modum definiendi, diuidendi, & dcmonftrandi , Tu tamen aduerce licet fit eadem realiter, ratione tamen diftingui» turinquantu doccn$,&inquantu utens.Naminquantu do- cens cofideratur in (e,inquantu utens relpicit alias (cientia*# Tertia diuifio eft hxc:Logica docens fufficienter diuidi» tur in tres partes ♦ Prima eft jn qua tradatur de terminis incomplexis , & hxc ditiiditur in duas. In prima confidc- ratur de terminis fccundx iutentionis,& ifte eft liber prx- dicabilium.ln fecunda confideraturdc terminis primxinte - tionis ,& ifte eft liber prxdicamentorum , & poft prxdica- mentorum. Secunda eft in qua tradatur de terminis com» plexis , id eft de oratione, &propofitione , & hic eft liber perihermenias » Tertia eft in qua tradatur deargumen» tatione , & hxc diuiditur in qua tuor ♦ In prima agitur de 6 ii i i TRACTATVS PRIMVS '? argumentatione fyllogiflica abfoluta & fimplici,idefi noh applicata alicui materiae & hic cft liber pnorunviln fecunda agitur de (yllogifmo demonftratiuo,& hic cft liber pofterio Tum. In tertia agitur de fyllogifmo topico,ideft probabili , flthic cft liber topicorum ♦ In quarta agitur de (yllogifmo fallaci, quem dicimus fophifticum,co q* per ipfum folum gc iteratur deceptio, & hic eft liber clcnchorum.Hxc eft funt- ma librorum, quos tradidit nobis Ariftotelesinuenror lo- gicae. Reliquos autem minores tradarus quos appellamus parua logicalia,non habemus formalitcr ab Ariftotele.Scd pofteriores traxerunt uirtualiter ex praedictis libris Arifto telis, ita <y eorum principia iam habuimus ab Ariftotcle, ut tibi dcclarabitur,quando agemus de confcqucntiis & fup- pofitionibus &c.Et aduerte q? (ufficientia praedictae diuifio- nis fumitur hinc,Argumentatio(ut dictum eft fupra Jeft pn cipalc confideratum a logico ueluccius finis, non enim lo- gicam quaerimus nifl ut acquiramus habitum faciliter & ra de argumentandi ad quancuncp conclufionem. Argumen tatio aut cft quoddam totum conflans ex propofitionibus, ut tibi declarabitur loco (uo , propofitio uero confiant ex tcrminis.Cum igitur eadem (cientia fit confidcrariua totius & partium, necefle efi logicum uerfantem circa argumenta tionem,confiderare de apgumetatione & partibus eius, par tes autem cius fune duplices.f. propinquae & remotae « pro- pinquae funt propofitionesrremo te autem termini incom- plexi, nam propofitiones componunt immediate argumen tarionem.Tcrmini aurem incomplexino componut eam, nifi quia ingrediuntur propofitionem ♦ Ex quibus con- flat,^ pars prima, in qua confiderantur termini incomple xi, ordinatur ad fecundam, in qua confideratur propofitio , & fecuda ad tertia, in qua confidet atur argumentatio, & in ca completur intentio logicj.Conftar igitur quomodo dinl denda fit logica,& quae fint cius partes fufticienrcr ipfam di nidcntcs.Hxc de praefenti cap. dicta fint. A quo fit incipiendum in logica, & quis ordo profequendus ne confundatur ingenium nouicii. Caput (eptimum * DE PARTIBVS PROPOSITIO» i; IN fcptimo capite inueftigandum cft a quo primo incipie dum fit tractare in logica ,& quis ordo m tractandis lcr- uandus fit, ne nouicii ingenium confundatur» Quantum ad primum aduerte q* nonulli confidcrant Io gicam inquantum eft dialectica, ideft difpucatiua,alii autem jnquantum uerlatur circa argumentationem, quae non lolu poteft fieri uoce fed& mente & feripto « Primi confideran- tes difputationcm non fieri fine fcrmonc,nec fermonem fi- ne uoce, nec uoccm fine Tono, ideo a fono tanquam a priori & communiori dcfinitiuc & diuifiuc dicunt inchoandum.fe eundo loco a uoce dcfinitiuc & diuifiue.tcrtio loco a nomi- ne & uerbo ut habent c(Tc in uoce & componut orationem & propofitjoncm uocalem,ex quibus componitur lyllogif- mus fiue argumetatio uocalis,qua fit difpuratio inter duos» Hunc ordinem lcruat Petrus hifpanus.& ratio ad hoc mo- uens cum fuit , quia confiderauit <? Ariftoteles in fuo libro perihermenias acturus dc propofitione definit nomen & ucrbum utfunr cius partes intcgrales per uocem , quafiq? non confideret dc nomine & uerbo & oratione & propofi- tionc & argumentatione, nifi ut deferuiunt difputationi ,cui non deferuiunt nifi ut funt in uocc.reliquit ergo omnia prae dicta ut fiunt in mete & in (cripto,& intendit dc modo ma gis famofo ac notiori ad fcnfum,qui cft modus in uoce. Alii autem aduertentes <f licet modus ific famofior & uulgarior fit, tamen experientes q* omnia praedicta habene efle in anima, in uocc,& in feripto, nec unquam proferun- tur uoce, nec feribuntur nifi prius mente concipiantur, un- de & dixit Ariftoteles in primo perihermenias , q' ea quae funt in uoce, funt earu quae funt in anima pasfionum id cft conceptuum notae.i.figna, ideo arbitrati non funt incipien- dum a uoce nec a fono,fed a termino, id eft dictione. Nans terminus ut eft in mente componit propofitionem menta- lem,& ut eft in uoce, componit propofitionem uocalem ,& ut cft in Icripto, componit propofitionem in feripto, & quo niam nomen & uerbum & oratio poliunt ede in mente in uoce & in feripto, ideo dicunt melius elfe q> definiantur p er • TRACTATVS PRIMVS Ti terminum utpote magis communem § pcruocem.Hancjg! cur uiam uc uniuerfaliorcm fequemur, & prateipue quia no concrariacur priori fententiae.Nam ficut eft uerum dicefe'. Sortes eft homo ergo fortes e animal, fic eft uerum dicere , nome eft uox fignificatiua,ergo eft terminus fignificatiuus* In plus enim fc habet terminus q uox,qm uox non uerifi- cacur de nomine nifi ut eft in uoce/Terminus autem uerifi- -catur de nomine, in mente & uocc & fcripto.lncipiemus ef go a termino definitiue &diuifiue* ' Quantum ad iccundum aduerte tp cum termini incom plexi fxnc priores fitfimpliciores oratione & propofitione in uiacompofitionis,& propofitiones fine priores fyllogifi tno,qm componunt lyllogifmum,& non cconucrfo , ordo foientix requireret q* prius tradaremus de praedicabilibus & praedicamentis, & fecudo loco de propofirionibus utrra dat Ariftoteles in libro perihermenias,& tcrtioloco de (y! logifmis formalibus & topicis & fophifticis & demonftrati uis eo ordine quo de eis tradat Ariftoteles in tota arte no- ua. Verum quia nouus logicae auditor tranftt immediate ab arte grammatica: ad logicam, & logicus accipit a gramma- tico nomen & uerbuni & aliquas alias partes orationis ( uc dicemus) prout componunt propofitionem, & propofitio componit fyllogifmum,ideo ne nouicii ingenium inuolua^ tur, expedit f>us tradare de gtib9oronis , deinde de oratide & cmltiatione, ficut etiam tradat grammaticus modo gr^ matico.& focundo loco tradabimus de fyllogilmo forma- li & tertio loco de praedicabilibus, & quarto loco de praedi- camentis.Nam abfqj notitia propofitionis & fyllogifmi,n<» pollet nouitius i illis erudiri modo logico , ut tibi tinanifeftu erir.Deinde procedemus ad alios tradatus eo ordine que tibi nianifeftabimus loco fuo.Conftat igitur tibi a quo inci- pere intendimus, & quem ordinem foruare, ne nouitii inge nium inuoluatur.Hxc de praefenti cap.dida fint* Explicit trac.primusquiTuit de praecognofcendis or- dinatus per authorcm,& reuifus per eundem* ’ >4 INCIPIT EIVSDHM TRACTA TVS < fecundus qui cft de partibus propofitionis. TRACTATVS SECVNDVS* N rradatu iecudo agendu cft de par t;bus,pp6nis,quae apud Logicu prae- cipue (une nomen, & uerbuin & qtr» fcire non poteris quid & quotuplex fit nomen apud logicu, fifr & uerbu nifi prius noueris qd fit terminus, & quotuplex fit. Et qd dico de termino intellige de uocc.Primu.n.qd poni£ in definitione nois & uerbi cM terminus apud coitcr trada- tores de logicalib^apud aut Arif.e uox,ut tibi declarauim9 i tradaru pcedeti,c.7.io huc tradatu diuidem°i.4.capita* Primum, Quid & quotuplex fit terminus* Secundum, Quid « quotuplex fit nomen & uerburn* Tertium, Quid & quotuplex fit oratio* Quartum, Si logico fufficiunt duae partes orationis , (ciliccC nomen redum,& uerburn redum* Quid & quotuplex fit terminus* Caput primum. IN pino cap.inueftigadii eft qd fit terminus, & quot fine vitares diuifiones cius .Hic igitur duo ageda (unt .pmo definiemus rerminu dcclarates fingulas definitionis particu las. fecundo asfignabimus coes,& vies diuifiones termini* Quatu ad prnii aduertc,q? hic no intedimus loqui de oi fi gnificato in quo fumit terminus in dodrina Ariftotelis.Su- mii at eribus modis, Prlo funii!^ maiori, & minori extre- mitate^ medio, & dnr tres termini ex qbus coponi! oisve rus fyllogifiruis.& de hoc ino loquemur I trac* de fyllogif- mo formali, & abfoluto*Secudo iiimitur pro definitioc rei, quae dicitur apud Ariftotcle terminus^ qm in fe claudit , 8 C terminat totam rei definitae cflentiam * & de hoc modo lo- quemur in trac.de fyllogifmo topico & demoftratiuo.Tcr tio fumitur pro omni co ex quo propincp conftituitur ora- tio, & propofitio, & in q uod refoluitur * Et dico propinque TRACTATVS SECVNDVS quoniam ficuc apud gramaticum dictio componitur ex ali- quibus remote, & c x aliquibus propinqj.fic apud Logicum oratio & propoficio ex aliquibus coponitur utrocj) modo* Nam apud grammaticum dictio componitur propincp cx fyllabis, quoniam fcipfis & non mediante alio,comfonitur aurem remote ex literis, quoniam non ex fcipfis fed medii te fyllaba.Sic in propofito apud logicum oratio & propofi tio componutur propinqj ex terminis, qm ex fcipfis & non mediante alio, componuntur autem remore cx fyllabis 5C literis, liter* enim componut fyllabas,& fyllabc terminos, & termini orationcm.Ec in hoc tertio fcnfu folum intendi- mus in hoc trac.Ioqui ac definire terminum.Scd aduerte <jf in tertio fcnfu adhuc tripliciter fumi p6t.f.communitcr,ftrl de & ftrictisfimc.Comuniter fumitur pro omni didionc p pinqj componente orationem, &fic non folum nomen dC uerbum,fcd etiam alis orationis partes, ut pronome, prx politio, aduerbium &c.dicuntur termini. Stride fumitur p omni eo quod eft uelpoteftefle fubiedum & praedicatum & copula in propofitione.In quo fcnfu nec figna uniuerfalia nec particularia, nec aduerbia funt ter mini, qm no funt nec poffunt e(Tc per fcipfa praedicatum aut fubiedum, fed modi Huc dererminatioes eorum, fifr aduerbia funt determinatio nes uerbi ut bene currit, hodie ucnit &c. Srridisfime autem fumitur pro omni eo quod eft uel poteft efle extremum propofitionis, extremum autem dico fubiedum & praedi- catum,&*n hoc fcnfu copula non eft terminus , quia no eft extremum, fed unitiuum cxtrcmoru,unit & copulat praedi catum & fubiedum. & in hoc fcnfu definiuir eum Ariftotc- les in libro priorum diccns,(? terminus eft in quem rcfolujf propofitio ut in fubiedum & praedicatum* His praepofitis adrerte qr hic habemus diffinire terminfl non ftridc nec ftritisfime fumptum, fed comunircr , aliter non potiemus ipfum diuidere ut diuidemus infra. Nam una ex diuifionibus erit haec, terminorum unus eft per fe figni- ficatiuus, alius non per (c fignificatiuus* Conftat autem cx prxdidis quod terminus non per fe fignificatiuus , non cil DE PARTIBVS PROPOSITIO. tf terminus ftricte nec ftrictisfimc fumptus. Definientes igitur terminum coicer& abfolute fumptfl dicimus quod eft pars propinqua conftitutiua ofonis & p- pofitionis. Dicitur pars propinqua.i.immediata ofonis & politionis ad differentiam fliterarum & fyllabarum , qu* non nifi mediante termino componunt oronem. unde ad- uerte ficut fe habent lapides & ligna , & fundamentum, & paries ad compofitioncm domus, fic liter ac & fyllabae & termini ad conftitutionem orationis, nam lapides & ligna non componunt immediate domum, (cd componunt ime diate fundamentum parietem & tectum, hacc aurem imme diate dotnumrideo illae rcmotac,hae autem propinquae nu- cupantur .Sic in propofito, liter ae & fvllabar non componut immediate ofoncm,fed terminum, tcrmiifos autem imme diate oroncm.patet ergo terminum cfle immediatam & p ximam partem ofonis ad differentiam literarum & fyllaba rum.Df conftitutiua ofonis, quonia hic procedimus ex po- ri:ad differentiam relolutionis quae fupponit conffitutum ex partibus.Df ergo conftitutiua ofonis, quoniam hicinte- dimus praeparare materiam fyllogifmi,quae eft propofitio ideo inueftigamus in primis, ex quibus conftituitpr imme- diate propofitio, & in trac.dc fyllogifmo aperiemus ex qui bus propinque & immediate conftituitur fyllogifinus. Haec autem definitio conucnit termino, in mente, in uocc,in feri F to:quoniam terminus in mente, eft pars propinqua oratio nis mentalis, & in uoce,eft pars propinqua orationis uoca- iis & in fcripto,eft pars propinqua orationis feriptx. Vifo quid fit terminus apud logicum cSmunitcr & ablb lute fumptus, asfignandae funt generales diuifiones eius, uc Idamus iuxta ouod membrum ponendus eft in definitione Hominis & uerbi & orationis ♦ Prima diuifio.Terminorum , aliquis eft per fc fignifica- Ciuus , aliquis nihil per fe , id eft per fc fumptus fignificati- uus.T erminus per fe fignificatiuus eft ille, qui ultra feipfum aliquid intellectui reprefentat, ut homo, animal, lapis: re- prefentat enim homo itellectui animal rationale, & animal TRACTATVS SECVNDVS <-?*. repraefentat anima tum fcnfitiuum & per fc motiuum, & ia pis corpus terreum durum offendens pedem. Nam fignifi- rare eft aliquid intelleftui repraefentare. Vnde idem eft teg- minum effe per fc fignificatiuum, & effe per Te repraefentati uum alicuius apud intellectum ♦ Dicitur ultra feipfum, qm repraefentarc feipfum intelleftui eft commune omni terrni no ,cum fit intelligibilis ab Itelletfu, cuius obieftum eft ens communisfitnum ut fc extendit ad ens realc & ens rationis ut dicemus alias.Tcrminus nihil per fe fignificatiuus eft ille qui per fefumptus ultra feipfum nihil intellectui repraefen- rat , ut buf& baf & biltris.Dicoper fc fumptus,ut excipia quando proferuntur ex intentione irridendi. Tuc enim ex propofito irridentis fumunrur ut per fe fignificatiui , fcd id non eft ordinarium.Nam pleruncp proferuntur aut exeunt ex ore fine propofito aliquid ultra feit fum fignificandi , Ad hoc autem q* fit per fe fignificatiuus , oportet ut naturali- ter ,uel ad placitum in aliquo idiomate ordinarie & confue- tudine firmata,fic uel fic ultra feipfum fignificct* Secunda diuifio eft haec. Dimisfo termino nihil per fe fi- gnificatiuo ,utpote inutili propofito noftro , quando non componit orationem ordinarie ut fubieftum & praedicatu, nec eft pars nec determinatio eorum ad differentiam figno rum uniuerfalium & particularium , diuidendus eft termi- nus per fe fignificatiuus. Et prima diuifione diuiditurin ter- minum perfe fignificatiuum naturaliter , & in terminum per fe fignificatiuum ad placitum.Terminus perfe fignifica tiuus naturaliter eft ille, qui apud omnes homines idem ui- tra feipfum repraefentat intelle&ui , ut homo & animal in mente . eft autem homo in mente fpecies , fiue fimilitudo, flue conceptus hominis. Se habet enim huiufmodi fimilitu- do fiue conceptus ut uera imago, puta Caelaris , quae apud omnes cx fui natura repraefentat Caefarem. Sed aduerte q* non folum terminus in mente eft fignificatiuus naturaliter fed & quidam termini dum proferuntur , & quaedam ani- malium figna,ut dum infirmus gemit, apud omnes reprar- lenracur dolor, & dum canis latrat apud oes repraefentatqr • . 'i*' *>V: * ■ i® r DE PARTIBVS FROPOStTrO*T lS ira.Terminus autem per fefignificaciuus ad placitum , eft ille qui non apud omnes idem , led in diuerfo idiomate di- uerfa repratfcntat,uel tatum in uno idiomate aliquid detet; minate teprzlentat , in alio autem nihil. Et caufa huius cft, quia huiulmodi termini non fignificant ex inftindu naturae ficut interiediones quae non funt bene trasferibiles ex uno idiomate in aliud ,fed impoliti funt ad fic fignificandum ex decreto &authoritate primorum inftituentium, quibus fic placuit rationabiliter tamen,in uno quoqj idiomate res lin- gulas fic uel fic nominare.Et aduerte q? ultra hoc q* termi- nus ad placitum differt a lignificatiuo naturaliter in hoc q^ non apud omnes idcin repraefentat,dum profertur, nec fi- gnificat ex inftindu naturae, fed decreto primi authoris : in duobus aliis diffcrt.f.in modo proferendi , & in fignificato* Nam tetminus ad placitum perfede & diftinde profertur, modo non adiit ineptitudo linguae exparte proferentis. Termini autem naturaliter fignificatiui propter impetum pasfionis, amoris, aut timoris, aut gaudii, aut irae, ut in plu- ribus truncate proferuntur, etiam remota ineptitudine Iin guae.Differunt etiam ex parte fignificati, quoniam termi- ni ad placitum fignificant conceptum intelledus: illi autem magis indicant affedum appetitus, quam conceptum intel- ledus-Sed ne nouitius inuoluatur , hic fifto , donec fiat ca- pax folidioris dodrinae. Tertia diuifio cfthaec.Dimiflo termino per fc fignificati— no naturaliftr pro nunc:terminus fignificatiuus ad placitu multas fub fe continet diuifiones, quarum frequens eft udis jn dodrina peripatetica,, ex quibus una eft q? quida eft care- gorematicus, quida (yncategorematicus. CaregoremSticus eft ille qui tam g fe fumprus quam cum alio, tam in ppone quam extra, aliquid ultra feipfum intclleduircpftntat ,ut homo, lapis, curro, amo. na homo g le folutn lignificat ani- mal ronale, lapis tale corpus , curro adum currendi , amo aduin amanduSyncategorcmaticus eft ille quiper fe folum (umptus nihil extra feipfum apud intelledum lignificat* Si autem fumatur cum alio, puta cum nomine lubftantiuo T RACTAT V S SECVNDVS c ucl cum ucrbo,fimul fignificat,inquantum determinat no- men aut ucrbum.Et fic figna uniuerfalia & particularia , & f>pofinoncs,& aduerbia, & coniundiones funt termini fyn- categorematici.i.cofigmfieatiui. Nam figna uniuerfalia de- terminant nomen fubftantiuum politum in fubiedo ad ft a dum pro omnibus , aut pro nullo , ut omnis homo currit, nullus homo currit»Signa autem particularia determinant fubicduin particulariter, ut quidam homo currit, quida ho mo non currit» Praepofitioncs aurem determinant nomen ad conrrftrudioncm pro cerro cafu, puta ablatiqo ucl accu fatiuo Aduerbia determinant uerbum f>ro determinato Io co,ut aduerbia localia, ucl pro determinaro tepore, ut ad- uerbia temporis , uel pro determinato modo quatiratis ucl qualitatis tut aduerbia quantitatis & qualitatis.Coniundio- nes autem determinant terminos & orationes , fecundum, modum copulariuum,ucldifuindjuum ucl illatiuum. exe- plum primi, & ,arcp exemplum fecundi, uel, aut , exemplu tertii, ergo, igitur, iracp. Inter fyncategorematicos termi- nos non comprehenduntur intcricdioncs:quoniam ut do- cuimus figmficant naturaliter , nec pronomina primitiua, quoniam fumuntur loco proprii nominis, & certam fignifi eant perfonam» De denuatiuis autem uidetur quod fic, qm funt ut determinationes nominum fubftantiuuoif ,ut meus • liber, tuus pater, noftra patria &c»Similirer participium ji5 cft terminus fyncategorematicus ,compleditur enim no- men fubftantiuum & uerbum, ut legens loquiTUni» homo qui legit loquitur»Ex his omnibus fequitur , quod cum line odo partes orationis, tantum nomen & uerbum fumendo cum nomine pronomen primitiuum, & cum uerbo partici pium, funt termini categorcmatici, alix autem partes fune termni fyncaregorematici apud logicum, & caulam huius dicemus poftq definierimus nomen & uerbum . Quarta diuiflo* Terminorum categorematicorum qui- dam cft primat intentionis, quidam lecundae.Prima inten- tio apud ueros peripateticos eft primus conceptus fun- datus immediate in rc,quz eft cnsrcale , ut primo apprat- henditur DE PARTIBV S PROPOSITIO. «7 prxhenditur ab intcllc&u,ut animal rationale eft prima in tcntio quam format intelleftus,& immediate fundatur , iit natura hominis. Secunda aurem intentio eft fecundus con ccprus formamus ab intelledu, fundatus in re non immedia ce fcd mediante primo conceptu, ut efle praedicabile de plu- ribus differentibus numero in quid, eft fecundus conceptus quem format inrellc&us de homine.Nam poftquam apprae hendit cp homo eft animal rationale , aduertit ut eft ani- mal rationale, conuenit omni contento fub homine ,&fic eft praedicabilis de quolibet luo indiuiduo in quid ,& tunc format fecundum conceptum, dicens q* natura hominis e* eo q* eft animal rationale eft praedicabilis de pluribus diffe- rentibus numero in quid,& quod dico de homine incellige de qualibet natura fpecifica cotenta fub animali.Terminus igitur primz intentionis eft terminus fignificans pmum c» ceptum, fundatum immediate in eftentia rei, ut homo , ca- pra, leo.Terminus autem fecunda: intentionis eft terminus fignificans fccundu coceptum fundatu in natura rei median re pmoconceptu,ut genus, fpccics,differetia,fingulare,&c; Et ne cofundatur itellcdus nouitii hicfifto. In tradaru autc de uniuerfalibus fiue pdicabilibus diffufius & altius de ter- minis pmx,& feciidx intentionis loquemur * Et aduerte q* diuifio termini in terminos pmz impofitionis,& fecundx > pofitionis apud nos, qui fcquimur uiam realium non differt a praecedenti . Nam homo in mente excogitatus , & uoce probatus, & in feripto poli tus, fignificat (>mum conceptum ideo eft terminus pmz intentionis in mente, in uoce, in feri pto.Et ifte terminus fpecies excogitatus in mente, & in uo- ce,& in feripto, & fecundae intentionis, quia fignificat lecun dum conceptum modo quo diximus . Non ergo eft neccfle ultra diuifionem faftam inter terminos f>mx,8( fecundae in rentionis,af!ignare eam quae dicitur' pmz,& fecundx impe» fitionis ut penitus di ftinftam a prxcedenti,qux fuit inter m x,& fecundx intcntionis.Hxc enim continetur in illa. Quinta diuifio.Ter minorum quidam cfimunis, quidam fingularis.Cdmunis eft q de pluribus pradicatur, ut homo, C -r TRACTAT VS SECVNDVS animal, lapis, & apud grammaticum dicitur nomen appel- latiuum,qm pluribus conuenit.Terminus fingularis eft qui de uno folo pr «dicatur, ut piato, & fortes, & apud gramma ticum dicitur nomen proprium, qmuui foli conuenk, & ad «erte <y terminus fingularis apud logicum pot fieri quatuor modis, primo per nomen indiuidui, ut plato'ftudet, fecun- do per nomen coe adiun&o pro nomine demonftratiuo,ut hic homo ftudec, tertio per nomen circtinlocutum.i«miil- tas circunftantias fingularizatum,ut Sophronifciprimogc nitus filius feribit, quarto per ly,quod apud logicum, & phi lofophu eft fignutn demonftratiiiu,ur ly homo,ly alal &c * Sexta iiuifio ♦ Terminorum quidam magis uniuerfalis, quidam minus uniuerfalis , & utrunq; membrum contine-^ tur fub termino communi. Magis uniuerfalis eft qui praedi- catur de pluribus q minus uniuerfalis, nam magis uniucrfii- lis praedicatur de omnibus de quibus praedicatur minus uni uerfalis,&1n hac diuifione continetur animal & homo , na animal praedicatur de omnibus de quibus praedicatur ho- mo,& de aliis pluribus ut de omni animalium fpecie , ho- mo autem tantum de contentis fub homine indiuiduis , & iuxta hanediuifionem asfignabimus ordinationem conten Corum io quolibet praedicamento, procedendo a generali!^ Cmoadfpcdalisfimum. , 1, Septima diuifio*Terminorfim tam fingularium q com- munium quidam eft finitus, quidam infinitus, finitus eft de- terminati & certi fignificati : qui fcilicet fignificat unam ccr tam ac determinatam naruram,& de nulla alia uerificatur,. ut homo fignificat folam naturam rationalem, animal foli naturam fenfitiuam,&c .Infinitus eft qui negat unam natu- ram,eam,(cilicer quam fignificat terminus finitus , & ucrifi catur de quacuncp alia,ideo dicitur infinitus, id eft indeter- minatus in fignificando,& terminus finitus fit infinitus per appofitionem non, ut non horno , non lapis , non animal . Nam non homo negat naturam hois,$( uerificatur de qua-t Cunc$alia«Vndc lapis eft non homo, leo eft non homo &c. Et aduerte q' quando terminus finitus, infinitatur per non. DE PARTIBVS PROPOSITIO. iS fit tota una diftio,ut non homo, fi autem ftet non, per (e,& homo per fe, dicitur terminus non infinitatus fcd negatus t ut non homo currit, & per terminum negatum fit propofi- tio negatiua haec enim cft negatiua non homo currit , haec autem eft affirmatiua,non homo puta leo currit- > Oftauadiuifio.Terminorum quidam eft pofitiuus,quid^ priuatiuus.Pofitiuus eft qui fignificat aliquam formam fiuc habitum perficientem fuum fubiedum,ut uifus perficit ocu lum «Lux aerem, iuftitia animum &c«Priuatiuus eft qui (i- i gnificat negationem talis formae, relinquens taroe aptitudj k ne in fubiedo,eo q* cft aptum hre talem forma^ut caecitas, » tenebra, iniuftitia, mores furditas &c. Caecitas enim fignifi- cat negationem uifus in oculo apto here uifum,modo,& te * porc quo cft aptus uidere.Dicitur notanter quod eft aptum ■ habere talem formam, qm fi non eft aptum , no uerificacur ii de eo terminus priuatiuus , fed terminus pofitiuus negatu? a ut non uidcns,non lucens, non audiens* V nde de lapide haec eft falfa«Lapis eft caecus,ucl furdus,uel tenebrofus,haec au- - tem eft uera«Lapis eft non uidens,non audiens, non lucens» ii Nona diuifio. Terminorum quidam abftradus, quidam a concretus. Abftradus eft qui fignificat formatu per fe fine f- connotatione (ubiedi,ut color, fapori,albcdo, dulcedo, ani- ma, iuftitia, &c.Concretus cft qui fignificat formam conno i- tado fubiedum,uc colorat\im,album,nigrum^animatumt iuftum,&c.Et aduerte q* haec diuifio coincidit cum illa , dc :t qua erit fermo in ante praedicamentis,fcilicet Terminorum - r, quidam cft denominans, ut grammarica,hic cft idem q» ab li ftradus, quidam denominatiuus,. ut grammaticus hiccR >. idem q» concretus. ifi Decima dinifio.Terminoit quidam incoplexus, quidam r- complexus. Incomplexus eft ille, qui eft terminus fimplex, er uel copoficus,uel uniens in fe plure? terminos per fc fignifi il, catiuos ad placitum, ita tamen q» habent uim unius exem- ,a« pium primi homo, capra, leo, exemplum fecundi ♦ Scuti- K. fer, armiger exemplum tertii paterfamilias , primo geni- n, tus ■ Sanftus Georgius , Summus pontifex ♦ Comple-^ C ii * ■ k ‘ TRACTATAS secvndvs Jtu« eft ille, qui in fc aggregat plures terminos per' (e fignifi- catiuos ad placitum, qui non habent uim unius, fed fiue ag- gragati,fiue feparati recinet fuum proprium fignificatum » Et nccerminus complexus femper eft orario, aliquado fine ucrbo,uthomo albus,animaluolatilc,in qua fecunda pars determinat, & limitat primam, aliquando cumverbo,ut ho mo eft albus. Vnde logici uniuerfaliter dicunt q» terminus incomplexus eft ut di&io.Coplexus autem ut oratio.Tu ta men aduerte q> terminus ceplexus coitcr nominatur per orationem infinitiuam,ut deum ede trinum hominem efle rifibilem,quae oratio dicitur e(Te quid coplexum,& enuncia bile, ut ibi manifeftabitur,cum loquemur de modalibus. Vndedma diuifio. Terminorum quidam fignificant fine tempore quidam cum tempore. Significare fine tepore eft fignificare rem abfolurc fumpram non menfuratam aliqua differentia temporis, cuius differentis fiue partes funrprz- fens, praeteritum, & futurum, & hoc modo fignificar nome & pronomen fumptum loco nominis. Nam dum dico ho- itio, aut animal, homo fignificar rem quae eft homo abfolu- tc,& non inquantum praefert tem, aut praeteritam, aut futu- iram.Tu tamen aduerte q> licet nomen fignificet fine tem- pore, nihil tamen prohibet aliquod nomen fignificare tem- pus,aut partem temporis, ut haec nomia, tepui, hora, dies^ ebdomada,mcnfis, annus. Nain licet fignificet tempus, non tamen aliquid diftinftum a tempore, & menfuratum tepo- tt .Per oppofitum autem fignificare cum tempore eft figni ficare rem adiunda aliqua differentia remporis.Et hoc mo- do uerbum,& participium fignificar cum tempore. Verbi gratia curro, & currens, fignificant curtum pro tepore prae lenti, & non aliter, cucurri pro praeterito &c. Vndc fignifica re fine tepore , ut dicemus infra, proprie conuenit nomini , oppofitum autem conuenit uerbo. Duodecima diuifio.T erminorum quidam uniuocus, qui dam aequiuocus, quidam analogus.Vniuocus eft qui fubvna definitione naturam unam fignificat,fiue fit una fpecie,fiue ana geacre,ut homo fub hac definitione , eft animal ra- DE PARTIBVS PROPOSITIO» i9 tionale, fignificat natura humanam quae cft una fpe, & aul fub hac definitione, cft corpus animatum fenfitiuum, fi* gnificac naturam animalis quae cft una genere Acquiuocus cft qui fub diftindis ronibus,& abfqj ordine, & immediate plures naturas fignificat diftindas fpe, ut canis fignificat im mediare canem coeleftcm fub hac definitione q* cft fydus in ore figui leonis , & canem latrabilem fub hac definitione qs cft animal iracundum, & canem marinum fub hac definitio ne q* eft animal aquaticum fimile cani tcrreftri • Analogus cft, qui fub diffindis ronibus ucl fub una inaequaliter parti* cipata plures naturas quodam ordine prioris, & pofterioris fignificat.Excmplum primi. Sanum fub hac rone q? eft effe adaequatum in humoribus fignificat animal fanum, fub hac f one q' eft e(Tc caufatiuum (imitatis fignificat medicinam Isi nam, fub hac rone quod cft ede indicat iuum faniratis,fignifi eat urinam fanam. Prius tamen dr de animali, pofterrus au tem dc medicina, & urina : quoniam nonnifiin ordine ad animal fanum. Exemplum (ccundi.Ens fub hac rone q» cft cui debetur eflfc, fignificat primo fubftanriam, deinde acens quoniam fubftantia cft ens fimpfr, & accidens eft ens fccun dum quid,& folum in ordine ad fubftantiam. Hic termini cur uniucrfaliorcs diuifiones quae in dodrina peripatetica frequenter funt in ufu,ta i libris termino^ logices, q pbiae. pr aepofirae aut funt, ut nouiti9paulatim a(Tucfcat,& nc fim* coadi frequeter fingulas repetcre.Haec dc. i .cap.dida fint* Quid & quotuplex cft nomen & uerbum apud logicum. Caput fecundum. IN fecundo capite inueftigandum eft quid & quotupleg fit nomen & uerbum apud logicum, funt enim principa les partes propofitionis,ut tibi manifeftum erit , primo igitur agendum cft de nomine fecundo de uerbo.Et quonia hic intendimus agere dc partibus propofitioni£us,& de g>- pofirione,& de fyllogifmo,non folum in uoce, fed & in me rc,& in feripto, ideo definiemus ca non per uoccm,fcd ter* minum qui cft communis nomini & uerbo in mente, in uo ce, in feripto. in reliquis autem no recedemus a uia, & me* TRACTATVS SECVNDVS do dcfinitiuo fcruato a Petro Hifpano,qui logicam Cui for* mauic ut compendium logicae totius traditae nobis ab Ari* £h)telc,excepro libro poftcriorum*Non.n. Petrus hilpan» formauit tra&atum aliquem correfpondentcm libris pofte riorum , hac forte rone, qmcxiftimauit nouitium penitus incapacem fyllogifmi demonftratiui , Nos autem faciliori modo quo poterimus particularem tra&atum formabim’ ut paulatimalluefcat nouitii ingenium , & ne fubito auditu libri pofteriorum confufus retroccdat.Licct autcmArifto* in libro pcrihcrmenias,& Petrus cius imitator definiant no nien & uerbum per uoccm,& nos per terminum, tn no eri mus oppofiti,nifi in hoc,q? nos magis ample, illi autem ma gis ftriftc definierunt,* Cofidcrarunt.mpartes oronis folurti ut (untuocales,nos autem ut poflunteife mentales, & uo- cales, & fcriptx.Vndeficut dicit Arift* & Petrus cf nomen cft uox,fifr & uerbum, dicemus nos i terminus, fiib quo continetur terminus uocalis qui dicitur uox &c. Primo igit agentes de nomine definiemus quid (it apud logicum, & fi multiplex eft. i Quantum ad primum aduerte cp nomen ad mente Ari- ftotelisinuoce,in (cripta eft terminus per fe fignificatiuus ad placitum fine tempore, cuius nulla pars feparata aliquid fignificat finita & reda* Primo dr q» eft terminus, qm nomen eft pars propinqua ofonis & proponis, ut patet.Et qm terminus eft quid magis commune q fit nomen, ut patet ex op.praecedenti. Nam & uerbum eft terminus, non tamen cft nome, ideo in haedefi nitide ponif terminus ut genus.Na ut declarabimus \ trac* de fyllogifino dialc£lico,pmus terminus in de finitione pofi tus, eft loco generis, qm eoior eft ipfo definitor, reliqui aqte ponuntur loco differentiae ut declarabimus « - Secundo dr p (e fignificatiuus, ut excipiantur termini no perfcfignificatiui,ut buf,& baf,& tcrrmni fyncatcgorema Cici ut figna uniucrfalia & particularia,uc omnis, nullus, ali- quis,quae licet apud grammaticum fint nola :, non tamen apud logicum, quoniam g (e fumptanon polfunt efle prae- de P/RTIBVS PROPOSITIO. 20 dicarum ncc fubic&u proponis, fcd tm determinant fubic- . Au aur pdicatu uc docuimus in rertia diuillonc tcrminoif* Tertio dr ad placitum ad driam termini fignificatis nata ralitcr.ut intericdiones,quz condant non clfe noia qm no declinantur per calus, nec fune fubicdumaut przdicacutn proponis nifi in fuppofitionc materiali ,ut heu e interie&io, heu eft bifyllabum,& ad driam termini J.conccp cus in me- te,qui naturaliter fignificat ut declaratur in.i periher* t Quarto dr fmc tempore ad driam uerbi , quod fignificae cum ege, quid fit fignificarc fine rge,& cum tge iam docui- mus in undecima diuifione terminorum , & diximus q? no «nconucnit aliquod nomen fignificarc tempus , ucl partem tgis,ut dies, hora non th cum tgc.Vidc tu illic» Quihto dr cuius nulla pars feparata aliquid lighat.idi no men diuidaf in partes fiias, quz (int fyllabz ut pr, & omne nomen nmplex,ucl quz fint didioncs,ut in noic compofi- 10, ut eft pr familias, uel Icutiferus , & fumant g fe.i. extra totum nomen nihil fignificant.Quod fic intclliges,aut nihil orno fignificant ut marc.Na nec tnamee re, g fe fumpta ali quid fignificant.Vel fi aliqd fignificant , non th habent illuti lignatu, quod hnt in toto noic.V.G.Hoc nomen dhs fignac |»ncipem.Si ante refoluat in do & in minus,do uciqj fignat: ;f*aftum dandi, & minus fignat oppofitum magis, fcd ut co ponunt ly dhs nihil fignificant.f.dc fignificato ly dhs ♦ Idem intclligc de nomine compofito , cuius partes feparatz & (i aliquid fignat, non tn illud quod fignat totum nomen ccm pofitum,ut pr familias (ignificat re&orcm familiz. Pater autem per fc fumptus fignificat genitorem, & familia fami Iiam,ica q in toto fignificant ur.um,fcparatz autem figniS eant duo .Ethzc expofitio cft communis apud ueros logi- cos* Vndc Auicenna recitat in logica fua aliquos dixifle,q* uerbum incomplcxum eft cuius nulla pars feparata aliqd fignificar.fi quod fic de intellc&u & fignificato totius qm nl hil ,phibct aliqd aliud fighare,ut magifter nam magis aliqd fignificat:& ter, fcd non tetinent fignificatum quod fignifi- cat magifter nec in totum nec in partem.Er fic paret q* hzc • TRACTATVS SECVNDVS . definitio conucnic nomini cam timplici, quam compotito, tam primiriuo, qua deriuatiuo,dum ntodo intdligatur , uc cxpo luimus. Sexto dr finitus ad differentiam nominis infiniti, quod & fi apud grammaticum fit nomen, non came apud logicum, quoniam apud ipfum nomen cft illud, quod poteft elie fub- icdum & przdicatum in propotitioc ♦ Subicdum autem & przdicatum oportet, ut determinate aliquid tigmficent, afr propotitio effec inutilis,nec deferuirct fyllogilmo formado ab intellcdu pro inquirenda ucritatc.Vndc & terminus acq liocus inntilcm facit proponem, niti fumatur determinate. Verbi gratia canis coeleftis lucet. Sed uc docuimus in diui- fionc feptima terminorum, terminus infinicus nihil deter- minate tignat,ideo cum non postit effc fubicdum & praedi catum proponis non cft nomen apud logicum niti fecundi! quid, ut dicatur nomen non fimptf r fed nomen infinitum, ficuc folemus dicere quod chimera non cft nomen rcale fed nomen fidum, quia nihil tigni ficat fed imaginarie. Sed dices, apud logicum hzc cft propotitio. Non homo currit, ergo poteft effc fubicdum, & per confequcns nome. Refpondccur .Tales propoticiones funt inutiles ti teneatur nomen infinitum in fua infinitate & in deccrminationc . Si autem determinetur ticdiccndo.Nonhomo.i.afinus currit tunc propotitio erit utilis,fcd nomen infinitum non rema- net infinitum, fed zquiualet finito. Septimo dicitur redus ad differentiam obliquorum , qui non fune nomina apud logicum. Nomen enim cft apud ip- Ium quod f m fe aliquid tignificat,8( f m fe poteft effc fubic- dum propotitionis.Sed obliqui neutrum habent ex fe . No primum, quia tigni ficatum trahunt, a redo ticur,& deriuan tur ab co.Redus autem ticut non deriuatur ab alio tic non accipit tignificatum ab alio cafu.fed habet a fe. Non fecun- dum,quia ti apud logicum formatur propotitio per ucrbif impcrfonaIe,ut Platonis intereft legere: ly Platonis no cft fubiedum,niti refoluatur in redum tic. Ille cuius cft legere cft Plato. Sic intclUgc de aliis. Prztcrca folus redus fufficit 1 t 1 1 K Ir 0 \ t. i* 1 15 s io i ur Si rii a* pi P* fr- io m >n > :A re 3t DE PARTIBVS PROPOSITIO* n ad formandam prop6ncm pcrfedann & maxime de fecun do adiaccntc,ad quam non fufficit nomen obliquum • Haec enim cQ perfcda.Deus cft, homo eft,hacc aurem imperfe* da. Dei eft, hominis cft ♦ Non ergo obliqui moerentur dici nomina fed fmc cafus nominum. Hxc de definitione nomi* nis apud logicum rcalem & peripateticum dida fint* Quantum ad fecundum.f* quotuplex fit apud logicum, Ideft inquantum poreft c(Tc fubiedum & praedicatum ,ppo fitionis,conftat,ex didis quod non eft multiplex, quoniam folum nomen redum & finitum poreft clic fecundum le fubiedum & prxdicatum in propone modo quo expofuu mus.Vnde logicus a grammatico (umit fibi redum ut nc« cellarium ad fomandum abfolutam proponem fignificati- nam neri & falfi Reliquos auccm cafus lumir adbencclfc, & magis propter feruandam congruitatcm quam ucritate fermonis,ne uideatur logicus delpicere regulas grammati* ces.Haec de nomine dida finr. Quantum aduerbum aduerte quod ad mentem Arifto* uerbum cam inuocc quam in feriptofic definiendum cft* uerbum eft terminus per fe fignificatiuus ad placitum cum tempore, cuius nulla pars feparata aliquid fignificat, finitus & redus extremorum unitiuus. Terminus ponif loco generis ficut in definitione nols, quia eft eoior uerbo. Nam omne uerbum eft rerminus:fcd non cconuerfo p fe fignariuus ponitur eadem rone ficut in definitione nols fifr ad placitum ad driam interiedionuni, & uerbi mentalis, qrh fignificat naruralV,ut diximus in de- finitione nois«Cum tempore ponitur ad differentiam nois, & pronominis, & conuenit in hoc cum participio quod uc- nit a uerbo. Quid fit fignificarecum tepore, 8c quare uorbu et participium fignifi.ar cum tempore, uidc in diuifione un decima rerminoru. Cuius nulla pars feparata aliquid fignifi car,intclligcndum cft de uerbo tam fimplici quam compo- fito, ficut expofuimus in definitione nominis, in hoc enim uerbum conuenit cum nomine,finirus ponitur ad differen- tiam uerbi infiniti. Infinitatur aute uerbum ficut et nomen - : < TRACTATVS PRIMVS per appofitioncm negationis, ut non curro non laboro» * Quod quidem apud logicum no cft uerbum , qm nihil de« terminate fignificac^ficur nec nomen infinitum. Vndc facc rct proponem inutilem : nili determinetur licut diximus de nomine infinito, (ic dicendo, fortes, non currit»i« feribie» Re cius ponitur ad differetiam uerbiobliqu^cft autem uer bum obliquum apud logicum uerbum prztcriti & futuri temporis, & uerbum cuiuslibet modi przter modum indi-» cariuum.Vnde quaedam fune uerba obliqua ex tempore ra tum,ficut uerba prztcriti temporis, & futuri indicatiui mo di,ut amaui, amabo. Quaedam autem ex modo rantum uti imperatiua tempore przlenri.Quzdam ex modo, & tem- pore,ut uerba optatiua,& fubiundiua,& infinitiua tempo- ris przteriti & futuri . Ideo autem apud logicum non fune uerba, quoniam non faciunt primo & perfcipfa propofitio nem neram aut fallam, fed per redudionem ad uerbum I- dicatiui modi & temporis przfcntis.Nam hzc non cft uera Czfar fuit,nifi quia aliqii fuit uerum dicere Czfar cft» Sifr* hzc non cft uera.Eclipfis crir,nifi quia aliqh erit uerum dicc rcrcclipfis eft. Quoniam igitur folum uerbu redum,»i»mo- di indicatiui przlenns temporis facit per feipfum propofi- tionem ueram & falfam,& fola propofitio indicatiua pinis temporis facit (yllogifmum dcmonftrariuum.i.fcicntialcm ut tibi declarabitur in rrac.de fyllogifmo demonftratiuo,i® dignatur logicus recipere a grammatico folum uerbum I- dicatiuum przfentis temporis, & przcipuc fum,es,cft:quo niaminipfum ut dicemus refoluuntur omnia uerba dida adiediua.Excremoru uilitiuus ut in hoc diftinguatur a no- mine & pronomine fumpto loco nominis, nam illa funt ucl poffunt elTc extrema in propofirione,ideft fiibiedum & pdf catum, uerbum autem non, fed habet unire extrema» Vn - de dicitur apud logicum copula , qm copulat przdicatum cum fubiedo.Item in hoc diftinguitur a participio, q» licec fignificet cum tempore ut uerbum tn non poteft effe copu- la,nec facit g feipfum oronem perfedam, dicendo fortes Ic gens, fed cft necefle fubintelligerc uerbum» Verbi gratia DE PARTIBVS PROPOSITIO, 12 •foftcs eft legens, ucl fortes leges eft ftudiofus . Conftac igiC quid fic uerbum apud logicum, & quare folum uerbum i e- dum.i.quod no deriuai ab aliquo priori: quale cft uerbum lotum indicatriui modi tgis prxfcntis,vnocrctur dici abfolu- te uerbum. Reliqua aut tga;& modi dicantur obliqui fiue cafus uerbi refti, quoniam defcendunr, & deriuatur ab eo» Quotuplex auc fit uerbum apud logicfi,non cft immora dum ex quo folum ucrbu rciftum moeref apud ipfum dici nierbum ex rone ia di&a.Sed apud gramaticu ideo eft mul tiplex uerbum, ut patet in coniugationibus uerborum, & I regulis fiiis, quoniam non attendit ad formadum propone neram aut falfam , fcd congruam , & uitareincongruam, & quoniam per oes tgis drias,& oes modos uerborum for mari por,& alio modo g uerbum aftiuum,aIio modo g paf fiuum &c.ideo apudgramaticum uerbum mulcipfr diuidic. Nam gramaticus concedit iftaurpocecongruazho eafinus f| negat logicus, ut falfam. Hxc de.2.cap dida fmt, :* Quid fit & quotuplex fic oro apud logicu. Cap, III, IN tertio cap.poftqua a&um eft de partibus oronis age» dum eft de ipfa orone ut de toto conftitutotcuius praeco gnitio ideo nccciraria eft quoniam feire no poffumus-qd fit enunciatio & propo, ut tibi manifeftabitur infra, nifi pus notum fuerit quid,& quotuplex fit oro. Hic igitur tria age da funt, primo quid fit , fecundo quotuplex fit ^ tertio qua’ orationis fpecies fit propofitio. » Quantum ad primum aducrtcip ad mentem Ariftotelis oratio in uocc & in feripto, fic definiri debet, Oratio cft ter_ minus per fe fignificatiuus complexus ad placitum , cuius partes feparatx aliquid fignificant. ' Primo dicitur eft ter g le fignifi.ca rone, qua didum eft de nole & uerbo & ponitur loco generis, quoniam eoior e. Nam ols oro cft terminus per fe fignificatiuus : fed non ccd uerfo . Difhim eft enim cp nomen & uerbum funt termi- ni per,fe fignificatini,non tamen funt oratio. - Secundo dicitur complexas ad differentiam hominis & uerbi, quo* nullum fiuc fimplcx,fiuc copoficil , e termiiim 1 TRACTATVS SECVNDVS complexus. Quid autem fit terminus complexus nide indi uifione decima {terminorum , & illic inucnics quomodo proprie conuenic orationi» Tertio dicitur ad placirum,ad differentiam ofonis men talis,qux fignificat conceptum mentalem complexum, qui conceptus lignificat naturalr, ficut diximus de nomine ^ & uerbo mentali. Praeterea,^ oro in uoce,& in feripto figni- ficet ad placitum, probatur fic.Partcs fux.f. nomen, & uer bum fignificat ad placitum, ut docuimus in cap.prxccdentJ ergo & ipfum totum confoturum ex eis, quod cft oratio. Quarto di cuius partes feparatx aliquid fignificat, id po- nitur ad differentiam nominis & uerbi , quorum partes, uc docuimus in eorum definitionibus, non fignificat aliquid fc parate, modo quo illic expofuimus, partes aute ofonis fune termini caregorematici,intclligendo de partibus principali bus ficut intendit Arift.Si non de partibus fccundariis,quae polfiint eife propones aduerbia &c. Termini autem catcgo rematici tam in oronc , q extra retinent fuum lignatum, ut docuimus in diuifione tertia terminorum. Vn fi fiat hxc oro, homo albus currit , ho extra hanc oronem fignat aial ronale, ficut & in oronc, & albus fignificat habens albedine* Tu tamen aduerte cp licet fit commune omni orationi ha- bere partes qux feparatx aliquid fignificant, non tamen id fit uno modo i omni oronc, nam fi oro fit fine uerbo, ut ho nio albus, partes fux aliquid fignificant modo, quo fignifi- cat diftio.Si afit fiat oro fimplex per uerbum , uc homo cft animal, partes fux feparatx eodem modo fignificant. f ut didio.Si aurem fiat oro (ubiun&iua, ut fi ueneris ad me da- bo tibi equum ,partes lux funt dux ofones ut patet . Vnde fi feparentur,fignificabunt non ut diftio,fed ut ofo.Vcrura quia refoluitur m duas orationes,& dux orationes in termi nos componentes,ur ego dabo, tibi equum, ideo commune eft omni orationi quod partes fux feparatx aliquid fignifi- cent,aut ut di&io , aut ut oratio • * Sed dices . Quare in hac definitione non apponitur fini- tus & reftus, ficut in definitione nominis & uerbi, prxeipue DE PARTIBVS PROPOSITIO. a* quia dictum eft q» nomen infinitum nori poteft efle fubiecti! nec praedicatum, nec uerbuni infinitum poteft cflc copula, fimiliccr nec nomen obliquum nec uerbuni obliquum. Reipondetur q* ideo non opponitur, quia in definitione non debent poni nili quae conucniunt omni contento fub definito, non omnis autem oratio formatur ex nomine, & uerbo finito, & redo. Nam haec eft oratio, non homo currit & haec, Catonis eft legere,& haec, homo currct.Qn aut* di- ximus q> nomen infinitum & obliquum non poflimt ee fu- bicdum,no fumus locuti de orone (ed de propo(itione,qm (bla oratio indicatiua praetentis teporis ut dicemus eft pro- pofitio. Qm igitur aliqua orario poteft coponi ex nomine iufinito,& obliquo, fitr ex uerbo, & aliqua non, puta propo firio,idco non dicitur redus neque finitus , fed abftrahit ab utroque. Conftat igitur quid fit orario apud logicum, Quantum ad fecundum aduerte,q* apud logicum oratio prima diuifione diuiditur in orationem perfedam & imper fe&ani, deinde utruncp diuifionis membrum fubdiuiditur, nidebis infra. Oratio perfeda eft illa quae perfedum fenfum gencraf in animo audietis , ideft qu* audita quietat,quo ad fignifi- catum intentum a proferente uel feribente, animum audi- toris, Verbi gratia. Sortes intendit notificarc Platoni ftatfl regis, & dicit. Rex ualet fortis in bello contra hoftes , Hac •ratione audita quiefeir animus audientis. Quod fi dicar. Rex contra inimicos, & non ultra procedat , imperfedum fenfum generat in animo audientis, ideft non quierat ipfum ideo dicitur oratio imperfeda. Nam audiens rex contra inimicos, ultra non proceditur, dubitare incipit uti£ prae ualeat,an fuccumbat contra inimicos fuos, patet igitur ora tionis prima diuifio apud logicum. Oratio perfefta continet quinque (pecies,quae funt indi* catiua temporis praetentis, & omnium temporum modi in dicatiui,ut Petrus amat, amabat amauit,amaucrat,amabit imperatiua , ut fac ignem • deprccatiua , ut ora deum pro me.optatiua , ut utinam te uideam doftum . coniunftiua. •TRACTATVS SECVNDVS ut fi ucncris ad mc, honorabo te. Omnes ifte dicuntur pcrfic auditae quierant animum audientis quo ad earum (1 gnificatum,nec ipfum fufpenfum tenent. Tu tamen aduertc,q? imperantia, & dcprccatiua non dit fefunt penes modum nec tps uerbi,(ed penes appofitos re- fpeftus.Nam utracp fit per modu imperatiuum, fed depre- catiua fir proprie ad fuperiorcm,imperatiua aOt ad inferio rem.Item aduerte q* coniunftitia ad hoc q» fit oro perfecta oportet, ur coplcfiatur duas orones, aliter no quierat animfi audientis, ut parer, reliquae uero fpes per unicam ofonem quictant audientem, ideo per feipfasfunt perfe&x. Oratio autem imperfeda tres cotiner fpecies fecunduqs tribus modis poteft formari. Nam formatur per nome fub ftatiuum cum adie<fiiuo,ut homo albus animal rifibile. uel per duo fobftantiua per appoficione, ut animal homo, deus pater , Deus filius . Et hacc eft prima fpecies , & formatur per foliim infiniriun, ut fortem currere . Si autem appona- tur fum, es , eft, cum termino modali cricpcrfectarut forte currere eft posfibile.i t haec eft fecunda fpecies*, & forma- tur peruerbum Jcipir,& definit, ut fortes incipit, fortes defi nit.Si autem apponatur ifinfriuum efficitur perfecta, ut for tes incipit conualefcere, fortes definit fcriberc,& hxc eft ter tia fpecies. Item aduerte <y oratio perfecta poteft fieri per unicum nomen, tielunicum ucfbum,& maxime quando fic refponfiua inrcrrogariuc Vt fi qtiis a te petat. Quis uenit do rnum?& refpondeas,Pctus,Vel fic,nunquid fortes uenit?& rcfpondeas: uenit. Confiat igitur quo diuidenda fit oratio apud logicum. Quantum ad tertium aduerte q* fola orario indicatiua eft pmo & per (e propofitio.Dico pmo & per (e qm alie (pe cies non fiunt propofitio,nifi reducantur ad indicatiuam. Vnde ifta,fi homo uolaret, haberet alas, non eft propofirio, nifi reducatur in iftam,fi homo uolat habet alas. Et indicari u • prxreriti aut futuri temporis, non eft propolitio nifi re- ducatur ad indicatiuam praefenris temporis.Nam ifta , Ad a fuit, ideo eft^iera,quia Aquando fuit uerum dicere. • DE PARTIBVS PROPOSITIO. 24 Adam eft fciliccc quando Adamcxiftcbar.Ratio autem pro ptcr quam apud logicum (ola oratio indicatiua eft primo & per Te propoficio, eft, quia intentum logici eft uti oratione ad inueftigandum ucrum & falium,trgo cam proprie reci pit,quae fecundum fe fignificat uerum & falfum , & hxc eft indicatiua. Nam alis potius deferuiunt affectui mentis qua quod (int ordinatae ad enunciandum ucrum & falfum con» ceptum animi aut intcllcdus.Quod pacet hinc.Imperatiua indicat uoluntatem fuperioris per imperium, opcaciua indi cat defiderium fiue affedum optantis. Praedicatiuc indicat affectum inferioris erga fuperiorem per fupplicationcm. Coninndiua autem licet uideatur exprimere uerum aut fal fum conceptum mentis, non tamen determinate,fed fufpc fuic,eft enim condicionalis quae ut dicemus in cap.de hypo theticis nihil ponit in ede. Indicatiua autem dcterm.nate di cic ucrum aut falfum.Nam hxc eft determinate uera , I10- mo eft animal, & haec determinate falfa homo eft lapis, ideo. fola'm ceretur dici japofitio.Proponicur enim imelledui ut per eam formet fyllogifmum,& per fyllogifmum deueniat in ucram conclufionis nociciam. Conflat igitur quae oratio» nis perfeda fpecies mcerctur logice dici propofitio . Vndc aduerte , q? logicus non tantum magni facit oronem con» gruam & ornaram, quantum ueram,ita etiam fi eflfct in- congruam & inornata, modo uerii & falfum cnuncict,acce pta eft apud logicum, ,ppterea logicus acceptat iftam, deus feruitur ab hole licet cam reprober grammaticus negans feruior inueniri pasfiuum.Hxc de prxfcnti cap.dida fine. ^ * 1 1 J ‘ • il? t •OlnUli ^ » * ■ ■ 1 * *''W * v ' Si logico fufficiunt dux orationis partes (cilicet nomen re» . uerbnm redum. Caput quartum. IN cap. quarto inueftigadum eft fi dux orationis partes fciliccc nomen & uerbum redum fufficiunt logico .Tu igitur aduerte , quod logicus rationabiliter reripjt tan- tum duas, ut fibi neccflarias,grammaricus,autem odo* Ra tio uero djfferenrix eft hxc. Logicus & grammaticus difi. ferunt fine. Intendit enim logicus fcire,difcerocrc ucrum > TRACTATVS SECVNDVS a falfo , grammaticus autem intendit fcire difccrncre con- gruum fermonem ab incongruo ♦ Ad confequendum pri- mum fufficiunt nomen & uerbum , quoniam fufticiuncad componendum .ppofirfone, quae eft fignificans ucrum uel falfum,ut tibi manifeftabiturin trac. lequeti ad formandi! congruum fermonem, & diftinguendum ab incongruo no (iiHiciunt nomen & uerbum , (ed oportet uti praepoficiqni- bus,& aduerbiis & coniunftionibns,S(c. Et ideo ut gram- maticus habeat omnem modum formandi fermonem con gruum,nccc(Tarix funt fibi plures partes orariois, quam no men reftum & uerbum reftum . Et qm ifte dux fibi fuffi- ciunt,ideo appellat eas categorcmaricas,id cft per fe fignifi catiuas, alias autem fyncategorcmaticas,id cft fimul fignifi- catiuas.Quis autem fit terminus cate.& fyncatc.diximus in diuifionc tertia terminorum. Sed dices. Logicus indiget pronomine demonftratiuo,ut quando dcfcendic fub (ubic&o propofitionis uniuerfalisaf* firmatiue uel negatiue dicendo, omnis homo cft animal, cf 50 & hic homo cft animal, & hic eft animal &c. Item in- iget participio, ut dicemus in trac.fequenti, quando rcfol- uit propofitioncm fa&am de uerbo adicdiuo in fuum parti cipiurn & Ium es eft,ut fortes currit, fortes eft currens, ergo faltem quatuor partes orationis funt ei ncccftariae.f.nomcn & pronomcn,uerbum,& participium. Refponderur nomen & pronome apud logicum funt,uC una pars,qm utitur pronomine loco nominis , & participii! ftar cum nomine, & uerbo.Cum nomine quide , qm poteft efte fubiedum propofitionis ficut & nomen, ut legens cur- rit,& ftat cum uerbo, qm fignificat cG tepore, ut docuirmrt fupra,& ideo apud logicum identificanrur nomini & uerbo licet apud grammaticum remaneant diftinfte. Conflat igitur cp fint partes orationis necclfariae dialc&i co ad formanda propofitioncm, & ex propofitionibus fyl- logifmum.Hxc dc prxfcnti cap.dida fint* Explicit rradatus fecundus copcndii logices peripateticat ordinatus per authorem , & fuit de partibus propofitionis* Incipit INCIPIT TAAC. TERTIV S, QVT eft de propofitione & (peciebm cius* TRACTATVS TERTIVS. N hoc tertio tracta, agendum eft de propofitione , gratia cuius praemifi- mus tradatum praecederem, in quo a&uin eft de partibus eius,& de ge- nere per quod definienda eft, & hoc eft oro ut tibi manifcftabitur. Diui- demus autem ipfumin fex capita. Primo agendum eft de propofitio- ne definitiue & diuifiuc prima diuifione.Secundo agendum eft de categorica fimplici & de olbus eius diuifionibus. T crtio agendum eft de ,pp6ne hypothetica & eius fpebus. Quarto agendum eft de propone categorica modali. Quinto agendum eft de aequipollentiis propofitionum ca- tegoricarum fimplicjuni,qux funt oppofitx contrarix, fubcontrariae,conrradiftoriae,&fubaltcrnx. Sefto agendum eft de aequipollentiis modalium oppofitaif. De .ppone, quid fit & cius prima diuifione. Cap .1, N primo capitulo agendum eft de propofitione quid fit & quotuplex in genere fiue prima diuifione. QuStum ad definitionem aduerte, <y fic definitur de me te Ariftotelis.Propofitio eft oratio uerum uel falfum fignifi cans indicando. Primo dicitur oratio, loco generis, eft enim in plus ora- tio quam propofitio: di&um eft enim in tract. praecedenri, oratio pcrfcfta diftinguitur in quinque (pccics,ex quibus fola indicatiui modi eft propofitio , ergo omnis propofitio eft oratio perfcfta , fednon econuerfo , ex confcqucnti eft genus propofitionis, propofitio autem eft fpecies orationis jjcrfe&c. Sicut animal eft genus hominis, homo autem eft Ipecies animalis. Nam omnis homo eft animal , fcd non econuerfo. D TRACTATVS TERTIVS Secundo dicitur uerum uel talium fignificans, pro cuius notitia aducrte,cp cum proponum alia iit affirmatiua , alia negatiua, ut declarabimus infra. Significare ucr u in affirma ciua cft fignificarc rem ficut eft. Verbi Gratia haec cft ucra , homo eft ronaiis,quia fic eft ex parte rei. Vnde hoicm e(fe fonalem cft ucrum< Significare uerumin negatiua eft figni ficare rem ficut non eft. Verbi Gratia haec eft ucra, ho non cft afinus,quia fic eft in re.Vnde hoicm non eflc afmum cft uerum. Significare falfum in propone atfirmatiua eft figni. 6carc rem aliter q fic.V.G.hzc eft falfa,homo eft lapis, qih fignificat hoicm efte lapidem, & tamen aliter eft. Significa- re falfum in propone negatiua, eft non fignificarc rem ficut cft.V.G.hatc eft fal(a,homo non cft animal, quia non figni fjcac ficut eft.Nam homo eft animal , ergo fallinn eft ipluin non efte animal.Dicitur ergo in diffone, uerum uel falfum. fignificans ad differentiam oronum imperfeCtarum, ut ho- mo albus, afinus rudibilis,& oratio infinitiua,ut fortem cur rcrc,& oratio famularis, ut Sortes incipir, nifi. n.aliudadda tur,non folum non quierant animum audientis, fed nec di- cut aliquid devero aur falfo nifi copleantur per aliud. V.G* Si ly homo albus addatur homo eft albus.Si ly fortem cur rerc addatur , eft uerum uel posfibile uel contingens. Si ly fortes incipit addatur,e(Te bonus. Conftat ergo g fc funi ptz nihil dicunt de uero aut fallo. T ertio dicitur indicando quod dupliciter exponitur, pri- mo fic, indicando, id eft cft oratio modi indicatiui ucru uel faUbm fignificans. Vnde alii definiunt propofitionem dicen te$,quod propofitio cft oratio indicatiua uerum uel falfum fignificans.Et id ponitur ad differentiam orationum perfe- rarum quae fiunt per alios modos, per itnpcratiuu, optati- «um,&c.Nam ifte ut docuimus in trac przcedcnti in capi • trrtio potius dclcniiunt nobis ad manifcftandum affcCtum mentis, quam uerum aut falfum coceptum intellectus Ora tjones etiam modi indicatiui temporis prztcriti & futuri % non fignificat primo & per fe uerum & falfum, nifi reducan tur ad unam temporis przfentis indicatiui ut in eode loco DEvPROPOS ITIONE, docuimus. Sola ergo oro indicatiua teporis praelcntis moe- retur dici propo,quia fola lufficit ad formidum iyllogitmu aliae autem non, iuli reducantur ad illam: ut tibi mamfcftii erit in trac.de lyllogifmo formali: iccudo ab aliquibus ex- ponitur ly indicando.i.aflercndo.V erum id non vf conuc-* nire omni propofitioniilcd tantum propolicioni in materis naturali, quae neceflario cft uera,& in materia remota, quae de neceslitate eft falfa. In materia autem contingenti cum posfit elle ucra & falia, non pot dici afiertiue fea opinatiuc quod fignificct uerum aut falfum, ideo melius eft ftarc in p ma expone, quae etiam eft de mente Ariftote in.i.perihcr. Quid aut fit & quo fiat propo in materia naturali $( contin gente & remota dicemus infra in hoc met.tradtatu. Con^ itat igitur quid fit propofitio apud logicum. Quantum ad primam diuilioncm proponis aduerteqj ad metem Ariftotelis in primo periher . diuiditur primo in categorica&hypothctica,dicilcategorica gratee pr^dica» tiua latine, categorizo enim graccc & praedico latine. Df hy pothetica graece,fuppofitiua latine, eft enim graECe hyp.fub latine, & thefis graecc,pofitio latine.Ratio autem diuifionis cft haec, quia omnis propofitio fignificat uerum aut falfum, & eft quid compofitum& omne compofitum cft refolubi Ic in lua immediate componentia. V el ergo propofitio com ponitur ex terminis immediate, & in cos relolujtur imme- diate^ non in aliud immediate. Et fic eft categorica , quae coponitur immediate ex fubiefto & praedicato & copula , modo, quo dicemus infra. V el coponit I mediate ex duabus oronibus per aliq coiudione puta ergo, fi, & uel,3t imedia- te in eas rcfoluit,& ille imediate i terminos, & fic eft hypo thctica,ut dicemus in ca.tertio huius tradatus. Catcgorica pero diuiditur in fimplicem & modalem. Simplex eft in qua praedicatum fimpfir dicitur dc fubiedo,ut homo eft ani mal.Modalis eft in qua pdicatum dr de fubiecto non fimpflr fed cum modo & determinatione, ut homo eft aial ncccfla rio,homo cft albus contingenter. Et de modali agemus in cap.quarto huius trac.Hsc deprimo cap.difta fint. TRACTATVS TER Tl VS- Dcpropofitionc carcgorica & omnibus cius diuifiombus. Caput fecundum. IN fecundo cap.inueftigandum eft, quid fir propofitio ea tegorica & quot fint cius diuifioncs,& de fingulis agen.. du eft excepta modali,de qua agemus loco luo , primo igitur definiemus eam,deiiide accedemus ad diuifioncs. Quantum ad definitionem aduerte , q* ad mentem Ari» ftotehs fic definitur , Propofitio categorica eft propofitio j qux habet fubiedum praedicatum & copulam taquam prin cipia es partes fui. Ponitur propofitio loco generis . Omnis enim popofitio categorica , eft propofitio , led non econ- uerfo ♦ Nam & hypothetica eft propofitio, & tame non eft categorica.Dicitur quae habet fubiedum &c.hoc totum po nitur ad differentiam hypotheticae, cuius partes principales funt dux orationes , in quas immediate refoluiturtut patet in jfta. Si tu curris, tu tnoucris, principales partes & imme- oiarxnon funt termini, fed iftx dux orationes: tu curris, & tu moueris.prim^ autem & niediatx funt termini ex qui- bus hxc orario componitur , tu curris , & hxc tu moueris* Dicitur igitur q* principales partes categoricx non funr ora tiones,(cd termini, ex quibus immediate componitur, quo - rum unum eft fubiedum, alterum prxdicatum, alterum co pulatut homo eft animal, homo eft fubiedum, animal prae- dicatum,eft copula, coniungit enim prxdicatum cum fub» iedo.Sed aduerre:ut fcias quomodo in omni categorica eft fubiedum copula & prxdicatum, quod fit tribus modis, p„ mo per uerbum fum, es, eft, de tertio adiacente.Eft autem categorica de tertio adjacente quando poft fum, apponitur alius terminus: ut fortes eft animal. In hac conftat de fubie- do & prxdicato & copula, fecundo fit per uerbum adiedi- uum . Eft autem apud logicum omne uerbum adiediuum, prxter lum, es, eft, in quod relbluitur omne uerbum adie- diuum & in litum participiumtut fortes currit fic reloluit. Sortes eft currcns.Sortes eft fubiedum, currens prxdicatu eft copula, tertio fit per uerbum fum, es, eft, de fecundo ad-* iacente.Eft autem categorica de fecundo adjacente, qn poft DE PROPOSITIONEM 27 fum, es, eft, alius ccrminus no fcquit,ut deus eft, coelu eft & in hac eft allignarc tubum praedicatu & copula, alio mo q in praedicis, afljgnat auceduplV,pmofic, deus eft.i. deus cft ha bes cire, deus cft fubum, habes etTe cft pdicatu,eft copula, fc cudo fic Deus cftd.deus cft exiftes.Dens cft fubieiftum exi- ftens pdicacum,eft copula . Nonulli dicunt tp in caregorica de fccudo adiaccntc,eft gerit uicem copulat & prxdicaci, & id uidetur innuere Ariftoccles in pmo perihcr.ubi definient uerbum inquit & cft iemper eorum qux de altero praedica tur nota,ideft uerbum femper (e tenet a gte prxdicati. Con fta: igitur quid fit propofitio categorica iimplex* Sed dices quare magis dicitur categorica, ideft prxdica- tiua quam fubicdiua, cum tam fubiettumq praedicatu fmc partes cns.^Prxtcrca quare terminus praecedens uerbu fum cs,eft, dicitur fubie&um,fubfcqucns autem dicitur prxdica tum,& ipfum uerbum fubftanciuum dicitur copula» Refpondetur ad pmum,cp oe copofitum denominandu cft a parte fua digniori, V ndc homo dicitur rationalis & in- tellectualis ab anima intellectuali, qux dignior cft in eo qui fcnfitiua & ucgetatiua.Prxditatu aute dignius cft fubicfto qm cftficut forma,fubiectu ucro ficut materia , & dicemus intra cp talia funt fubiefta, qualia, permittutur a praedicatis* Cogrucigicdicncategorica.i.prxdicatiua&no fubieftina « Ad lecundu df <p ideo terminus praecedens uerbum df fu bic<ftum,quia de eo df prxdicacum ira cp fubiicitur prxdica to, V ndc & gramarfeus appellat ipm fuppofitu • T erminus uero fubfeques uerbu df prxdicacum, quia prxdicatur & df de altero. i.dc fubie&o.Vnde apud gramaticum df appofi- tum.Et aduerte q? totale fubieftum eft ois terminus prxee dens copulam ,fiue unus fiue plures fint.V «G.homo eft ani- mal,homo eft fubm,homo magnus & honoratus e pneeps in ciuitarc,fubieftu funt oes illi termini prxcedetes, pars au tem liibicCti quilibet eorii.Ide intcllige ex parte prxdicati * S ed dices.Quarc fubieftu & pdicatum per fe inuice notifi eant fiuc definiunt, cu definitio circularis uideatur. inutilis* * Refpondetur quia hntrefpedum ad inuice, fubiedtum.n» D i ii ■ TRACTATVS TERTI VS rtfpicit praedicatu & praedicatum rcfpicit (ubic£tum,ficut ft lius rcCpicic patrem, & pater filium.Refpediua aute conue- nienter per fe inuicem norificantur & definiuntur ,qm mu- tuam habent dcpcndentiam.Sed de hoc alrius loqucmur in trac.de praedicabilibus, ,p nunc fuftine tu iuuenis ne inuolua ris.Conftat igitur tibi quid (it propofirio catcgorica* Quantum ad cius diuifiones aduertc,ut habeas plenam de cis notitiam, fic difponendae funt. Prima diuifio.Propofitionum categoricarum,alia affir- inatiua,alia negatiua. Secunda. Alia uera,alia falfa. - Tertia. Alia cuius quantitatis, alia nullius. Quarta. Alicuius quantitatis alia uniuer (alis, alia particula ris, alia indefinita alia Cingularis. QuIta.Alix gticipacvrrocp rermio, aliae altero,aliae nullo. Sexta. Participantium urroqj termino , aliae participant qtroqj termino eodem ordine, aliae ordine conucrfo. Scptima.Participantium utrocp termino (iue eode ordi- ne (iuc couerfo quxda formantur in materia naturali, quae dam in materia contingenti, quaedam in materia remota. Odaua.Participanrium utroqj termino eodem ordine tam in materia naturali q in materia contingenti & in materia remota quaedam funt contrariae quaedam (ubcotrariae,quae dam contradiftorix,quxdam fubalternx. Nona.Participantiu utrocg termino ordine couerfo & in triplici materia (iuc naturali fiue contingenti fiuc remota quxdam conuertuntur conuerfione fimplici,quxdam con— uerfioneper accidens quxda couerfioneg cotrapofitione « Omnes iftx diuifiones dantur de ,ppofitione catcgorica fimplici qux dicitur de inefle.i.in qua prxdicatu fimplicicci4 & fine determinatione facta g alique fex modo^ .( ucrfi fal lum nccefTariil cotingens,posfibile imposfibile , dicit de Iu- biefto ♦ Quae aut ex his diuifionibus coueniat et categoricati modali dicemus in cap. quarto huius trac. De fingulis aut d| uifionibus agedu c(t in fpe & ordine, quo prxpofitx funt. . Verum ante^ dcfcedamus in (pe^nl aliqua prxdi&artMi DE PROPOSITIONE* , diuiltonu datur de fubftatia ,pponis, aliqua de qualitate, ali- qua dc qtitatc ut cibi declarabit infra, ideo ad viem notitia diuifionu,quae fiet toto hoc noftro opere , ne funus coadi idem faepius repetere, praeponendi fune omnes vfes modi , quibus folct fieri diuifio. Tu igitur aduerte <y indodrina Ariftotelis diuifio fit quatuor modis generalibus* Primo generis in Ipccics. Secundo totius in partes* t Tertio uocis fignificata. Quarto diuifio fecundum accidens. Diuifio gnis in fpes,fit duobu modis pmo gnis^n (pes (ut> alternas, ut qndiuiditeorpus p alata & inaiatu,&aiatu per fenfitiuu St no (cnfitiuu, fecundo gnis in (pes fpalisfimas,uc qii diuiditur color per albedinem & nigrcdinem.Et hac di- uifionem cognofces in trac.de praedicabilibus. Diuifio totius in gtes fkqncp modis, pmo qntotu diuidif in ptes fubicdiuas indiuiduales,ut qn diuidit ho in forte Pia* Ioanne.Pecru,&c.Scdo qn totu diu.ditur in partes eflcntia lcs,uc ens naturale copofitu diuidif in materia & forma, fi- cut diuidit ho in alam & corpus, tertio qn diuiditur totu co tinuu in partes fuas intcgralcs,uc domus in fundametu,tc» dii,& pariete, & corpus animalis in partes, qufe funt mebra fua,cx qbus integrat corpus, quarto qn diuiditur totu dito tinuu in partes fiias, inter quas & fi no fit cotinuitaseft rame ordo & .pportio.Hoc rao diuidif exercitus in mtlitcs,cqtcs peditcs,8(c.quinto qn diuidif totu poretialc fiue poteftariufi in partes fuas poreftatiuas qn diuiditur anima per potentias fuas & uirtutes fuas, ut tibi manifeftabitur i libro dc anima, & ifra mani fcftabi mus tibi in libro de fyllogifino Thopico* Diuifio uocis in fua fignificata fit tribus modis primo uo cis uniuoce in fignificata uniuoce,ut qn diuidif ho in fortem & platone &c,fecundo uocis aequiuoce in fignificata &qui- uocata,ut qn diuiditur cancer in ftclla fiue fignum ccelefte, & aquaticum aial,& morbum, tertio uocis analogicae in fi** gnificata analogata,ut qti diuiditur fanu,iu alal (anu , urina lana, medicinam fanam, cibum fanum,aercm fanum, excr- D (HI V-. TRACTATVS TERTIVS ritii5Tanu,&c.Et hancdiuifionecognofccsin trac.de pntis. ; Diuifio fccudu accidens fic tribus modis , primo fubiefti in accidentia, ut holum alius paruus, alitis magnus1 alius al- bus,alius niger, alius medio colore coloratus, (c3o acciden tis!in fubie£ta,ut accidentifi,qux funt m hoie, aliud in aia,ut (eia, aliud in corpore, ut agilitas &c.tertio accidentis in acci dentia, ut accidcntiu,quarda dura, quaedam liquida , qnada lucida, quaedam tenebrofa , & hxc diuifio manife ftabit tibi in philoiophia naturali & praecipue in libro de generatione* Ifti igitur funt iqodi uniuerfales famofiores apud Arido tilem, quibus fieri confutuit diuifio» Quantum ad pmam diuifionem,quac eft per affirmatiua & negatiuam aduerre,q* affirmatiua dupfr definitur , pmo fic,Categorica affirmatiua eft .ppofirio in qua praedicatum affirmatur de fubiefto, ut homo eft albus. Sed aduerte cj» tuc praedicatu affirmatur de fubie&c quando negatio no p cedit copula, q? fi praecedit negatio, negatur pdicatum de lu biefto,& efficitur negariua,ut hic Sortes non eft albus.Si au tem fiibfequitur no efficitur negatiua, fed permanet affirma tiua ,ut homo eft no albus. Ire aduerte «p alio modo affir- ma! pdicatum de fubiecto in affirmatiua uera & in falfa, na in uera affirmatur re & uoce quia fic eft in re,ficut dr ,ut ho mo re & uoce eft rifibilis.I n falfa atite affirmatur uoce tm & non rc.Nam licet dicam q» homo eft afinus tarhenonfic eft in re,fecudo definitur fic. Affirmatiua eft in qua uerbum pncipale affirmatur de fubiedo,ut homo eft aial. Dr in qua nerbum principale affirmatur ad differentiam uerbi fecun- dariiqtiod fi negattiruel affirmatur, propter ipfum non fit propofitio affirmatiua nec negatiua. Vnde ifta non eft nega tiua. Sortes qui non currit ,mouetur,nec ifta eft affirmatiua* Sortes qui currit , non monetur. Nam In prima licet uer- bum fecundarium, quod eft, currit, negetur, tamen princi- pale quod eft mouetur, affirmatur, ideo permanet affirma- tiua.In IccQda autem fit oppofito modo, ideo permanet nc ga tiua. Et ratio huius eft, quia ticrbii fecundarium fe tenet a parte fubicfti,q3 paret refoluedo in fuu participiu fiuc afti- uum fiue pasfiuu,ut hic. Sortes qui non currit,ideft. Sortes DE PROPOSITIONE a9 non carrcns mouccur, (ortes qui currit, id cft (ortes curreni non mouerur:Subie&um autem coniunctum participio at- firmatiuo negatiuo no facit propofitionem dic affirmatius ucl ncgariuam,tcd negatio cadens fuper uerbum principale fiue immediate, ut quando lubfequitur fubiedum,ut hotno non eft afinus,fiue mediate, ut non homo cft animal , dum modo fumatur negatio negans, & no infinitam terminum, cui opponitur, nam fi infinitarer,non faceret negatiuam. Vnde lixc non clt negatiua» Non homo currit , qm ly non homo clt nomen infinitum, & c. Vnde non homo curru, xquippollet ifti,afinus qui cft no ho currit. Coftat aut hanc elfe affirmatiua Patet igitur quid fit categorica aftirmatiua ♦ Categorica negatiua dupliciter definitur. Primo lic,cate gorica negatiua eft propofitio in qua praedicatum negatur de luolubicfto,auc ho non eft lapis * Secundo fic,eft pro- pofirio in qua uerbum principale negatur . Dicitur uerbum' principale ad differentiam uerbi fccundarii, quod ut docui- mus fiue affirmetur fiuc negetur , non facit propofirionem affir.aut nega.Et aduertc,quod propofitio poreft fieri afflr. uel nega. dupliciter lcilicet cxplicitc & implicite. Si explici-* te, fit per nomen & uerbum indicariui modi, ut hotno eft ri fibilis. Si implicite poteft fieri per unicum terminu,ut quan do dicimus, homo cft rifibilis ,& econucrlo , ly econuerlo aequippollet uni propofitioni,qux elf hxc,& rifibile eft ho- • mo.Item aduerte quod diuifio per afflrmatiuam & negati- uatn non foium conuenit categoricae , (ed etiam hyporheti cac & moduli , quomodo autem fiat hypothetica affir.& ne gar.fimilirer modal s, dicemus agentes de eis. Nunc autem fuftine,ne confundaris ut nouus auditor. Hxc de prima di- uifioncdi&afint» Quantum ad fecundam diiiifionetn categorica: fciliccc perneram & fallam , aduerte quod cartgorica ucra , tam affirmatiua quam negatiua dupliciter definitur.Primo fic, uera eft, qua: fignificat uerum,id eft fignificar rem ficut eft, fi cft affirmatiua, uel fignificat rem ficut non eft ,fi eft nega- • tiua. Sed de hac latis diximus in ca.pr scedenti in dedaran- TRACTATVS TERTIVS «lo definitionem propofkionis fecundo autem fir defiintur* Vera cft illa, cuius fignificatum primarium cft uerum. Signi ficatum autem primarium cft illud quod exprimitur p oro nem infinitiuam. Verbi gratia hxc eft ucra Deus cft bonus qm deum clfc bonum, eft uerum* Sic.n.cft in re.Dico cuius# primarium fignificatum eft uerum ad differentiam fecunda rii. fccundarium autem cft quod continetur in primario 8c fcquitur ad illud. Verbi gracia primarium huius , homo eft rationalis, eft eftc rationalem ad hoc autem fcquitur cfte ani mal,clfe animatum, ede corpus efie fubie&am. luxta igitur fignificatum primarium & fccundarium indicanda eft pro- pofirio uera,qm cft ucra primo & per fe ex eo, ex fccunda- rio autem eft tantum confequenrcr.Nam bene fcquitur qcf fi fortes eft homo,for.cft animal. fcd non ceonuerfb,ut de- clarabimus in trac.dc confequentiis. Similiter falfa duplici- ter definitur Primo fic , falfi cft qux aliter fignificat quam fit in re, ut hxc cft falfa, homo eft afmus,quia fignificat ho - minem effe afinum,& tamen aliter eft rn re, quia in re no eft afinus,(ed homo fiue rationalis, & de hac definitione iam di ximus in cap.prxccdentiin definitione propofitionis.Sccun do fic,falla cft illa cuius primarum fignificatum cft falfum • Verbi gratia hxc eft falfa homo cft afinus,quia holem efle afinum cft falfum, cu fic ronalis,& afinus irratroalis.Quodfi fiereciudicium fecundu fccundarium fignificatum,quod eft dfe animal, effet uera-Nam hxc cft, ucra lvomo eft animal v non tamen fcquitur, ergo cft afinns , ut declarabitur tibi in trac.dc confequentiis Hxc de fecunda diuifioncdiftafint, Quantum ad tertiam diuifionem fcilicet quod aliqua eft alicuius qiiamicari$,aIiquanulliu$.Alicuius quantitatis eft il la, cuius fubieftum ftat pro aliquo ucl pro aliquibus uel pro omnibus uel pro nullo,ut declarabitur in diuifione fequen- ti Nullius quantitatis cft illa cuius fubicftum fufpcnditur a propria denoiationc,ronc,pbationis termini prxcedetis ip Ium qualis cft exclufiua cxceciua reduplicatiua,de quaif ,p- Satiqne a<fturi fumus in trac.de probationibus ter tuc.n.ap arebit tibi qflo ifte probatur no rone fubicfti,uc ,pbaf uni- DE PROPOSIT IONB. * o ■uerfalis particularis &c.fcd ronc figni fiuc fyncategdfcma* ris,ut exclufiua g tm,reduplicatiua g inqtum cxccpriua p p ter,&c.T u igr fuftine donec exercitat0 magis fueris, & ad ji di&u erae* dcuencrim9.H*c de tertia diui.,p niic dida fint* Quantum ad quarta diui.f.q* proponum alicuius qtitatis alia eft vPis,alja particula .alia indefi.alia fmg duo ageda fut primo declarandum eft qflo hxc diuifio eft (ufficiens, fecun do pertradadum eft de quolibet eius membro* Quantum ad pmum aduerte q» qtitas proponis atteditur* penes fubm prout ftat,p pluribus aut uno lolo.Pot igituf cofiderari fubin dupTr. Primo fi ftat pro uno folo ♦ Secundo fi pro pluribus fi pro uno (olo, {ira cp uni (oli couenit facie ponem fingu.fi pro pluribus, hoc dupfV,quia uel pro pluri- pus indeterminate uel determinate, fi indeterminate fic fam cit ,pp6nem indefi.fi determinare duplr quia hacc determi* natio fubti uel fit per fignum vle affirmatiuu uel negatiuu , ut ois nullus, & fic eft propo ul’is,uel fit per fignum parti* pulare affir-uel nega & fic eft propo particularis* Coftat igit hxc diuifio eft liifficiens.Et fi quxras quid fic qtiras ,pp6* nis.Hkiideo q* ficut Qtiras fubx proprie accipit iuxta menfu* ram longitudinis,& latitudinis & ,pfundicaris,fic quantitas ,pp6nis (umit iuxta menfuram fubiedii,prout uerificatur p« dicatiue de uno uel plunbus.Conftat igitur quo hxc diuifio eft (ufficiens, & quid fit & unde fumitur qtitas propofitiois * Quartum ad fecundum aduerte, q* propofitio uniucrfa* lis dupliciter definiriH-. Primo fic, propofitio viis tam affir . quam nega . eft illa , in qua fubiicitur ter. communis figno uniucrfali determinatus* - Prinio dicitur in qua fubiicitur ter*c6is.i*ponitur in fubie fto ter.cois.i.q por coucnire & pdicari de pluribus, & apud gramaticum dr nomen appellatiuum,ut homo, capra, leo» Secundo dicitur figno uniucrfali dctertninatus»figna uni u er Talia (untquxdam affirmatiuaut omnis quilibet quifcp’, negatiua (unt, nullus, nihil, neuter , dicunt uniucrfalia quia faciunt ftarc fubicdum pro olbus aut pro fnullo ut ifta rft uniucrfalis affir.omnis.homo eft animal» Vcrificatur enim TRACTATVS TERTIVS fubiedum pro quolibet homine in fingulari. Nam fi omni* homo cft ammal ergo & ifte,& iftc,& ifte , & fic de omni- bus alii» cft animal. T ertio dicitur determinatus. i. modificatus fiue limitatus ad ftandum non ablolure,lcd pro omnibus aut (p nullo-di- ximus.n in tertia diuifionc tci minor u,quod figna ufia fune termini lyncatcgorcmatici,qm fumpticum alio, id eft cum nomine lubftantiuo determinant ipliim in propofitione ad dandum pro omnibus aut \ ro nullo» Sed aduerte, quod fignum uniucrfale ad hoc quod faciat propofitionem uniucrialem fimplicirer & proprie debet ap poni fubiedo in redo & explicite Nam fi apponitur iiibic- do in obliquo, non facit eam uniuerfalem (impliciter, (ed fe eundum quid.Vndc ifta eu uflibet hominis afinus , currit , non eft uniucrlalis abfolute, quoniam fignum non apponi- tur ly afinus, quod eft principale lubiedum,lcd ly hominis, quod quoniam eft obliquus cft fecundarium fiue parrialc‘fu bicdum. V ndc pratdida propofitio abfolute eft indefinita , ut tibi dcclarabitur.Dicitur explicire, quoniam fi ponitur i- plicire uel uirtualiter ucl cum diftindione,non facit propo- fitionem uniuerfalem forma)itcr,fed tantum interpraetati- ue»Sicut funr iftar, totus fortes eft minor forte, totum cft in mundo eft in oculo meo . Non homo currir,&c. Quomodo autem fint uniuerfales interpracatiuc decla- rabitur tibi i trac.de probationibus terminorum, ubi diftin guemus de toto,& quo ifta aequipoleat uniuerfali nega citi ac non homo currit . declarabitur tibi in cap.de acqujpolenriis catcgoricarum.Nuncautem fifio nete inuoluam.Similiter aduerte, <y uniuerfalis affirniatiua poteft fieri duplici ter, fex— licet collcdiue ut omnes Apoftoli funt duodecim, & diftri- butiue,ut omnis homo eft rillbilis. Et iterum diftributiue poteft fieri dupliciter, fcilicct abfolute & accommode . Ve- rum quomodo fiant & quo uerificentur,dcdarabitur{tibi in rrac.de fuppofirionibus, pro nunc fuftinc Haec de propofi- tione uniueriali dida fint* • Propofitio particularis eft illa, in qua fubiicitur ter mi- DE PROPOS ITIONE. ?i HU5 communis figno particulari determinatus. '• Dicitur in qua tubiicitur ter communis, ea ratione qua & in propofitionc uniuerfali. Dr figno parti. determinatus , ad differentiam proponis uniuerfaliszcft autem fignum particulare determinatio ter- mini cois qui cft fubicdum in hac propone, per quod defi- gnatur fubiednm accipi non pro oibus fub eo corcntis , fed pro aliquibus ucl pro aliquo : ut quidam homo currit ergo uel ifte uel ille, ucl ille currit: & fufficit quod uerificctur ,p aliquo pofito quod tantum unus currat. Er aduerte,quod propofirio particularis poteft fieri mul Cis modis. Primo quando fubie&um eft ter. cois cum ligno particulari tam affirmatiue quam negatiue : ut quidam ho- mo currrir, quidam homo non currit. Secundo per ly aliqd fumptum adie<ftiuc:ur aliquid eft I manu tua. Haec eft parti- cularis uirtualiter , quoniam ly aliquid fic exponitur aliqua res eft I manu tua. Dico fumptum adjeftiue quoniam fum- ptum fubftantiue facit propofitionem indefinitam ut dice- mus.T ertio quando fubiicitur ter. cois cum figno uniuerfa li,fcd figno pratponitur ncgario:ut no omnis homo currit haec enim aequipollet huic:quidani homo noncurrit.Quar to quando fubiicitur termi.cois cum figno uniuerfali affir- mariuo,fcd praeponitur negatio & poft ponitur:ur hic, non omnis homo non currit, arquipollet enim huic, quidam ho mo cnrrir.Sed tertium & quartum modum declarabimus fic effein cap.de aequipollentiis categoricarum.Haec de,rpo fitione particulari di<ffa finr. Propofirio indefinita cft illa , in qua fubiicitur terminus communis, nullo figno uniuerfali uel particulari determina rus:uc homo currit. primo dicitur in qua fubiicitur termi. communis eadem ratione, qua diifhim eft in definitione propofirionis uniuer- falis & particularis. Secundo dicitur nullo figno ad differentiam propofirio* nis nniuerfalis & particularis. Tertio dicitur nullo figno uniuerfali uel particulari ad i- TRACTATVS TERTUVS differentiam cxdufiue,in qua ponitur fignum: cantum, & in rcduplicatiua,inquantum,qua: ligna quoniam non tunc uniuerUlia,ncc particularia, ideo non faciunt propofitione alicuius quantitatis* Sed dices, quare dr indefinita, cum aequipollcat particula ri*Na ide fenlus eft dicere, aliqs homo currit, & ho currit*. . Rndetur,dr indefinita.i.indctcrminata,quia acceptio fu? fubicdi non determinatur ad certam quantitatem fecundu modum enuntiandi per fignum uniuerfalc ucl particulare: licet fupponat fubicdum determinatciut dicemus in traft* de fupptofitionibus:& quando dicitur idem fenlus eft di- cere: quidam homo currit & homo currit , conceditur quo ad luppoticioncm & uerificacioncm,fcd non coceditur quo ad modum enunciandi,& fic intendimus ipfam effeindefini tam & non quo ad ucrificationem &i luppoficionem.Scd,p nunc liiftinc, donec trademus de fuppofitionibus ♦ Haec de propofitione indefinita difta fine* • propofirio lingularis eft illa in qua fubiicitur terminus ai fcrccus uel termi. communis cum pronomine demonftrati 110 primiriuc fpcciei,ut Plato currit. Iftc homo comedit. U le homo dormit* _ Primo dicitur in qua fubiicitur ter .dilcretus, ad differens Ciani propoficionis uniuerlalis & particula* & indefinitae, in quibus fubiicitur ter. cois opponitur aute ter* dilcretus ter. .coi , quoniam di fererus deunofolo eft aptus pr*dicarioC grammaticus appellat nomen proprium q? uni loli conue-r nit,ut piato. Cois autem eft aptus de pluribus praedicari, ut homo & animal, & grammaticus uocatipfum nomen ap- pellatiuum,quod pluribus conuenit* Secundo uel termi.communis cum pronomine demon ftratiuo.Nam licet termi.communis de feftet pro pluribus camenper pronomen demonftratiuum reftringitur ad ftan dum pro uno folo indiuiduo, ideo atquipollet ter. difcretcL Vnde iftapropofitio:hic homo currit , dcmonftrato (orte; scquipollct ifti. Sortes currit* Tertio dicitur pri mitius fpecic, ad differentiam prono» DE PROPOSITIONE» ?2 «linum deriuatiux fpccici.Sunc aucem pronomina dcmoi) ftratiua primitiux fpeciei ergo, tu, liii, ille, ipfe,ifte,hic,& is. Deriuatiux autem lunc meus,cuus,luus,noftcr,.uciltr, no» ftras,ucftras.ldeo autem e a, quae iiint primatiux (peciei co flituunt propofitioncm Cingulare qm trahunt lubictf uni ad fajpponcndum pro uno folo,ut ifte homo dcmoftrato for- te currit, & ego. f Petrus curro, & tu. i Piato curris.Ea uero qua funt deriuatiux lpei,ut meus,tuus,non confticuunr ,p- pofuioncm Cingularem, non n.rcftringunt fubm, cui appo nutur ad ftatum uno io lo, fed pot ucrifkari de pluribus. Verbi gratia Petrus het dece afinos,& dicit meus aiinuscur rit,ly alinus no ftat pro ifto tm,ucl pro illo tm fcd # oibus difiuftiux.Nam fi meus afuius currit, & habeo decem, ergo uclifte,ueljfte qui cft meus currit. Pronomina auc demon ftratiua primitiux fpei reftringur tcr.coem ad ftadu ,p uno (olo demonftrato, ut ego.f.Petrus lcribo,Tuuero.l. Plato dormis. Conftat igitur quid fit propofitio lingularis. T u tame aducrte,quod no Loluni pot fieri per ter. dilcre tum, & per tcr.coem cum pronomine dcmonftratiuo pri- mi tiux Ipeciei, fcd & per tcr.rclariuum , ut pofito quod lo phronifcus habet tantu unum filium, cuius nomen ignore tur,ftdico Sophronifci filius ftudet Papix, cft fingularis,p- pofitio fimiliter fi dico.Patcr Calix uenir,e lingularis, quo uiam ifti ter.relatiui xquipollcnt termini dilcretis.Irem po tcft fieri per rer.dilcrctum circunlocutum,ut fi dico. Vir cri Ipus rubeus, & claudus cantat in platea. Iftc enim circunfta tix mani feliant talem hominem & non alium, ideo reddut propofitioncm fingularcm.patet igitur quid fit propofitio lingularis & quot modis fieri contingit» Item aducrte,quod fi quis te intrrogat de fubftatia fitie natura propofitionis,dicendo.Qux propofitio eftifta. Sor C<s eft homo,refpondcre habes, catcgorica,& qux eft ifta ♦ Si tu curris, tu moueris,refpoderc habes hypothetica.Si au ecm quis te interrogat dc qualitate, propofitionis dicendo* Qualis eft ifta fortes currit refpondere habet affirmatiua,& Qualis eft ifta,homo non cft afinus,relpondendum cft, ne- TRACTATVS TERTI VS gatiua.Si ucro quis te interrogat de quantitate proponis di Ccndo.Quanra cft ifta;ois homo currit, refpondendum eft, uniuerfalis,& fic de aliis. Vnde logici pro hoc triplici quaefi- to formaucrunr hunc ucrfum.Quac.ca.uel ip. qualis. ne. uel af.v.quanta.par.in fin i. Quae.categorica, uel hyporetica» Qualis, negatiua, uel affirmatiua. V «quanta. i.uniucrfalis uel particularis indefinita uel fingularis. Sed dices. Quae cft fubftantia propofitionis , & quae cius quantitas, & quz eius qualitas* Refpodetur fuba cft cius natura fiue edentia, puta qft fit quidcoinpofitum ex talibus partibus.f. cx fubiedo praedi- cato & copula ut catcgorica:ucl ex duabus oronibus p ali- quam coniundionem coniundis:ut fi tu curris, tu moueris ut hypothcrica.QuStitaseius cft extenfio fubicdi ad ftandu pro uno uel aliquibus uel omnibus uel nullis. Qualitas eius cft fecundum quam dicitur qualismt affirmatio, negatio, uc ritas,falfitas,necesfitas, contingentia, posfibilitas,imposfibi litas.Nam omnia ifta qualificantpropofitionem. Vnde in- terroganti qualis fit ifta, homo eft animal, relpondcre debe mus, quod rft affirmatiua ucramon folum posfibilis fed etia neceffiiria . Quarum ad quintam diuifionem, quae eft hac,proponu categoricarum, quaedam participant utroqj termino, quae- dam altero, quaedam nullo, aduerte, quod cum termini co- poncnrcs categoricam fint fubiednm & praedicatum : quae Ctjam dicuntur extrema propofitionis, parridparc termino uel terminis, eft conuenirc in fubiedo uel in praedicato, uel in utroque. Non participare autem eft non conuenirc» His prxnv.sfis aduerte, quod duas catcgoricas participare utro- que termino, eft eas conuenire in (ubicdo & praedicato, ita fubiednm prima cft fubiedum fecundae, & praedicatum primaeeft praedicatum fecundae , nec in alio differunt nili quod una eft affirmatiua, altera negatiua, ut funt iftae duae, homo cft animal, homo non eft animal, participare in alte ro termino tantum fcilicct uel folum in fubiedo, ut hic: ho- mo cft animal, homo eft rationalis, uel in praedicaro ratum ’ ur hic DE PROPOSITIONE* ut hic: homo cft animal, afinus eft animal. Participare nullo termino, eft non conuenirc io fubiedo nec in praedicato, ut * hic, homo eft rifibilis, afinus eft rudibilis. Et aduerte quod hic loquimur de participatione formali & uirtuali,quod dico, quoniam licet iftae duae coueniant uir rualitcr:homo cftanimal,rifibilc eftanimahnon tamen for malitcr, quoniam formaliter non lunt idem homo&rifibi lc,dato quod eflent idem re, quod tamen non conceditur in uia thomiftica. Iterum aduerte, quod haec diuifio data eft , ut cognofca- tur oppofitio contraria, fubcontraria,contradidoria, fubal terna propofitionu categoricarum de quibus aduri lumus infra.Namilla fupponit participationem ,ppofitionum op- pofitarum urroqj termino formaliter & non folum uirtua- lircr ut tibi declarabitur in diuifioneodaua. Quantum ad diuifionem lextarn , quae cft q* ,ppofition5' categoricarum participantium utrocg termino formaliter, quaedam participant utroq? termino eodem ordine, quaeda ordine conucrfo. Aduerte igitur quod duas categoricas par ticipare eodem ordine utrocp termino, eft fic,quod eft fub- iedum in prima eft fubiedum in fecunda, & quod cft praedi catum in prima cft praedicatum in lecunda,ut hic.Sortcs eft homo.Sortcs non eft homo, & femper intelligedum eft for maliter,& non uirtualiter tantuin.Duas autem categoricas participare utrocp termino ordine coucrfo, cft fic, quod e’ft fubiedum in prima cft praedicatum in fecunda , & quod eft praedicatum in prima cft fubiedum in (ecuda,ut hic, homo cft animal rationale, animal rationale eft homo ♦ Et haec diu* fio deferuiet quando loquemur de couucrfionibus propofi- tionum categoricarum, ut tibi manifeftabitur. Quantum ad feptimam diuifionem, quae eft haec.Propo- fitionum participantiumvtrocg termino fiue eodem ordine fiue conucrfo quaedam fiunt in materia naturali, quardam \ contingenti, quaedam in remota, aduerte, qnllat fiunt in ma reria naturali in quibus^raedicatum femper & infcpai abii: • ter conucnit fubiedo, & id fit multis modis , primo quando TRACTATVS TERTlVS genus, aut differentia, aut definitio, aut ,pprictas, aut quali- , eas naturalis praedicatur de re. Exemplum primi, homo eft animal, fecundi, homo cft rationalis. Tertii, homo eft ani- mal rationale, quarti homo cft rifibilis ♦ quinti Ignis cft cali. «Ius, mei eft dulce, nix eft alba, Item quando idem praedica- tur de lcipfo:ut fortes cft fortes. .j Ille aut fiunt in materia contingentium quibus pdicatum . poteft aduenire & remoucri a fubiedo,abfqj hoc <y corruni . patur fubiedum,& gg hoc diftinguuntur a ,ppofitionibus i , materia naturali, quoniam in illis li auferatur pdicatum , no pmanet fubiedum.Nam fi homo cedat ede animal, aut ra- tionalis,aut rifibilis, & fi ignis cedat ede calidus &c. nec ha- , mo nec ignis permanent, led corrumpuntur & definunt ce» Tu igitur aduerte , c? omnis jjpofifio , in qua pdicatum eft accidens commune & fcparabile,& etiam infeparabile, mo do non fluat a principiis fpccici , fit in materia contingenti, utiftae,homo eft albus, ethiops eft niger,aqua cft calida &c. Dico rnodo non fluat a principiis fpeciei:ut pferuem rerum . j>prietates:ut eft rifibilitas in homine, par & impar in nuine ro,curuum & redum in linea ,fumum calorem in Igne* li- te nancg faciunt .ppofirionem in materia naturali. Quid ne. ro fit fluere a pneipiis fpecjci declarabitur tibi in trac.de pdi ■ cabilibus in cap.de proprio & accidente. , . 1 Illae uero fiunt in materia remota, in quibus pdicatum non poteft uerificari de fubiedo,Imo id inuicero repugnat* Iftae autem funt in quibus fubicdum -& pdicatum funt op~ pofita contraria uel contradidoria uel prfuatiue ucl relati- ue oppofua . Exemplum primi. Album cft njgrum.Sccundj^ homo eft non homo.Tertii. Caecus eft uidens Quarti,pa.. ter eft filius.Et aducrte,q? dicuntur fieri i|i materia remota, (cilicet repugnanti, qm natur* fubiedi&i pdjcatiin oibus p didis repugnant adinuioem,nec fc compatiuntur. Inde eft q1 omnis affirmatiua in materia remota ferng & de neccsfiU. tate eft falfa,negaciua autem femg & immutabiliter ucra* In materia uero naturali cft oppofifomodo.Nam affirmari ua femg cft uera,ncgatiua fepig falfcM Jn nuter» cotingeti DE PROPOSITIONE. ' ?4 eft medio m6,qm tam affirma, q nega, aliqn e uera aliqn fal fa,nam qn pdicatum incft liibiedio, affirmatiua eft uera,ne- gatiua fal(a,qn pdicatum remouctur , affirmatiua eft falla, ncgariua eft uera.Hzc de feptima diuifione difta fint» Quantum ad oAauam diuifioncm,quae fuit haec, Propo fitionum carcgoricarum participatium utroqj termino eo dem ordine triplici materia.Cnaturali contingenti & remo ta aduerte,q* inter eas fit quatruplex oppofitio.f.contraria fubcontraria,contradicloria,fubalterna. Oppofitio contraria fit inter eas quarum una eft uniucr- falis affirmatiua & altera uninerfalis negatiua, de eifdcm fu- bieflis & prodicatis uniuoce & aeque ample & aeque ftrictc acceptis. Primo df quarum una eft vniuerfalis &c. Nam ut diftin- guantur a contradictoriis, debent efle eiufdem quantitatis &• diuerfae qualitatis.Si eiufdem quatitatis, ergo utraqj eft uni ucrialis uel particularis , non fecundum quia non effient co-, trariae fcd fubcontrariae:ut dicetur infra ergo primum. Si, diuerfae qualitatis, ergo i&fca eft affirmati. & altera negati. Secundo dr de ei (dem fubiectis et §dicatis:uc ois homo l albus, nullus homo eft albus, & dcfeftu huius iftaeduae non funt contrariae ois homo eft albus, nullum rifibilc eft albu^ Tu tn aduerte q* fubieCtum & pdicatum pnt effe idem tripli citer, pmo fm uoccm tm & non fm fignatum,(ecundo t m. fignatum tm & non fm uocem, tertio fm uocem & fecun- dum fignificatum.Exemplum primi omnis canis latrat: nui lus canis latrat. Secundi.Omnis homo currit, nullum rona~ le currit. Tertii. Omnis homo eft alal nullus homo eft alaU Prima identitas non fufficit adeontrarietatem, ideo dicitur in definitione, acceptis uniuoce , conftat aut q* canis eft ter. aequiuocus , fecunda aut fufficit adeontrarietatem uirtuale leu aequiualente,fcd no ad formalem, tertia uero fufficit ad contratietate proprie diCta & formale,undc licet iftx duae, omnis homo currit, nullu rationale currit,fint cotrariae uir rualiter eo q* fecudum figni ficatum homo & rationale fune idem non tamen forma\itct,qm formalitcr non participat E ii TRACTATVS TERTI VS utroqj termino fecundum uoccm & fecundum fignificatu. Tertio dicitur aeque ample & aeque ft rufie acccptis.Dcfe* du huius apud multos iflae dux non lunt contrarix.Ois ho tno eft animal, nullus homo eft animal , quoniam in prima poteft teneri tam pro mafculis quam pro fccminis,in fecun da folum pro mafculis. Tu tn aduerte, q' fecundum ufum i utracp accipi confucuit pro mafculis ideo acceptantur:ut ue rz contrariZjItem defedu huius iflae dux non lunt contra riae. Omnis homo cft albus, nullus homo fuit albus, quia in prima reftringitur adprxfentcs , in fecunda autem amplia- tur ad przfentcs uel prxreritos.Scd pro nunc fuftinc, donec pertrademus de ampliationibus & appellationibus. Tu tn aduerte, q* prxdldx non funt contrarix non lolum ronc di da ,fcd quia copula non tenetur eodem modo in prima & » fecunda.Nam in prima eft ly eft, in fecunda cft ly fuit. Vndc in definitione intelligendumeftq' contrarix debent c(Te de ctfdem fubicdis & prxdicatis & copulis» Hzc de contrariis dida fint. Oppofitio contradidoria eft inter eas , quarum una cft viis affirmatiua, altera particularis negatiua , ut omnis ho- mo eft animal, quidam homo non eft animal , uei altera cft vfis negatiua, & altera particularis affirmatiua, ut nullus ho mo currit, quida homo currit,dccifdcm fubicdis &pdicatis & copulis, uniuocc & zque ample, & xque ftride acceptis ♦ Omnia debent intclligi ficut expofitum eft dc contrariis. Vt autem habeas maiorem noticiamdccontradidione aduerte ex dodrina Ariftotclis,^ quatuor condidioncs re- quirit , & defedu cuiullibct carum enitatur contradidoria oppofitio. > Prima eft q» fit affirmatio eiufdem de eodem & negatio, dummodo fumatur idem fecundum rem & uocem, ut Sor tes currit.Sortcs non currit. Defedu cuius, ifta apud logicu non funt contradidoria formaliter fed uirtualiter fiue zqui pollenter tantum ex parte re i. Cicero currit.Marcus no cur rit,pofito enim q» fint finonima ex parte fignificati quia ide homo didus cft Marcus & Cicero, tame diftinguuntur uocc icas >isb ffffi futc :ctu OOP* uiJ' ipl> lo« Taa jnci u$ yra (Tei. t& il* ra^ jsi» iC30 is. io» srt- t& itio, Sa ? t<p ,cof jii UOC DE PROPOSITIONE, *f fiue termino, qm duo fune termini, Marcus & Cicero , ideo non funt contradiCtoria formaliterfcd xquipolleter. Aequi pollenter quidem, qm idem indiuiduum intclligitur pcrMar cum & Ciceronem, formaliter autem non , qm logicus ob- feruat oppofitionem de uirtute fcrmonis,philofophus aute qui cft artifex rcalis,dc uirtute rei & fignificati. Vnde apud phyficum ifta contradicunt.Materia prima eft ens in poten tia.Primum fubicCtum non eft ens in potentia. Pro eodem enim accipit materiam primam & primum fubiectum. Secunda eft q» duae propofitioncs contradictoriae refe- rantur ad idem ut fecundum idem , & propter huius defe- flum, illae no contradicunt, Ethiops cft albus detes. Ethiops non eft albus pedes, non enim fit prxdicatio fecundum ean dem partem» Tertia eft.Quod teneatur fimilirer, ideo ifte dux non co tradicunt, nullum animal eft genus, animal cft genus. Nam In negatiua ftat animal pro fuppofitis , in affirmatiua ftat p natura communi. Sed id non intelliges donec in traCta. fup pofitionum exercitatus fueris, ideo fuftine. Quarta eft q* referantur ad idem tempus.Et defeCtu hu- ius, iftx dux non contradicunt, fortes uenit hodie, fortes no ucnit heri. Et aduerte q* omnes iftx conditiones exprimun tur in diffinitione c6tradiCtionis,quae extrahitur ex doCtri na Ariftotelisprxcipuc in quarto metaphyficae,& eft hxc ♦ Contradictio cft affirmatio & negatio, id cft propofitio affir matiua & negatiua eiufdem prxdicari de eodem fubieCto , ad idem fecundum idem,fimiliter & pro eodem tempore # Hxc de contradiCtoriis diCta fint. Oppofitio fubcontraria eft inter eas, quarum una eft par tkularis affirmatiua uel indefinita, altera autem cft particu- laris negatiua ucl indefinita de ei fdem prxdicatis &fubie- Ctis & copulis uniuocc acceptis, & eodem modo fupponen- tibus. Primo dicitur propofitio affirmatiua negatiua particu- lares aut indefinitx , ut excludamus duas lingulares» Nam IllxfuntcotradiCtorix fecundum rem & figni ficatum licec . E iii TRACTATVS tertivs non in figura, quoniam in figura uc declarabitur tibi infra ', oportet unam c(Tc uniuerfalcm affir «uel negatiuan^alteram autc particularem affir.uel nega. ut patebit in figuris quas in ira deferibemus. Quare autem duae lingulares non flnt fub- contrariae ratio cft haec, quia duz fubcontrariz poliunt ede fimul uer ac, ut quidam homo currit, quidam homo non cur rit.Duz autem lingulares non poliunt ede fimul uerz nec fimul falfz,fed una ucra & altera falfa in omni materia , uc fi hzc cft uera fortes non cft afinus,hzc nccclfario cft falfa • Sortes cft afinus.Ergo funt contradictori*. Secundo dr de cildcm fubieftis &c. inrclligendum eft eo dem modo ficut diftum cft in oppofitionc contraria. Tertio dicitur uniuocc tentis, defectu cuiu» iftz no fune fubcontrariz. Quoddam fanum cft animal.Quoddam fa- num non cft animal. Quarto dicitur eodem modo fupponentibus,dcfeftu cu- ius iftz, non funt fubcontrariz homo cft fpeties, homo non cft (pccies , nam in prima homo fupponit pro natura com- muni ,in fecunda pro natura partita in fuppofitis. Sic quide dicimus pro nunc.In trac.autem fuppolitionum manifefta bimus quomodo ifta non eft indefinita homo eft fpecies,led lingularis, & ideo manifeftius tibi erit, <y no funt fubcontra riz,non folum quia non fupponit homo in prima & fecun- da eodem modo , fed quoniam funt fingulares quas ncccdc eft ut diximus c(Tc oppofitas contradictori* fecundum rem & fignificacum. Oppofitio fubalrerna cft inter eas, quarum una eft vflis af firmariua & altera particularis aut indefinita aut fingularis srfifirmatiua.Vel una eft viis negatiua,& altera cft parti «auc inde. aut fingu.negatiiia de cifdem fubie&is & przdicatis 8c copulis &c.ut diftum eft in aliis oppofirionibus. Hic Htofunt declaranda, primo quare dicuntur (iibalrer- ne,fecudo quare du* fingulares aftirmaciua & negatiua fune liibalternz & non fubcontrariz. s’ Ad primUtn dicituny ideo uniuer falis affir.& particula- ris affirma tiua dicuntur fubalternz-quia una fub altera po- DE PROPOSITIONE. ** " nimr.i4particu.rub uniucrfali.Vndc uniucrfalis fe habet, ut an$ particu.ut pns.Nam bene fcquitur.Omnis homo eft ani mal ergo quidam homo eft animal, & homo eft animal , 8t ifte homo cft animal, ut tibi manifeftum erit in fuppofitioni bus.Non autem fcquicur cconuerfo,quia ab inferiori diftri- butiuc ad fuperius affir.non ualct confcqentia,non enim ie- quitur, aliquis homo cft ftultus ergo omnis homo e ftultus . Et aduerte ficut dicuntur rubaltcrnae per rcfpedum fup- : politionibus, quem habet particulares ad uniucrfales,fic di- ci pollent fuperaltcrnx,pcr relpe&um fuper pofitionis, que habet uniuerfales ad particulares.Scd primis placuit fic de- nominare ab*infcrioribus, quorum cft fubiici & fupponi fu- perioribus. . . Ad fecundum dicitor q? ideo dux fingu.affir.&ncg.fune fubalternx qm ficut ualet confequentia abuniuerfali affir* ,uclnega.adparticu.& inde affir.& nega.fic ualet adfingu. affir.& nega. Nam fi hxc confequentia ualet ols homo cur- rit,ergo aliquis homo,& homo currit, fic ualet , ergo ifte & ifte currit, quoniam, ut declarabitur tibi in trac.fuppofitio- num,fignum uniuerfale affirmatiuum 8(negatiuu diftribuit terminum immediate fcquentem & licet dcfccndere ad fua fingularia diuifiuc.Scd pro nunc fuftine ne confundaris, do nec habebis de luppofitionibus notitiam . Et ideo funt fubal ternx ficut particu.& indcfi.Non autem funt fubcontrari* ratione iam difta, quoniam fubcontrariascontingitellcfi- mul ueras, dux autem fingularis negatiua & affirmatiua, in omni materia ita fe habent <y fi una cft uera altera eft falli, & non poliunt efie fimul uerxnccTimul falfx , & ideo, ut dt ximus non fiint fubcontrarix fcd contradiflorix. Conftae Igitur tibi quo propofitiones categoricx participantes utro que termino & eodem ordine, conftituunt quatuor geifepa oppofitionum.Et quoniam polTunt formari in materia natu rali & remota & cotingenti,idco figurabimus tibi tres figu ras. Prima erit de oppoficis in materia naturali, fecunda de oppofitisin marcria remota , tertia de oppoficis in materia contingenti, ut patet infra.
Friday, March 11, 2022
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment