus animae deque earum notis, quae sunt scilicet voces, pauca praemittit, sed cur hoc ita interposuerit, plurimi |com- p.298 mentatores causas reddere neglexerunt, sed a tribus 20 quantum adhuc sciam ratio huius interpositionis ex- plicita est. quorum Hermini quidem a rerum veri¬ tate longe disiuncta est. ait enim idcirco Aristotelen de notis animae passionum interposuisse sermonem, ut utilitatem propositi operis inculcaret, disputaturus 25 enim de vocibus, quae sunt notae animae passionum, recte de his quaedam ante praemisit, nam cum suae nullus animae passiones ignoret, notas quoque cum animae passionibus non nescire utilissimum est. neque enim illae cognosci possunt nisi per voces quae sunt 30 1 non om. S1 4.5 eisdem FE 10 noces eaedem F Ar.: eaedem uoces ceteri hae codices cf. p. 43 , 6 12 animae sunt codices : sunt om. Ar. cf. ed. I hae 27, he§ X: eaedem ceteri 14 dicta post anima X enim om. X1 (enim est X2) 16 definire se F 20 neglexerunt h: neglexerant codices 21. 22 explicata E ( corr . E2) 23 Aristotelem F 26 SECVNDA EDITIO earum scilicet notae. Alexander vero aliam huius- modi interpositionis reddidit causam, quoniam, in¬ quit, verba et nomina interpretatione simplici conti¬ nentur, oratio vero ex verbis nominibusque coniuncta 5 est et in ea iam veritas aut falsitas invenitur; sive autem quilibet sermo sit simplex, sive iam oratio coniuncta atque conposita, ex his quae significant mo¬ mentum sumunt (in illis enim prius est eorum ordo et continentia, post redundat in voces): quocirca quo- 10 niam significantium momentum ex his quae signifi¬ cantur oritur, idcirco prius nos de his quae voces ipsae significant docere proponit, sed Herminus hoc loco repudiandus est. nihil enim tale quod ad cau¬ sam propositae sententiae pertineret explicuit. Ale- 15 x and er vero strictim proxima intellegentia praeter¬ vectus tetigit quidem causam, non tamen principalem rationem Aristotelicae propositionis exsolvit. sedPor- phyrius ipsam plenius causam originemque sermonis huius ante oculos conlocavit, qui omnem apud priscos 20 philosophos de significationis vi contentionem litem¬ que retexuit, ait namque dubie apud antiquorum philosophorum sententias constitisse quid esset proprie quod vocibus significaretur, putabant namque alii res vocibus designari earumque vocabula esse ea quae 25 sonarent in vocibus arbitrabantur, alii vero incorporeas quasdam naturas meditabantur, quarum essent signifi¬ cationes quaecumque vocibus designarentur: Platonis aliquo modo species incorporeas aemulati dicentis hoc ipsum homo et hoc ipsum equus non hanc cuiuslibet sub- 30 iectam substantiam, sed illum ipsum hominem specialem et illum ipsum equum, universaliter et incorporaliter co- 2 interpraetationis T 6 pro iam: autem S, om. F 7 significantur b 13 ad in marg. E 20 de om. F1 21 apud om. E1 22 sententiae S1 24 eorum/////q; SE, eorumq; T uocubula T 25 sonarent ego: sonauerunt S, sonauerint S2FE, sonuerint T 31 equum significare T I c. 1. 27 gitantes incorporales quasdam naturas constituebant, quas ad significandum primas venire putabant et cum aliis item rebus in significationibus posse coniungi, ut ex his aliqua enuntiatio vel oratio conficeretur, alii vero sensus, alii imaginationes significari vocibus arbitra¬ bantur. cum igitur ista esset contentio apud supe¬ riores et haec usque ad Aristotelis pervenisset aeta¬ tem, necesse fuit qui nomen et verbum significativa esset definiturus praediceret quorum ista designativa sint. Aristoteles enim nominibus et verbis res sub- iectas significari non putat, nec vero sensus vel etiam imaginationes, sensuum quidem non esse significativas voces nomina et verba in opere de iustitia sic de¬ clarat dicens cpvdeL yaQ ev&vg diriQ^rai tcc rs votf- { Lata nal ta aiGfrri [luta, quod interpretari Latine potest hoc modo: natura enim<(statim)>divisa sunt intellectus et sensus, differre igitur aliquid arbi¬ tratur sensum atque intellectum, sed qui passiones animae a vocibus significari dicit, is non de sensibus loquitur, sensus enim corporis passiones sunt, si igitur ita dixisset passiones corporis a vocibus signi¬ ficari, tunc merito sensus intellegeremus, sed quoniam passiones animae nomina 'et verba significare propo¬ suit, non sensus sed intellectus eum dicere putandum est. sed quoniam imaginatio quoque res animae est, dubitaverit aliquis ne forte passiones animae imagi- 14 Ar. fragm. coli. VRose 76 2 per quas se F2 9 designativa b: designificatiua co¬ dices 14 dirjQ7]Tcu ego (cf. Ar. 1162,22 eth. Nic. VIII, 14: sv&vs yocQ di7iQi]Tcu tu %Qya v.ul S6TLV sxsQu uvSqos Y.ui yv- vaixog): anhphtai SGNJTE; verba Graeca om. F (<4>rsEl FAP EY& et alia in marg. F2), dicens hic deest grecum quod interpretari B 15 AIZTHMATA EN Latine om. F 16 potes VRose statim ego add.: om. codices diuersa E2 est N 19 a om. S*F 23 designificare F 26 animae om. F 5 10 15 20 25 28 BECVNDA EDITIO nationes, qnas Graeci (pavraCiag nominant, dicat, sed haec in libris de anima verissime diligentissimeque separavit dicens etircv de cpavraoCa eteqov epaOeog nal unoepaGeag' Gvintloxr} yaQ vorj[icctav etirlv ro ccArjfreg 5 xcd ro tyevdog. rd de tcqcotcc vocata t C dioCcei rov [. irj cpavrcc<D[iuTa eivcu ; rj ovde ravra <pavrcc6[iarcc , «AA’ ovk ccvev cpuvratitiarav. quod sic interpretamur: est autem imaginatio diversa adfirmatione et ne¬ gatione; conplexio namque intellectuum est 10 veritas et falsitas. primi vero intellectus quid discrepabunt, ut non sint imaginationes? an certe neque haec sunt imaginationes, sed sine imaginationibus non sunt, quae sententia de¬ monstrat aliud quidem esse imaginationes, aliud in- 15 telleetus; ex intellectuum quidem conplexione adfirma- 299 tiones fieri et negationes: | quocirca illud quoque du¬ bitavit, utrum primi intellectus imaginationes quaedam essent, primos autem intellectus dicimus, qui simpli¬ cem rem concipiunt, ut si qui dicat Socrates solum 20 dubitatque utrum huiusmodi intellectus, qui in se ni¬ hil neque veri continet neque falsi, intellectus sit an ipsius Socratis imaginatio, sed de hoc quoque aperte quid videretur ostendit, ait enim an certe neque haec sunt imaginationes, sed non sine imagi- 25 nationibus sunt, id est quod hic sermo significat qui est Socrates vel alius simplex non est quidem imaginatio, sed intellectus, qui intellectus praeter ima¬ ginationem fieri non potest, sensus enim atque ima- 3 Ar. de an. III, 8: 432, 10 — 14. 1 fantasias F, phantasias ceteri 2 haec b: hoc codices diligentissimeque neq; N ( corr . aeque N1?) 3 — 7 dicens. EZTIN je ( cet . om.) F, dicens hic item deest grecum B 6 cpcivtuGiiuxci — imaginationes: <E>ANTAZMsl codices pro rj : N codices 7 interpretatur EN 10 aliquid S2F 13. 14 demonstret T, corr. T2 19 quis F 25 idem ( pro id est) T2 26 pro qui: quid S, quod S2F I c. 1. 29 ginatio quaedam primae figurae sunt, supra quas velut fundamento quodam superveniens intellegentia nitatur, nam sicut pictores solent designare lineatim corpus atque substernere ubi coloribus cuiuslibet exprimant vultum, sic sensus atque imaginatio naturaliter in 5 animae perceptione substernitur, nam cum res aliqua sub sensum vel sub cogitationem cadit, prius eius quaedam necesse est imaginatio nascatur, post vero plenior superveniat intellectus cunctas eius explicans partes quae confuse fuerant imaginatione praesumptae. 10 quocirca inperfectum quiddam est imaginatio, nomina vero et verba non curta quaedam, sed perfecta signi¬ ficant. quare recta Aristotelis sententia est: quae¬ cumque in verbis nominibusque versantur, ea neque sensus neque imaginationes, sed solam significare in- 15 tellectuum qualitatem, unde illud quoque ab Aristo¬ tele fluentes Peripatetici rectissime posuerunt tres esse orationes, unam quae scribi possit elementis, al¬ teram quae voce proferri, tertiam quae cogitatione conecti unamque intellectibus, alteram voce, tertiam 20 litteris contineri, quocirca quoniam id quod signifi¬ caretur a vocibus intellectus esse Aristoteles puta¬ bat, nomina vero et verba significativa esse in eorum erat definitionibus positurus, recte quorum essent si¬ gnificativa praedixit erroremque lectoris ex multiplici 25 veterum lite venientem sententiae suae manifestatione conpescuit. atque hoc modo nihil in eo deprehenditur esse superfluum, nihil ab ordinis continuatione se- iunctum. quaerit vero Porphyrius, cur ita dixerit: sunt ergo ea quae sunt in voce, et non sic: sunt 30 3 si quod S^1 7 ait. sub om. F enim (pro eius) E 10 confuse b: confusae SF, confusa TE in im. S2, in yma- ginationem F praesumpta T 15 imaginationis SFE1? 18 sit ( pro possit) S1 19 cogitationem SFE 20 conecti ego : conectit codices, connectitur b 21 teneri F, corr. F2 22 esse om. T1 28 ad T 30 SECTODA EDITIO igitur voces; et rursus cur ita et ea quae scribun¬ tur et non dixerit: et litterae, quod resolvit hoc modo, dictum est tres esse apud Peripateticos ora¬ tiones, unam quae litteris scriberetur, aliam quae pro- 5 ferretur in voce, tertiam quae coniungeretur in animo, quod si tres orationes sunt, partes quoque orationis esse triplices nulla dubitatio est. quare quoniam ver¬ bum et nomen principaliter orationis partes sunt, erunt alia verba et nomina quae scribantur, alia quae 10 dicantur, alia quae tacita mente tractentur, ergo quo¬ niam proposuit dicens: primum oportet consti¬ tuere, quid nomen et quid verbum, triplex autem nominum natura est atque verborum, de quibus potis¬ simum proposuerit et quae definire velit ostendit, et 15‘quoniam de his nominibus loquitur ac verbis, quae voce proferuntur, idem ipsum planius explicans ait: sunt ergo ea quae sunt in voce earum quae sunt in anima passionum notae et ea quae scri¬ buntur eorum quae sunt in voce, velut si diceret: 20 ea verba et nomina quae in vocali oratione proferuntur animae passiones denuntiant, illa autem rursus verba et nomina quae scribuntur eorum verborum nominum¬ que significantiae praesunt quae voce proferuntur, nam sicut vocalis orationis verba et nomina conce- 25 ptiones animi intellectusque significant, ita quoque verba et nomina illa quae in solis litterarum formulis iacent ijjorum verborum et nominum significativa sunt quae loquimur, id est quae per vocem sonamus, nam quod ait: sunt ergo ea quae sunt in voce, 30 subaudiendum est verba et nomina, et rursus cum dicit: et ea quae scribuntur, idem subnectendum rursus est verba scilicet vel nomina, et quod rursus 1 cur om. F1 4. 5 proferetur F2T 8 post nomen ras. sex vel octo litt. in S 12 quid sit n. codices 17 ergo om. SF 21 uerba rursus F 24 uerba orationis F 30. 31 cum dicit rursus F 32 vel] et b I c. 1. 31 adiecit: eorum quae sunt in voce, addendum eo¬ rum nomimum atque verborum quae profert atque explicat vocalis oratio, quod si nihil deesset omnino, ita foret totius plenitudo sententiae: sunt ergo ea verba et nomina quae sunt in voce earum quae sunt 5 in anima passionum notae et ea verba et nomina quae scribuntur eorum verborum et nominum quae sunt in voce, quod communiter intellegendum est, li¬ cet ea | quae subiunximus deesse videantur, quare non p. 300 est disiuncta sententia, sed primae propositioni con- 10 tinua. nam cum quid sit verbum, quid nomen definire constituit, cum nominis et verbi natura sit multiplex, de quo verbo et nomine tractare vellet clara signifi¬ catione distinxit, incipiens igitur ab his nominibus ac verbis quae in voce sunt, quorum essent significa- 15 tiva disseruit, ait enim haec passiones animae desi¬ gnare. illud quoque adiecit quibus ipsa verba et no¬ mina quae in voce sunt designentur, his scilicet quae litterarum formulis exprimuntur, sed quoniam non omnis vox significativa est, verba vero vel nomina 20 numquam significationibus vacant quoniamque non omnis vox quae significat quaedam positione designat, sed quaedam naturaliter, ut lacrimae, gemitus atque maeror (animalium quoque ceterorum quaedam voces naturaliter aliquid ostentant, ut ex canum latratibus 25 iracundia eorumque alia quadam voce blandimenta monstrantur), verba autem et nomina positione signi¬ ficant neque solum sunt verba et nomina voces, sed voces significativae nec solum significativae, sed etiam quae positione designent aliquid, non natura: non di- 30 xit: sunt igitur voces earum quae sunt in anima pas¬ sionum notae, namque neque omnis vox significativa 5. 6 quae sunt in v.— nomina in marg. F 15 sunt] sunt designantes TGr 17 et uerba et T 20 vel] et b 21 va¬ cant ego: uacarent codices , carent b que om. S1 22 qua¬ dam S2E 24 moerorem S, merore FE 32 nam FT 32 SECVNDA EDITIO est et sunt quaedam significativae quae naturaliter non positione significent, quod si ita dixisset, nihil ad proprietatem verborum et nominum pertineret, quocirca noluit communiter dicere voces, sed dixit 5 tantum ea quae sunt in voce, vox enim universale quiddam est, nomina vero et verba partes, pars autem omnis in toto est. verba ergo et nomina quoniam sunt intra vocem, recte dictum est ea quae sunt in voce, velut si diceret: quae intra vocem continentur intel- 10 lectuum designativa sunt, sed hoc simile est ac si ita dixisset: vox certo modo sese habens significat intel¬ lectus. non enim (ut dictum est) nomen et verbum voces tantum sunt, sicut nummus quoque non solum aes inpressum quadam figura est, ut nummus vocetur, 15 sed etiam ut alicuius rei sit pretium: eodem quoque modo verba et nomina non solum voces sunt, sed positae ad quandam intellectuum significationem, vox enim quae nihil designat, ut est garalus, licet eam grammatici figuram vocis intuentes nomen esse con- 20 tendant, tamen eam nomen philosophia non putabit, nisi sit posita ut designare animi aliquam conceptio¬ nem eoque modo rerum aliquid possit, etenim nomen alicuius nomen esse necesse erit; sed si vox aliqua nihil designat, nullius nomen est; quare si nullius est, 25 ne nomen quidem esse dicetur, atque ideo huiusmodi vox id est significativa non vox tantum, sed verbum vocatur aut nomen, quemadmodum nummus non aes, sed proprio nomine nummus, quo ab alio aere discre¬ pet, nuncupatur, ergo haec Aristotelis sententia 30 qua ait ea quae sunt in voce nihil aliud designat nisi eam vocem, quae non solum vox sit, sed quae cum vox sit habeat tamen aliquam proprietatem et 4 dicere ( pro dixit) T 9. 10 des. s. intell. T, corr. T2 13 nummos S1 18 garulus F 20 putabit ego: putavit codices 22 aliq. rer. F 25 dicitur T ideo om. F1 27 — 28 non — nummus in marg. S 30 qua ait om. F1 I c. 1. 33 aliquam quodammodo figuram positae significationis inpressam. horum vero id est verborum et nominum quae sunt in voce aliquo modo se habente ea sunt scilicet significativa quae scribuntur, ut hoc quod di¬ ctum est quae scribuntur de verbis ac nominibus 5 dictum quae sunt in litteris intellegatur, potest vero haec quoque esse ratio cur dixerit et quae scri¬ buntur: quoniam litteras et inscriptas figuras et vo¬ ces, quae isdem significantur formulis, nuncupamus (ut a et ipse sonus litterae nomen capit et illa quae 10 in subiecto cerae vocem significans forma describitur), designare volens, quibus verbis atque nominibus ea quae in voce sunt adparerent, non dixit litteras, quod ad sonos etiam referri potuit litterarum, sed ait quae scribuntur, ut ostenderet de his litteris dicere quae 15 in scriptione consisterent id est quarum figura vel in cera stilo vel in membrana calamo posset effingi, alioquin illa iam quae in sonis sunt ad ea nomina referuntur quae in voce sunt, quoniam sonis illis no¬ mina et verba iunguntur. sed Porphyrius de utra- 20 que expositione iudicavit dicens: id quod ait et quae scribuntur non potius ad litteras, sed ad verba et nomina quae posita sunt in litterarum inscriptione referendum, restat igitur ut illud quoque addamus, cur non ita dixerit: sunt ergo ea quae sunt in voce 25 intellectuum notae, sed ita earum quae sunt in anima passionum | notae, nam cum ea quae sunt p.30l in voce res intellectusque significent, principaliter qui¬ dem intellectus, res vero quas ipsa intellegentia con- prehendit secundaria significatione per intellectuum 30 medietatem, intellectus ipsi non sine quibusdam pas¬ sionibus sunt, quae in animam ex subiectis veniunt rebus, passus enim quilibet eius rei proprietatem, 3 sese E 5 et F 8 scriptas b 15 se de? 15. 16 quae inscriptione T 17 menbrana F 23 proposita F 24 illas Tl 26 si T 31. 32 medietatibus {pro pass.) T Boetii comment. II. 3 34 SECVNDA EDITIO quam intellectu conplectitur, ad eius enuntiationem designationemque contendit, cum enim quis aliquam rem intellegit, prius imaginatione formam necesse est intellectae rei proprietatemque suscipiat et fiat vel 5 passio vel cum passione quadam intellectus perceptio, hac vero posita atque in mentis sedibus conlocata fit indicandae ad alterum passionis voluntas, cui actus quidam continuandae intellegentiae protinus ex intimae rationis potestate supervenit, quem scilicet explicat et 10 effundit oratio nitens ea quae primitus in mente fun¬ data est passione, sive, quod est verius, significatione progressa oratione progrediente simul et significantis se orationis motibus adaequante, fit vero baec passio velut figurae alicuius inpressio, sed ita ut in animo 15 fieri consuevit, aliter namque naturaliter inest in re qualibet propria figura, aliter vero eius ad animum forma transfertur, velut non eodem modo cerae vel marmori vel chartis litterae id est vocum signa man¬ dantur. et imaginationem Stoici a rebus in animam 20 translatam loquuntur, sed cum adiectione semper di¬ centes ut in anima, quocirca cum omnis animae passio rei quaedam videatur esse proprietas, porro autem designativae voces intellectuum principaliter, rerum dehinc a quibus intellectus profecti sunt signi- 25 ficatione nitantur, quidquid est in vocibus significati¬ vum, id animae passiones designat, sed hae passiones animarum ex rerum similitudine procreantur, videns 4 intellegi T ( corr . T1) 5 intellectio T 6 Haec T 8 quidem F 9 quem actum F, actum supra lin. J, s. actum supra lin. S2 12 oratione ego : oratio codices ; oratio suprascr. s. explicat S2, oratio ///////////explicat F significatione dei et post simul transponit F2 (E in marg .: aliter siue quod est ve¬ rius significatione progrediente oratio progressa simul et se signif. or. mot. adaeq.) 13 metibus S1, mentibus F1 17 transferetur T, corr. T2 17 vel om. F 19 a om. S1 25 nitatur S^1 27 animorum SFE et T^1 I c. 1. 35 namque aliquis sphaeram vel quadratum vel quamlibet aliam rerum figuram eam in animi intellegentia qua¬ dam vi ac similitudine capit, nam qui sphaeram vi¬ derit, eius similitudinem in animo perpendit et cogitat atque eius in animo quandam passus imaginem id cuius imaginem patitur agnoscit, omnis vero imago rei cuius imago est similitudinem tenet: mens igitur cum intellegit, rerum similitudinem conprehendit. unde fit ut, cum duorum corporum maius unum, minus alterum contuemur, a sensu postea remotis corporibus illa ipsa corpora cogitantes illud quoque memoria ser¬ vante noverimus sciamusque quod minus, quod vero maius corpus fuisse conspeximus, quod nullatenus eve¬ niret, nisi quas semel mens passa est rerum similitu¬ dines optineret. quare quoniam passiones animae quas intellectus vocavit rerum quaedam similitudines sunt, idcirco Aristoteles, cum paulo post de passio¬ nibus animae loqueretur, continenti ordine ad simili¬ tudines transitum fecit, quoniam nihil differt utrum passiones diceret an similitudines, eadem namque res in anima quidem passio est, rei vero similitudo, et Alexander hunc locum: sunt ergo ea quae sunt in voce earum quae sunt in anima passionum notae et ea quae scribuntur eorum quae sunt in voce, et quemadmodum nec litterae omni¬ bus eaedem, sic nec voces eaedem hoc modo conatur exponere: proposuit, inquit, ea quae sunt in voce intellectus animi designare et hoc alio probat exemplo, eodem modo enim ea quae sunt in voce passiones animae significant, quemadmodum ea quae scribuntur voces designant, ut id quod ait et ea quae 1 aliquis om. T, aliqui E feram S, speram S2FT 3 ui§ (pro vi ac) SF speram FT 9 duum S2F2 12 sciamusque ego: sciemusq. codices 14 mens om. T 20 pass. animae editio princeps 24 inscribuntur SFE 26 eaedem uoces codices (item p. 36, 6. 7) 29 enim modo F 3* 5 10 15 20 25 30 36 SECVNDA EDITIO scribuntur ita intellegamus, tamquam si diceret: quemadmodum etiam ea quae scribuntur eorum quae sunt in voce, ea vero quae scribuntur, inquit Ale¬ xander, notas esse vocum id est nominum ac verbo- 5 rum ex hoc monstravit quod diceret et quemadmo¬ dum nec litterae omnibus eaedem, sic nec vo¬ ces eaedem, signum namque est vocum ipsarum significationem litteris contineri, quod ubi variae sunt litterae et non eadem quae scribuntur varias quoque 10 voces esse necesse est. haec Alexander. Porphy- rius vero quoniam tres proposuit orationes, unam quae litteris contineretur, secundam quae verbis ac nominibus personaret, tertiam quam mentis evolveret intellectus, id Aristotelem significare pronuntiat, 15 cum dicit: sunt ergo ea quae sunt in voce earum quae sunt in anima passionum notae, quod ostenderet si ita dixisset: sunt ergo ea quae sunt in p. 302 voce et verba et nomina animae passionum | notae, et quoniam monstravit quorum essent voces significa- 20 tivae, illud quoque docuisse quibus signis verba vel nomina panderentur ideoque addidisse et ea quae scribuntur eorum quae sunt in voce, tamquam si diceret: ea quae scribuntur verba et nomina eorum quae sunt in voce verborum et nominum notae sunt. 25 nec disiunctam esse sententiam nec (ut Alexander putat) id quod ait: et ea quae scribuntur ita in¬ tellegendum, tamquam si diceret: sicut ea quae scri¬ buntur id est litterae illa quae sunt in voce signifi¬ cant, ita ea quae sunt in voce notas esse animae 30 passionum, primo quod ad simplicem sensum nihil addi oportet, deinde tam brevis ordo tamque neces¬ saria orationis non est intercidenda partitio, tertium vero quoniam, si similis significatio est litterarum vo- 5 quo TE1 9 eaedem F, eedem T 13 quae F 14 ari- stotelen T 18 prius et om. TE 20 et b 29 sunt om. SF 30 primum? quidem quod b 31 deinde quod b tamque] tamquam T 33 esset E2 I c. 1. 37 cumque, quae est vocum et animae passionum, opor¬ tet sicut voces diversis litteris permutantur, ita quo¬ que passiones animae diversis vocibus permutari, quod non fit. idem namque intellectus variatis potest voci¬ bus significari, sed Alexander id quod eum superius sensisse memoravi boc probare nititur argumento, ait enim etiam in hoc quoque similem esse significa¬ tionem litterarum ac vocum, quoniam sicut litterae non naturaliter voces, sed positione significant, ita quoque voces non naturaliter intellectus animi, sed aliqua positione designant, sed qui prius recepit, ut id quod Aristoteles ait: et ea quae scribuntur ita dictum esset, tamquam si diceret: sicut ea quae scribuntur, quidquid ad hanc sententiam videtur ad- iungere, aequaliter non dubitatur errare, quocirca nostro iudicio qui rectius tenere volent Porphyrii se sententiis adplicabunt. Aspasius quoque secundae sententiae Alexandri, quam supra posuimus, valde consentit, qui a nobis in eodem quo Alexander er¬ rore culpabitur. Aristoteles vero duobus modis esse has notas putat litterarum, vocum passionumque ani¬ mae constitutas: uno quidem positione, alio vero na¬ turaliter. atque hoc est quod ait: et quemadmodum nec litterae omnibus eaedem, sic nec voces eaedem, nam si litterae voces, ipsae vero voces in¬ tellectus animi naturaliter designarent, omnes homines isdem litteris, isdem etiam vocibus uterentur, quod quoniam apud omnes neque eaedem litterae neque eaedem voces sunt, constat eas non esse naturales, sed hic duplex lectio est. Alexander enim hoc modo legi putat oportere: quorum autem haec primo- 1. 2 oporteret E 11 recipit S, corr. S2 18—19 quam — Alexander in marg. S 21 vocum om. S1 24. 25 eae¬ dem v. codices {item p. 38, 10 et 29) 27 hisdem S2F2TE hisdem SF2TE 31 hae codices {item p. 38, 18) 5 10 15 20 25 30 38 SECYNDA EDITIO rum notae, eaedem omnibus passiones animae et quorum eaedem similitudines, res etiam eaedem, volens enim Aristoteles ea quae positione significant ab bis quae aliquid designant naturaliter 5 segregare hoc interposuit: ea quae positione signifi¬ cant varia esse, ea vero quae naturaliter apud omnes eadem, et incobans quidem a vocibus ad litteras ve¬ nit easque primo non esse naturaliter significativas demonstrat dicens : et quemadmodum nec litterae 10 omnibus eaedem, sic nec voces eaedem, nam si idcirco probantur litterae non esse naturaliter signifi¬ cantes, quod apud alios aliae sint ac diversae, eodem quoque modo probabile erit voces quoque non natu¬ raliter significare, quoniam singulae hominum gentes 15 non eisdem inter se vocibus conio quantur. volens vero similitudinem intellectuum rerumque subiectarum do¬ cere naturaliter constitutam ait: quorum autem haec primorum notae, eaedem omnibus passio¬ nes animae, quorum, inquit, voces quae apud diver- 20 sas gentes ipsae quoque diversae sunt significationem retinent, quae scilicet sunt animae passiones, illae apud omnes eaedem sunt, neque enim fieri potest, ut quod apud Romanos homo intellegitur lapis apud barbaros intellegatur, eodem quoque modo de ceteris 25 rebus, ergo huiusmodi sententia est, qua dicit ea quae voces significent apud omnes hominum gentes non mutari, ut ipsae quidem voces, sicut supra mon¬ stravit cum dixit quemadmodum nec litterae omnibus eaedem, sic nec voces eaedem, apud 30 plures diversae sint, illud vero quod voces ipsae si¬ gnificant apud omnes homines idem sit nec ulla ra- 1 animae sunt codices ( item 19) 7 inchoatis T 8 si¬ gnificas S1, signifitiuas T 15 colloquuntur b 17 //////ait S, quod ait TE (quod dei. E1?) 22 apud om. F, add. F1 23 qui T 24 modo quoq. F 29 apud ego: cum apud codices 31 fit F I c. 1. 39 tione valeat permutari, qui sunt scilicet intellectus rerum, qui quoniam naturaliter sunt permutari non possunt, atque hoc est quod ait: quorum autem haec primorum notae, id est voces, eaedem om¬ nibus passiones animae, ut demonstraret voces 5 quidem esse diversas, quorum autem ipsae voces signi¬ ficativae essent, quae sunt scilicet animae passiones, easdem apud omnes esse nec | ulla ratione, quoniam p. 303 sunt constitutae naturaliter, permutari, nec vero in hoc constitit, ut de solis vocibus atque intellectibus 10 loqueretur, sed quoniam voces atque litteras non esse naturaliter constitutas per id significavit, quod eas non apud omnes easdem esse proposuit, rursus intel¬ lectus quos animae passiones vocat per hoc esse na¬ turales ostendit, quod apud omnes idem sint, a quibus 15 id est intellectibus ad res transitum fecit, ait enim quorum hae similitudines, res etiam eaedem hoc scilicet sentiens, quod res quoque naturaliter apud omnes homines essent eaedem: sicut ipsae animae passiones quae ex rebus sumuntur apud omnes horni- 20 nes eaedem sunt, ita quoque etiam ipsae res quarum similitudines sunt animae passiones eaedem apud omnes sunt, quocirca quoque naturales sunt, sicut sunt etiam rerum similitudines, quae sunt animae passiones. H er minus vero huic est expositioni con- 25 trarius. dicit enim non esse verum eosdem apud omnes homines esse intellectus, quorum voces signi¬ ficativae sint, quid enim, inquit, in aequivocatione dicetur, ubi unus idemque vocis modus plura signi¬ ficat? sed magis hanc lectionem veram putat, ut ita 30 sit: quorum autem haec primorum notae, hae omnibus passiones animae et quorum hae si¬ militudines, res etiam hae: ut demonstratio vi- 4 hae codices (item 31) 5 animae sunt codices (item 32) 21 quarum b: quorum codices 23 homines F, corr. F2 res quoq. b 28 sunt F 31 autem ovi. S1 40 SECVNDA EDITIO deatur quorum voces significativae sint vel quorum passiones animae similitudines, et lioc simpliciter ac¬ cipiendum est secundum Her minum, ut ita dicamus: quorum voces significativae sunt, illae sunt animae 5 passiones, tamquam diceret: animae passiones sunt, quas significant voces, et rursus quorum sunt simili¬ tudines ea quae intellectibus continentur, illae sunt res, tamquam si dixisset: res sunt quas significant in¬ tellectus. sed Porphyrius de utrisque acute subti- 10 literque iudicat et Alexandri magis sententiam pro¬ bat, hoc quod dicat non debere dissimulari de multi¬ plici aequivocationis significatione, nam et qui dicit ad unam quamlibet rem commodat animum, scilicet quam intellegens voce declarat, et unum rursus intel- 15 lectum quemlibet is qui audit exspectat, quod si, cum uterque ex uno nomine res diversas intellegunt, ille qui nomen aequivocum dixit designet clarius, quid illo nomine significare voluerit, accipit mox qui audit et ad unum intellectum utrique conveniunt, qui rursus 20 fit unus apud eosdem illos apud quos primo diversae fuerant animae passiones propter aequivocationem no¬ minis. neque enim fieri potest, ut qui voces positione significantes a natura eo distinxerit quod easdem apud omnes esse non diceret, eas res quas esse naturaliter 25 proponebat non eo tales esse monstraret, quod apud omnes easdem esse contenderet, quocirca Alexander vel propria sententia vel Porphyrii auctoritate pro¬ bandus est. sed quoniam ita dixit Aristoteles: quorum autem haec primorum notae, eaedem 30 omnibus passiones animae sunt, quaerit Ale- 9. 10 suptiliterq. SE 11 hoc dei. S2, om. F quod F: quo STEGN, quoque E2 dicit E2 14 voce eras, in F 16 utrique? 17 designat T quod T 18 nomen S1 23 distinxerint T quos ( suprascr . d) S, qui (in marg. quod) T 24 eas] is? 25 demonstraret T 27 pro porphirii E 29 hae codices I c. 1. 41 x and er: si rerum nomina sunt, quid causae est ut primorum intellectuum notas esse voces diceret Ari¬ stoteles? rei enim ponitur nomen, ut cum dicimus homo significamus quidem intellectum, rei tamen no¬ men est id est animalis rationalis mortalis, cur ergo 5 non primarum magis rerum notae sint voces quibus ponuntur potius quam intellectuum? sed fortasse quidem ob hoc dictum est, inquit, quod licet voces rerum nomina sint, tamen non idcirco utimur vocibus, ut res significemus, sed ut eas quae ex rebus nobis io innatae sunt animae passiones, quocirca propter quo¬ rum significantiam voces ipsae proferuntur, recte eo¬ rum primorum esse dixit notas, in hoc vero Aspa- sius permolestus est. ait enim: qui fieri potest, ut eaedem apud omnes passiones animae sint, cum tam 15 diversa sententia de iusto ac bono sit? arbitratur Aristotelem passiones animae non de rebus incorpo¬ ralibus, sed de his tantum quae sensibus capi pos¬ sunt passiones animae dixisse, quod perfalsum est. neque enim umquam intellexisse dicetur, qui fallitur, 20 et fortasse quidem passionem animi habuisse dicetur, quicumque id quod est bonum non eodem modo quo est, sed aliter arbitratur, intellexisse vero non dicitur. Aristoteles autem cum de similitudine loquitur, de intellectu pronuntiat, neque enim fieri potest, ut qui 25 quod bonum est malum esse arbitratur boni simili¬ tudinem mente conceperit, neque enim intellexit rem subiectam. sed quae sunt iusta ac bona ad positionem omnia naturamve referuntur, et si de iusto ac | bono p. 304 ita loquitur, ut de eo quod civile ius aut civilis in- 30 1 quod T causa S F 2 dixerit b 4 pro tamen : quidem T 6 sunt E, corr. E2 8 quidem post dictum F 10 nris STE (corr. S2E2) 11 sint S praeter T 13 esse prim. F 22 ///////id S, cum id TE (cum dei. E2) quidem (pro quod est) T quo S2F2: quod SFTE 23 dicetur? 29 si om. S1 30 ita om. F1 42 SECYNDA EDITIO iuria dicitur, recte non eaedem sunt passiones animae, quoniam civile ius et civile bonum positione est, non natura, naturale vero bonum atque iustum apud omnes gentes idem est. et de deo quoque idem: cuius 5 quamvis diversa cultura sit, idem tamen cuiusdam eminentissimae naturae est intellectus, quare repe¬ tendum breviter a principio est. <(a^>partibus enim ad orationem usque pervenit: nam quod se prius quid esset verbum, quid nomen constituere dixit, hae mi- 10 nimae orationis partes sunt; quod vero adfirmationem et negationem, iam de conposita ex verbis et nomini¬ bus oratione loquitur, quae eaedem rursus partes sunt enuntiationis, et post enuntiationis propositionem de oratione loqui proposuit, cuius ipsa quoque enuntiatio , 15 pars est. et quoniam (ut dictum est) triplex est oratio, quae in litteris, quae in voce, quae in intel¬ lectibus est, qui verbum et nomen definiturus esset eaque significativa positurus, dicit prius quorum signi¬ ficativa sint ipsa verba et nomina et incohat quidem 20 ab his nominibus et verbis quae sunt in voce dicens: sunt ergo ea quae sunt in voce et demonstrat quorum sint significativa adiciens earum quae sunt in anima passionum notae. rursus nominum ipsorum verborumque quae in voce sunt ea verba et 25 nomina quae essent in litteris constituta significativa esse declarat dicens et ea quae scribuntur eorum quae sunt in voce, et quoniam quattuor ista quae¬ dam sunt: litterae, voces, intellectus, res, quorum lit¬ terae et voces positione sunt, natura vero res atque 30 intellectus, demonstravit voces non esse naturaliter, sed positione per hoc quod ait non easdem esse apud omnes, sed varias, ut est et quemadmodum nec 1 non recte F 7 a ego add.: om. codices 8 quod om. T 15. 16 or. est F 16 postrem. in om. FE 18 ea quae FE positurus b: positurus est codices 22 sign. sint F eorum SFE 30 litteras et voces? 31 per om. SFT quod b: quo///F, quo STE I c. 1. 43 litterae omnibus eaedem, sic nec voces eae¬ dem. ut vero demonstraret intellectus et res esse naturaliter, ait apud omnes eosdem esse intellectus, quorum essent voces significativae, et rursus apud omnes easdem esse res, quarum similitudines essent animae passiones, ut est quorum autem haec pri¬ morum notae, scilicet quae sunt in voce, eaedem omnibus passiones animae et quorum hae si¬ militudines, res etiam eaedem, passiones autem animae dixit, quoniam alias diligenter ostensum est omnem vocem animalis aut ex passione animae aut propter passionem proferri, similitudinem vero pas¬ sionem animae vocavit, quod secundum Aristotelem nihil aliud intellegere nisi cuiuslibet subiectae rei proprietatem atque imaginationem in animae ipsius reputatione suscipere, de quibus animae passionibus in libris se de anima commemorat diligentius disputasse, sed quoniam demonstratum est, quoniam et verba et nomina et oratio intellectuum principaliter significa¬ tiva sunt, quidquid est in voce significationis ab in¬ tellectibus venit, quare prius paululum de intellecti¬ bus perspiciendum ei qui recte aliquid de vocibus disputabit, ergo quod supra passiones animae et si¬ militudines vocavit, idem nunc apertius intellectum vocat dicens: Est autem, quemadmodum in anima ali- quotiens quidem intellectus sine vero vel falso, aliquotiens autem cui iam necesse est horum alterum inesse, sic etiam in voce; circa con- positionem enim et divisionem est falsitas veri- 1. 2 eaedem v. codices 2 et] ut E, corr. E2 3 intel¬ lectus esse E 5 quarum b: quorum codices 6 haec E Ar. tcivxcc : hae E 2 et ceteri 8 animae sunt codices 14 aliud S: aliud est S2F, est aliud TE 18 ait. quon.] quomodo E 22 perspiciendum S: persp. est S2FTE de om. SF 23 disputauit S^F1TE 28 cui Ar. <p cf. ed. I: cum codices 30 autem 2% falsitas ueritasq; 2%: ueritas fals. ceteri 5 10 15 20 25 30 44 SECVNDA EDITIO tasque. nomina igitur ipsa et verba consimilia sunt sine conpositione vel divisione intel¬ lectui, ut homo vel album, quando non additur aliquid; neque enim adhuc verum aut falsum 5 est. huius autem signum hoc est: hircocervus enim significat aliquid, sed nondum verum vel falsum, si non vel esse vel non esse addatur, vel simpliciter vel secundum tempus.
Friday, May 13, 2022
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment