Grice e Javelli – filosofia italiana – Luigi Speranza (S. Giorgio di Canavese). Filosofo. Grice: “I love Javelli – he is, like me, an Aristotelian; being a northern Italian, he is a Thomstic Aristotelian, which I’m not sure I am!” Grice: “One good thing about Javelli is that he commented on MOST works by Aristotle!” -- Essential Italian philosopher. Studia a Bologna. Fu esegeta. Argomenta contro Lutero. Opera omnia” (Lione, Giunta). Partecipa al dibattito sul Tractatus de immortalitate animae di Pomponazzi, di cui scrisse, su richiesta di Pomponazzi stesso una confutazione. Partecipa al dibattito sul divorzio di Enrico VIII, esponendosi a favore della scelta del sovrano. M. Tavuzzi, in "Angelicum", DBI. Casale Monferrato -- modum definiendi, dividend et demonstrandi, Tu tamen aduerce licet fiteadem realiter, ratione tamen diftingui turinquantu doccn$, &inquantu utens. Namin quantu docenscofideratur in (e, in quantu utens relpicit alias scientia. Tertia divisio est hoc. Logica docens fufficienter diuiditur in tres partes. Prima est jn qua tradatur de terminis incomplexis, & hxc ditiiditur in duas. In prima confidc- ratur de terminis secundx iutentionis, & ifte eft liber prardicabilium.ln fecunda confideraturdc terminis primx intetionis, & ifte eft liber prxdicamentorum , & post praedicamentorum. Secunda est in qua tradatur de terminis complexis, id est de oratione et propositione et hic est liber “Peri Hermenias”. Tertia est in qua tradatur de argumentatione et hoc dividitur in quatuor. In prima agitur de argumentatione syllogistica absoluta etsimplici, idefi noh applicata alicui materiae & hic est liber pnorunviln secunda agitur de syllogifmo demonftratiuo,& hic cft liber pofterio Tum. In tertia agitur de fyllogifmo topico,ideft probabili, flthic cft liber topicorum. In quarta agitur de syllogifmo fallaci, quem dicimus fophifticum,co q* per ipfum folum gc iteratur deceptio, & hic eft liber clcnchorum. Hoc eft funtma librorum, quos tradidit nobis Aristoteles inuenror logicae. Reliquos autem minores tradarus quos appellamus parua logicalia, non habemus formaliter ab Aristotele. Sed posteriores traxerunt virtualiter ex praedictis libris Aristotelis, ita <y eorum principia iam habuimus ab Aristotele, ut tibi declarabitur, quando agemus de consequentiis et suppositionibus &c. Et aduerte q? (ufficientia praedictae divisionis fumitur hinc, Argumentatio (ut dictum est supra Jeft pn cipalc confideratum a logico ueluccius finis, non enim logicam quaerimus nifl ut acquiramus habitum faciliter & ra de argumentandi ad quancuncp conclusionem. Argumentatio aut est quoddam totum conflans ex propofitionibus, ut tibi declarabitur loco (uo, propofitio vero confiant ex tcrminis. Cum igitur eadem (cientia fit confidcrariua totius & partium, necefle efi logicum uerfantem circa argumenta tionem, confiderare de argumetatione & partibus eius, partes autem cius fune duplices.f. propinquae & remotae propinquae sunt propofitiones remote autem termini in complexi, nam propofitiones componunt immediate argumentarionem. Tcrmini aurem incomplexino componut eam, nifi quia ingrediuntur propofitionem. Ex quibus conflat, pars prima, in qua confiderantur termini in complexi, ordinatur ad fecundam, in qua confideratur propositio et secunda ad tertia, in qua confidet atur argumentatio, & in ca completur intentio logicj. Conftar igitur quomodo dinl denda fit logica, & quae fint cius partes fufticienrcr ipsam di nidcntcs. Hoc de praesenti cap. dicta fint. A quo fit incipiendum in logica et quis ordo prosequendus ne confundatur ingenium nouicii. In septimo capite investigandum est a quo primo incipiendum fit tractare in logica, et quis ordo m tractandis lcr- uandus fit, ne nouicii ingenium confundatur. Quantum ad primum aduerte q* nonulli confidcrant logicam inquantum est dialectica, id est disputativa, alii autem inquantum uersatur circa argumentationem, quae non lolu poteft fieri uoce fed& mente & feripto « Primi confiderantes difputationcm non fieri fine fcrmonc, nec fermonem fi- ne uoce, nec uoccm fine Tono, ideo a sono tanquam a priori & communiori dcfinitiuc & diuifiuc dicunt inchoandum. secundo loco a ovce dcfinitiuc & divisive. tcrtio loco a nomine et uerbo ut habent c(Tc in voce & componut orationem et propofitjoncm vocalem, ex quibus componitur syllogifmus siue argumetatio uocalis, qua sit dispuratio inter duos. Hunc ordinem lcruat Petrus Hispanus et ratio ad hoc movens cum fuit, quia considerauit Aristoteles in suo libro “Peri Hermenias” acturus dc propositione definit nomen et verbum utfunr cius partes intcgrales per vocem, quafiq? non confideret de nomine et verbo et oratione et propositione et argumentatione, nifi ut deferuiunt disputationi, cui non deferuiunt nisi ut sunt in voce reliquit ergo omnia praedicta ut sunt in mente et in scripto et intendit de modo magis famoso ac notiori ad sensum, qui est modus in voce. Alii autem aduertentes <f licet modus ific famofior & uulgarior fit, tamen experientes q* omnia praedicta habene efle in anima, in voce et in scripto, nec unquam proferuntur uoce, nec feribuntur nifi prius mente concipiantur, unde et dixit Aristoteles in primo “Peri Hermenias” , q' ea quae sunt in voce, sunt earu quae sunt in anima PASSIONUM id est conceptuum notae i signa, ideo arbitrati non sunt incipiendum a uoce nec a sono, sed a termino, id est dictione. Nans terminus ut est in mente componit propositionem mentalem et ut est in voce, componit propositionem vocalem et ut est in scripto, componit propositionem in scripto, & quo niam nomen erbum et oratio poliunt ede in mente et in voce et in scripto, ideo dicunt melius elfe q> definiantur p er. Ti terminum utpote magis communem § per vocem. Hancjg! cur viam uc universaliorcm sequemur et prateipue quia no concrariacur priori sententiae. Nam sicut est verum dicefe'. Socrates est homo ergo Socrates est animal, sic est verum dicere , nomen estvox significatiua, ergo est terminus significatiuus. In plus enim fc habet terminus q vox, qm vox non evrificacur de nomine nifi ut eft in voce. Terminus autem uerificatur de nomine, in mente voce et scripto. lncipiemus ef go a termino definitiue &diuifiue. Quantum ad iccundum aduerte tp cum termini in complexi fxnc priores fit simpliciores oratione et propositione in via compositionis et propositiones fine priores syllogismo, qm componunt syllogifmum, & non cconucrfo, ordo foientix requireret q* prius tradaremus de praedicabilibus et praedicamentis, & fecudo loco de propositionibus utrra dat Ariftoteles in libro “ Peri Hermenias” et tcrtioloco de syllogismis formalibus & topicis & sophifticis & demonftratiuis eo ordine quo de eis tradat Ariftoteles in tota arte noua. Verum quia nouus logicae auditor tranftt immediate ab arte grammatica: ad logicam, & logicus accipit a grammatico nomen et uerbum et aliquas alias partes orationis uc dicemus prout componunt propofitionem, & propofitio componit syllogifmum, ideo ne nouicii ingenium inuolua^ tur, expedit f>us tradare de gtib9oronis, deinde de oratide & cmltiatione, ficut etiam tradat grammaticus modo grammatico et focundo loco tradabimus de fyllogilmo formali & tertio loco de praedicabilibus, & quarto loco de praedicamentis. Nam abfqj notitia propofitionis et syllogifmi,n<» pollet nouitius i illis erudiri modo logico , ut tibi tinanifeftu erir. Deinde procedemus ad alios tradatus eo ordine que tibi nianifeftabimus loco fuo. Conftat igitur tibi a quo incipere intendimus, & quem ordinem foruare, ne nouitii inge nium inuoluatur.Hxc de praefenti cap.dida fint* Explicit trac.primusqui Tuit de praecognofcendis ordinatus per authorcm,& reuifus per eundem secundus qui eft de partibus propositionis. N rradatu iecudo agendu cft de par t;bus, pp6nis,quae apud Logicu praecipue (une nomen, & uerbuin & qtr» fcire non poteris quid & quotuplex fit nomen apud logicu, fifr & uerbu nifi prius noueris qd fit terminus, & quotuplex fit. Et qd dico de termino intellige de voce. Primu.n.qd poni£ in definitione nomini et uerbi cM terminus apud coitcr tradatores de logicalib apud aut Aristotele vox, ut tibi declarauim9 i tradaru pcedeti, c.7. io huc tradatu diuidem° i.4.capita.. Primum, Quid et quotuplex sit terminus. Secundum, Quid « quotuplex sit nomen et uerburn. Tertium, Quid & quotuplex sit oratio. Quartum. Si logico sufficiunt duae partes orationis, (ciliccC nomen rectum et verburn rectum. Quid & quotuplex fit terminus. IN pino cap. inueftigadii est qud sit TERMINUS et quot fine vitares divisiones cius. Hic igitur duo ageda sunt pmo definiemus trerminu dcclarates singulas definitionis particulas secundo asfignabimus coes, & vies divisiones termini. Quatu ad prnii aduertc,q? hic no intedimus loqui de oi significato in quo fumit terminus in doctrina Aristotelis. Sumii at eribus modis, Prlo funii! maiori, & minori extremitate^ medio, & dnr tres termini ex qbus coponi! oisve rus syllogifiruis & de hoc ino loquemur I trac de fyllogifmo formali, & abfoluto. Secundo iiimitur pro definitioc rei, quae dicitur apud Ariftotcle terminus qm in fe claudit , 8C terminat totam rei definitae cflentiam & de hoc modo lo- quemur in trac. de syllogifmo topico et demoftratiuo. Tcr tio fumitur pro omni co ex quo propincp conftituitur ora- tio, & propofitio, & in q uod refoluitur. Et dico propinque quoniam ficuc apud gramaticum dictio componitur ex ali- quibus remote, & c x aliquibus propinqj. sic apud Logicum oratio & propoficio ex aliquibus coponitur utrocj) modo. Nam apud grammaticum dictio componitur propincp cx fyllabis, quoniam fcipfis & non mediante alio, comfonitur aurem remote ex literis, quoniam non ex fcipfis fed medii te fyllaba.Sic in propofito apud logicum oratio & propofitio componutur propinqj ex terminis, qm ex fcipfis & non mediante alio, componuntur autem remore ex syllabis 5C literis, liter enim componut fyllabas, & fyllabc terminos, & termini orationcm. Ec in hoc tertio fcnfu folum intendimusin hoc trac. Ioqui ac definire terminum. Sed aduerte <jf in tertio sensu adhuc tripliciter fumi p6t.f. communitcr, ftrl de & ftrictisfimc. Comuniter fumitur pro omni didionc p pinqj componente orationem, &fic non folum nomen dC uerbum,fcd etiam alis orationis partes, ut pronome, prx politio, aduerbium &c. dicuntur termini. Stride fumitur p omni eo quod eft uel poteftefle fubiedum et praedicatum & copula in propofitione. In quo fcnfu nec figna uniuerfalia nec particularia, nec adverbia funt termini, qm no sunt nec poffunt e(Tc per se ipsa praedicatum aut fubiedum, sed modi Huc dererminatioes eorum, fifr aduerbia sunt determinationes verbi ut “bene currit”, hodie ucnit &c. Srridisfime autem fumitur pro omni eo quod eft uel poteft efle extremum propofitionis, extremum autem dico subiedum & praedicatum, &*n hoc sensu copula non est terminus, quia non est extremum, sed unitiuum cxtrcmoru, unit et copulat praedicatum et subiedum et in hoc fcnfu definiuir eum Aristoteles in libro priorum diccns, (? terminus eft in quem rcfolujf propofitio ut in subiedum et praedicatum. His praepofitis adrerte qr hic habemus diffinire terminfl non ftridc nec ftritisfime fumptum, sed comunircr, aliter non potiemus ipfum diuidere ut diuidemus infra. Nam una ex diuifionibus erit haec, terminorum unus est PER SE SIGNIFICATIVUS, alius non per se significatiuus. Constat autem ex prxdidis quod terminus non per se significatiuus, non cil tf terminus ftricte nec ftrictisfimc fumptus. Definientes igitur terminum coicer & abfolute fumptfl dicimus quod eft pars propinqua conftitutiua ofonis et propofitionis. Dicitur pars propinqua immediata ofonis & politionis ad differentiam literarum et syllabarum, qu* non nifi mediante termino componunt oronem. undeaduerte sicut fe habent lapides et ligna et fundamentum, &p aries ad compofitioncm domus, fic liter ac et syllabae et termini ad constitutionem orationis, nam lapides & ligna non componunt immediate domum, sed componunt imediate fundamentum parietem et tectum, hacc aurem imme diate dotnumrideo illae rcmotac,hae autem propinquae nucupantur. Sic in propofito, literae wt syllabae non componut immediate ofoncm, sed terminum, tcrmiifos autem immediate oroncm. patet ergo terminum cfle immediatam & p ximam partem ofonis ad differentiam literarum et syllaba rum. Df conftitutiua ofonis, quonia hic procedimus ex po- ri:ad differentiam relolutionis quae fupponit conffitutum ex partibus. Df ergo conftitutiua ofonis, quoniam hicinte- dimus praeparare materiam fyllogifmi, quae eft propofitio ideo inueftigamus in primis, ex quibus conftituitpr immediate propofitio, & in tractato de syllogifmo aperiemus ex quibus propinque et immediate conftituitur syllogismus. Haec autem definitio conucnit termino, in mente, in uocc,in feri F to:quoniam terminus in mente, eft pars propinqua oratio nis mentalis, & in uoce, eft pars propinqua orationis uoca- iis & in scripto ,eft pars propinqua orationis feriptx. Vifo quid sit terminus apud logicum cSmunitcr & absolute fumptus, asfignandae funt generales diuifiones eius, uc Idamus iuxta ouod membrum ponendus eft in definitione Hominis et uerbi et orationis. Prima diuisio. Terminorum, aliquis est PER SE SIGNIFICATIVUS, aliquis nihil per se, id eft per se fumptus significativus. Terminus per se significativus est ille qui ultra se ipsum aliquid intellectui re-presentat, ut “homo”, “animal”, “lapis”: representat enim homo itellectui animal rationale et “animal” re-praesentat animatum sensitivum et per se motiuum, et lapis corpus terreum durum offendens pedem. Nam signifcare est aliquid intellestui re-praesentare. Vnde idem eft terminum esse per se significatiuum et esse per se re-praefentati uum alicuius apud intellectum. Dicitur ultra feipfum, qm repraefentarc feipfum intelleftui eft commune omni terrni no, cum fit intelligibilis ab Itelletfu, cuius obieftum est ens communisfitnum ut seextendit ad ens reale et ens rationis ut dicemus alias. Terminus nihil per se significativus eft ille qui per se sumptus ultra se ipsum nihil intellectui re-praesenrat, ut “buf” et “baf” et “biltris”. Dicoper fc fumptus, ut excipia quando proferuntur ex intentione irridendi. Tuc enim ex propofito irridentis fumunrur ut per se significativi, sed id non est ordinarium. Nam pleruncp proferuntur aut exeunt ex ore fine propofito aliquid ultra feit fum fignificandi. Ad hoc autem q* fit per se significatiuus, oportet ut naturaliter uel AD PLACITUM in aliquo idiomate ordinarie et consuetudine firmata, sic vel sic ultra se ipsum significct. Secunda divisio eft haec. Dimisfo termino nihil per se significativ, utpote inutili propofito noftro, quando non componit orationem ordinarie ut subiectum & praedicatu, nec est pars nec determinatio eorum ad differentiam signorum uniuerfalium et particularium, diuidendus est terminus per se fignificatiuus. Et prima diuifione diuiditurin terminum per se significatiuum naturaliter et in terminum PER SE SIGNIFICATIVUM AD PLACITUM. Terminus per se significatiuus naturaliter est ille, qui apud omnes homines idem uitra se ipsum re-praesentat intellectui, ut “homo” et “animal” in mente. sft autem homo in mente species, sive similitudo, sive conceptus hominis. Se habet enim huiuf modi similitude sive conceptus ut vera imago, puta Caesari , quae apud omnes ex sui natura re-praesentat Caesarem. Sed adverte quod non solum terminus in mente est significatiuus NATURALITER sed et quidam termini dum proferuntur, etquaedam animalium signa, ut dum infirmus GEMIT, apud omnes repraesentatur DOLOR, & dum canis latrat apud oes re-praefentatur IRA. Terminus autem PER SE SIGNIFICATIVUS AD PLACITUM, est ille qui non apud omnes idem, sed in diverso idiomate diversa re-praesentat, vel tatum in uno idiomate aliquid detet; minate teprzlentat, in alio autem nihil. Et causa huius est, quia huiul modi termini non significant ex inftindu naturae sicut interiediones quae non sunt bene trasferibiles ex uno idiomate in aliud, sed impositi sunt ad sic significandum EX DECRETO ET AUTHORITATE primorum instituentium, quibus sic placuit rationabiliter tamen, in uno quoqj idiomate res lingulas sic uel fic nominare. Et aduerte quod ultra hoc q* terminus ad placitum differt a significativo naturaliter in hoc q^ non apud omnes idcin repraefentat, dum profertur, nec significat ex instintu naturae, sed decreto primi authori: in duobus aliis diffcrt. f. in modo proferendi et in significato. Nam terminus ad placitum perfede & diftinde profertur, modo non adiit ineptitudo linguae exparte proferentis. Termini autem naturaliter significatiui propter impetum passionis, amoris, aut timoris, aut gaudii, aut irae, ut in pluribus truncate proferuntur, etiam remota ineptitudine Iin guae. Differunt etiam ex parte significati, quoniam termini ad placitum significant conceptum intellectus: illi autem magis indicant affedum appetitus, quam conceptum intellectus. Sed ne novitius inuoluatur, hic fifto, donec fiat capaxfolidioris dodrinae. Tertia divisio est haec. Dimiflo termino per se significati — non naturaliter pro nunc TERMINUS SIGNIFICATIVUS AD PLACITUM multas sub se continet divisiones, quarum frequens est udis in doctrina peripatetica, ex quibus una eft q? quida eft categorematicus, quida syncategorematicus. Categorematicus est ille qui tam g se sumprus quam cum alio, tam in ppone quam extra, aliquid ultra se ipsum intclleduircpftntat, ut homo, lapis, curro, amo. na homo g le folutn significat animal rationale, lapis tale corpus, curro adum currendi, amo aduin amandu syncategorcmaticus est ille qui per se solum sumptus nihil extra seipsum apud intelledum significat. Si autem sumatur cum alio, puta cum nomine substantivo c ucl cum ucrbo, simul significat, inquantum determinat nomen aut verbum. Et sic signa univerfalia et particularia et prepofinoncs et aduerbia, & coniundiones funt termini syncategorematici.i.cofigmfieatiui. Nam signa uniuerfalia determinant nomen substantivum politum in fubiedo ad ft a dum pro omnibus, aut pro nullo, ut omnis homo currit, nullus homo currit. Signa autem particularia determinant fubicduin particulariter, ut quidam homo currit, quida homo non currit. Praepositioncs aurem determinant nomen ad conrrftrudioncm pro cerro cafu, puta ablatiqo ucl accusative. Aduerbia determinant uerbum f>ro determinato Io co, ut aduerbia localia, ucl pro determinaro tepore, ut adverbia temporis , uel pro determinato modo quatiratis ucl qualitatis tut aduerbia quantitatis & qualitatis. Coniundiones autem determinant terminos et orationes, secundum, modum copulariuum, ucldifuindjuum ucl illatiuum. exeplum primi, & ,arcp exemplum secundi, uel, aut , exemplu tertii, ergo, igitur, iracp. Inter syncategorematicos termi- nos non comprehenduntur intcricdioncs:quoniam ut docuimus figmficant naturaliter, nec pronomina primitiua, quoniam fumuntur loco proprii nominis & certam significant personam. De denuatiuis autem uidetur quod fic, qm funt ut determinationes nominum fubftantiuuoif, ut meus liber, tuus pater, nostra patria &c»Similirer participium ji5 cft terminus syncategorematicus ,compleditur enim no- men subftantiuum et verbum, ut legens loquiTUni» homo qui legit loquitur. Ex his omnibus fequitur, quod cum line odo partes orationis, tantum nomen et uerbum fumendo cum nomine pronomen primitiuum, & cum verbo partici pium, funt termini categorcmatici, alix autem partes fune termni syncaregorematici apud logicum, & caulam huius dicemus poftq definierimus nomen et uerbum. Quarta diuiflo. Terminorum categorematicorum qui dam cft primat intentionis, quidam lecundae. Prima intentio apud vueros peripateticos eft primus conceptus fundatus immediate in re, quz eft cnsrcale , ut primo apprathenditur prxhenditur ab intcllc&u, ut animal rationale est prima in tcntio quam format intelleftus, & immediate fundatur, iit natura hominis. Secunda aurem intentio eft fecundus con ccprus formamus ab intelledu, fundatus in re non immedia ce fcd mediante primo conceptu, ut efle praedicabile de pluribus differentibus numero in quid, est fecundus conceptus quem format inrellc&us de homine.Nam poftquam apprae hendit cp homo eft animal rationale, aduertit ut eft ani- mal rationale, conuenit omni contento fub homine, &fic eft praedicabilis de quolibet luo indiuiduo in quid, & tunc format fecundum conceptum, dicens q natura hominis e eo q* eft animal rationale eft praedicabilis de pluribus diffe- rentibus numero in quid & quod dico de homine incellige de qualibet natura specifica cotenta sub animali. Terminus igitur primz intentionis eft terminus significans pmum c» ceptum, fundatum immediate in eftentia rei, ut homo, ca-pra, leo. Terminus autem secunda: intentionis eft terminus significans seccundu coceptum fundatu in natura rei median re pmo conceptu, ut genus, fpccics, differetia, fingulare, &c; Et ne cofundatur itellcdus nouitii hicfifto. In tradaru autc de uniuerfalibus siue pdicabilibus diffufius & altius de terminis pmx, & feciidx INTENTIONIS loquemur. Et aduerte q* diuifio termini in terminos pmz impofitionis, & fecundx pofitionis apud nos, qui fcquimur uiam realium non differt a praecedenti. Nam homo in mente excogitatus, et uoce probatus, & in feripto poli tus, significat (>mum conceptum ideo est terminus pmz intentionis in mente, in voce, in feri pto. Et ifte terminus species ex cogitatus in mente et in voce et in scripto et secundae intentionis, quia significat lecun dum conceptum modo quo diximus. Non ergo eft neccfle ultra diuifionem faftam inter terminos f>mx, 8( secundae in rentionis, af!ignare eam quae dicitur' pmz, & secundx impe» fitionis ut penitus diftinftam aprxcedenti, qux fuit inter m x , & fecundx intcntionis.Hxc enim continetur in illa. Quinta diuifio. Terminorum quidam cfimunis, quidam fingularis.Cdmunis eft q de pluribus pradicatur, ut homo, animal, lapis, & apud grammaticum dicitur nomen appellatiuum,qm pluribus conuenit. Terminus fingularis eft qui de uno folo praedicatur, ut piato, & fortes, & apud grammaticum dicitur nomen proprium, qmuui foli conuenk, & ad «erte <y terminus singularis apud logicum pot fieri quatuor modis, primo per nomen indiuidui, ut plato'ftudet, secundo per nomen coe adiun&o pro nomine demonftratiuo, ut hic homo ftudec, tertio per nomen circtinlocutum.i«miil- tas circunftantias fingularizatum, ut Sophronifciprimogc nitus filius feribit, quarto per ly,quod apud logicum, & philofophu est signutn demonftratiiiu, ur ly homo,ly alal &c. Sexta iiuifio. Terminorum quidam magis uniuerfalis, quidam minus uniuerfalis , & utrunq; membrum contine-^ tur fub termino communi. Magis uniuerfalis eft qui praedicatur de pluribus q minus uniuerfalis, nam magis uniucrfiilis praedicatur de omnibus de quibus praedicatur minus uniuerfalis , &1n hac diuifione continetur animal & homo,na animal praedicatur de omnibus de quibus praedicatur homo et de aliis pluribus ut de omni animalium fpecie, homo autem tantum de contentis fub homine indiuiduis, & iuxta hane diuifionem asfignabimus ordinationem conten Corum io quolibet praedicamento, procedendo a generali! Cmoadfpcdalisfimum. Septima divisio. Terminorfim tam singularium q communium quidam eft finitus, quidam infinitus, finitus eft determinati & certi significati: qui scilicet fignificat unam ccr tam ac determinatam naruram, & de nulla alia verificatur, ut homo significat solam naturam rationalem, animal foli naturam fenfitiuam,&c .Infinitus est qui negat unam natu- ram,eam, scilicer quam fignificat terminus finitus , & ucrifi catur de quacuncp alia, ideo dicitur infinitus, id est indeterminatus in significando, & terminus finitus fit infinitus per appofitionem non, ut non horno, non lapis, non animal. Nam non homo negat naturam hois, $( verificatur de qua-t Cunc$alia«Vndc lapis eft non homo, leo eft non homo &c. Et aduerte q' quando terminus finitus, infinitatur per non. iS fit tota una diftio,ut non homo, fi autem ftet non, per (e, & homo per se, dicitur terminus non infinitatus fcd negatus t ut non homo currit, & per terminum negatum fit propofitio negatiua haec enim cft negatiua non homo currit, haec autem eft affirmatiua,non homo puta leo currit- Oftauadiuifio. Terminorum quidam eft pofitiuus,quid priuatiuus .Pofitiuus eft qui fignificat aliquam formam fiuc habitum perficientem fuum fubiedum,ut uifus perficit ocu lum «Lux aerem, iuftitia animum &c«Priuatiuus eft qui (i- i gnificat negationem talis formae, relinquens taroe aptitudj k ne in fubiedo, eo q* cft aptum hre talem forma ut caecitas, » tenebra, iniuftitia, mores furditas &c. Caecitas enim significat negationem uifus in oculo apto here uifum, modo, & te * porc quo cft aptus uidere. Dicitur notanter quod eft aptum habere talem formam, qm fi non eft aptum , no uerificacur ii de eo terminus priuatiuus , fed terminus pofitiuus negatu? aut non uidcns,non lucens, non audiens* V nde de lapide haec est falsa. “Lapis est caecus,” vel surdus, uel tenebrosus, haec autem est vera. Lapis est non uidens, non audiens, non lucens. Nona diuifio. Terminorum quidam abftradus, quidam a concretus. Abstractus eft qui significat formatu per fe fine f- connotatione (ubiedi,ut color, fapori,albcdo, dulcedo, anima, iuftitia, &c. Concretus eft qui fignificat formam conno i- tado fubiedum,uc colorat\im,album,nigrum^animatumt iuftum,&c.Et aduerte q* haec diuifio coincidit cum illa , dc :t qua erit fermo in ante praedicamentis,fcilicet Terminorum r, quidam est denominans, ut grammarica, hic cft idem q» ab li ftradus, quidam denominatiuus, ut grammaticus hiccR idem q» concretus. ifi Decima dinifio.Terminoit quidam incoplexus, quidam r- complexus. Incomplexus eft ille, qui eft terminus fimplex, er uel copoficus, uel uniens in fe plure? terminos per fc fignifi il, catiuos ad placitum, ita tamen q» habent uim unius exem- ,a« pium primi homo, capra, leo, exemplum secundi. Scuti- K. fer, armiger exemplum tertii paterfamilias , primo geni- n, tus Sanftus Georgius, summus pontifex. Comple-Jtu« eft ille, qui in fc aggregat plures terminos per se significatiuos ad placitum, qui non habent uim unius, sed fiue aggragati, fiue separati recinet fuum proprium fignificatum. Et nccerminus complexus semper eft orario, aliquado sine verbo, ut homo albus, animal uolatilc, in qua secunda pars determinat, & limitat primam, aliquando cum verbo, ut homo eft albus. Vnde logici uniuerfaliter dicunt q» terminus incomplexus eft ut di&io. Complexus autem ut oratio. Tuta men aduerte q> terminus ceplexus coitcr nominatur per orationem infinitiuam, ut deum ede trinum hominem efle rifibilem, quae oratio dicitur e(Te quid coplexum, & enunciabile, ut ibi manifeftabitur, cum loquemur de modalibus. Vndedma diuisio. Terminorum quidam significant fine tempore quidam cum tempore. Significare sine tempore est significare rem abfolurc fumpram non mensuratam aliqua differentia temporis, cuius differentis sive partes funrprz- fens, praeteritum, & futurum, & hoc modo fignificar nome & pronomen fumptum loco nominis. Nam dum dico ho- itio, aut animal, homo significar rem quae eft homo abfolutc, & non inquantum praefert tem, aut praeteritam, aut futu-iram. Tu tamen aduerte q> licet nomen significet fine tempore, nihil tamen prohibet aliquod nomen fignificare tem- pus, aut partem temporis, ut haec nomia, tepui, hora, dies ebdomada, mcnfis, annus. Nain licet fignificet tempus, non tamen aliquid diftinftum a tempore, & menfuratum tepott. Per oppofitum autem fignificare cum tempore eft figni ficare rem adiunda aliqua differentia remporis.Et hoc mo- do uerbum, & participium fignificar cum tempore. Verbi gratia curro et currens, significant curtum pro tempore prae lenti, & non aliter, cucurri pro praeterito &c. Unde significare sine tempore, ut dicemus infra, proprie conuenit nomini, oppofitum autem conuenit uerbo. Duodecima diuifio. Terminorum quidam univocus, quidam aequivocus, quidam analogus. Univocus est qui fubvna definitione naturam unam significat, siue sit una specie, sive ana geacre, ut homo sub hac definitione, est animal rationale, significat natura humanam quae eft una spe, & aul fub hac definitione, est corpus animatum sensitivum, significac naturam animalis quae eft una genere. Aequivocus est qui sub distindis ronibus, & abfqj ordine, & immediate plures naturas fignificat diftindas fpe, ut canis fignificat im mediare canem coeleftcm fub hac definitione q* cft fydus in ore figui leonis, & canem latrabilem fub hac definitione qs cft animal iracundum et canem marinum fub hac definitio ne q* eft animal aquaticum simile cani tcrreftri. Analogus est qui sub diffindis ronibus ucl sub una inaequaliter participata plures naturas quodam ordine prioris, & pofterioris fignificat. Excmplum primi. Sanum sub hac rone q? est esse adaequatum in humoribus fignificat animal fanum, fub hac f one q' eft e(Tc caufatiuum (imitatis fignificat medicinam Isi nam, sub hac rone quod cft ede indicat iuum faniratis, significat urinam sanam. Prius tamen dr de animali, pofterrus autem de medicina, & urina: quoniam nonnifiin ordine ad animal sanum. Exemplum (ccundi. Ens fub hac rone q» cft cui debetur eflfc, significat primo substantiam, deinde acens quoniam substantia est ens fimpfr, & accidens eft ens secundum quid, et solum in ordine ad substantiam. Hic termini cur uniucrfaliorcs diuifiones quae in dodrina peripatetica frequenter funt in ufu,ta i libris termino logices, q pbiae. pr aepofirae aut funt, ut nouiti9paulatim a(Tucfcat, & nc fim coadi frequeter fingulas repetcre. Haec dc. i .cap. dida fint. Quid & quotuplex est nomen et verbum apud logicum. In secundo capite inueftigandum est quid & quotupleg fit nomen et verbum apud logicum, funt enim principales partes propofitionis, ut tibi manifeftum erit, primo igitur agendum cft de nomine secundo de uerbo. Et quonia hic intendimus agere dc partibus propofitioni£us,& de g>- pofirione, & de syllogifmo, non folum in uoce, fed & in me rc, & in feripto, ideo definiemus ca non per uoccm, fcd ter* minum qui cft communis nomini & uerbo in mente, in voce, in feripto. in reliquis autem no recedemus a uia, & me* do dcfinitiuo fcruato a Petro Hispano, qui logicam Cui formauic ut compendium logicae totius traditae nobis ab Aristotele , excepro libro poftcriorum. Non.n. Petrus hilpan» formauit tra&atum aliquem correfpondentcm libris poste riorum, hac forte rone, qmcxiftimauit nouitium penitus incapacem fyllogifmi demonftratiui, Nos autem faciliori modo quo poterimus particularem tra&atum formabim ut paulatimalluefcat nouitii ingenium, & ne fubito auditu libri pofteriorum confufus retroccdat. Licct autcm Aristoteles in libro “Peri Hermenias”, et Petrus cius imitator definiant no nien & uerbum per uoccm,& nos per terminum, tn no eri mus oppofiti,nifi in hoc,q? nos magis ample, illi autem magis ftriftc definierunt,* Cofidcrarunt.mpartes oronis folurti ut (untuocales,nos autem ut poflunteife mentales, & uo-cales, & fcriptx. Vndeficut dicit Aristoteles & Petrus cf nomen cft uox,fifr & uerbum, dicemus nos i terminus, fiib quo continetur terminus uocalis qui dicitur vox &c. Primo igit agentes de nomine definiemus quid (it apud logicum, & fi multiplex eft. Quantum ad primum aduerte cp nomen ad mente Ari- ftotelisinuoce, in scripta est TERMINUS PER SE SIGNIFICATIVUS AD PLACITUM sine tempore, cuius nulla pars feparata aliquid fignificat finita & reda. Primo dr q» est terminus, qm nomen eft pars propinqua ofonis & proponis,u t patet. Et qm terminus eft quid magis commune qfit nomen, ut patet ex op.praecedenti. Nam & uerbum eft terminus, non tamen cft nome, ideo in haedefi nitide ponif terminus ut genus.Na ut declarabimus trac de syllogifino dialc£lico,pmus terminus in de finitione pofi tus, eft loco generis, qm eoior eft ipfo definitor, reliqui aqte ponuntur loco differentiae ut declarabimus Secundo dr p (e aisnificaticus, ut excipiantur termini no perfc significatiui, ut “buf” et “baf” et terrmni syncatcgorema Cici ut figna uniucrfalia & particularia,uc omnis, nullus, ali- quis,quae licet apud grammaticum fint nola :, non tamen apud logicum, quoniam g (e fumptanon polfunt efle prae- dicarum ncc fubic&u proponis, fcd tm determinant fubic- . Au aur pdicatu uc docuimus in rertia diuillonc tcrminoif. Tertio dr ad placitum ad driam termini fignificatis nata ralitcr.ut intericdiones,quz condant non clfe noia qm no declinantur per calus, nec fune fubicdumaut przdicacutn proponis nifi in fuppofitionc materiali ,ut heu e interie&io, heu eft bifyllabum,& ad driam termini J.conccp cus in me- te,qui naturaliter fignificat ut declaratur in.i periher* t Quarto dr fmc tempore ad driam uerbi , quod fignificae cum ege, quid fit fignificarc fine rge,& cum tge iam docuimus in undecima diuifione terminorum , & diximus q? no «nconucnit aliquod nomen fignificarc tempus, ucl partem tgis,ut dies, hora non th cum tgc.Vidc tu illic» Quihto dr cuius nulla pars separata aliquid lighat.idi no men diuidaf in partes fiias, quz (int fyllabz ut pr, & omne nomen nmplex,ucl quz fint didioncs,ut in noic compofi- 10, ut eft pr familias, uel Icutiferus , & fumant g fe.i. extra totum nomen nihil fignificant. Quod fic intclliges,aut nihil orno fignificant ut marc.Na nec tnamee re, g fe fumpta ali quid fignificant.Vel fi aliqd fignificant , non th habent illuti lignatu, quod hnt in toto noic.V.G. Hoc nomen dhs fignac |»ncipem. Si ante refoluat in do & in minus,do uciqj fignat: ;f*aftum dandi, & minus signat oppositum magis, sed ut co ponunt ly dhs nihil fignificant.f.dc fignificato ly dhs. Idem intclligc de nomine compofito , cuius partes feparatz & (i aliquid fignat, non tn illud quod fignat totum nomen ccm pofitum, ut pr familias significat re&orcm familiz. Pater autem per fc fumptus significat genitorem et familia familiam, ica q in toto significant ur.um, fcparatz autem figniS eant duo. Ethzc expofitio cft communis apud ueros logi- cos* Vndc Avicenna recitat in logica fua aliq uos dixifle, q* verbum incomplcxum est cuius nulla pars feparata aliqd significar. fi quod fic de intellc&u et significato totius qm nl hil ,phibct aliqd aliud fighare,ut magifter nam magis aliqd fignificat:& ter, fcd non tetinent fignificatum quod fignifi- cat magifter nec in totum nec in partem .Er fic paret q* hzc definitio conucnic nomini cam timplici, quam compotito, tam primiriuo, qua deriuatiuo,dum ntodo intdligatur, uc cxpo luimus. Sexto dr finitus ad differentiam nominis infiniti, quod & fi apud grammaticum fit nomen, non came apud logicum, quoniam apud ipfum nomen cft illud, quod poteft elie fub- icdum & przdicatum in propotitioc. Subiectum autem et praedicatum oportet, ut determinate aliquid significent, afr propotitio effec inutilis, nec deferuirct syllogismo formado ab intellcdu pro inquirenda ucritatc.Vndc & terminus acq liocus inntilcm facit proponem, niti fumatur determinate. Verbi gratia canis coeleftis lucet. Sed uc docuimus in divisione septima terminorum, terminus infinitus nihil determinate tignat,ideo cum non postit effc fubicdum & praedi catum proponis non cft nomen apud logicum niti fecundi! quid, ut dicatur nomen non fimptf r sed nomen infinitum, sicuc solemus dicere quod “chimera” non est nomen reale sed nomen fidum, quia nihil significat sed imaginarie. Sed dices, apud logicum hzc cft propotitio. Non homo currit, ergo poteft effc fubicdum, & per confequcns nome. Refpondccur. Tales propoticiones sunt inutiles ti teneatur nomen infinitum in sua infinitate & in deccrminationc. Si autem determinetur ticdiccndo.Nonhomo.i.afinus currit tunc propotitio erit utilis,fcd nomen infinitum non rema- net infinitum, fed zquiualet finito. Septimo dicitur redus ad differentiam obliquorum , qui non fune nomina apud logicum. Nomen enim est apud ip- Ium quod f m fe aliquid significat, 8( f m fe poteft effc fubic- dum propotitionis. Sed obliqui neutrum habent ex fe. No primum, quia tigni ficatum trahunt, a redo ticur,& deriuan tur ab co. Redus autem ticut non deriuatur ab alio tic non accipit tignificatum ab alio cafu sed habet afe. Non secundum, quia ti apud logicum formatur propotitio perucrbif impcrfonaIe, ut Platonis intereft legere: ly Platonis no eft subiectum, niti refoluatur in redum tic. Ille cuius eft legere eft Plato. Sic intclUgc de aliis. Prztcrca solus redus fufficit 1 t 1 1 K Ir O \ t. i115 s io i ur Si rii a fr- io m n . A re 3t n ad formandam prop6ncm pcrfedann &maxime de secundo adiaccntc, ad quam non sufficit nomen obliquum. Haec enim cQ perfcda .Deus cft, homo eft, hacc aurem imperfe* da. Dei eft, hominis est. Non ergo obliqui moerentur dici nomina sed fmc cafus nominum. Hxc de definitione nomi* nis apud logicum rcalem & peripateticum dida fint. Quantum ad secundum. f* quotuplex fit apud logicum, Ideft inquantum poreft c(Tc fubiedum & praedicatum, ppo fitionis , conftat,ex didis quod non eft multiplex, quoniam solum nomen rectum et finitum poreft clic secundum le subiedum et praedicatum in propone modo quo expofuu mus.Vnde logicus a grammatico (umit fibi redum ut nc« cellarium ad fomandum abfolutam proponem fignificati- nam neri & falfi Reliquos auccm cafus lumir adbencclfc, & magis propter feruandam congruitatcm quam ucritate sermonis, ne uideatur logicus delpicere regulas grammatices. Haec de nomine dida finr. Quantum aduerbum aduerte quod ad mentem Arifto* verbum cam inuocc quam in feriptofic definiendum cft* uerbum eft terminus per fe fignificatiuus ad placitum cum tempore, cuius nulla pars feparata aliquid significat, finitus & redus extremorum unitiuus. Terminus ponif loco generis ficut in definitione nols, quia eft eoior uerbo. Nam omne verbum eft rerminus:fcd non cconuerfo p fe fignariuus ponitur eadem rone ficut in definitione nols fifr ad placitum ad driam interiedionuni, & uerbi mentalis, qrh fignificat naruralV, ut diximus in definitione nois, Cum tempore ponitur ad differentiam nois, & pronominis, & conuenit in hoc cum participio quod uc- nit a uerbo. Quid fit significarecum tepore, 8c quare uorbu et participium fignifi.ar cum tempore, uidc in diuifione undecima rerminoru. Cuius nulla pars separata aliquid sfignificar, intelligcndum est de verbo tam simplici quam composito, sicut expofuimus in definitione nominis, in hoc enim uerbum conuenit cum nomine, finirus ponitur ad differentiam uerbi infiniti. Infinitatur aute uerbum ficut et nomen per appofitioncm negationis, ut non curro non laboro. Quod quidem apud logicum no eft verbum, qm nihil determinate significac^ficur nec nomen infinitum. Undefacc rct proponem inutilem: nili determinetur licut diximus de nomine infinito, (ic dicendo, fortes, non currit»i« feribie» Re cius ponitur ad differetiam uerbiobliqu^cft autem uer bum obliquum apud logicum uerbum prztcriti & futuri temporis, & uerbum cuiuslibet modi przter modum indicativum.Vnde quaedam fune uerba obliqua ex tempore ra tum,ficut uerba prztcriti temporis, & futuri indicatiui mo di, ut “amavi”, “amabo”. Quaedam autem ex modo rantum uti imperativa tempore przlenri. Quzdam ex modo, & tem- pore, ut uerba optatiua, et subiunctiua et infinitiva temporis praeteriti et futuri. Ideo autem apud logicum non fune uerba, quoniam non faciunt primo & perfcipfa propofitionem veram aut falsam, sed per redudionem ad verbum I- dicatiui modi & temporis przfcntis. Nam hzc non cft uera Czfar fuit,nifi quia aliqii fuit uerum dicere Czfar cft» Sifr* hzc non cft uera.Eclipfis crir,nifi quia aliqh erit uerum dicc rcrcclipfis eft. Quoniam igitur folum uerbu redum,»i»mo- di indicatiui przlenns temporis facit per se ipfum propofitionem ueram & falfam,& fola propofitio indicatiua pinis temporis facit syllogifmum dcmonftrariuum .i.fcicntialcm ut tibi declarabitur in rrac.de syllogifmo demonftratiuo,i® dignatur logicus recipere agrammatico solum verbum I- dicatiuum przfentis temporis, & przcipuc fum, es,cft:quo niaminipfum ut dicemus refoluuntur omnia uerba dida adiediua.Excremoru uilitiuus ut in hoc diftinguatur a no- mine & pronomine fumpto loco nominis, nam illa funt ucl poffunt elTc extrema in propofirione,ideft fiibiedum & pdf catum, verbum autem non, fed habet unire extrema. Unde dicitur apud logicum copula, qm copulat przdicatum cum fubiedo. Item in hoc diftinguitur a participio, q» licec significet cum tempore ut uerbum tn non poteft effe copula, nec facit g feipfum oronem perfedam, dicendo fortes Ic gens, fed cft necefle fubintelligerc uerbum» Verbi gratia foftcs eft legens, ucl fortes leges eft ftudiofus. Conftac igiC quid fic uerbum apud logicum, & quare folum uerbum i e- dum. i. quod no deriuai ab aliquo priori: quale est uerbum lotum indicatriui modi tgis prxfcntis,vnocrctur dici abfolu-te uerbum. Reliqua aut tga; & modi dicantur obliqui fiue cafus uerbi refti, quoniam defcendunr, & deriuatur ab eo» Quotuplex auc fit verbum apud logicfi,non cft immora dum ex quo folum ucrbu rciftum moeref apud ipfum dici nierbum ex rone ia di&a.Sed apud gramaticu ideo eft mul tiplex uerbum, ut patet in coniugationibus uerborum, & I regulis fiiis, quoniam non attendit ad formadum propone veram aut falsam sed congruam, et uitare incongruam et quoniam per oes tgis drias, & oes modos uerborum for mari por,& alio modo g uerbum aftiuum,aIio modo g paf fiuum &c.ideo apudgramaticum uerbum mulcipfr diuidic. Nam gramaticus concedit iftaurpocecongruazho eafinus f| negat logicus, ut falfam. Hxc de.2.cap dida fmt, Quid fit & quotuplex fic oro apud logicu. IN tertio cap. poftqua a&um eft de partibus oronis age» dum eft de ipfa orone ut de toto conftitutot cuius praecognitio ideo nccciraria eft quoniam feire non possumus qd fit enunciatio & propo, ut tibi manifeftabitur infra, nifi pus notum fuerit quid, & quotuplex fit oro. Hic igitur tria age da funt, primo quid fit, secundo quotuplex fit ^ tertio qua’ orationis species fit propofitio. Quantum ad primum aducrtcip ad mentem Ariftotelis oratio in voce & in feripto, fic definiri debet, Oratio cft ter_ minus per fe fignificatiuus complexus ad placitum , cuius partes feparatx aliquid fignificant. ' Primo dicitur eft ter g le fignifi.ca rone, qua didum eft de nole & uerbo & ponitur loco generis, quoniam eoior e. Nam ols oro cft terminus per fe fignificatiuus : fed non ccd uerfo . Difhim eft enim cp nomen & uerbum funt termini per,fe fignificatini,non tamen funt oratio. Secundo dicitur complexas ad differentiam hominis & uerbi, quo* nullum fiuc fimplcx,fiuc copoficil , e termiiim complexus. Quid autem fit terminus complexus nide indi uifione decima {terminorum , & illic inucnics quomodo proprie conuenic orationi» Tertio dicitur ad placirum, ad differentiam ofonis men talis,qux fignificat conceptum mentalem complexum, qui conceptus lignificat naturalr, ficut diximus de nomine ^ & uerbo mentali. Praeterea,^ oro in uoce,& in feripto fignificet ad placitum, probatur fic.Partcs fux.f. nomen, & uer bum fignificat ad placitum, ut docuimus in cap.prxccdentJ ergo & ipfum totum confoturum ex eis, quod cft oratio. Quarto di cuius partes feparatx aliquid fignificat, id po- nitur ad differentiam nominis & uerbi, quorum partes, uc docuimus in eorum definitionibus, non fignificat aliquid fc parate, modo quo illic expofuimus, partes aute ofonis fune termini caregorematici, intclligendo de partibus principalibus ficut intendit Arift. Si non de partibus fccundariis, quae polfiint eife propones aduerbia &c. Termini autem catcgo rematici tam in oronc , q extra retinent fuum lignatum, ut docuimus in diuifione tertia terminorum. Vn fi fiat hxc oro, homo albus currit , ho extra hanc oronem fignat aial ronale, ficut & in oronc, & albus fignificat habens albedine. Tu tamen aduerte cp licet fit commune omni orationi ha- bere partes qux feparatx aliquid fignificant, non tamen id fit uno modo i omni oronc, nam fi oro fit fine uerbo, ut ho nio albus, partes fux aliquid fignificant modo, quo fignifi- cat diftio.Si afit fiat oro fimplex per uerbum , uc homo cft animal, partes fux feparatx eodem modo fignificant. f ut didio.Si aurem fiat oro (ubiun&iua, ut fi ueneris ad me da- bo tibi equum ,partes lux funt dux ofones ut patet . Vnde fi feparentur, fignificabunt non ut diftio,fed ut ofo. Vcrura quia refoluitur m duas orationes,& dux orationes in termi nos componentes,ur ego dabo, tibi equum, ideo commune eft omni orationi quod partes fux feparatx aliquid fignificent, aut ut di&io, aut ut oratio. Sed dices. Quare in hac definitione non apponitur finitus et rectus, sicut in definitione nominis et verbi, prxeipue a quia dictum eft q» nomen infinitum nori poteft efle fubiecti! nec praedicatum, nec uerbuni infinitum poteft cflc copula, fimiliccr nec nomen obliquum nec uerbuni obliquum. Reipondetur q* ideo non opponitur, quia in definitione non debent poni nili quae conucniunt omni contento fub definito, non omnis autem oratio formatur ex nomine, & uerbo finito, & redo. Nam haec eft oratio, non homo currit & haec, Catonis eft legere, & haec, homo currct. Qn aut* di- ximus q> nomen infinitum & obliquum non poflimt ee fu- bicdum,no fumus locuti de orone (ed de propositione, qm sola oratio indicatiua praetentis teporis ut dicemus eft propofitio. Qm igitur aliqua orario poteft coponi ex nomine iufinito, & obliquo, fitr ex uerbo, & aliqua non, puta propo firio,idco non dicitur redus neque finitus , fed abftrahit ab utroque. Conftat igitur quid fit orario apud logicum, Quantum ad fecundum aduerte, q* apud logicum oratio prima diuifione diuiditur in orationem perfedam & imper fe&ani, deinde utruncp diuifionis membrum fubdiuiditur, nidebis infra. Oratio perfeda eft illa quae perfedum fenfum gencraf in animo audietis , ideft qu* audita quietat,quo ad fignifi- catum intentum a proferente uel feribente, animum auditoris, Verbi gratia. Sortes intendit notificarc Platoni ftatfl regis, & dicit. Rex ualet fortis in bello contra hoftes, Hac •ratione audita quiefeir animus audientis. Quod fi dicar. Rex contra inimicos, & non ultra procedat , imperfedum fenfum generat in animo audientis, ideft non quierat ipfum ideo dicitur oratio imperfeda. Nam audiens rex contra inimicos, ultra non proceditur, dubitare incipit uti£ prae ualeat,an fuccumbat contra inimicos fuos, patet igitur ora tionis prima diuifio apud logicum. Oratio perfefta continet quinque (pecies,quae funt indi* catiua temporis praetentis, & omnium temporum modi in dicatiui,ut Petrus amat, amabat amauit,amaucrat,amabit imperatiua , ut fac ignem • deprecatiua , ut ora deum pro me.optatiua, ut utinam te uideam doftum. coniunftiua. ut fi ucncris ad mc, honorabo te. Omnes ifte dicuntur pcrfic auditae quierant animum audientis quo ad earum significatum, nec ipfum fufpenfum tenent. Tu tamen aduertc,q? imperantia, & dcprccatiua non dit fefunt penes modum nec tps uerbi,(ed penes appofitos re- fpeftus.Nam utracp fit per modu imperatiuum, fed deprecatiua fir proprie ad fuperiorcm, imperatiua aOt ad inferio rem. Item aduerte q* coniunftitia ad hoc q» fit oro perfecta oportet, ur coplcfiatur duas orones, aliter no quierat animfi audientis, ut parer, reliquae uero spes per unicam ofonem quictant audientem, ideo per feipfasfunt perfe&x. Oratio autem imperfeda tres cotiner fpecies fecunduqs tribus modis poteft formari. Nam formatur per nome fub ftatiuum cum adie<fiiuo, ut homo albus animal rifibile. uel per duo fobftantiua per appoficione, ut animal homo, deus pater, Deus filius. Et hacc eft prima fpecies , & formatur per foliim infiniriun, ut fortem currere. Si autem apponatur fum, es, eft, cum termino modali cricpcrfectarut forte currere eft posfibile.i t haec eft fecunda fpecies*, & formatur peruerbum Jcipir, & definit, ut fortes incipit, fortes definit. Si autem apponatur ifinfriuum efficitur perfecta, ut fortes incipit conualefcere, fortes definit fcriberc,& hxc eft ter tia fpecies. Item aduerte <y oratio perfecta poteft fieri per unicum nomen, tielunicum ucfbum,& maxime quando fic refponfiua inrcrrogariuc Vt fi qtiis a te petat. Quis uenit do rnum?& refpondeas,Pctus,Vel fic, nunquid fortes uenit?& rcfpondeas: uenit. Confiat igitur quo diuidenda fit oratio apud logicum. Quantum ad tertium aduerte q* sola orario indicatiua eft pmo & per (e propofitio. Dico pmo & per (e qm alie (pe cies non fiunt propofitio, nifi reducantur ad indicatiuam. Vnde ifta, fi homo uolaret, haberet alas, non eft propofirio, nifi reducatur in iftam,fi homo uolat habet alas. Et indicari u • prxreriti aut futuri temporis, non eft propolitio nifi re- ducatur ad indicatiuam praefenris temporis.Nam ifta, Ad a fuit, ideo eft^iera,quia Aquando fuit uerum dicere. Adam eft fciliccc quando Adamcxiftcbar. Ratio autem propter quam apud logicum sola oratio indicatiua eft primo & per se propositio, eft, quia intentum logici eft uti oratione ad investigandum verum etfalsum, ergo cam proprie recipit, quae secundum fe significat verum et falsum, &hxc est indicativa. Nam alis potius deferuiunt affectui mentis qua quod sint ordinatae ad enunciandum verum et falsum conceptum animi aut intellectus. Quod pacet hinc. Imperativa indicat voluntatem superioris per imperium, optativa indicat desiderium sive affectum optantis. Praedicatiuc indicat affectum inferioris erga fuperiorem per supplicationcm. Coninndiua autem licet uideatur exprimere uerum aut falsum conceptum mentis, non tamen determinate, fed fufpc fuic, eft enim conditionalis quae ut dicemus in cap.de hypotheticis nihil ponit in ede. Indicativa autem dcterm.nate di cic verum aut falsum. Nam hxc eft determinate vera, homo est animal, &haec determinate falsa homo est lapis, ideo. sola'm ceretur dici japofitio. Proponicur enim imelledui ut per eam formet syllogifmum, & per syllogifmum deueniat in ucram conclufionis nociciam. Conflat igitur quae orationis perfeda species mcerctur logice dicipropofitio. Unde aduerte, q? logicus non tantum magni facit oronem con» gruam &ornaram, quantum veram, ita etiam fi eflfct in- congruam & inornata, modo uerii & falfum cnuncict, acce pta eft apud logicum,,ppterea logicus acceptat iftam, deus feruitur ab hole licet cam reprober grammaticus negans feruior inueniri pasfiuum.Hxc de prxfcnti cap.dida fine. OlnUli/ Si logico fufficiunt dux orationis partes scilicet nomen re» verbnm redum. Caput quartum. IN cap. quarto inueftigadum eft fi dux orationis partes fciliccc nomen & uerbum redum fufficiunt logico. Tu igitur aduerte , quod logicus rationabiliter reripjt tan- tum duas, ut fibi neccflarias,grammaricus, autem odo* Ratio uero djfferenrix eft hxc. Logicus et grammaticus dififerunt fine. Intendit enim logicus fcire, difcerocrc ucrum a falfo, grammaticus autem intendit fcire difccrncre congruum sermonem ab incongruo. Ad confequendum pri- mum fufficiunt nomen & uerbum , quoniam fufticiuncad componendum .ppofirfone, quae eft fignificans ucrum uel falfum,ut tibi manifeftabiturin trac. lequeti ad formandi! congruum sermonem, & diftinguendum ab incongruo no (iiHiciunt nomen & uerbum, (ed oportet uti praepoficiqnibus, & aduerbiis & coniunftionibns,S(c. Et ideo ut gram- maticus habeat omnem modum formandi fermonem con gruum, nccc(Tarix funt fibi plures partes orariois, quam no men reftum & uerbum reftum . Et qm ifte dux fibi fuffi- ciunt, ideo appellat eas categorcmaricas, id est per se significatiavs, alias autem syncategorcmaticas, id est simul significativas. Quis autem fit terminus categoricus et syncategoricus diximus in divisone tertia terminorum. Sed dices. Logicus indiget pronomine demonftratiuo, ut quando dcfcendic sub (ubic&o propofitionis uniuerfalisaf* firmatiue uel negatiue dicendo, omnis homo cft animal, cf 50 & hic homo est animal, & hic eft animal &c. Item in- iget participio, ut dicemus in trac.fequenti, quando rcfol- uit propofitioncm fa&am de uerbo adicdiuo in fuum parti cipiurn & Ium es eft, ut fortes currit, fortes eft currens, ergo faltem quatuor partes orationis funt ei ncccftariae.f.nomcn & pronomcn,uerbum,& participium. Refponderur nomen & pronome apud logicum funt, uC una pars, qm utitur pronomine loco nominis, & participii! ftar cum nominee et uerbo. Cum nomine quide, qm poteft efte fubiedum propofitionis ficut & nomen, ut legens cur- rit,& ftat cum uerbo, qm fignificat cG tepore, ut docuirmrt fupra,& ideo apud logicum identificanrur nomini & uerbo licet apud grammaticum remaneant diftinfte. Conflat igitur cp fint partes orationis necclfariae dialc&i co ad formanda propofitioncm et ex propofitionibus syllogifmum. Hoc dc prxfcnti cap.dida fint. Explicit rradatus secundus copcndii logices peripateticat ordinatus per authorem et fuit de partibus propofitionis. Incipit QVT eft de propofitione et speciebm cius. Nhoc tertio tracta, agendum est de propofitione, gratia cuius praemifimus tradatum praecederem, in quo a&uin est de partibus eius, et de genere per quod definienda eft, et hoc eft oro ut tibi manifcftabitur. Diuidemus autem ipfumin fex capita. Primo agendum eft de propofitione definitiue & diuifiuc prima diuifione. Secundo agendum est de categorica simplici et de olbus eius diuifionibus. Tertio agendum eft de, pp6ne hypothetica & eius spebus. Quarto agendum eft de propone categorica modali. Quinto agendum eft de aequipollentiis propofitionum categoricarum fimplicjuni, qux funt oppofitx contrarix, fubcontrariae, conrradiftoriae, &fubaltcrnx. Sefto agendum eft de aequipollentiis modalium oppofitaif. De ppone, quid fit & cius prima diuifione. In primo capitulo agendum eft de propofitione quid fit & quotuplex in genere sive prima diuifione. QuStum ad definitionem aduerte, <y sic definitur de me te Ariftotelis. Propofitio eft oratio uerum uel falfum fignifi cans indicando. Primo dicitur oratio, loco generis, eft enim in plus oratio quam propofitio: di&um eft enim in tract. praecedenri, oratio perfcfta diftinguitur in quinque (pccics, ex quibus sola indicatiui modi eft propofitio, ergo omnis propofitio eft oratio perfecta, sed non econuerso, ex consequenti est genus propositionis, propofitio autem est species orationis jjcrfe&c. Sicut animal est genus hominis, homo autem est species animalis. Nam omnis homo est animal, sed non econuerfo. Secundo dicitur verum vel falsum fignificans, pro cuius notitia aducrte, cp cum proponum alia iit affirmatiua, alia negatiua, ut declarabimus infra. Significare ucr u in affirmatiua est significarc rem sicut est. Verbi Gratia haec cft ucra, homo eft ronaiis,quia fic eft ex parte rei. Vnde hoicm e(fe fonalem cft ucrum Significare uerumin negatiua eft fignificare rem ficut non eft. Verbi Gratia haec eft ucra, homo non cft afinus,quia fic eft in re. Vnde hominem non esse assimum eft verum. Significare falfum in propone atfirmatiua eft figni. 6carc rem aliter q fic.V.G.hzc est falsa, homo est lapis, qih fignificat hominem esse lapidem, & tamen aliter eft. Significare falsum in propone negatiua, eft non fignificarc rem ficut cft.V.G.hatc eft fal(a,homo non cft animal, quia non figni fjcac ficut eft.Nam homo eft animal, ergo fallinn eft ipluin non efte animal. Dicitur ergo in diffone, uerum uel falfum. fignificans ad differentiam oronum imperfeCtarum, ut ho- mo albus, afinus rudibilis, & oratio infinitiua,ut fortem cur rcrc,& oratio famularis, ut Sortes incipir, nifi. n.aliudadda tur,non folum non quierant animum audientis, fed nec di- cut aliquid devero aur falfo nifi copleantur per aliud. V.G* Si ly homo albus addatur homo eft albus.Si ly fortem cur rerc addatur , eft uerum uel posfibile uel contingens. Si ly fortes incipit addatur,e(Te bonus. Conftat ergo g fc funi ptz nihil dicunt de uero aut fallo. T ertio dicitur indicando quod dupliciter exponitur, pri- mo fic, indicando, id eft cft oratio modi indicatiui ucru uel faUbm fignificans. Vnde alii definiunt propofitionem dicen te$,quod propofitio cft oratio indicatiua uerum uel falfum fignificans. Et id ponitur ad differentiam orationum perfe- rarum quae fiunt per alios modos, per itnpcratiuu, optati- «um, &c.Nam ifte ut docuimus in trac przcedcnti in capi trrtio potius dclcniiunt nobis ad manifcftandum affectum mentis, quam uerum aut falfum coceptum intellectus Orationes etiam modi indicatiui temporis prztcriti & futuri % non fignificat primo & per se verum etfalsum, nifi reducantur ad unam temporis przfentis indicatiui ut in eode loco docuimus. Sola ergo oro indicatiua temporis praelcntis moe-retur dici propo, quia fola lufficit ad formidum syllogitmu aliae autem non, iuli reducantur ad illam: ut tibi mamfcftii erit in trac. de slyllogifmo formali: iccudo ab aliquibus ex-ponitur ly indicando.i.aflercndo.V erum id non vf convenire omni propofitioniilcd tantum propolicioni in materis naturali, quae neceflario cft uera, & in materia remota, quae de necessitate est falsa. In materia autem contingenti cum posfit elle ucra & falia, non pot dici afiertiue fea opinatiuc quod fignificct uerum aut falfum, ideo melius eft ftarc in p ma expone, quae etiam eft de mente Aristotele in.i.perihcr. Quid aut fit & quo fiat propo in materia naturali $( contingente & remota dicemus infra in hoc met.tradtatu. Con^ itat igitur quid fit propofitio apud logicum. Quantum ad primam diuilioncm proponis aduerteqj ad metem Ariftotelis in primo periher. diuiditur primo in categorica & hypothctica, dicilcategorica gratee pr^dica» tiua latine, categorizo enim graccc & praedico latine. Df hypothetica graece, suppositiva latine, est enim graECe hyp. fub latine, & thefis graecc, positio latine. Ratio autem divifionis est haec, quia omnis propofitio significat verum aut falsum, & eft quid compofitum & omne compofitum cft refolubi Ic in lua immediate componentia. V el ergo propofitio com ponitur ex terminis immediate, & in cos relolujtur imme- diate^ non in aliud immediate. Et fic eft categorica , quae coponitur immediate ex fubiefto & praedicato & copula , modo, quo dicemus infra.V el coponit I mediate ex duabus oronibus per aliq coiudione puta ergo, fi, & uel, 3t imedia- te in eas rcfoluit, & ille imediate i terminos, & fic eft hypo thctica, ut dicemus in ca.tertio huius tradatus. Catcgorica pero diuiditur in fimplicem & modalem. Simplex eft in qua praedicatum fimpfir dicitur dc fubiedo, ut homo eft ani mal. Modalis eft in qua pdicatum dr de fubiecto non fimpflr fed cum modo & determinatione, ut homo eft aial ncccfla rio, homo cft albus contingenter. Et de modali agemus in cap.quarto huius trac.Hsc deprimo cap.difta fint. Dcpropofitionc carcgorica & omnibus cius diuifiombus. Caput fecundum. IN fecundo cap.inueftigandum eft, quid fir propofitio ea tegorica & quot fint cius diuifioncs,& de fingulis agen.. du eft excepta modali,de qua agemus loco luo, primo igitur definiemus eam, deiiide accedemus ad diuifioncs. Quantum ad definitionem aduerte , q* ad mentem Ari» ftotehs fic definitur Propofitio categorica eft propofitio j qux habet fubiedum praedicatum & copulam taquam principia es partes fui. Ponitur propofitio loco generis. Omnis enim popofitio categorica, est propofitio, led non econ- uerfo. Nam & hypothetica eft propofitio, & tame non eft categorica.Dicitur quae habet fubiedum &c. hoc totum po nitur ad differentiam hypotheticae, cuius partes principales funt dux orationes , in quas immediate refoluiturtut patet in jfta. Si tu curris, tu tnoucris, principales partes & imme- oiarxnon sunt termini, sed iftx dux orationes: tu curris, & tu moueris.prim autem & niediatx funt termini ex quibus hxc orario componitur , tu curris , & hxc tu moueris* Dicitur igitur q* principales partes categoricx non funr ora tiones,(cd termini, ex quibus immediate componitur, quo - rum unum eft fubiedum, alterum prxdicatum, alterum co pulatut homo eft animal, homo eft fubiedum, animal praedicatum, eft copula, coniungit enim prxdicatum cum fub» iedo. Sed aduerre:ut fcias quomodo in omni categorica eft fubiedum copula & prxdicatum, quod fit tribus modis, p„ mo per uerbum fum, es, eft, de tertio adiacente .Eft autem categorica de tertio adjacente quando poft fum, apponitur alius terminus: ut fortes eft animal. In hac conftat de fubie- do & prxdicato & copula, fecundo fit per uerbum adiedi- uum . Eft autem apud logicum omne uerbum adiediuum, prxter lum, es, eft, in quod relbluitur omne uerbum adie- diuum & in litum participiumtut fortes currit fic reloluit. Sortes eft currcns. Socrates est subiedum, currens praedicatu est copula, tertio fit per verbum fum, es, eft, de fecundo adiacente.Eft autem categorica de fecundo adjacente, qn poftum, es, eft, alius ccrminus no fcquit,ut deus eft, coelu eft & in hac eft allignarc tubum praedicatu & copula, alio mo q in praedicis, afljgnat auceduplV ,pmofic, deus eft.i. deus cft habes cire, deus cft fubum, habes etTe cft pdicatu, eft copula, fc cudo fic Deus cftd.deus cft exiftes. Dens cft fubieiftum exi- ftens pdicacum,eft copula. Nonulli dicunt tp in caregorica de fccudo adiaccntc,eft gerit uicem copulat & prxdicaci, & id uidetur innuere Ariftoccles in pmo perihcr.ubi definient uerbum inquit &cft iemper eorum qux de altero praedica tur nota, ideft uerbum semper (e tenet a gte prxdicati. Con fta: igitur quid fit propofitio categorica iimplex. Sed dices quare magis dicitur categorica, ideft prxdicatiua quam fubicdiua, cum tam fubiettumq praedicatu fmc partes cns. Prxtcrca quare terminus praecedens uerbu fum cs,eft, dicitur fubie&um,fubfcqucns autem dicitur prxdica tum, & ipfum uerbum fubftanciuum dicitur copula» Refpondetur ad pmum, cp oe copofitum denominandu eft a parte fua digniori, V ndc homo dicitur rationalis & intellectualis ab anima intellectuali, qux dignior cft in eo qui sensitiva et vegetatiua. Prxditatu aute dignius eft fubicfto qm cftficut forma, fubiectu vero sicut materia, & dicemus intra cp talia funt fubiefta, qualia, permittutur a praedicatis. Cogrucigicdicn categorica.i.prxdicatiua &no fubieftina Ad lecundu df p ideo terminus praecedens uerbum df fu bic<ftum,quia de eo df prxdicacum ira cp fubiicitur prxdica to, V ndc & gramarfeus appellat ipm fuppofitu. Terminus uero fubfeques uerbu df prxdicacum, quia prxdicatur & df de altero. i.dc fubie&o. Vnde apud gramaticum df appofi tum. Et aduerte q? totale subieftum est ois terminus prxee dens copulam, fiue unus fiue plures fint.V «G.homo eft ani- mal,homo eft fubm,homo magnus & honoratus e pneeps in ciuitarc, fubieftu funt oes illi termini prxcedetes, pars au tem liibicCti quilibet eorii. Ide intcllige ex parte prxdicati. Sed dices.Quarc fubieftu & pdicatum per fe inuice notifi eant fiuc definiunt, cu definitio circularis uideatur. inutilis* * Refpondetur quia hntrefpedum ad inuice, fubiedtum. rtfpicit praedicatu & praedicatum rcfpicit (ubic£tum,ficut ft lius rcCpicic patrem, & pater filium.Refpediua aute conue- nienter per fe inuicem norificantur & definiuntur, qm mutuam habent dcpcndentiam. Sed de hoc alrius loqucmur in trac. de praedicabilibus, p nunc fuftine tu iuuenis ne inuolua ris. Conftat igitur tibi quid (it propofirio catcgorica. Quantum ad cius diuifiones aduertc,ut habeas plenam de cis notitiam, fic difponendae funt. Prima diuifio. Propofitionum categoricarum, alia affirmativa, alia negatiav. Secunda. Alia uera, alia falfa. Tertia. Alia cuius quantitatis, alia nullius. Quarta. Alicuius quantitatis alia uniuersalis, alia particularis, alia indefinita alia singularis. QuIta.Alix gticipacvrrocp rermio, aliae altero,aliae nullo. Sexta. Participantium urroqj termino, aliae participant qtroqj termino eodem ordine, aliae ordine conucrfo. Septima. Participantium utrocp termino siue eode ordine (iuc couerfo quxda formantur in materia naturali, quaedam in materia contingenti, quaedam in materia remota. Odaua. Participanrium utroqj termino eodem ordine tam in materia naturali q in materia contingenti & in materia remota quaedam sunt contrariae quaedam subcotrariae, quaedam contradiftorix, quxdam fubalternx. Nona. Participantiu utrocg termino ordine couerfo &I n triplici materia (iuc naturali fiue contingenti fiuc remota quxdam conuertuntur conuerfione fimplici, quxdam converfione per accidens quxda couerfioneg contrapositione Omnes iftx diuifiones dantur de, ppofitione catcgorica fimplici qux dicitur de inefle.i.in qua prxdicatu simplicicci4 & fine determinatione facta g alique fex modo^.( ucrfi falsum nccefTariil cotingens, posfibile imposfibile, dicit de subiefto Quae aut ex his diuifionibus coueniat et categoricati modali dicemus in cap. quarto huius trac. De singulis aut divisionibus agedu c(t in fpe &ordine, quo prxpofitx funt. Verum antedcfcedamus in (pe^nl aliqua prxdi&artMi diuiltonu datur de substantia, pponis, aliqua de qualitate, aliqua dc qtitatc ut cibi declarabit infra, ideo ad viem notitia diuifionu, quae fiet toto hoc noftro opere, ne funus coadi idem faepius repetere, praeponendi fune omnes vfes modi, quibus folct fieri diuifio. Tu igitur aduerte <y indodrina Ariftotelis diuifio fit quatuor modis generalibus* Primo generis in Ipccics. Secundo totius in partes. Tertio vocis significata. Quarto diuisio secundum accidens. Diuifio gnis in fpes, fit duobu modis pmo gnis^n (pes (ut> alternas, ut qndiuiditeorpus p alata & inaiatu, &aiatu per fenfitiuu St no (cnfitiuu, fecundo gnis in (pes fpalisfimas, uc qii diuiditur color per albedinem & nigrcdinem. Et hac di- uifionem cognofces in trac.de praedicabilibus. Diuifio totius in gtes fkqncp modis, pmo qntotu diuidif in ptes fubicdiuas indiuiduales,ut qn diuidit ho in forte Pia* Ioanne. Pecru,&c.Scdo qn totu diu.ditur in partes eflcntia lcs, uc ens naturale copofitu diuidif in materia & forma, fi- cut diuidit ho in alam & corpus, tertio qn diuiditur totu co tinuu in partes fuas intcgralcs,uc domus in fundametu,tc» dii, & pariete, & corpus animalis in partes, qufe funt mebra fua,cx qbus integrat corpus, quarto qn diuiditur totu dito tinuu in partes fiias, inter quas & fi no fit cotinuitaseft rame ordo & .pportio.Hoc rao diuidif exercitus in mtlitcs,cqtcs peditcs, 8(c.quinto qn diuidif totu poretialc fiue poteftariufi in partes fuas poreftatiuas qn diuiditur anima per potentias fuas & virtutes fuas, ut tibi manifeftabitur i libro dc anima, & ifra mani fcftabi mus tibi in libro de fyllogifino Thopico* Diuifio uo cis in fua fignificata fit tribus modis primo uo cis uniuoce in fignificata uniuoce,ut qn diuidif ho in fortem & platone &c, secundo uocis aequiuoce in fignificata &qui- uocata,ut qn diuiditur cancer in ftclla fiue fignum ccelefte, & aquaticum aial,& morbum, tertio uocis analogicae in significata analogata,ut qti diuiditur fanu,iu alal (anu , urina lana, medicinam fanam, cibum fanum,aercm fanum, excr- D (HI V-. ritii5Tanu, &c.Et hancdiuifionecognofccsin trac.de pntis.; Diuifio fccudu accidens fic tribus modis , primo fubiefti in accidentia, ut holum alius paruus, alitis magnus1 alius albus,alius niger, alius medio colore coloratus, (c3o acciden tis!in fubie£ta,ut accidentifi,qux funt m hoie, aliud in aia,ut (eia, aliud in corpore, ut agilitas &c.tertio accidentis in acci dentia, ut accidcntiu,quarda dura, quaedam liquida , qnada lucida, quaedam tenebrofa , & hxc diuifio manife ftabit tibi in philoiophia naturali & praecipue in libro de generatione* Ifti igitur funt iqodi uniuerfales famofiores apud Arido tilem, quibus fieri confutuit diuifio» Quantum ad pmam diuifionem,quac eft per affirmatiua & negatiuam aduerre,q* affirmatiua dupfr definitur , pmo fic,Categorica affirmatiua eft .ppofirio in qua praedicatum affirmatur de fubiefto, ut homo eft albus. Sed aduerte cj» tuc praedicatu affirmatur de fubie&c quando negatio no p cedit copula, q? fi praecedit negatio, negatur pdicatum de lu biefto,& efficitur negariua,ut hic Sortes non eft albus. Si au tem fiibfequitur no efficitur negatiua, fed permanet affirma tiua , ut homo eft no albus. Ire aduerte «p alio modo affirma! pdicatum de fubiecto in affirmatiua uera & in falfa, na in uera affirmatur re & uoce quia fic eft in re,ficut dr ,ut homo re &uoce eft rifibilis. In falfa atite affirmatur uoce tm & non rc. Nam licet dicam q» homo est afinus tarhenonfic eft in re, secundo definitur fic. Affirmatiua eft in qua verbum pncipale affirmatur de fubiedo, ut homo est aial. Dr in qua nerbum principale affirmatur ad differentiam uerbi secundarii qtiod fi negattiruel affirmatur, propter ipfum non fit propofitio affirmatiua nec negatiua. Vnde ifta non eft nega tiua. Socrates qui non currit , mouetur,nec ifta eft affirmatiua* Sortes qui currit , non monetur. Nam In prima licet uer- bum fecundarium, quod eft, currit, negetur, tamen princi- pale quod eft mouetur, affirmatur, ideo permanet affirmatiua. In IccQda autem fit oppofito modo, ideo permanet negatiava. Et ratio huius eft, quia ticrbii fecundarium fe tenet a parte fubicfti, q3 paret refoluedo in fuu participiu fiuc afti- uum fiue pasfiuu,ut hic. Sortes qui non currit,ideft. Sortes a9 non carrcns mouccur, (ortes qui currit, id eft (ortes curreni non mouerur: Subie&um autem coniunctum participio at- firmatiuo negatiuo no facit propofitionem dic affirmatius ucl ncgariuam, tcd negatio cadens fuper uerbum principale fiue immediate, ut quando lubfequitur fubiedum,ut hotno non eft afinus,fiue mediate, ut non homo cft animal , dum modo fumatur negatio negans, & no infinitam terminum, cui opponitur, nam fi infinitarer, non faceret negatiuam. Vnde lixc non clt negatiua» Non homo currit , qm ly non homo clt nomen infinitum, & c. Vnde non homo curru, xquippollet ifti,afinus qui cft no ho currit. Coftat aut hanc elfe affirmatiua Patet igitur quid fit categorica aftirmatiua. Categorica negatiua dupliciter definitur. Primo lic, categorica negatiua eft propofitio in qua praedicatum negatur de luolubicfto,auc ho non eft lapis. Secundo fic,eft pro- pofirio in qua uerbum principale negatur . Dicitur uerbum' principale ad differentiam uerbi fccundarii, quod ut docui- mus fiue affirmetur fiuc negetur, non facit propofirionem affir.aut nega. Et aduertc,quod propofitio poreft fieri afflr. uel nega. dupliciter lcilicet cxplicitc & implicite. Si explicite, fit per nomen & uerbum indicariui modi, ut hotno eft ri fibilis. Si implicite poteft fieri per unicum terminu,ut quan do dicimus, homo cft rifibilis ,& econucrlo, ly econuerlo aequippollet uni propofitioni,qux elf hxc,& rifibile eft homo.Item aduerte quod diuifio per afflrmatiuam et negativam non foium conuenit categoricae sed etiam hyporheti cac & moduli, quomodo autem fiat hypothetica affirmative et ne gar. similirer modal s, dicemus agentes de eis. Nunc autem fuftine, ne confundaris ut nouus auditor. Hxc de prima diuifioncdi&afint» Quantum ad fecundam diiiifionetn categorica: fciliccc perneram & fallam , aduerte quod cartgorica ucra , tam affirmatiua quam negatiua dupliciter definitur. Primo fic, uera eft, qua: significat uerum , id eft significar rem sicut eft, si est affirmatiua, vel significat rem sicut non est, si est negatiua. Sed de hac latis diximus in ca. pr scedenti in dedaran- «lo definitionem propofkionis secundo autem fir defiintur* Vera cft illa, cuius fignificatum primarium est verum. Significatum autem primarium cft illud quod exprimitur p oro nem infinitiuam. Verbi gratia hxc eft ucra Deus eft bonus qm deum clfc bonum, est verum. Sic.n. eft in re. Dico cuius primarium significatum est uerum ad differentiam secunda rii. sccundarium autem eft quod continetur in primario 8c fcquitur ad illud. Verbi gracia primarium huius, homo est rationalis, eft eftc rationalem ad hoc autem fcquitur cfte ani mal, clfe animatum, ede corpus efie fubie&am. luxta igitur significatum primarium & fccundarium indicanda eft pro- pofirio uera,qm cft ucra primo & per fe ex eo, ex fccunda- rio autem eft tantum confequenrcr. Nam bene fcquitur qcf fi fortes eft homo,for.cft animal. fcd non ceonuerfb, ut de- clarabimus in trac. dc confequentiis. Similiter falsa dupliciter definitur. Primo sic, falfi eft qux aliter significat quam fit in re, ut hxc cft falsa, homo est ansinus, quia significat hominem esseasinum, & tamen aliter eft rn re, quia in re no est asinus, sed homo siue rationalis, & de hac definitione iam di ximus in cap. prxccdentiin definitione propofitionis. Sccun do fic, falsa cft illa cuius primarum significatum est falsum. Verbi gratia hxc est falsa homo est afinus, quia holem esse asinum est falsum, cu fic ronalis,& afinus irratroalis. Quodfi fiereciudicium fecundu fccundarium fignificatum, quod eft dfe animal, effet uera-Nam hxc cft, ucra homo est animal v non tamen fcquitur, ergo cft afinns, ut declarabitur tibi in trac. De consequentiis Hxc de fecunda diuifioncdiftafint, Quantum ad tertiam diuifionem fcilicet quod aliqua eft alicuius qiiamicari$, aIiquanulliu$.Alicuius quantitatis eft illa, cuius fubieftum ftat pro aliquo ucl pro aliquibus uel pro omnibus uel pro nullo, ut declarabitur in diuifione sequenti. Nullius quantitatis cft illa cuius fubicftum fufpcnditur a propria denoiationc, ronc, pbationis termini prxcedetis ip Ium qualis cft exclufiua cxceciua reduplicatiua, de quaif ,p- Satiqne a<fturi fumus in trac.de probationibus ter tuc.n.ap arebit tibi qflo ifte probatur no rone fubicfti,uc , pbaf universalis particularis &c.fcd ronc figni fiuc fyncategdfcma* ris,ut exclufiua g tm,reduplicatiua g inqtum cxccpriua p p ter, &c. T uigr fuftine donec exercitat0 magis fueris, & ad ji di&u erae* dcuencrim9. H*c de tertia diui., p niic dida fint* Quantum ad quarta diui.f.q* proponum alicuius qtitatis alia eft vPis, alja particula .alia indefi.alia fmg duo ageda fut primo declarandum eft qflo hxc diuifio eft (ufficiens, fecun do pertradadum eft de quolibet eius membro. Quantum ad pmum aduerte q» qtitas proponis atteditur* penes fubm prout ftat,p pluribus aut uno lolo.Pot igituf cofiderari fubin dupTr. Primo fi ftat pro uno folo. Secundo fi pro pluribus fi pro uno (olo, {ira cp uni (oli couenit facie ponem fingu.fi pro pluribus, hoc dupfV,quia uel pro pluri- pus indeterminate uel determinate, fi indeterminate fic fam cit ,pp6nem indefi.fi determinare duplr quia hacc determi* natio fubti uel fit per fignum vle affirmatiuu uel negatiuu, ut ois nullus, & fic eft propo ul’is,uel fit per fignum parti* pulare affir-uel nega & fic eft propo particularis* Coftat igit hxc diuifio eft liifficiens.Et fi quxras quid fic qtiras , pp6* nis.Hkiideo q* ficut Qtiras fubx proprie accipit iuxta mensuram longitudinis, & latitudinis & , pfundicaris, fic quantitas , pp6nis (umit iuxta menfuram fubiedii, prout uerificatur p« dicatiue de uno uel plunbus. Conftat igitur quo hxc diuifio eft sufficiens, & quid fit & unde fumitur qtitas propofitiois. Quartum ad secundum aduerte, q* propofitio uniucrfalis dupliciter definiriH-. Primo fic, propositio viis tam affirmativa quam negativa est illa, in qua fubiicitur ter. communis figno uniucrfali determinatus* - Prinio dicitur in qua fubiicitur ter*c6is.i*ponitur in fubie fto ter.cois.i.q por coucnire & pdicari de pluribus, & apud gramaticum dr nomen appellatiuum,ut homo, capra, leo» Secundo dicitur figno uniucrfali dctertninatus figna uni uer Talia (untquxdam affirmatiuaut omnis quilibet quifcp’, negatiua (unt, nullus, nihil, neuter , dicunt uniucrfalia quia faciunt ftarc fubicdum pro olbus aut pro fnullo ut ifta rft uniucrfalis affir.omnis.homo eft animal. Vcrificatur enim fubiedum pro quolibet homine in fingulari. Nam fi omni homo est ammal ergo & ifte, & iftc,& ifte , & fic de omnibus alii eft animal. Tertio dicitur determinatus. i. modificatus fiue limitatus ad standum non ablolure ,lcd pro omnibus aut (p nullo-di- ximus.n in tertia diuifionc tci minor u, quod signa ufia fune termini lyncatcgorcmatici, qm fumpticum alio, id eft cum nomine lubftantiuo determinant ipliim in propofitione ad dandum pro omnibus aut \ ro nullo» Sed aduerte, quod signum uniucrfale ad hoc quod faciat propofitionem uniucrialem fimplicirer & proprie debet ap poni fubiedo in redo & explicite Nam fi apponitur iiibic- do in obliquo, non facit eam uniuerfalem (impliciter, sed secundum quid.Vndc ifta eu uflibet hominis afinus, currit, non eft uniucrlalis abfolute, quoniam fignum non apponi- tur ly afinus, quod est principale lubiedum, lcd ly hominis, quod quoniam eft obliquus cft fecundarium fiue parrialc‘fu bicdum. V ndc pratdida propofitio abfolute eft indefinita , ut tibi dcclarabitur.Dicitur explicire, quoniam fi ponitur i- plicire uel uirtualiter ucl cum diftindione,non facit propositionem uniuerfalem forma)itcr, sed tantum interpraetati- ue»Sicut funr iftar, totus fortes est minor forte, totum est in mundo est in oculo meo. Non homo currir, &c. Quomodo autem fint uniuerfales interpracatiuc declarabitur tibi i trac. de probationibus terminorum, ubi diftinguemus de toto, & quo ifta aequipoleat uniuerfali nega citi ac non homo currit declarabitur tibi in cap. de acqujpolenriis catcgoricarum. Nuncautem fifio nete inuoluam. Similiter aduerte, <y uniuerfalis affirniatiua poteft fieri duplici ter, fex— licet collcdiue ut omnes Apostoli sunt duodecim, & diftributiue,ut omnis homo eft rillbilis. Et iterum diftributiue poteft fieri dupliciter, fcilicct abfolute et accommode. Verum quomodo fiant & quo verificentur,dcdarabitur{tibi in rrac.de fuppofirionibus, pro nunc fuftinc Haec de propofitione uniueriali dida fint. Propofitio particularis eft illa, in qua fubiicitur ter mi- communis signo particulari determinatus. Dicitur in qua tubiicitur ter communis, ea ratione qua & in propofitionc uniuerfali. Dr figno parti. determinatus , ad differentiam proponis uniuerfaliszcft autem signum particulare determinatio ter- mini cois qui cft fubicdum in hac propone, per quod defignatur fubiednm accipi non pro oibus fub eo corcntis, fed pro aliquibus ucl pro aliquo: ut quidam homo currit ergo uel ifte uel ille, ucl ille currit: & fufficit quod uerificctur ,p aliquo pofito quod tantum unus currat. Er aduerte, quod propofirio particularis poteft fieri mul Cis modis. Primo quando fubie&um eft ter. cois cum ligno particulari tam affirmatiue quam negatiue : ut quidam ho- mo currrir, quidam homo non currit. Secundo per ly aliqd fumptum adie<ftiuc:ur aliquid eft I manu tua. Haec eft parti- cularis uirtualiter, quoniam ly aliquid fic exponitur aliqua res eft I manu tua. Dico fumptum adjeftiue quoniam fum- ptum fubftantiue facit propofitionem indefinitam ut dice- mus.T ertio quando fubiicitur ter. cois cum figno uniuerfa li,fcd figno pratponitur ncgario:ut no omnis homo currit haec enim aequipollet huic: quidani homo non currit. Quarto quando fubiicitur termi.cois cum figno uniuerfali affir- mariuo,fcd praeponitur negatio & poft ponitur:ur hic, non omnis homo non currit, arquipollet enim huic, quidam homo cnrrir. Sed tertium & quartum modum declarabimus fic effein cap. de aequipollentiis categoricarum. Haec de propositione particulari diffa finr. Propofirio indefinita eft illa in qua fubiicitur terminus communis, nullo signo uniuerfali uel particulari determina rus: uc homo currit. primo dicitur in qua fubiicitur termi. communis eadem ratione, qua diifhim est in definition propofirionis universalis et particularis. Secundo dicitur nullo signo ad differentiam propofirio* nis nniuerfalis & particularis. Tertio dicitur nullo figno uniuerfali uel particulari ad differentiam cxdufiue,in qua ponitur signum: cantum, & in reduplicatiua, inquantum, qua: ligna quoniam non tunc uniuersalia, ncc particularia, ideo non faciunt propofitione alicuius quantitates. Sed dices, quare dr indefinita, cum aequipollcat particula ri* Na ide fenlus eft dicere, aliqs homo currit, & ho currit. Rndetur, dr indefinita.i. indctcrminata, quia acceptio fu? fubicdi non determinatur ad certam quantitatem fecundu modum enuntiandi per fignum uniuerfalc ucl particulare: licet fupponat fubicdum determinatciut dicemus in traft* de fupptofitionibus: & quando dicitur idem fenlus eft di- cere: quidam homo currit & homo currit, conceditur quo ad luppoticioncm & uerificacioncm, fcd non coceditur quo ad modum enunciandi,& fic intendimus ipfam effeindefini tam & non quo ad ucrificationem &i luppoficionem.Scd,p nunc liiftinc, donec trademus de fuppofitionibus. Haec de propofitione indefinita difta fine propofirio singularis eft illa in qua fubiicitur terminus ai fcrccus vel termi. communis cum pronomine demonftrati 110 primiriuc speciei, ut Plato currit. Iftc homo comedit. U le homo dormit. Primo dicitur in qua fubiicitur ter . dilcretus, ad differens Ciani propoficionis uniuerlalis & particula* & indefinitae, in quibus fubiicitur ter. cois opponitur aute ter* dilcretus ter. .coi , quoniam di fererus deunofolo eft aptus pr*dicarioC grammaticus appellat nomen proprium q? uni loli conue-r nit,ut piato. Cois autem eft aptus de pluribus praedicari, ut homo & animal, & grammaticus uocatipfum nomen appellatiuum, quod pluribus conuenit. Secundo vel termi communis cum pronomine demon ftratiuo. Nam licet termi. communis de feftet pro pluribus camenper pronomen demonstratiuum reftringitur ad ftan dum pro uno folo indiuiduo, ideo atquipollet ter. difcretcL Vnde iftapropofitio: hic homo currit , dcmonftrato (orte; scquipollct ifti. Socrates currit. Tertio dicitur pri mitius fpecic, ad differentiam pronominum deriuatiux fpccici. Sunc aucem pronomina dcmoi) ftratiua primitiux fpeciei ergo, tu, liii, ille, ipfe,ifte,hic, & is. Deriuatiux autem lunc meus, cuus, luus,noftcr,. uciltr, no» ftras,ucftras. ldeo autem e a, quae iiint primatiux (peciei co flituunt propofitioncm Cingulare qm trahunt lubictf uni ad fajpponcndum pro uno solo, ut ifte homo dcmoftrato forte currit, & ego. f Petrus curro, & tu. i Piato curris. Ea uero qua funt deriuatiux lpei,ut meus,tuus,non confticuunr ,p- pofuioncm Cingularem, non n.rcftringunt fubm, cui appo nutur ad ftatum uno io lo, fed pot ucrifkari de pluribus. Verbi gratia Petrus het dece afinos,& dicit meus aiinuscur rit, ly alinus no ftat pro ifto tm,ucl pro illo tm fcd # oibus difiuftiux. Nam fi meus afuius currit, & habeo decem, ergo uclifte, ueljfte qui cft meus currit. Pronomina auc demon ftratiua primitiux fpei reftringur tcr.coem ad ftadu , p uno solo demonftrato, ut ego.f.Petrus lcribo,Tuuero.l. Plato dormis. Conftat igitur quid fit propositio sngularis. Tu tame aducrte,quod no Loluni pot fieri per ter. dilcre tum, & per tcr.coem cum pronomine demonftratiuo primi tiux Ipeciei, fcd & per tcr.r clariuum , ut pofito quod lo phronifcus habet tantu unum filium, cuius nomen ignore tur, ftdico Sophronifci filius ftudet Papix, cft fingularis,p- pofitio fimiliter fi dico. Patcr Calix uenir,e lingularis, quo uiam ifti ter.relatiui xquipollcnt termini dilcretis.Irem potcft fieri per rer dilcrctum circunlocutum,ut fi dico. Vir cri Ipus rubeus, & claudus cantat in platea. Iftc enim circunfta tix mani feliant talem hominem & non alium, ideo reddut propofitioncm fingularcm.patet igitur quid fit propofitio lingularis & quot modis fieri contingit» Item aducrte, quod fi quis te intrrogat de substantia fitie natura propofitionis,dicendo. Qux propofitio eftifta. Sor C<s eft homo,refpondcre habes, catcgorica, & qux eft ifta. Si tu curris, tu moveris, refpoderc habes hypothetica. Si au ecm quis te interrogat dc qualitate, propofitionis dicendo. Qualis eft ifta fortes currit refpondere habet affirmatiua,& Qualis eft ifta, homo non cft afinus, relpondendum cft, negatiua. Si ucro quis te interrogat de quantitate proponis di Ccndo. Quanra cft ifta;ois homo currit, refpondendum eft, uniuerfalis, & fic de aliis. Vnde logici pro hoc triplici quaefi- to formaucrunr hunc ucrfum.Quac.ca.uel ip. qualis. ne. uel af.v.quanta.par.in fin i. Quae categorica, uel hyporetica. Qualis, negatiua, uel affirmatiua. V «quanta. i.uniucrfalis uel particularis indefinita uel fingularis. Sed dices. Quae cft fubftantia propofitionis, & quae cius quantitas, & quz eius qualitas. Refpodetur fuba cft cius natura sive edentia, puta qft fit quid coinpofitum ex talibus partibus. f. cx fubiedo praedi- cato & copula ut catcgorica:ucl ex duabus oronibus p ali- quam coniundionem coniundis:ut fi tu curris, tu moueris ut hypothcrica. QuStitaseius est extenfio fubicdi ad ftandu pro uno vel aliquibus uel omnibus uel nullis. Qualitas eius est secundum quam dicitur qualismt affirmatio, negatio, veritas, falfitas, necesfitas, contingentia, posfibilitas, imposfibilitas. Nam omnia ifta qualificant propofitionem. Unde interroganti qualis fit ifta, homo est animal, respondcre debemus, quod rft affirmatiua ucramon solum possibilis sed etia necessaria. Quarum ad quintam divisionem, quae eft hac, proponu categoricarum, quaedam participant utroqj termino, quaedam altero, quaedam nullo, aduerte, quod cum termini componcnrcs categoricam fint fubiednm & praedicatum: quae Ctjam dicuntur extrema propofitionis, parridparc termino uel terminis, eft conuenirc in subiedo uel in praedicato, uel in utroque. Non participare autem eft non conuenirc. His prxnv.sfis aduerte, quod duas catcgoricas participare utro- que termino, eft eas conuenire in subicdo & praedicato, ita subiednm prima est subiedum secundae et praedicatum primae est praedicatum secundae, nec in alio differunt nili quod una eft affirmatiua, altera negatiua, ut sunt iftae duae, homo eft animal, homo non eft animal, participare in alte ro termino tantum fcilicct uel folum in fubiedo, ut hic: homo cft animal, homo eft rationalis, uel in praedicaroratum ut hic: homo eft animal, asinus est animal. Participare nullo termino, est non conuenirc io subiecto nec in praedicato, ut hic, homo est rifibilis, afinus eft rudibilis. Et aduerte quod hic loquimur de participatione formali virtuali, quod dico, quoniam licet iftae duae coueniant uir rualitcr: homo est animal, risibile est animah non tamen for malitcr, quoniam formaliter non lunt idem homo et risibile, dato quod eflent idem re, quod tamen non conceditur in via thomistica. Iterum aduerte, quod haec diuisio data eft, ut cognoscatur oppositio contraria, subcontraria, contradidoria, subalterna propositionu categoricarum de quibus aduri lumus infra. Namilla fupponit participationem, ppofitionum oppofitarum urroqj termino formaliter & non solum uirtualircr ut tibi declarabitur in diuifioneodaua. Quantum ad diuifionem lextarn, quae cft q*, ppofition5' categoricarum participantium utrocg termino formaliter, quaedam participant utroq? termino eodem ordine, quaeda ordine conucrfo. Aduerte igitur quod duas categoricas par ticipare eodem ordine utrocp termino, eft fic, quod est subiedum in prima est subiedum in secunda et quod est praedicatum in prima est praedicatum in secunda, ut hic. Socrates est homo. Socrates non est homo, et semper intelligedum est for maliter, & non virtualiter tantuin. Duas autem categoricas participare utrocp termino ordine coucrfo, cft fic, quod est subiedum in prima est praedicatum in fecunda, & quod est praedicatum in prima eft subiedum in secunda, ut hic, homo est animal rationale, animal rationale eft homo. Et haec diu fio deferuiet quando loquemur de couucrfionibus propofi tionum categoricarum, ut tibi manifeftabitur. Quantum ad feptimam diuifionem, quae eft haec. Propositionum participantiumvtrocg termino fiue eodem ordine fiue conucrfo quaedam fiunt in materia naturali, quardam contingenti, quaedam in remota, aduerte, qnllat fiunt in ma reria naturali in quibus^raedicatum femper & infcpai abii:ter conucnit fubiedo, & id fit multis modis , primo quando genus, aut differentia, aut definitio, aut, pprictas, aut quali- , eas naturalis praedicatur de re. Exemplum primi, homo est animal, fecundi, homo cft rationalis. Tertii, homo eft animal rationale, quarti homo cft rifibilis quinti Ignis cft cali. «Ius, mei eft dulce, nix eft alba, Item quando idem praedicatur de lcipfo:ut fortes est fortes. Ille aut fiunt in materia contingentium quibus praedicatum poteft aduenire & remoucri a subiecto, abfqj hoc <y corruni. patur fubiedum ,& gg hoc diftinguuntur a ,ppofitionibus i , materia naturali, quoniam in illis li auferatur pdicatum, no pmanet fubiedum. Nam fi homo cedat ede animal, aut rationalis, aut risibilis et fi ignis cedat ede calidus &c. nec ha-, mo nec ignis permanent, led corrumpuntur et definunt ce» Tu igitur aduerte, c? omnis jjpofifio, in qua pdicatum eft accidens commune & fcparabile,& etiam infeparabile, mo do non fluat a principiis fpccici, fit in materia contingenti, utiftae, homo eft albus, ethiops est niger, aqua est calida &c. Dico rnodo non fluat a principiis fpeciei: ut pferuem rerum. j>prietates: ut eft rifibilitas in homine, par et impar in numero, curvum et rectum in linea, fumum calorem in igne* li- te nancg faciunt ppofirionem in materia naturali. Quid ne. ro fit fluere apneipiis specjci declarabitur tibi in trac. de praedicabilibus in cap. de proprio etaccidente. Illae vero fiunt in materia remota, in quibus praedicatum non potest verificari de subiedo, Imo id inuicero repugnant. Iftae autem funt in quibus fubicdum & praedicatum sunt opposita contraria vel contradidoria vel prfuatiue ucl relative opposita. Exemplum primi. Album est nigrum. Secundi homo est non homo. Tertii. Caecus eft uidens Quarti, pater eft filius. Et aducrte , q? dicuntur fieri i|i materia remota, (cilicet repugnanti, qm natur fubiedi&i pdjcatiin oibus p didis repugnant adinuioem, nec fc compatiuntur. Inde eft q1 omnis affirmatiua in materia remota ferng & de neccsfiUtate eft falfa, negaciua autem femg & immutabiliter ucra. In materia uero naturali cft oppofifomodo. Nam affirmariua femg est vera, negatiua fepig falfcM Jn nuter» cotingeti ?4 est medio m6, qm tam affirma, q nega, aliqn e vera aliqn falsa, nam qn praedicatum incft liibiedio, affirmatiua est uera, negatiua falsa, qn praedicatum remouctur, affirmatiua eft falsa, ncgariua eft uera. Hoc de septima diuifione difta fint. Quantum ad oAauam diuifioncm, quae fuit haec, Propofitionum carcgoricarum participatium utroqj termino eodem ordine triplici materia. Cnaturali contingenti et remota aduerte, q* inter eas sit quatruplex oppofitio. f. contraria subcontraria, contradicloria, subalterna. Oppositio contraria sit inter eas quarum una eft universalis affirmatiua & altera uninerfalis negatiua, de eifdcm fubieflis & prodicatis uniuoce &aeque ample & aeque ftrictc acceptis. Primo df quarum una eft vniuerfalis &c. Nam ut diftinguantur a contradictoriis, debent efle eiufdem quantitatis & diuerfae qualitatis. Si eiufdem quatitatis, ergo utraqj eft uni ucrialis uel particularis , non secundum quia noneffient contrariae sed subcontrariae: ut dicetur infra ergo primum. Si, diversae qualitatis, ergo i&fca eft affirmativa et altera negativa. Secundo dr de ei (dem subiectis et praedicatis: uc ois homol albus, nullus homo est albus, & dcfeftu huius iftaeduae non funt contrariae ois homo eft albus, nullum rifibilc eft albu^ Tu tn aduerte q* subiectum et praedicatum pnt effe idem tripliciter, pmo fm vocem tm & non fm signatum, secundo t m. signatum tm & non fm vocem, tertio fm vocem et secundumsignificatum. Exemplum primi omnis canis latrat: nullus canis latrat. Secundi. Omnis homo currit, nullum ronale currit. Tertii. Omnis homo eft alal nullus homo eft alaU Prima identitas non fufficit adeontrarietatem, ideo dicitur in definitione, acceptis univoce, conftat aut q* canis eft ter. aequiuocus , fecunda aut fufficit ad contrarietatem virtuale leu aequiualente, sed no ad formalem, tertia vero sufficit ad contratietate proprie diCta & formale, unde licet iftx duae, omnis homo currit, nullu rationale currit, fint cotrariae uir rualiter eo q* secudum significatum homo et rationale fune idem non tamen forma\itct, qm formalitcr non participat E ii utroqj termino secundum uoccm et secundum significatu. Tertio dicitur aeque ample &aeque ftrufie acccptis. Dcfe* du huius apud multos iflae dux non sunt contrarix. Omnis homo est animal, nullus homo est animal, quoniam in prima poteft teneri tam pro mafculis quam pro fccminis,in secunda solum pro masculis. Tu tn aduerte, q' secundum usum i utracp accipi confucuit pro mafculis ideo acceptantur:ut ue rz contrariZj Item defedu huius iflae dux non lunt contra riae. Omnis homo cft albus, nullus homo fuit albus, quia in prima reftringitur adprxfentcs , in fecunda autem ampliatur ad przfentcs uel prxreritos. Scd pronunc fuftinc, donec pertrademus de ampliationibus & appellationibus. Tu tn aduerte, q* prxdldx non sunt contrariae non solum ronc di da, sed quia copula non tenetur eodem modo in prima set secunda. Nam in prima eft ly eft, in fecunda cft ly fuit. Unde in definitione intelligendum eftq' contrarix debent c(Te de ctfdem fubicdis & prxdicatis & copulis. Hzc de contrariis dida fint. Oppofitio contradidoria eft inter eas, quarum una cft viis affirmatiua, altera particularis negativa , ut omnis homo est animal, quidam homo non eft animal, uei altera cft vfis negatiua, & altera particularis affirmatiua, ut nullus homo currit, quida homo currit, dccifdcm fubicdis &pdicatis & copulis, uniuocc & zque ample, & xque ftride acceptis. Omnia debent intclligi ficut expofitum eft dc contrariis. Ut autem habeas maiorem noticiamdccontradidione aduerte ex dodrina Ariftotclis, quatuor condidioncs requirit, & defedu cuiullibct carum enitatur contradidoria oppofitio. Prima eft q» fit affirmatio eiufdem de eodem & negatio, dummodo fumatur idem secundum rem et vocem, ut Socrates currit. Socrates non currit. Defedu cuius ifta apud logicu non sunt contradidoria formaliter sed virtualiter sive equipollenter tantum ex parte rei. Cicero currit. Marcus no currit, pofito enim q» fint sinonima ex parte significati quia ide homo didus cft Marcus et Cicero, tame diftinguuntur uocc icas isb ffffi futc : ctu OOP* uiJ' ipl> lo« Taa jnci u$ yra (Tei. t& il* ra^ jsi» iC30 is. io» srt- t& itio, Sa ? t<p , cof jii UOC *f sive termino, qm duo fune termini, Marcus et Cicero, ideo non funt contradictoria formaliterfcd xquipolleter. Aequipollenter quidem, qm idem indiuiduum intclligitur pcrMar cum & Ciceronem, formaliter autem non, qm logicus obseruat oppofitionem de virtute sermonis, philosophus aute qui est artifex rcalis, dc uirtute rei & fignificati. Vnde apud phyficum ifta contradicunt. Materia prima est ens in poten tia. Primum fubic Ctum non eft ens in potentia. Pro eodem enim accipit materiam primam & primum fubiectum. Secunda eft q» duae propofitioncs contradictoriae refe- rantur ad idem ut fecundum idem , & propter huius defe- flum, illae no contradicunt, Ethiops estalb us detes. Ethiops non eft albus pedes, non enim sit praedicatio secundum eandem partem» Tertia est. Quod teneatur fimilirer, ideo ifte dux non contradicunt, nullum animal est genus, animal est genus. Nam In negatiua stat animal pro suppofitis , in affirmatiua ftat p natura communi. Sed id non intelliges donec in traCta. suppositionum exercitatus fueris, ideo fuftine. Quarta eft q* referantur ad idem tempus. Et defeCtu huius, iftx dux non contradicunt, fortes uenit hodie, fortes no ucnit heri. Et aduerte q* omnes iftx conditiones exprimuntur in diffinitione contradictionis, quae extrahitur ex doctrina Ariftotelisprxcipuc in quarto metaphyficae, & eft hxc. Contradictio eft affirmatio et negatio, id eft propofitio affirmatiua & negatiua eiufdem prxdicari de eodem subieCto, ad idem secundum idem, fimiliter & pro eodem tempore Hxc de contradiCtoriis diCta fint. Oppofitio subcontraria eft inter eas, quarum una eft particularis affirmatiua vel indefinita, altera autem est particularis negatiua vel indefinita de eisdem prsrdicatis et subiectis & copulis uniuocc acceptis, & eodem modo supponentibus. Primo dicitur propofitio affirmatiua negatiua particularesaut indefinitx, ut excludamus duas singulars. Nam Illxfunt contradictorix secundum rem et significatum licec. Eiii TRACTATVS tertivs non in figura, quoniam in figura uc declarabitur tibi infra. oportet unam c(Tc uniuerfalem affirmativam vel negativan alteram autc particularem affirmativam uel negativam ut patebit in figuris quas in ira deferibemus. Quare autem duae singulares non sunt subcontrariae ratio est haec, quia due subcontrariz poliunt ede fimul verae, ut quidam homo currit, quidam homo non currit. Due autem singulares non poliunt ede simul uerae nec fimul falfz, sed una vera et altera falsa in omni materia, uc fi hzc est vera fortes non eft afinus, hzc neccesario est falsa Socrates est ansinus. Ergo sunt contradictori. Secundo dr de cildcm subieftis &c. inrclligendum est eodem modo sicut diftum eft in oppofitionc contraria. Tertio dicitur univoc e tentis, defectu cuiu» iftz no fune subcontrariz. Quoddam sanum est animal. Quoddam fa- num non est animal. Quarto dicitur eodem modo supponentibus, dcfeftu cuius iftz, non sunt subcontrariz homo est speties, homo non est species, nam in prima homo supponit pro natura communi, in secunda pro natura partita in suppositis. Sic quide dicimus pro nunc. In trac.autem fuppolitionum manifefta bimus quomodo ifta non eft indefinita homo eft fpecies, sed singularis, & ideo manifeftius tibi erit, <y no sunt subcontra riz, non solum quia non supponit homo in prima et secunda eodem modo, fed quoniam sunt singulares quas ncccdc est ut diximus c(Tc oppofitas contradictori secundum rem et s significatum. Oppositio subalrerna est inter eas, quarum una est vflis affirmariua et altera particularis aut indefinita aut singularis affirmatiua. Vel una est viis negatiua et altera est parti «auc inde. aut fingularis negativa de cifdem fubie&is & przdicatis 8c copulis &c.ut diftum eft in aliis oppofirionibus. Hic Htofunt declaranda, primo quare dicuntur (iibalrer- ne,fecudo quare du* singulares aftirmativa et negatiua fune liibalternz & non fubcontrariz. Ad prim Utn dicituny ideo uniuer falis affir.& particula- ris affirma tiua dicuntur fubalternz-quia una fub altera ponimr.i4particu.rub uniucrfali.Vndc uniucrfalis fe habet, ut an$ particu ut pns. Nam bene fcquitur.Omnis homo eft ani mal ergo quidam homo eft animal, & homo eft animal, 8t ifte homo cft animal, ut tibi manifeftum erit in fuppofitioni bus. Non autem fcquicur cconuerfo, quia ab inferiori diftributiuc ad fuperius affir.non valet consequentia, non enim iequitur, aliquis homo est stultus ergo omnis homo esst tultus. Et aduerte ficut dicuntur rubaltcrnae per rcfpedum suppositionibus, quem habet particulares ad universales, fic dici pollent fuperaltcrnx, pcr relpe&um super pofitionis, que habet uniuerfales ad particulares. Scd primis placuit fic denominare ab*infcrioribus, quorum eft subiici et supponi superioribus. Ad secundum dicitor q? ideo dux fingu.affir. &ncg.fune fubalternx qm ficut ualet confequentia abuniuerfali affir, uclnega. ad particu. & inde affir. & nega. fic valet adfingu. Affir .& nega. Nam fi hxc consequentia valet ols homo currit, ergo aliquis homo, & homo currit, fic ualet, ergo ifte & ifte currit, quoniam, ut declarabitur tibi in trac. fuppofitio- num, signum univerfale affirmatiuum 8 (negatiuu diftribuit terminum immediate fcquentem & licet dcfccndere ad fua singularia diuifiuc. Sed pro nunc fuftine ne confundaris, do nec habebis de luppofitionibus notitiam. Et ideo funt fubal ternx ficut particu.& indcfi.Non autem sunt subcontrari ratione iam difta, quoniam subcontraries contingitellc simul veras, dux autem singularis negativa et affirmatiua, in omni materia ita fe habent y fi una eft vera altera est falli, & non poliunt efie fimul uerxnccTimul falfx, & ideo, ut dt ximus non fiint fubcontrarix cd contradiflorix. Conftae Igitur tibi quo propofitiones categoricx participantes utro que termino & eodem ordine, conftituunt quatuor geifepa oppofitionum.Et quoniam possunt formari in materia natu rali & remota & cotingenti,idco figurabimus tibi tres figu ras. Prima erit de oppoficis in materia naturali, secunda de oppofitisin marcria remota, tertia de oppoficis in materia contingenti, ut patet infra. LOGICAE compendium. Peripatetica ordinatum per Reuerendum Maglftrum Chiifoftornum Iauellutn .anapicium ordimsprxdica, nunc tandem 8C d'U“°P“Pro' ditin lucem» A Continet aute undecim tractatus uidelicet* Primus eft de prarcognofcendis. Secundusde patribuspropofitionis. Terrius de propofirione. Quartus de quinque uniuerfalibus. Quintus de praedicamentis. Sextus dc fyllogifrnis formalibus. Seprimus de fuppofirionibus. c OcAta^unuKs ampliationibus& V’-> V V^lArii* « ' * Jj; ii . .. I' d appdlationibusJ IN/onus dc conicquentiis. Dccirnus dc probationibus terminorum. Vndeamusdefyllogifinodacmonfitrraarniuo,.in quo quo continetur Ariftorelis dodrina in lib.pofter. QjiaE Gmma recenti hac noftra editione uiligentifsime, expolita fiint, atque elaborata*Grice: “For all their subtleties I lizii, or peripatetic logicians never cared about formulation. Consider Javelli: the dog barks, anger is represented, ‘canis latrat raepresentatur ira, gemitus infirums raepresentatur dolor. No care is taken to represent the proper signification. It is still the ‘anima’ if the vegetative one, it is still the dog’s spirit. If the dog barks, he means that he is angry. If the infirm moans he means he is in pain, and so on. Giovanni Crisostomo Javelli. Iavelli. Giavelli. Javelli. Keywords: implicatura. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Javelli” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51753886743/in/dateposted-public/
Sunday, March 13, 2022
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment