GRICE 6

 

 

Grice e Boezio: -- classico -- Grice: “Boezio is possibly my favourite Italian philosopher, only that he wasn’t really Italian – he found Vittorino’s Latin translation from the Grecian urn of Aristotle ‘rough,’ and provided a ‘newish’ one – but actually Vittorino had better intuitions about the lingo than Boezio did – and that is why Strawson preferred to tutor with the Vittorino translation – we covered all that Boezio wrote – and we never used the Patrologia edition, since we are protestant!” -- Possibly the most important Italian philosopher of all time. Grice loved Boethius“He made Aristotle intelligible at Clifton!” -- Anicius Manlius Severinus, Roman philosopher and Aristotelian translator and commentator. He was born into a wealthy patrician family in Rome and had a distinguished political career under the Ostrogothic king Theodoric before being arrested and executed on charges of treason. His logic and philosophical theology contain important contributions to the philosophy of the late classical and early medieval periods, and his translations of and commentaries on Aristotle profoundly influenced the history of philosophy, particularly in the medieval Latin West. His most famous work, The Consolation of Philosophy, composed during his imprisonment, is a moving reflection on the nature of human happiness and the problem of evil and contains classic discussions of providence, fate, chance, and the apparent incompatibility of divine foreknowledge and human free choice. He was known during his own lifetime, however, as a brilliant scholar whose knowledge of the Grecian language and ancient Grecian philosophy set him apart from his Latin contemporaries. He conceived his scholarly career as devoted to preserving and making accessible to the Latin West the great philosophical achievement of ancient Greece. To this end he announced an ambitious plan to translate into Latin and write commenbodily continuity Boethius, Anicius Manlius Severinus 91   91 taries on all of Plato and Aristotle, but it seems that he achieved this goal only for Aristotle’s Organon. His extant translations include Porphyry’s Isagoge an introduction to Aristotle’s Categories and Aristotle’s Categories, On Interpretation, Prior Analytics, Topics, and Sophistical Refutations. He wrote two commentaries on the Isagoge and On Interpretation and one on the Categories, and we have what appear to be his notes for a commentary on the Prior Analytics. His translation of the Posterior Analytics and his commentary on the Topics are lost. He also commented on Cicero’s Topica and wrote his own treatises on logic, including De syllogismis hypotheticis, De syllogismis categoricis, Introductio in categoricos syllogismos, De divisione, and De topicis differentiis, in which he elaborates and supplements Aristotelian logic. Boethius shared the common Neoplatonist view that the Platonist and Aristotelian systems could be harmonized by following Aristotle in logic and natural philosophy and Plato in metaphysics and theology. This plan for harmonization rests on a distinction between two kinds of forms: 1 forms that are conjoined with matter to constitute bodies  these, which he calls “images” imagines, correspond to the forms in Aristotle’s hylomorphic account of corporeal substances; and 2 forms that are pure and entirely separate from matter, corresponding to Plato’s ontologically separate Forms. He calls these “true forms” and “the forms themselves.” He holds that the former, “enmattered” forms depend for their being on the latter, pure forms. Boethius takes these three sorts of entities  bodies, enmattered forms, and separate forms  to be the respective objects of three different cognitive activities, which constitute the three branches of speculative philosophy. Natural philosophy is concerned with enmattered forms as enmattered, mathematics with enmattered forms considered apart from their matter though they cannot be separated from matter in actuality, and theology with the pure and separate forms. He thinks that the mental abstraction characteristic of mathematics is important for understanding the Peripatetic account of universals: the enmattered, particular forms found in sensible things can be considered as universal when they are considered apart from the matter in which they inhere though they cannot actually exist apart from matter. But he stops short of endorsing this moderately realist Aristotelian account of universals. His commitment to an ontology that includes not just Aristotelian natural forms but also Platonist Forms existing apart from matter implies a strong realist view of universals. With the exception of De fide catholica, which is a straightforward credal statement, Boethius’s theological treatises De Trinitate, Utrum Pater et Filius, Quomodo substantiae, and Contra Euthychen et Nestorium show his commitment to using logic and metaphysics, particularly the Aristotelian doctrines of the categories and predicables, to clarify and resolve issues in Christian theology. De Trinitate, e.g., includes a historically influential discussion of the Aristotelian categories and the applicability of various kinds of predicates to God. Running through these treatises is his view that predicates in the category of relation are unique by virtue of not always requiring for their applicability an ontological ground in the subjects to which they apply, a doctrine that gave rise to the common medieval distinction between so-called real and non-real relations. Regardless of the intrinsic significance of Boethius’s philosophical ideas, he stands as a monumental figure in the history of medieval philosophy rivaled in importance only by Aristotle and Augustine. Until the recovery of the works of Aristotle in the mid-twelfth century, medieval philosophers depended almost entirely on Boethius’s translations and commentaries for their knowledge of pagan ancient philosophy, and his treatises on logic continued to be influential throughout the Middle Ages. The preoccupation of early medieval philosophers with logic and with the problem of universals in particular is due largely to their having been tutored by Boethius and Boethius’s Aristotle. The theological treatises also received wide attention in the Middle Ages, giving rise to a commentary tradition extending from the ninth century through the Renaissance and shaping discussion of central theological doctrines such as the Trinity and Incarnation.  «Nulla è più fugace della forma esteriore, che appassisce e muta come i fiori di campo all'apparire dell'autunno.»  (Boezio, citato da Umberto Eco ne Il nome della rosa) Severino Boezio Boetius.png Magister officiorum del Regno Ostrogoto Durata mandatosettembre 522 – agosto 523 MonarcaTeodorico il Grande Console del Regno Ostrogoto Durata mandato510 Monarca Teodorico il Grande PredecessoreFlavio Importuno SuccessoreMagno Felice Flavio Secondino Senatore romano Durata mandato510 – settembre 524 Dati generali Professionefilosofo San Severino Boezio Fl Boetio (Flavio Boezio) - Studiolo di Federico da MontefeltroFl Boetio (Flavio Boezio) - Studiolo di Federico da Montefeltro   Padre della Chiesa Martire    NascitaRoma, 475/477 MortePavia, 524/526 Venerato da Tutte le Chiese che ammettono il culto dei santi Ricorrenza23 ottobre Attributipalma Manuale Anicio Manlio Torquato Severino Boezio (in latino: Anicius Manlius Torquatus Severinus Boethius; Roma, 475/477 – Pavia, 524/526) è stato un filosofo e senatore romano.   Inter latinos aristotelis interpretes et aetate primi, et doctrina praecipui dialectica, 1547. Da BEIC, biblioteca digitale Noto come Severino Boezio, o anche solo come Boezio, con le sue opere ha avuto una profonda influenza sulla filosofia cristiana del Medioevo, tanto che alcuni lo collocarono tra i fondatori della Scolastica[1]. Fu principale collaboratore del re Teodorico, ricoprendo la carica di magister officiorum. Boezio, nel clima di rilancio della cultura che la pace rese possibile durante il regno del re goto, concepì l'ambizioso progetto di tradurre in latino le opere di Platone e di Aristotele. Teodorico, nei suoi ultimi anni, divenne sospettoso di tradimenti e congiure, e Severino venne imprigionato a Pavia e giustiziato.  Papa Leone XIII ne approvò il culto per la Chiesa in Pavia, che ne custodisce i resti nella basilica di San Pietro in Ciel d'Oro e lo festeggia il 23 ottobre[2].Discendeva da una nobile famiglia, i cui membri avevano avuto carriere prestigiose. Suo padre fu probabilmente Manlio Boezio, prefetto del pretorio d'Italia, due volte prefetto di Roma e console nel 487; probabilmente suo nonno fu il Boezio prefetto del pretorio sotto Valentiniano III, ed è verosimile che fosse imparentato col Severino console nel 461 e col Severino Iunior console nel 482. Boezio era anche imparentato con la nobile e antica gens Anicia (gens a cui apparteneva san Gregorio Magno e san Benedetto da Norcia), oltre che con lo scrittore Magno Felice Ennodio.[3] Alla morte del padre avvenuta intorno al 490, fu affidato ad una nobile famiglia romana, probabilmente quella di Quinto Aurelio Memmio Simmaco, la cui figlia Rusticiana Boezio sposerà intorno al 495; la coppia ebbe due figli, Boezio e Simmaco, che proseguirono la tradizione di famiglia di ricoprire ruoli prestigiosi diventando entrambi consoli nel 522.  L'evento fondante della vita politica di Boezio fu la vittoria (493) del re degli Ostrogoti Teodorico il Grande su Odoacre, re degli Eruli e sovrano d'Italia; fu l'inizio del regno degli Ostrogoti sull'Italia (con Ravenna come capitale e Pavia e Verona come sedi reali) e della difficile convivenza tra questi e la popolazione romana.  Boezio studiò alla scuola di Atene, retta dallo scolarca Isidoro di Alessandria, dove si insegnavano soprattutto Aristotele e Platone insieme con le quattro scienze fondamentali per la comprensione della filosofia platonica, l'aritmetica, la geometria, l'astronomia e la musica; qui conobbe forse il giovane e futuro grande commentatore di Aristotele, Simplicio. S'iniziava con lo studio della logica aristotelica, preceduta dall'introduzione, l'Isagoge, di Porfirio; è il piano che Boezio seguirà nel compito che un giorno vorrà assumersi di tradurre in latino, commentare e accordare i due pensatori greci.  Al periodo intorno al 502 si fa risalire l'inizio della sua attività letteraria e filosofica: scrisse i trattati del quadrivio, le quattro scienze fondamentali del tempo, il De institutione arithmetica, il De institutione musica e i perduti De institutione geometrica e De institutione astronomica. Qualche anno dopo tradusse dal greco in latino e commentò l'Isagoge di Porfirio, un'introduzione alle Categorie di Aristotele, che avrà un'enorme diffusione nei secoli a venire.  La sua erudizione era ben nota e apprezzata: nel 507 Teodorico lo interpellò riguardo alla richiesta ricevuta dal re burgundo Gundobado per un orologio ad acqua, e menzionò la sua conoscenza del greco e la sua opera di traduzione dal greco al latino;[4] quello stesso anno Teodorico consultò Boezio riguardo a un suonatore di lira, richiestogli dal sovrano franco Clodoveo I, in quanto era al corrente della conoscenza della teoria musicale da parte dell'erudito romano.[5]  La fama così ottenuta gli procurò il rango di patricius (già nel 507)[4] e nel 510 la nomina al consolato sine collega da parte della corte imperiale di Costantinopoli, carica biennale che gli dà diritto a un seggio permanente nel Senato romano.  Da questi anni fino al 520 tradusse e commentò le Categorie e il De interpretatione di Aristotele, scrisse il trattato teologico Contra Eutychen et Nestorium, il perduto commento ai Primi Analitici di Aristotele, un De syllogismis categoricis, un De divisione, gli Analytica posteriora, un De hypotheticis syllogismis, la traduzione, perduta, dei Topica di Aristotele e un commento ai Topica di Cicerone. Partecipò ai dibattiti teologici del tempo: intorno al 520 compose il De Trinitate, dedicato al nonno Simmaco, l'Utrum Pater et Filius et Spiritus Sanctus de divinitate substantialiter praedicentur, il Quomodo substantiae in eo quod sint bonae sint, cum non sint substantialia sint. L'interesse di Boezio e di molta parte del patriziato romano per i problemi teologici che avevano il loro centro soprattutto in Oriente, con i dibattiti sull'arianesimo, misero in allarme Teodorico, che sospettava un'intelligenza politica della classe senatoria romana con l'Impero, la cui ostilità verso i Goti ariani era sempre stata appena malcelata.  Appena terminati i De sophisticis elenchis, perduti, e i De differentiis topicis, Boezio fu chiamato alla corte di Teodorico, per discutere della non facile convivenza fra gli elementi gotici e italici della popolazione. Nel 522 i suoi due figli ebbero l'onore del consolato; in tale occasione Boezio pronunciò un panegirico in onore di Teodorico di fronte al Senato romano.[6] Nel settembre di quello stesso anno fu nominato magister officiorum, carica che tenne fino all'agosto successivo, e Boezio stesso elenca tra gli atti che compì in tale carica, come l'aver impedito ad alcuni militari ostrogoti di vessare i deboli, l'aver osteggiato la pesante tassazione che gravava sulla Campania in periodo di carestia, l'aver salvato le proprietà di Paolino, l'aver difeso da un processo ingiusto l'ex-console Albino;[7] proprio quest'ultima azione causò la caduta in disgrazia di Boezio, e la composizione della sua opera più famosa.  Era infatti accaduto che a Pavia il referendarius Cipriano aveva sequestrato alcune lettere dirette alla corte di Bisanzio, in base alle quali Cipriano accusò il nobile romano Albino di complottare ai danni di Teodorico. Boezio difese Albino, affermando che le accuse di Cipriano erano false, e che se Albino era colpevole, allora lo erano anche Boezio stesso e tutto il Senato.[8] Gli furono avanzate delle nuove accuse fondate su sue lettere, forse falsificate, nelle quali Boezio avrebbe sostenuto la necessità di «restaurare la libertà di Roma»; fu allora sostituito nella sua carica da Cassiodoro e, nel settembre 524, incarcerato a Pavia con l'accusa di praticare arti magiche; qui ebbe inizio la composizione della sua opera più nota, il De consolatione philosophiae.   La tomba di Severino Boezio nella Basilica di San Pietro in Ciel d'Oro a Pavia. Boezio fu giudicato a Roma da un collegio di cinque senatori, estratti a sorte, presieduto dal praefectus urbi Eusebio. Questi, nell'estate del 525, notificò la sentenza di condanna a morte di Boezio, che fu ratificata da Teodorico ed eseguita presso Pavia, nell'Ager Calventianus, una località che non si è potuta identificare con certezza. Secondo alcuni studiosi, l'Ager Calventianus sarebbe da identificare con la scomparsa località di Calvenza, presso Villaregio dove, nel XIX secolo, venne scoperta una grande epigrafe del VI secolo, ora conservata nei Musei Civici di Pavia, che fu forse la lastra tombale di Boezio[9]. Lo storico bizantino Procopio racconta che, poco dopo l'esecuzione di Boezio e Simmaco, a Teodorico fu servito un pesce di sproporzionate dimensioni nella cui testa gli parve di vedere il teschio del secondo che lo fissava minaccioso. Sconvolto da ciò, Teodorico si ammalò e morì poco dopo in preda ad allucinazioni e rimorsi. Un'altra leggenda post mortem di Boezio narra che un cavallo nero si presentò da Teodorico, che volle a forza montarlo. Il cavallo, insensibile alle redini, iniziò a correre con il cavaliere incollato alla sella, finché arrivò al Vesuvio, nel cratere del quale rovesciò Teodorico.  Severino Boezio ebbe due mogli. La prima fu la poetessa siciliana Elpide, morta nel 504. La seconda fu Rusticiana.[10]  Il pensiero di Boezio Le discipline filosofiche  Boezio e l'Aritmetica in un manoscritto tedesco del XV secolo  Boezio insegna agli studenti, miniatura, 1385 Consapevole della crisi della cultura latina del suo tempo, Boezio avvertì la necessità di tramandare e conservare le conoscenze elaborate nel mondo greco. Data alla filosofia la definizione di amore della sapienza, da lui intesa come causa della realtà e perciò sufficiente a sé stessa, la filosofia, come amore di quella, è anche amore e ricerca di Dio, che è la sapienza assoluta. La filosofia è conoscenza di tre tipi di esseri. Gli intellettibili - termine tratto da Mario Vittorino - sono gli esseri immateriali, concepibili solo dall'intelletto, senza l'ausilio dei sensi, come Dio, gli angeli, le anime; il ramo della filosofia che di questi si occupa è propriamente la teologia.  Gli intelligibili sono invece gli esseri presenti nelle realtà materiali, le quali sono percepite dai sensi ma quelli sono concepibili dall'intelletto: gli intelligibili sono dunque gli intellettibili in forma materiale. La natura è infine oggetto della fisica, suddivisa in sette discipline: quelle del quadrivium - aritmetica, geometria, musica e astronomia - e del trivium - grammatica, logica e retorica. Le scienze del quadrivio sono per Boezio i quattro gradi che portano alla sapienza: il quadrivio «deve essere percorso da coloro la cui mente superiore può essere sollevata dalla sensazione naturale agli oggetti più sicuri dell'intelligenza». La prima delle discipline del quadrivio, «il principio e la madre» delle altre è, per Boezio, l'aritmetica; il De institutione arithmetica, scritta intorno al 505 e dedicata al suocero Simmaco, è ripresa dall'Introduzione all'Aritmetica di Nicomaco di Gerasa.  Nel suo De institutione musica, la cui fonte sono gli Elementi armonici di Tolomeo e un'opera perduta di Nicomaco, distingue tre generi di musica: una musica cosmica, mundana, che non è percepibile dall'uomo ma deve derivare dal movimento degli astri, dal momento che l'universo, secondo Platone, è strutturato sul modello degli accordi musicali, la cui armonia è fondata sull'equilibrio dei quattro elementi presenti in natura - acqua, aria, terra e fuoco; una musica humana, espressione della mescolanza, nell'uomo, dell'anima e del corpo e derivante dal rapporto fra l'elemento fisico e l'elemento intellettuale e pertanto percepibile con un'attività di introspezione in noi stessi; la musica ha una profonda influenza sulla vita umana: è l'armonia dell'uomo con sé stesso e di sé con il mondo. Infine, esiste naturalmente la musica pratica, strumentale, musica instrumentis constituta, ottenuta dalle vibrazioni degli strumenti e dalla voce. Le altre due opere di geometria e di astronomia, tratte dagli Elementi di Euclide e dall'Almagesto di Tolomeo, sono andate perdute.  La logica L'acquisizione delle discipline del trivium - grammatica, retorica e logica - è utile per esprimere al meglio la conoscenza che già si possiede. La logica di Boezio è in sostanza un commento della logica di Aristotele, dal momento che egli segue l'Isagoge, il commento alla logica aristotelica del neoplatonico Porfirio, che Boezio conobbe dapprima nella traduzione latina di Vittorino e poi direttamente dal testo greco di Porfirio, oltre a tradurre le Categorie e il De interpretatione di Aristotele. Le categorie, secondo Aristotele, sono i diversi significati che i termini (όροι) usati in una discussione possono assumere; un medesimo vocabolo - per esempio uomo - può significare un uomo reale, l'uomo in generale, un uomo rappresentato in una scultura; per evitare confusioni, al termine "uomo", che è una categoria sostanza, aggiungendo altre nove categorie, ossia colore, quantità, qualità, relazione, luogo, tempo, situazione, stato, azione e passione, un discorso, che ha per soggetto la sostanza "uomo", sarà chiaramente individuato.  Al soggetto sostanza si possono unire dei predicati, distinti da Aristotele in cinque modi diversi: il genere, la specie, la differenza, la proprietà e l'accidente. Il genere è il predicato più generale di un soggetto: al soggetto "Socrate" appartiene allora il genere "animale" e, caratterizzando più in particolare con l'indicare la specie come sottoclasse del genere, si potrà dire che Socrate è un animale di specie "uomo". Le sostanze "prime", quelle che indicano le cose, gli oggetti sensibili, esistono di per sé, secondo Aristotele, mentre il genere e la specie sono indicate da Aristotele come sostanze "seconde", e non è chiaro se esse esistano di per sé. A questo proposito «non dirò», scrive Porfirio, «riguardo ai generi e alle specie, se siano sostanze esistenti per sé, o se siano semplici pensieri; se siano realtà corporee o incorporee; se siano separate dai sensibili ovvero poste in essi. Poiché questa è impresa molto ardua, che ha bisogno di più vaste indagini».   Boezio in un manoscritto medievale. Allo stesso modo Boezio si pone il problema se i generi e le specie siano realtà esistenti di per sé, come esistono realmente i singoli individui, e se, in questo caso, siano realtà spirituali o materiali e, se materiali, esistano in unione con le realtà sensibili o se siano separate; oppure, non esistendo di per sé, se siano semplici categorie dello spirito umano che le abbia concepite per necessità di linguaggio.  La risposta di Boezio è che «Platone ritiene che i generi, le specie e gli altri universali non siano soltanto conosciuti separatamente dai corpi, ma che esistano e sussistano indipendentemente da quelli; invece Aristotele pensa che gli incorporei e gli universali sono sì oggetto di conoscenza, ma che non sussistono che nelle cose sensibili. Quale di queste opinioni sia la vera, io non ho avuto l'intenzione di decidere, perché è compito di più alta filosofia. Noi abbiamo deciso di seguire l'opinione di Aristotele, non perché l'approviamo totalmente ma perché questo libro l'Isagoge di Porfirio è scritto seguendo le Categorie di Aristotele».  Tuttavia Boezio dà una risposta al problema degli universali, prendendola da Alessandro d'Afrodisia: il pensiero umano è in grado di separare dagli oggetti sensibili nozioni astratte, come quelle di "animale" e di "uomo"; anche se il genere e la specie non potessero esistere separati dal corpo, non per questo ci è impedito di pensarli separatamente da esso. I cinque predicabili o universali, se non sono delle sostanze, come vuole Aristotele, sono allora dei concetti (intellectus): «uno stesso soggetto è universale quando lo si pensa ed è singolare quando lo si coglie con i sensi nelle cose»; platonicamente, egli riafferma così l'esistenza di oggetti propri della mente che non possono essere conosciuti sensibilmente. Boezio non riprende la teoria aristotelica dell'intelletto agente, che spiegherebbe come sia possibile al pensiero separare ciò che è unito: nel suo commento all'Isagoge questa operazione di astrazione resta inspiegata ma verrà ripresa, in diversa forma, nel De consolatione philosophiae. Sono quattro gli scritti boeziani che trattano di questioni teologiche: il Contra Eutychen et Nestorium, o De persona et duabus naturis in Christo, dedicato a un diacono Giovanni, che potrebbe essere il futuro papa Giovanni I, fu composto nel 512 come contributo al controverso dibattito sulla persona e sulla natura, umana e divina, di Cristo. Eutiche sosteneva l'esistenza in Cristo di una natura divina in una persona divina, mentre Nestorio, sostenendo l'identità di persona e natura, sosteneva che Cristo avesse avuto due nature, una divina e una umana e perciò anche due persone, una divina e una umana. Boezio si preoccupa innanzi tutto di chiarire i significati delle parole, affinché non si creino contrasti dovuti a semplici fraintendimenti.  Distingue tre diversi significati del termine «natura», natura come «predicato di tutte le cose esistenti», natura come «predicato di tutte le sostanze corporee e incorporee» e natura come «differenza specifica che dà forma a qualsiasi realtà»; definisce poi con "persona" una «sostanza individua di natura razionale» riferibile agli uomini, agli angeli e a Dio. Scrive infatti (Contra Eutychen, 2, 3): «la persona non si può mai applicare agli universali, ma soltanto ai particolari e agli individui: non esiste infatti la persona dell'uomo in genere o dell'uomo in quanto animale. Pertanto se la persona appartiene soltanto alle sostanze e soltanto a quelle razionali, se ogni natura è una sostanza, e se la persona sussiste non negli universali ma soltanto negli individui, essa si può così definire: "la sostanza individua di natura razionale"».  Ma Boezio non pretende di aver dato una parola definitiva sulla controversia: occorre che sia «il linguaggio ecclesiastico a scegliere il nome più adatto»; per quello che lo riguarda, egli dichiara di non essere «tanto vanitoso da anteporre la mia opinione a un giudizio più sicuro. Non è in noi la sorgente del bene e nelle nostre opinioni non vi è nulla che dobbiamo preferire a ogni costo; da Colui che solo è buono derivano tutte le cose veramente buone». Intorno al 518 fu composto il De hebdomadibus, o Ad eundem quomodo substantiae in eo quod sint, bonae sint, cum non sint substantialia sint, ossia In che modo le sostanze siano buone in quel che sono, pur non essendo beni sostanziali, ove Boezio distingue, nell'ente, l'essere e il «ciò che è» l'id quod est, ciòe il soggetto individuale che possiede l'essere: per Boezio «l'essere non è ancora, ma ciò che ha ricevuto la forma dell'essere, quello è e sussiste».  Stabilito che «tutto ciò che è tende al bene», si pone il problema se possano definirsi buoni gli enti finiti, la cui essenza non è la bontà; distingue allora i beni che sono tali in sé dai «beni secondi», ossia quelli che lo sono in quanto partecipano della bontà, per giungere alla conclusione che anche il «bene secondo» è buono, essendo «scaturito da quello il cui essere stesso è buono», ossia dal primo Essere che è anche e necessariamente il primo Bene. Nel De sancta Trinitate o Quomodo trinitas unus Deus, uno scritto successivo al 520, si pone il problema se a Dio, come a tutte le persone della Trinità, si applichino le categorie della logica, e se dunque siano una sostanza e se sia possibile che abbiano degli attributi; lo stesso tema, in forma sintetica, è espresso nell'Ad Johannem diaconum utrum Pater et Filius et Spiritus Sanctus de divinitate substantialiter praedicentur.  Il De consolatione philosophiae  La consolazione della filosofia, miniatura del 1485.  Boezio in prigione, miniatura, 1385. Scritta durante la carcerazione, i cinque libri del De consolatione si presentano come un dialogo nel quale la Filosofia, personificata da «una donna di aspetto oltremodo venerabile nel volto, con gli occhi sfavillanti e acuti più della normale capacità umana; di colorito vivo e d'inesausto vigore, benché tanto avanti con gli anni da non credere che potesse appartenere alla nostra epoca», dimostra che l'afflizione patita da Boezio per la sventura che lo ha colpito non ha in realtà bisogno di alcuna consolazione, rientrando nell'ordine naturale delle cose, governate dalla Provvidenza divina.  Si può dividere l'opera in due parti, una costituita dai primi due libri e l'altra dagli ultimi tre. È una distinzione che corrisponde a quanto raccomandato dallo stoico Crisippo nella cura delle afflizioni: quando l'intensità della passione è al culmine, prima di ricorrere ai rimedi più efficaci, occorre attendere che essa si attenui. Così infatti si esprime la Filosofia (I, VI, 21): «siccome non è ancora il momento per rimedi più energici, e la natura della mente è tale che, respingendo le vere opinioni, subito si riempie di errori, dai quali nasce la caligine delle perturbazioni che confonde l'intelletto, io cercherò di attenuare a poco a poco questa oscurità in modo che, rimosse le tenebre delle passioni ingannevoli, tu possa conoscere lo splendore della luce vera».  Una medicina leggera, «qualcosa di dolce e di piacevole che, penetrato al tuo interno, apra la strada a rimedi più efficaci», è la comprensione della natura della fortuna, esposta nel II libro utilizzando temi della filosofia stoica ed epicurea. La fortuna (II, I, 10 e segg.) «era sempre la stessa, quando ti lusingava e t'illudeva con le attrattive di una felicità menzognera se l'apprezzi, adeguati ai suoi comportamenti, senza lamentarti. Se aborrisci la sua perfidia, disprezzala [...] ti ha lasciato colei dalla quale nessuno può essere sicuro di non essere abbandonato ti sforzi di trattenere la ruota della fortuna, che gira vorticosamente? Ma, stoltissimo fra tutti i mortali, se si fermasse, non sarebbe più lei». Del resto, quello che la fortuna ci dà, saremo noi stessi a doverlo abbandonare in quell'ultimo giorno della nostra vita che (II, III, 12) «è pur sempre la morte della fortuna, anche della fortuna che dura. Che importanza credi allora che abbia, se sia tu a lasciarla morendo, o se sia lei a lasciarti, fuggendo?».  Se dunque ci rende infelice tanto il suo abbandono durante la nostra vita, quanto il fatto che, morendo, dobbiamo abbandonare i doni che quella ci ha elargito in vita, allora la nostra felicità non può consistere in quei doni effimeri, in cose mortali, e neppure nella gloria, nel potere e nella fama, ma deve essere dentro noi stessi. Si tratta allora di conoscere «l'aspetto della felicità vera», dal momento che ciascuno (III, II, 1) «per vie diverse, cerca pur sempre di giungere a un unico fine, che è quello della felicità. Tale fine consiste nel bene: ognuno, una volta che l'abbia ottenuto, non può più desiderare altro». Dimostrato che (III, IX, 2) «con le ricchezze non si ottiene l'autosufficienza, non la potenza con i regni, non con le cariche il rispetto, non con la gloria la fama, né la gioia con i piaceri», tutti beni imperfetti, occorre determinare la forma del bene perfetto, «questa perfezione della felicità».  Ora, il bene perfetto, il «Sommo Bene», è Dio, dal momento che, secondo Boezio, sviluppando una concezione neoplatonica (III, X, 8) «la ragione dimostra che Dio è buono in modo da poterci convincere che in lui vi è anche il bene perfetto. Se infatti non fosse tale, non potrebbe essere l'origine di ogni cosa; vi sarebbe altro, migliore di lui, in possesso del bene perfetto, a lui precedente e più prezioso; è chiaro che le cose perfette precedono quelle imperfette. Pertanto, per non procedere all'infinito col ragionamento, dobbiamo ammettere che il sommo Dio sia del tutto pieno del bene sommo e perfetto; ma s'era stabilito che il bene perfetto sia la vera felicità: dunque la vera felicità è posta nel sommo Dio».  Nel IV libro (I, 3) Boezio pone il problema di come «pur esistendo il buon reggitore delle cose, i mali esistano comunque ed siano impuniti e non solo la virtù non venga premiata ma sia persino calpestata dai malvagi e punita al posto degli scellerati». La risposta, secondo lo schema platonico, della Filosofia, è che tutti, buoni e malvagi, tendono al bene; i buoni lo raggiungono, i malvagi non riescono a raggiungerlo per loro propria incapacità, mancanza di volonta, debolezza. Perché infatti i malvagi (IV, II, 31 - 32) «abbandonata la virtù, ricercano i vizi? Per ignoranza di ciò che è bene? Ma cosa c'è di più debole della cecità dell'ignoranza? Oppure sanno cosa cercare ma il piacere li allontana dalle retta via? Anche in questo caso si dimostrano deboli, a causa dell'intemperanza che impedisce loro di opporsi al male? oppure abbandonano il bene consapevolmente e si volgono al vizio? Ma anche così cessano di essere potenti e cessano persino di essere del tutto». Infatti il bene è l'essere e chi non raggiunge il bene è privo necessariamente dell'essere: dell'uomo ha solo la parvenza: «tu potresti chiamare cadavere un uomo morto, ma non semplicemente uomo; così, i viziosi sono malvagi ma nego che essi siano in senso assoluto».  Nel quinto e ultimo libro Boezio tratta il problema della prescienza e provvidenza divina e del libero arbitrio. Definito il caso (I, I, 18) «un evento inaspettato prodotto da cause che convergono in cose fatte per uno scopo determinato», per Boezio il concorrere e confluire di quelle cause è «il prodotto di quell'ordine che, procedendo per inevitabile connessione, discende dalla provvidenza disponendo le cose in luoghi e in tempi determinati». Il caso, dunque, non esiste in sé stesso, ma è l'evento di cui gli uomini non riescono a stabilire le cause che lo hanno determinato. È compatibile allora il libero arbitrio dell'uomo con la presenza della prescienza divina e a cosa dovrebbe servire pregare che qualcosa avvenga o meno, se già tutto è stabilito? La risposta della Filosofia è che la previdenza di Dio non dà necessità agli eventi umani: essi restano la conseguenza della libera volontà dell'uomo anche se sono previsti da Dio.  Ma questo stesso problema, così posto dall'uomo, non è nemmeno corretto. Dio è infatti eterno, nel senso che non è soggetto al tempo; per lui non esiste il passato e il futuro, ma un eterno presente; il mondo, invece, anche se non avesse avuto nascita, sarebbe perpetuo, ossia soggetto al mutamento e dunque soggetto al tempo; nel mondo esiste pertanto un passato e un futuro. La conoscenza che Dio ha delle cose non è a rigore un "vedere prima", una pre-videnza, ma una provvidenza, un vedere nell'eterno presente tanto gli eventi necessari, come sono quelli regolati dalle leggi fisiche, che gli eventi determinati dalla libera volontà dell'uomo.  La fortuna della Consolazione fu notevole per tutto il Medioevo, così da fare del suo autore una delle fonti più autorevoli del pensiero cristiano, per quanto l'opera si fondi sulle tradizioni stoiche e soprattutto neoplatoniche; essa tuttavia si manifesta come ultima autorevole affermazione della libertà del pensiero in complementarità con la fede espressa in sue altre opere, come dimostra il fatto che Boezio non abbia mai citato Cristo in un'opera di tale natura e composta a un passo dalla morte - tanto che già nel X secolo il monaco sassone Bovo di Corvey dirà, a questo riguardo, che nella Consolazione sembra che la Filosofia abbia scacciato Cristo. Allievo della scuola neoplatonica di Atene, Boezio trovò negli insegnamenti della classica tradizione neoplatonica esempi di direttiva morale pienamente sufficienti rispetto a quanto poteva trovare nel Cristianesimo, del quale, non a caso, come mostrano i suoi Opuscoli teologici, si occupò soltanto per problemi relativi unicamente alla dogmatica e mai alla morale e al destino dell'uomo.  Lo stile La De Consolatione philosophiae è un esempio di prosimetro, una composizione in cui la poesia si alterna alla prosa, secondo un modello che viene fatto risalire al filosofo cinico Menippo di Gadara nel III secolo a.C. e introdotto a Roma nel I secolo a.C. da Varrone; molto probabilmente Boezio tenne presente il De nuptiis Mercurii et Philologiae di Marziano Capella, opera di struttura analoga, composta circa un secolo prima. Boezio, nelle opere precedenti, frutto di elaborazioni teologiche, di commenti e di traduzioni, non si era preoccupato di dare dignità letteraria ai suoi scritti; nella Consolazione ha voluto affermare la propria appartenenza alla tradizione latina, con una trasparente imitazione del dialogo platonico attraverso i modelli di Cicerone e di Seneca, così da porsi, nel versante sia letterario che filosofico, come l'ultimo classico romano.  Le opere discusse A Boezio furono attribuite altre opere, come la De fide catholica o Brevis fidei christianae complexio, che sembra appartenere a quel suo allievo Giovanni nel quale si è voluto riconoscere Papa Giovanni I. Anche se ancora oggi vi è discussione sull'attribuzione a Boezio, l'impostazione catechistica dell'opera, che tratta delle verità essenziali del Cristianesimo, quali la Trinità, il peccato originale, l'Incarnazione, la Redenzione e la Creazione, porterebbero a escludere una paternità boeziana. Attribuita a Mario Vittorino la De definitione e a Domenico Gundisalvo la De unitate et uno, resta tuttora non definito l'autore della De disciplina scholarium, anch'essa attribuita a suo tempo a Boezio.  Culto La figura di Boezio fu molto stimata nel Medioevo. Le sue vicissitudini avevano molte analogie con la vita di San Paolo, ingiustamente imprigionato e martire.  Il poeta Dante Alighieri nomina Boezio nella Divina Commedia e nel Convivio, dove afferma (II, 12) di averne iniziato gli studi quando, dopo la morte di Beatrice, si era dedicato alla filosofia. Nel Paradiso di Dante, Boezio è uno degli spiriti sapienti del IV Cielo del Sole (Par., X, 124-126), che formano la prima corona di dodici spiriti in cui è presente anche san Tommaso d'Aquino.  Dal Martirologio Romano al 23 ottobre: "A Pavia, commemorazione di san Severino Boezio, martire, che, illustre per la sua cultura e i suoi scritti, mentre era rinchiuso in carcere scrisse un trattato sulla consolazione della filosofia e servì con integrità Dio fino alla morte inflittagli dal re Teodorico".  Opere Le date di composizione sono tratte da Philip Edward Phillips, "Anicius Manlius Severinus Boethius: A Chronology and Selected Annotated Bibliography", in Noel Harold Kaylor Jr., & Philip Edward Phillips, (a cura di), A Companion to Boethius in the Middle Ages, Leiden, Brill, 2012,551–589.  Opere matematiche De institutione arithmetica (c. 500) adattamento delle Introductionis Arithmeticae di Nicomaco di Gerasa (c. 160 - c. 220). De Institutione musica (c. 510), si basa su un'opera perduta di Nicomaco di Gerasa e sulla Harmonica di Tolomeo. Opere logiche A) Traduzioni dal greco Porphyrii Isagoge (traduzione dell'Isagoge di Porfirio) In Categorias Aristotelis De Interpretatione vel Periermenias Interpretatio priorum Analyticorum (due versioni) Interpretatio Topicorum Aristotelis Interpretatio Elenchorum Sophisticorum Aristotelis B) Commenti a Porfirio, Aristotele e Cicerone In Isagogen Porphyrii commenta (due versioni, la prima basata sulla traduzione di Gaio Mario Vittorino, (c. 504-505); la seconda sulla sua traduzione (507-509). In Aristotelis Categorias (c. 509-511) In librum Aristotelis de interpretatione Commentaria minora (non prima del 513) In librum Aristotelis de interpretatione Commentaria majora (c. 515-516) In Aristotelis Analytica Priora (due versioni) (c.520-523) Commentaria in Topica Ciceronis (incompleta: manca la fine del sesto libro e tutto il settimo) Opere originali De syllogismo cathegorico (505-506) De divisione (515-520?) De hypotheticis syllogismis (c. 516-522) In Ciceronis Topica (prima del 522) De topicis differentiis (prima del 523) Introductio ad syllogismos cathegoricos (c. 523) Opuscola Sacra (trattati teologici) (c. 520) De Trinitate (c. 520-521) Utrum Pater et Filius et Spiritus Sanctus de divinitate substantialiter praedicentur (Se "Padre" "Figlio" e "Spirito Santo", siano predicati sostanzialmente della Divinità) Quomodo substantiae in eo quod sint bonae sint cum non sint substantialia bona conosciuto anche col titolo De Hebodmadibus (In che modo le sostanze siano buone in quel che sono, pur non essendo beni sostanziali) De fide Catholica Contra Eutychen et Nestorium De consolatione Philosophiae (524-525). Frammenti di un trattato sulla geometria sono pubblicati in: Menso Folkerts (a cura di), Boethius' Geometrie II. Ein mathematisches Lehrbuch des Mittelalters, Wiesbaden, Franz Steiner, 1970.  Edizioni Severino Boezio, Dialectica, Venetiis, apud Iuntas, 1547. Manlii Severini Boethii Opera Omnia, Patrologiae cursus completus, Series latina, vol. 63 e 64, 1882 - 1891. Anicii Manlii Severini Boethii Opera, I-II, Turnholt 1957-1999 Anicius Manlius Severinus Boethius Torquatus, De consolatione philosophiae. Opuscula theologica, ed. C. Moreschini, editio altera, Monachii - Lipsiae, 2005 (ed. prior 2000) Traduzioni italiane Boezio Severino Delle consolazione della filosofia, Tradotto dalla Lingua Latina in Volgar Fiorentino da Benedetto Varchi, Con Annotazioni a margine e Tavola delle cose più segnalate. Si aggiunge la Vita dell'Autore..., in Venezia, MDCCLXXXV, presso Leonardo Bassaglia, Venezia, 1785.[11] La consolazione della Filosofia, traduzione di Umberto Moricca, Firenze, Salani, 1921. Philosophiae consolatio, testo con introduzione e trad. di Emanuele Rapisarda, Catania, Centro di Studi sull'antico Cristianesimo, 1961. La consolazione della filosofia, traduzione di R. Del Re, Roma, Edizioni dell'Ateneo, 1968. Trattato sulla divisione, traduzione di traduzione, introduzione e commento di Lorenzo Pozzi, Padova, Liviana Editrice, 1969. De hypotheticis syllogismis, testo latino, traduzione, introduzione e commento di Luca Obertello, Brescia, Paideia, 1969. La consolazione della filosofia, introduzione di Christine Mohrmann, trad. di Ovidio Dallera, Collana BUR, Milano, Rizzoli, 1970. La Consolazione della filosofia. Gli Opuscoli teologici, traduzione di A. Ribet, a cura di Luca Obertello, Collana Classici del pensiero, Milano, Rusconi, 1980,978-88-182-2484-9. De Institutione musica, testo e traduzione di Giovanni Marzi, Roma, 1990. La consolazione della filosofia, a cura di Claudio Moreschini, Collezione Classici Latini, Torino, POMBA, 1994,978-88-020-4825-3. La consolazione di Filosofia, A cura di Maria Bettetini. Traduzione di Barbara Chitussi, note di Giovanni Catapano. Testo latino a fronte, Collana NUE, Torino, Einaudi, 2010,978-88-061-9973-9. I valori autentici, a cura di M. Jovolella, Collana Oscar Saggezze, Milano, Mondadori, 2010,978-88-046-0023-7. La ricerca della felicità (Consolazione della Filosofia III), A cura di M. Zambon, Collana Letteratura universale.Il convivio, Venezia, Marsilio, 2011,978-88-317-0827-2. Il De topicis differentiis di Severino Boezio, a cura di Fiorella Magnano, Palermo, Officina di Studi Medievali, 2014. Le differenze topiche. Testo latino a fronte, A cura di Fiorella Magnano, Collana Il pensiero occidentale, Milano, Bompiani, 2017,978-88-452-9399-3. Note  Battista Mondin, La prima Scolastica: Boezio, Cassiodoro, Scoto Eriugena  Martirologio romano, citato in Severino Boezio, in Santi, beati e testimoni - Enciclopedia dei santi, santiebeati.  Ennodio, Epistole, vi.6, vii.13, viii.1.  Cassiodoro, Variae, i.45.  Cassiodoro, Variae, ii.40.  De consolatione philosophiae, ii. 3.8.  De consolatione philosophiae, i 4.10-14.  Anonimo Valesiano, 14.85.  Il sepolcro di Boezio, su academia.edu.  Alessio Narbone, Bibliografia Sicola sistematica o apparato metodico alla storia letteraria della Sicilia, Volume I, 1850,478.  Il libro contiene una iniziale dedica a ""Cosimo De' Medici Gran Duca di Toscana"", poi la ""VITA DI ANICIO MANLIO TORQUATO SEVERINO BOEZIO scritta latinamente da Giulio Marziano Rota ed ora nuovamente volgarizzata"", ed infine la traduzione in fiorentino "" volgare fiorentina"" di Benedetto Varchi che traduce in italiano anche le parti non in prosa con versi in rime alternate: ultima cosa curiosa, alla fine ci sono due ''''Inni d'ELPIDE, Matrona Siciliana Consorte di Boezio''''. Bibliografia «Anicius Manlius Severinus Boethius iunior 5», The Prosopography of the Later Roman Empire volume II,233–236 L. M. Baixauli, Boezio. La ragione teologica, Milano, 1997 Henry Chadwick, Boezio: la consolazione della musica, della logica, della teologia e della filosofia, Bologna, 1986 G. d'Onofrio, Fons scientiae. La dialettica nell'Occidente tardo antico, Napoli, 1984 A. de Libera, Il problema degli universali da Platone alla fine del Medioevo, Firenze, 1999 Anselmo Maria Frigerio, “Sulla prima scolastica medievale", Torino 1927 A. M. Frigerio, Il pensiero teologico ed etico di Severino Boezio, Torino 1929 A. M. Frigerio, Lo sviluppo filosofico della dottrina cristiana dell'alto medioevo, Torino 1935 M. T. Fumagalli Beonio Brocchieri e M. Parodi, Storia della filosofia medievale, Milano, 200588-420-4857-7 F. Gastaldelli, Boezio, Roma, 1997 Aurelia Josz, Severino Boezio nel dramma della romanità: visione nella storia, Milano, Treves, 1937, SBN IT\ICCU\LO1\0365764. Bruno Maioli, Teoria dell'essere e dell'esistente e classificazione delle scienze in M. S. Boezio, Roma, Bulzoni, 1978 C. Micaelli, Dio nel pensiero di Boezio, Napoli, 1994 C. Micaelli, Studi sui trattati teologici di Boezio, Napoli, 1984 M. Milani, Boezio. L'ultimo degli antichi, Milano, 1994 Christine Mohrmann, Introduzione alla Consolazione della filosofia, BUR, 1977 Battista Mondin, La prima Scolastica: Boezio, Cassiodoro, Scoto Eriugena, Euntes docete. Commentaria Urbaniana, Roma 44 (1991) 5-30 Claudio Moreschini, Boezio e la tradizione del Neoplatonismo latino, in «Atti del Convegno Internazionale di Studi Boeziani», Roma, 1981 Claudio Moreschini, Neoplatonismo e Cristianesimo: «partecipare a Dio» secondo Boezio e Agostino, Catania, 1991 Claudio Moreschini, Varia boethiana, D'Auria M., 2003 Luca Obertello, Severino Boezio, 2 voll., Genova, 1974 Roberto Pinzani, La logica di Boezio, Milano, 2003 E. Rapisarda, La crisi spirituale di Boezio, Catania, 1953 F. Troncarelli, Boethiana Aetas. Modelli grafici e fortuna manoscritta della «Consolatio Philosophiae» tra IX e XII secolo, Firenze, 1993 Voci correlate De Institutione musica Tavola pitagorica Altri progetti Collabora a Wikisource Wikisource contiene una pagina dedicata a Severino Boezio Collabora a Wikisource Wikisource contiene una pagina in lingua latina dedicata a Severino Boezio Collabora a Wikiquote Wikiquote contiene citazioni di o su Severino Boezio Collabora a Wikimedia Commons Wikimedia Commons contiene immagini o altri file su Severino Boezio Collegamenti esterni Severino Boezio, su Treccani – Enciclopedie on line, Istituto dell'Enciclopedia Italiana.Severino Boezio, in Enciclopedia Italiana, Istituto dell'Enciclopedia Italiana.Severino Boezio, su Enciclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.Claudio Leonardi, Severino Boezio, in Dizionario biografico degli italiani, vol. 11, Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1969.(DE) Severino Boezio, su ALCUIN, Università di Ratisbona.Severino Boezio, su MacTutor, University of St Andrews, Scotland.(LA) Opere di Severino Boezio, su Musisque Deoque.(LA) Opere di Severino Boezio, su digilibLT, Università degli Studi del Piemonte Orientale Amedeo Avogadro.Opere di Severino Boezio / Severino Boezio (altra versione) / Severino Boezio (altra versione) / Severino Boezio (altra versione) / Severino Boezio (altra versione) / Severino Boezio (altra versione) / Severino Boezio (altra versione) / Severino Boezio (altra versione), su openMLOL, Horizons Unlimited srl.Opere di Severino Boezio, su Open Library, Internet Archive.Opere di Severino Boezio, su Progetto Gutenberg.Audiolibri di Severino Boezio, su LibriVox.Severino Boezio, su Goodreads.(FR) Bibliografia su Severino Boezio, su Les Archives de littérature du Moyen Âge.Severino Boezio, in Catholic Encyclopedia, Robert Appleton Company.Severino Boezio, su Santi, beati e testimoni, santiebeati.Spartiti o libretti di Severino Boezio, su International Music Score Library Project, Project Petrucci LLC.Severino Boezio, su MusicBrainz, MetaBrainz Foundation.John Marenbon, Anicius Manlius Severinus Boethius, in Edward N. Zalta (a cura di), Stanford Encyclopedia of Philosophy, Center for the Study of Language and Information (CSLI), Università di Stanford.The Philosophical Works of Boethius. Editions and Translations, su historyoflogic.com.Boethius' Logic and Metaphysics. An Annotated Bibliography, su historyoflogic.com. Essere ed esistenza nell'opera di Severino Boezio, su mondodomani.org. Boezio e la questione della felicità, su donbosco-torino. Temi del De consolatione philosophiae e cenni biografici del filosofo, su taozen. Opera Omnia, su documentacatholicaomnia.eu. dal Migne, Patrologia Latina, con indici analitici. De Arte Arithmetica libri duo, su daten.digitale-sammlungen.de. Manoscritto conservato nella Biblioteca digitale di Monaco di Baviera. De institutione Musica, su imslp.org. PredecessoreConsole romanoSuccessore Flavio Importuno, sine collega510Flavio Arcadio Placido Magno Felice, Flavio Secondino V · D · M Padri e dottori della Chiesa cattolica Severino Boezio Boetius.png Magister officiorum del Regno Ostrogoto Durata mandatosettembre 522 – agosto 523 MonarcaTeodorico il Grande Console del Regno Ostrogoto Durata mandato510 MonarcaTeodorico il Grande PredecessoreFlavio Importuno SuccessoreMagno Felice Flavio Secondino Senatore romano Durata mandato510 – settembre 524 Dati generali Professionefilosofo San Severino Boezio Fl Boetio (Flavio Boezio) - Studiolo di Federico da MontefeltroFl Boetio (Flavio Boezio) - Studiolo di Federico da Montefeltro   Padre della Chiesa Martire    NascitaRoma, 475/477 MortePavia, 524/526 Venerato daTutte le Chiese che ammettono il culto dei santi Ricorrenza23 ottobre Attributipalma ManualeInter latinos aristotelis interpretes et aetate primi, et doctrina praecipui dialectica, 1547. Da BEIC, biblioteca digitale. Boezio raffigurato col proprio suocero, Quinto Aurelio Memmio Simmaco, nobile e letterato romano.Controllo di autoritàVIAF100218964 · ISNI0000 0001 2283 4442 · SBN IT\ICCU\CFIV\082200 · Europeana agent/base/145483 · LCCNn79029805 · GND (DE) 11851282X · BNF (FR) cb14840639m (data) · BNE (ES) XX859481 (data) · ULAN500355319 · NLA35019855 · BAV495/44468 · CERL cnp01316117 · NDL (EN, JA) 00434105 · WorldCat Identitieslccn-n79029805 Filosofia Portale Filosofia Letteratura Portale Letteratura Lingua latina Portale Lingua latina Categorie: Filosofi romaniSenatori romaniNati a RomaMorti a PaviaAniciiConsoli medievali romaniFilosofi cristianiFilosofi giustiziatiMartiri cristianiMagistri officiorumPersonaggi citati nella Divina Commedia (Paradiso)Santi romani del VI secoloTeorici della musica italianiTraduttori dal greco al latino[alter. Refs.: Boethiius, in Stanford Encyclopaedia. Luigi Speranza, "Grice e Boezio," per Il Club Anglo-Italiano, The Swimming-Pool Library, Villa Grice, Liguria, Italia. Bollettino della Società filosofica italiana. Cum sit necessarium, Chrisaorie, et ad eam quae est apud Aristotelem praedicamentorum doctrinam nosse quid genus sit et quid differentia quidque species et quid proprium et quid accidens, et ad definitionum assignationem, et omnino ad ea quae in divisione vel demonstratione sunt utilia, hac istarum rerum speculatione compendiosam tibi traditionem faciens temptabo breviter velut introductionis modo ea quae ab antiquis dicta sunt aggredi; altioribus quidem quaestionibus abstinens, simpliciores vero mediocriter coniectans. Mox de generibus et speciebus illud quidem sive subsistunt sive in solis nudis purisque intellectibus posita sunt sive subsistentia corporalia sunt an incorporalia, et utrum separata an in sensibilibus et circa ea constantia, dicere recusabo. Altissimum enim est huiusmodi negotium et maioris egens inquisitionis. Illud vero quemadmodum de his ac de propositis probabiliter antiqui tractaverint, et horum maxime Peripatetici, tibi nunc temptabo monstrare. Videtur autem neque genus neque species simpliciter dici. Genus enim dicitur et aliquorum quodammodo se habentium ad unum aliquid et ad se invicem collectio, secundum quam significationem Romanorum dicitur genus, ab unius scilicet habitudine -- dico autem Romuli -- et multitudinis habentium aliquo modo ad invicem eam quae ab illo est cognationem secundum divisionem ab aliis generibus dictam. Dicitur autem et aliter rursus genus quod est uniuscuiusque generationis principium vel ab eo qui genuit vel a loco in quo quis genitus est. Sic enim Oresten quidem dicimus a Tantalo habere genus, Illum autem ab Hercule, et rursus Pindarum quidem Thebanum esse genere, Platonem vero Atheniensem; et enim patria principium est uniuscuiusque generationis quemadmodum pater. Haec autem videtur promptissima esse significatio; Romani enim qui ex genere descendunt Romuli, et Cecropidae qui ex genere descendunt Cecropis et horum proximi. Et prius quidem appellatum est genus uniuscuiusque generationis principium, dehinc etiam multitudo eorum qui sunt ab uno principio; ut a Romulo, dividentes et ab aliis separantes, dicebamus omnem illam collectionem esse Romanorum genus. Aliter autem rursus dicitur genus, cui supponitur species ad horum fortasse similitudinem dictum. Etenim principium quoddam est huiusmodi genus earum quae sub ipso sunt specierum, videturque et omnem eam multitudinem continere quae sub ipso sunt specierum. Tripliciter igitur cum genus dicatur, de tertio apud philosophos sermo, quod etiam describentes assignaverunt, dicentes, genus esse quod de pluribus et differentibus specie, in eo quod quid sit praedicatur, ut animal. Eorum enim quae praedicantur alia quidem de uno dicuntur solo, sicut individua sicut Socrates et hic et hoc, alia vero de pluribus, quemadmodum genera et species et differentiae et propria, et accidentia communiter sed non proprie alicui. Est autem genus quidem ut animal, species vero ut homo, differentia autem ut rationale, proprium ut risibile, accidens ut album, nigrum, sedere. Ab his ergo quae de uno solo praedicantur differunt genera, eo quod haec de pluribus dicuntur. Ab his autem rursus quae de pluribus, a speciebus quidem, quoniam species etsi de pluribus praedicentur, non tamen de differentibus specie, sed numero: homo enim cum sit species, de Socrate et Platone praedicatur, qui non specie a se invicem differunt, sed numero. Animal vero cum sit genus, de homine, equo, et boue praedicatur, qui differunt a se invicem specie, non numero solum. A proprio quoque differt genus, quoniam proprium de una sola specie, cuius est proprium, praedicatur, et de iis quae sub una specie sunt individuis, quemadmodum risibile de homine solo, et de particularibus hominibus: genus autem non de una solum specie praedicatur, sed de pluribus et differentibus. A differentia vero et ab iis quae communiter sunt accidentia differt genus, quoniam etsi de pluribus et differentibus specie praedicentur differentiae, et communiter accidentia, non tamen in eo quod quid sit praedicantur, sed potius in eo quod quale est, et quomodo se habet. Interrogantibus enim aliquibus quid est illud de quo praedicantur haec? genus respondebimus: differentias autem et communiter et accidentia non respondebimus. Non enim in eo quod quid est praedicantur de subiecto, sed magis in eo quod quale sit. Interrogantibus enim qualis est homo? dicimus rationalis, et qualis est corvus, dicimus niger. Est autem rationale, differentia: nigrum vero, accidens. Quando autem quid est homo interrogamur, animal respondemus: est autem genus hominis animal. Quare genus de pluribus praedicari dividit ipsum ab iis quae de uno solo dicuntur, sicut individua; de differentibus vero specie, separat eumdem ab iis quae sicut species praedicantur, vel sicut propria: in eo autem quod quid sit praedicari, dividit ipsum a differentiis et communiter accidentibus, quae singula non in eo quod quid sit praedicatur, sed in eo quod quale est, vel quomodo se habet. Nihil igitur neque superfluum, neque minus continet generis dicta descriptio. Species autem dicitur quidem, et de uniuscuiusque forma, secundum quam dictum est: primum quidem species digna est imperio: Dicitur autem species, et ea quae est sub assignato genere, secundum quam solemus dicere, hominem quidem speciem animalis, cum sit genus animal; album autem coloris speciem, triangulum vero figurae speciem. Quod si etiam genus assignantes speciei meminimus, dicentes quod de pluribus et differentibus specie in eo quod quid praedicatur, et speciem dicimus id quod sub assignato genere ponitur. Nosse oportet quod quoniam genus alicuius est genus, et species alicuius est species, idcirco necesse est et in utrorumque rationibus utrisque uti. Assignant ergo et sic speciem: Species est quae sub assignato genere ponitur, et de qua genus in eo quod quid sit praedicatur. Amplius autem sic quoque: Species est quae de pluribus et differentibus numero, in eo quod quid sit praedicatur; sed haec quidem assignatio specialissimae est, et eius quae solum species est, non etiam genus: aliae vero et non specialissimarum esse possunt. Planum autem erit quod dicitur hoc modo: In unoquoque praedicamento sunt quaedam generalissima, et rursus alia specialissima, et inter generalissima et specialissima sunt alia quae et genera et species eadem dicuntur. Est autem generalissimum quidem supra quod non est aliud aliquod superveniens genus. Specialissimum autem post quod non est alia aliqua inferior species. Inter generalissimum autem et specialissimum, alia sunt quae et genera et species sunt eadem, ad aliud tamen et aliud sumpta. Sit autem manifestum in uno praedicamento quod dicitur substantia: est quidem et ipsa genus, sub hac autem est corpus, et sub corpore animatum corpus, sub quo animal: sub animali vero, rationale animal, sub quo homo: sub homine vero, Socrates et Plato, et qui sunt particulares homines. Sed horum substantia quidem, generalissimum est, et genus solum: homo vero specialissimum, et solum species; corpus vero, species quidem est substantiae, genus vero corporis animati, sed et animatum corpus, species quidem est corporis, genus vero animalis. Rursus animal species quidem est corporis animati, genus vero animalis rationalis, sed rationale animal, species quidem est animalis, genus autem hominis: homo vero species est rationalis animalis, non autem etiam genus particularium hominum, sed solum species. Ac omne quod est ante individua proximeque de ipsis praedicatur, species erit solum, non etiam genus. Quemadmodum igitur substantia cum suprema sit, eo quod nihil supra eam sit, genus est generalissimum, sic et homo, cum sit species, postquam non est alia species, neque aliquid eorum quae possunt dividi in species, sed solum individua (individuum enim est Socrates et Plato, et hoc album), species erit solum, et ultima species (et ut dictum est) specialissima: quae vero in medio sunt, eorum quidem quae supra se sunt species erunt, eorum vero quae post genera sunt, quare haec quidem duas habent habitudines, illam quae est ad superiora, secundum quam species dicuntur esse ipsorum, et eam quae est ad posteriora, secundum quam genera ipsorum esse dicuntur. Extrema vero habent unam habitudinem, nam et generalissimum ad ea quae posteriora sunt, habet habitudinem, cum genus sit omnium supremum: eam vero quae est ad superiora non habet, cum sit supremum, et primum principium, et (ut diximus) supra quod non est aliud superveniens genus: et specialissimum etiam unam habet habitudinem, ea quae est ad superiora, quorum est species: eam vero quae est ad posteriora non diversam habet sed eandem, nam et individuorum species dicitur. Sed species quidem individuorum, velut ea continens, species vero superiorum, ut quae ab illis contineatur. Determinant ergo generalissimum ita, quod cum genus sit non est species: et rursus, supra quod non est aliud superveniens genus: specialissimum vero, quod cum sit species, non est genus, et quod cum sit species, non amplius in species dividere possumus, et hoc modo quod de pluribus et differentibus numero, in eo quod quid sit, praedicatur. Ea vero quae sunt in medio extremorum, subalterna vocantur genera et species, et unumquodque eorum species esse potest et genus, ad aliud quidem, et ad aliud sumpta. Ea vero quae sunt supra specialissima usque ad generalissimum ascendentia, vicissim genera dicuntur et species, ut Agamemnon, Atrides, Pelopides, Tantalides, et ultimo Iovis. Sed in familiis quidem plerumque reducuntur ad unum principium, verbi gratia ad Iovem. In generibus autem et speciebus non sic se habet; neque enim unum commune genus omnium est ens, nec omnia eiusdem generis sunt secundum unum supremum genus, quemadmodum dicit Aristoteles, sed sint posita, quemadmodum dictum est in praedicamentis, prima decem genera, quasi decem prima principia. Et si omnia quis entia vocet, aequivoce inquit nuncupabit, non univoce: si enim ens unum esset commune omnium genus, univoce omnia entia dicerentur: cum vero sint decem prima, commune est ens secundum nomen solum, non etiam secundum rationem, quae secundum entis nomen est. Decem quidem igitur generalissima sunt, specialissima vero in numero quidem quodam sunt, non tamen infinito. Individua autem quae sunt post specialissima, infinita sunt quapropter usque ad specialissima a generalissimis descendentes iubebat Plato quiescere. Descendere autem per media dividendo specificis differentiis, infinita vero relinquenda suadet, neque enim eorum posse fieri disciplinam. Descendentibus igitur ad specialissima necesse est, dividendo per multitudinem ire, ascendentibus vero ad generalissima necesse est colligere multitudinem in unum: collectivum enim multorum in unam naturam species est, et magis etiam genus. Particularia vero et singularia e contrario, in multitudinem semper dividunt id quod unum est, participatione enim speciei, plures homines, sunt unus homo, in particularibus autem et singularibus, unus et communis, plures, divisivum enim est semper quod singulare est, collectivum autem et adunativum quod commune est. Assignato autem genere, specie quid sit utrumque, et genere quidem uno existente, speciebus vero pluribus: semper enim divisio generis in species plures est, genus quidem semper de speciebus praedicatur, et omnia superiora de inferioribus, species autem neque de proximo sibi genere, neque de superioribus, neque enim convertitur. Oportet enim aut aequa de aequis praedicari, ut hinnibile de equo, aut maiora de minoribus, ut animal de homine, minora vero de maioribus minime: nec enim animal dicis esse hominem, quemadmodum dicis hominem animal. De quibus autem species praedicatur, de his necessario et speciei genus praedicatur et generis genus, usque ad generalissimum. Si enim verum est dicere: Socratem hominem, hominem autem animal, animal vero substantiam, verum est Socratem animal dicere atque substantiam: semper igitur cum superiora de inferioribus praedicentur, species quidem de individuo praedicabitur, genus autem et de specie et de individuo; generalissimum autem et de genere, et de generibus, si plura sunt media et subalterna, et de specie, et de individuo: Dicitur enim generalissimum quidem de omnibus sub se positis generibus et speciebus et individuis; genus autem quod ante specialissimum est, de omnibus specialissimis et de individuis, solum autem species de omnibus individuis, individuum autem praedicatur de uno solo particulari. Individuum autem dicitur Socrates, et hoc album, et hic veniens Sophronisci filius, si solus sit ei Socrates filius). Individua autem dicuntur huiusmodi, quoniam ex proprietatibus consistit unumquodque eorum, quarum collectio numquam in alio quolibet eadem erit. Socratis enim proprietates nunquam in alioquo quolibet erunt particularium eaedem. Hae vero quae sunt hominis proprietates: dico autem eius qui est communis, erunt eaedem pluribus, magis autem in omnibus particularibus hominibus in eo quod homines sunt. Continetur igitur individuum quidem sub specie, species autem sub genere. Totum enim quidem est genus, individuum autem pars, species vero totum et pars: sed pars quidem alterius, totum vero non alterius, sed in aliis. In partibus enim totum est. De genere quidem et specie, et quid sit generalissimum, et quid specialissimum, et quae genera, et species eadem sunt, et quae individua, et quot modis genus et species dicatur, sufficienter dictum est. Differentia vero communiter, proprie, et magis proprie dicitur. Communiter quidem differre alterum ab altero dicitur, quoniam alteritate quadam differt quocunque modo, vel a seipso vel ab alio; differt enim Socrates a Platone alteritate quadam, et ipse a se puero iam vir factus, et a se faciente aliquid cum quiescit, et semper in aliquo modo habendi se alteritatibus spectatur.                 Proprie autem differre alterum ab altero dicitur, quando inseparabili accidente alterum ab altero differt. Inseparabile vero accidens est, ut nasi curvitas, caesitas oculorum, et cicatrix cum ex vulnere occalluerit. Magis autem proprie alterum differre ab altero dicitur, quando specifica differentia differt, quemadmodum homo ab equo specifica differentia differt rationali qualitate. Universaliter ergo omnis differentia alteratum facit cuilibet adveniens, sed ea quae est communiter et proprie, alteratum facit: illa autem quae est magis proprie, aliud. Differentiarum enim, aliae quidem alteratum faciunt, aliae vero aliud. Illae igitur quae faciunt aliud, specificae uocantur; illae vero quae alteratum, simpliciter differentiae: animali enim rationalis differentia adveniens aliud facit, et speciem animalis facit. Illa vero quae est movendi, alteratum facit a quiescente. Quare haec quidem aliud, illa vero alteratum solum facit. Secundum igitur aliud facientes differentias et divisiones fiunt a generibus in species, et diffinitiones assignantur, quae sunt ex genere, et huiusmodi differentiis: secundum autem eas quae solum alteratum faciunt, alterationes solum consistunt, et aliquo modo se habentis permutationes. A superioribus rursus inchoanti dicendum est, differentiarum alias quidem esse separabiles, alias vero inseparabiles. Moveri enim et quiescere, et sanum esse, et aegrum, et quaecunque his proxima sunt, separabilia sunt. At vero aquilum esse, vel simum, vel rationale, vel irrationale, inseparabilia sunt. Inseparabilium autem, aliae quidem sunt per se, aliae vero per accidens; nam rationale per se inest homini, et mortale, et disciplinae esse susceptibile. At vero aquilum esse vel simum, per accidens et non per se. Illae igitur quae per se sunt, in ratione substantiae accipiuntur, et faciunt aliud: illae vero quae secundum accidens, nec in substantiae ratione accipiuntur, nec faciunt aliud, sed alteratum. Et illae quidem quae per se sunt, non suscipiunt magis et minus: illae vero quae per accidens, et si inseparabiles sint, intentionem accipiunt et remissionem: nam neque genus magis et minus praedicatur de eo cuius est genus, neque generis differentiae, secundum quas dividitur: ipsae enim sunt quae uniuscuiusque rationem complent: esse autem unicuique unum et idem, nec intentionem nec remissionem suscipiens est, aquilum autem vel simum esse, vel coloratum aliquo modo, et intenditur et remittitur. Cum igitur tres species differentiae considerentur, et cum hae quidem sint separabiles, illae vero inseparabiles, et rursus inseparabilium, hae quidem sint per se, illae vero per accidens, et rursus earum quae per se sint differentiarum, aliae quidem sunt, secundum quas dividimus genera in species aliae vero secundum quas haec quae divisa sunt specificantur; ut, cum per se differentiae omnes huiusmodi sint animalis, animati et sensibilis, rationalis et irrationalis, mortalis et immortalis, ea quidem quae est animati et sensibilis differentia, constitutiva est animalis substantiae: est enim animal substantia animata sensibilis, ea vero quae est mortalis et immortalis differentia, itemque rationalis et irrationalis, divisivae sunt animalis differentiae, per eas enim genera in species dividimus. Sed hae quidem quae divisivae sunt differentiae generum, completivae fiunt et constitutivae specierum: dividitur enim animal rationali et irrationali differentia, et rursus mortali et immortali differentia, sed ea quae sunt rationalis differentiae et mortalis, constitutivae sunt hominis, rationalis vero et immortalis, Dei: illae vero quae sunt irrationalis et mortalis, irrationabilium animalium. Sic et suprema substantia, cum divisiva sit animati et inanimati differentia, sensibili et insensibili, animata et sensibilis congregatae ad substantiam, animal perfecerunt, animata vero et insensibilis perfecerunt plantam. Quoniam ergo eaedem aliquo modo acceptae fiunt constitutivae, aliquo modo autem divisivae, omnes specificae dicuntur: et his maxime opus est ad divisiones generum et diffinitiones specierum, sed non his quae secundum accidens inseparabiles, nec magis his, quae sunt separabiles. Quas etiam determinantes dicunt: Differentia est qua abundat species a genere. Homo enim ab animali plus habet rationale et mortale: animal enim ipsum nihil horum est, nam unde haberent species differentias? nec enim omnes oppositas habet, namque idem simul habebit oppositas, sed quemadmodum probant, potestate quidem habet omnes differentias sub se, actu vero nullam. Et sic nec ex his quae non sunt, aliquid fit, nec in eodem simul opposita erunt. Definiunt autem eam et hoc modo: Differentia est quod de pluribus et differentibus specie in eo quod quale sit praedicatur rationale enim et mortale, de homine praedicatum in eo quod quale quiddam est homo dicitur sed non in eo quod quid est; "Quid est" enim "homo?" interrogatis nobis conveniens est dicere "Animal"; quale autem animal inquisiti, quoniam rationale et mortale est convenienter assignabimus. Rebus enim ex materia et forma constantibus vel ad similitudinem materiae specieique constitutionem habentibus (quemadmodum statua ex materia est aeris, forma autem figura), sic et homo communis et specialis ex materia quidem similiter consistit genere, ex forma autem differentia, totum autem hoc animal rationale mortale homo est quemadmodum illic statua. Describunt autem huiusmodi differentiam et hoc modo: Differentia est quod aptum natum est dividere quae sub eodem sunt genere rationale enim et irrationale hominem et equum, quae sub eodem sunt genere quod est animal, dividunt. Assignant autem etiam hoc modo: Differentia est qua differunt a se singula nam secundum genus non differunt; sumus enim mortalia animalia et nos et irrationabilia sed additum rationabile separavit nos ab illis; rationabiles sumus et nos et dii sed mortale appositum disiunxit nos ab illis. Interius autem perscrutantes et speculantes differentiam, dicunt non quodlibet eorum quae sub eodem sunt genere dividentium esse differentiam sed quod ad esse conducit et quod eius quod est esse rei pars est; neque enim quod aptum natum est nauigare erit hominis differentia, etsi proprium sit hominis. Dicimus enim: animalium haec quidem apta nata sunt ad nauigandum, illa vero minime dividentes ab aliis, sed aptum natum esse ad nauigandum non erat completiuum substantiae nec eius pars sed aptitudo quaedam eius est (idcirco quoniam non est talis quales sunt quae specificae dicuntur differentiae). Erunt igitur specificae differentiae quaecumque alteram faciunt speciem et quaecumque in eo quod quale est accipiuntur. Et de differentiis quidem ista sufficiunt. Proprium vero quadrifariam dividunt. Nam et id quod soli alicui speciei accidit, etsi non omni (ut homini medicum esse vel geometrem), et quod omni accidit, etsi non soli (quemadmodum homini esse bipedem), et quod soli et omni et aliquando (ut homini in senectute canescere), quartum vero in quo concurrit et soli et omni et semper (quemadmodum homini esse risibile; nam, etsi non ridet, tamen risibile dicitur, non quod iam rideat sed quod aptus natus sit; hoc autem ei semper est naturale; et equo hinnibile). Haec autem proprie propria perhibent, quoniam etiam convertuntur; quicquid enim equus, et hinnibile, et quicquid hinnibile, equus. Accidens vero est quod adest et abest praeter subiecti corruptionem. Dividitur autem in duo, in separabile et in inseparabile; namque dormire est separabile accidens, nigrum vero esse inseparabiliter coruo et Aethiopi accidit (potest autem subintellegi et corvus albus et Aethiops amittens colorem praeter subiecti corruptionem). Definitur autem sic quoque: Accidens est quod contingit eidem esse et non esse uel: Quod neque genus neque differentia neque species neque proprium, semper autem est in subiecto subsistens. Omnibus igitur determinatis quae proposita sunt, dico autem genere, specie, differentia, proprio, accidenti, dicendum est quae eis communia adsunt et quae propria. Commune quidem omnibus est de pluribus praedicari; sed genus quidem de speciebus et de individuis, et differentia similiter, species autem de his quae sub ipsa sunt individuis, at vero proprium et de specie et cuius est proprium et de his quae sub specie sunt individuis, accidens autem et de speciebus et de individuis. Namque animal de equis et bubus et canibus praedicatur quae sunt species, et de hoc equo et de hoc boue quae sunt individua; irrationale vero et de equis et de bubus praedicatur et de his qui sunt particulares; species autem, ut homo, solum de his qui sunt particulares praedicatur; proprium autem, quod est risibile, de homine et de his qui sunt particulares; nigrum autem et de specie coruorum et de his qui sunt particulares, quod est accidens inseparabile; et moueri de homine et de equo, quod est accidens separabile sed principaliter quidem de individuis, secundum posteriorem vero rationem de his quae continent individua. Commune est autem generi et differentiae continentia specierum; continet enim et differentia species, etsi non omnes quot genera; rationale enim, etiam si non continet ea quae sunt irrationabilia ut genus quemadmodum animal sed continet hominem et deum quae sunt species. Et quaecumque praedicantur de genere ut genus, et de his quae sub ipso sunt speciebus praedicantur; quaeque de differentia praedicantur ut differentiae, et de ea quae ex ipsa est specie praedicabuntur. Nam, cum sit genus animal, non solum de eo praedicantur ut genus substantia et animatum sed etiam de his quae sunt sub animali speciebus omnibus praedicantur haec usque ad individua; cumque sit differentia rationalis, praedicatur de ea ut differentia id quod est ratione uti, non solum de eo quod est rationale sed etiam de his quae sunt sub rationali speciebus praedicabitur ratione uti. Commune autem est et perempto genere vel differentia simul perimi quae sub ipsis sunt; quemadmodum, si non sit animal, non est equus neque homo, sic, si non sit rationale, nullum erit animal quod utatur ratione. Proprium autem generis est de pluribus praedicari quam differentia et species et proprium et accidens; animal enim de homine et equo et aue et serpente, quadrupes vero de solis quattuor pedes habentibus, homo vero videtur de solis individuis, et hinnibile de equo et de his qui sunt particulares; et accidens similiter de paucioribus. Oportet autem differentias accipere quibus dividitur genus, non eas quae complent substantiam generis. Amplius genus continet differentiam potestate; animalis enim hoc quidem rationale est, illud vero irrationale. Amplius genera quidem priora sunt his quae sunt sub se positis differentiis propter quod simul quidem eas aufert, non autem simul aufertur (sublato enim animali aufertur rationale et irrationale), differentiae vero non auferunt genus (nam, si omnes interimantur, tamen substantia animata sensibilis subintellegi potest quae est animal). Amplius genus quidem in eo quod quid est, differentia vero in eo quod quale quiddam est, quemadmodum dictum est, praedicatur. Amplius genus quidem unum est secundum unamquamque speciem (ut hominis id quod est animal), differentiae vero plurimae (ut rationale, mortale, mentis et disciplinae perceptibile) quibus ab aliis differt. Et genus quidem consimile est materiae, formae vero differentia. Cum autem sint et alia communia et propria generis et differentiae, nunc ista sufficiant. Genus autem et species commune quidem habent de pluribus (quemadmodum dictum est) praedicari; sumatur autem species ut species et non etiam ut genus, si fuerit idem species et genus. Commune autem his est et priora esse eorum de quibus praedicantur et totum quiddam esse utrumque. Differt autem eo quod genus quidem continet species sub se, species vero continentur et non continent genera; in pluribus enim genus quam species est (genera enim praeiacere oportet et formata specificis differentiis perficere species, unde et priora sunt naturaliter genera et simul interimentia sed quae non simul interimantur). Et species quidem cum sit, est et genus, genus vero cum sit non omnino erit et species. Et genera quidem univoce de speciebus praedicantur, species vero de generibus minime. Amplius quidem genera abundant earum quae sub ipsis sunt specierum continentia, species vero generibus abundant propriis differentiis. Amplius neque species fiet umquam generalissimum neque genus specialissimum. Generis autem et proprii commune quidem est sequi species (nam, si homo est, animal est, et, si homo est, risibile est), et aequaliter praedicari genus de speciebus et proprium de his quae illo participant (aequaliter enim et homo et bos animal, et Cato et Cicero risibile). Commune autem et univoce praedicari genus de propriis speciebus et proprium quorum est proprium. Differt autem quoniam genus quidem prius est, posterius vero proprium (oportet enim esse animal, dehinc dividi differentiis et propriis). Et genus quidem de pluribus speciebus praedicari, proprium vero de una sola specie cuius est proprium. Et proprium quidem conversim praedicatur cuius est proprium, genus vero de nullo conversim praedicatur (nam neque si animal est, homo est, neque si animal est, risibile est; sin vero homo, et risibile est, et e converso). Amplius proprium omni speciei inest cuius est proprium et uni et semper, genus vero omni quidem speciei cuius fuerit genus et semper, non autem soli. Amplius species quidem interemptae non simul interimunt genera, propria vero interempta simul interimunt quorum sunt propria, et his quorum sunt propria interemptis et ipsa simul interimuntur. Generis vero et accidentis commune est de pluribus (quemadmodum dictum est) praedicari sive separabilium sit sive inseparabilium; et enim moueri de pluribus, et nigrum de coruis et hominibus et Aethiopibus et aliquibus inanimatis. Differt autem genus accidente quoniam genus ante species est, accidentia vero speciebus inferiora sunt; nam si etiam inseparabile sumatur accidens sed tamen prius est illud cui accidit quam accidens. Et genere quidem quae participant aequaliter participant, accidente vero non aequaliter; intentionem enim et remissionem suscipit accidentium participatio, generum vero minime. Et accidentia quidem in individuis principaliter subsistunt, genera vero et species naturaliter priora sunt individuis substantiis. Et genera quidem in eo quod quid est praedicantur de his quae sub ipsis sunt, accidentia vero in eo quod quale aliquid est vel quomodo se habeat unumquodque; "Qualis est" enim "Aethiops?" interrogatus dicis "Niger", et quemadmodum se Socrates habeat, dicis quoniam sedet vel ambulat. Genus vero quo aliis quattuor differat dictum est. Contingit autem etiam unumquodque aliorum differre ab aliis quattuor, ut, cum quinque quidem sint, unum autem ab aliis quattuor differat, quater quinque (uiginti) fiant omnes differentiae; sed, semper posterioribus enumeratis et secundis quidem una differentia superatis (propterea quoniam iam sumpta est), tertiis vero, duabus, quartis vero tribus, quintis vero quattuor, decem omnes fiunt (quattuor, tres, duae, una). Genus enim differt differentia et specie et proprio et accidenti; quattuor igitur sunt omnes differentiae. Differentia vero quo differt genere dictum est quando quo differret genus ab ea dicebatur; relinquitur igitur quo differat specie et proprio et accidente dicere, et fiunt tres. Rursus species quo quidem differat a differentia dictum est quando quo differret specie differentia dicebatur, quo autem differt species genere dictum est quando quo differret genus specie dicebatur; reliquum est igitur ut quo differat proprio et accidente dicatur; duae igitur etiam istae sunt differentiae. Proprium autem quo differat accidente relinquitur, nam quo specie et differentia et genere differt praedictum est in illorum ad ipsum differentia. Quattuor igitur sumptis generis ad alia differentiis, tribus vero differentiae, duabus autem speciei, una autem proprii ad accidens, decem erunt omnes; quarum quattuor quae erant generis ad reliqua superius demonstravimus. Commune ergo differentiae et speciei est aequaliter participari; homine enim aequaliter participant particulares homines et rationali differentia. Commune vero est et semper adesse his quae participant; semper enim Socrates rationalis et semper Socrates homo. Proprium autem differentiae quidem est in eo quod quale sit praedicari, speciei vero in eo quod quid est; nam, et si homo velut qualitas accipiatur, non simpliciter erit qualitas sed secundum id quod generi aduenientes differentiae eam constituerunt. Amplius differentia quidem in pluribus saepe speciebus consideratur (quemadmodum quadrupes in pluribus animalibus specie differentibus), species vero in solis his quae sub specie sunt individuis est. Amplius differentia prima est ab ea specie quae est secundum ipsam; simul enim ablatum rationale interimit hominem, homo vero interemptus non aufert rationale, cum sit deus. Amplius differentia quidem componitur cum alia differentia (rationale enim et mortale compositum est in substantia hominis), species vero speciei non componitur ut gignat aliquam aliam speciem (quidam enim equus cuidam asino permiscetur ad muli generationem, equus autem simpliciter asino numquam conveniens perficiet mulum). Differentia vero et proprium commune quidem habent aequaliter participari ab his quae eorum participant; aequaliter enim rationalia rationalia sunt et risibilia risibilia sunt. Et semper et omni adesse commune utrisque est; sive enim curtetur qui est bipes, non substantiam perimit sed ad quod natum est semper dicitur; nam et risibile, eo quod natum est habet id quod est semper sed non eo quod semper rideat. Proprium autem differentiae est quoniam haec quidem de pluribus speciebus dicitur saepe (ut rationale de homine et deo), proprium vero in una sola specie cuius est proprium. Et differentia quidem illis est consequens quorum est differentia sed non convertitur, propria vero conversim praedicantur quorum sunt propria idcirco quoniam convertuntur. Differentiae autem et accidenti commune quidem est de pluribus dici, commune vero ad ea quae sunt inseparabilia accidentia semper et omnibus adesse; bipes enim semper adest omnibus coruis, et nigrum esse similiter. Differunt autem quoniam differentia quidem continet et non continetur (continet enim rationalitas hominem), accidentia vero quodam quidem modo continent eo quod in pluribus sint, quodam vero modo continentur eo quod non unius accidentis susceptibilia sunt subiecta sed plurimorum. Et differentia quidem inintendibilis est et inremissibilis, accidentia vero magis et minus recipiunt. Et impermixtae quidem sunt contrariae differentiae, mista vero contraria accidentia. Huiusmodi quidem communiones et proprietates differentiae et caeterorum sunt. Species vero quo quidem differat a genere et differentia dictum est in eo quod dicebamus quo genus differt caeteris et quo differentia differret caeteris. Speciei autem et proprii commune est de se invicem praedicari; nam, si homo, risibile est, et si risibile, homo est (risibile vero quoniam secundum id quod natum est dicitur, saepe iam dictum est); aequaliter enim sunt species his quae eorum participant et propria quorum sunt propria. Differt autem species proprio quoniam species quidem potest et aliis genus esse, proprium vero et aliarum specierum esse impossibile est. Et species quidem ante subsistit quam proprium, proprium vero postea fit in specie; oportet enim hominem esse ut sit risibile. Amplius species quidem semper actu adest subiecto, proprium vero aliquando potestate; homo enim semper actu est Socrates, non vero semper ridet quamuis sit natus semper risibilis. Amplius quorum termini differentes, et ipsa sunt differentia; est autem speciei quidem sub genere esse et de pluribus et differentibus numero in eo quod quid est praedicari et caetera huiusmodi, proprii vero quod est soli et semper et omni adesse. Speciei vero et accidentis commune quidem est de pluribus praedicari; rarae vero aliae sunt communitates propterea quoniam plurimum a se distant accidens et cui accidit. Propria vero utriusque sunt, speciei quidem in eo quod quid est praedicari de his quorum est species, accidentis autem in eo quod quale quiddam est vel aliquo modo se habens. Et unamquamque substantiam una quidem specie participare, pluribus autem accidentibus et separabilibus et inseparabilibus. Et species quidem ante subintellegi quam accidentia vel si sint inseparabilia (oportet enim esse subiectum ut illi aliquid accidat), accidentia vero posterioris generis sunt et aduenticiae naturae. Et speciei quidem participatio aequaliter est, accidentis vero, vel si inseparabile sit, non aequaliter; Aethiops enim alio Aethiope habebit colorem vel intentum amplius vel remissum secundum nigritudinem. Restat igitur de proprio et accidenti dicere; quo enim proprium specie et differentia et genere differt, dictum est. Commune autem proprii et inseparabilis accidentis est quod praeter ea numquam consistant illa in quibus considerantur; quemadmodum enim praeter risibile non subsistit homo, ita nec praeter nigredinem subsistit Aethiops. Et quemadmodum semper et omni adest proprium, sic et inseparabile accidens. Differunt autem quoniam proprium uni soli speciei adest (quemadmodum risibile homini), inseparabile vero accidens, ut nigrum, non solum Aethiopi sed etiam coruo adest et carboni et ebeno et quibusdam aliis. Quare proprium conversim praedicatur de eo cuius est proprium et est aequaliter, inseparabile vero accidens conversim non praedicatur. Et propriorum quidem aequalis est participatio, accidentium vero haec quidem magis, illa vero minus. Sunt quidem etiam aliae communitates vel proprietates eorum quae dicta sunt sed sufficiunt etiam haec ad discretionem eorum communitatisque traditionem.  Hiemantis anni tempore in Aureliae montibus concesseramus atque ibi tunc, cum violentior auster eiecisset noctis placidam atque exturbasset quietem, recensere libitum est ea ƿ quae doctissimi viri ad illuminandas quodammodo res intellectus densitate caliginantissimas quibusdam quasi introductoriis commentariis ediderunt. Eius vero rei Fabius initium fecit, qui cum me lectulo recumbentem et quaedam super eisdem rebus cogitantem meditantemque vidisset, hortatus est, ut, quod saepe eram pollicitus, aliquam illi eius rei traderem disciplinatu. Complacitum est igitur, quoniam tunc et familiarium salutationes et domestica negotia cessabant. Interrogatus ergo a me super quibus vellet rebus enodare atque expedire, tunc Fabius: Quoniam, inquit, tempus ad studia uacat et hoc otium in honestum negotium converti licet, rogo ut mihi explices id quod Victorinus orator sui temporis ferme doctissimus Porphyrii per Isagogen, id est per introductionem in Aristotelis Categorias dicitur transtulisse. Et primum didascalicis quibusdam me imbue, quibus expositores vel etiam commentatores, ut discipulorum animos docibilitate quadam assuescant, utuntur. ÑTunc ego: Sex omnino, inquam, Magistri in omni expositione praelibant. Praedocent enim quae sit cuiuscumque operis intentio, quod apud illos skopou" vocatur; secundum, quae utilitas, quod a Graecis crhusimon appellatur; tertium, qui ordo, quod tauxin vocant; quartum, si eius cuius esse opus dicitur, germanus propriusque liber est, quod gnhusion interpretari solent; quintum, quae sit eius operis inscriptio, quod eipigrafhun Graeci nominant. In hoc etiam quod intentionem cuiusque libri insollerter interpretarentur, de inscriptione quoque operis apud quosdam minus callentes haesitatum est. Sextum est id dicere, ad quam partem philosophiae cuiuscumque libri ducatur intentio quod Graeca oratione dicitur eii" poi~on meuro" filosofiva" ainaugetai. Haec ergo omnia in quolibet philosophiae libro quaeri convenit atque expediri. Tunc Fabius quae esset introductionis intentio interrogavit. Et ego inquam: Aristoteles, cui factus est introductionis pons, non aliter intellegi potest, nisi ipsas res de quibus disputaturus est ad intellegentiam praeparemus. Videns enim Porphyrius quod in rebus omnibus essent quaedam prima natura, ex quibus omnia velut ex aliquo fonte manarent, et illa quae prima essent, et substantia esse et generis vocabulo nuncupari; porro autem numquam esse genus posse, nisi ei quaedam aliau subderentur, et quae essent subdita, species appellari; porro autem numquam genus uni speciei genus esse posse sed pluribus; plures autem species non posse esse multiplices, nisi eas aliqua discretio separaret -- si enim nihil sibi dissimiles forent, una species, non multiplices viderentur; illa igitur divisio et dissimilitudo specierum ƿ differentiae nomine vocitatur, omnia vero quae aliqua re differunt, fieri aliter non potest, nisi quibusdam propriis solitariisque naturis insignita sint. Atque haec hactenus -- videns ergo quod omnis omnium disparilitas in gemina rerum principia secaretur, in substantiam atque accidens, ita ut neque accidens sine substantia neque sine accidenti substantia esse posset -- accidens quippe sine aliquo substantiae fundamento esse non potest, substantia vero ipsa sine superiecto accidenti videli nullo modo potest. Ut enim color sit, quod est accidens, in corpore erit, quod est substantia. Porro autem cum corpus, id est substantiam videris, insignitam eam accidenti, id est aliquo colore respicies. Itaque fit ut neque substantia praeter accidens sit neque accidens a substantia relinquatur; ubi enim substantia fait, mox accidens consecutum est -- speculatus igitur Porphyrius in his duabus rebus, id est accidenti et substantia, genera, species, propria differentiasque versari et quod ipsa per se sint genera subiectis et subiacentibus speciebus, quae differentiis et propriis insignitae sunt, statuit principaliter de genere, specie, differentia propriisque tractare. Et quoniam tractatus hic in definitionibus, ut post docebimus, proderit, si quis autem in definitione generali ponat accidens, eum non recte definire manifestum est, quod suo loco tractabitur, statuit pauca de accidentibus praelibare. Ita enim nos prudentissimus doctor instituit, ut tunc in definitionibus quibuslibet ƿ plenam scientiam queamus accipere, cum quod prosit, dictum sit et quod non sit utile, segregetur. Haec igitur huius operis est intentio, de genere, specie, differentiis, propriis accidentibusque tractare. Hic Fabius: Expedisti, inquit, de intentione, nunc utilitatem explica. ÐVaria, inquam, et multiplex in hoc corpore commoditas utilitasque versatur. Primum enim in Aristotelis Categorias perquam uberrime prodest. Quid autem prosit, dicemus, cum de eius libri inscriptione tractabimus sed in quibus aliis prosit, paucis philosophiae ipsius divisione facta perstringam. Et prius quid sit ipsa philosophia considerandum est. Est enim philosophia amor et studium et amicitia quodammodo sapientiae, sapientiae vero non huius, quae in artibus quibusdam et in aliqua fabrili scientia notitiaque versatur sed illius sapientiae, quae nullius indigens, vivax mens et sola rerum primaeua ratio est. Est autem hic amor sapientiae intellegentis animi ab illa pura sapientia illuminatio et quodammodo ad se ipsam retractio atque aduocatio, ut videatur studium sapientiae studium divinitatis et purae mentis illius amicitia. Haec igitur sapientia cuncto equidem animarum generi meritum suae divinitatis imponit et ad propriam naturae vim puritatemque reducit. Hinc nascitur speculationum cogitationumque veritas et sancta puraque actuum castimonia. Quae res in ipsius philosophiae divisionem sectionemque convertitur. ƿ Est enim philosophia genus, species vero duae, una quae theoretica dicitur, altera quae practica, id est speculativa et activa. Erunt autem et tot speculativae philosophiae species, quot sunt res in quibus iustae speculatio considerationis habetur, quotque actuum diversitates, tot species varietatesque virtutum. Est igitur theoretices, id est contemplativae vel speculativae, triplex diversitas atque ipsa pars philosophiae in tres species dividitur. Est enim una theoretices pars de intellectibilibus, alia de intellegibilibus, alia de naturalibus. Tunc interpellavit Fabius miratusque est, quid hoc novi sermonis esset, quod unam speculativae partem intellectibilem nominassem. Nohtau, inquam, quoniam Latino sermone numquam dictum repperi, intellectibilia egomet mea verbi compositione vocavi. Est enim intellectibile quod unum atque idem per se in propria semper divinitate consistens nullis umquam sensibus sed sola tantum mente intellectuque capitur. Quae res ad speculationem dei atque ad animi incorporalitatem considerationemque verae philosophiae indagatione componitur: quam partem Graeci qeologivan nominant. Secunda vero est pars intellegibilis, quae primam intellectibilem cogitatione atque intellegentia comprehendit. Quae est omnium caelestium supernae divinitatis operum et quicquid sub lunari globo beatiore animo atque ƿ puriore substantia valet et postremo humanarum animarum quae omnia cum prioris illius intellectibilis substantiae fuissent corporum tactu ab intellectibilibus ad intellegibilia degenerarunt ut non magis ipsa intellegantur quam intellegant et intellegentiae puritate tunc beatiora sint, quotiens sese intellectibilibus applicarint. Tertia theoretices species est quae circa corpora atque eorum scientiam cognitionemqtle versatur: quae est physiologia, quae naturas corporum passionesque declarat secunda vero, intellegibilium substantia, merito medio collocata est, quod habeat et corporum animationem et quodammodo vivificationem et intellectibilium considerationem cognitionemque. Practicae vero philosophiae, quam activam superius dici demonstratum est, huius quoque triplex est divisio. Est enim prima quae sui curam gerens cunctis sese erigit, exornat augetque virtutibus, nihil in vita admittens quo non gaudeat, nihil faciens paenitendum. Secunda vero est quae rei publicae curam suscipiens cunctorum saluti suae providentiae sollertia et iustitiae libra et fortitudinis stabilitate et temperantiae patientia medetur; tertia vero, quae familiaris rei officium mediocri componens dispositione distribuit. Sunt harum etiam aliae subdivisiones, quas nunc persequi supersedendum est. Ad haec igitur ut fieri possint et ut superiora intellegi queant, necessarius maxime uberrimusque fructus est artis eius quam Graeci logikhun, nos rationalem possumus dicere. Quod ƿ recta orationis ratione quid verum quidque decens sit, nullo erroris flexu diverticulove fallatur. Quam quidem artem quidam partem philosophiae, quidam non partem sed ferramentum et quodammodo supellectilem iudicarunt. Qua autem id utrique impulsi ratione crediderint, alio erit in opere commemorandum. Haec autem generis, speciei, differentiae, proprii atque accidentis disputatio in omni nobis philosophiae cognitione quas quandam viam parat. Nam cum quid genus sit docemur, quid species, intellegimus genus esse philosophiam, species vero indubitanter theoreticen et practicen. De logica vero, utrum sit species, eadem hac possumus ratione perpendere. Prodest nobis differentiae cognitio ad ipsarum philosophiae specierum differentias cognoscendas. Prodest proprii scientia ad cognoscendum quid unicuique philosophiae differentiae solitaria natura videatur substantia innatum. Prodest accidentis cognitio quid principaliter in rebus sit cernere et quid secundo contingentique loco veniat, discernere. Ita nobis harum quinque rerum scientia ramosa quadam et multifida vi in omnes sese philosophiae partes infundit. Ad grammaticam vero non minor huius rei usus est, quando per orationem genus, octo vero partes orationis per genera, species, differentias propriaque metimur. Est vero huius rei perquam rhetoricae amica coniunctaque cognitio. Ita enim rhetoricam in tribus causarum possumus separare generibus et eas in subiectis constitutionibus dissecare. Definitionum quoque, quod ad logicam pertinet, magna ƿ atque utilis uberrimaque cognitio est; quas definitiones nisi per genera, species, differentias proprietatesque tractaveris mlllus umquam definitionibus terminus imponetur. Nam si quid definies, ex quo sit genere primum tibi dicendum est, atque in hoc genus speciesque consummata sit. Nam cuiuscumque rei genus dixeris, ad quam rem illud dixeris, speciem facis, ut si quid sit homo definias, dicas hominem esse animal igitur quoniam ad hominem aptasti animal, genus esse animal et hominem speciem a te declaratum est. Sed non sufficit sola generis in definitione monstratio. Si enim solum animal hominem esse dixeris, non potius hominem quam bovem aut equum definitione depinxeris. Prodest igitur etiam differentias adhibere, per quas id quod definies ab speciebus aliis seiungatur, ut dicas hominem esse animal rationale. Et quoniam sub eadem differentia plures frequenter species inveniuntur, ut sub rationali deus atque homo, utilissimus proprietatis usus est, ut id dicas quod sola quam definis species suum propriumque retineat. Fit ergo huiuscemodi hominis definitio: homo est animal, id est genus, homo vero species; rationale, quod differentia est; risus capax, quod proprium est. Accidentium vero in definitionibus nullus usus est. Prodest ergo in definitionibus harum quinque rerum cognitio; ut nec ea quae sunt utilia praetermittas nec ea quae nihil praestant commoditatis adiungas. In divisione vero tantum prodest, ut nisi per horum scientiam nulla res recte distribui secarique possit. Nam quae generum vel specierum recta distributio divisiove erit, ubi ipsarum per quas dividitur rerum nulla scientiae cognitione dirigimur? ƿ Probationum vero veritas in his maxime constituta est, quod per ea quae dividis, id quod dividis vel quid aliud probas. Nam Marcus Tullius in Rhetoricorum primo, quoniam divisionem generum causarum rite atque ordinate faciebat, eius rei probationem ita esse debere per species generaque disposuit, cum ait easdem res aliis superponi, aliis supponi posse, eisdem et subiectas et superpositas esse non posse. Haec fere de utilitate ad tempus dicenda credidimus. Tunc Fabius: Demiror, inquit, cur inchoanti mihi tam subtilius inventas exercitatasque res edideris. Sed dic, quaeso, quodnam hoc tuum fuit consilium? ÑEgo dicam tibi: quod assuescendus animus auditoris et mediocri subtilitate imbuendus est, ut cum sese hic primum exercuerit palaestra ingenii, quasi quodammodo prius luctatus ea quae sequentur sine ullo labore conficiat. Sed 'quid restat?' dicas licebit. ÐEt Fabius: Ordinem, inquit, restare arbitror, si bene commemini. ÑAtqui, inquam, hic ordo valde cum inscriptione coniunctus est. Si enim alterutrum noris, ambo noveris. Ordo tamen est quod omnes post Porphyrium ingredientes ad logicam huius primum libelli traditores fuerunt, quod primus hic ad simplicitatem tenuitatis usque progressus, quo procedentibus viandum sit, praeparat. Aristoteles enim quoniam dialecticae ƿ atque apodicticae disciplinae volebat posteris ordinem scientiamque contradere, vidit apodicticam dialecticamque vim uno syllogismi ordine contineri. Scribit itaque priores Resolutorios, quos Graeci iAnalutikouu" vocant, qui legendi essent antequam aliquid dialecticae vel apodicticae artis attingerent. In primis enim Resolutoriis de syllogismorum ordine, complexione figurisque tractatur. Et quoniam syllogismus genus est apodictici et dialectici syllogismi, dialecticam vero in Topicis suis exercuit, aipoudeixin in secundis Resolutoriis ordinavit, horum disciplina, quam ille in monstrandis syllogismis ante collegerat, prius etiam in studiis lectitatur. Itaque prius primi Resolutorii, qui de syllogismi sunt, quam secundi Resolutorii, qui de apodictico syllogismo, vel Topica, quae de dialectico syllogismo sunt, accipiuntur. Traxit igitur Aristoteles dialecticam atque apodicticam scientiam adunavitque in syllogismorum resolutoria disputatione. Sed quoniam syllogismum ex propositionibus constare necesse est, librum Peri; eIrmhneiva" qui inscribitur, 'de propositionibus' adnotavit. Omnes vero propositiones ex sermonibus aliguid significantibus componuntur. ƿ Itaque liber quem de decem praedicamentis scripsit, quae apud Graecos kathgorivai dicuntur, de primis rerum nominibus significationibusque est. Vidit enim Aristoteles infinitam miscellamque esse rerum omnium verborumque disparilitatem et, ut eorum ordinem reperiret, in decem primis sermonibus prima rerum genera significantibus omne quicquid illud vel rerum vel sermonum poterat esse, collegit. Sed Aristoteles hactenus. Speculatus autem Porphyrius si categoriae genera sunt rerum, rerum vero sermonumque diversitas speciebus, differentiis propriisque insigniretur, videns etiam quod accidentium in categoriis magna vis esset -- omnes enim res Aristoteles in duas primum dividit partes, in accidens atque substantiam, et accidens in novem membra dispersit dicens aut substantiam esse quamcumque illam rem aut si accidens esset, quoniam aut qualitas aut quantitas aut ad aliquid aut ubi aut quando aut iacere aut habere aut facere esset aut pati -- praelibat igitur nobis Porphyrius ad horum verissimam cognitionem hoc de generibus, speciebus, differentiis, propriis accidentibusque tractatu. Sic igitur cum ante apodicticam dialecticamque rem syllogistica praelegatur, ante syllogisticam in propositionibus primus labor sit, ante propositiones in categoriis pauca desudent, ante categorias quae generibus, speciebus, differentiis, propriis accidentibusque censentur, ordo est de his ipsis rebus pauca praelibare. Recte igitur et filo lineae quodam hic Porphyrii liber primus legentibus studiorum praegustator et quodammodo initiator occurrit. Quodsi in hac re quod dictum est sat est, rem etiam de inscriptione confecimus. Quo enim alio melius quam introductionis nomine nuncuparetur hic liber? Est namque ad Categorias Aristotelis introitus et quaedam quasi ianua venientes admittet. Tunc Fabius: Perge, quaeso te, et si eius hoc proprium germanumque opus est collige. ÑHoc, inquam, indubitatum est, omnibus enim Porphyrii libris stilus hic convenit. Et mos hic Porphyrio est, ut in his rebus quae sunt obscurissimae, introducenda quaedam et praegustanda praecurrat, ut alio quodam libro de categoricis syllogismis fecit et de multis item aliis quae in philosophia gravia illustriaque versantur. Et hoc apud superiores indubitatum est, quibus nos nolle credere inscitia est. ÑTunc Fabius: Restat, inquit, ut ad quam partem philosophiae ducatur, edisseras. ÑEgo dicam tibi. Quoniam categoriae ad propositiones aptantur, syllogismi de propositionibus componuntur, apodictici vero vel dialectici syllogismi in logicae artis disciplina vertuntur, constat quoque categorias, quae ad propositiones syllogismosque pertinent, logicae scientiae esse conexas. Quare introductio quoque in categorias ad logicam scientiam convenienter aptabitur. Quoniam ea quae praedicuntur explicui, nunc textus ipsius ratio atque ordo videatur. ÑTunc Fahius: Priusquam explanatio sensus procedat, id scire desidero, cur cum posset dicere 'cum necessarium sit', praeposterato ordine cum sit necessarium dixit. Et ego: Quoniam, inquam, nullum ƿ accidens est, quod non substantiae fundamento nitatur. Porro autem quicquid ad cuiuslibet superiecti firmitatem est, id antequam ipsum esset, fuisse necesse est. Ut enim in domibus, nisi prius fundamenta subicias, nulla umquam fabrica, sic, nisi prius substantiae fundamenta sint, nulla umquam accidentia superponentur. oportet enim prius esse aliquid, ut formam qualitatis arripiat, nam 'necessarium' qualitas est. Non absurde igitur prius 'esse' posuit, post etiam 'necessarium', id est post substantiam qualitatis nomen aptavit. Hic Fabius: Subtilissime, inquit, et lucide sed nunc ordo ipse operis testusque videatur. CUM SIT NECESSARIUM, MENANTI, SIVE AD ARISTOTELIS CATEGORIAS SIVE AD DEFINITIONIS DISCIPLINAM, NOSSE QUID GENUS SIT QUIDVE SPECIES, QUID DIFFERENTIA, QUID PROPRIUM, QUID ACCIDENS, OMNINO ENIM AD EA QUAE SUNT DIVISIONIS VEL QUAE PROBATIONIS, QUORUM UTILITATIS EST MAGNAE COGNITIO, BREVITER TIBI EXPLICARE TEMPTABO. QUAE APUD ANTIQUOS QUIDEM ALTE ET MAGNIFICE QUAESTIONUM GENERA PROPOSITA SUNT, EGO SIMPLICI SERMONE CUM QUADAM CONIECTURA IN RES ALIAS ISTA EXPLICABO MEDIOCRITER. Nunc ego: Praediximus quidem pauca superius sed vel his quaedam addere vel haec eadem rursus commemorare absurdum esse non arbitror. Totus autem sensus talis est. Scribens ad Menantium de utilitate libri summatim pauca praedixit, quo elucubratior animus auditoris exercitatiorque ad haec capienda perveniat. Prodesse autem ad Aristotelis Categorias dicit, quod, cum omnem sermonum significantium varietatem diversa rerum summa divideret et in substantiam atque accidens omnes res secaret atque dispergeret, accidens in novem secuit partes, quod superius demonstravi, et haec genera generalissima nominavit, id est genikwutata, quod super ista alia genera inveniri non possint. Igitur si sunt genera, sine speciebus esse non possunt. Si sub his species supponuntur, differentiis non uacabunt. Quodsi differentias retinent, propriis indigebunt. Accidentis vero novem praedicamenta sunt. Quocirca non absurdum fuit hinc introductionem in Praedicamenta componi, ut de generibus, speciebus, differentiis propriisque tractaret, quae in ipsis Praedicamentis inseparabiliter videntur inserta. Amplius, quod Aristotelica subtilitas, priusquam ad praedicamentorum ordinem veniretur, de aequivocis univocisque tractavit, definit vero aequivoca sic: AEQUIVOCA SUNT QUORUM NOMEN SOLUM COMMUNE EST, SECUNDUM NOMEN VERO SUBSTANTIAE RATIO ALIA ut si qua sunt quae nomine tantum communicent, substantia vero dissimilent, univoca vero, quae sub eodem ƿ nomine et sub eadem substantia continentur. omne igitur genus ad species quae sunt sub ipso positae, univoce praedicari potest. Porro autem quicquid ad quaslibet res aequivoce praedicatur, in his sola differentia est, genus vero speciesque non convertitur. Animal enim et homo univocum est. Animal enim animalis nomine dicitur, porro autem nomini nomen etiam convenit animalis, ut dicatur animal: uno ergo nomine animalis homo et animal appellatur. Animalis vero definitio est 'substantia animata sensibilis': quam si ad hominem vertas, nihil absurdum feceris; potest enim esse homo substantia animata sensibilis sed animal genus, homo vero species. Univoce igitur genus et species praedicantur. Aequivoca vero quae fuerint, quoniam definitionibus differunt et eorum quorum definitiones aliae sunt, alia est etiam et substantia, quorum alia substantia est, alia sunt etiam omnino genera, in his, id est aequivocis, constat quod neque genus neque species possit aptari. Ut enim si quis hominem marmoreum et hominem vivum hominis nomine appellet, idem nomen fecerit substantiae, differentia vero definitioneque dissimili. Porro autem hominis et statuae non unum genus est sed statuae inanimatum, hominis animatum. Quare constat quoniam numquam sub eisdem generibus continentur quaecumque aequivoce praedicantur. Quam vim, nisi prius de generibus, speciebus, propriis et differentiis notitiam ƿ scientiamque perceperis, nullo umquam tempore discernes. Idem Aristoteles ait quid sint primae substantiae, quid secundae. Et primas substantias dicit esse individuorum corporum et singulorum, ut est Cicero aut Plato aut Socrates, secundas vero substantiis species appellavit, ut est homo, vel genera, in quibus ipsae species continentur, ut est animal. Haec igitur nisi praelibata generis specieique cognitione sciri non possunt. Idem ait substantiam ad aliam substantiam in eo quod substantia sit, nulla differentia disgregari. Idem substantiae proprietates requirit, ut quasi inpresso aliquo signo, sic proprietate nota facilius quid substantia sit invenire atque expedire possimus. Atque hoc idem in accidentibus fecit. Nam et quantitatis et qualitatis et ad aliquid relationis propria collegit, et idem magna apud Aristotelem cura diligentiaque conspicitur. Videsne ut sese quinque harum rerum vis in categorias interserat et praedicamentorum virtutibus inseparabiliter colligetor? non mendax igitur Porphyrius de hac quinque harum rerum nobis in Categorias utilitate promisit. Definitionis vero disciplinam superius diximus praeter genela, species, differentias et propria non posse tractari. Sed quoniam sunt quaedam genera quae genus habere non possunt, ut est substantia vel alia quae Aristoteles in praedicamentis constituit. Dicat quis ad haec horum cognitionem nihil omnino prodesse. Quod non sit in his a genere trahenda definitio in quibus genus inveniri non possit, quod, si qua res genus non ƿ haberet, species non esset; hoc ita posito ad generalissimarum generum definitionem nihil genera et species utilitatis habere. Ridicula mehercule atque absurda propositio! Praeter scientiam enim generum specierumque magis genera illa generalissima cognoscere qui potis est, cum, haec sola generum specierumque cognitio si amissa sit, nihil de generibus speciebusque noscatur? In illis igitur in quibus genus aliud superius inveniri non potest, nullus umquam terminus definitionis aptabitur et in ipsius definitione genera speciesque cessabunt et solae differentiae propriaque illius terminum definitionis informant. Cum enim id quod dicis, ab aliis rebus omnibus adiunctis differentiis segregaveris et propriis inpressis formam eius figuramque monstraveris, genus quod invenire non poteris. Perquirere non labores. Sed in his species et genera non requiruntur in quibus, quod ipsa generalissima sint genera, genus inveniri non queat. Porro autem in his quorum genus est aliquid, nisi a genere definitio ducatur, finis eius definitionis vitiosa conclusione colligitur. Accidens vero ad definitiones nihil prodesse non dubium est. Definitio enim substantiam informare desiderat, accidens vero substantiam non designat. Accidens igitur in definitione nihil prodest. Est itaque necessaria generis specieique cognitio, ut si generalissima non sint quae quisque definiturus est, a genere definitionem trahat, si vero generalissima sint, ut genus quaerere, quod inveniri non potest, non laboret. Aeque enim vitiosum est vel in generalissimis genera quaerere vel subalternis generibus a ƿ generibus definitionem ducere supersedere. Differentiae vero et propria, vel si magis genera sunt vel si subalterna, maximam retinent utilitatem. Et quoniam ad definitiones quae pertinent quaedam dicta sunt, pauca etiam de his ipsis rationabilius subtiliusque colligemus. Sit genus animal, sit species homo, sit differentia rationale vel mortale, sit proprium risibile; accidens vero quoniam ad definitiones in commodum est, praetermittamus. Quisquis ergo speciem definit, ita genere ab aliis eam generibus separat, ut si quis dicat 'quid est homo?' 'animal' dicat. Dicens enim animal separavit hominem ab omnibus generibus quaecumque animalia non sunt. Si quis vero differentiam dicat et eam ad speciem accommodet, res sub eisdem generibus per differentias disgregavit. Nam cum dicis hominem esse animal rationale, eum etiam et bos et equus species animalis sint, additum tamen rationale homini ab aliis sub eodem genere speciebus hominis speciem segregavit atque distinxit propria vero cum dederis, res quae sunt sub eisdem differentlis segregabis. Nam cum dixeris hinnibile vel risibile, illud est equi proprium, illud hominis. Et cum equus cum bove atque cane sub eadem differentia sit, quod irrationabilia sunt omnia, adiectum hinnibile a caeteris equum sub eadem differentia speciebus dividit. Homo vero et deus sub eadem differentia, id est rationali, quod utrique rationales sunt, quamvis homo et deus adiuncta mortali differentia separentur, proprio tamen, id est risibili, quod solus habet homo, naturalius ƿ substantialiusque disiungitur. Quod in aliis rebus in quibus nullas species talis differentia separat, melius cognosci potest. Nam cum sub eadem differentia sint irrationabilia, equus, bos, canis, nec sit ulla alia quae eos separet differentia substalltialis -- possunt enim accidentis differentiae esse quae eos separent, quales sunt formarum -- additum proprium hinnibile equum ab aliis sub eadem differentia speciebus proprietatis ipsius separatione disiunxit. Repetendum est igitur a primordio quod genera in definitionibus ab aliis generibus separant, differentiae ab ipsis speciebus quae sub eisdem generibus positae sunt, propria ab speciebus quae sub eisdem differentiis supponuntur. Sed quoniam plenede definitione tractatum est, probationis vel divisionis vim subtilitatemque tractemus. Sed omnis divisio duplex est, aut cum totum corpus in diversa disiungis aut cum genera per species distribuis. Si quis igitur harum quinque rerum minus sollers divisiones rerum facere voluerit, non est dubium quin eas per inscientiam saepe ab speciebus in genera solvat, quod est factu foedissimum. Quod Hermagorae in prima Rhetoricorum disputatione usu venit. In tales enim erroris nebulas incidit, ut duo genera sub aequalis generis parte supponeret. Quodsi divisionum vim veritatemque vidisset et disciplinam generum, specierum, propriorum et ƿ differentiarum suscepisset, numquam tam insulsae divisionis errore tam vivacissime a Marco Tullio culparetur. In probationibus vero tantus est huius operis fructus, ut praeter hoc nullius umquam rei possit provenire probatio. Quid enim digne monstrare queas, cuius si differentias nescias, id ipsum quale sit scire non possis? Quid autem digne exequeris, cuius si genus nescias, ex quo id ipsum fonte manet ignores? vel quid in probationibus ratione possis ostendere, cuius si speciem nescias, id ipsum de quo aliquid probare vis, quid sit non possis agnoscere? Quodsi propria praetermittas, nullas umquam res valebis propriae termino probationis includere. At vero si non vim accidentium naturamque perspicias, cum de cuiusque substantia tractes, inane accidentis nomen aeque in definitionibus probationibusque miscebis. Ita his rebus cognitis integra stabilisque divisio et definitio permanebit, incognitis debilis lababit et trunca probatio. Haec se igitur Porphyrius, non enim Victorinus, breviter mediocriterque promittit exponere. Nec enim introductionis vice fungeretur, si ea nobis a primordio fundaret ad quae nobis haec tam clara introductio praeparatur. Servat igitur introductionis modum doctissima parcitas disputandi, ut ingredientium viam ad obscurissimas rerum caligines aliquo quasi doctrinae lumine temperaret. Dicit enim apud antiquos alta et magnifica quaestione disserta quae ipse nunc parce breviterque ƿ composuit. Quid autem de his a priscis philosophiae tractatoribus dissertum sit, breviter ipse tangit et praeterit. ÑTunc Fabius: Quid illud, inquit, est? ÑEt ego: Hoc, inquam, quod ait se omnino praetermittere genera ipsa et species, utrum vere subsistant an intellectu solo et mente teneantur, an corporalia ista sint an incorporalia, et utrum separata an ipsis sensibilirbus iuncta. De his sese, quoniam altior esset disputatio, tacere promisit, nos autem adhibito moderationis freno mediocriter unumquodque tangamus. Eorum ergo quae se transire et praetermittere pollicetur, prima est quaestio, utrum genera ipsa et species vere sint an in solis intellectibus nuda inaniaque fingantur. Quae quaestio huiusmodi est. Quoniam hominum multiformis est animus, per sensuum qualitatem res sensibus subiectas intellegit et ex his quadam speculatione concepta viam sibi ad incorporalia intellegenda praemunit, ut cum singulos homines videam, eos quoque me vidisse cognoscam et quia homines sint, me intellexisse profitear. Hinc igitur ducta intellegentia velut iam sensibilium cognitione roborata sublimiori sese intellectu considerationis extollit et iam speciem ipsam hominis, quae sub animali est posita, et singulos homines continere suspicatur et illud incorporeum intellegit cuius aote particulas corporales in singulis hominibus sentiendis et intellegendis assumpserat. Nam hominem quidem illum specialem, qui nos ƿ omnes intra sui nominis ambitum cohercet, non est dicere corporalem, quippe quem sola mente intellegentiaque concipimus. Sic igitur mens rerum nixa primordiis altiori atque incomparabili intellegentia sublimatur. Hinc ergo animus non solum per sensibilia res incorporales intellegendi est artifex sed etiam fingendi sibi atque etiam mentiendi. Inde enim ex forma equi vel hominis falsam Centaurorum speciem sibi ipsa intellegentia comparavit. Has igitur mentis considerationes quae a rerum sensu ad intellegentiam profectae vel illtelleguntur vel certe finguntur, fantasiva" Graeci dicunt, a nobis visa poterunt nominari. Ita ergo nunc de generibus, speciebus et caeteris quaerunt, utrum haec vere subsistentia et quodammodo essentia constantiaque intellegantur, ut a corporalibus singulis vere atque integre ductam hominis speciem intellegamus, an certe quadam animi imaginatione fingantur, ut ille Horatii versus est: HUMANO CAPITI CERUICEM PICTOR EQUINAM IUNGERE SI VELIT  quod neque est neque esse poterit sed sola falsa mentis consideratione pingitur. Nimis acute subtilis inquisitio atque ad rem maxime profutura! Scienda enim sunt utrum vere sint nec esse de his disputationem considerationemque, si non sint. Sed si rerum veritatem atque integritatem perpendas, non est  dubium quin vere sint. Nam cum res omnes quae vere sunt, sine his quinque esse non possint, has ipsas quinque res vere intellectas esse non dubites. Sunt autem in rebus omnibus conglutinatae et quodammodo coniunctae atque compactae. Cur enim Aristoteles de primis decem sermonibus genera rerum significantibus disputaret vel eorum differentias propriaque colligeret et principaliter de accidentibus dissereret, nisi haec in rebus intimata et quodammodo adunata vidisset? Quod si ita est, non est dubium quin vere sint et certa animi consideratione teneantur. Quod ipsius quoque Porphyrii probatur assensu. Nam quasi iam probato et scito quod ista vere subsistant, aliam quaestionem inferre non dubitat, cum dicit: an corporalia ista sint an incorporalia. Quae nimis esset frivola atque absurda quaestio, utrum essent corporalia, nisi prius esse constaret. Haec quoque non mediocriter utilis inquisitio ita resolvitur: incorporalia esse quae ipsa quidem nullis sensibus capiantur, animi tamen qualia sint consideratione clarescunt. Nam quia incorporeorum prima natura est, potest res incorporea parens esse quodammodo corporeae. Corporea vero incorporeis praeesse non poterunt, quod, quoniam substantia genus est, corporale vero et incorporale species substantiae, corporale non esse genus haec res declarat, quod substantiae, id est generi, incorporale supponitur. Quodsi corporale esset genus, numquam sub eo species incorporea poneretur. Animadverte igitur vehementissime, quam numquam ƿ quicquam a te animadversum fuit. Genus ipsum quoniam species habet, species vero differentiis disiunguntur et proprietatibus informantur, quoniam quaedam species reperiuntur quae in contraria sub genere divisione contrarias obtineant vices, ut sub animali rationale atque irrationale contraria sunt et sub rationali mortale atque immortale et haec quoque contraria, quaeritur, si animal solitario intellectu neque rationale neque irrationale sit, unde hae differentiae in speciebus natae sint, quae in genere ante non fuerant. Quodsi genus, id est animal, utrasque res in se habet, ut et rationale et irrationale sit, in uno eodemque duo contraria eveniunt, quod est impossibile. Accingam igitur breviter quaestionem et dicam quod non genus utrumque sit, id est rationale vel irrationale, vel quicquid aliud inter se species per contrarietates dividunt sed vi sua et potestate genus, hoc continet, ipsum vero nihil horum est. Ita ergo genus tale est, ut ipsum neque corporale neque incorporale sit, utrumque tamen ex se possit efficere, quod secundo libro melius liquebit. Species alias corporalis, alias incorporalis est. Nam si hominem sub substantia ponas, corporalem speciem posuisti, sin deum, incorporalem. Eodem modo etiam differentiae. Nam si corporales vel incorporales ƿ species dividunt, erunt alias incorporales, alio tempore corporales, ut si dicas 'quadrupes' ad bipedem, corporalis differentia est sed 'rationalis' ad irrationalem, incorporalis differentia est. Et propria nihilominus eodem modo. Nam aequale speciei proprium fuerit: si corporalis, corporale erit proprium, si incorporalis, incorporale vindicabitur. Et accidens eodem modo. Nam si incorporalibus quid accidit, incorporale esse manifestum est, ut in animo accidens est scientia, incorporalis scilicet, corporalibus vero quae accidunt, corporalia esse manifestum est, ut si quis dicat accidens me habere capillum crispum. Si igitur genus neutrum per se ipsum est sed utrasque res es se ipso efficere potest, species, differentia, propria et accidentia ut accepta in contrarias species fuerint, proinde vel corporalia vel incorporalia vocabuntur. Sed sunt quibus hoc ipsum integrum videri possit, et haec solum incorporalia esse definiunt. Qui sic dicunt, non considerari genus in eo quod quaeque res suapte natura constat sed in eo quod genus sit. Itaque si substantia genus est, non consideratur in eo quod substantia est sed in eo quod sub se species habet. Item si species corporeum et incorporeum est, non in eo quod deus vel homo dicitur, consideratur sed in eo quod est sub genere. Eodem modo etiam differentiae non cons'iderantur in eo quod bipes vel quadrupes sit sed in eo quod est differentia. Nam quadrupes hoc ipsum nulla differentia est, nisi sit bipes a quo differat. Itaque non quadrupes vel bipes respicitur sed id quod medium est in bipede et quadrupede, id est differentia: et de proprio idem. Nam quod cuiusque est proprium, in eo proprium consideratur quod eius cuius dicitur esse proprium speciei solius est. Nam 'risibilis' non in eo proprium hominis quod risus est sed in eo quod solus homo potest ridere. Quae manifeste incorporalia esse indubitatum est. Deinde accidentia proinde sunt, qualia fuerint ea quibus accidunt, ut superius dictum est. Sed hi probare videntur hoc ipsius Porphyrii sententia, qui, veluti iam probato quodi ncorporea sint, ita ait: ET UTRUM SEPARATA AN IPSIS SENSIBILIBUS IUNCTA, quod, si esse haec aliquando corporalia extitisset, absurdum esset quaerere utrum incorporalia seiuncta essent a sensibilibus an iuncta, cum sensibilia ipsa sint corpora. Talis autem est quaestio, ut quoniam quaedam incorporales sunt res, quae omnino corpora non patiuntur, ut ƿ animus vel deus, quaedam vero quae sine corporibus esse non possunt, ut prima post terminos incorporalitas, quaedam autem quae in corporibus sunt et praeter corpora sese esse patiuntur, ut anima -- quaeritur ergo hae quinque res ex quo incorporalitatis sint genere, utrum eorum quae omnino separantur a corpore an quae a corporibus separari non possunt an quae iungantur aliquotiens, aliquotiens segregentur. Videtur autem quod et segregari et iungi possint. Nam quando corporalium divisio per genera in species fit et eorum propria et differentiae nominantur, haec circa sensibilia, id est corporalia esse non dubium est; cum vero de incorporalibus rebus tractatus habetur et per ea ipsa dividuntur quae corpore carent, circa incorporalia versantur. Quodsi boc est, non est dubium quod quinque haec ex eodem sunt genere, quod et praeter corpora separata esse possint et corporibus iungi patiantur sed ita, ut si corporibus iuncta fuerint, inseparabilia a corporibus sint, si vero incorporalibus, numquam ab incorporalibus separentur et utrasque in se contineant potestates. Nam si corporalibus iunguntur, talia sunt, qualis illa prima post terminos incorporalitas, quae numquam discedit a corpore, si vero incorporalibus, talia sunt, qualis est animus, qui numquam corpori copulatur. Haec sese igitur Porphyrius tacere pollicitus breviter ƿ mediocriterque super his rebus tractare promittit habita in res alias consideratione aut coniectura, quod simile est ac si diceret: quoniam haec ad praedicamenta et ad definitiones et ad divisiones et ad probationes pertinent, ideo haec tractaturus assumo et eatenus de his disseram, quatenus in supra dictis rebus proficiunt, non quatenus de his ipsis generibus speciebusque et caeteris tractari possit. SUNT ENIM ILLA, ut ipse ait, GRAVIORIS TRACTATUS; QUAM DOCTRINAM A PERIPATETICIS ACCEPTAM, id est ab Aristotelicis, SE SEQUI confessus est. Nam Stoici, qui de his quoque rebus tractare voluerunt, non omnino a Porphyrio suscipiuntur, atque ideo ait se a Peripateticis rationem disputationis accipere. ÑTunc me Fabius ita percunctatus: Quid est, inquit, quod dudum dixeras, cum a te de incorporalibus tractaretur, esse quasdam incorporalitates quae circa corpus semper consisterent, ut sunt primae incorporalitates post terminos? Quae est haec incorporalitas aut quos terminos dicis? Non enim intellego. ÑEt ego: Longas, inquam, tractatus est et nihil nobis ad hanc rem quam quaerimus profuturus. Sed dicam breviter terminos me dixisse extremitates earum quae in geometria sunt figurarum, de incorporalitate vero quae circa terminos constat, si Macrobii Theodosii doctissimi viri primum librum quem de ƿ Somnio Scipionis composuit in manibus sumpseris, plenius uberiusque cognosces. Sed nunc ad sequentia transeamus. Tunc Fabius: Ut placet, inquit, simulque sic incipit: VIDETUR ENIM NEQUE GENUS NEQUE SPECIES SIMPLICITER APPELLARI, ID EST UNO MODO. GENUS NAMQUE DICITUR QUORUNDAM AD ALIQUID QUODAMMODO HABENTIUM COLLECTIO, PER QUAM DARDANIDUM DICITUR GENUS. DICITUR RURSUS GENUS UNIUSCUIUSQUE NATIVITATIS PRINCIPIUM AUT A GENERANTE AUT AB EO IN QUO QUIS GENITUS EST. Caetera, inquit, fere nota sunt. ÑTunc ego: Si vim prius aequivocationis aspicias, divisionem generis diligenter agnosces. Placet enim per generis nomen cum sibi subectis aequivoca nominare. Aequivoca vero sunt quae, cum nomine una sint, longe diversa substantiae ratione et definitione discreta sunt, ut si quis hanc verbi gratia statuam Veneris <Venerem> appellet. Congruunt igitur Venus ipsa et statua Veneris unius nuncupatione vocabuli, quod utrisque Veneris nomen est. Si quis vero qui sit utrumque definiat, longe aliam Veneris, aliam lapidis rationem definitionemque constituet. Speciebus igitur illa esse aequivoca quae uno vocabulo appellentur, definitionibus vero diversis ƿ constituantur, clarescet, ut opinor, participatione generis quam Porphyrius fecit, non Victorinus, visa. Omne enim quicquid a genere in species ducitur, univocum. non aequivocum est. Univocum est quod et eodem nomine vocari et eadem definitione constitui potest, ut est animal genus, homo vero species sed idem homo animal est. Genus igitur et species, id est animal atque homo, possunt unius animalis nomine nuncupari, ut utrumque animal vocetur sed eadem definitionibus non discrepent. Nam si definitionem reddas animalis, dicas id esse animal quod est substantia animata sensibilis; quam si definitionem ad hominem vertas, non erit absurdum dicere hominem substantiam esse animatam atque sensibilem sicut animal, sicut iam superius dictum est. Si enim univoca sunt quae uno nomine atque eadem definitione constituuntur, aequivoca vero quae uno nomine sunt et non sunt una definitione substantiae, quicquid univocum est, in his genera speciesque versantur, quicquid aequivocum est, non est in eis talis participatio, ut speciebus et generibus censeantur quae enim erit in his generis specieique cognitio, in quibus substantiae definitio atque integerrima ratio disgregatur? Ita ergo Porphyrius nomen generis ƿ in tres dividit formas sed ut aequivoca, non ut univoca, id est ut hae formae uno quidem generis nomine contineantur, sui autem proprietate disgregata dissentiant. Sed Porphyrius nomen generis hoc modo in tres dividit partes, ut dicat vocari semel genus de eorunr inter se plurimorumque collectione qui ab uno quocumque nomen generis trahunt, ut Romani a Romulo trahentes genus ex eodem genere esse dicuntur. Secundo vero loco dici genus affirmat, ut cuiuscumque est nationis principium aut a generante aut a loco in quo quis natus est, ut Aeneam ab Anchisa et genere dicimus esse Troianum. TERTIUM VERO GENUS DICIT ILLUD CUI SPECIES SUPPONITUR. Victorinus vero duo superiora genera in unum redigit. Nam et multitudinis congruentiam inter se per eandem generis nuncupationem et quorumcumque a genere lineam et locum in quo quis natus est, uno generis vocabulo et designatione esse declarat. Addit autem ipse quod soli Latinae linguae congruere possit: dicit enim SECUNDO MODO GENUS DICI. UT EST GENUS CAUSAE HONESTUM. Quae genera causarum Graeci in rhetorica arte genera esse non putant sed schumata vocant id est figuras, genera autem sola principalia accipiunt, demonstrativum, deliberativum scilicet et iudiciale. Quae ipsa ƿ ei[dh rIhtorikh`" vocant, id est species rhetoricae, genera vero causarum. Tertium vero genus est id quod Porphyrius ponit, id est sub quo differentiis distributae species supponuntur. Sed quoniam de tertio genere tractaturus est, Victorini culpam vel, si ita contingit, emendationem aequi bonique faciamus. Nunc ergo ad priorem apud Victorinum generis significationem reuertamur et eius ut sunt verba enodanda atque expedienda sumamus. GENUS NAMQUE inquit DICITUR QUORUNDAM AD ALIQUID QUODAMMODO HABENTIUM COLLECTIO. Hic ergo utrumque monstravit, et cognationem inter se multitudinis et lineae ductum. Nam cum dicit genus esse quorundam collectionem ad se invicem quodammodo habentium, id est aliqua inter se cognatione, iunctorum, et quod addidit ET AD ALIQUID, generis lineam significat, quam singuli contingentes et ad unum sese ipsius generationis applicatione iungentes plures ex eadem linea iuncti atque cognati sunt, ut sit hic ordo: genus dicitur quorundam collectio quodammodo ad aliquem habentium, id est alicuius lineam per genus contingentium, ut per collectionem cognationem demonstret et per habitudinem quodammodo ad aliquem colligatam lineam generis ductumque designet. Sequitur ergo et id planius lucidiusque significat, cum dicit: DICITUR RURSUS GENUS CUIUSCUMQUE NATIVITATIS PRINCIPIUM AUT A GENERANTE ƿ AUT AB EO IN QUO QUIS GENITUS EST. Id ipsum latius expedit quod superius stricto et sentuoso brevitatis vinculo colligaverat. Dicit enim rursus dici genus aut a generante aut a loco in quo quis natus est. Sed rursus particula si ad hoc conectatur quod ait aut ab eo in quo quis genitus est, intellectus non titubat, ut sit ordo: dicitur genus uniuscuiusque nativitatis principium aut a generante aut rursus ab eo in quo quis genitus est. Vel certe erit simplicior expositio. Si priorem generis significationem, id est quorundam ad aliquem quodammodo habentium collectionem, ad solius cognationem multitudinis accipiamus, lineae vero ductum et loci generationem in subteriore significatione distribui, ita tamen, ut una quodammodo generis significatiolle et multitudinis cognationem et a generante lineam et loci nativitatem significet. Haec enim omnia de sola cuiuslibet natione tractantur. Quare non absurdum est quae omnia ad ortum genitalem cuiuslibet pertineant. Una significatione generis contineri. Propriae tamen et simplicissimae expositionis est quattuor significationes generis constituisse Victorinum, ut ad tres Porphyrii unam ipse addiderit generis causae, ut sint hae quattuor significationes, multitudinis cognatio, lineae ductus, genus causae, genus specierum. Sequitur secunda generis divisio apud Victorinum UT EST GENUS CAUSAE: quae Graeci, ut dictum est, Non genera sed schumata vocant. Tertiae vero significationis generis, hic modus est GENUS DICI CUI SUPPONITUR SPECIES, id est genus illud a quo species derivantur, quod ait ad superiorum fortasse similitudinem aequitatemque dispositum. Sic enim genus speciebus suis principium est, ut Romulus his, qui ab eo cognati sunt iunctique Romani item eodem modo nomen Romuli Romanos omnes continet, quemadmodum nomine generis species continentur. Nam sicut a Dardano Dardanidae prioris nomen Dardani in sese ipsos posteriores accipiunt, ita et animal cum verbi gratia species habeat hominem atque equum, equus scilicet atque homo animalis in se vocabulum capere, ut dicantur ipsa animalia non recusant. Eodem igitur modo species sub generibus continentur, quemadmodum cognati homines sub illo a quo illam cognationem forte traxerunt. Nam et genus speciebus principium est et plurimarum in se specierum collectivum est. Rursus primum cognationis nomen et ipsius generationis est principium et in illius solius vocabulo diversitas hominum vocabuli et generis participatione colligitur, atque hoc est quod ait his verbis: ALITER DICITUR GENUS CUI SUPPONUNTUR SPECIES, IUXTA SIMILITUDINEM FORTE SUPERIORUM APPELLATUM ETENIM PRINCIPIUM QUODDAM EST GENUS HIS QUAE SUB IPSO SUNT ET VIDETUR MULTITUDINEM CONTINERE OMNIUM QUAE SUB SE SUNT. Sed cautissime additum est videtur. Si enim nihil haec omnia distarent, una significatio generis esset et ea quae in species funditur et ea quae in cognatione dividitur. Sed est inter haec ƿ genera talis diversitas, quod genera earum specierum quae sub se habent alias species, aequaevis speciebus aequaliter sunt genera. Hominem enim et equum, qui sub animali sunt, neutrum neutro possumus dicere prius ad tempus inchoationemque nascendi. Nam si qua res una sit prior, altera posterior et eas sub uniuscuiusque generis nomine quis velit aptare, non poterit; genus enim speciebus suis aequaliter genus est. Quodsi genus speciebus suis aequaliter genus est, species ipsae eius ordinis inter se aequali tempore ortuque censentur. At vero in generibus quae cognationes efficiunt, non ita est. Quisquis enim fuit Capis pater, qui Capuam condidit, si solum filium Capin progenuit et ab uno Capuanorum cognatio iunctioque cuncta manavit, distat a genere cui species supponuntur, quod genus uni speciei genus numquam esse potest nisi pluribus, quod quoniam est idoneum genus illud, id est principium cognationum, etiam ab uno filio colligere et congregare cognationem, quod genus per species ductum facere non potest, nisi plures species supponantur, constat in hoc distare genus quod cognationem colligit, ab eo a quo species dividuntur. Potest autem distare in hoc etiam, quod genus, id est principium cognationis, potest habere sub se duos ex se non aequali temporis conditione progenitos sed alium posterioris ortus, alium vero senioris, quod in generibus speciebusque non convenit. Nam, ut ƿ superius dictum est, species nisi sibi aequales fuerint, non merito sed natura, sub genere poni non possunt. His igitur expeditis sequitur: TOTIENS IGITUR DE GENERE DICTO DE POSTREMA SIGNIFICATIONE INTER PHILOSOPHOS DISPUTATIO EST, QUOD DEFINIENTES ITA DECLARANT -- Quod dicit TOTIENS, tertio demonstrare vult atque hoc propter lucidam operis seriem admissum est, ut, quoniam genus plurimorum nomen est, omnis eius primum significatio diceretur, ut de qua disputandum esset, aliis reiectis eligeret. Quod ait hoc modo: cum totiens, id est tertio, genus dicatur, apud philosophos, id est unde ipse tractaturus est, de postrema generis significatione quam dixit, id est de illo genere quod sub se species habet, disputatio consideratioque vertitur. At vero de superioribus generibus id est de cognatione et loco in quo quis genitus est, aut historicorum aut poetarum spectatio est secundi vero generis rhetorum, tertii philosophorum consideratio est. Etiam hic in disputationibus ordo est, quod, cum inciderent res quae multis possit nominibus nuncupari et de unoquoque eorum vocabulo tractari disserique, necesse est dici prius in ordinem omnia, ut id quod eligitur et reicitur distinguatur. Sed illa quae reicienda atque explodenda sunt, prius dicantur, illud vero quod disserendum tractandumque, ƿ capitur, posterius nominetur, ut hic illa posterior generis significatio posita est, quam disserendam accepturus prius definiendam et termino quodam circumscribendam demonstrandamque suscepit. Omnis enim res, nisi quid prius sit constiterit. Eius tractatus uacuo modo speculationis habebitur. Definit igitur sic: genus esse quod ad plures differentias specie distantes in eo quod quid sit praedicatur, velut animal. Quod definitionis talis est. Omnia quae distant, habent inter se quandam differentiam qua distare et differre videantur. Porro autem si quid sit genus et sub eo species supponantur, duas vel plures necesse est species poni sub genere, quoniam unius speciei genus esse non potest. Sed si plurimae species erunt, aliqua necesse est differentia dividantur, aliter cnim plures esse non possunt. Nam si nihil distent, non erunt plures species et nomen generis perit. Constat igitur eas sub genere poni species quae differentiis distributae plures numero ipsarum differentiarum divisionibus componantur. Ergo, quoniam superius dictum est in omnibus definitionibus a genere definitionis trahendum esse principium, si quam cuiuslibet speciem definile volueris, genus primo necesse est nominabis et ad illam speciem quam definis, generis ipsius nomen prius aptabis. Et hoc illam principaliter dicis esse, quod est illud genus sub quo ipsa species quam definis est posita. Post autem differentiis propriisque eam ab aliis circumscriptione quadam definitionis ƿ excludis. Nam si dicis animal esse hominem, animal genus est, species vero homo. Nomen igitur animalis, id est generis, de homine, id est specie, praedicasti, cum dixeris hominem esse animal. Quodsi nomen generis in definitionibus ad unam speciem dicere posses, de ea nomen generis praedicares. Species autem aequali modo generibus suis species sunt, nihil uetat, immo etiam necesse est semper quaecumque sunt genera, de sibi subiectis speciebus in definitionibus vel in quibuslibet interrogationibus praedicari. Sed quoniam praedicatur genus de speciebus, quomodo praedicetur agnoscendum est. Nam si dixeris: quid est homo? Et aliquis responderit animal, bene et integre respondisse videtur, et certe. Nam cum tu quid sit homo interrogaveris, ille respondit animal, genus scilicet de specie in eo quod quid sit species praedicavit. Nam tu quid esset species interrogasti, ille vero in eo quod quid sit species quam interrogasti, animalis nomen, id est generis accommodavit. Plena igitur et propria definitio facta est generis, 'hoc esse genus quod ad plurimas differentias specie distantes in eo quod quid sit appellatur, velut animal'; animal enim ad hominem, equum, bovem, coruum, anguem et alia plura quae differentiis speciebusque differunt, in eo quod quid sit appellatur. Sed utrum sic dixisset, genus esse quod ad plurimas species differentia distantes in, eo quod quid sit praedicetur, an, sicut dixit, 'genus esse quod ad plurimas differentias specie distantes in ƿ eo quod quid sit praedicatur', nihil interest. Nam sive differentiae specie distent sive species differentiis distent, utrumque idem est. Nam sive rationale et irrationale, quae sunt differentiae, specie hominis verbi gratia atque equi distent, sive species homo atque equus differentia rationali atque irrationali dividantur et distent, nihil interest. Quare plena perfectaque facta est generis definitio. Sed definitiones duplicibus modis fiunt. Una enim definitio est quae, sicut dictum est, a genere trahitur. Sed quoniam sunt quaedam magis genera, quae super se genus aliud habere non possunt, ut sunt praedicamentas decem quae Aristoteles constituit, eorum igitur definitio quae haberi potest quorum genus inveniri non potest, quod omnium quaecumque sunt, ipsa sunt genera? horum ergo quos Graeci vipografikou;" lougou" dicunt, Latini subscriptivas rationes dicere possunt, reddemus. Subscriptivae autem rationes sunt demonstrativae et quodammodo insignitivae proprietatis illius rei quae cum ipsa generalissima sit et genus eius nullum reperiri possit, eam tamen definire necesse est. Et Aristoteles, quoniam substantiam genus generalissimum definire volebat et eius nullum genus poterat invenire, proprietatem quandam et demonstrationem subscriptionemque ipsius rei dixit esse subiectum. Substantia enim omnibus subiecta est. Accidens enim, quod in novem ƿ dividitur partes, praeter substantiam esse non potest. Atque ideo omnia quaecumque definienda sunt, si genus non habeant, eorum subscriptivam quandam et demonstrativam rationem reddi necesse est. Sic igitur nunc generis, quoniam rem ipsam definiendam putabat, non duxit a genere definitionem sed dedit quandam generis demonstrationem proprietatemque. Dico autem quod Porphyrius vel subalternorum generum vel illorum quae generalissima sunt, hanc dederit definitionem et quodammodo subscriptionem demonstrationemque. Nam si quod genus habeat aliud genus et item hoc ipsum aliud et item aliud si nullum erit supra genus quod genus non habeat, in infinitum procedit ratio. Sin vero non habuerit, necesse est quoque istam definitionem apte ordinateque congruere. Dico autem genus non animal homini atque equo sed illud quo ipsum animal homini atque equo genus est. Animal enim ipsum per sese nulli genus est neque homo ipsum per sese ulli species est neque equus ipsum per sese ulli species est sed sunt genera et species ad alterius participationem. Nam quoniam sub animali est equus atque homo, non ad se ipsum animal genus est sed ad equum atque hominem. Et item species quae vocantur, homo scilicet atque equus, non ad equum atque hominem sed ad animal, species sunt. Dico igitur genus <et species> non ipsas substantias in quibus genus et species sunt. Sed ipsam participationem priorum ad subteriores et subterioram ad priores. Haec igitur participatio quoniam et in magis ƿ generibus et in magis speciebus et in subalternis generibus et in subalternis speciebus una atque eadem est et huius participationis inveniri genus non poterat. Haec definitio generis quae facta est, non a genere tracta est sed subscriptiva ratio et demonstrativa et designatitla quodammodo generis est reddita. Hic Fabius: Subtiliter mehercule et quod numquam fere ante haec audivimus. Sed perge, quaeso te. Iam enim certant sidera quodammodo et nox luce superatur. ÑTunc ego: Sequitur rerum omnium prima brevisque divisio. Ita enim ait: EORUM QUAE DICUNTUR, ALIA AD UNITATEM DICUNTUR, SICUT SUNT OMNIA INDIVIDUA, UT EST SOCRATES ET HIC ET ILLUD, ALIA QUAE AD MULTITUDINEM, UT SUNT GENERA ET SPECIES ET DIFFERENTIAE ET PROPRIA ET ACCIDENTIA. HAEC ENIM COMMUNITER, NON UNIUS PROPRIE APPELLATIONIS SUNT. Brevis, ut supra dictum est, et distincta divisio. Omnis enim res aut unius rei nomen est aut plurimarum, et hoc est quod ait: eorum quae dicuntur, alia ad unitatem dicuntur, sicut sunt omnia individua. Quid autem sit, breviter explicandum est. Omne genus quoniam sub se ƿ species habet, species vero differentiis distinguuntur et proprietatibus explicantur -- accidunt autem in speciebus accidentia secundo loco, principaliter vero in individuis quae sunt sub speciebus. Quid autem sit, posterius dicendum est -- genera igitur et de speciebus dicuntur et de differentiis, quae ipsas species distribuunt, et de propriis. Quae species componunt. Et de his accidentibus quae, cum principaliter in individuis fuerint, in speciebus esse dicuntur. Hoc autem monstremus exemplis. Et sit nobis genus animal, sit species homo, sit differenti rationale, sit proprium risibile, sit accidens stans vel ambulans vel aliquid in mensura corporis, ut tripedalis. Animal ergo, quod genus est, dicitur de specie, id est de homine; dicis enim hominem esse animal. Porro autem de speciei differentia nihilominus dicis genus: dicis enim rationale esse animal. Nihil autem prohibet eodem modo et de proprio genus dicere. Nam si dicas: quid est risibile? non absurdum est animal nominare. Accidentia vero hoc modo principaliter in individuis, secundo vero loco in speciebus sunt. Nam si quis dicat ad singulos homines, ut puta Ciceronem sedere vel stare vel quod aliud libet, in specie hominis eadem quoque convenire necesse est. Nam si Cicero sedet sedet etiam homo, si Cicero ambulat, ambulat etiam homo. Ergo si qua accidentia venerint ab individuis et ea tracta in speciebus consederint, ad ipsa quoque accidentia dici poterit genus. Quid est enim ambulans, si quis interroget, merito animal dicitur. Nihil enim ambulare nisi animal potest. Porro autem sub speciebus individua sunt, ut Cicero et Virgilius sub homine, atque de individuo ƿ genus speciei praedicari potest. Nam si interrogaveris, quid est Cicero, merito animal dicas. Genus igitur et ad speciem et ad differentias et ad accidentia et ad propria et ad individua nominatur. Porro autem species non iam de genere neque de differentiis sed de solis propriis et subiectis individuis appellatur, in illis, id est individuis, quia superest. In propriis vero, quia aequalis est. Quid autem sit, hoc modo videamus. omnia genera speciebus suis supersunt et abundant. Abundare autem genera dicimus speciebus plus habere genera virtutis quam species. Homo enim quod est species, solum homo est, animal vero quod est genus, non solum homo est sed et equus vel bos vel quod aliud libet animali supponere. Ita maior vis generis recte de minori sibi et subiecta specie praedicatur. Alia vero sunt quae sibi sunt paria, ut sunt propria et species. Species est homo, proprium risibile. Quicquid ergo fuerit risibile, hoc est homo, quicquid homo, hoc risibile. Itaque neque risibile hominis neque homo risibilis potentiam superuadit sed aequalia sibi ad se invicem praedicari possunt, ut dicas: quid est homo? risibile; quid est risibile? homo. Ita igitur quaecumque superiora fuerint, ad illa quae subteriora sunt, praedicantur et quaecumque aequalia fuerint. Aequaliter sibi ad <se> invicem praedicantur. Illa vero quae subteriora sunt et minora, de superioribus et abundantibus, ut sunt genera et species -- genera enim abundantia, species minores -- praedicari non possunt. Numquam enim recte speciem de genere ƿ praedicabis. Ita ergo species de proprio praedicatur ut pari sed quoniam sub speciebus singillatim individua sunt -- individua autem vocamus quae in nullas species neque in aliquas iam alias partes dividi possunt, ut est Cato vel Plato vel Cicero et quicquid hominum singulorum est; hos enim in nullis partibus dividis, ut animal in species, hominem scilicet atque equum, hominem ipsum specialem et singulos circumplectentem in Catonem, Platonem, Virgilium et omnes singillatim homines distributos; hominem vero ipsum singulum, id est Ciceronem, in nullos alios distribuere possumus atque ideo a[tomon, id est individuum, vocitatum est -- species ergo, quae ad propria aequaliter praedicatur, ad individua, quoniam maior est species hominis quam quodlibet individuum, ita praedicatur, ut superius ad id quod est subterius. Cicero enim solus Cicero est, homo autem non solum est Cicero quod si ad individua praedicatur, et ad individuornm accidentia praedicabitur. Ita igitur species ad genus eo quod superius est, non praedicatur neque ad differentiam, quia differentia, ut nunc monstraturi sumus, super speciem est, ad proprium vero, cui par est, vel ad individuum, cui superest, praedicatur. Differentia vero et ad species et ad propria et ad individua praedicatur. Namque rationale, quod est differentia, ad hominem praedicatur, quod est species. Item rationale, id ƿ est differentia, praedicatur ad risibile, id est proprium. Dicitur enim id esse risibile, quod rationale. Nam si homo rational et homo risibile, constat id quod est risibile, etiam rationale posse nominari. Quodsi ad species differentia dicitur, species autem ad individua praedicatur. Necesse est ut differentia quoque ad individua praedicetur. Dicis enim: qualis est Cicero? rationalis. Quodsi differentia ad individua praedicatur, accidentia vero in individuis accidunt. Necesse est differentias et ad accidentia praedicari. Proprium vero quoniam semper unius speciei proprium est, et ad ullam speciem praedicatur solam. Cuius est proprium. Risibile namque, quod proprium est ad solam hominis speciem praedicatur. Quod si ad hominis speciem praedicatur. Species vero ad individua dicitur. Non est dubium quin proprium quoque de individuis praedicetur. Nam si homo risibile animal est, Cicero quoque et Virgilius risibilia animalia recte dicuntur. Quodsi proprium ad individua recte dicitur, recte etiam et de accidentibus praedicatur quae in ipsis accidunt individuis. Accidentia vero ipsa et de speciebus et de aliis omnibus praedicantur et de ipsis maxime individuis. Namque et albus equus et albus homo dicitur et iterum niger equus et niger Aethiops. Quod si ita est, animal quoque nigrum dicitur. Dicitur etiam rationale nigrum et irrationale nigrum, quippe si equus et homo Aethiops nigri sunt. Dicitur etiam risibile nigrum, cum homo quis niger fuerit. Dicitur etiam individuum nigrum, cum quis unus homo ex Aethiopia nominatur. Quod cum ita sit, constat genus ad plurima praedicari, id est ƿ speciem, differentias, accidentia propriaque et individua, nihilominus et differentiam ad plurima praedicari, id est ad speciem, propria, individua et accidentia, et proprium ad plurima, id est speciem, individua et accidentia, et speciem ad plurima, id est <proprium>, individua et accidentia, accidens vero et ad genus et ad speciem et ad proprium et ad differentiam at ad individua. Quod si ita est, has quinque res constat ad plurima praedicari. At vero individuum quoniam sub se nihil habet, ad singularitatem quandam et unitatem praedicatur. Cicero enim unus est et ad unum nomen istud aptatur. Ita individua quae ad unitatem dicuntur, cunctis superioribus supposita sunt, ut genus, species, differentia, propria vel accidentia, quamvis ad se invicem dici possunt, ad individua tamen aequaliter praedicantur, ut superius demonstratum est. Individua vero quoniam sub se nihil habent ubi secari distribuique possint, ad nihil aliud praedicantur nisi ad se ipsa, quae singula atque una sunt. Atque hoc est quod ait: EORUM QUAE DICUNTUR, ALIA AD UNITATEM DICUNTUR, SICUT OMNIA INDIVIDUA, UT EST SOCRATES ET HIC ET ILLUD, ALIA QUAE AD MULTITUDINEM, UT SUNT GENERA ET SPECIES ET DIFFERENTIAE ET PROPRIA ET ACCIDENTIA. HAEC ENIM COMMUNITER, NON UNIUS PROPRIE APPELLATIONIS SUNT. Simile est ac si diceret: haec enim communiter ad plurima praedicantur, non ad unitatem sicut individua. Et quid sint genera vel species vel differentiae vel propria ƿ vel accidentia, exemplum supponit dicens: EST ENIM GENUS, UT ANIMAL, SPECIES, UT HOMO -- quam dudum hominis speciem cum aliis animantibus sub animali posuimus -- DIFFERENTIA, UT RATIONALE -- qua species scilicet hominis ab irrationali distat animal -- PROPRIUM, UT RISIBILE, quod nullum aliud animal neque rationale neque irrationale habet. Nullum enim animal ridet nisi solus homo. Quare, cum quaedam caelestium potestatum animalia rationabilia sint, eorum tamen proprium risibile non est, quoniam non rident. Recte igitur risibile solius hominis proprium praedicatur. ACCIDENS, <UT> ALBUM, NIGRUM ET SEDERE: quia ista in substantia hominum non sunt, merito accidentia vocantur. Nam si substantiae cuiuscumque speciei inesset id quod accidens dicimus, interempto accidenti periret etiam eius speciei substantia cui accidit. Nam quoniam rationale in hominis substantia est, si rationalitas interimatur, hominis quoque substantia necessarlo peritura est idcirco, quod in ipsius speciei substantia naturaque nersatur. At vero nigrum et album vel quaecumque sunt accidentia si interimas, species ipsa in qua illa accidebant, manet. Nam neque omnis homo candidus neque omnis niger est, et cui alterutra defuerint, eius species non peribit. Atque idcirco haec accidentia, veluti non innata in substantia sed a foris venientia, recte nominata sunt. Nunc ergo, quoniam quid sit genus ostendit et ea quae ƿ ad unitatem dicuntur, ab his quae de plurimis praedicantur distinxit atque distribuit. Ipsius generis differentias vel ab his quae ad unitatem dicuntur vel ab eis quae ad pluralitatem congruunt, id est differentis, specie, proprio accidentique, declarat et dicit genus ab illis quae ad sola individua prae dicantur, id est quae ad unitatem, hoc differre, quod genus ad plurima praedicetur, individua vero ad singula. Sed quoniam haec differentia generis ad individua communis erat differentiis speciebusque, propriis et accidentibus, ab illis ipsis aliis differentiis genus dividit atque disiungit. Quod ita demonstrat: AB HIS IGITUR QUAE AD UNITATEM DICUNTUR, DIFFERT GENUS, QUOD GENUS EST HOC QUOD DE PLURIMIS PRAEDICATUR. AB HIS VERO RELIQUIS GENUS DIFFERT, PRIMO AB SPECIE, QUONIAM SPECIES ETSI DE PLURIBUS, NON TAMEN SPECIE DIFFERENTIBUS SED NUMERO PRAEDICATUR. Ac primum generis specieique distantiam monstrat, quae propior est generi. Nam quamvis differentia super speciem sit, super speciem specialissimam differentia ponitur. Nam quamvis rationalis differentia super hominem ponatur, quae species specialissima est, tamen ante speciem specialissimam ƿ ipsa differentia species est eius generis, cui species snecialissima supponitur; nam sub animali ante hominem rationale ponitur. Igitur cum genus et species utraque ad plurima praedicentur, genus vero ad plurimas species in eo quod quid sit praedicetur, species non iam ad plurimas species sed ad plurima individua praedicatur. Sunt autem quaedam genera generalissima, ut dictum est, supra quae aliud genus inveniri non possit. Sunt autem species sub quibus alia species inveniri non possit, et integra species illa nominatur quae numquam genus est, id est sub qua species nullae sunt. Nam si sub ea species essent, ipsa etiam genus esse posset. Species ergo quae vere species est, alias sub se species non habebit, nt est homo. Namque homo quoniam species est, singuli homines qui sub ipso sunt, non eius species sed individua nominantur. Nam si homo genus esset hominum singulorum, genus autem, sicut dictum est, ad plurimas res specie differentes in eo quod quid sit appellatur, homo, id est species, si sicut genus praedicaretur ad singulos homines, singuli homines specie ipsa differrent. Sed quia singuli homines specie non differunt, quod autem specie non differt, si quid ad hoc praedicatum fuerit, non praedicatur ut genus ad species, id est homo non praedicatur ad singulos homines ut genus ad res plurimas specie differentes, quid igitur? Ad res plurimas numero differentes; ƿ singuli enim homines numero a se tantum, non specie distant. Atque ideo, quoniam genus sic ad subiecta praedicatur, ut ad plurimas res specie differentes praedicetur, species autem ad subiecta ita praedicatur, ut ad plurimas res numero differentes praedicetur, genus in hoc ab specie distat, quoniam genus ad plurimas res specie differentes praedicatur. Species autem ad plurimas res numero differentes dicitur. Congruunt ergo sibi genus et species, quod genus et species ad plurima praedicantur et utraque in eo quod quid sit. Nam si interroges: quid est Cicero? Animal dicitur, id est genus. Et si interroges: quid est Cicero? Homo dicitur, id est species distant autem, quod quamvis utraque ad plurima praedicentur et in eo quod quid sit, genus praedicatur ad res specie differentes, species vero dicitur ad res tantum numero differentes quod Porphyrius sic demonstrat: AB HIS VERO RELIQUIS QUAE DE PLURIBUS APPELLANTUR, GENUS DIFFERT, PRIMO AB SPECIE, QUONIAM SPECIES ETSI DE PLURIBUS PRAEDICATUR, NON TAMEN SPECIE DIFFERENTIBUS SED NUMERO. HOMO ENIM SPECIES CUM SIT, DE SOCRATE, PLATONE, CICERONE PRAEDICATUR, QUI NON SPECIE SED NUMERO DIFFERUNT, ANIMAL VERO QUOD GENUS EST, ET BOVIS ET EQUI PRAEDICATIO EST QUAE ETIAM DIFFERUNT SPECIE A SE INVICEM, NON NUMERO SOLO. Quod simile est ac si diceret genus ab specie unam differentiam plus habere. Congruunt namque genera speciebus, quod utraque in eo quod quid sit praedicantur, ut dictum est. Congruit item et genus et species, quod utraque ad res plulimas praedicantur. Congruit item genus ad species, quod utraque ad les numero differentes praedicantur. Nam et singuli homines sta a se divisi sunt, quantum ad numerum, ut homo ab equo vel a bove vel a coruo vel a quibuslibet aliis animantibus. At vero distat ab specie genus, quod genus de pluribus rebus specie differentibus praedicatur, quod species non habet. Nihil autem differre arbitrator, utrum ita dicatur 'aliam rem ad aliam praedicari' an 'aliam de alia praedicari'. Utrumque enim idem intellectus est. Nam si animal praedicatur ad hominem, idem etiam animal de homine praedicatur. Nam cum interrogaveris: quid est homo? Respondeas de hominis interrogatione hominem esse animal. Sed nunc oportet nos ea quae secuntur aspicere. Quid ergo sequitur? A PROPRIO AUTEM GENUS DIFFERT, QUOD PROPRIUM IUXTA UNAMQUAMQUE SPECIEM PROPRIUM APPELLATUR CUIUS EST PROPRIUM, ET IUXTA EA QUAE SUB SPECIE SUNT, SCILICET INDIVIDUA; NAMQUE RISIBILE HOMINIS SOLUM EST ET SINGULORUM UTIQUE HOMINUM. GENUS AUTEM NON AD UNAM SPECIEM SED AD PLURES DIFFERENTES SEMPER APTATUR. Ergo hoc videtur hic dicere, quoniam omne proprium si fuerit speciei unius, tunc vere est proprium. Nam si unius speciei non fuerit sed duarum vel plurium, tunc duabus vel pluribus non proprium sed erit in substantiae ratione commune. Constat ergo proprium ei cuius est proprium soli speciei singulariter adhaerere. Unde quia hominis species sola est quae ridet, risibile homini proprie et singulariter aptatur. Ad unam semper igitur speciem proprietas adhibetur. Distat igitur proprium a genere, quod genus semper ad plurimas species appellatur, proprium vero de una tantum specie cuius est proprium. Nam si risibile dicas, ad unam tantum speciem hominis appellatur. Congruit autem genus cum proprio in hoc, quod genus et proprium de pluribus appellantur. Namque genus ad plures species appellatur, appellatur etiam genus de his quae sub specie sunt individuis. Nam si homo et equus animal est, erit etiam Cicero animal et quilibet equus singulariter animal nominatur. Similiter et proprium ad plurima dicitur. Dicitur enim ad unamquamque speciem et ad ea individua quae sunt sub specie praedicatur. Nam si homo risibilis est, risibilis est etiam Cicero et Virgilius, et quicumque singulariter nominantur, risibiles sunt. Congruunt etiam, quoniam utraque in eo quod quld sit praedicantur. Nam genus de specie in eo quod quid sit praedicatur. Nam si dicis: quid est homo? Animal appellabis. Item proprium in eo quod quid sit praedicatur. Nam ƿ si dicis: quid est homo? Merito risibile praedicabis. Congruunt autem, quod genus et proprium ad plurimas res numelo differentes praedicantur. Nam ita a se differunt singula animalia, id est homo, equus et coruus et caetera, ut singuli homines, quantum ad numerum. Distat autem a genere, quod genus ad plurimas species praedicatur, proprium vero ad unam solam cuius est proprium nominatur. Sed non est inter genus et proprium eadem differentia, quae est inter speciem et genus. Nam species de nulla omnino specie praedicatur, proprium vero licet non ad plures, ad unam tamen solam speciem, cuius est proprium, semper aptabitur. Post hoc igitur de differentiae accidentisque a genere distantia disserit dicens: A DIFFERENTIA VERO ET AB ACCIDENTIBUS DIFFERT GENUS, QUONIAM ETSI ETIAM ISTA DE PLURIBUS SPECIE DIFFERENTIBUS PRAEDICANTUR, DIFFERENTIAE SCILICET ET ACCIDENTIA QUAE COMMUNITER ACCIDUNT, NON TAMEN IN EO QUOD QUID SIT PRAEDICANTUR, CUM INTERROGANTIBUS NOBIS FIT SECUNDUM EA RESPONSIO; MAGIS ENIM QUALE QUID SIT OSTENDUNT. Differentiam vero et accidens idcirco posterius reservavit, quod eorum unam differentiam erat distantiamque dicturus. Differentia enim et accidens qualitatem cuiuscumque speciei demonstrant. Illa substantiae qualitatem, id est differentia, illud, ƿ id est accidens, non substantiae. Ergo quoniam genus super speciem est et species supposita generi, genus speciem, species individuum quid sit ostendit. Porro autem solae possunt species differentiae segregare quae qualitatibus eas substantialibus, id est substantias declarantibus, seiungunt atque dispertiunt. Nam cum animal genus sit, homo vero vel equus species, quales utraeque species sint monstrat differentiae segregatio, ut dicamus speciem esse hominis rationalem, speciem vero equi irrationalem. Si enim quis interroget: quid est homo? Animal dicitur. Si autem quis dicat: qualis est homo? Rationalis respondetur. Ita semper differentia non in eo quod quid sit sed in eo quod quale sit appellatur. De accidenti vero non dubium est, cum ipsa qualitas in accidentis partibus componatur. Namque in praedicamentis inter alias novem partes accidentis etiam qualitas nominatur. Nam etiam si quis interroget qualis corui species sit, nigra continuo respondetur. Congruunt ergo genera differentiis et accidentibus, quod de speciebus pluribus praedicantur. Nam sicut genus plures sub se species habet, ita differentia. Nam rationale dicimus deum et hominem. rursus etiam accidens de pluribus speciebus praedicatur. Nam nigrum dicimus et hominem et equum et coruum et hebenum et plurimas alias species. Rursus congruit genus differentiae, quod, sicut genus, sic differentia aequaliter ad indiniduum praedicatur. Nam si Cicero animal est, quod est genus, et rationale avimal est. Quod est differentia. Congruunt etiam, quod de numero differentibus praedicantur, quod ƿ superius de aliis monstratum est. Distant autem quod, sicut dictum est, genus in eo quod quid sit appellatur, differentia vero vel accidentia in eo quod quale sit praedicantur. Nam si dicas: quid est homo? Appellabis genus et dicis animal esse hominem, si vero qualis sit ad differentiam interrogaveris, rationale respondebis, vel <ad> accidens, nigrum vel album vel qualis quisque sit de quo interrogatur. His igitur distributis distantias ipsas a primordio rursus orditur dicens: UNDE HOC QUOD DE PLURIBUS PRAEDICATUR GENUS DISTAT AB HIS QUAE DE SINGULIS PRAEDICANTUR, HOC EST AB INDIVIDUIS; ILLO QUOD DE SPECIE DIFFERENTIBUS PRAEDICATUR, DISTAT AB SPECIEBUS ET A PROPRIIS; ILLO ETIAM IN QUO QUID SIT APPELLATUR, SECERNITUR A DIFFERENTIIS ET A COMMUNITER ACCIDENTIBUS, QUOD HAEC DUO QUALE QUID SIT DECLARANT. Hoc dicit distare genus ab individuis, quod genus de pluribus, ut dictum est, praedicatur. Colligit autem et in unum redigit proprii specieique differentias. Nam quoniam species de pluribus non specie sed numero differentibus praedicatur, proprium vero de una tantum specie et de his quae sub eadem specie sunt individuis praedicatur, quamvis de una specie praedicetur, tamen aequa est illi cum specie a genere differentia de pluribus specie differentibus non praedicari. Nam neque species omnino de speciebus aliquibus poterit praedicari ƿ neque proprium, quoniam proprium non de pluribus speciebus sed de una tantum cuius est specie praedicatur. Quod si ita est, una differentia a genere species et propria seiunguntur accidens vero et differentia eadem quoque una a genere differentia separantur, quod genus in eo quod quid sit dicitur, differentia vero vel accidentia in eo quod quale appellantur. Has Porphyrius ad constituendam generis rationem differentias quam parcissime potest colligit et ipsas differentias multis modis posterius probaturus, nunc vero quantum sat est dicit se <neque deminutam neque> abundantem generis constituisse rationem hoc dicens: HOC SI ITA EST, NULLO MINUS AUT PLUS EFFECTA EST GENERIS DEFINITIO. Perfectam plenamque se generis definitionem fecisse dicit, quoniam neque plus neque minus facta sit definitio sed aequaliter ad genus pariterque composita. Quod unde sit, hoc modo monstrandum est. Novimus quod quaedam res quae ad alia praedicantur, his de quibus praedicantur, abundant, ut genera et species. Namque animal, quod genus est, de homine, quod est species, hoc abundat, quod nomen generis etiam in equum atque bovem atque in alia valet aptari. Ergo si quis ad quamlibet rem abun dantem fecerit maioremque definitionem quam ipsa res fuerit quam definit, non erit integra propriaque definitio, quoniam non solum illam rem amplectitur quam definit, ƿ si maior fuerit definitio sed etiam alias quascumque res, quibus ipsius definitionis terminus abundabit. maiorum igitur praedicamentorum maior erit definitio, minorum vero minor erit etiam definitio; animal ergo, quod maius est, ita definiunt: animal est substantia animata sensibilis, hominem vero, quod ab animali minus est, ita definiunt: animal rationale, mortale, risus et disciplinae perceptibile quoniam maius est animal ab homine, maior etiam erit animalis definitio ab hominis definitione. Plus enim erit dicere 'substantia animata sensibilis' quam 'animal rationale et mortale'. Nam substantia animata sensibilis, sicut ipsum animal, non solum hominem complectitur sed etiam equum vel bovem atque alias huiusmodi species. Si quis ergo ad hominem maiorem definitionem aptaverit, quae est animalis, ut ita definiat hominem: homo est substantia animata sensibilis, non est plena definitionis ratio, cum equus atque bos substantia animata atque sensibilis esse possint, quae species hominis non sunt. Si quis vero maiori rei minorem definitionem aptaverit, curtam et deminutam quodammodo faciet rationem. Nam si quis animal definire volens dicat: animal est res rationalis, risus et disciplinae perceptibilis, non erit integra definitio, quoniam sunt quaedam animalia quae istius definitionis rationem subterfugere atque euadere possunt. Est enim animal bos, quod neque rationale sit neque risus perceptibile. Sola igitur relinquuntur bene definiri quaecumque aequalibus definitionibus constituuntur. Ubi autem aequalis definitio sit, hoc modo possumus reperire. Praedicamenta quaecumque fuerint, si maius praedicamentum de minore aliquo praedicatur, converti non potest, ut minus de maiore praedicetur. Semper enim maiora de minoribus, numquam minora ƿ de maioribus praedicantur. Nam si quis dicat hominem esse animal, non poterit convertere animal esse hominem. Nam homo nihil aliud, quantum ad genus, nisi animal est, animal, quantum ad species, potest esse etiam non homo. Paria vero praedicamenta semper sibi ipsa invicem convertuntur. Nam quoniam risibile solius est hominis, risibile ad hominem praedicatum etiam converti potest, ut homo ad risibile praedicetur dicitur enim: quid est homo? Risibile. Quid est risibile? Homo. Ergo quascumque definitiones convertere potes, illae verae atque pares sunt, quascumque vero convertere non potes, aut maiores sunt aut minores, pares inveniri non possunt. Nam si dicas hominem substantiam esse animatam atque sensibilem, verum est. Item si convertas et dicas substantiam animatam atque sensibilem esse hominem, non omnino verum dixeris potest enim et substantia animata esse atque sensibilis et homo non esse. Item si dixeris rem rationalem, mortalem, risus et disciplinae capacem esse animal, verum dixeris. Si autem dicas atque convertas animal esse rem rationalem mortalem, risus et disciplinae perceptibilem, non omnino verum dixeris. Potest enim esse animal et non esse rationale et risus capax. Ergo quotiens est maior definitio quam id quod definitur si prius dicitur id quod definitur et maior definitio adhibetur vera esse poterit definitio. Si enim prius dixeris hominem, rem minorem, et ad ipsum posterius adbibueris definitionem maiorem, ut prius dicas 'homo est', et post subiungas 'substantia ƿ animata sensibilis', verum est. Homo enim necessario est substantia animata sensibilis. Si vero prius dixeris definitionem et postea dixeris id quod definies, vera esse non omnino potest. Nam si definitionem maiorem prius dixeris dicens 'substantia animata sensibilis' et postea rem minorem intuleris, ut dicas 'homo est', ut sit 'substantia animata sensibilis homo est', non omnino verum est. Potest enim esse et substantia animata sensibilis, non tamen homo. At vero si minor fuerit definitio quam illa ipsa res quae definitur, si prius dicta sit definitio, vera est, posterius, falsa. Nam si dixeris definitionem quae est minor 'res rationalis, mortalis, risus et disciplinae capax' et post intuleris 'animal est', ut sit 'res rationalis, mortalis, risus et disciplinae capax animal est', vera est. Omnis enim res quae rationalis et mortalis est et risus et disciplinae capax, necessario animal est. At vero si converteris et rem maiorem prius dixeris, post vero minorem definitionem adhibueris, vera omnino esse non potest. Nam si dicas prius 'animal est', postea autem iunxeris 'res rationalis, mortalis, risus et disciplinae perceptibilis', non omnino verum est. Potest enim esse animal et rationale vel mortale non esse. Itaque si maior est definitio quam res fuerit, si prius rem dixeris, postea definitionem intuleris, vera est, si vero prius definitionem dixelis, post rem intuleris, falsa est. In minoribus vero definitionibus et maioribus rebus contra ƿ est. Nam si definitionem prius dixeris, postea rem subieceris vera est, si vero rem prius dixeris, postea definitionem sub ieceris, vera omnino esse non potest. At vero in aequalibus definitionibus converti aequaliter potest. Nam quoniam solius hominis haec est definitio 'animal rationale, mortale, <risus et disciplinae perceptibile>', aequalis est haec ad hominem definitio, quoniam non est cui alii possit aptari. Itaque vel si prius rem dixeris, postea definitionem subieceris, vera erit, ut est 'homo est animal rationale, mortale, risus et disciplinae perceptibile', sin vero converteris et prius definitionem, postea rem dixeris ut si dicas 'animal quod fuerit rationale, mortale, risus et disciplinae perceptibile homo est', haec quoque vera est. Ita semper ut definitiones verae sint, neque plus neque minus in defini tionibus oportet aptari sed aequalitter definitiones convenienterque disponi. Quod Porphyrius scilicet non ignorans ait se neque plus neque minus effecisse generis definitionem. Et Fabius: Sequitur, inquit, te de specie disputare. ÑDic, inquam, quid sequitur? ÑEt Fabius: Hic, ut opinor, ordo est: SPECIES QUOQUE MULTIS DICITUR MODIS. NAM ET UNIUSCUIUSQUE HOMINIS FORMA SPECIES APPELLATUR. RURSUS IGITUR ET PULCHRITUDO UULTUS, UNDE PULCHERRIMOS QUOSQUE SPECIOSOS DICIMUS. DICITUR SPECIES ET EA QUAE ƿ SUPPOSITA EST GENERI, UNDE ANIMALIS SPECIEM APPELLAMUS, CUM ANIMAL IPSUM GENUS SIT, ET ALBUM COLORIS SPECIEM. Tunc ego: Speciei quoque nomen sicut generis aequivocum puta. Nam et hoc quoque multifariam appellari designat. Dicitur enim, inquit, species et figura corporis et fortasse alia plura. De quibus quoniam nullus tractatus habebatur, iure praetermissa sunt. Hic tamen a Victorino videtur erratum, quod cum idem sit cuiuscumque hominis species et uultus, quasi in alia appellatione speciei uultus iterum pulchritudinem dixit, quasi vero non proinde pulchlitudo uultus sit ac tota species fuerit; nam si quispiam pulcher fuerit toto corpore, etiam uultu. Sed praemissis his ad illam speciem quae sub genere ponitur atque genus efficit veniamus. Namque, ut dictum est, substantiae ipsae nullo speciei nomine generisue censentur, nisi quadam ad se invicem collatione sint comparationeque compositae. Nam quod animal est, non idcirco est genus, quoniam animal est sed idcirco, quod hominis sub se atque equi et caeterorum animantium species habet. Atque idcirco ait: UNDE ANIMALIS SPECIEM APPELLAMUS, CUM ANIMAL IPSUM GENUS SIT; neque enim homo species diceretur, si super ipsum animalis appellatio non praedicaretur. Sed ut monstraret non in unis solis substantiis genera speciesque versari sed etiam in omnium praedicamentorum nuncupationibus ƿ esse conexa, non solius substantiae dedit exemplum sed etiam eius quod reliquum remanserat, accidentis. Quid enim ait et album coloris speciem: quae sunt in accidentis divisione qualitatis. Sed quoniam inter se quaedam conexio est et talis comparatio atque relatio, ut praeter ad se invicem latitudinem genera et species esse non possint -- nihil enim in eorum definitionibus concludi potest, nisi ad alterutrum nominata sint; nam si substantia generis specie supposita species vero genere superposito et ad ipsam praedicato perficitur, non est dubium quin cum genus definire necesse it iure speciem, et cum speciem, iure nobis genus praedicare necesse sit -- haec igitur etiam in generis subscriptione servatur distinctio, cum generis definitio habita est. Hoc enim dictum est tunc, esse genus quod ad distantes species diceretur, nunc vero dicendum est id esse speciem quae sub genere ponitur. Sed multiplex eius definitio haberi potest. Potest enim rursus dici id esse speciem, ad quam genus in eo quod quid sit praedicatur. Quae res utraeque id significant, speciem poni sub genere. Nam prima quidem definitia id aperte designat, secunda vero talis est: quoniam semper ƿ maioribus minora supponuntur, genus ab eo, ad quod in eo quod quid sit praedicatur, maius esse non dubium est. Quod si ita est, nullus est obscuritatis error, quin species quae minor est, maiori sibi generi supponatur. Nihil igitur haec secunda definitionis significatio a priore differt; si enim species sub genere non poneretur, genus ad speciem in eo quod quid sit non praedicaretur. Tertia vero definitio speciei integra ratione collecta est et ipsius speciei vim naturamque demonstrat. Dicit enim speciem esse quae ad plurima numero differentia in eo quod quid sit praedicatur. Quae definitio etiam ex superiore genere debuit esse planissima sed ego nunc quantum castigata permittit brevitas explicabo. Sed prius de ipsis generibus speciebusque pauca dicenda sunt. Cum sint quaedam genera quae species habeant atque ipsa aliis generibus species esse possint, non est dubium ea gemina comparationis habitudine fungi, ut ad alia species, ad alia genera nominentur. Sed si in uno filo atque ordine speculemur et quodcumque genus alicuius rei repertum sit, eius rursus genus aliud requiramus et rursus aliud atque aliud iterum, si nihil sit quod intellectus ratione consistat, inesplicabilis ratio interminabilisque tractabitur. Sed quoniam nulla sunt in his scientiae fundamenta quae nulla consideratione animi in infinitum procedentia concluduntur, dicendum necessario est posse nos ascendentes usque ad tale aliquid pervenire cuius, cum ipsum caeteris genus sit, ƿ aliud genus invenire non possumus, quod genus primum et magis genus et generalissimum nuncupetur. Sed si hoc in genere contingit, ut ascendentes alicubi consistamus, non est dubium quin descendentes iterum per species ad aliquem quodammodo calcem offenso termino consistamus. Igitur cum descendentes per species usque ad illam speciem venerimus quae sub se species nullas habet, illam speciem ultimam speciem et magis speciem et specialissimam nuncupemus. Sed quoniam species aliquorum est continens, si aliquorum specie differentiam continens esset, non magis species sed genus merito vocaretur. Sed quoniam continet et non specie differentes res continet, similes necesse est sibi contineat pluralitates. Sed si continet pluralitatem et maius semper est id quod continet quam id quod continetur, de pluralitate illa species praedicabitur. Appellabitur igitur species de pluribus rebus numero differentibus in eo quod quid sit. Species enim cum appellatur de subterioribus, superiorem speciem substantiamque declarat nam cum dicimus: quid est Cicero? Homo continuo respondetur. Cum ergo tribus modis speciei facta sit definitio, superiores duae non tantum sunt speciei sed etiam subalternae speciei, quae et ipsa genus. generalissimum substantia et sub ea corpus animatum, sub animato corpore animal et sub animali ƿ homo, sub homine individua. Sed hanc divisionem plenius posterius exequemur, nunc autem hoc nobis tantum sufficit. Substantia igitur magis genus est, homo magis species, ita ut neque substantia species aliquando esse possit nec homo genus. Corpus vero animatum vel animal ad superiora species, ad subteriora genera nominantur. Si quis ergo corpus animatum vel animal vel hominem velit exprimere et dicat: SPECIES EST QUOD PONITUR SUB GENERE ET AD QUAM GENUS IN EO QUOD QUID SIT PRAEDICATUR, haec definitio et magis speciem, id est hominem, et subalternam speciem continet, id est corpus animatum vel animal. Nam corpus animatum et animal et homo sub genere sunt posita, et ad eas omnes in eo quod quid sit appellatur, ut dictum est. Si quis vero illam speciem definitione monstrare velit quae vere species est, id est specialissimam speciem, quae tantum species, numquam et genus sit, hoc modo definiet, speciem esse quae ad plurimas res numero differentes in eo quod quid sit praedicetur. Sed haec definitio subalternis speciebus numquam conveniet. Illae enim quae subalternae sunt species, possunt etiam pro generibus accipi, si ad subiecta praedicentur. Quodsi possunt pro genelibus accipi, cum pro generibus acceptae fuerint, non tantum ad plurimas res numero differentes praedicabuntur sed etiam ad plurimas res specie differentes, quippe cum sint genera. Sed quia hoc in magis speciebus non evenit, ut aliquando de specie differentibus praedicentur, haec definitio posterior solius magis speciei definitio est et eam caeterae subalternae species excludunt atque reiciunt. Quod Porphyrius ita demonstrat: SED HAEC DEFINITIO EIUS SPECIEI EST QUAE MAGIS SPECIES DICITUR, ALIAE VERO DEFINITIONES ERUNT ETIAM ILLARUM QUAE NON SUNT MAGIS SPECIES. Horum ergo ipsam subscriptionem demonstrationemque clarius se ipsum dicere promittit cum dicit: MANIFESTIUS AUTEM FIET HOC QUOD DICIMUS HOC MODO. IN OMNIBUS PRAEDICAMENTIS SUNT QUAEDAM MAGIS GENERUM ET MAGIS SPECIERUM, SUNT ALIA MIXTA. MAGIS GENERA SUNT SUPRA QUAE NULLUM ALIUD GENUS POTERIT INVENIRI, MAGIS SPECIES RURSUS, SUB QUA NULLA SPECIES REPERITUR. HORUM INTERUALLA QUAE POSSIDENT, ET GENERA ET SPECIES SUNT, SINGULA SUPERIORIBUS INFERIORIBUSQUE COLLATA, UT ALTERI GENUS, ALTERI SPECIES APPELLENTUR Huiusmodi sunt, inquit, quaedam quorum genera inveniri non possunt, haecque ipsa merito magis genera nominantur, quoniam maius ipsorum aliquid inveniri non potest. Nam si ista sunt genera, genus autem omnibus sub se positis maius est, quorum genus nullum est, nihil eorum maius poterit reperiri. At quorum genus nihil poterit inveniri, merito ipsa magis genera vocitantur. Sunt autem quaedam alia quae magis spe cies appellentur, sub quibus non aliae species locatae sunt. nam plus videtur esse species ea et integrior vere species est ƿ quae genus numquam est quam ea quae aliquando genus esse potest. Quodsi verior species est quae sola species, numquam genus est, merito magis species appellata est. Igitur inter magis speciem et magis genus quod est interuallum, subalterna genera et subalternae species impleuerunt. Nam subalterna vocamus quaecumque ad superiora species, ad inferiora pro generibus accipiuntur, idcirco quoniam, si omnes res ad inferiora componas, genera, si ad superiora, species, et si ad superiora et inferiora eadem ducas, genera et species invenientur. Atque ideo subalterna genera et species nominata sunt, quod filo quodam atque ordine ad inferiora composita genera et ad superiora species agnoscuntur. Sed haec ita genera speciesque esse possunt, non ut cui genus est, eidem iterum velut species supponatur. Nam si, ut prius ostensum est, specie sua maius est genus, non est dubium quin maior res sub minore poni non possit. Atque ideo ait ut alteri genus, alteri species appellentur, quod nequaquam eandem rem et genus esse et speciem conveniret. Dat igitur huius rei exemplum, quo quod dicit, facilius possit agnosci. Facit igitur hanc divisionem. Ponit substantiam magis genus, supponitur substantiae corpus et incorporeum, corpori animatum corpus et inanimatum, animato corpori animal sensibile et insensibile -- ut sunt ostrea vel conchilia vel echini vel arbores et alia huiusoemodi, quae vivendi animam habent, non etiam sentiendi -- sub animali animal rationale et irrationale, sub rationali mortale et inmortale, sub mortali hominem, gub homine singulos homines, hoc est corpora individua, Ciceronem et Virgilium scilicet et eos ƿ qui iam in partes sunt singuli. Substantia ergo quae prior est magis generis accipitur loco; genus enim solum, non etiam species est, quod numquam eius genus superius invenitur. Homo vero solum species est, nullas enim alias species sub se cohercet; singuli enim homines non specie, ut dictum est, numero differunt. Corpus vero, quod pridem sub genere posuimus, id est substantia, ad substantiam quidem species, ad animatum corpus genus accipitur. Animatum autem corpus ad corpus species est, ad animal genus, animal autem ad animatum corpus species videtur, ad rationale animal genus. Rationale item animal mortalis genus est, species animalis. Mortale autem genus hominis est, species rationalis animalis. Homo autem quod super individua est, nihil de generis natura sortitus est sed tantum sola species appellatur. Sed hanc divisionem sicubi in aliis rebus transferri et aptari placeat, ita considerandum est, ut quicquid fuerit cuius genus inveniri non potest, magis id genus appelletur et quicquid cuius nulla species fuerit, id est ut super individua collocetur, illam magis speciem esse. Oportet enim, si quod genus sit. Super differentes specie res poni, quod autem magis species non super specie res differentes ponitur, numquam digne genus poterit appellari. Ergo quemadmodum quod ƿ superius genus super se nullum genus habet, magis genus dicitur, ita et species quae sub se species non habet sed tantum individua, merito magis species appellatur. Illa autem quae in medio posita sunt, non eiusdem sunt habitudinis. Nam quoniam species esse possunt, non sunt magis genera, et quoniam genera possunt esse, idcirco numquam magis species praedicantur. Nam illis quae supersunt, species sunt, illis vero quae subsunt, loco generis praeponuntur. Cum igitur duae formae sint omnium rerum, aut ut genera praeponantur aut ut species supponantur, summitates, id est generalissimum genus et specialissima species, singulas tantum continent habitudines, illud, ut tantum genus, numquam species videatur, illud, ut sola species, numquam etiam genus appelletur. Subalterna vero, quae media sunt, duas formas habent, id est utrasque. Namque, ut frequentius inculcatum est, et generis quodammodo parentelam et speciei derivationem sortita sunt. Nec hoc fortasse nos turbet, quod species specialissima habet sub se aliquid. Namque homo cum sit magis species, habet sub se singulos homines. Haec enim quamvis individuis supersit, numquam formam specialitatis inmutat. Cum enim sub se individua habeat, quod ea contineat quae sub una specie sint et nulla substantiae proprietate discrepent, species eorum vocatur quae continet. Ita homo et animalis species dicitur, quia continetur, et hominum singulorum species est, quia eos continet qui nulla umquam specie discrepabunt. Definitio ergo magis generum magisque specierum talis est: magis genus ƿ esse dicitur quod genus semper sit, numquam species, et quo superius nullum genus sit; rursus magis species est quae semper species sit, tumquam genus, et iterum, quae numquam dividitur in species et quae ad plurima numero differentia in eo quod quid sit praedicatur. Illa vero alia, ut saepe dictum est, et genera et species esse possunt, superioribus scilicet inferioribusque collata. Hoc autem attentissime respiciendum est, quod in diversis longe nationibus in eo genere ubi ex sanguine aliqua cognatio deducitur, diversarum cognationum gens ad unum caput generis duci potest. Nam quoniam Romani a Romulo sunt, Romulus autem a Marte, Mars a Iove, poterit gens Romanorum ad Iovem duci. Item quoniam Athenienses a Minerua, Minerua a Iove, potest Atheniensium gens ad eundem Iovem duci. Item quoniam Persae a Sole, Sol autem a Iove, possunt Persae quoque ad eundem Iovem velut ad originem propriam deduci. Ita diversissimae gentes ad unius cognationem erigi possunt, quod idem speciebus generibusque non fit. Numquam enim diversa genera sub uno genere poterunt accommodari. Aristoteles enim primorum generum decem praedicamenta constituit, quae velut aliquis fons, ita subterioribus omnibus ortum quodammodo nationemque profuderint. Haec igitur decem genera quoniam generalissima sunt et superius eis nullum inveniri genus potest, ad unum genus reduci non poterunt. Quodsi decem genera prima ad unum genus ƿ reduci non poterunt, nec illa quae sunt sub eisdem generibus, id est species subalternaque genera, ad unum genus aliquando poterunt applicari. Nam si prima eorum genera ad unum superius duci non possunt, non est dubium quin ea ipsa quae sub ipsis sunt, ab uno genere coherceri continerique non patiantur. Nam si substantia, qualitas et quantitas et caetera sub alio communi genere poni non possunt, quod ipsa magis sunt genera, nec quicquid sub substantia fuerit, id est sub eodem genere, ut animal vel homo, vel item sub qualitate vel quantitate, ad aliquod genus commune se poterunt applicare. Numquam enim inveniri genus poterit quod haec decem genera solitario et proprio intellectu intra se possit velut species continere. At dicat quis haec omnia decem genera si vere sunt subsistentia, quodammodo vel entia dici posse. Flexus enim hic sermo est ab eo quod est esse, et in participii abusionem tractum est propter angustationem linguae Latinae compressionemque haec igitur, ut dictum est, entia poterunt appellari, et ens hoc ipsum, id est esse, genus eorum fortasse dici videbitur. Sed falso. Namque omnia quae inter se aequivoce nominantur, numquam eiusdem continentiam generis sortiuntur, quippe quorum substantia discrepat, non est dubium quin generis quoque ipsius definitio discrepabit; haec autem ut entia nominentur, non univoce sed aequivoce praedicantur. Nam quoniam substantia ens est et item qualitas ens, <sed> si quis rationem definitionemque qualitatis dixerit, ƿ eadem natura utriusque non poterit convenire, non est dubium quin substantia et qualitas non univoce sed aequivoce praedicentur. Quodsi aequivoce praedicantur, sub eiusdem generis fonte poni non poteront. Non est igitur in generibus speciebusque aliquod genus solum quod possit diversa remm genera cohercere. Tunc Fabius: Abundanter haec, inquit, omnia, et de his ipsis rebus frequentius inculcatum est. Sed perge ad sequentia. Faciam, inquam. Haec enim, ut arbitror, secuntur: ERGO DECEM GENERA CONSTITUIT ARISTOTELES IN PRAEDICAMENTIS QUAE MAGIS GENERA SUNT, AT VERO ILLAE QUAE MAGIS SPECIES SUNT, SEMPER IN PLURIMO QUIDEM NUMERO SUNT, NON TAMEN IN INFINITO. AT INDIVIDUA QUAE SUB MAGIS SPECIEBUS SUNT, INFINITA SUNT SEMPER. Hoc enim dicere vult quod multo plures species sunt quam genera; habet enim genus sub se plurimas species. Et quoniam decem genera rerum omnium prima sunt, species specialissimae non solum decem sunt sed plures, non tamen infinitae individua vero quae sub magis speciebus sunt, infinita sunt et eorum intellegentia nulla umquam capi potest. Quae enim infinita sunt, nullo scientiae termino concluduntur. Igitur omnis nobis divisio omnisque scientia a magis generibus per subalterna genera usque ad magis species deducatur; ibi enim consistentes integram, superiorum scientiam capere possumus ac retinere. Si quis autem individua velit scientia disciplinaque comprehendere, frustra laborat sed ita iubemur a magis generibus ƿ usque ad magis species per media interualla decurrere, ut specificis differentiis dividentes subalterna genera a magis generibus usque ad magis species descendamus. Specificae autem differentiae sunt quae speciem quamcumque declarant. Declaratur autem species differentiis hoc modo. Si quis enim dicat substantiam, ut ponat sub substantia corpus, sub corpore animatum corpus, sub animato corpore animal, sub animali rationale, sub rationali mortale, has omnes species, quae sunt substantiae, cum pro differentiis posuerit, hominis scilicet species informabitur. Nam corpus animatum ab inanimato corpore differentia est, porro autem animal ab insensibilibus et rationale ab irrationalibus et mortale ab immortalibus differentiae sunt. Haec igitur omnia cum iunxeris, unam speciem declarabis, id est hominem. Nam cum dicis corpus animatum, animal rationale et mortale, quae scilicet differentiae in subalterno ordine sibi suppositae sunt, hominem demonstrasti. Sunt autem quaedam aliae differentiae, quae tales sunt ac si dicas animal rhetoricum, quod solus homo rhetor esse possit. Sed haec differentia non specifica differentia est et substantiam hominis naturamque non perficit sed tantum artem quandam scientiamque esse commendat. Illae igitur in divisionibus differentiae speciesque prosunt ex quibus illa quae dicitur magis species informatur, et haec vocatur specifica differentia quae magis speciem possit efficere. Ergo cum per haec descensum fuerit ad magis species, relinquenda sunt sub magis speciebus individua nec eorum aliqua scientia requirenda. Nam illa non ƿ solum infinita sunt sed etiam quaecumque in sese continverint infinita fiunt. Rhetorica enim species est sed cum venerit in singulos homines, tunc per singulos et infinitos divisa singula etiam fiet et infinita. Si enim omnes quicumque sunt vel fuere numerentur rhetores, nullus umquam huiusce numerationis finis erit, cum praesertim etiam per infinita tempora in futurum singuli homines rhetores esse possint. Hic Fabius: Hoc igitur, inquit, erat quod ait: PORRO AUTEM VEL ARTIUM VEL DISCIPLINARUM CUM INDIVIDUA PER HOMINES SINGULOS ESSE COEPERINT, RATIONEM AD PERCIPIENDUM CAPERE VEL HABERE OMNINO NON POSSUNT. Et ego: Hoc, inquam, est quod 'cum artes vel disciplinae quae in sua specie una ante collecta fuerant, in individua venerint', id est per singulos homines in infinitam multitudinem innumerabilemque sese dispertiunt; hoc autem idcirco evenit, quod haec eadem ratio est quam Porphyrius ipse dicere non neglexit. Genus enim cum unum sit, plurimarum specierum progenitivum est; namque sub uno genere plures species inveniuntur. Idcirco species genus illud unde profluunt. In plurima segregant atque dispertiunt. Genus autem plurimas colligit res, sicut ipsum a plurimis iterum speciebus dividitur. Namque homo, coruus et equus, quae sunt species, quantum ad animal aequaliter animalia sunt. Ita nomen animalis omnes suas species intra se continet. Quodsi et in homine animalis ƿ nomen est et in coruo et in equo, non est dubium quoniam illud genus quod sub se ipsum ea continet, species divisae inter se dividant multiplicentque. Colligit igitur genus species in se, species vero genus ipsum suapte natura dispertiunt. Est igitur genus collectivum specierum suarum et quodammodo adunativum, species vero divisivae generis et quodammodo multiplicativae. Igitur quicumque ad magis genera ascendit, omnem specierum multitudinem per genera colligit adunatque. Cum vero a magis generibus usque ad magis species decurritur, omnis unitas generum superiorum in multifidas ramosasque species segregabitur. Quod autem ait multitudo capieuda, proinde est ac si diceret 'multitudo facienda' est; nam cum dividis genus in species, easdem species multas esse accipis, quas tu idem fecisti. Species quoque ab hac generis adunatione ac quodammodo collectione non discrepant. Namque et ipsae infinitatem individuorum ad unam reuocant formam. Singulorum enim hominum species, quae est homo, collectiva est hoc modo. Ad hominis enim speciem cuncti singuli homines unus homo sumus, id est prima species quae nos continet cohercetque. Porro autem ipsa species in nos multos scissa dividitur. Omne enim quod singulum est atque individuum, illud unde nascitur dividit, omne quod non est singulum atque individuum sed dividi potest, non ipsum magis dividit subteriora quam colligit. His igitur expeditis constat genus plurimarum esse specierum genus et speciem plurima sub se individua cohercere. Nam si qua sunt subteriora, illa quae sunt superiora dispertiunt et in multitudinem dissipant dividuntque; quare non est dubium quin superiora semper inferioribus pauciora sunt. Praedicamenta vero aliud de alio vel ad se invicem quae torquentur, hoc modo sunt. Omnis enim res alia aut maior erit aut minor aut aequa. Omne quod est maius, de minore poterit praedicari; nam cum animal sit maius ab homine, poterit animal de homine praedicari. Minus vero de maiore non dicitur: nam quoniam animal est et homo et equus, ad animal hominem si praedicare volueris, tantum haec convenit praedicatio, quantum convenit animalis partem esse super hominem. Age enim, converte et dic hoc esse animal quod hominem: quantum igitur pars est animalis, quae hominis speciem contineat, tantum animal homo est. In illis autem aliis partibus animalis quae aliud continent quam est species hominis, hominis appellatio non convenit. Nam si dicas 'animal hoc est quod homo', in illa parte in qua equus est animal et coruus, ista talis praedicatio non aptatur atque ideo universaliter non convertuntur. Nam si dicis 'omnis homo animal', verum est, si dixeris 'omne animal homo', falsum est. Quodsi maiora de minoribus idcirco praedicantur, quia omne minus in se continent, et minora de maioribus idcirco non praedicantur, quia maiora minoris definitionem superuadunt et ƿ quodammodo exsuperant. Non est dubium quin illa quae sunt aequalia, sibi possint ipsa converti. Aequalia autem illa sunt quae neque minora neque maiora sunt, id est, ut si in quamlibet speciem apponantur, et omni illi speciei adsint et nulli alii; nam omnis homo risibile est et nulla alia species risibili potest proprio nuncupari, atque ideo quoniam aequalia sunt, convertuntur. Dicis enim: quid est homo? Risibile. Quid est risibile? Homo. Et item: quid est hinnibile? Equus. Quid est equus? Hinnibile. Quodsi semper maiora de minoribus praedicuntur, superiora necesse est genera esse et omnia subalterna minora fiunt. Quodsi subalterna omnia minora sunt, non est dubium quin, si quis per subdivisionem descendat ad ultimam speciem. Quodcumque genus de vicinis sibi praedicabitur, etiam de subalternis. Namque substantia habet sibi vicinum ad subteriora genus, ad se vero speciem, quod est corpus; de hoc igitur substantia praedicatur. Si quis enim interroget: quid est corpus? Dicitur substantia. Sub corpore vero est animatum corpus et sub eo animal ergo quoniam substantia idcirco praedicatur de corpore. Quia illi est superior, necesse est, quibus corpus superius fuerit, eisdem etiam sit substantia superiol. Nam si corpus praedicatur de animato corpore et de animali, praedicabitur etiam substantia de animato corpore et de animali. Sic igitur quaecumque superiora fuerint, de subterioribus non solum sibi vicinis sed etiam longe subterioribus praedicantur. Nam si maiora sunt his quae sibi vicinae sunt speciebus, multo maiora erunt etiam illis quibus ƿ illae vicinae species fuerint ampliores. Ergo de quibuscumque species praedicatur, de ipsis praedicabitur et illius speciei genus. Nam si species aliqua alicui maior est, multo genus speciei ipsius illa re qua species maior est, maius erit. Atque ita ad id praedicabitur, quemadmodum ipsa species antea praedicata est. Quod si ita est, non est dubium genus quoque generis illius quod ad illud ad quod species praedicabatur, poterat praedicari, etiam id, quoque de eo <ad> quod species et genus speciei praedicabatur, praedicari posse. Nam si quis dicat Ciceronem esse hominem, cum animal hominis genus sit, non erit absurdum Ciceronem animal praedicari. Et cum animalis ipsius substantia genus sit, non erit inconveniens Ciceronem substantiam praedicari, quoniam quae supersunt, de subterioribus praedicantor et ea quae subteriora sunt, si qua alia sibi subteriora habeant, illud primum genus habebunt etiam ista subteriora et de his non inconvenienter praedicabitur. Igitur species de individuo praedicatur ut maius, magis genus vero de omnibus subalternis et de magis specie praedicatur. Aequo enim modo dicitur et corpus substantia et animatum corpus substantia et sensibile corpus substantia et rationale animal substantia et mortale substantia et homo substantia. Et de ipsis etiam magis genus individuis praedicatur. Potest enim Cicero dici substantia, species vero sola de nullis aliis nisi de individuis praedicatur, ut dictum est, individua autem ipsa de nullo alio praedicantur nisi de ipsis, id est singulis. Natura autem individuorum haec est, quod ƿ proprietates individuorum in solis singulis individuis constant et in nullis aliis transferuntur atque ideo de nullis aliis praedicantur. Ciceronis enim proprietas cuiuslibet modi fuerit, neque in Catonem neque in Brutum neque in Catulum aliquando conveniet. At vero proprietates hominis quae sunt idem quod est rationale, mortale, <sensibile>, risibile, in pluribus et in omnibus individuis possunt et singulis convenire. Omnis enim homo et singulatim individuus et rationalis est et mortalis et sensibilis et risibilis. Atque ideo illa quorum proprietates possunt <in> aliis convenire, possunt de aliis praedicari, haec autem quorum proprietas in aliis non convenit, nisi ipsis tantum singulariter, de aliquibus aliis praeter se singulariter praedicari non possunt. Repetendum est igitur quod omne individuum specie continetur. Species vero ipsa cohercetur a genere et ullum quasi omnium corpus magis genus est et numquam est pars, individuum vero pars semper est, numquam est totum. Species autem et pars et totum merito nuncupatur, nam ad genus pars est, ad individua totum: dividit enim genus, ut dictum est, et individua colligit. Sed species pars est alterius, id est generis, totum vero non est partis sed partium. Namque genus unum est et plures species unius rei, id est unius generis species pars est. Et quoniam individua plura sunt et infinita sub una specie, quae illa individua colligit, species illa non est unius totum, id est non est partis totum sed plurimorum, id est partium; plures enim partes ƿ sub ea individuorum sunt, quarum totum species, id est homo appellatur. Sed de genere et specie sufficienter dictum. Et quoniam matutinae salutationes vocant, in futuras noctis vigilias quod est reliquum transferamus. Multa nobis a parente natura excelsius quam caeteris animantibus gravia illustliaque concessa sunt. Quae nos ita quasi quaedam benigna artifex hllmanitatis excoluit, ut primum nobis reputandi considerandique animos rationemque concederet, post vero ratione reperta proloquendi conferret usus iussissetque nos non corpolis sensibus a beluis sed mentis divinitate distare. Quae cum se sibi adiunxerit et a suae vivacitate naturae non discesserit, tunc vero sicut ipsa est aeterni generis, ita quoque famam in posteros vitamque gloriae infinitissimis temporibus coaequat. Sin vero se pravis libidinibus corporis obnoxilam perdendam corrumpendamque permiserit, naturam corporis sequitur. Nam nihil eius vivacitatis post corpora remanet cui omnis labor et studium de rebus corporis atque in corpus impensum est. Quare annitendum est, ut nos meliores curatioresque reddamus, non ea re qua pecudibus nihil distare possumus sed quo caelestium virtutum similitudine aeternitatis gloriam factis egregiis dictisque mereamur. Sed de his alias, nunc ad propositum reuertar. Cum igitur alterius noctis consueta lucubratio vigiliaeque venissent, credo hesternae rationis subtilitate captus vel qua ipse est cupiditate discendi audiendique studio vigilantius quam umquam surrexerat, Fabius ad me perrexit. Qui postquam consalutatus sequentis a me operis plomissam continuationem reposceret, Faciam, inquam, non inuitus, quippe cum nec mihi sit in vita quicquam melius agere et tu hanc mihi iucunditatem studio tuo augeas, quod mihi perquam glatissimum est. Placuit igitur ut, quoniam hesterna dissertio speciem explicuerat, alterius expositionis principium de sequenti differentia sumeretur. ÐHic Fabius: Uberrime, inquit, a te hesternis vigiliis de generibus et speciebus expositum est. Sed, ut dici audio, subtilior de differentiis tenuiorque tractatus est. ÑNon, inquam, immerito. Nam varie acceptae differentiae varias babebunt etiam potestates. Erunt namque alias genera, alias species, alias vero differentiae. Sed hoc postea demonstrabitur, nunc nero ita, ut arbitror, textus est: OMNIS DIFFERENTIA ET COMMUNITER ET PROPRIE ET MAGIS PROPRIE DICITUR. Differentiam quoque, multis modis appellari designat. Dicit autem tribus his modis fieri differentiam, cuius aut communes sunt aut propriae aut magis propriae. Communes sunt quibus omnes aut ab aliis differimus aut a nobis ipsis. Nam sedere vel ambulare vel stare differentia est; nam si tu ambules, ego vero sedeam, in situ ipso atque ambulatione differimus. Et item ego cum nunc sedeo, postea vero si ambulem, communi a me ipso differentia discrepabo. Propriae vero sunt ƿ quae uniuscuiusque individui formam aliqua naturali proprietate depingunt, ut si quis sit caecis oculis vel crispo capillo; etenim propria uniuscuiusque singuli hominis sunt quoquomodo ista nascuntur. Magis propriae sunt quae in substantia ipsa permanent et totam speciem differentia descriptioneque permutant, ut est rationalis vel mortalis hominis differentia. Harum autem communes et propriae differentiae sub eadem specie singulos a se faciunt discrepare, illa propriis differentiis, illa communibus, magis propriae vero totam naturam cuiuslibet speciei substantiamque permutant et ab aliis speciebus segregant atque disiungunt. Harum ergo communes et propriae differentiae, quoniam speciem non permutant sed formam quodammodo et habitudinem solam faciunt discrepare, alteratum facere dicuntur, id est non integrum alterum facere, id est non integre permutare sed quodammodo discrepantiam distantiamque faciunt, atque ideo non vocantur alterum facientes, id est permutantes sed magis alteratum, id est non integrum alterum facientes. Illa vero tertia, id est magis propria, quoniam substantialis est et ipsius speciei inserta naturae, alterum facit. Nam quoniam homo atque equus quantum ad quod animalia erant, una illis erat substantia, veniens rationale disgregavit omnino speciem et funditus alteram fecit. Ergo communes et propriae differentiae alteratum facientes vocantur, magis propriae alterum facientes. Constat igitur differentiarum alias facere alterum, alias alteratum. Illae quae faciunt alterum, substantiales sunt et omnes naturam speciemque ƿ permutant et specificae praedicantur; valent enim quamlibet speciem constituere et ab aliis omnibus segregare et eius formam paturamque componere. Nam si dicas mortale et rationale differentias et eas animali supponas, non est dubium quin hominis speciem, facias et speciei huius sint perfectrices. Atque ideo specificae nominantur, quod et permutant naturam et ipsam substantiam cuiuslibet illius speciei constituunt illae vero aliae nihil aliud efficiunt nisi alteratum, quippe cum aut proprietate quadam formae alius distet ab alio aut aliqua habitudine et dispositione aliquid faciendi. Illa igitur magis propria differentia, quam specificam nominamus, sola poterit in generis divisione congruere. Etenim caeterae nihil ad substantiam sed ad quandam quodammodo eiusdem similitudinis discrepantiam distantiamque ponuntur. Nihil enim in illis praeter alteritatem solam reperire queas, quippe quae non constituunt species sed constitutas iam et effectas magis propriis suis qualitatibus ipsae discriminant. Quod autem dicit: REPETENTI NUNC A SUPERIORIBUS DICENDUM EST DIFFERENTIARUM ALIAS ESSE SEPARABILES, ALIAS INSEPARABILES. hoc est quod hic nunc divisio alia rursus assumitur. Nam cum prius differentiam in tribus partibus separaret et postea tres illas in duarum tantum namerum quantitatemque colligeret, ut alias alterum facientes esse diceret, alias alterantes, ipsarum rursus trium tertia sumitur facienda divisio. Dicit enim alias esse separabiles, alias vero inseparabiles, et sicut in priore divisione alteratum facientes duae fuerant communes et propriae. Sola vero magis propria remanserat quae alterum faciebat, eodem nunc etiam modo in separabilibus et in inseparabilibus communis tantum separabilis differentia est, aliae vero differentiae utraeque, ut caecitas oculorum vel flaua caesaries vel corporis proceritas, quae sunt propriae differentiae, vel certe rationabilitas vel mortalitas. Quae sunt magis propriae differentiae, possunt numquam ab hominis specie segregari. Sedere vero vel currere, quae communes sunt, separantur a singulis et item rursus adduntur. Earum vero quae sunt inse pal abiles, aliae per se veniunt, aliae vero per accidens. Et illae quae per se veniunt, a magis propriis manant, illae quae per accidens, a solis propriis effunduntur. Et inseparabile accidens est quicquid per inseparabilem propriam differentia unim cuique speciei contigerit. Sed quamquam propria et magis propria inseparabiles differentiae sint, numquam tarnen illam superiorem formam naturamque commutant. Nam magis propria semper alterum, propria vero solum semper efficit alteratum. Huc accedit quod inseparabiles propriae possunt alicui plus minusue contingere, inseparabiles magis propriae nec cumulis intentionis augentur nec imminutione decrescunt. Potest enim alius procerior, alius fuscior, deductioribus alius capillis, alius ƿ flavioribus nasci, quae sunt inseparabiles propriae differentiae at vero magis propria, id est rationale, neque plus neque minus admittit. Omnes enim homines in eo quod homines sunt, aequaliter sunt rationales atque mortales. Nam si genus alicui plus minusue esse posset genus, possent etiam differentiae vel intentione crescere vel remissione decrescere. Nam quoniam animal non est plus homini quam equo neque equo quam caeteris, et aequaliter subiectis omnibus genus est. Sic specierum differentiae quas specificas appellamus, maius minusue non capiunt. Nam si animal rationale mortale hominis definitio est et hominum nihilominus singulorum, non est dubium quin haec definitio ad omnes homines singulos aequaliter semper aptetur et nulli neque plus neque minus conveniat quod si ita est, partes quoque totius definitionis, quae sunt differentiae, tales erunt, ut nulli neque plus neque minus sed aequaliter semper et convenienter aptentur. Partes autem huius definitionis sunt rationale et mortale. Rationale igitur et mortale, quae sunt magis propriae differentiae, plus minusue non capiunt. Ab hac igitur, id est separabilium inseparabiliumque differentiarum divisione tribus modis differentias speculamur nam aut separabiles sunt aut inseparabiles, inseparabilium vero aut per se veniunt aut per accidens. Quae per se veniunt, aliae sunt quae genus dividunt, aliae quae speciem informant atque constituunt. Sed de superioribus prius dictum est, nunc autem de his quae genus dividunt et speciem constituunt. Disseramus. Omnis quaecumque fit generum divisio in species, si earum specierum alia snbdivisio fiat et a magis generibus ƿ per subalterna genera usque ad magis species decurratur, gemina in his erit duplexque divisio. Namque si contrarias specierum differentias respicias. Generum est divisio, si suba-ltemorum generum, fit specierum constitutio. Si enim genus dividamus id est sublstantiam, ut iam speciei disputatione e divisa est, et sit substantia, post substantiam animatum corpus et inanimatum, sub animato corpore sensibile et insensibile, sub sensihili, id est animali, rationale vel irrationale, sub rationali mortale vel immortale, hae igitur differentiae eaedem species sunt, si contra se ipsas in divisione respiciantur. Et dividunt genus hoc modo. Nam quoniam sub substantia animatum corpus et inanimatum posuimus, si animatum corpus contra inanimatum respicias, substantiam divisisti. Si vero subalterna genera in ipsis differentiis aspicias, speciem constitues. Nam si animatum corpus et quod sub ipso est sensibile corpus aspeseris, animal respexisti. Item si rationalem differentiam contra hlrationalem acceperis, genus quod est utrorumque, id est animal divisisti. Si vero sub eodem ordine rationalem differentiam et mortalem accipias, hominis sine dubio speciem demonstrasti. Ita hae differentiae alio modo acceptae fiunt generis divisibiles, id est genera dividentes, alio vero modo fiunt constitutivae specierum, id est quae species declarent atque constituant, nam si contrarias differentias respexeris, divides genus, si vero subalternas, speciem constitues. Differentiarum igitur vis et separabilium et inseparabilium caeteras tres res, id est genus, speciem aceidensque sic retinet, ut permutata comparatione per haec eadem ipsa etiam permutentur. Nam rationale et mortale differentias si contra irrationale et immortale respexeris. Divisibiles sunt et generis differentiae, sin vero idem ipsum rationale et mortale ad superiora comparaveris, species erunt eius quod eas continet animalis. Si vero rationale atque mortale ad subiectum hominem consideres, genera eius constitutivasque differentias contemplabere. At vero de illis aliis inseparabilibus. Id est propriis, cadunt differentiae inseparabilis accidentis. Inseparabile namque est accidens caecitas oculorum et, nasi curuitas et alia huiusce modi. Et idem de separabilibus accidentibus, id est de communibus. Separabile namque est accidens vigilare, dormire et currere vel sedere. Quod autem dicit: SIC IGITUR COMPOSITA SIT SUPER OMNIA SUBSTANTIA ET SINT EIUS DIFFERENTIAE DIVISIBILES ANIMATUM ET INANIMATUM, contrarias differentias in species monstrat. Quod autem dicit: HAEC DIFFERENTIA ANIMATA ATQUE SENSIBILIS SOCIATA SUBSTANTIAE PERFICIET ANIMAL, constitutivas specierum diffetentias monstrat. Sic igitur variis modis acceptae varias virtutes formasque sortitae sunt. Sed et divisibiles et constitutivae utraeque specificae nominantur ƿ et in divisione generum definitionibusque solae sunt utiles, caeterae vero inseparabiles per accidens inutiles, et multo magis illae sunt inutiles quae separabili differentia discretioneque formatae sunt. Has autem specificas differentias qui de differentiarum definitione tractaverunt, tales esse declarant quibus species a genere abundant. Quid autem sit, breviter explanandum est. Controversia est utrum genus differentias specierum suarum in se habeat an minime, ut puta: animal sub se habet species rationale et irrationale, id est hominem et verbi gratia equum; rationabilitatem igitur et irrationabilitatem, id est hominis vel equi differentias, quibus a se species sub animali positae differunt, utrum habeat utrasque animal an non habeat. Nam si animal, quod genus est, neque rationale neque immtionale est, species quae sub ipso sunt positae, istas differentias non habebunt. Nam si genus istas differentias non habebit, unde erunt speciebus differentiae, quibus a se ipsis differunt? Sed si quis dicat esse in genere istas differentias, non enim haberent species, nisi prius genus habuisset, aliud maius continget incommodum. Nam quoniam aeque sunt species quae sub aliquo genere supponuntur, et aequaliter homo atque equus sub animali genere ponuntur neque homo prius est neque equus sed uterque aequaliter animati species nominantur. Igitur si rationale atque irrationale aequaliter sub eodem genere sunt, ƿ erunt etiam uno tempore. Quodsi uno tempore et genus istas differentias habet, ut genus suapte natura id est animal rationale sit et irrationale, noo est dubium quod eadem res uno tempore duas contrarietates in sese substantialiter retineat. Quod fieri nequit. Quid igitur? Dicendum est quoniam genus actu quidem ipso, quod Graeci eineurgeian vocant, istas differentias non habet, at vero potestate ab his ipsis differentiis, quas in suas species fundit, non uacat. Quid autem sit actus et potestas, castigatius explicandum est. tantum interest aotus a potestate, quantum homo ridens ab eo qui ridere possit, non tamen rideat. Ille enim agit ipsam rem, ille tantum potest, non etiam agit. Sic igitur et animal. Namque homo actu ipso rationalis est, semper enim homo rationalis et nihil aliud est; et equus semper irrationalis, et eius irrationabilitas in actu posita est. At vero ipsum animal rationale vel irrationale non ipsum agit neque est in eorum actu positum sed in potestate. Potest ellim es se rationale atque irrationale profundere. Quare quoniam species actu differentias continent, genus vero potestate, species a genere merito differentiis abundare dicuntur, quoniam quod genus potest, id est differentias facere, species non solum possunt sed etiam agunt; in ipsis enim speciebus positae informataeque sunt. Est autem alia differentiae definitio talis, quae dicat differentiam esse quae ad plurimas species in eo quod quale sit praedicetur. Differentia ad res plurimas dici potest, ut rationale dicitur ad hominem -- homo enim rationalis -- dicitur ad deum; deus enim rationalis dicitur sed non in eo ƿ quod quid sit sed in eo quod quale sit. Nam si qualis homo sit interrogetur, rationalis continuo respondetur, qualis deus sit si interroges, rationalem non absurde dixeris. Eodem modo etiam irrationabilitas. Dicitur enim et ad equum et ad bovem et ad piscem et ad avem, quae omnia si qualia sint interrogaveris, irrationabilia praedicantur. bona igitur et recta haec est definitio, id est: DIFFERENTIA EST QUOD AD PLURIMAS RES SPECIE DISTANTES IN EO QUOD QUALE SIT PRAEDICATUR. Et de mortali vero et de aliis differentiis eadem est ratio. Sequitur locus perdifficilis sed transferentis obscuritate Victorini magis quam Porphyrii proponentis, qui huiusmodi est. Dicit omnem rem quaecumque est corporea, ex materia et forma constare. Namque si statuam dicas, constat statua ex aere verbi gratia et figura illa quam ei suus fictor imposuit, et est materia ex quo facta est aeris, figura vero, id est forma, qua aes ipsum formatum est. Nam si hominem formabis ex aere, erit hominis forma, aes vero materia. Eodem modo etiam genus. Namque genus in modo materiae accipitur, differentia vero in modo formae. Etenim quemadmodum quaecumque illa res ex materia et forma consistit, sic etiam omnis species ex genere et differentia. Namque genus ita est hominis, ut est statuae aes, differentia vero sic est hominis, ut est forma illa es qua aes effictum est. Nam sicut ex aliqua figura quae es aeris materia efficta est, cuiuscumque illius species statuae ƿ fit, sic etiam cum in genus, id est in animal venerit differentia, id est rationale, hominis species fingitur. Ista igitur sibi proportionaliter sunt. Proportio autem est cuiuscumque, illius rei similis ad aliquam rem cognatam comparatio, ut puta si duo compares ad quattuor, dupla proportio est, sin vero viginti ad quadraginta, eadem dupla. Sub eadem ergo proportione sunt quattuor ad duo, sub quali quadraginta ad viginti quod utrique duplex est numerorum! comparatio. Sic igitur qualis proportio est, id est comparatio materiae et figurae talis est proportio generis et differentiae, et ista quattuor sibi proportionaliter sunt. Eodem enim modo ex materia et figura species cuiuscumque illius fictionis fortnata est, quemadmodum ex genere vel differentiis species cuiuscumque illius animantis inanimantisue formatur. Quod Victorinus scilicet intellexisse minus videtur. Nam quod Porphyrius ainaulogon dixit, id est proportionale, ille sic accepit quasi a[logon diceret, id est irrationale. Atque ideo in loco ubi habet hoc modo scriptum: OMNES NAMQUE RES EX FORMA ET MATERIA CONSISTUNT IPSA AUTEM FORMA IRRATIONABILIS EST, tollendum est irrationabilis est et dicendum proportionabilis est. Et subterius paululum ubi habet: IAM OMNE GENUS SIMILE MATERIAE EST ET CONSISTIT IRRATIONALE, tollendum irrationale et ponendum est proportionale, ut sit et consistit proportionaliter. Nam quae proportio est figurae ad materiam in efficienda cuiuslibet corporis fictione, eadem est proportio diffelrentiae ad genus in efficienda cuiuslibet specie animati atque inanimati. Sequitur item alia definitio, quae est huiusmodi. Dicunt enim esse differentiam quod possit separare quicquid sub eodem genere est, et recte dicunt. Nam dum syb eodem genere sit homo atque equus, quia utrumque est animal, cum venerit rationale vel irrationale, equum atque hominem, quae sub eodem genere sunt, dividunt atque discerllunt. Sunt igitur illae differentiae quae possunt res sub eodem genere separare. Est autem alia definitio: differentiae sunt quibus quidque ab alio distat. Nam homo atque equus rationali atque irrationali differentia discrepant, cum unum sint quantum ad genus. Et hoc est quod dicit: DIFFERENTIA EST QUA DIFFERUNT SINGULA, QUIA PER SE IPSUM GENUS EST ET ILLA QUAE RATIONABILIA SUNT, NOS SCILICET, ET ILLA QUAE IRRATIONABILIA SUNT. NAMQUE ET HOMO ET EQUUS ET AVIS HAEC OMNIA GENUS UNUM SUNT, ID EST ANIMAL. NAMQUE ANIMAL HORUM OMNIUM GENUS EST. Sed si de hoc loco in quo positum est quia per se ipsum ƿ genus est, mutes et facias 'quia per se ipsa animalia sunt', plenior sensus erit -- generis enim hic nomine pro animalis abusus est -- et erit huiusmodi ordo: 'differentia est qua differunt singula, quia per se ipsa animalia sunt et illa quae rationabilia sunt animalia, nos scilicet, et illa quae irrationabilla sunt'. Quod si sic esset, nullus esset error omnino. Nunc vero genus quod ait, pro animalis nomine intellegendum est. Item dii atque homines cum utrique rationales sint, mortalitatis tamen nomine adiecto differunt discrepantque. Sic igitur differentia est qua singula differunt sed hoc non simpliciter sed illas tantum differentias huiusmodi esse putandum est quae ad substantiam prosunt et quae ad id quod est et quaecumque speciei possint esse aliqua pars. Quod huiusmodi est si equus atque homo, quorum utrorumque unum genus est animal, a se differunt rationali atque irrationali qualitate attamen ista rationabilitas et irrationabilitas in substantia ipsarum specierum est hoc modo. Nam neque equus potest esse sine irrationabilitate, neque homo sine rationabilitate. Atque ideo istae differentiae prosunt ad aliquid esse speciei illi cui fuerint accommodatae et substantiae ipsius partes sunt. Nam cum homo ex his differentiis constet, id est ex rationali et mortali, rationale et mortale solum positum pars est substantiae hominis. Nam si utraque simul unum hominem faciunt, non est dubium quin ad substantiam hominis efficiendam unaquaeque earum res pars esse videatur. Quare illae ƿ differentiae quaecumque non prosunt ad esse nec partes substantiae cuiuslibet speciei sunt, specificae differentiae dici non habent, quamvis sola hoc una species habeat. Nam si homo navigat, potest dici animal navigabile sed navigare in substantiam hominis non convertitur. Neque enim homo inde subsistit, quia navigat, quamvis hoc nullum aliud animal habere possit, id est nullum possit animal navigare. Eodem modo et esse rhetorem vel grammaticum. Has igitur differentias quae ad esse non prosunt sed tantum artem aliquam scientiamque commemorant, non ponimus specificas esse, quamvis una quaelibet animalis id species habeat. Ergo considerandum est, ut quotiens dicimus definitionem differentiae illam, 'differentiam esse qua differant singula', illam significari differentiam intellegamus quae ad aliquid esse prodest et quae est alicuius pars substantiae speciei, illas vero quae ad esse non prosunt, a in hoc genere differentiarum, quamvis singulae cuiusque sint, non ponamus. Sed quoniam de differentia dictum est, de proprio explicemus. ÑTunc Fabius: Ut arbitror, consequens est: PROPRIUM QUATTUOR DICITUR MODIS. DICITUR NAMQUE PROPRIUM QUOD UNI SPECIEI ACCIDIT, ETIAMSI NON OMNIBUS. Et ego: Quattuor ergo modis propria dividuntur. Est enim proprium quod uni accidit, etsi non omnibus, ut est rhetor vel geometer vel grammaticus. Haec vero omnia uni soli speciei, id est homini accidunt, non tamen omnibus. Neque ƿ enim omnes homines grammatici vel rhetores vel geometres sunt, atque ideo vocabitur hoc proprium quod uni sit, etiamsi non omnibus. Est item alia proprietas quae est omnibus etiamsi non soli. Nam bipes omni homini accidit, omnis enim homo bipes est sed non soli hominum speciei accidit sed etiam avibus. Est item tertium proprium quod omni et soli et aliquo tempore accidit, ut est in pubertate pubescere et in senecta canescere. Namque et umnibus hominibus evenit et nulli alii speciei nisi soli hominum et aliquo tempore; constitutum enim tempus est vel adolescentibus pubescendi vel senescentibus canescendi. Neque enim a sexto anno vel septimo aliquis pubescit aut a vicesimo canescit, nisi forte aliquid accidit novi quartum proprium est quod uni speciei accidit et omnibus sub eadem specie individuis et omni tempore. Nam risibilem esse hominem et uni speciei solum, id est homini, contingit et omnibus sub eadem specie individuis; omnes enim singuli homines rident et omni tempore. Numquam enim tempus fuit ut quicumque ridere non posset. Sed risibile dico potestate, non actu. Namque etsi non rideat homo, tamen quia ridere potest, risibilis appellatur. Et sunt integre et vere propria ista quae et uni et omnibus et omni tempore insunt, namque haec speciebus suis converti possunt. Si enim dicas: quid est homo? Risibile. Si: quid est risibile? interroges, homo praedicabis. Illa vero alia, bipes vel grammaticus, propria quidem sunt sed converti non possunt. Nam grammaticus semper homo, homo vero non semper grammatices, et e contrario homo ƿ semper bipes est, non e contra bipes semper homo est. Et hinnibile similiter magis proprium equi est. Nam eodem modo haec proprietas ad suam speciem converti potest. Nam si dicas: quid est equus? hinnibile respondebis, si: quid est hinnibile? equus praedicabitur. Sed quoniam de propriis dictum est, de accidentibus sequens tractatus habeatur. Tum Fabius: Definit Porphyrius accidens sic: ACCIDENS EST QUOD INFERTUR ET AUFERTUR SINE EIUS IN QUO EST INTERITU. Hoc autem dicere videtur, illud esse accidens sine quo potest constare illud cui accidit; ut puta si forte casu aliquo cuiquam facies inrubuerit, abscedente rubore inlaesa facies permanebit, sicut eveniente non laesa est. Dividit ergo accidens in separabile et in inseparabile. Namque separabile accidens est, ut puta si quis sedeat vel ambulet, inseparabile est, ut si dicas coruum nigrum, cygnum album; a quibus haec accidentia separari non possunt. Nascitur autem huiusmodi dubietas, utrum superior definitio vera sit et omnium accidentium nomen includat. Nam quoniam sunt quaedam, ut ipse ait, accidentia inseparabilia, in his talis definitio videtur convenire non posse. Nam si separari non possunt, non est in illis vera definitio quae dicit accidens esse quod et inferri et auferri potest sine eius in quo est interitu. Nam cum inseparabilia sunt, auferri non possunt. Sed haec tam uehemens quaestio solvitur sic, quod haec ipsa definitio de accidentibus facta est potestate, non ƿ actu, et intellegentia, non veritate, non quia Aethiops et coruus colorem amittunt sed sine isto colore ad intellegentiam nostram possunt subsistere. Nam verum est quoniam Aethiopem aut coruum color niger numquam deserit. Sed si quis subintellegat colorem istum Aethiopem vel coruum posse amittere plumarum tantum color in coruo mutabitur et erit avis alba specie et forma corui, si quis hoc intellegat, at vero hominis, id est Aethiopis, amisso nigro colore, elit eius species candida sicut etiam aliorum hominum. Ergo hoc non ideo quia fiat dicitur sed ideo quia, si posset fieri, huius accidentis susceptrix substantia non periret. Quod ipse hoc modo demonstrat: POTEST AUTEM SUBINTELLEGI ET CORVUS ALBUS ET AETHIOPS COLOREM SUUM PERDITURUS SINE INTERITU SUO IN QUO COLOR FUIT. Nihil enim ad speciem impedit, si Aethiops vel coruus amisso colore in propriae substantiae natura permaneat. Est autem alia definitio, quae est huiusmodi: ACCIDENS EST QUOD CONTINGIT ALICUI ET ESSE ET NON ESSE. Nam quod in substantiam non convertitur, id accidens esse dicimus, id est non in substantia insitum sed extrinsecus veniens. Ergo ea quae contingunt et esse et non esse, ideo accidentia vocata sunt, quoniam in substantiae ratione non accipiuntur. Si enim in substantiae ratione ponerentur, numquam non essent, et si non essent, numquam esse possent. Nam quoniam verbi gratia ratio in substantia hominis est, numquam homo esse potelit irrationalis, quoniam irrationabilitas in substantia hominis non est. Ex hoc ergo venit etiam alia definitio, ƿ accidens esse illud quod neque genus sit ueque species neque differentia neque proprium. Nam quoniam genus, species, differentia et proprium in substantia sunt et cuiuscumque illius rei substantiam monstrant, idcirco quicquid horum aliquid non fuerit, id accidens merito praedicatur. Explicitis igitur atque expeditis his quae proposuit, id est genere, specie, propriis, differentiis accidentibusque, tractare a nunc exequitur illa quae inter haec communia omnia vel quae differentiae sint. Et primo omnium simul inter se communiones explicat, post etiam singulorum, et dicit omnium esse commune de pluribus praedicari. Namque genus praedicatur de speciebus et de individuis, eodem modo praedicatur et differentia de speciebus et de individuis, etiam proprium et de speciebus et de individuis praedicatur, at vero species de solis tantum individuis appellatur. Genus enim praedicatur de equis, hominibus, bobus et canibus, id est speciebus, praedicatur item et de his quae sub ipsis speciebus individua continentur; nam sicut species ipsae canis vel equi vel hominis ƿ animalia sunt, sic et unusquisque equus vel homo animalia praedicantur. Differentiae vero praedicantur de speciebus et de individuis hoc modo. Namque homo et equus species sunt sed rationalis dicitur et ad speciem hominis differentia praedicatur eodem modo et ad Ciceronem. Nam cum sub hominis specie individuum sit, et ipse rationalis appellatur proprium autem de specie praedicatur. Cum dicitur species; quod est homo, risibilis et cum dicitur Cicero risibilis, quod est individuum, monstratur proprium de individuis praedicari. Species vero de suis tantum solis individuis praedicatur interrogatur enim: quid est Cicero? et homo respondetur. Accidens vero ante praedicatur de individuis et postea de speciebus. Nam si quis dicat: homo sedet, quod est accidens separabile, cum quicumque singulum hominem, id est'individuum sedere viderit, tunc id et de specie praedicat, ut dicat: quoniam Cicero sedet Cicero autem homo est, homo sedet. Eodem modo inseparabile de speciebus et de individuis praedicatur. Expeditis ergo omnium communionibus, generis et differentiae primum communiones differentiasque declarat. Et primum dicit generi cum differentia esse commune quod ab utrisque species continentur. Nam genus, quod est animal, continet speciem hominis atque equi. Porro autem rationale, quod est differentia, continet et hominem et deum, et irrationale, ƿ quod est differentia, continet equum, bovem atque avem sed ita continet, ut genus semper plures species contineat quam continet differentia. Namque genus et ipsas differentias continet. Genus enim, id est animal, rationale atque irrationale continet illasque species quae sunt sub rationali; etiam eas <quae sunt sub> irrationali, continet genus, lid est animal. At vero differentia, id est rationale, in rationale non continet sed tantum hominem atque deum. Plus igitur genus continet quam differentia. Est autem et alia communio. Si quid enim ad quodlibet genus ita praedicatur, ut eius genus sit, et de illis speciebus quae sunt sub illo genere ad quod praedicatur, illud genus appellatur et de individuis quae sub illis speciebus sunt. Namque animal genus est hominis, et de animali praedicatur ut genus substantia; genus enim substantia animalis est. Ergo illa substantia quae ad hominis genus, id est animal, ita praedicatur ut genus, praedicatur etiam et ad ipsum hominem; dicitur enim homo substantia. Praedicatur item illud generis genus etiam de bis quae sunt sub specie individuis; dicitur enim Cicero, quod est sub hominis specie individuum, substantia. Differentia eodem modo. Nam si qua differentia dicta fuerit de alia differentia, ut differentia intellegatur, praedicabitur et ad speciem quae sub illa differentia est ad quam praedicatur, et de illis individuis quae sub eadem specie sunt. Nam 'ratione uti' differentia ad rationalem differentiam veluti cognata differentia praedicatur, rationabile autem praedicatur ad hominem: ƿ ergo et ratione uti praedicatur ad hominem. Idem etiam ratione uti praedicatur ad Ciceronem, quod est individuum sub illa specie ad quam speciem illa differentia, id est rationalis, praedicabatur, de qua praedicabatur ut cognata illa differentia, id est ratione uti. Igitur est ista generis differentiaeque communitas, quod ea quae de genere speciei praedicantur ut genus, et de sub eodem genere specie praedicantur et de indiaiduis, et illa quae de differentia praedicatur ut differentia, et de sub eadem differentia specie praedicatur et de individuis. Est autem alia communio, quod quemadmodum interempto genere species interimuntur, sic interempta differentia species sub eadem differentia interimuntur. Nam si interielit animal, homo atque equus continuo periturus est, sin vero differentia, id est rationale, dii atque homines interibunt et nihil eorum erit quod uti ratione possit. Post demonstrationem igitur communium proprietates eorum differentiasque designat et dicit differentiam primam eam qua genus non solum <a> differentiis sed etiam speciebus vel propriis vel accidentibus differat. Namque dicit genus multo de pluribus praedicari quam praedicetur differentia vel species vel accidens vel proprium. Namque genus dicitur, id est animal, de quadrupede, de bipede, <de> reptili, id est ƿ de serpentibus, vel de natabili, id est de pisce. Quadrupes autem, quod est a bipede differentia, de solis illis dicitur quae quattuor pedes habent, id est equus vel bos, de caeteris autem aliis, id est bipede vel reptili vel natabili, unde genus aequaliter praedicatur, appellari non potest. Plus autem genus ab speciebus praedicatur, quod, cum hominis species sit et de solis individuis praedicetur, idem tamen homo de equo vel bove vel cane non praedicatur. At vero animal, quod est genus, de pluribus speciebus praedicatur, id est de homine et de equo et cane et bove et de omnibus quae sunt sub ipsis posita individuis. Genus autem a proprio praedicationibus abundat, quod proprium unius speciei semper est et de sub eadem individuis, genus vero de multis speciebus et propriis praedicatur et de sub eisdem individuis. Ab accidentibus vero genus magis de plurimis praedicatur, quod, cum unius cygni inseparabile fortasse accidens sit album, animal non solum de cygno praedicatur sed de omnibus animalibus, etiam non albis, at vero accidens de solis tantum illis quibus inseparabiliter continetur vel quibus separabiliter; nam principaliter de individuis dicitur. Quare constat multo de pluribus praedicari genus quam accidentia praedicantur, quod accidentia principaliter de individuis, genera vero de individuis et de speciebus et de differentiis praedicantur. SED NUNC ILLAS DIFFERENTIAS ACCIPIAMUS QUIBUS GENUS DIVIDITUR, NON QUIBUS SPECIES FORMANTUR. Hoc autem tale est. Quoniam duas diximus differentiarum esse formas, ut aliae sint divisibiles, aliae constitutivae, constitutivas illas diximus quae sub eodem filo positae et a subalternis generibus descendentes speciem quandam informant atque efficiunt, ut est rationale vel mortale; quae hominis speciem constituunt, alias vero divisibiles, quae genus dividunt, non speciem informant, id est rationale et irrationale, mortale et immortale. Nunc de illis differentiis iste tractatus habetur quae genus dividunt, non quae speciem constituunt. Nam illae quae genus dividunt, 1n differentiarum integro loco accipiuntur, illae vero quae speciem constituunt, in generum specierumque substantia recipiuntur. Namque rationale mortalis genus est, porro mortale hominis genus est, et istae constituunt speciem, at vero rationale irrationalis species non est neque genus, nec mortale immortalis neque genus neque species est. Atque ideo quoniam propriam vim differentiarum ista retinent quae neque genera neque species sibi invicem esse possunt, ipsas nunc differentias accipiamus in quibus nulla quantum ad genus est speciemque communitas. Est etiam generis differentia. Namque genus a propriis differentiis prius est. Namque si abstuleris genus, omnes simul differentias abstulisti. Nam si abstuleris animal, rationale atque irrationale non remanent. Porro autem si rationale abstuleris, remanet ƿ animal. Sed si utrasque interemeris differentias, id est rationale vel irrationale, potest tamen quiddam intellegi, quod sit substantia animata sensibilis, id est animal. Ita genus sublatum omnes secum auferet differentias, sublatae differentiae genus secum non interimunt, quod intellegentia genus remanet, id est quoniam potest animal intellegi praeter differentias, ut eius tantum definitionem animo capias et esse dicas substantiam animatam atque sensibilem. Quae autem talia sunt, ut ipsa interempta interimant, non simul aliis interemptis ipsa interimantur, priora sunt illis quae possunt interimere. Est etiam alia differentia, quod genus semper in eo quod quid sit praedicatur, ut dictum est, differentia vero in eo quod quale sit. Sed hoc frequentius inculcatum est atque ideo a nobis praetermittendum est. Est etiam alia differentia, quod ad omnem speciem unum semper genus aptatur. Homo enim unum tantum genus habet, ut animal appelletur, in unam autem speciem plurimae differentiae poterunt commodari. Namque homo et rationale est, quae differentia est, et mortale, quae eadem differentia est, et sensibile, quibus scilicet omnibus ab aliis differt. Differt enim his omnibus, quod sensibilis est ab insensibilibus, quod rationalis ab irrationabilibus, quod mortalis ab immortalibus. Est etiam alia differentia, quae superius dicta est. Nam genus speciei ita est ut materies, differentia vero ut figura. Nam sicut in aeris materiem veniens figura statuam efficit, ita animali, id est generi, veniens differentia, id est rationale vel irrationale, facit hominis vel pecudis speciem. Quae autem communitates ƿ vel proprietates generis <et differentiae> fuerunt, hactenus dixit. Et fortasse erunt etiam aliae, quae propter brevitatem supersedendae atque omittendae sunt. Nunc autem de generis vel speciei communitatibus proprietatibusque tractatur. Et dicit genus et speciem commune habere de pluribus praedicari, sicut dictum est. Nam genus et de speciebus pluribus praedicatur et earum individuis et item species de sub se plurimis individuis appellatur. Et hic quoque illae species accipiuntur quae magis species sunt. Nam si subalternae accipiuntur, non magis species quam genera videbuntur. Nam quae subalternae species sunt, etiam genera sunt, et erit absurdum et huic propositioni inconveniens de generum inter se differentiis communibusque tractare. Accipiantur illae tantum species quae vere species et magis species appellantur. Est etiam alia eorum communio, quod sicut gentls ab specie primum est, sic species ab individuis primae sunt. Nam si genus auferas, species abstulisti, si species abstuleris, genera non peribunt. Porro si species abstuleris, individua morientur, si individua interierint, species manent. Est etiam his alia communio, quod quemadmodum genus quid sit totum declarat, sic etiam species. Nam totum quod est rationale atque irrationale, a genere declaratum est; dicitur enim quicquid fuerit rationale vel irrationale, id esse animal. ƿ Sic igitur totum quid sit, a genere declaratur. Porro autem quid sit tota hominum diversitas, id est individuorum, a sola specie declaratur, cum dicitur homo. Nam et Scytha et Indus et totum quisquid in individuis est, uno solo hominis, id est speciei nomine continetur. Dissertis igitur generis specieique communibus ad proprietates eorum vel differentias transitum fecit dicens differre inter se genus et species, quod genera species continent, numquam rursus genera ab speciebus propriis continentur. Oportet autem, ut dictum est, in hoc tractatu non subalternas sed magis species considerari. Genus enim plurimarum specierum est continens et unum omnium et totum et omnibus et singulis. Quod si ita est et genus a suis speciebus singulis maius est atque ideo eas dicitur continere, non est dubium quin ea ipsa genera quae continent species, ab his ipsis contineri non possint. Insuper omnia genera praeiacent. Hoc videtur dicere quod omnia genera prius sint ab his speciebus quae sub ipsis positae continentur. Nam sicuti materies prima est ab illa re quae veniens in materiem formam constituerit atque figuravexit, sic etiam prius est genus ab illa specie quam veniens differentia formabit atque constituet. Nisi enim in generibus differentia venerit, species numquam constituentur. Quare praeiacent, id est praesunt et antiquiora sunt genera speciebus suis. Atque ideo si genera interimantur, ƿ species quoque peribunt; nam si animal sustuleris, hominem pecudemque sustulisti. Si vero species interimantur, non continuo genus interibit; nam si homo perierit, animal continuo non interemptum est, alia enim remanebit species de qua ipsum animal, id est genus praedicetur. Atque ideo genera ab speciebus suis priora dicuntur. Et quod omnia genera univoce de speciebus praedicentur, species ipsae de generibus numquam. Hoc, ut arbitror, in hesterna lucubratione iam dictum est. Nam genera semper de speciebus univoce praedicantur. Homo enim et homo est et animal. Porro autem animal genus est hominis et praedicatur animal de lmmine. Quoniam ergo animal Ac homine praedicatur et dioitur homo animal, animal et homo uno animalis nomine nuncupantur. Sed his ipsis definitio una conveniet. Est enim animal snbstantia animata sensibilis, quod non absurdum est in homine dici. Nam si homo ipse animal dicatur, non erit absurdum dici de homine 'substantia animata sensibilis'. Igitur genus de speciebus suis univoce praedicatur, quod eodem nomine et eadem definitione conveniat. At vero species non modo univoce non praedicantur de generibus suis sed nec omnino praedicantur; nulla enim res minor de maiore poterit prxedicari. Atque ideo, quoniam species minores sunt suis generibus, de generibus suis neque univoce neque aliquo modo poterunt appellari. AMPLIUS OMNIA GENERA ABUNDANT COMPLEXIONE SUB SE POSITARUM SPECIERUM, IPSAE SPECIES ABUNDANT GENERUM SUORUM PROPRIIS DIFFERENTIIS. Quod dicit proinde est ac si diceret: Omne quod genus est, plures sub se species continet, omne quod species, plures in se differentias habet. Genus enim, id est animal, in hoc homine, id est specie, superabundat et superest, quod homo solum homo est, animal vero non solum homo sed etiam bos vel avis vel alia huiusmodi. Species vero in eo superant genera sua, quod eas differentias quas species in actu habent, eas genera non habents nam, sicut superius dictum est, genera differentias illas quas habent sub se species positae, potestate continent, non etiam re. Atque ideo species quae est homo, vel alia species, sicut est equus, a genere suo, animali, in hoc abundant et supersunt, quod animal ipsum per se neque rationale neque irrationale est, at vero homo vel equus hoc rationale. Illud vero rationis expers. ILLUD ETIAM, QUOD SPECIES NUMQUAM MAGIS GENUS FIET, RURSUS ET GENUS NUMQUAM MAGIS SPECIES FIT. Et ut sciremus hic non de subalternis speciebus. Sed de illis magis speciebus specialissimisque tractari, quid ait? Quod ea quae sunt genera, magis species fieri numquam possunt neque magis species aliquando fieri magis genus. Nam species numquam genus est. Quicquid enim fuerit species, genus non erit neque quicquid fuerit genus, species erit. Quare constat in his eum tractatibus de speciebus solis, non etiam de subalternis disserere. Subalternae enim possunt esse etiam genera. Magis species vero, ut ipse ait, numquam genera esse possunt. Sed postquam de generum specierumque communitatibus differentiisque tractatus est habitus, ad genera propriaque transgressus est. GENERIS ET PROPRII COMMUNE HOC EST, ADHAERERE SPECIEBUS ET AMPLECTI. Dicit geners et propria in hoc sibi esse consimilia, quod omne genus a suis speciebus numquam recedit. Eodem modo et propria. Nam si dixeris 'homo', cum ipso homine continuo animal nominasti, quod ipsius hominis, id ost speciei genus est. At vero etiam si hominem dixeris, eius etiam proprium continuo cum bomine nominasti; omnis enim homo risihilis est. Ita semper genus et propria suis speciebus inselta et quodammodo conglutinata sunt. SIMILITER ET GENUS PRAEDICATUR DE SPECIEBUS ET PROPRIUM DE HIS QUAE SUI PARTICIPANTIA SUNT. Et aequaliter, inquit, omnes species eidem generi supponuntur et ad eas genus illud appellatur, sicut propria ad ea praedicantur quae sui participare possunt. Namque aequaliter genus animal de homine dicitur et de equo et de bove et de caeteris animantibus, quemadmodum et risibile, id est proprium, de Hortensio dicitur et Cicerone et de singulis individuis quae sub eadem specie continentur, ad quam speciem proprium, id est risibile, poterit praedicari. Adhuc commune est ipsis univoce praedicari. Nam genus ƿ de suis speciebus, ut dictum est, univoce praedicatur et risibile de ea specie cuius est proprium, univoce praedicatur; namque et homo est et risibile. Porro autem si quis dicat hominem esse animal rationale et mortale et dixerit risibile esse animal rationale et mortale, non errabit. Aequaliter igitur et genus de speciebus suis et propria de ea specie cuius sunt propria, univoce praedicantur. Differt autem utrumque, quod genus primum et secundum est proprium. Genus enim si ab specie primum est, proprium autem uni tantum speciei adhaeret et eidem aequale est, non est dubium quoniam genus, quod specie maius est, proprio etiam speciei maius sit. Nam ut sit risibile, animal prius est. Namque ut aliqua species informetur, propriis et differentiis primo erit genus, ubi illa conveniant, sicut *equentius inculcatum est. Accedit etiam quod genus de plurimis speciebus praedicatur. Namque genus, id est animal, de pluribus, at vero propriums id est risibile, de sola tantum hominis specie praedicatur. Unde fit ut semper propria de speciebus suis conversim praedicari possint, species autem de generibus numquam. Neque enim omne quod animal est, homo est neque omne quod animal est, risibile est. Potest enim esse et equus et hinnibile id ƿ quod animal nominatur. Porro autem omne quod est homo, id risibile est et omne quod risibile est, id homo est. Possunt autem propria et species sibi ipsa converti et conversim ad se invicem praedicari. Praeterea omni speciei quicquid fuerit proprium, omni et soli est. Namque risibile et omnibus hominibus est et solius hominis speciei evenit. At vero animal, qmld genus est, etsi uni speciei inest, non tamen soli. Namque animal omni homini inest, non soli tamen homini, quia inest etiam pecudi et caeteris animantibus. Oportet autem hic illa propria intellegere quae magis propria sunt, id est quae integre propria nominantur; quae sunt huiusmodi, ut et uni speciei et omnibus insint. Differunt ergo in hoc quoque genera et propria, quod propria et uni speciei et omnibus individuis in ea specie sunt, genera vero omnibus quidem individuis in ea specie sunt sub eodem genere, non tamen uni soli speciei, quoniam genus semper de plurimis praedicatur. Unde fit ut sublata propria non auferant genus, sublatis vero generibus ipsa quoque propria auferantur. Nam si sustuleris proprium, id est risibile, remanet hinnibile remanet natabile. Si vero genus snstuleris, simul quoque species sustulisti si species sustuleris, propria etiam quae sunt speciebus, simul interibunt. Itaque sublatis generibus propria sustuleris, sublatis propriis simul genera non auferuntur Peractis igitur generum propriorumque differentiis ad generum accidentiumque communitates vel proprietates transitum ƿ fecit et unam eorum praedicat communitatem, quae est quod de pluribus praedicantur. Namque sicut genus de plurimis speciebus praedicatur, ita etiam separabile accidens vel inseparabile de plurimis speciebus appellatur. Dicitur enim et de coruo et de homine Aethiope nigrum et de equo et de homine moveri, quod illud est inseparabile accidens, illud vero separabile. Et quoniam longius a se distant, idcirco unam eorum solam communionem dixit et alias si quae forte essent quaerere supersedit. Differt autem genus ab accidenti, quod genus ante species est, accidentia vero speciebus posteriora sunt. Semper genera super species et his praeiacere et esse maiora superius demonstratum est. Namque prius est animal ab homine, atque ideo consumptum animal species quoque consumit, consumptae species non interimunt genera. At vero accidens postea necesse est ut sit, quam sunt ipsae species. Erit enim prius aliquid cui possit accidere. Omne enim accidens praeter illud cui accidit, esse non potest. Atque ideo prius erit aliqua res ubi accidat, quam est ipsum accidens. Necesse est igitur omne accidens post species inveniatur et magis post individua, quibus principaliter possit accidere. Huc accedit quod generis participantia aequaliter participant. Sicut omne genus speciebus suis aequaliter genus est, ut saepius dictum est, ƿ et species omnes aequaliter suo generi participant. Namque equus et homo aequaliter animalia sunt neque equus homine plus neque homo equo. At vero accidentia non aequaliter participant nam cum separabile accidens sit moveri, possunt aliae inter se species eodem accidenti participantes tardius velociusque moveri. Et de inseparabili accidenti eodem modo. Est enim ut aliquis nigrioribus oculis sit et alius quamvis nigris, tamen purpureis. Atque ideo et intentionem et remissionem recipit accidens. Nam et candidum quod dicitur, et magis et minus dicitur et alia huiusmodi. Quare distant haec duo, quod genere quae participant, aequaliter participant, accidenti fortasse non aequaliter. Huc accedit quod genera non modo ante individua sed ante species sunt, accidentia vero non modo post species sed etiam post individua sunt; ipsis enim principaliter necidunt, ut dictum est. Est etiam differeutia quae iam superius dicta est. Nam genus in eo quod quid sit praedicatur, accidens vero in eo quod quale sit aut quomodo se habeat. Nam si quid sit Socrates interroges, 'homo' atque 'animal' respondetur, si vero qualis sit, fortasse 'caluus' aut 'simus', quae accidentia sunt inseparabilia. Sin vero quomodo se habeat, aut 'iacet' respondetur aut 'sedet' aut quod aliud faciens contigerit. Ergo quoniam generis ad speciem et differentiam, ad proprium et accidens divisa substantia est, nunc vero posteriora persequitur. Sunt autem omnes differentiae viginti. Nam cum quinque res sint et unaquaeque ipsarum ad alias quattuor quattuor item differentias habeat, quinquies quaternis viginti differentiae efficiuntur. Nam si genus differt ab specie, proprio, differentia, accidenti, quattuor differentiae fiunt. Sin vero species differt a genere, proprio, differentia, accidenti, item quattuor; quae iunctae cum superioribus octo fiunt. Et si differentia distat ab specie, proprio, genere. Accidenti, aliae quattuor supercresculat; quae iunctae cum octo prioribus duodecim faciunt. At vero si proprium differt a genere, specie, differentia et accidenti, aliis quattuor differentiis super duodecim positis omnes sedecim differentiae fiunt. Quodsi accidentis quoque differentias ad quattuor reliqua duxeris, quattuor super sedecim crescentibus viginti omnes differentiae perficiuntur. Quarum ita viginti sunt, ut ad sufficientem doctrinae cumulum decem tantum differentiae numerentur. Nam quod dictum est genus differre a differentia, specie, proprio et accidenti, quattuor fuere differentiae. Si autem differentiam dicamus differre <ab> specie, proprio et accidenti, superuacuum ƿ est differentiae cum genere differentias commemorare, cum iam prius commemoraverimus, quando generis ad differentiam differentias dicimus. Eisdem enim, ut opinor, differt differentia a genere quibus differebat genus a differentia. Itaque relinquenda est haec differentia qua distat differentia a genere, quoniam iam superius dicta est, cum diceretur quid genus, distaret a differentia. Remanent igitur tres differentiae, quibus ipsa differentia ab specie, proprio et accidenti distat. Et cum superioris generis ad alia quattuor differentiae fuerint. Nunc vero differentiae ad alia tres distantiae videantur, septem hae distantiae fiunt. At vero species quid a genere distet, iam tunc dictum est, cum dicebatur quid genus distet ab specie. Quid autem a differentia discreparet, tunc demonstratum est, cum diceremus in quo differentia ab specie discerneretur. Remanent igitur duae speciei, id est cum proprio et accidenti differentiae, quae iunctae cum superioribus septem novem differentias efficiunt. Restat igitur una proprii et accidentis differentia quae dicatur. Nam quid a genere distet dictum est, cum quid genus distaret a proprio diceretur, porro quid ab specie, dudum dicebatur, cum quid species a proprio differret enumerabatur, porro autem quid a differentia, etiam id dictum est, cum a proprio differentia separaretur. Sed nunc quemadmodum differentia ab specie, proprio accidentique discernatur, videamus. Et est communio differentiae et speciei quod aequaliter species sub se individuis se permittit et aequaliter individua specie ipsa participant; namque omnes homines aequaliter homines sunt et hominis participatione aeque participant. Eodem modo etiam differentia; namque omnes homines aequaliter rationales sunt et rationabilitate, quae est differentia, omnes qui ratione participant, aeque participant. Est etiam alia communitas. Quod quemadmodum species numquam deserit ea quorum species est et quibus superest, sic et differentia numquam ea deserit quae distare ab aliis facit. Namque Socrates quoniam sub specie hominis est, numquam ab hominis specie deseritur; semper enim Socrates homo est. At vero differentia Socratem, quoniam Socrates rationalis est, numquam deserit; semper enim Socrates rationale animal est. Differunt autem inter se species et differentia, quod differentia semper in eo quod quale sit praedicatur -- nam dicitur quale animal sit <Socrates>, ut rationale respondeatur. Species vero in eo quod quid sit praedicatur; nam dicitur quid sit Socrates, ut homo respondeatur. Namque hominis qualitas rationale est. Sed non simpliciter. Illa enim qualitas pro differentia accipitur, quae veniens in ƿ genere speciem constituit et de qualitate substantiali facta est substantialis et specifica differentia. Ista igitur talis qualitas differentia nominatur et ea in eo quod quale sit ad hominem praedicatur. Hoc etiam est in eorum differentiis. Namque differentia frequenter in pluribus speciebus consideratur. Differentia enim quadrupes in bovis et in equi et in canis specie est et differentia rationalis hominis et dei. Species vero numquam aliis nisi solis sub se individuis praeest. Numquam enim alia res homo est nisi quod est individuum, ut est Socrates et Plato et Cicero. Unde fit ut sublata differentia species quoque tollatur. Nam si sustuleris rationale, hominem sustuleris. Si vero sustuleris speciem, differentia manet. Nam si sustuleris hominem, rationalis dei differentia remanebit. Est vero etiam haec differentia, quod differentia cum alia differentia iungi potest, ut aliqua ex his species informetur. Namque rationalis differentia et mortalis differentia iunctae hominis unius speciem reddiderunt, iunctae vero species numquam aliquam ex se speciem constituent. Si enim iungas hominem bovi, nulla ex his species informabitur. Sed fortasse dicat quis: asini atque equi coniunctione mulus nascitur. Sed non ita est: namque individui coniunctione natum est aliquid individuum. Si autem sic simpliciter speciem ipsam asini atque equi coniungas, nulla ex his umquam species constituitur. Neque enim si se possunt individua commiscere, ideirco etiam species individuorum in alterutram substantiam transeunt. ƿ Atque ideo constat iunctas species unam speciem non posse componere, quod differentiae iunctae unius speciei constitutivae sint. His itaque transactis ad differentiae et proprii communia veniamus. Differentia et proprium commune habent quod quibus differentia est et a quibus ipsa differentia participatur, aequaliter participatur, sicut etiam et quibus proprium est, proprium ipsum participatur. Nam rationalis differentia quoniam est hominibus et omnes homines rationali differentia participant, non est dubium quia omnes homines aequaliter sint rationales atque aequaliter rationabilitate participent. At vero proprium, quod risibile est, aequaliter omnibus hominibus est; omnes enim homines aequaliter risibiles sunt. Est etiam haec eorum communitas, quod sicut potestate risibile dicitur, etiamsi non rideat, ita etiam potestate bipes dicitur, etiamsi quis uno pede minuatur. Non enim quod est dicitur sed quod esse possit; nam quoniam ille ridere potest, risibilis nominatur, quod ille duos pedes habere possit, bipes. Atque ideo numquam ab illis in quibus sederint, proprium differentiaque discedunt. Semper enim homo risibilis est, etiamsi non rideat, semper bipes, etiamsi uno pede minuatur. In his enim differentiis et propriis, ut dictum est, quod potestate esse possit, non quod vere sit consideratur. Differunt autem inter se, quod differentia de pluribus speciebus praedicatur, proprium vero de una. Namque differentia quae est mortalis, praedicatur de homine et de bove et equo et caeteris animantibus et rationale praedicatur et de deo et de homine, at vero risibile de sola tantum specie hominis praedicatur. Unde evenit ut omnis differentia, quoniam plurimarum continens est specierum, a suis speciebus maior sit, atque ideo ipsa de speciebus praedicari potest. Porro autem de ipsa species praedicari non possunt, neque conversim dini potest. Nam quoniam homo dicitur rationalis, non contra dicitur 'quod rationale est, id homo est'; potest enim esse etiam non homo sed deus. At vero proprium, quoniam aequaliter et ad unam speciem semper aptatur, aequa vice atque appellatione convertitur. Dicitur enim: quid est homo? risibile; quid est risibile? homo. Quibus pertractatis ad differentiam et accidens transgressa disputatio est. Differentia et accidens commune habent de pluribus praedicari. Namque differentia dicitur et de homine et de deo, quoniam utrique rationales sunt, et accidens dicitur de homine et de equo, ut homo Aethiops niger et equus niger. Est etiam ista communio, quod inseparabile accidens, cuicumque speciei fuerit, inseparabiliter et omnibus inest ut differentia. ƿ Namque inseparabile accidens quod est nigrum coruo, inseparabiliter accidit coruo et omnibus coruis. Eodem modo etiam differentia. Nam quoniam accidit homini ut bipes sit, semper et omnibus hominibus est esse bipedibus. Differunt autem inter se, quod omnis differentia species continet, non contra ipsa ab speciebus continetur. Nam si differentia plures sub se species habet, ut dictum est, maior erit sub se positis speciebus, si maior etit, numquam eam quaelibet species continet; maior enim a minori numquam continetur. Namque quod est rationale, continet hominem et deum homo vero rationale non continet. Accidentia vero aliquotiens continent, aliquotiens continentur. Namque continent; quoniam frequenter unum accidens duas sub se species habet. Ut nigrum habet Aethiopem, habet et coruum, continentur vero. Quoniam species una habet duo vel tria vel quamlibet plurima accidentia. Si quis enim sit glaucus vel crispus vel candidus vel procerus, haec omnia accidentia ille unus cui accesserunt complectitur et continet. Atque ideo species illa quae illud individuum continet quod individuum plura in se accidentia suscepit, accidentis illius complexiva est. DEHINC DIFFERENTIA NUMQUAM INTENDITUR NEQUE RELAXATUR. Quod dicit hoc est. Rationale in unaquaque specie neque plus neque minus est. Nullus enim homo alio homine ad substantiam ƿ plus rationalis est neque minus. At vero accidens et intenditur et relaxatur. Dicitur enim quicumque procerior, dicitur quicumque velocior, dicitur quicumque crispior, quae omnia accidentia esse non dubium est. PRAETEREA IMMIXTAE SEMPER SUNT CONTRARIAE DIFFERENTIAE. Immixtae ait, id est immixtibiles, quae misceri non possunt. Neque enim rationale cum irrationali misceri potest neque in una specie convenire. At vero contraria accidentia manifestum est in una specie posse congruere. Namque nigrum vel album potest in una non modo specie sed etiam individuo congruere. Potest enim quicumque homo, cum ipse sit candidus, nigros tamen capillos habere. Ergo <quoniam> quemadmodum species differat a genere vel differentia dictum est, cum de generis ad speciem et differentiae ad speciem distantia diceremus. Nunc dicemus, id quod reliquum est, de speciei propriique communibus. Et est una eorum communio, quod de se ipsa invicem praedicantur. Nam quoniam aequa sibi sunt, neque species hominis alii proprio convenit nisi risibili neque risibile alii convenit speciei nisi horhini, atque ideo dicitur: ƿ quid homo? quod risibile; quid risibile? quod homo. Commune est etiam illud, quod omne proprium aequaliter ad sub se posita praedicatur, namque omnes homines aequaliter risibiles sunt, et species aequaliter ad sub se posita praedicatur, namque omnes homines individni aequaliter uno nomine homines nuncupantur. Differunt autem a se, quoniam species potest etiam genus alteri esse, proprium esse non potest. Sed hic illam speciem intellegamus quae subalterna est, non illam quae magis species est et genus esse numquam potest. Atque ideo nos illam modo solam quae subalterna species est intellegamus, quae scilicet poterit esse et genus: namque mortale cum rationalis generis species sit, hominis genus est, at vero risibile de nulla umquam specie alia poterit praedicari neque alii esse proprium, sicut est hominis. Illa enim semper, ut dictum est, propria sunt quae nulli alii nisi ad unam speciem semper aptantur. DEINDE SPECIES PRAECEDIT ET SIC PROPRIUM SEQUITUR. Quod dicit tale est. Omnis species ut habeat proprium, primo eam esse et constare necesse est. Oportet enim prius esse hominem, ut sit risibilis, non prius esse risibile, ut sit homo. Nam quoniam proprium dicitur, per se proprium non constat, nisi alicuius speciei sit. Atque ideo prius esse necesse est illud cuius est proprium, quam sit proprium. Huc accedit quod species semper in opere intellegitur cuiuscumque subiecti. Species enim semper in actu est, non solum potestate. Homo enim re vera et opere et actu homo est, id est numquam poterit esse non homo. At vero risibile, quod est proprium, potestate tantum dicitur, etiamsi in actu non sit. Potest enim quilibet ille non ridere, tamen quia ridere potest, risibile nominatur. Distant igitur in hoc, quod semper species in actu est et in opere, proprium vero aliquotiens potestate. Deinde quorum definitiones diversae sunt, necessario etiam ipsa quoque diversa sunt. Omnis definitio substantiam definit. Ergo si qua eiusdem substantiae fuerint, eadem etiam definitione monstrantur, si qua eadem definitione fuerint, eadem substantia praedicantur. At vero si qua definitionibus differant, differunt etiam substantiis, quae substantiis difforunt, longe a se ipsis alia sunt. Nunc igitur quoniam definitiones proprii et speciei differunt, species quoque ipsa et propriurn a se differunt. Est autem speciei definitio sub genere esse et ad plurima numero differentia in eo quod quid sit praedicari, at vero proprii uni tantum inesse speciei et sub ipsa de omnibus individuis praedicari. Sed quoniam et definitiones differunt, ipsa quoque species a proprio distabit. Post haec ad communitates speciei et accidentis disputationem transtulit et dicit eorum raras esse alias communitates ƿ nisi has solas, quod de pluribus praedicantur. longe enim a se distare videntur in substantia sui et in potestate patiendi atque faciendi id quod alicui accidit et id cui accidit. Namque illud cui accidit, quasi quoddam accidentis est fundamentum, illud vero quod accidit, praeter id cui accidit, esse in sui substatltiÇ non potest. Propria vero singulorum sunt haec, quod species in eo quod quid sit praedicatur, accidens vero in eo quod quale sit et quodammodo se habens. Nam si quis dicat: quid Socrates est? homo dicitur; si quis dicat, qualis sit, caluus vel simus appellatur, si quis vero, quomodo se habens sedens aut iacens appellabitur. Item quod unaquaeque substantia unam speciem habet. Namque hominis substantia unam solam hominis speciem habet, substantia vero equi unam solius equi speciem habet. At vero una substantia plura frequenter accidentia continebit. Nam et in eodem equo quaedam pars frequenter nigra, quaedam alba et est in eo proceritas, est altitudo, est aquilum caput et alia huiusmodi. Habet etiam non solum inseparabile accidens eadem substantia sed etiam separabile. Nam fortasse quidam velos est et idem etiam corpore validus eat, idem etiam sagittator et caetera. Huc accedit quod species praenoscuntur, ƿ id est praeintelleguntur, hoc est ante esse cognoscuntur quam accidentia. Et prius erit aliqua res ubi accidat, quam illa quae accidat. Et quoniam species est subiectum accidentis ubi accidens accidat, ideoque ante species intellegitur esse quam accidens. Accidentia vero postnativa sunt, id est a foris venientia et estranea a qualibet illa substantia, etiamsi inseparabilia sunt. Haec quoque est eorum separatio, quod semper omnia quae participant specie, aequaliter participant; aequaliter enim et Socrates et Cicero et Plato homines sunt. At vero illa quae participant accidenti, etiamsi inseparabile accidens sit, tamen non aequaliter participant. Namque quamvis inseparabile sit accidens Aethiopibus nigros esse, tamen est aliquis inter ipsos nigrior nec omnes illa nigredine aequaliter participant. Relinquitur igitur de communibus proprii accidentisque tractare; nam proprium quid distaret vel ab specie vel a genere vel a differentia, superius demonstratum est. Proprium autem et inseparabile accidens commune habent, quod sine his numquam consistunt ea quae ƿ eorum participant et in quibus ipsa considerantur. Nam neque homo amittit risibile esse nec Aethiops aut coruus nigrum. Atque ideo sine his ipsis, id est propriis et accidentibus, quae eorum participant, constare non possunt, ne forte contra superiorem definitionem accidentis venire videatur ista communio -- est enim ita definitum: accidens est quod infertur et aufertur sine eius in quo est interitu -- quod nunc dici videtur sine his constare non posse, cum superius sine eorum interitu posse dicerentur auferri. Sed hoc modo dicitur, non quod, si auferatur hoc accidens inseparabile, intereat illud cui accidit sed quoniam separari non potest, idcirco sine hoc constare non possit. Est etiam in separabilis accidentis et proprii alia communio, quod sicut et omni et semper inest proprium cui inest, id est homini -- semper enim et omnis homo risibile est -- sic etiam quodlibet accidens inseparabile et semper et omni est accidens inseparabile; namque et omnis coruus et semper niger est. Sola autem separabilibus accidentibus illa communio est, quod quemadmodum de multis individuis proprium praedicatur, ita etiam accidens de multis individuis potest praedicari. Plures etiam currunt, plures ambulant, quae scilicet accidentia separabilia sunt, quemadmodum plures possunt esse risibiles. Differunt autem ista, quod proprium semper uni speciei inest, accidens vero et pluribus. Namque accidens ƿ pluribus speciebus et animatis et inanimatis evenit, ut est hebeno nigrum, coruo nigrum, homini Aethiopi nigrum, risibile vero nulli nisi soli homini. Atque ideo conversim proprium praedicatur, quia unius speciei continens est et illi speciei soli aequalis est, at vero accidens conversim praedicari non potest, quia plures sub se species habet. Non enim potes dicere id esse nigrum quod hebenum, cum dicas hoc esse hebenum quod nigrum; potest enim esse nigrum et non esse hebenum. Deinde omne proprium aequaliter se his rebus quae sub se fuelint dat et ab his aequaliter participatur -- Socrates enim et Cicero et Vergilius aequaliter et risibili participant et aequaliter risibiles sunt -- at vero accidens non semper aequaliter; potest enim quicumque esse procerior et alius esse velocior, quod scilicet illud separabile est accidens, illud inseparabile. Et fortasse aliae eorum quaedam proprietates vel communiones esse videantur sed nunc quantum introductioni sat est, ista sufficiant. Sed iam tibi, mi Fabi, omnia quaecumque ad Introductionem Porphyrii pertinent, plenius uberiusque tractata sunt. Post vero si quid umquam mei egueris, studiis praesertim tuis, quae nulla umquam honestate caruerunt, libens animo hortatorque ad easdem cupiditates parebo. ÑHic Fabius: Tu, inquit, paterno haec mihi animo polliceris, verum ego numquam deficiam ab his studiis, te praesertim docente, ƿ a quo totam fortasse logicae Aristotelis, si vita suppetet, capiam disciplinam. ÑEt ego: Faciam, inquam, libentissime. Sed quoniam iam matutinus, ut ait Petronius, sol tectis arrisit, surgamus, et si quid illud est, diligentiore postea consideratione tractabitur.  Secundus hic arreptae expositionis labor nostrae seriem translationis expediet, in qua quidem vereor ne subierim fidi interpretis culpam, cum verbum verbo espressum comparatumque reddiderim. Cuius incepti ratio est quod in his scriptis in quibus rerum cognitio quaeritur, non luculentae orationis lepos sed incorrupta veritas exprimenda est. Quocirca multum profecisse videor, si philosophiae libris Latina oratione compositis per integerrimae translationis sinceritatem nihil in Graecorum litteris amplius desideretur. Et quoniam humanis animis excellentissimum bonum philosophiae comparatum est ƿ ut via et filo quodam procedat oratio, ex animae ipsius efficientiis ordiendum est. Triplex omnino animae vis in vegetandis corporibus deprehenditur. Quarum una quidem vitam corpori subministrat ut nascendo crescat alendoque subsistat; alia vero sentiendi iudicium praebet; tertia vi mentis et ratione subnixa est. Quarum quidem primae id officium est ut creandis nutriendis alendisque corporibus praesto sit, nullum vero rationis praestet sensusue iudicium. Haec autem est herbarum atque arborum et quicquid terrae radicitus affixum tenetur. Secunda vero composita atque coniuncta est ac primam sibi sumens et in partem constituens varium de rebus capere potest ac multiforme iudicium. Omne enim animal quod sensu viget, idem et nascitur et nutritur et alitur. Sensus vero diversi sunt et usque ad quinarium numerum crescunt. Itaque quicquid tantum alitur non etiam sentit, quicquid vero sentire potest ei prima quoque animae vis, nascendi scilicet atque nutriendi, probatur esse subiecta. Quibus vero sensus adest non tantum eas rerum capiunt formas quibus sensibili corpore feriuntur praesente, sed abscedente quoque sensu sensibilibusque se positis cognitarum sensu formarum imagines tenent memoriamque conficiunt, et prout quodque animal valet longius breviusque custodit. Sed eas imaginationes confusas atque inevidentes sumunt ut nihil ex earum coniunctione ac compositione ƿ efficere possint. Atque idcirco meminisse quidem possunt nec aeque omnia, admissa vero oblivione memoriam recolligere ac reuocare non possunt. Futuri vero his nulla cognitio est. Sed vis animae tertia, quae secum priores alendi ac sentiendi trahit hisque velut famulis atque oboedientibus utitur, eadem tota in ratione constituta est eaque vel in rerum praesentium firmissima conceptione vel in absentium intellegentia vel in ignotarum inquisitione versatur. Haec tantum humano generi praesto est, quae non solum sensus imaginationesque perfectas et non inconditas capit sed etiam pleno actu intellegentiae quod imaginatio suggessit, explicat atque confirmat. Itaque, ut dictum est, huic divinae naturae non ea tantum cognitione sufficiunt quae subiecta sensibus comprehendit, verum etiam et insensibilibus imaginatione concepta et absentibus rebus nomina indere potest, et quod intellegentiae ratione comprehendit vocabulorum quoque positionibus aperit. Illud quoque ei naturae proprium est, ut per ea quae sibi nota sunt ignota uestiget et non solum unumquodque an sit sed quid sit etiam et quale sit necnon cur sit, optet agnoscere. Quam triplicis animae vim sola, ut dictum est, hominum natura sortita est. Cuius animae vis intellegentiae motibus non caret, quia in his quattuor propriae vim rationis exercet. Aut enim aliquid an sit inquirit aut si esse constiterit, quid sit addubitat. Quodsi etiam utriusque scientiam ratione possidet, quale sit ƿ unumquodque uestigat atque in eo caetera accidentium momenta perquirit, quibus cognitis cur ita sit quaeritur et ratione nihilominus uestigatur. Cum igitur hic actus sit humani animi ut semper aut in <rerum> praesentium comprehensione aut in absentium intellegentia aut in ignotarum inquisitione atque inventione versetur, duo sunt in quibus omnem operam vis animae ratiocinantis impendit, unum quidem ut rerum naturas certa inquisitionis ratione cognoscat, alterum vero ut ad scientiam prius veniat quod post gravitas moralis exerceat. Quibus inquirendis permulta esse necesse est quae uestigantem animum a recti itinere non minimum progressione deducant, ut in multis evenit Epicuro qui atomis mundum consistere putat et honestum voluptate metitur. Hoc autem idcirco huic atque aliis accidisse manifestum est quoniam per imperitiam disputandi quicquid ratiocinatione comprehenderant, hoc in res quoque ipsas evenire arbitrabantur. Hic vero magnus est error; neque enim sese ut in numeris ita etiam in ratiocinationibus habet. In numeris enim quicquid in digitis recte computantis euenerit, id sine dubio in res quoque ipsas necesse est evenire, ut si ex calculo centum esse contigerit, centum quoque res illi numero subiectas esse necesse est. Hoc vero non aeque in disputatione servatur: neque enim quicquid sermonum decursus invenerit, ƿ id natura quoque fixum tenetur. Quare necesse erat eos falli qui abiecta scientia disputandi de rerum natura perquirerent. Nisi enim prius ad scientiam venerit quae ratiocinatio veram teneat disputandi semitam quae veri similem, et agnoverit[1] quae fida quae possit esse suspecta, rerum incorrupta veritas ex ratiocinatione non potest inveniri. Cum igitur ueteres saepe multis lapsi erroribus falsa quaedam et sibimet contraria in disputatione colligerent -- atque id fieri impossibile videretur ut de eadem re contraria conclusione facta utraque essent vera quae sibi dissentiens ratiocinatio conclusisset, cuique ratiocinationi credi oporteret esset ambiguum -- visum est prius disputationis ipsius veram atque integram considerare naturam, qua cognita tum illud quoque quod per disputationem inveniretur, an vere comprehensum esset, posset intellegi. Hinc igitur profecta est logicae peritia disciplinae, quae disputandi modos atque ipsas ratiocinationes internoscendi ias parat, ut quae ratiocinatio nunc quidem falsa nunc autem vera sit, quae vero semper falsa quae numquam falsa, possit agnosci. Huius autem vis duplex esse perpenditur, una quidem in inveniendo, altera in iudicando. Quod Marcus etiam Tullius in eo libro cui Topica titulus est, evidenter espressit dicens Cum omnis ratio diligens disserendi duas habeat partes, unam inveniendi alteram iudicandi, utriusque princeps, ut mihi quidem videtur, Aristoteles fuit. Stoici ƿ autem in altera elaboraverunt; iudicandi enim vias diligenter persecuti sunt ea scientia quam *dialektiken* appellant, inveniendi artem, quae *topike*; dicitur quae et ad usum potior erat et ordine naturae certe prior, totam reliquerunt. Nos autem, quoniam in utraque summa utilitas est et utramque, si erit otium, persequi cogitamus, ab ea quae prima est ordiemur. Cum igitur tantus huius considerationis fructus sit danda est huic tam sollertissimae disciplinae tota mentis intentio, ut primis firmati in disputandi veritate uestigiis facile ad rerum ipsarum certam comprehensionem venire possimus. Et quoniam qui sit ortus logicae disciplinae praediximus, reliquum videtur adiungere: an omnino pars quaedam sit philosophiae an (ut quibusdam placet) supellex atque instrumentum per quod philosophia cognitionem rerum naturamque deprehendat. Cuius quidem rei has e contrario video esse sententias. Hi enim qui partem philosophiae putant logicam considerationem his fere argumentis utuntur. Dicentes philosophiam indubitanter habere partes speculativam atque activam, de hac tertia rationali quaeritur an sit in parte ponenda. Sed eam quoque partem esse philosophiae non potest dubitari. Nam sicut de naturalibus caeterisque sub speculativa positis solius philosophiae uestigatio est itemque de moralibus ac ƿ reliquis quae sub activam partem cadunt sola philosophia perpendit, ita quoque de hac parte tractatus, id est de his quae logicae subiecta sunt, sola philosophia iudicat. Quodsi speculativa atque activa idcirco philosophiae partes sunt quia de his philosophia sola pertractat, propter eandem causam erit logica philosophiae pars, quoniam philosophiae soli haec disputandi materia subiecta est. Iam vero inquiunt: cum in his tribus philosophia versetur cumque activam et speculativam considerationem subiecta discernant, quod illa de rerum naturis, haec de moribus quaerit, non dubium est quin logica disciplina a naturali atque morali suae materiae proprietate disiuncta sit. Est enim logicae tractatus de propositionibus atque syllogismis et caeteris huiusmodi, quod neque ea quae non de oratione sed de rebus speculatur neque activa pars quae de moribus inuigilat aeque praestare potest. Quodsi in his tribus (id est speculativa, activa, atque rationali) philosophia consistit quae proprio triplicique a se fino disiuncta sunt, cum speculativa et activa philosophia partes esse dicuntur, non dubium est quin rationalis quoque philosophia pars esse conuincatur. Qui vero non partem sed philosophiae instrumentum putant haec fere afferunt argumenta. Non esse inquiunt similem logicae finem speculativae atque activae partis extremo. Utraque enim illarum ad suum proprium terminum spectat ut speculativa ƿ quidem rerum cognitionem, activa vero mores atque instituta perficiat; neque altera refertur ad alteram. Logicae vero finis esse non potest absolutus sed quodammodo cum reliquis duabus partibus colligatus atque constrictus est. Quid enim est in logica disciplina quod suo merito debeat optari nisi quod propter investigationem rerum huius effectio artis inventa est? Scire enim quemadmodum argumentatio concludatur vel quae vera sit quae veri similis, ad hoc scilicet tendit, ut vel ad rerum cognitionem referatur haec scientia rationum vel ad invenienda ea quae in exercitium moralitatis adducta beatitudinem pariunt. Atque ideo quoniam speculativae atque activae suus certusque finis est, logicae autem ad duas reliquas partes refertur extremum, manifestum est non eam esse philosophiae partem sed potius instrumentum. Sunt vero plura quae ex alterutra parte dicantur quorum nos ea quae dicta sunt strictim notasse sufficiat. Hanc litem vero tali ratione discernimus. Nihil quippe dicimus impedire ut eadem logica partis vice simul instrumentique fungatur officio. Quoniam enim ipsa suum retinet finem isque finis a sola philosophia consideratur, pars philosophiae esse ponenda est. Quoniam vero finis ille logicae quem sola speculatur philosophia ad alias eius partes suam operam pollicetur, instrumentum esse philosophiae non negamus. Est autem finis logicae inventio iudiciumque rationum. Quod scilicet non esse mirum videbitur quod eadem pars, eadem quoddam ponitur instrumentum, si ad partes corporis animum reducamus quibus et fit aliquid ut his quasi quibusdam instrumentis utamur, et in toto tamen corpore partium obtinent locum. Manus enim ad tractandum, oculi ad videndum, caeteraeque corporis partes proprium quoddam videntur habere officium. Quod tamen si ad totius utilitatem corporis referatur, instrumenta quaedam corporis esse deprehenduntur quae etiam partes esse nullus abnuerit. Ita quoque logica disciplina pars quidem philosophiae est, quoniam eius philosophia sola magistra est, supellex vero quod per eam inquisita philosophiae veritas uestigatur. Sed quoniam, quantum mihi quoque brevitas succincta largita est, ortum logicae et quid ipsa logica esset explicui, nunc de eo nobis libro pauca dicenda sunt quem in praesens sumpsimus exponendum. Titulo enim proponit Porphyrius introductionem se in Aristotelis Praedicamenta conscribere. Quid vero valeat haec introductio vel ad quid lectoris animum praeparet breviter explicabo. Aristoteles enim librum qui De decem praedicamentis inscribitur hac intentione composuit ut infinitas rerum diversitates quae sub scientiam cadere non possent paucitate generum comprehenderet, atque ita quod per incomprehensibilem multitudinem sub disciplinam venire non poterat per generum, ut dictum est, paucitatem animo fieret scientiaeque subiectum. Decem igitur genera rerum esse omnium consideravit -- id est unam substantiam et accidentia novem (quae sunt qualitas, quantitas, relatio, ubi, quando, facere et pati, situs, habere) -- quae quoniam genera essent suprema et quibus nullum aliud superponi genus posset, omnem necesse est multitudinem rerum horum decem generum species inveniri. Quae quidem genera a se omnibus differentiis distributa sunt nec quicquam videntur habere commune nisi tantum nomen, quoniam omnia esse praedicantur. Quippe substantia est, qualitas est, quantitas est, et de aliis omnibus 'est' verbum communiter praedicatur sed non est eorum communis una substantia vel natura sed tantum nomen. Itaque decem genera ab Aristotele reperta omnibus a se differentiis distributa sunt. Sed quae aliquibus differentiis disiunguntur necesse est ut habeant proprium quiddam quod ea in singularem solitariamque vindicet formam. Non est autem idem proprium quod accidens: accidentia enim et venire et abesse possunt, propria ita sunt insita ut absque his quorum sunt propria esse non possint. Quae cum ita sint cumque Aristoteles decem rerum genera repperisset quae vel intellegendo mens caperet vel loquendo disputator efferret (quicquid enim intellectu capimus id ad alterum sermone uulgamus), evenit ut ad horum decem praedicamentorum intellegentiam quinque harum rerum tractatus incurreret, scilicet generis, speciei, differentiae, proprii, accidentis. Generis quidem quoniam oportet ante praediscere quid sit genus ut decem illa quae Aristoteles caeteris anteposuit rebus genera esse possimus agnoscere. Speciei vero cognitio plurimum valet ut quae cuiusque generis sit species possit agnosci. Si enim quid sit species intellegimus, nihil impediti errore turbamur. Fieri enim potest ut per speciei inscientiam saepe quantitatis species in relatione ponamus et cuiuslibet primi generis species alteri cuilibet ƿ generi subdamus atque ita fiat permixta rerum atque indiscreta confusio; quod ne accidat quae sit natura speciei ante noscendum est. Nec vero in hoc tantum prodest speciei cognoscenda natura ne priorum generum species invicem permutemus, verum etiam ut in eodem quolibet genere proximas species generi noverimus eligere, ut ne substantiae mox animal dicamus esse speciem potius quam corpus aut corporis hominem potius quam animatum corpus. At vero differentiarum scientia in his maximum retinet locum. Qui enim omnino qualitatem a substantia vel caetera a se genera distare cognoscimus nisi eorum differentias viderimus? Quomodo autem discernere eorum differentias possumus si quid ipsa sit differentia nesciamus? Nec hunc solum nobis inscientia differentiae offundit errorem, verum etiam specierum quoque tollit omne iudicium. Nam omnes species differentiae informant; ignorata differentia species quoque necesse est ignorari. Quomodo vero fieri potest ut quamlibet differentiam possimus agnoscere si omnino quae sit nominis huius significatio nesciamus? Iam vero proprii tantus usus est ut Aristoteles quoque singulorum praedicamentorum propria perquisiverit. Quae propria esse quis deprehenderit antequam quid omnino sit proprium discat? Nec in his tantum propriis haec cognitio valet quae singulis nominibus efferuntur, ut hominis risibile, verum etiam in his quae in locum definitionis adhibentur. Omnia enim propria rem subiectam quodam termino descriptionis includunt, quod suo quoque loco ƿ oportunius commemorabo. Accidentis quoque cognitio quantum afferat quis dubitare queat, cum videat inter decem praedicamenta novem accidentis naturas? Quae quomodo accidentia esse putabimus si omnino quid sit accidens ignoremus, cum praesertim nec differentiarum nec proprii scientia nota sit nisi accidentis naturam firmissima consideratione teneamus? Fieri enim potest ut differentiae loco vel proprii per inscientiam accidens apponatur. Quod esse vitiosissimum etiam definitiones probant, quae cum ipsae ex differentiis constent et fiant uniuscuiusque definitiones propriae, accidens tamen non videntur admittere. Cum igitur Aristoteles rerum genera collegisset quae nimirum diversas sub se species continerent, quae species numquam diversae forent nisi differentiis segregarentur, cumque omnia in substantiam atque accidens, accidens vero in alia novem praedicamenta solvisset, cumque aliquorum praedicamentorum fere sit propria persecutus -- de his ipsis quidem praedicamentis docuit. Quid vero esset genus, quid species, quid differentia, quid illud accidens de quo nunc dicendum est, vel quid proprium, velut nota praeteriit. Ne igitur ad Praedicamenta Aristotelis venientes quid significaret unumquodque eorum quae superius dicta sunt ignorarent, hunc librum Porphyrius de earum quinque rerum cognitione perscripsit, quo perspecto et considerato quid unumquodque eorum quae supra praeposuit designaret, facilior intellectus ea quae ab Aristotele proponerentur addisceret. Haec quidem intentio est huius libri, quem Porphyrius ad introductionem Praedicamentorum se conscripsisse ipsa, ut ƿ dictum est, tituli inscriptione signavit. Sed licet ad hoc unum huius libri referatur intentio, non tamen simplex eius utilitas est verum multiplex et in maxima quaeque diffusa est. Quam idem Porphyrius in principio huius libri commemorat dicens: CUM SIT NECESSARIUM, CHRYSAORI, ET AD EAM QUAE EST APUD ARISTOTELEM PRAEDICAMENTORUM DOCTRINAM, NOSSE QUID GENUS SIT ET QUID DIFFERENTIA QUIDQUE SPECIES ET QUID PROPRIUM ET QUID ACCIDENS, ET AD DEFINITIONUM ASSIGNATIONEM ET OMNINO AD EA QUAE IN DIVISIONE VEL DEMONSTRATIONE SUNT UTILIA, HAC ISTARUM RERUM SPECULATIONE COMPENDIOSAM TIBI TRADITIONEM FACIENS TEMPTABO BREVITER VELUT INTRODUCTIONIS MODO EA QUAE AB ANTIQUIS DICTA SUNT AGGREDI; ALTIORIBUS QUIDEM QUAESTIONIBUS ABSTINENS, SIMPLICIORES VERO MEDIOCRITER CONIECTANS. Utilitas huius libri quadrifariam spargitur. Namque ad illud etiam ad quod eius dirigitur intentio, magno legentibus usui ƿ est et ad caetera: quae cum extra intentionem sint, non tamen minor ex his legentibus utilitas comparatur. Est enim per hoc opusculum et praedicamentorum facilis cognitio et definitionum integra assignatio et divisionum recta perspectio et demonstrationum veracissima conclusio. Quae res quanto difficiles atque arduae sunt tanto perspicaciorem studiosioremque animum lectoris expectant. Dicendum vero est quod in omnibus libris evenit. Nam primum si quae sit intentio cognoscatur, quanta quoque utilitas inde provenire possit expenditur; et licet extra multa, ut fit, huiusmodi librum sequantur, tamen illam proxime utilitatem videtur habere ad quod eius refertur intentio ipso libro quem sumpsimus exponente. Cum eius intentio sit ad Praedicamenta intellectum facilem comparandi, non dubium quin haec eius principalis probetur utilitas, licet non minores sint comites definitio, divisio, ac demonstratio, quorum nobis quaedam hic principia suggeruntur. Sensus vero totus huiusmodi est Cum sit, inquit, utilis generis, speciei, differentiae, proprii accidentisque cognitio ad Praedicamenta Aristotelis eiusque doctrinam, ad definitionum etiam assignationem, ad divisionem et demonstrationem, quae sit harum rerum utilis uberrimaque cognitio, compendiosam, inquit, traditionem ƿ faciens ea quae ab antiquis large ac diffuse dicta sunt, temptabo breviter aperire. Neque enim esset compendiosa nisi totum opus brevitate constringeret. Et quoniam introductionem scribebat: Altiores, inquit, quaestiones sponte refugiam, simpliciores vero mediocriter coniectabo -- id est simpliciorum quaestionum obscuritates habita in eis quadam coniecturae ratiocinatione tractabo. Tota quidem sententia huiusce prooemii talis est quae et utilitate uberrima et facilitate incipientis animo blandiatur; sed dicendum videtur quidnam celet amplius altitudo sermonum. NECESSARIUM in Latino sermone, sicut in Graeco *anagkoion*, plura significat. Diversa enim significatione Marcus Tullius dicit necessarium suum esse aliquem atque nos cum nobis necessarium esse dicimus ad forum descendere, qua in voce quaedam utilitas significatur. Alia quoque significatio est qua dicimus solem necessarium esse moveri, id est necesse esse. Et illa quidem prima significatio praetermittenda est, omnino enim ab eo necessario quod hic Porphyrius ponit aliena est. Hae vero duae huiusmodi sunt ut inter se certare videantur quae huius loci obtineat significationem in quo dicit Porphyrius: CUM SIT NECESSARIUM, CHRYSAORI; namque, ut dictum est, necessarium ƿ et utilitatem significat et necessitatem. Videntur autem huic loco utraque congruere. Nam et summe utile est ad ea quae superius dicta sunt de genere et specie et caeteris disputare, et summa est necessitas quia nisi sint haec ante praecognita illa ad quae ista praeparantur non possunt cognosci. Nam neque praeter generis vel speciei cognitionem praedicamenta discuntur, nec definitio genus relinquit et differentiam, et in caeteris quam sit utilis iste tractatus, cum de divisione et demonstratione disputabitur, apparebit. Sed quamquam necesse sit haec quinque de quibus hic disputandum est, prius ad cognitionem venire quam ea quibus illa praeparantur, non tamen ea significatione hic a Porphyrio positum est qua necessitatem significari vellet ac non potius utilitatem. Ipsa enim oratio contextusque sermonum id clarissima intellegentiae ratione significat. Neque enim quisquam ita utitur ratione ut aliquam necessitatem referri dicat ad aliud. Necessitas enim per se est, utilitas vero semper ad id quod utile est refertur, ut hic quoque. Ait enim: CUM SIT NECESSARIUM, CHRYSAORI, ET AD EAM QUAE EST APUD ARISTOTELEM PRAEDICAMENTORUM DOCTRINAM. Si igitur hoc necessarium 'utile' intellegamus et id nomine ipso vertamus dicentes: Cum sit utile, Chrysaori, et ad eam quae est apud Aristotelem praedicamentorum ƿ doctrinam, nosse quid genus sit... etc. recte se habebit ordo sermonum; sin vero id ad 'necesse' permPombaur atque dicamus: Cum sit necesse, Chrysaori, et ad eam quae est apud Aristotelem praedicamentorum doctrinam, nosse quid genus sit... etc. rectae intellegentiae sermonum ordo non convenit. Quocirca hic diutius immorandum non est. Quamquam enim sit summa necessitas his ignoratis non posse ad ea ad quae hic tractatus intenditur perveniri, non tamen de necessitate hic dictum est NECESSARIUM sed potius de utilitate. Nunc vero, licet idem superius dictum sit, tamen breviter quid ad praedicamenta generis, speciei, differentiae, proprii atque accidentis prosit agnitio, disputemus. Aristoteles enim in praedicamentis decem genera constituit rerum quae de cunctis aliis praedicarentur, ut quicquid ad significationem venire posset, id si integram significationem teneret, cuilibet eorum subiceretur generi de quibus Aristoteles tractat in eo libro qui De decem praedicamentis inscribitur. Hoc ipsum vero referri ad aliquid velut ad genus tale est, quale si quis speciem supponat generi. Hoc vero neque praeter cognitionem speciei ullo modo fieri potest. Nec vero ipsae species quid sint vel cuius magis sint possunt perspici nisi earum differentiae cognoscantur. Sed differentiarum natura incognita, quae uniuscuiusque ƿ speciei sint differentiae modis omnibus ignorabitur. Quare sciendum est quoniam si de generibus Aristoteles tractat in Praedicamentis, et generum natura cognoscenda est, cuius cognitionem speciei quoque comitatur agnitio. Sed hoc cognito quid sit differentia non potest ignorari, quamquam in eodem libro plura sint ad quae nisi maximam peritiam et generis et speciei et differentiae lector attulerit, nullus omnino intellectus patebit ut cum ipse Aristoteles dicit: Diversorum generum et non subalternatim positorum diversae secundum species et differentiae sunt quod his ignoratis intellegi impossibile est. Sed idem Aristoteles proprium uniuscuiusque praedicamenti diligentissima inquisitione uestigat, ut cum substantiae proprium post multa dicit esse quod idem numero contrariorum susceptibile sit, vel rursus quantitatis, quod in ea sola aequale atque inaequale dicatur, qualitatis etiam, quod per eam simile et dissimile aliud alii esse proponimus, et in caeteris eodem modo, ut quae sit proprietas contrarii, quae secundum relationem oppositionis, quae privationis et habitus, quae affirmationis et ƿ negationis. In quibus ita tractat tamquam iam peritis scientibusque quae sit proprietatis natura; quam si quis ignorat, frustra ea quae de his dispusantur aggreditur. Iam vero illud manifestum est quod accidens maximum praedicamentorum obtineat locum, quod proprio nomine novem praedicamenta circumdat. Et ad praedicamenta quidem quanta sit huius libri utilitas ex his manifestum est. Quod vero ait ET AD DEFINITIONUM ASSIGNATIONEM facile cognosci potest si prius substantiae rationum divisio fiat. Substantiae ratio alia quidem in descriptione ponitur, alia vero in definitione. Sed ea quae in descriptione est, proprietatem quandam colligit eius rei cuius substantiae rationem prodit -- ac non modo proprietate id quod monstrat informat, verum etiam ipsa fit proprium, quod in definitionem quoque venire necesse est; si quis enim quantitatis rationem reddere velit, dicat licebit: Quantitas est secundum quam aequale atque inaequale dicitur. Sicut igitur proprietatem quidem quantitatis in ratione posuit quantitatis et ipsa tota ratio ipsius quantitatis propria est, ita descriptio et proprietatem colligit et propria fit ipsa descriptio. Definitio vero ipsa quidem propria non colligit sed ipsa quoque fit propria. Definitio namque substantiam monstrat, genus differentiis iungit et ea quae per se sunt communia atque multorum in unum redigens uni speciei quam definit reddit aequalia. Ita igitur ad descriptionem utilis est proprii cognitio, quoniam sola proprietas in descriptione colligitur et ipsa fit propria sicut definitio quoque, ad definitionem vero genus (quod primum ƿ ponitur), et species (ad quam genus illud aptatur), et differentiae (quibus iunctis cum genere species definitur). Sed si cui haec pressiora quam expositionis modus postulat videbuntur, eum hoc scire convenit, nos, ut in prima editione dictum est, hanc expositionem nostro reservasse iudicio ut ad intellegentiam simplicem huius libri editio prima sufficiat, ad interiorem vero speculationem confirmatis paene iam scientia nec in singulis vocabulis rerum haerentibus haec postelior colloquatur. Ad divisionem vero faciendam tam hic liber est utilis ut praeter earum scientiam rerum de quibus in hac libri serie disputatur, casu fiat potius quam ratione partitio. Hoc autem manifestum erit si divisionem ipsam dividamus, id est si nomen ipsum divisionis in ea quae significat partiamur. Est namque divisio generis in species, ut cum dicimus: Coloris aliud est album, aliud nigrum, aliud vero medium. Rursus divisio est quotiens vox plura significans aperitur et quam multa sint quae ab ea significantur ostenditur, ut si quis dicat: Nomen canis plura significat, et hunc latrabilem quadrupedemque et caeleste sidus et marinam bestiam quae omnia a se definitione disiuncta sunt. Dividi autem dicitur et quotiens totum in partes proprias separatur, ut cum dicimus: Domus aliud sunt fundamenta, aliud parietes, aliud tectum. Et haec quidem triplex divisio secundum se partitio nuncupatur. Est autem ƿ alia quae secundum accidens dicitur. Ea quoque fit tripliciter aut cum accidens in subiecta dividimus, ut cum dico: Bonorum alia sunt in animo, alia in corpore vel rursus cum subiectum in accidentia, ut Corporum alia sunt alba, alia nigra, alia medii coloris rursus cum accidens in accidentia separamus, ut cum dicimus: Liquentium alia sunt alba, alia nigra, alia medii coloris et rursus: Alborum alia sunt dura, alia liquentia quaedam mollia. Cum igitur ita omnis sit divisio aut secundum se aut per accidens, utraque vero partitio tripliciter fiat cumque in superiore secundum se triplici partitione sit una divisionis forma genus in species separare, id neque praeter generum scientiam fieri ullo modo potest neque vero praeter differentiarum, quas necesse est in specierum divisione sumi manifestum est igitur, quanta utilitas huius libri ad hanc divisionem sit quae primo aditu genus ac species et differentias tractat. Secunda vero ea divisio quae est secundum se in vocis significantias, nec haec quidem ab huius libri utilitate discreta est. Uno enim modo cognosci poterit utrum vox cuius divisionem facere quaerimus, aequivoca esse videatur an genus si ea quae significat definiantur. Et si ea quae sub communi nomine sunt definitione clauduntur, species esse necesse est, et illud commune eorum genus. Quodsi illa quae proposita ƿ vox designat non possunt una definitione concludi, nemo dubitat quin illa vox sit aequivoca neque ita sit communis his de quibus praedicatur ut genus, quandoquidem ea quae sub se posita significat, secundum commune nomen non possunt una definitione comprehendi. Si igitur ex definitione manifestum fit quid genus sit, quid vero nomen aequivocum, definitio vero per genera differentiasque discurrit, quisquamne dubitare potest aeque in hac divisionis forma plurimum huius libri auctoritatem valere? Illa vero secundum se divisio quae est totius in partes, quemadmodum discernitur ac non potius generis in species divisio esse putabitur, nisi sint genus et species et differentiae earumque vis ante disciplinae ratione tractata? Cur enim non quisquam dicat domus species potius esse quam partes fundamenta, parietes, et tectum? Sed cum occurrit generis nomen in unaquaque specie totum posse congruere, totius vero in unaquaque parte sua nomen convenlre non posse, manifestum fit aliam divisionem esse generis in species, aliam totius in partes. Convenire autem nomen generis singulis speciebus ostenditur per id, quod et homo et equus singuli animalia nuncupantur. Neque tectum vero neque parietes aut fundamenta singillatim domus nomine appellari solent sed ƿ cum fuerint iunctae partes, tunc recte totius nomen excipiunt. De ea vero divisione quae secundum accidens fit, nullus ignorat quin incognito accidenti incognitaque vi generis ac differentiarum facile evenire possit, ut accidens ita in subiecta solvatur quasi genus in species, et postremo omnem hunc ordinem partitionis foedissime permiscebit inscientia. Et quoniam quid hic liber ad divisionem prosit ostendimus, nunc de demonstratione dicemus, ne per ardua atque difficilia haereat qui in tanta hac disciplina vigilantissimo ingenio et sollertissimo labore sudaverit. Fit enim demonstratio, id est alicuius quaesitae rei certa rationis collectio, ex ante cognitis naturaliter, ex convenientibus, ex primis, ex causa, ex necessaliis, ex per se inhaerentibus. Sed genera speciebus propriis priora naturaliter sunt; ex generibus enim species fluunt. Item species sub se positis vel speciebus vel individuis priores naturaliter esse manifestum est. Quae vero priora sunt, ea et praenoscuntur et notiora sunt sequentibus naturaliter. Duobus enim modis primum aliquid et notum dicitur, secundum nos scilicet et secundum naturam. Nobis enim illa magis cognita sunt quae sunt proxima, ut individua, dehinc species, postremo genera, at vero natura converso modo ea sunt magis cognita quae nobis minime proxima. Atque ideo quamlibet se longius ƿ a nobis genera protulerint, tanto magis erunt lucida et naturaliter nota. Differentiae vero substantiales illae sunt quas per se inesse his rebus quae demonstrantur agnoscimus. Praecedere autem debet generum ac differentiarum cognitio ut in unaquaque disciplina quae sint eius rei quae demonstratur convenientia principia possit intellegi. Necessaria vero esse ea ipsa quae genera et differentias dicimus, nullus dubitat qui speciem sine genere et differentia intellegit esse non posse. Genera vero et differentiae sunt causae specierum. Idcirco enim species sunt quia genera earum et differentiae sunt quae in syllogismis posita demonstrativis non rei solum, verum conclusionis etiam causae sunt, quod postremi Resolutorii locupletius dicent. Cum igitur perutile sit et definitione quodlibet illud circumscribere et divisio ne dissoluere et demonstrationibus comprobare, haec autem praeter earum rerum scientiam de quibus in hoc libro disputabitur, neque intellegi neque exerceri valeant, quis umquam poterit dubitare quin hic liber maximum totius logicae adiumentum sit, praeter quem caetera quae in ea magnam vim tenent, nullum doctrinae aditum praebent? Sed meminit Porphyrius introductionem sese conscribere neque ultra quam institutionis modus est formam tractatus egreditur. Ait enim se altiorum quaestionum nodis abstinere, simplices vero mediocri coniectura perstringere. Quae vero sint altiores quaestiones quas se differre promittit ita proponit: MOX, INQUIT, DE GENERIBUS AC SPECIEBUS ILLUD QUIDEM SIVE SUBSISTUNT SIVE IN SOLIS NUDISQUE INTELLECTIBUS POSITA SUNT SIVE SUBSISTENTIA CORPORALIA SUNT AN INCORPORALIA ET UTRUM SEPARATA A SENSIBILIBUS AN IN SENSIBILIBUS POSITA ET CIRCA EA CONSTANTIA, DICERE RECUSABO. ALTISSIMUM ENIM EST HUIUSMODI NEGOTIUM ET MAIORIS EGENS INQUISITIONIS. Altiores, inquit, quaestiones praetereo ne eis intempestive lectoris animo ingestis initia eius primitiasque perturbem. Sed ne omnino faceret neglegentem ut nihil praeterquam quod ipse dixisset lector amplius putaret occultum, id ipsum cuius exequi quaestionem se differre promisit addidit ut de his minime obscure penitusque tractando nec lectori quicquam obscuritatis offunderet et tamen scientia roboratus quid quaeri iure posset agnosceret. Sunt autem quaestiones quas sese reticere ƿ promittit et perutiles et secretae et temptatae quidem a doctis viris nec a pluribus dissolutae. Quarum prima est huiusmodi. Omne quod intellegit animus aut id quod est in rerum natura constitutum intellectu concipit et sibimet ratione describit aut id quod non est uacua sibi imaginatione depingit. Ergo intellectus generis et caeterorum cuiusmodi sit quaeritur -- utrumne ita intellegamus species et genera ut ea quae sunt et ex quibus verum capimus intellectum, an nosmet ipsi nos ludimus cum ea quae non sunt animi nobis cassa cogitatione formamus. Quodsi esse quidem constiterit et ab his quae sunt intellectum concipi diserimus, tunc alia maior ac difficilior quaestio dubitationem parit cum discernendi atque intellegendi generis ipsius naturam summa difficultas ostenditur. Nam quoniam omne quod est aut corporeum aut incorporeum esse necesse est, genus et species in aliquo horum esse oportebit. Quale erit igitur id quod genus dicitur -- utrumne corporeum an vero incorporeum? Neque enim quid sit diligenter intenditur nisi in quo horum poni debeat agnoscatur. Sed neque cum haec soluta fuerit quaestio omne excludetur ambiguum. Subest enim aliquid quod, si incorporalia esse genus ac species dicantur, obsideat intellegentiam atque detineat exsolvi postulans: utrum circa corpora ipsa subsistant an et praeter corpora subsistentiae incorporales esse videantur. Duae quippe incorporeorum formae sunt: ut alia praeter corpora esse ƿ possint et separata a corporibus in sua incorporalitate perdurent (ut deus, mens, anima); alia vero cum sint incorporea, tamen praeter corpora esse non possint (ut linea vel superficies vel numerus vel singulae qualitates), quas tametsi incorporeas esse pronuntiamus quod tribus spatiis minime distendantur, tamen ita in corporibus sunt ut ab his divelli nequeant aut separari aut si a corporibus separata sint, nullo modo permaneant. Quas licet quaestiones arduum sit ipso interim Porphyrio renuente dissoluere, tamen aggrediar ut nec anxium lectoris animum relinquam nec ipse in his quae praeter muneris suscepti seriem sunt tempus operamque consumam. Primum quidem pauca sub quaestionis ambiguitate proponam, post vero eundem dubitationis nodum absoluere atque explicare temptabo. Genera et species aut sunt atque subsistunt aut intellectu et sola cogitatione formantur. Sed genera et species esse non possunt. Hoc autem ex his intellegitur. Omne enim quod commune est uno tempore pluribus, id unum esse non poterit. Multorum enim est quod commune est, praesertim cum una eademque res in multis uno tempore tota sit. Quantaecumque enim sunt species in omnibus genus unum est, non quod de eo singulae species quasi partes aliquas carpant sed singulae uno tempore totum genus habent. Quo fit ut totum genus in pluribus singulis uno tempore positum unum esse non possit; neque enim fieri potest ut cum in pluribus totum uno sit tempore in semet ipso sit unum ƿ numero. Quod si ita est, unum quiddam genus esse non poterit. Quo fit ut omnino nihil sit; omne enim quod est, idcirco est quia unum est. Et de specie idem convenit dici. Quodsi est quidem genus ac species sed multiplex neque unum numero, non erit ultimum genus sed habebit aliud superpositum genus quod illam multiplicitatem unius vi nominis includat. Ut enim plura animalia quoniam habent quiddam simile, eadem tamen non sunt, idcirco eorum genera perquiruntur, ita quoque quoniam genus quod in pluribus est atque ideo multiplex habet sui similitudinem quod genus est; non est vero unum quoniam in pluribus est -- eius generis quoque genus aliud quaerendum est, cumque fuerit inventum eadem ratione quae superius dicta est, rursus genus tertium uestigatur. Itaque in infinitum ratio procedat necesse est cum nullus disciplinae terminus occurrat. Quodsi unum quiddam numero genus est commune multorum esse non poterit. Una enim res si communis est aut partibus communis est et non iam tota communis sed partes eius propriae singulorum; aut in usus habentium etiam per tempora transit ut sit commune ut seruus communis vel equus; aut uno tempore omnibus commune fit, non tamen ut eorum quibus commune est substantiam constituat, ut est theatrum vel spectaculum aliquod, quod spectantibus omnibus commune est. Genus vero secundum nullum horum modum commune esse speciebus potest, nam ƿ ita commune esse debet ut et totum sit in singulis et uno tempore et eorum quorum commune est constituere valeat et formare substantiam. Quocirca si neque unum est quoniam commune est, neque multa quoniam eius quoque multitudinis genus aliud inquirendum est, videbitur genus omnino non esse. Idemque de caeteris intellegendum est. Quodsi tantum intellectibus genera et species caeteraque capiuntur, cum omnis intellectus aut ex re fiat subiecta ut sese res habet aut ut sese res non habet (nam ex nullo subiecto fieri intellectus non potest) -- Si generis et speciei caeterorumque intellectus ex re subiecta veniat ita ut sese res ipsa habet quae intellegitur, iam non tantum in intellectu posita sunt sed in rerum etiam veritate consistunt, et rursus quaerendum est quae sit eorum natura quod superior quaestio uestigabat. Quodsi ex re quidem generis caeterorumque sumitur intellectus neque ita ut sese res habet quae intellectui subiecta est, uanum necesse est esse intellectum qui ex re quidem sumitur, non tamen ita ut sese res habet; id est enim falsum quod aliter atque res est intellegitur. Sic igitur quoniam genus ac species nec sunt nec cum intelleguntur verus eorum est intellectus, non est ambiguum quin omnis haec sit deponenda de his quinque propositis disputandi cura, quandoquidem neque de ea re quae sit ƿ neque de ea de qua verum aliquid intellegi proferrive possit, inquiritur. Haec quidem est ad praesens de propositis quaestio, quam nos Alexandro consentientes hac ratiocinatione soluemus. Non enim necesse esse dicimus omnem intellectum qui ex subiecto quidem fit, non tamen ut sese ipsum subiectum habet, falsum et uacuum videri. In his enim solis falsa opinio ac non potius intellegentia est quae per compositionem fiunt. Si enim quis componat atque coniungat intellectu id quod natura iungi non patitur, illud falsum esse nullus ignorat -- ut si quis equum atque hominem iungat imaginatione atque effigiet centaurum. Quodsi hoc per divisionem et per abstractionem fiat, non quidem ita res sese habet ut intellectus est, intellectus tamen ille minime falsus est. Sunt enim plura quae in aliis esse suum habent ex quibus aut omnino separari non possunt aut, si separata fuerint, nulla ratione subsistunt. Atque ut hoc nobis in peruagato exemplo manifestum sit, linea in corpore quidem est aliquid et id quod est corpori debet, hoc est esse suum per corpus retinet. Quod docetur ita: si enim separata sit a corpore, non subsistit; quis enim umquam sensu ullo separatam a corpore lineam cepit? Sed animus cum confusas res permixtasque in se a sensibus cepit, eas propria vi et ƿ cogitatione distinguit. Omnes enim huiusmodi res incorporeas in corporibus esse suum habentes sensus cum ipsis nobis corporibus tradit, at vero animus, cui potestas est et disiuncta componere et composita resoluere, quae a sensibus confusa et corporibus coniuncta traduntur ita distinguit ut incorpoream naturam per se ac sine corporibus in quibus est concreta speculetur et videat. Diversae enim proprietates sunt incorporeorum corporibus permixtorum, etsi separentur a corpore. Genera ergo et species caeteraque vel in incorporeis rebus vel in his quae sunt corporea reperiuntur. Et si ea in rebus incorporeis invenit animus, habet ilico incorporeum generis intellectum. Si vero corporalium rerum genera speciesque perspexerit, aufert, ut solet, a corporibus incorporeorum naturam et solam puramque ut in se ipsa forma est contuetur. Ita haec cum accipit animus permixta corporibus, incorporalia dividens speculatur atque considerat. Nemo ergo dicat falso nos lineam cogitare, quoniam ita eam mente capimus quasi praeter corpora sit, cum praeter corpora esse non possit. Non enim omnis qui ex subiectis rebus capitur intellectus aliter quam sese ipsae res habent, falsus esse putandus est sed, ut superius dictum ƿ est, ille quidem qui hoc in compositione facit falsus est, ut cum hominem atque equum iungens putat esse centaurum, qui vero id in divisionibus et abstractionibus assumptionibusque ab his rebus in quibus sunt efficit, non modo falsus non est, verum etiam solus id quod in proprietate verum est invenire potest. Sunt igitur huiusmodi res in corporalibus atque in sensibilibus, intelleguntur autem praeter sensibilia ut eorum natura perspici et proprietas valeat comprehendi. Quocirca cum genera et species cogitantur, tunc ex singulis in quibus sunt eorum similitudo colligitur -- ut ex singulis hominibus inter se dissimilibus humanitatis similitudo, quae similitudo cogitata animo veraciterque perspecta fit species; quarum specierum rursus diversarum similitudo considerata, quae nisi in ipsis speciebus aut in earum individuis esse non potest, efficit genus. Itaque haec sunt quidem in singularibus, cogitantur vero universalia. Nihilque aliud species esse putanda est nisi cogitatio collecta ex individuorum dissimilium numero substantiali similitudine, genus vero cogitatio collecta ex specierum similitudine. Sed haec similitudo cum in singularibus est fit sensibilis; cum in universalibus fit intellegibilis -- eodemque modo cum sensibilis est in singularibus permanet; cum intellegitur fit universalis. Subsistunt ergo circa sensibilia, intelleguntur autem praeter corpora. Neque enim interclusum est ut duae res eodem in subiecto sint ratione diversae, ut linea curua atque caua, quae ƿ res cum diversis definitionibus terminentur diversusque earum intellectus sit, semper tamen in eodem subiecto reperiuntur; eadem enim linea caua, eadem curua est. Ita quoque generibus et speciebus, id est singularitati et universalitati, unum quidem subiectum est; sed alio modo universale est cum cogitatur, alio singulare cum sentitur in rebus his in quibus esse suum habet. His igitur terminatis omnis, ut arbitror, quaestio dissoluta est. Ipsa enim genera et species subsistunt quidem alio modo, intelleguntur vero alio. Et sunt incorporalia sed sensibilibus iuncta subsistunt in sensibilibus. Intelleguntur vero ut per semet ipsa subsistentia ac non in aliis esse suum habentia. Sed Plato genera et species caeteraque non modo intellegi universalia, verum etiam esse atque praeter corpora subsistere putat, Aristoteles vero intellegi quidem incorporalia atque universalia sed subsistere in sensibilibus putat. Quorum diiudicare sententias aptum esse non duxi, altioris enim est philosophiae. Idcirco vero studiosius Aristotelis sententiam executi sumus, non quod eam maxime probaremus sed quod hic liber ad Praedicamenta conscriptus est quorum Aristoteles est auctor. ILLUD VERO QUEMADMODUM DE HIS AC DE PROPOSITIS PROBABILITER ANTIQUI TRACTAVERUNT ET HORUM MAXIME PERIPATETICI, TIBI NUNC TEMPTABO MONSTRARE. Praetermissis his quaestionibus quas altiores esse praedixit, ƿ exoptat mediocrem introductorii operis tractatum. Sed ne haec ipsa sibi harum quaestionum omissio vitio daretur, apposuit quemadmodum de propositis tractaturus est, ex quorumque hoc opus auctoritate subnixus aggrediatur ante denuntiat. Cum mediocritatem quidem tractatus promittit detracta obscuritatis difficultate, animum lectoris inuitat, ut vero acquiescat ac sileat ad id quod dicturus est, Peripateticorum auctoritate confirmat. Atque ideo ait DE HIS, id est de generibus et speciebus de quibus superiores intulerat quaestiones, AC DE PROPOSITIS, id est de differentiis, propriis atque accidentibus, sese PROBABILITER disputaturum. PROBABILITER autem ait veri similiter, quod Graeci *logikos* vel *endoxos* dicunt. Saepe enim et apud Aristotelem *logikos* veri similiter ac probabiliter dictum invenimus et apud Boethum et apud Alexandrum. Porphyrius quoque ipse in multis hac significatione hoc usus est verbo quod nos scilicet in translatione, quod ait *logikos* ita interpretari ut rationabiliter diceremus, omisimus. Longe enim melior ac verior significatio ea visa est ut probabiliter sese dicere promitteret, id est non praeter opinionem ingredientium atque lectorum, quod introductionis est proprium. Nam cum ab imperitorum hominum mentibus doctrinae secretum altioris abhorreat, talis esse introductio debet ut praeter opinionem ingredientium non sit. Atque ideo melius ƿ probabiliter quam rationabiliter, ut nobis videtur, interpretati sumus. Antiquos autem ait de eisdem disputasse rebus sed <se> eorum illum maxime tractatum insequi quem Peripatetici Aristotele duce reliquerint, ut tota disputatio ad Praedicamenta conveniat. Quaeri in ei positionum principiis solet, cur unumquodque caeteris in disputationis ordine praeponatur, velut nunc in genere dubitari potest, cur genus speciei, differentiae, proprio accidentique praetulerit; de eo enim primitus tractat. Respondebimus itaque iure factum videri; omne enim quod universale est, intra semet ipsum caetera concludit, ipsum vero non clauditur. Maioris itaque meriti est ac principalis naturae quod ita caetera cohercet, ut ipsum naturae magnitudine nequeat ab aliis contineri. Genus igitur et species intra se positas habet et earum differentias propriaque, nihilominus etiam accidentia, atque ita de genere inchoandum fuit, quod caetera naturae suae magnitudine cohercet et continet. Praeterea illa semper priora putanda sunt quae si auferat quis, caetera perimuntur, illa posteriora quibus positis ea quae caeterorum substantiam perficiunt, consequuntur, ut in genere et caeteris. Nam si animal auferas, quod est hominis genus, homo quoque, quod species est, et rationale, quod differentia, et risibile, quod proprium, et grammaticum, quod accidens, non manebit et ƿ interemptum genus cuncta consumit. Si vero hominem esse constituas vel grammaticum vel rationale vel risibile, animal quoque esse necesse est. Sive enim homo est, animal est, sive rationale, sive risibile, sive grammaticum, ab animalis substantia non recedit. Sublato igitur genere et caetera consumuntur, positis caeteris sequitur genus; prior est igitur natura generis, posterior caeterorum. Iure est igitur in disputati*one praepositum. Sed quoniam generis nomen multa significat -- hoc est enim quod ait: VIDETUR AUTEM NEQUE GENUS NEQUE SPECIES SIMPLICITER DICI. Ubi enim non est simplex dictio, illic multiplex significatio est -- prius huius nominis significationes discernit ac separat, ut de qua significatione generis tractaturus est, sub oculis ponat. Sed cum neque genus neque species neque differentia nec proprium nec accidens significatione simplici sint, cur de his tantum duobus, genere inquam ac specie, dixit non simpliciter dici, cum proprium, differentia atque accidens ipsa quoque sint significatione multiplici? Dicendum est quoniam longitudinem vitans tantum speciem nominavit eamque idcirco, ne solum genus significationis esse multiplicis putaretur. Enumerat autem primam quidem generis significationem hoc modo: GENUS ENIM DICITUR ET ALIQUORUM QUODAMMODO SE HABENTIUM AD UNUM ALIQUID ET AD SE INVICEM COLLECTIO, SECUNDUM QUAM SIGNIFICATIONEM ROMANORUM DICITUR GENUS AB UNIUS SCILICET HABITUDINE, DICO AUTEM ROMULI, ET MULTITUDINIS HABENTIUM ALIQUO MODO AD INVICEM EAM QUAE AB ILLO EST COGNATIONEM SECUNDUM DIVISIONEM AB ALIIS GENERIBUS DICTAE. Una, inquit, generis significatio est quae in multitudinem venit a quolibet uno principium trahens, ad quem scilicet ita illa multitudo coniuncta est, ut ad se invicem per eiusdem unius principium copulata sit, ut cum Romanorum dicitur genus; multitudo enim Romanorum ab uno Romulo vocabulum trahans et ipsi Romulo et ad se invicem quasi quadam nominis hereditate coniuncta est. Eadem enim quae a Romulo societas descendit, Romanos inter se omnes uno generis nomine devincit et colligat. Videtur autem secuisse hanc generis significationem in duas partes, cum copulativam coniunctionem admiscuit dicens: GENUS DICITUR ET ALIQUORUM QUODAMMODO SE HABENTIUM AD UNUM ALIQUID ET AD SE INVICEM COLLECTIO, tamquam et illud genus dicatur ad unum se aliquo modo habere et hoc rursus genus dicatur, quod ad se invicem unius generis significatione coniuncti sint. Hoc vero minime; eadem enim a quolibet uno propagata societas et ad illum qui princeps est generis, totam multitudinem refert et ipsam ƿ inter se multitudinem uno generis nomine conectit et continet. Quocirca non est putandus divisionem fecisse sed omne quicquid in hac generis significatione intellegendum fuit, aperuisse. Ordo autem verborum ita sese habet (qui est hyperbaton intellegendus): 'genus enim dicitur et aliquorum ad unum se aliquo modo habentium collectio et ad se invicem aliquo modo habentium' -- rursus 'collectio' subaudienda; est enim zeugma -- cuius significationis adiecit exemplum: SECUNDUM QUAM SIGNIFICATIONEM ROMANORUM DICITUR GENUS AB UNIUS SCILICET HABITUDINE, DICO AUTEM ROMULI, ET MULTITUDINIS RURSUS HABITUDINE HABENTIUM ALIQUO MODO AD INVICEM COGNATIONEM, EAM SCILICET QUAE AB ILLO EST, ID EST ROMULO, SECUNDUM DIVISIONEM AB ALIIS GENERIBUS DICTAE, scilicet multitudinis. Haec enim multitudo aliquo modo ad unum et ad se invicem habens genus dicta est, ut ab aliis discerneretur, ut Romanorum genus ab Atheniensium caeterorumque separatur, ut sit integer verborum ordo: 'genus enim dicitur et aliquorum collectio ad unum se quodammodo habentium et ad se invicem, secundum quam significationem Romanorum dicitur genus ab unius scilicet habitudine, dico autem Romuli, et multitudinis secundum divisionem ab aliis generibus dictae, habentium scilicet hominum aliquo modo ad invicem eam quae ab illo est, id est Romulo, cognationem.' ƿ Atque haec hactenus; nunc de secunda generis significatione dicendum est. DICITUR AUTEM ET ALITER RURSUS GENUS, QUOD EST UNIUSCUIUSQUE GENERATIONIS PRINCIPIUM VEL AB EO QUI GENUIT VEL A LOCO IN QUO QUIS GENITUS EST. SIC ENIM ORESTEM QUIDEM DICIMUS A TANTALO HABERE GENUS, HYLLUM AUTEM AB HERCULE, ET RURSUS PINDARUM QUIDEM THEBANUM ESSE GENERE, PLATONEM VERO ATHENIENSEM; ETENIM PATRIA PRINCIPIUM EST UNIUSCUIUSQUE GENERATIONIS, QUEMADMODUM ET PATER. HAEC AUTEM VIDETUR PROMPTISSIMA ESSE SIGNIFICATIO; ROMANI ENIM SUNT QUI EX GENERE DESCENDUNT ROMULI, ET CECROPIDAE, QUI A CECROPE, ET HORUM PROXIMI. Quattuor omnino sunt principia quae unumquodque principaliter efficiunt. Est enim una causa quae effectiva dicitur, velut pater filii, est alia quae materialis, velut lapides domus, tertia forma, velut hominis rationabilitas, quarta, quam ob rem, velut pugnae victoria. Duae vero sunt quae per accidens uniuscuiusque ƿ dicuntur esse principia, locus scilicet ac tempus. Quoniam enim omne quod nascitur vel fit, in loco ac tempore est, quicquid loco vel tempore natum factumue fuerit, eum locum vel id tempus accidenter dicitur habere principium. Horum omnium in hac secunda generis significatione duo quaedam ex alterutris assumit, quae ad significationem generis videbuntur accommoda, ex his quidem quae principalia sunt, effectivum,; ex his vero quae accidentia, locum. Ait enim 'genus dicitur et a quo quis genitus est', quod est effectiva principalium causa, 'et in quo quis loco est procreatus', quae est accidens causa principii. Itaque haec secunda significatio duo continet, eum a quo quis procreatus est, et locum in quo quis editus, ut exempla quoque demonstrant. Orestem enim dicimus a Tantalo genus ducere; Tantalus quippe Pelopem, Pelops Atreum, Atreus Agamemnonem, Agamemnon genuit Orestem. Itaque a procreatione genus hoc dictum est. At vero Pindarum dicimus esse Thebanum, scilicet quoniam Thebis editus tale generis nomen accepit. Sed quoniam diversum est illud, a quo quis procreatus est, locusque in quo quis editus, videtur diversa esse generis significatio procreantis et loci, quam in secunda scilicet parte enumerans unam fecit. Sed ne videretur duplex, per similitudinem coniunxit dicens: ETENIM PATRIA PRINCIPIUM EST UNIUSCUIUSQUE GENERATIONIS, ƿ QUEMADMODUM ET PATER. Sed quoniam in significationibus evenit fere, ut sit aliquid quod intellectui significatae rei propinquius esse videatur, quoniam duas generis apposuit significationes, multitudinis scilicet et procreantis, cui generis nomen convenientius aptetur, iudicat atque discernit dicens hanc esse promptissimam generis significationem quae a procreante deducta sit; hi enim maxime Cecropidae sunt qui a Cecrope descendunt, hi Romani, qui a Romulo. Quae cum ita sint, confundi rursus generis significationes videntur. Si enim hi sunt maxime Romani qui a Romulo originem trahunt, et haec significatio illa est quae a procreante deducitur, ubi est reliqua, quam primam quoque enumeravit, quae est 'multitudinis ad unum et ad se invicem quodammodo se habentium collectio'? Sed acutius intuentibus plurimae admodum differentiae sunt. Aliud est enim a quolibet primo procreante genus ducere, aliud unum genus esse plurimorum. Illud enim et per rectam sanguinis lineam fieri potest et non in multa diffundi, ut si per unicos familia descendat, huic enim aptabitur secunda illa generis significatio, quae a procreante deducitur; prima vero illa non nisi in multitudine consistit. Illud quoque est, quod prima procreationis principium non requirit sed, ut ipse ait, sufficit aliquo modo se habere ad id unde huiusmodi generis principium sumitur, secunda vero significatio nullam vim nisi procreante sortitur. Item in illa primae significationis multitudine huius secundae particularitas continetur, ut in ƿ Romanorum genere Scipiadarum genus; nam cum sint Romani, Scipiadae sunt. Quoniam enim ad Romulum et ad caeteros Romanos secundum Romuli habitudinem iuncti sunt, Romani sunt, Seipiadae vero dicuntur ad secundam generis significationem, quia eorum familiae Scipio et sanguinis principium fuit. ET PRIUS QUIDEM APPELLATUM EST GENUS UNIUSCUIUSQUE GENERATIONIS PRINCIPIUM, DEHINC ETIAM MULTITUDO EORUM QUI SUNT AB UNO PRINCIPIO, UT A ROMULO; NAMQUE DIVIDENTES ET AB ALIIS SEPARANTES DICEBAMUS OMNEM ILLAM COLLECTIONEM ESSE ROMANORUM GENUS. Sensus facilis et expeditus, si tamen ambiguitas una solvatur. Cum enim prius multitudinis significationem retulerit ad generis nomen, post autem ad procreationis initium, nunc contrario modo illam prius a se enumeratam significationem dicere videtur quae est procreationis, illam vero posteriorem quae est multitudinis; quod contrarium videri potest, si quis ad ordinem superius digestae disputationis aspexerit. Sed hic non de se loquitur sed de humani consuetudine sermonis, in quo prius eam significationem generis fuisse dicit quae a procreante sit tracta, accedente vero aetate loquendi usu nomen generis etiam ad multitudinem habentem se quodammodo ad aliquem fuisse translatum, hoc vero idcirco, quoniam ƿ superius dixerat: haec enim videtur promptissima esse significatio, ut ab hac, id est secunda, quam promptissimam significationem esse dixit, illa quoque nuncupata videretur, quae est multitudinis. Prius enim genus inter homines appellatum est quod quis a generante deduceret, post autem factum est, ut per loquendi usum etiam multitudinis ad aliquem quodammodo se habentis genus diceretur propter divisionem scilicet gentium, ut esset inter eas nominis societatisque discretio. His igitur expletis venit ad tertium genus quod inter philosophos tractatur cuiusque ad dialecticam facultatem multus usus est. Horum quippe generum historia magis vel poesis tractat exordium, tertium vero genus apud philosophos consideratur. De quo hoc modo loquitur: ALITER AUTEM RURSUS GENUS DICITUR CUI SUPPONITUR SPECIES, AD HORUM FORTASSE SIMILITUDINEM DICTUM. ETENIM PRINCIPIUM QUODDAM EST HUIUSMODI GENUS EARUM QUAE SUB IPSO SUNT SPECIERUM, VIDETUR ETIAM MULTITUDINEM CONTINERE OMNEM QUAE SUB EO EST. Duplicem significationem generis supra posuit, nunc tertiam monstrare contendit, hanc autem ad superiorum similitudinem ƿ dictam esse arbitratur. Superius autem dictae significationes sunt una quidem, cum nomen generis quadam principii antiquitate ad se iunctam multitudinem contineret, alia vero, cum genus ab unoquoque procreante duceretur, quod eorum quae procreantur principium est. Cum igitur sint superius duae generis propositae significationes, tertium nunc addit de quo inter philosophos sermo est, illud scilicet cui supponitur species, quod idcirco genus vocatum esse sub opinionis credit ambiguo, quoniam habet aliquam similitudinem superiorum. Nam sicut illud genus quod ad multitudinem dicitur, uno suo nomine multitudinem claudit, ita etiam genus plurimas species cohercet et continet. Item ut genus illud quod secundum procreationem dicitur, principium quoddam est eorum quae ab ipso procreantur, ita genus speciebus suis est principium. Ergo quoniam utrisque est simile, idcirco nomen quoque generis etiam in hac significatione a superioribus mutuatum esse veri simile est. TRIPLICITER IGITUR CUM GENUS DICATUR, DE TERTIO APUD PHILOSOPHOS SERMO EST; QUOD ETIAM DESCRIBENTES ASSIGNAVERUNT ƿ GENUS ESSE DICENTES QUOD DE PLURIBUS ET DIFFERENTIBUS SPECIE IN EO QUOD QUID SIT PRAEDICATUR, UT ANIMAL. Iure tertium genus philosophi ad disputationem sumunt; hoc enim solum est quod substantiam monstrat, caetera vero aut unde quid existat aut quemadmodum a caeteris hominibus in unam quasi populi formam dividatur ostendunt. Nam illud quod multitudinem continet genus, illius multitudinis quam continet substantiam non demonstrat sed tantum uno nomine collectionem populi facit, ut ab alterius generis populo segregetur. Item illud quod secundum procreationem dictum est, non rei procreatae substantiam monstrat sed tantum quod eius fuerit procreationis initium. At vero genus id cui supponitur species, ad speciem accommodatum speciei substantiam informat. Et quia inter philosophos haec maxima est quaestio, quid unumquodque sit -- tunc enim unumquodque scire videmur, quando quid sit agnoscimus -- idcirco reiectis caeteris de hoc genere quam maxime apud philosophos sermo est, quod etiam describentes assignaverunt ea descriptione quam subter annexuit. Diligenter vero ait describentes, non definientes; definitio enim fit es genere, genus autem aliud genus habere non poterit. Idque obscurius est quam ut primo aditu dictum pateat. Fieri autem potest ut res quae ƿ alii genus sit, alii generi supponatur, non quasi genus sed tamquam species sub alio collocata. Unde non in eo quod genus est, supponi alicui potest sed cum supponitur, ilico species fit. Quae cum ita sint, ostenditur genus ipsum in eo quod genus est, genus habere non posse. Si igitur voluisset genus definitione concludere, nullo modo potuisset; genus enim aliud quod ei posset praeponere, non haberet, atque idcirco descriptionem ait esse factam, non definitionem. Descriptio vero est, ut in priore volumine dictum est ex proprietatibus informatio quaedam rei et tamquam coloribus quibusdam depictio. Cum enim plura in unum convenerint, ita ut omnia simul rei cui applicantur aequentur, nisi ex genere vel differentiis haec collectio fiat, descriptio nuncupatur. Est igitur descriptio generis haec: genus est quod de pluribus et differentibus specie in eo quod quid sit praedicatur. Tria haec requiruntur in genere, ut de pluribus praedicetur, ut de specie differentibus, ut in eo qund quid sit de qua re quoniam ipse posterius latius disputat, nos breviter huius rei intellegentiam significemus exemplo. Sit enim nobis in forma generis animal. Id de aliquibus sine dubio praedicatur, homine scilicet, equo, bove et caeteris. Sed haec plura sunt. Animal igitur de pluribus praedicatur, homo vero, equus atque bos talia sunt, ut a se discrepent, nec qualibet mediocri re sed tota specie, id est tota forma suae substantiae. De quibus dicitur animal; homo enim et equus et bos animalia nuncupantur. Praedicatur ergo animal de pluribus specie differentibus. Sed quonam modo fit ƿ haec praedicatio? Non enim quicquid interrogaveris, mox animal respondetur: non enim si quantus sit homo interrogaveris, 'animal' respondebitur, ut opinor; hoc enim ad quantitatem pertinet, non ad substantiam. Item si 'qualis' interrogess ne huic quidem responsio convenit animalis, caeterisque omnibus interrogationibus hanc animalis responsionem ineptam atque inutilem semper esse reperies, nisi ei tantum apta est quae quid sit interroget. Interrogantibus enim nobis quid sit homo, quid sit equus, quid sit bos, 'animalia' respondebitur. Ita nomen animalis ad interrogationem 'quid sit' de homine, equo atque bove ac de caeteris praedicatur, unde fit ut animal praedicetur de pluribus specie differentibus in eo quod quid sit. Et quoniam generis haec definitio est, animal hominis, equi, bovis genus esse necesse est. Omne autem genus aliud est quod in semet ipso atque in re intellegitur, aliud quod alterius praedicatione. Sua enim proprietas ipsum esse constituit, ad alterum relatio genus facit, ut ipsum animal, si eius substantiam quaeras, dicam substantiam esse animatam atque sensibilem. Haec igitur definitio rem monstrat per se sicut est, non tamquam referatur ad aliud. At vero cum dicimus animal genus esse, non, ut arbitror, tunc de re ipsa hoc dicimus sed de ea relatione qua potest animal ad caeterorum quae sibi subiecta ƿ sunt praedicationem referri. Itaque character est quidam ac forma generis in eo quod referri praedicatione ad eas res potest, quae cum sint plures et specie differentes, in earum tamen substantia praedicatur. Huius autem definitionis rationem per exempla subiecit dicens: EORUM ENIM QUAE PRAEDICANTUR, ALIA QUIDEM DE UNO DICUNTUR SOLO, SICUT INDIVIDUA UT SOCRATES ET HIC ET HOC, ALIA VERO DE PLURIBUS, QUEMADMODUM GENERA ET SPECIES ET DIFFERENTIAE ET PROPRIA ET ACCIDENTIA COMMUNITER SED NON PROPRIE ALICUI. EST AUTEM GENUS QUIDEM UT ANIMAL, SPECIES VERO UT HOMO, DIFFERENTIA AUTEM UT RATIONALE, PROPRIUM UT RISIBILE, ACCIDENS UT ALBUM, NIGRUM SEDERE. Omnium quae praedicantur quolibet modo, facit Porphyrius divisionem idcirco, ut ab reliquis omnibus praedicationem generis seiungat ac separet, hoc modo. Omnium, inquit, quae praedicantur, alia de singularitate, alia de pluralitate dicuntur. ƿ De singularitate vero, inquit, praedicantur quaecumque unum quodlibet habent subiectum de quo dici possint, ut ea quibus singula subiecta sunt individua, ut Socrates, Plato, ut hoc album quod in hac proposita nive est, ut hoc scamnum in quo nunc sedemus, non omne scamnum -- hoc enim universale est -- sed hoc quod nunc suppositum est, nec album quod in nive est -- universale est enim album et nix -- sed hoc album quod in hac nive nunc esse conspicitur; hoc enim non potest de quolibet alio albo praedicari quod in hac nive est, quia ad singularitatem deductum est atque ad in dividuam formam constrictum est individui participatione. Alia vero sunt quae de pluribus praedicantur, ut genera, species, differentiae et propria et accidentia communiter sed non proprie alicui. Genera quidem de pluribus praedicantur speciebus suis, species vero de pluribus praedicantur individuis; homo enim, quod est animalis species, plures sub se homines habet de quibus appellari possit. Item equus, qui sub animali est loco speciei, plurimos habet individuos equos de quibus praedicetur. Differentia vero ipsa quoque de pluribus speciebus dici potest, ut rationale de homine ac de deo corpolibusque caelestibus, quae, sicut Platoni placet, animata sunt et ratione vigentia. Proprium item etsi de una specie praedicatur, de multis tamen individuis dicitur, quae sub convenienti specie collocantur, ut risibile de Platone, Socrate et caeteris individuis quae homini supponuntur. Accidens etiam ƿ de multis dicitur; album enim et nigrum de multis omnino dici potest quae a se genere specieque seiuncta sunt. Sedere etiam de multis dicitur; homo enim sedet, simia sedet, aves quoque, quorum species longe diversae sunt. Accidens autem quoniam communiter accidens esse potest et proprie alicui, idcirco determinavit dicens et accidentia communiter sed non proprie alicui. Quae enim proprie alicui accidunt, individua fiunt et de uno tantum valentia praedicari, ea quae communiter accipiuntur, de pluribus dici queunt. Ut enim de nive dictum est, illud album quod in hac subiecta nive est, non est communiter accidens sed proprie huic nivi quae oculis ostensionique subiecta est. Itaque ex eo quod communiter praedicari poterat -- de multis enim album dici potest, ut albus homo, albus equus, alba nix -- factum est, ut de una tantum nive praedicari illud album: possit cuius participatione ipsum quoque factum est singulare. Omnino autem omnia genera vel species vel differentiae vel propria vel accidentia, si per semet ipsa speculemur in eo quod genera vel species vel differentiae vel propria vel accidentia sunt, manifestum est quoniam de pluribus praedicantur. At si ea in his speculemur in quibus sunt, ut secundum subiecta eorum formam et substantiam metiamur, evenit ut ex pluralitate praedicationis ad singularitatem videantur adduci. Animal enim, ƿ quod genus est, de pluribus praedicatur sed cum hoc animal in Socrate consideramus -- Socrates enim animal est -- ipsum animal fit individuum, quoniam Socrates est individuus ac singularis. Item homo de pluribus quidem hominibus praedicatur sed si illam humanitatem quae in Socrate est individuo consideremus, fit individua, quoniam Socrates ipse individuus est ac singularis. Item differentia ut rationale de pluribus dici potest sed in Socrate individua est. Risibile etiam cum de pluribus hominibus praedicetur, in Socrate fit unicum. Communiter quoque accidens, ut album, cum de pluribus dici possit, in unoquoque singulari perspectum individuum est. Fieri autem potuit commodior divisio hoc modo. Eorum quae dicuntur, alia quidem ad singularitatem praedicantur, alia ad pluralitatem, eorum vero quae de pluribus praedicantur, alia secundum substantiam praedicantur, alia secundum accidens. Eorum quae secundum substantiam praedicantur, alia in eo quod quid sit dicuntur, alia in eo quod quale sit, in eo quod quid sit quidem, genus ac species, in eo quod quale sit, differentia. Item eorum quae in eo quod quid sit praedicantur, alia de speciebus praedicantur pluribus, alia minime; de speciebus pluribus praedicantur genera, de nullis vero species. Eorum autem quae secundum accidens praedicantur, alia quidem sunt quae de pluribus praedicantur, ut accidentia, ƿ alia quae de uno tantum, ut propria. Posset autem fieri etiam huiusmodi divisio. Eorum quae praedicantur, alia de singulis praedicantur, alia de pluribus. Eorum quae de pluibus, alia in eo quod quid sit, alia in eo quod quale sit praedicantur. Eorum quae in eo quod quid sit, alia de differentibus specie dicuntur, ut genera, alia minime, ut species, eorum autem quae in eo quod quale sit de pluribus praedicantur, alia quidem de differentibus specie praedicantur, ut differentiae et accidentia, alia de una tantum specie, ut propria. Eorum vero quae de differentibus specie in eo quod quale sit praedicantur, alia quidem in substantia praedicantur, ut differentiae, alia in communiter evenientibus, ut accidentia. Et per hanc divisionem quinque barum rerum definitiones colligi possunt hoc modo. Genus est quod de pluribus specie differentibus in eo quod quid sit praedicatur. Species est quod de pluribus minime specie differentibus in eo quod quid sit praedicatur. Differentia est quod de pluribus specie differentibus in eo quod quale sit in substantia praedicatur. Proprium est quod de una tantum specie in eo quod quale sit non in substantia praedicatur. Accidens est quod de pluribus specie differentibus in eo quod quale sit non in substantia praedicatur. Et nos quidem has divisiones fecimus, ut omnia a semet ipsis separaremus, Porphyrio vero alia fuit intentio. Non enim omnia nunc a semet ipsis disiungere festinabat sed tantum ut caetera a generis forma et proprietate separaret. Idcirco divisit quidem omnia quae praedicantur aut in ea quae de singulis praedicantur, aut in ea quae de pluribus, ea vero quae de pluribus praedicantur, aut genera esse dilit aut species aut caetera, horumque exempla subiciens adiungit: AB HIS ERGO QUAE DE UNO SOLO PRAEDICANTUR, DIFFERUNT GENERA EO QUOD DE PLURIBUS ASSIGNATA PRAEDICENTUR, AB HIS AUTEM QUAE DE PLURIBUS, AB SPECIEBUS QUIDEM, QUONIAM SPECIES ETSI DE PLURIBUS PRAEDICANTUR SED NON DE DIFFERENTIBUS SPECIE SED NUMERO; HOMO ENIM CUM SIT SPECIES, DE SOCRATE ET PLATONE PRAEDICATUR, QUI NON SPECIE DIFFERUNT A SE INVICEM SED NUMERO, ANIMAL VERO CUM GENUS SIT, DE HOMINE ET BOVE ET EQUO PRAEDICATUR, QUI DIFFERUNT A SE INVICEM ET SPECIE QUOQUE, NON NUMERO SOLO. A PROPRIO VERO DIFFERT GENUS, QUONIAM PROPRIUM QUIDEM DE UNA SOLA SPECIE, CUIUS EST PROPRIUM, PRAEDICATUR ET DE HIS QUAE SUB UNA SPECIE SUNT INDIVIDUIS, QUEMADMODUM ƿ RISIBILE DE HOMINE SOLO ET DE PARTICULARIBUS HOMINIBUS, GENUS AUTEM NON DE UNA SPECIE PRAEDICATUR SED DE PLURIBUS ET DIFFERENTIBUS SPECIE. A DIFFERENTIA VERO ET AB HIS QUAE COMMUNITER SUNT ACCIDENTIBUS DIFFERT GENUS, QUONIAM ETSI DE PLURIBUS ET DIFFERENTIBUS SPECIE PRAEDICANTUR DIFFERENTIAE ET COMMUNITER ACCIDENTIA SED NON IN EO QUOD QUID SIT PRAEDICANTUR SED IN EO QUOD QUALE QUID SIT INTERROGANTIBUS ENIM NOBIS ILLUD DE QUO PRAEDICANTUR HAEC, NON IN EO QUOD QUID SIT DICIMUS PRAEDICARI SED MAGIS IN EO QUOD QUALE SIT. INTERROGANTI ENIM QUALIS EST HOMO, DICIMUS RATIONALIS, ET IN EO QUOD QUALIS EST CORUUS, DICIMUS QUONIAM NIGER. EST AUTEM RATIONALE QUIDEM DIFFERENTIA, NIGRUM VERO ACCIDENS. QUANDO AUTEM QUID EST HOMO INTERROGAMUR, ANIMAL RESPONDEMUS; ERAT AUTEM HOMINIS GENUS ANIMAL. Nunc genus a caeteris omnibus quae quolibet modo praedicantur ƿ separare contendit hoc modo. Quoniam enim genus de pluribus praedicatur, statim differt ab his quidem quae de uno tantum praedicantur quaeque unum quodlibet habent individuum ac singulare subiectum; sed haec differentia generis ab his quae de uno praedicantur, communis ei est cum caeteris, id est specie, differentia, proprio atque accidenti idcirco, quoniam ipsa quoque de pluribus praedicantur. Horum igitur singulorum differentias a genere colligit, ut solum intellegendum genus quale sit sub animi deducat aspectum, dicens: AB HIS AUTEM QUAE DE PLURIBUS PRAEDICANTUR, DIFFERT GENUS, AB SPECIEBUS QUIDEM PRIMUM, QUONIAM SPECIES ETSI DE PLURIBUS PRAEDICANTUR, NON TAMEN DE DIFFERENTIBUS SPECIE SED NUMERO. Species enim sub se plurimas species habere non poterit, alioquin genus, non species appellaretur. Si enim genus est quod de pluribus specie differentibus in eo quod quid sit praedicatur, cum species de pluribus dicatur et in eo quod quid sit, huic si adiciatur ut de specie differentibus praedicetur, speciei forma transit in generis; id quoque exemplo intellegi fas est. Homo enim praedicatur de Socrate, Platone et caeteris quae a se non specie disiuncta sunt, sicut homo atque equus sed numero: quod quidem habet dubitationem quid sit boc quod dicitur numero differre. Numero enim differre aliquid videbitur quotiens numerus a ƿ numero differt, ut grex boum qui fortasse continet triginta boves, differt numero ab alio boum grege, si centum in se contineat boves; in eo enim quod grex est, non differunt, in eo quod boves, ne eo quidem: numero igitur differunt, quod illi plures, illi vero sunt pauciores. Quomodo igitur Socrates et Plato specie non differunt sed numero, cum et Socrates unus sit et Plato unus, unitas vero numero ab unitate non differat? Sed ita intellegendum quod dictum est numero differentibus, id est in numerando differentibus, hoc est dum numerantur differentibus. Cum enim dicimus 'hic Socrates est, hic Plato', duas fecimus unitates, ac si digito tangamus dicentes 'hic unus est' de Socrate, rursus de Platone 'hic unus est', non eadem unitas in Socrate numerata est quae in Platone. Alioquin posset fieri ut secundo tacto Socrate Plato etiam monstraretur. Quod non fit. Nisi enim tetigeris Socratem vel mente vel digito itemque tetigeris Platonem, non facies duos, dum numerantur ergo differunt qute sunt numero differentia. Cum igitur species de numero differentibus, non de specie praedicetur, genus de pluribus et differentibus specie dicitur, ut de bove, de equo et de caeteris quae a se specie invicem differunt, non numero solo. Tribus enim modis unumquodque vel differre ab aliquo dicitur vel alicui idem esse, ƿ genere, specie, numero. Quaecumque igitur genere eadem sunt, non necesse est eadem esse specie, ut si eadem sint genere, differant specie. Si vero eadem sint specie, genere quoque eadem esse necesse est, ut cum homo atque equus idem sint genere -- uterque enim animal nuncupatur -- differunt specie, quoniam alia est hominis species, alia equi. Socrates vero atque Plato cum idem sint specie, idem quoque sunt genere; utrique enim et sub hominis et sub animalis praedicatione ponuntur. Si quid vero vel genere vel specie idem sit, non necesse est idem esse numero, quod si idem sit numero, idem et specie et genere esse necesse est; ut Socrates et Plato, cum et genere animalis et specie hominis idem sint, num ero tam en reperiuntur esse disiuncti. Gladius vero atque ensis idem sunt numero, nihil enim omnino aliud est ensis quam gladius. Sed nec specie diversi sunt, utrumque enim gladius est, nec genere, utrumque enim instrumentum est, quod est gladii genus. Quoniam igitur homo, bos atque equus, de quibus animal praedicatur, specie differunt, numero ergo etiam eos differre necesse est. Idcirco hoc plus habet genus ab specie, quod de specie differentibus praedicatur. Nam si integram generis definitionem demus, dabimus hoc modo: genus est quod de pluribus ƿ specie et numero differentibus in eo quod quid sit praedicatur, at vero speciei sic: species est quod de pluribus numero differentibus in eo quod quid sit praedicatur. A PROPRIO VERO DIFFERT GENUS, QUONIAM PROPRIUM QUIDEM DE UNA SOLA SPECIE, CUIUS EST PROPRIUM, PRAEDICATUR ET DE HIS QUAE SUB UNA SPECIE SUNT INDIVIDUIS. Proprium semper uni speciei adesse potest neque eam relinquit nec transit ad aliam, atque idcirco proprium nuncupatum est, ut risibile hominis; itaque et de ea specie cuius est proprium praedicatur et de his individuis quae sub illa sunt specie, ut risibile de homine dicitur et de Socrate et Platone et caeteris quae sub hominis nomine continentur. Genus vero non de una tantum specie, ut dictum est sed de pluribus. Differt igitur genus a proprio eo quod de pluribus speciebus praedicatur, cum proprium de una tantum de qua dicitur appelletur et de his quae sub illa sunt individuis. A DIFFERENTIA VERO ET AB HIS QUAE COMMUNITER SUNT ACCIDENTIBUS DIFFERT GENUS. Differentiae atque accidentis discrepantiam a genere una separatione concludit. Omnino enim quia haec in eo quod quid sit minime praedicantur, eo ipso segregantur a genere; nam in caeteris quidem propinqua sunt generi, nam et ƿ de pluribus praedicantur et de specie differentibus sed non in eo quod quid sit. Si quis enim interroget: qualis est homo? respondetur rationalis, quod est differentia; si quis: qualis est coruus? dicitur niger, quod est accidens. Si autem interroges: quid est homo? animal respondebitur, quod est genus. Quod vero ait: HAEC NON IN EO QUOD QUID SIT DICIMUS PRAEDICARI SED MAGIS IN EO QUOD QUALE SIT, hoc magis quaestioni occurrit huiusmodi. Aristoteles enim differentias in substantis putat oportere praedicari. Quod autem in substantia praedicatur, hoc rem de qua praedicatur, non quale sit sed quid sit ostendit. Unde non videtur differentia in eo quod quale sit praedicari sed potius in eo quod quid sit. Sed solvitur hoc modo. Differentia enim ita substantiam demonstrat, ut circa substantiam qualitatem determinet, id est substantialem proferat qualitatem. Quod ergo dictum est magis, tale est tamquam si diceret: videtur quidem substantiam significare atque idcirco in eo quod quid sit praedicari sed magis illud est verius, quia tametsi substantiam monstret, tamen in eo quod quale sit praedicatur. QUARE DE PLURIBUS PRAEDICARI DIVIDIT GENUS AB HIS QUAE DE UNO SOLO EORUM QUAE SUNT INDIVIDUA PRAEDICANTUR, DIFFERENTIBUS VERO SPECIE SEPARAT AB HIS QUAE ƿ SICUT SPECIES PRAEDICANTUR VEL SICUT PROPRIA; IN EO AUTEM QUOD QUID SIT PRAEDICARI DIVIDIT A DIFFERENTIIS ET COMMUNITER ACCIDENTIBUS, QUAE NON IN EO QUOD QUID SIT SED IN EO QUOD QUALE SIT VEL QUODAMMODO SE HABENS PRAEDICANTUR DE QUIBUS PRAEDICANTUR. Tria esse diximus quae significationem hanc tertiam generis informarent, id est de pluribus praedicari, de specie differentibus et in eo quod quid sit. Quae singulae partes genus a caeteris quae quomodolibet praedicantur distribuant ac secernunt, quod ipse breviter colligens dicit; id, enim quod' de pluribus praedicatur, genus ab his dividit quae de uno tantum praedicantur individuo. Individuum autem pluribus dicitur modis. Dicitur individuum quod omnino secari non potest, ut unitas vel mens; dicitur individuum quod ob soliditatem dividi nequit, ut adamans; dicitur individuum cuius praedicatio in reliqua similia non convenit, ut Socrates: nam cum illi sint caeteri homines similes, non convenit proprietas et praedicatio Socratis in caeteris. Ergo, ab his quae de uno tantum praedicantur, genus differt eo quod de pluribus praedicatur restant igitur quattuor, species et proprium, differentia et accidens, ƿ quorum a genere differentias colligamus. Singulis igitur differentiis ab his rebus segregabitur genus. Ea quidem differentia qua de specie differentibus genus dicitur, separat ab his quae sicut species praedicantur vel sicut propria. Species enim omnino de nulla specie dicitur, proprium vero de una tantum specie praedicatur atque ideo non de specie differentibus. Item genus a differentia et accidenti differt, quod in eo quod quid sit praedicatur; illa enim in eo quod quale sit appellantur, ut dictum est. Itaque genus quidem ab his quae de uno praedicantur differt in quantitate praedicationis, ab speciebus vero et proprio in subiectorum natura, quoniam genus de specie differentibus dicitur, proprium vero et species minime. Item genus in qualitate praedicationis a differentia accidentique dividitur. Qualitas enim praedicationis quaedam est vel in eo quod quid sit vel in eo quod quale sit praedicari. NIHIL IGITUR NEQUE SUPERFLUUM NEQUE MINUS CONTINET GENERIS DICTA DESCRIPTIO. Omnis descriptio vel definitio debet ei quod definitur aequari. Si enim definitio definito non sit aequalis et si quidem maior sit, etiam quaedam alia continebit et non necesse est ut semper definiti substantiam monstret; si minor, ad omnem definitionem ƿ substantiae non pervenit. Omnia enim quae maiora sunt, de minoribus praedicantur, ut animal de homine, minora vero de maioribus minime; nemo enim vere dicere potest 'omne animal homo est'. Atque idcirco si sibi praedicatio convertenda est, aequalis oportebit sit. Id autem fieri potest, si neque superfluum quicquam habet neque diminutum, ut in ea ipsa generis descriptione. Dictum est enim esse genus quod de pluribus specie differentibus in eo quod quid sit praedicetur, quae descriptio cum genere converti potest, ut dicamus quicquid de pluribus specie differentibus in eo quod quid sit praedicetur, id esse genus. Quodsi converti potest, ut ait, nec plus neque minus continet generis facta descriptio. Superior de genere disputatio videatur forsitan omnem etiam speciei consumpsisse tractatum. Nam cum genus ad aliquid praedicetur, id est ad speciem, cognosci natura generis non potest, si speciei quae sit intellegentia nesciatur. Sed quoniam diversa est in suis naturis eorum consideratio atque discretio, diversa in permixtis, idcirco sicut singula in prooemio proposuit, ita dividere cuncta persequitur. Ac primum post generis disputationem de specie tractat. De qua quidem dubitari potest. Si enim haec fuit ratio praeponendi generis reliquis omnibus, quod naturae suae magnitudine caetera contineret, non aequum erat speciem differentiae in ordine tractatus anteponere, quod differentia speciem contineret, cum praesertim differentiae ipsas species informent. Prius autem est quod informat quam id quod eius informatione perficitur. Posterior igitur est species a differentia, prius igitur de differentia tractandum fuit. Etenim prooemio etiam consentiret, in quo eum ordinem collocavit quem naturalis ordo suggessit, dicens utile esse nosse quid genus sit et quid differentia. Huic respondendum est quaestioni, quoniam omnia quaecumque ƿ ad aliquid praedicantur, substantiam semper ex oppositis sumunt. Ut igitur non potest esse pater, nisi sit filius, nec filius, nisi praecedat pater, alteriusque nomen pendet ex altero, ita etiam in genere ac specie videre licet. Species quippe nisi generis non est rursusque genus esse non potest, nisi referatur ad speciem; nec vero substantiae quaedam aut res absolutae esse putandae sunt genus ac species, ut superius quoque dictum est sed quicquid illud est quod in naturae proprietate consistat, id tunc fit genus ac species, cum vel ad inferiora vel ad superiora referatur. Quorum ergo relatio alterutrum constituit, eorum continens factus est iure tractatus. De specie igitur inchoans ait hoc modo: SPECIES AUTEM DICITUR QUIDEM ET DE UNIUSCUIUSQUE FORMA, SECUNDUM QUAM DICTUM EST: 'PRIMUM QUIDEM SPECIES DIGNA IMPERIO'. DICITUR AUTEM SPECIES ET EA QUAE EST SUB ASSIGNATO GENERE, SECUNDUM QUAM SOLEMUS DICERE HOMINEM QUIDEM SPECIEM ANIMALIS, CUM SIT GENUS ANIMAL, ALBUM AUTEM COLORIS SPECIEM, TRIANGULUM VERO FIGURAE SPECIEM. Sicut generis supra significationes distinxit aequivocas, ita idem in specie facit dicens non esse speciei simplicem significationem. Et ponit quidem duas, longe autem plures esse ƿ manifestum est, quas idcirco praeteriit, ne lectoris animum prolixitate confunderet. Dicit autem primum quidem speciem vocali uniuscuiusque formam, quae ex accidentium congregatione perficitur. Cautissime autem dictum est uniuscuiusque, hoc enim secundum accidens dicitur. Quae enim unicuique individuo forma est, ea non ex substantiali quadam forma species sed ex accidentibus venit. Alia est enim substantialis formae species quae humanitas nuncupatur, eaque non est quasi supposita animali sed tamquam ipsa qualitas substantiam monstrans; haec enim et ab bac diversa est quae uniuscuiusque corpori accidenter insita est, et ab ea quae genus deducit in partes. Postremumque plura sunt quae cum eadem sint, diversis tamen modis ad aliud atque aliud relata intelleguntur, ut hanc ipsam humanitatem in eo quod ipsa est si perspexeris, species est eaque substantialem determinat qualitatem; si sub animali eam intellegendo locaveris, deducit animalis in sese participationem separaturque a caeteris animalibus ac fit generis species. Quodsi uniuscuiusque proprietatem consideres, id est quam virilis uultus, quam firmus incessus caeteraque quibus individua conformantur et quodammodo depinguntur, haec est accidens species secundum quam dicimus quemlibet illum imperio esse aptum propter formae ƿ eximiam dignitatem. Huic aliam adiungit speciei significationem, id est eam quam supponimus generi. Nos vero triplicem speciei significationem esse subicimus, unam quidem substantiae qualitatem, aliam cuiuslibet individui propriam formam, tertiam s de qua nunc loquitur, quae sub genere collocatur. Credendum vero est propter obscuritatem eius quam nos adiecimus, quia nimirum altiorem atque eruditiorem quaereret intellectum, ea, tacita praetermissaque caeteras edidisse. Cuius quidem speciei haec exempla subiecit, ut hominem quidem animalis speciem, album, autem coloris, triangulum vero figurae; haec enim omnia species nuncupantur eorum quae sunt genera animal quidem hominis, albi autem color, trianguli figura. QUODSI ETIAM GENUS ASSIGNANTES SPECIEI MEMINIMUS DICENTES QUOD DE PLURIBUS ET DIFFERENTIBUS SPECIE IN EO QUOD QUID SIT PRAEDICATUR, ET SPECIEM DICIMUS ID QUOD SUB GENERE EST. Dudum cum generis description em assignaret, in generis definitione speciei nomen iniecit dicens id esse genus quod de pluribus specie differentibus in eo quod quid sit praedicaretur, ut scilicet per speciei nomen definiret genus. Nunc vero cam speciem definire contendat, generis utitur nuncupatione dicens speciem esse quae sub genere ponatur. ƿ Cui quidem dicto illa quaestio iure videtur opponi. Omnis enim definitio rem declarare debet quam definitio concludit, eamque apertiorem reddere quam suo nomine monstrabatur. Ex notioribus igitur fieri oportet definitionem quam res illa sit quae definitur. Cum igitur per speciei nomen describeret vel definiret genus, abusus est vocabulo speciei velut notiore quam generis atque ita ex notioribus descripsit genus. Nunc vero cum speciem vellet termino descriptionis includere, generis utitur nomine rerumque convertit notionem, ut in generis quidem sit notius speciei vocabulum, in speciei autem descriptione sit notius generis, quod fieri nequit. Si enim generis vocabulum notius est quam speciei, in definitione generis speciei nomine uti non debuit. Quodsi speciei nomen facilius intellegitur quam generis, in definitione speciei nomen generis non fuit apponendum. Cui quaestioni occurrit dicens: NOSSE ASTEM OPORTET <QUOD>, QUONIAM ET GENUS ALICUIUS EST GENUS ET SPECIES ALICUIUS EST SPECIES, IDCIRCO NECESSE EST ET IN UTRORUMQUE RATIONIBUS UTRISQUE UTI. Omnia quaecumque ad aliquid praedicantur, ex his de quibus praedicantur, substantiam sortiuntur; quodsi definitio uniuscuiusque substantiae proprietatem debet ostendere, iure ex alterutro fit descriptio in his quae invicem referuntur. Ergo quoniam genus speciei genus est et substantiam suam et ƿ vocabulum genus ab specie sumit, in definitione generis speciei nomen est aduocandum, quoniam vero species id quod est sumit el genere, nomen generis in speciei descriptione non fuit relinquendum. Quoniam vero diversae sunt specierum qualitates -- aliae enim sunt species, quae et genera esse possunt, aliae, quae in sola speciei permanent proprietate neque in naturam generis transeunt -- idcirco multiplicem speciei definitionem dedit dicens: ASSIGNANT ERGO ET SIC SPECIEM: SPECIES EST QUOD PONITUR SUB GENERE ET DE QUO GENUS IN EO QUOD QUID SIT PRAEDIAATUR. AMPLIUS AUTEM SIC QUOQUE: SPECIES EST QUOD DE PLURIBUS ET DIFFERENTIBUS NUMERO IN EO QUOD QUID SIT PRAEDICATUR. SED HAEC QUIDEM ASSIGNATIO SPECIALISSIMAE EST ET QUAE SOLUM SPECIES EST, ALIAE VERO ERUNT ETIAM NON SPECIALISSIMARUM. Tribus speciem definitionibus informavit, quarum quidem duae omni speciei conveniunt omnesque quae quolibet modo species appellantur, sua conclusione determinant, tertia vero non ita. Cum enim duae sint specierum formae, una quidem, cum species alicuius aliquando etiam alterius genus esse potest, altera, cum tantum species est neque in formam generis ƿ transit, priores quidem duae, illa scilicet in qua dictum est id esse speciem quod sub genere ponitur, et rursus in qua dictum est id esse speciem de quo genus in eo quod quid sit praedicatur, omni speciei conveniunt. Id enim tantum hae definitiones monstrant quod sub genere ponitur. Nam et ea quae dicit id esse speciem quod sub genere ponitur, eam vim significat speciei qua refertur ad genus, et ea quae dicit id esse speciem de quo genus in eo quod quid sit praedicatur, eam rursus significat speciei formam quam retinet ex generis praedicatione. Idem est autem et poni sub genere et de eo praedicari genus, sicut idem est supponi generi et ei genus praeponi. Quodsi omnis species sub genere collocatur, manifestum est omnem speciem hoc ambitu descriptionis includi. Sed tertia definitio de ea tantum specie loquitur quae numquam genus est et quae solum species restat. Haec autem species ea est quae de differentibus specie minime praedicatur. Nam si id habet genus plus ab specie, quod de differentibus specie praedicatur, si qua species praedicetur quidem de subiectis sed non de specie differentibus, ea solum erit superioris generis species, subiectorum vero non erit genus. Igitur praedicatio ea quam species habet ad subiecta, si talis sit, ut de differentibus specie non praedicetur, distinguit eam ab his speciebus ƿ quae genera esse possunt et monstrat eam solum speciem esse nec generis praedicationem tenere. Illa igitur tertia descriptio speciei quae magis species ac specialissima dicitur, definitur hoc modo: SPECIES EST QUOD DE PLURIBUS NUMERO DIFFERENTIBUS IN EO QUOD QUID SIT PRAEDICATUR, UT HOMO; praedicatur enim de Cicerone ac Demosthene et caeteris qui a se, ut dictum est, non specie sed numero discrepant. Ex tribus igitur definitionibus duae quidem et specialissimis et non specialissimis aptae sunt, haec vero tertia solam ultimam speciem claudit. Ut autem id apertius liqueat, rem paulo altius orditur eamque congruis inlustrat exemplis: PLANUM AUTEM ERIT QUOD DICITUR HOC MODO. IN UNOQUOQUE PRAEDICAMEUTO SUNT QUAEDAM GENERALISSIMA ET RURSUS ALIA SPECIALISSIMA ET INTER GENERALISSIMA ET SPECIALISSIMA SUNT ALIA. EST AUTEM GENERALISSIMUM QUIDEM SUPER QUOD NULLUM ULTRA ALIUD SIT SUPERVENIENS GENUS, SPECIALISSIMUM AUTEM, POST QUOD NON ERIT ALIN INFERIOR SPECIES, INTER GENERALISSIMUM AUTEM ET SPECIALISSIMUM ET GENERA ET SPECIES SUNT EADEM, AD ALIUD ƿ QUIDEM ET AD ALIUD SUMPTA. SIT AUTEM IN UNO PRAEDICAMENTO MANIFESTUM QUOD DICITUR. SUBSTANTIA EST QUIDEM ET IPSA GENUS, SUB HAC AUTEM EST CORPUS, SUB CORPORE VERO ANIMATUM CORPUS, SUB QUO ANIMAL, SUB ANIMALI VERO RATIONALE ANIMAL, SUB QUO HOMO, SUB HOMINE VERO SOCRATES ET PLATO ET QUI SUNT PARTICULARES HOMINES. SED HORUM SUBSTANTIA QUIDEM GENERALISSIMUM EST ET QUOD GENUS SIT SOLUM, HOMO VERO SPECIALISSIMUM ET QUOD SPECIES SOLUM SIT, CORPUS VERO SPECIES QUIDEM EST SUBSTANTIAE, GENUS VERO CORPORIS ANIMATI; ET ANIMATUM CORPUS SPECIES QUIDEM EST CORPORIS, GENUS VERO ANIMALIS. ANIMAL AUTEM SPECIES QUIDEM EST CORPORIS ANIMATI, GENUS VERO ANIMALIS RATIONALIS SED RATIONALE ANIMAL SPECIES QUIDEM EST ANIMALIS, GENUS AUTEM HOMINIS, HOMO VERO SPECIES QUIDEM EST RATIONALIS ANIMALIS, NON AUTEM ETIAM GENUS PARTICULARIUM HOMINUM SED SOLUM SPECIES. ET OMNE QUOD ANTE INDIVIDUA PROXIMUM EST, SPECIES ERIT SOLUM, NON ETIAM GENUS. Praediximus ab Aristotele decem praedicamenta esse disposita, ƿ quae idcirco praedicamenta vocaverit, quoniam de caeteris omnibus praedicantur. Quicquid vero de alio praedicatur, si non potuerit praedicatio converti, maior est res illa quae praedicatur ab ea de qua praedicatur. Itaque haec praedicamenta maxima rerum omnium, quoniam de omnibus praedicantur, ostensa sunt. In unoquoque igitur horum praedicamentorum quaedam generalissima sunt genera et est longa series specierum atque a maximo decursus ad minima. Et illa quidem quae de caeteris praedicantur ut genera neque ullis aliis supponuntur ut species, generalissima genera nuncupantur, idcirco quia his nullum aliud superponitur genus, infima vero quae de nullis speciebus dicuntur, specialissimae species appellantur, idcirco quoniam integrum cuiuslibet rei vocabulum illa suscipiunt quae pura inmixtaque in ea de qua quaeritur proprietate sunt constituta. At quoniam species id quod species est ex eo habet nomen, quia supponitur generi, ipsa erit simplex species, si ita generi supponatur, ut nullis aliis differentiis praeponatur ut genus. Species enim quae sic supponitur alii, ut alii praeponatur, non est simplex species sed habet quandam generis admixtionem, illa vero species quae ita supponitur generi, ut minime speciebus aliis praeponatur, illa solum species simplexque est species atque idcirco et maxime species et specialissima nuncupatur. Inter genera igitur quae sunt generalissima et species, quae specialissimae sunt, in medio ƿ sunt quaedam quae superioribus quidem collata species sunt. Inferioribus vero genera. Haec subalterna genera nuncupantur. Quod ita sunt genera, ut alterum sub altero collocetur. Quod igitur genus solum est, id dicitur generalissimum genus, quae vero ita sunt genera, ut esse species possint, vel ita species, ut sint genera nonnumquam, subalterna genera vel species appellantur. Quod vero ita est species, ut alii genus esse non possit, specialissima species dicitur. His igitur cognitis sumamus praedicamenti unius exemplum. Ut ab eo in caeteris quoque praedicamentis atque in a caeteris speciebus in uno filo atque ordine quid eveniat possit agnosci. Substantia igitur generalissimum genus est; haec enim de cunctis aliis praedicatur. Ac primum huius species duae, corporeum, incorporeum; nam et quod corporeum est, substantia dicitur et item quod incorporeum est, substantia praedicatur. Sub corporeo vero animatum atque inanimatum corpus ponitur, sub animato corpore animal ponitur; nam si sensibile adicias animato corpori, animal facis, reliqua vero pars, id est species, continet animatum insensibile corpus. Sub animali autem rationale atque irrationale, sub rationali homo atque deus; nam si rationali mortale subieceris, hominem feceris, si immortale, deum, deum vero corporeum; hunc enim mundum ueteres deum vocabant et Iovis eum appellatione ƿ dignati sunt deumque solem caeteraque caelestia corpora, quae animata esse cum Plato, tum plurimus doctorum chorus arbitratus est. Sub homine vero individui singularesque homines ut Plato, Cato, Cicero et caeteri, quorum numerum pluralitas infinita non recipit. Cuius rei subiecta descriptio sub oculos ponat exemplum: incorporea corpus animatum | inanimatum animatum corpus sensibile | insensibile animal rationale | irrationale rationale animal mortale | immortale homo | Plato Cato Cicero Superius posita descriptio omnem ordinem a generalissimo usque ad individua praedicationis ostendit. In qua quidem substantia generalissimum dicitur genus, quoniam praeposita est omnibus, nulli vero ipsa supponitur, et solum genus propter eandem scilicet causam, homo autem species solum, quoniam Plato, ƿ Cato et Cicero, quibus est ipsa praeposita, non differunt specie sed numero tantum. Corporeum vero, quod secundum a substantia collocatur, et species esse probatur et genus, substantiae species, genus animati. At vero animatum genus est animalis, corporei species. Est enim animatum genus sensibilis, animatum vero sensibile animal est; ipsum igitur animatum propter propriam differentiam, quod est sensibile, recte genus esse dicitur animalis. Animal vero rationalis genus est et rationale mortalis. Cumque rationale mortale nihil sit aliud nisi homo, rationale fit animalis species. Hominis genus. Homo vero ipse Platonis, Catonis, Ciceronis non erit, ut dictum est, genus sed est solum species. Nec solum differentiae rationalis species est homo, verum etiam Platonis et Catonis caeterorumque species appellatur, propter diversam scilicet causam. Nam rationalis idcirco est species, quoniam rationale per mortale atque immortale dividitur, cum sit homo mortale. Idem vero homo species est Platonis atque caeterorum; forma enim eorum omnium homo erit substantialis atque ultima similitudo. Est autem communis omnium regula eas esse species specialissimas quae supra sola individua collocantur, ut homo, equus, coruus -- sed non avis; avium enim multae sunt species sed hae tantum species esse dicuntur -- quorum subiecta ita sibi sunt consimilia, ut substantialem differentiam habere non possint. In omni autem hac dispositione priora genera cum inferioribus coniunguntur, ut posteriores efficiant species; nam ƿ ut sit corpus substantia, cum corporalitate coniungitur et est substantia corporea corpus. Item ut sit animatum, corporeum atque substantia animato copulatur et est animatum substantia corporea habens animam. Item ut sit sensibile, eidem tria illa superiora iunguntur. Nam quod est sensibile, tantum est, quantum substantia corporea animata retinens sensum, quod totum animal est. Item superiora omnia rationi iuncta efficiunt rationale postremumque hominem superiora omnia nihilominus terminant; est enim homo substantia corporea, animata. Sensibilis, rationalis, mortalis. Nos vero definitionem hominis reddimus dicentes animal rationale, mortale, in animali scilicet includentes et substantiam et corporeum et animatum atque sensibile. Et in caeteris quidem speciebus atque generibus ad hunc modum vel genera dividuntur vel species describuntur. QUEMADMODUM IGITUR SUBSTANTIA, CUM SUPREMA SIT, EO QUOD NIHIL SIT SUPRA EAM, GENUS ERAT GENERALISSIMUM, SIC ET HOMO, CUM SIT SPECIES POST QUAM NON SIT ALIA SPECIES NEQUE ALIQUID EORUM QUAE POSSUNT DIVIDI SED SOLUM INDIVIDUORUM -- INDIVIDUUM ENIM EST SOCRATES ET PLATO -- SPECIES ERIT SOLA ET ULTIMA SPECIES ƿ ET, UT DICTUM EST, SPECIALISSIMA. QUAE VERO SUNT IN MEDIO, EORUM QUIDEM QUAE SUPRA IPSA SUNT, ERUNT SPECIES, EORUM VERO QUAE POST IPSA SUNT, GENERA. QUARE HAEC QUIDEM HABENT DUAS HABITUDINES, EAM QUAE EST AD SUPERIORA, SECUNDUM QUAM SPECIES IPSORUM ESSE DICUNTUR, ET EAM QUAE EST AD POSTERIORA, SECUNDUM QUAM GENERA IPSORUM ESSE DICUNTUR. EXTREMA VERO UNAM HABENT HABITUDINEM. NAM ET GENERALISSIMUM AD EA QUIDEM QUAE POSTERIORA SUNT, HABET HABITUDINEM, CUM GENUS SIT OMNIUM ID QUOD EST SUPREMUM, EAM VERO QUAE EST AD SUPERIORA, NON HABET, CUM SIT SUPREMUM ET PRIMUM PRINCIPIUM, SPECIALISSIMUM AUTEM UNAM HABET HABITUDINEM, EAM QUAE EST AD SUPERIORA, QUORUM EST SPECIES, EAM VERO QUAE EST AD POSTERIORA, NON DIVERSAM HABET SED ETIAM INDIVIDUORUM SPECIES DICITUR SED SPECIES QUIDEM INDIVIDUORUM VELUT EA CONTINENS, SPECIES AUTEM SUPERIORUM, VELUT QUAE AB EIS CONTINEATUR. Ex proportione speciei nomen et generis ostendit. Nam ut genus, quoniam non habet genus supra se, generalissimum genus dicitur, ut substantia, ita species, quoniam non habet sub se speciem sed individua, specialissima species dicitur, ut homo. Quid est autem species non habere? His praeesse quae neque in dissimilia dividi possunt, ut genera dividuntur, neque in similia secantur, ut species. Quae vero inter genera generalissima speciesque specialissimas constituta sunt, ea et species et genera nuncupantur, quoniam et ipsa aliis supponuntur et his alia subiciuntur, quorum vel in dissimilia vel in similia possit esse partitio. Cumque duae sint habitudines et quasi comparationes oppositae, quae in omnibus generibus speciebusque versentur, una quidem quae ad superiora respiciat, ut specierum, quae suis generibus supponuntur, alia vero quae ad inferiora, ut generum, cum speciebus propriis praeponuntur, generalissima quidem genera unam tantum retinent habitudinem, eam scilicet quae inferiora complectitur, illam vero quae ad praeposita comparatur, non habent. Generalissimum enim genus nulli supponitur. Item species specialissima unam possidet habitudinem, per quam scilicet ad sola gellera comparatur, illam vero quae ad inferiora committitur, non habet; nullis enim speciebus ipsa praeponitur. At vero quae subalterna sunt genera, utraque habitudine funguntur. ƿ Nam et illam possident quae ad superiora respicit, quoniam quae subalterna sunt, habent superpositum genus, et illam quae de inferioribus praedicatur; habent enim subalterna genera suppositas species, ut corporeum ad substantiam quidem eam retinet habitudinem qua potest poni sub genere, ad animatum vero eam qua potest de specie praedicari. Specialissimae vero species licet ipsae individuis praeponantur, tamen praepositi habitudinem non habebunt, idcirco quoniam illa quae speciei ultimae supponuntur, talia sunt, ut quantum ad substantiam unum quiddam sint non habentia substantialem differentiam sed accidentibus efficitur, ut numero saltem distare videantur, ut paene dici possit et pluribus praeesse speciem et quodammodo nulli omnino esse praepositam. Nam cum species substantiam monstret unam, quae omnium individuorum sub specie positorum substantia sit, quodammodo nulli praeposita est, si ad substantiam quis velit aspicere. At si accidentia quis consideret, plures de quibus praedicetur species fiunt, non substantiae diversitate sed accidentium multitudine itaque fit ut genus quidem semper plurimas sub ƿ se habeat species; de differentibus enim specie praedicatur, differentia vero nisi pluralitati non convenit. At vero species etiam uni aliquando individuo praeesse potest. Si enim unus, ut perhibetur, est phoenix, phoenicis species de uno tantum individuo praedicatur; solis etiam species unum solem intellegitur habere subiectum. Ita nullam multitudinem species per se continet, cum etiam si unum sit tantum individuum, speciei tamen non pereat intellectus; quibusdam enim suis quasi similibus partibus praeest, ut si aeris virgulam dividas, secundum id quod aes dicitur, idem et partes esse intellegitur et totum. Idcirco dictum est speciem, licet sit individuis praeposita, unam tamen habitudinem possidere, unam scilicet qua species est. Quoniam enim praepositis subditur, species nuncupatur, et est superiorum species tamquam subiecta inferiorum quoque species, idcirco quoniam eorum substantiam monstrat. Speciem vero substantiam nuncupamus, nec ita est species substantia individuorum, quemadmodum speciei genus; illud enim pars substantiae est, ut animalis homo. Reliquae enim partes rationale sunt atque mortale, homo vero Socratis atque Ciceronis tota substantia est; nulla enim additur differentia substantialis ad hominem, ut Socrates fiat aut Cicero, ƿ sicut additur animali rationale atque mortale, ut homo integra definitione claudatur. Idcirco igitur species specialissima tantum species est atque hanc solam possidet habitudinem ad superiora quidem, quoniam ab his continetur, ad inferiora vero, quoniam eorum substantiam format et continet. DETERMINANT ERGO GENERALISSIMUM ITA, QUOD CUM GENUS SIT, NON EST SPECIES, ET RURSUS, SUPRA QUOD NON ERIT ALIUD SUPERVENIENS GENUS, SPECIALISSIMUM VERO, QUOD CUM SIT SPECIES, NON EST GENUS ET QUOD CUM SIT SPECIES, NUMQUAM DIVIDITUR IN SPECIES ET QUOD DE PLURIBUS ET DIFFERENTIBUS NUMERO IN EO QUOD QUID SIT PRAEDICATUR. EA VERO QUAE IN MEDIO SUNT EXTREMORUM, SUBALTERNA VOCANT GENERA ET SPECIES, ET UNUMQUODQUE IPSORUM SPECIEM ESSE ET GENUS PONUNT, AD ALIUD QUIDEM ET AD ALIUD SUMPTA. EA VERO QUAE SUNT ANTE SPECIALISSIMA USQUE AD GENERALISSIMUM ASCENDENTIA, ET GENERA DICUNTUR ET SPECIES ET SUBALTERNA GENERA, UT AGAMEMNON ATRIDES ET PELOPIDES ET TANTALIDES ET ULTIMUM IOVIS. Posteaquam naturam generum ac specierum diversitatemque monstravit, eorum ordinem definitionis descriptionisque commemorat. Ac primum quidem generalissimi generis terminum ƿ inducit, id esse generalissimum genus quod cum ipsum genus sit, non habet superpositum genus, hoc est speciem non esse, et rursus, supra quod non erit aliud superveniens genus. Si enim haberet aliud genus, minime ipsum generalissimum vocaretur. Specialissima vero species hoc modo: quod cum sit species, non est genus, ex opposito, quoniam opposita ex oppositis describuntur interdum. Nam quoniam praepositio opposita est suppositioni, genus autem praeponitur, species vero supponitur, si idcirco erit primum genus, quia ita superponitur, ut minime supponatur, idcirco erit ultima species, quia ita supponitur, ut praeponi non possit, oppositorum igitur recte ex oppositis facta est definitio. Est alia rursus descriptio: quod cum sit species, numquam dividatur in species, id est genus esse non possit. Si enim omne genus specierum genus est, si quid non dividitur in species, genus esse non poterit. Est rursus alia definitio: quod de pluribus et differentibus numero in eo quod quid sit praedicatur. De qua definitione saepe est superius demonstratum. Nunc illud attendendum est. Si, ut paulo superius dictum est, speciei unum individuum potest esse subiectum, ut phoenici atomum suum, ut soli corpus hoc lucidum, ut mundo vel lunae, quorum species singulis suis individuis superponuntur, qui convenit dicere speciem esse quae de pluribus numero differentibus in eo quod quid sit praedicatur? Sunt enim quaedam quae de numero differentibus minime dicuntur, ut phoenix, sol, luna, mundus. Sed de his illa ratio est de qua etiam superius pauca reddidimus, quae paululum inflexa commodissime nodum quaestionis absolvit. Omnia enim quae sub speciebus specialissimis sunt, sive infinita sint sive finito numero constituta sive ad singularitatem deducantur, dum est aliquod individuum, semper species permanebit neque individuorum deminutione, dum quodlibet unum maneat, species consumitur. ut enim dictum est, tametsi plura sint individua, substantiales differentias non habebunt. Id vero in genere dici non convenit, quod his praeest quae substantiali a se differentia disgregata sunti praeest enim speciebus quae diversis differentiis informantur. ƿ Si igitur earum una perierit et ad unitatem speciei reducta sit ratio, genus esse non poterit, quia de differentibus specie praedicatur. Non ita in speciebus. Si enim omnium individuorum natura consumpta sit et ad unius singularitatem individul superpositae speciei praedicatio peruenerit, est tamen species ac permanet. Talia enim sunt illa quae pereunt ac desunt, quale est id quod permansit et subiacet quod vero dicimus de pluribus numero differentibus speciem praedicari, duobus id recte explicabitur modis, uno quidem, quia multo plures sunt species quae de numerosis individuis praedicantur, quam hae quibus unum tantum individuum videtur esse suppositum, dehinc hoc, quia multa secundum potestatem dicuntur, cum actu non semper ita sint, ut risibilis homo dicitur; etiamsi minime rideat, quoniam ridere potest. Ita igitur species de numero differentibus praedicatur; nihilo enim minus phoenix de pluribus phoenicibus praedicaretur, si plures essent, quam nunc, quando unus esse perhibetur. Item solis species de hoc uno sole quem novimus, nunc dicitur, at si animo plures soles et cogitatione fingantur, nihilominus de pluribus solibus in dividuis nomen solis quam de hoc uno praedicabitur. Idcirco igitur species de pluribus numero differentibus dicitur praedicari cum sint aliquae quae de singulis individuis appellentur. Illa vero quae subalterna vocantur ita definiri queunt: subalternum ƿ genus est quod et genus esse poterit et species, ad eumque modum est ut in familiis, quae procreant et procreantur, ut etiam subiectum monstrat exemplum: UT AGAMEMNON ATRIDES ET PELOPIDES ET TANTALIDES ET ULTIMUM IOVIS. Atreus enim Pelopis filius tamquam eiusdem species quasi Agamemnonis genus est. Item Agamemnon Pelopides et Tantalides, cum Pelops ad Tantalum comparatus Tantalusque ad Iovem quasi species itemque Tantalus ad Pelopem, Pelops ad Atreum tamquam genera esse videantur, cum Iuppiter veluti sit horum generalissimum genus. SED IN FAMILIIS QUIDEM PLERUMQUE AD UNUM REDUCUNTUR PRINCIPIUM, VERBI GRATIA AD IOVEM, IN GENERIBUS AUTEM ET SPECIEBUS NON SE SIC HABET. NEQUE ENIM EST COMMUNE UNUM GENUS OMNIUM ENS NEC OMNIA EIUSDEM GENERIS SUNT SECUNDUM UNUM SUPREMUM GENUS, QUEMADMODUM DICIT ARISTOTELES. SED SINT POSITA, QUEMADMODUM ƿ IN PRAEDICAMENTIS, PRIMA DECEM GENERA QUASI PRIMA DECEM PRINCIPIA; VEL SI OMNIA QUIS ENTIA VOCET, AEQUIVOCE, INQUIT, NUNCUPABIT, NON UNIVOCE. SI ENIM UNUM ESSET COMMUNE OMNIUM GENUS ENS, UNIVOCE ENTIA DICERENTUR; CUM VERO DECEM SINT PRIMA, COMMUNIO SECUNDUM NOMEN EST SOLUM, NON ETIAM SECUNDUM RATIONEM, QUAE SECUNDUM NOMEN EST. Cum de subalternis generibus diceret, familiae cuiusdam posuit exemplum, quae ab Agamemnone pervenit ad Iovem, quem quidem pro numinis reuerentia ultimum posuit. Quantum enim ad ueteres theologos, refertur Iuppiter ad Saturnum, Saturnus ad Caelum, Caelus vero ad antiquissimum Ophionem ducitur, cuius Ophionis nullum principium est. Ne igitur quod in familiis est, id in rebus quoque esse credatur, ut res omnes possint ad unum sui nominis redire principium, idcirco determinat hoc in generibus ac speciebus esse non posse; neque enim sicut familiae cuiuslibet, ita etiam omnium rerum unum esse principium potest. Fuere enim qui hac opinione tenerentur, ut rerum omnium quae sunt umlm putarent esse genus quod ens nuncupant, tractum ab eo quod dicimus 'est'; omnia enim ƿ sunt et de omnibus esse praedicatur. Itaque et substantia est et qualitas est itemque quantitas caeteraque esse dicuntur; nec de his aliquid tractaretur, nisi haec quae praedicamenta dicuit tur, esse constaret. Quae cum ita sint, ultimum omnium genus ens esse posuerunt, scilicet quod de omnibus praedicaretur. Ab eo autem quod dicimus 'est' participium inflectentes Graeco quidem sermone *on* Latine ens appellaverunt. Sed Aristoteles sapientissimus rerum cognitor reclamat huic sententiae nec ad unum res omnes putat duci posse primordium, sed decem esse genera in rebus, quae cum a semet ipsis diversa sint, tum ad nullum commune principium reducantur. Haec autem decem genera statuit substantiam, qualitatem, quantitatem, ad aliquid, ubi, quando, situm, facere, pati, habere. Quod vero occurrebat quoniam de his omnibus esse praedicaretur -- omnia enim quae superius enumerata sunt genera, esse dicuntur -- ita discussit ac reppulit dicens non omne commune nomen communem etiam formare substantiam nec ex eo debere genus esse commune arbitrari, quod de aliquibus nomen commune praedicaretur. Quibus enim definitio communis nominis convenit, illa communis nominis iure species iudicabuntur et communi illo vocabulo univoce praedicantur, quibus vero non convenit, vox his communis tantum est, nulla vero substantia. Id autem manifestius declaratur exemplis hoc modo. Animal hominis atque equi genus esse praedicamus; demus igitur ƿ animalis definitionem, quae est substantia animata sensibilis; hanc si ad hominem reducamus, erit homo substantia animata sensibilis, nec ulla falsitate definitio maculatur. Rursus si ad equum, erit equus substantia animata sensibilis; id quoque verum est. Convenit igitur haec definitio et animali, quod commune est homini atque equo, et eidem equo atque homini, quae species ponuntur animalis. Ex quo fit ut homo atque equus utraque animalia univoce nuncupentur. At si quis hominem pictum hominemque vivum communi animalis nomine nuncupaverit, definiat si libet animal hoc modo, substantiam animatam esse atque sensibilem. Sed haec definitio ei quidem homini qui vivus est convenit, ei vero qui pictus est, minime; neque enim est animata substantia. Igitur homini vivo atque picto, quibus communis nominis definitio, id est animalis, non potest convenire, non est animal commune genus sed tantum commune vocabulum diciturque hoc nomen animalis in vivo homine atque picto non genus sed vox plura significans; vox autem plura significans aequivoca nuncupatur, sicut vox ea quae genus ostendit, univoca dicitur. Itaque id quod dicitur ens, etsi de omnibus dicitur praedicamentis, quoniam tam en nulla eius definitio inveniri potest quae omnibus praedicamentis possit aptari, idcirco non dicitur univoce de praedicamentis, id est ut genus sed aequivoce, id est ut vox plura significans. Conuincitur etiam hac quoque ratione id quod dicimus, ens praedicamentorum genus esse non posse. ƿ Unius enim rei duo genera esse non possunt, nisi alterum alteri subiciatur, ut hominis genus est animal atque animatum, cum animal animato velut species supponatur. At si duo sint sibimet ita aequalia, ut numquam alterum alteri supponatur. Haec utraque eiusdem speciei genera esse non possunt. Ens igitur atque unum neutrum neutri supponitur; neque enim unius dicere possumus genus ens nec eius quod dicimus ens, unum. Nam quod dicimus ens, unum est et quod unum dicitur, ens est; genus autem et species sibi minime convertuntur. Si igitur praedicatur ens de omnibus praedicamentis, praedicatur etiam unum. Nam substantia unum est, qualitas unum est. Quantitas unum est caeteraque ad hunc modum. Si igitur, quoniam esse de omnibus praedicatur, omnium genus erit, et unum, quoniam de omnibus praedicatur, erit omnium genus. Sed unum atque ens, ut demonstratum est, minime alterum alteri praeponitur; duo igitur aequalia singulorum praedicamentorum genera sunt, quod fieri non potest. Cum haec igitur ita sint, id Porphyrius determinavit dicens non ita in rebus, ut in familiis omnia ad unum principium posse reduci nec omnium rerum commune esse genus posse, ut Aristoteli placet; SED SINT POSITA, inquit, QUEMADMODUM IN PRAEDICAMENTIS dictum est, PRIMA DECEM GENERA QUASI DECEM PRIMA PRINCIPIA, scilicet ut nulla interim ratio perquiratur sed auctoritati Aristotelis concedentes haec decem genera nulli ƿ alii generi esse credamus subiecta, quae si quis entia nuncupat, aequivoce nuncupabit, non univoce; neque enim una eorum omnium secundum commune nomen definitio poterit adhiberi. Quae res facit, ut non univoce de his aliquid praedicetur. Si enim univoce praedicaretur, genus esset eorum commune nomen quod de omnibus praedicaretur; at si genus esset. Definitio generis conveniret in species. Quod quia non fit, commune his id quod dicimus ens, vocabulum est vocis significatione, non ratione substantiae. DECEM QUIDEM GENERALISSIMA SUNT, SPECIALISSIMA VERO IN NUMERO QUIDEM QUODAM SUNT, NON TAMEN INFINITO, INDIVIDUA AUTEM QUAE SUNT POST SPECIALISSIMA, INFINITA SUNT. QUAPROPTER USQUE AD SPECIALISSIMA A GENERALISSIMIS DESCENDENTEM IUBET PLATO QUIESCERE, DESCENDERE AUTEM PER MEDIA DIVIDENTEM SPECIFICIS DIFFERENTIIS; INFINITA, INQUIT, RELINQUENDA SUNT; NEQUE ENIM HORUM POSSE FIERI DISCIPLINAM. Quoniam specierum nosse naturam ad sectionem generum pertinet quoniamque scientia infinita esse non potest -- nullus enim intellectus infinita circumdat -- idcirco de multitudine generum, specierum atque individuorum rectissima raitione persequitur dicens supremorum generum numerum notum -- decem enim praedicamenta ab Aristotele esse reperta quae rebus omnibus generis loco praeferenda sint -- species vero multo plures esse quam genera. Nam cum decem suprema sint genera cumque uni generi non una sed multae species supponantur proximaeque species supremis generibus subalterna sint genera usque dum ad ultimas species descendatur, nimirum unius generis multas species esse necesse est utrobique diffusas, specialissimas vero multo plures esse quam subalterna, quoniam per multitudinem generum subalternorum ad specialissimas descenditur species. Quas multo plures esse quam genera subalterna hoc maxime ostenditur, quod inferiores sunt; semper enim genera in plura subiecta dividuntur. Decem vero generum species multo plures quam unius existere manifestum est, verum tamen etsi plures sunt, certo tamen numero continentur; quem facile si quis discutiat omniumque generum species persequatur, possit agnoscere. Individua vero quae sub unaquaque sunt specie, infinita sunt vel quod tam multa ƿ sunt diversisque locis posita, ut scientia numeroque includi comprehendique non possint, vel quod in generatione et corruptione posita nunc quidem incipiunt esse, nunc vero desinunt. Atque idcirco suprema quidem genera et subalterna et species eas quae specialissimae nuncupantur, quoniam finitae sunt numero, potest scientiae terminus includere, individua vero nullo modo idcirco igitur Plato a magis generibus usque ad magis species id est specialissimas praecipiebat facere sectionem; per ea enim quae finita essent numero, iubebat descendere dividentem, ubi autem ad individua veniretur, standum esse suadebat, ne, quod natura non ferret, infinita colligeret. Ita vero genera in species dividi comprobabat, ut specificis differentiis soluerentur. De specificis autem differentiis melius in eo tituro ubi de differentia disputatur, ac largius disseremus. Hic enim hoc tantum dixisse sufficiat, eas esse specificas differentias quibus species informantur, ut rationale vel mortale hominis. Cum igitur dividimus animal, rationali atque irrationali, mortali immortalique separamus. <Hoc ergo> caeteraque genera talibus differentiis quae subiectas species informent, Plato censuit esse dividenda usque dum ad specialissima ƿ veniretur, dehinc consistere nec infinita sequi, quoniam individuorum numquam esset nec disciplina nec numerus. DESCENDENTIBUS IGITUR AD SPECIALISSIMA NECESSE EST DIVIDENTEM PER MULTITUDINEM IRE, ASCENDENTIBUS VERO AD GENERALISSIMA NECESSE EST COLLIGERE MULTITURDINEM. COLLECTIVUM ENIM MULTORUM IN UNAM NATURAM SPECIES EST ET MAGIS ID QUOD GENUS EST, PARTICULARIA VERO ET SINGULARIA E CONTRARIO IN MULTITUDINEM SEMPER DIVIDUNT QUOD UNUM EST; PARTICIPATIONE ENIM SPECIEI PLURES HOMINES UNUS, PARTICULARIBUS AUTEM UNUS ET COMMUNIS PLURES; DIVISIVUM EST ENIM SEMPER QUOD SINGULARE EST, COLLECTIVUM AUTEM ET ADUNATIVUM QUOD COMMUNE EST. Dividere est in multitudinem quod unum fuerat ante dis soluere, omoisque divisio e contrario compositionem coniunctionemque meditatur. Quod enim, cum sit unum, dispertiendo dividitur, id ipsum ex pluribus rursus partibus adunando componitur. ut igitur superius dictum est, individuorum quidem similitudinem species colligunt, specierum vero genera; similitudo vero nihil est aliud nisi quaedam unitas qualitatis. Ergo substantialem similitudinem individuorum species colligere manifestum est, substantialem vero similitudinem specierum genera contrahunt et ad se ipsa reducunt. Rursus ƿ generis adunationem differentiae in species distribuunt, specieique adunationem in singulares individuasque personas accidentia partiuntur. Cum igitur haec ita sint, necesse est semper cum a genere descendis ad speciem, dividendo semper facere multitudinem, cum vero ab speciebus ascendis ad genera, componendo colligere et plura quae in specierum differentiis fuerant similitudine qualitatis adunare. In speciebus etiam idem considerari potest. ut enim ipsae individua, quae sunt infinita, una similitudine substantiali colligunt, ita individua speciem propria infinitate distribuunt Omnia enim individua disgregativa sunt et divisiva, species vero et genera collectiva, species quidem individuorum collectiva atque adunativa, specierum vero genera, ut ita dicendum sit: genus quidem species distribuunt et species ab individuis in multitudinem deducuntur, rursus autem genus quidem multas species colligit, species autem particularem singularemque multitudinem ad singularitatis deducit unitatem. Igitur plus genus adunativum est quam species. Species namque sola individua colligit, genus vero tam species quam ipsarum quoque specierum individuas contrahit singularesque personas. Sed in hoc convenienti utitur exemplo dicens quoniam PARTICIPATIONE SPECIEI, id est hominis, Cato, Plato et Cicero PLURESQUE RELIQUI HOMINES UNUS, id est milia hominum ƿ in eo quod sunt homines, unus homo est; at vero unus homo, qui specialis est, si ad homivum multitudinem qui sub ipso sunt consideretur, plures fiunt. Ita et plures homines in speciali homine unus est et specialis unus in pluribus infinitus sic igitur quod singulare quidem est, divisivum est, quod vero commune, quoniam multorum unum est, ut genus ac species, collectivum atque adunativum. ASSIGNATO AUTEM GENERE ET SPECIE, QUID EST UTRUMQUE, ET GENERE QUIDEM UNO, SPECIEBUS VERO PLURIBUS -- SEMPER ENIM IN PLURES SPECIES DIVISIO GENERIS EST -- GENUS QUIDEM SEMPER DE SPECIE PRAEDICATUR ET OMNIA SUPERIORA DE INFERIORIBUS, SPECIES AUTEM NEQUE DE PROXIMO SIBI GENERE NEQUE DE SUPERIORIBUS; NEQUE ENIM CONVERTITUR. OPORTET AUTEM AUT AEQUA DE AEQUIS PRAEDICARI, UT HINNIBILE DE EQUO, AUT MAIORA DE MINORIBUS, UT ANIMAL DE HOMINE, MINORA VERO DE MAIORIBUS MINIME; NEQUE ENIM ANIMAL DICES ESSE HOMINEM, QUEMADMODUM HOMINEM DICES ESSE ANIMAL. DE QUIBUS AUTEM SPECIES PRAEDICATUR, ƿ DE HIS NECESSARIO ET SPECIEI GENUS PRAEDICABITUR ET GENERIS GENUS USQUE AD GENERALISSIMUM; SI ENIM verUM EST SOCRATEM HOMINEM DICERE, HOMINEM AUTEM ANIMAL, ANIMAL VERO SUBSTANTIAM, VERUM EST ET SOCRATEM ANIMAL DICERE ATQUE SUBSTANTIAM. SEMPER IGITUR SUPERIORIBUS DE INFERIORIBUS PRAEDICATIS SPECIES QUIDEM DE INDIVIDUO PRAEDICABITUR, GENUS AUTEM ET DE SPECIE ET DE INDIVIDUO, GENERALISSIMUM AUTEM ET DE GENERE ET DE GENERIBUS, SI PLURA SINT MEDIA ET SUBALTERNA, ET DE SPECIE ET DE INDIVIDUO. DICITUR ENIM GENERALISSIMUM QUIDEM DE OMNIBUS SUB SE GENERIBUS SPECIEBUSQUE ET DE INDIVIDUIS, GENUS AUTEM QUOD ANTE SPECIALISSIMUM EST, DE OMNIBUS SPECIALISSIMIS ET DE INDIVIDUIS, SOLUM AUTEM SPECIES DE OMNIBUS INDIVIDUIS, INDIVIDUUM AUTEM DE UNO SOLO PARTICULARI. INDIVIDUUM AUTEM DICITUR SOCRATES ET HOC ALBUM ET HIC VENIENS, UT SOPHRONISCI FILIUS, SI SOLUS EI SIT SOCRATES FILIUS. Breviter quaecumque superius dicta sunt commemorat hoc modo. Cum, inquit, assignaverimus quid sit genus et quid species, cumque suis ea definitionibus comprehenderimus docuerimusque unum genus semper in plurimas species solvi, illud, inquit, adiungimus quoniam omnia superiora de inferioribus praedicantur, inferiora vero de superioribus minime. Et ea quae sunt utilia de praedicationis modo rite pertractat. Ostendit autem genus in plurimas species semper solvi assignata generis definitione. Quod enim de pluribus rebus specie differentibus in eo quod quid sit praedicaretur, esse definivit genus. Nihil autem sunt plurimae res specie differentes nisi plurimae species; de quibus autem praedicatur genus, in ea ipsa dissolvitur. Ostensum est igitur es definitionis assignatione unius generis esse species plures. Quae cum ita sint, genus quidem de specie praedicatur, species vero de individuis omniaque superiora de inferioribus, inferiora de superioribus nullo modo. Id quare eveniat paucis absolvam. Quae superiora sunt, substantialiter ea genera esse praediximus, qua vero sunt genera, ampliora sunt quam unaquaeque species. Neque enim in plurima divideretur genus, nisi ab unaquaque specie maius existeret. Id cum ita sit, nomen generis toti convenit speciei; non enim coaequatur solum speciei generis magnitudo, verum etiam speciem superuadit. Idcirco igitur omnis homo animal est, quoniam intra animalis vocabulum et homo et caetera continentur. At vero nullus dixerit: omne animal homo est; non enim pervenit ad totum animal hominis nomen, quia, cum sit minus, nullo modo generis vocabulo coaequatur. Itaque quae maiora sunt, de minoribus praedicantur, quae minora, non convertuntur, ut de maioribus praedicentur. At vero si qua sint aequalia, ea secundum naturae parilitatem converti necesse est, ut hinnibile atque equus, quoniam ita sibimet ƿ coaequantur, ut neque equus non sit hinnibilis neque quod sit hinnibile, non sit equus. Fit ergo ut omne hinnibile equus sit et omnis equus hinnibilis. Quae cum ita sint, ea quae superiora sunt, non modo de sibi proximis inferioribus praedicantur, verum etiam de inferiorum inferioribus. Nam si illud recipitur, ut ea quae superiora sunt, de inferioribus praedicentur, inferiorum inferiora superioribus multo magis inferiora sunt, velut substantia praedicatur de animali, quod est inferius; sed animali inferius est homo, praedicabitur igitur etiam substantia de homine. Rursus Socrates inferius est homine, praedicabitur igitur substantia de Socrate. Itaque species quidem de individuis praedieantur, genera vero et de speciebus et de individuis. Quod converti non potest; nam neque individua de speciebus aut generibus praedicantur nec species de generibus. Ita fit ut genus quod est generalissimum, de omnibus subalternis generibus praedicari et de speciebus et de individuis possit, de ipso nihil. Ultimum vero genus id est quod ante specialissimas species collocatur et de solis speciebus specialissimis dici potest, species vero de individuis, ut dictun est, individua autem de singulis praedicantur, ut Socrates et Plato, eaque maxime sunt ƿ individua quae sub ostensionem indicationemque digiti cadunt, ut hoc scamnum, hic veniens atque quae ex aliqua proprie accidentium designantur nota, ut, si quis Socratem significatione velit ostendere, non dicat 'Socrates', ne sit alius qui forte hoc nomine nuncupetur sed dicat 'Sophronisci filius', si unicus Sophronisco fuit. Individua enim maxime ostendi queunt, si vel tacito nomine sensui ipsi oculorum digito tactuue monstrentur, vel el aliquo accidenti significentur vel nomine proprio, si solus illud adeptus est nomen, vel ex parentibus, si illorum est unicus filius, vel ex quolibet alio accidenti singularitas demonstratur. Eo quod ad esse unam praedicationem habeat eiusque dictio non transeat ad alterum, sicut generis quidem ad species, specierum vero ad individua. INDIVIDUA ERGO DICUNTUR HUIUSMODI, QUONIAM EX PROPRIETATIBUS CONSISTIT UNUMQUODQUE EORUM, QUARUM COLLECTIO NUMQUAM IN ALIO EADEM ERIT. SOCRATIS ENIM PROPRIETATES NUMQUAM IN ALIO QUOLIBET ERUNT ƿ PARTICULARIUM, HAE VERO QUAE SUNT HOMINIS, DICO AUTEM EIUS QUI EST COMMUNIS, PROPRIETATES ERUNT EAEDEM IN PLURIBUS, MAGIS AUTEM IN OMNIBUS PARTICULARIBUS HOMINIBUS IN EO QUOD HOMINES SUNT. Quoniam superius individuum appellavit, huius nominis rationem conatur ostendere. Ea enim sola dividuntur quae pluribus communia sunt; his enim unumquodque dividitur quorum est commune quorumque naturam ac similitudinem continet. Illa vero in quae commune dividitur, communi natura participant proprietasque communis rei his quibus communis est convenit. At vero individuorum proprietas nulli communis est. Socratis enim proprietas, si fuit caluus, simus, propenso aluo caeterisque corporis lineamentis aut morum institutione aut forma vocis, non conveniebat in alterum; hae enim proprietates quae ex accidentibus ei obuenerant eiusque formam figuramque coniunxerant, in nullum alium conveniebant. Cuius autem proprietates in nullum alium conveniunt, eius proprietates nulli poterunt esse commones, cuius autem proprietas nulli communis est, nihil est quod eius proprietate participet. Quod vero tale est, ut proprietate eius nihil participet, ƿ dividi in ea quae non participant, non potest; recte igitur haec quorum proprietas in alium non convenit, individua nuncupantur. At vero hominis proprietas, id est specialis, convenit et in Socratem et in Platonem et in caeteros, quorum proprietates ex accidentibus venientes in quemlibet alium singularem nulla ratione conveniunt. CONTINETUR IGITUR INDIVIDUUM QUIDEM SUB SPECIE, SPECIES AUTEM SUB GENERE. TOTUM ENIM QUIDDAM EST GENUS, INDIVIDUUM AUTEM PARS, SPECIES vero ET TOTUM ET PARS SED PARS QUIDEM ALTERIUS, TOTUM AUTEM A NON ALTERIUS SED ALIIS; PARTIBUS ENIM TOTUM EST. DE GENERE QUIDEM ET SPECIE ET QUID GENERALISSIMUM ET QUID SPECIALISSIMUM ET QUAE GENERA EADEM ET SPECIES SUNT, QUAE ETIAM INDIVIDUA, ET QUOT MODIS GENUS ET SPECIES DICITUR, SUFFICIENTER DICTUM EST. Hic retractat omnia breviter quae supra latius absolvit dicens individuum ab specie contineri, species vero ipsas a genere, huiusque causam reddens ait: OMNE ENIM GENUS TOTUM EST, INDIVIDUUM PARS. Totum enim genus in eo quod genus est. Continet, tametsi species esse potest; totum enim non ut genus species est sed ut ea quae supponitur generi. Genus igitur in eo quod genus est, totum est speciebus, semper enim continet eas. At vero individuum pars semper est, numquam ƿ enim ipsum aliquid sua proprietate concludit. Species vero et totum est et pars, pars quidem generis, totum vero individuis. Et cum pars est, ad singularitatem refertur, cum totum, ad pluralitatem. Quoniam enim unum genus pluribus speciebus superest, una quaelibet species pars est generis, id est unius, quoniam autem species pluribus individuis praeest, non est uni individuo totum sed plurimis. Idcirco enim totum dicitur, quia plura continet et cohercet. Nam ut pars sit aliquid, una ipsa unius pars esse poterit, ut vero totum sit, unum ipsum unius totum esse non poterit. Idcirco alterius quidem pars est species, aliis vero totum. Et de genere quidem et specie dictum est et quid sit generalissimum genus, quoniam id cui nullum aliud superponitur genus, et quid specialissima species, quoniam ea cui species nulla supponitur, et quae genela eadem sunt, eadem et speries scilicet subalterna quibus aliquid superponitur, aliquid vero supponitur, quae etiam individua, ea scilicet quorum proprietates alteri nequeunt convenire, et quot modis genus vel species dicitur, genus quidem aut in multitudine aut in procreatione aut in participatione substantiae. Species vero aut ex figura aut ex generis suppositione, sufficienter dictum est. Quibus absolutis modum voluminis terminabo, ut quarti area libri differentiae reseruetur. De differentia disputanti non aeque illud debet occurrere quod in generis specieique tractatu de collocationis ordine quaerebatur. Illic enim meminimus inquisitum, cur esset omnibus praepositum genus, ut id primum ad disputationem veniret, cur post genus species esset iniecta, nunc vero superuacuum est dicere, cur post speciem differentia sumpta sit, cum illud iam fuerit inquisitum, cur non ante speciem collocata sit. Quodsi mirum videbatur speciem differentiae in disputationis loco fuisse praepositam, quod differentia continentior et magis amplior esset specie, quid est quod possit quisque mirari, si eandem differentiam ante proprium atque accidens collocaverit, cum proprium unius semper sit speciei, ut posterius demonstrabitur, accidens vero exteriorem quandam ostendat naturam nec omnino in substantia praedicetur, differentia vero utrumque contineat, et de pluribus speciebus et in substantia praedicari? sed haec hactenus, nunc ad ipsa Porphyrii verba veniamus. DIFFERENTIA VERO COMMUNITER ET PROPRIE ET MAGIS ƿ PROPRIE DICITUR. COMMUNITER QUIDEM DIFFERRE ALTERUM AB ALTERO DICITUR, QUOD ALTERITATE QUADAM DIFFERT QUOCUMQUE MODO VEL A SE IPSO VEL AB ALIO. DIFFERT ENIM SOCRATES A PLATONE ALTERITATE ET IPSE A SE VEL PUERO VEL IAM viRO ET FACIENTE ALIQUID VEL QUIESCENTE ET SEMPER IN ALIQUO MODO HABENDI ALTERITATIBUS. PROPRIE AUTEM DIFFERRE ALTERUM AB ALTERO DICITUR, QUANDO INSEPARABILI ACCIDENTI AB ALTERO DIFFERT. INSEPARABILE VERO ACCIDENS EST UT NASI CURUITAS, CAECITAS OCULORUM, CICATRIX, CUM ES UULNERE OBCALLUERIT. MAGIS PROPRIE DIFFERRE ALTERUM AB ALTERO DICITUR, QUANDO SPECIFICA DIFFERENTIA DISTITERIT, QUEMADMODUM HOMO AB EQUO SPECIFICA DIFFERENTIA DIFFERT RATIONALI QUALITATE. Tribus modis aliud ab alio distare praediximus, genere, specie, numero, in quibus omnibus aut secundum substantiales quasdam differentias alia res distat ab alia aut secundum accidentes. Nam quae genere vel specie distant, substantialibus quibusdam differentiis disgregata sunt, idcirco quoniam genera et species quibusdam differentiis informantur. Nam quod homo ab arbore genere distat, animalis sensibilis qualitas in eo differentiam facit. Addita enim sensibilis qualitas ƿ animato animal facit, eidem detracta facit animatum atque insensibile, quod virgulta sunt. Igitur homo atque arbor genere differunt -- utraque enim sub animalis genere poni non possunt -- differentia sensibili secundum genus discrepant, quae unius ex propositis tantum genus, id est hominis informat, ut dictum est. Illa vero quae specie distant manifestum est quod ipsa quoque differentiis substantialibus discrepant, ut homo atque equus differentiis substantialibus discrepant, rationabilitate atque irrationabilitate. Ea vero quae individua sunt et solo numero discrepant, solis accidentibus distant. Haec autem sunt vel separabilia vel inseparabilia, separabilia quidem, ut moveri, dormire; distat enim alius ab alio, quod ille somno prematur, hic vigilet. Distat item inseparabilibus accidentibus, quod hic staturae sit longioris, hic minimae. Quae cum ita sint, in ternarium numerum has differentiarum diversitates Porphyrius colligit hisque ipse nomina quibus post utatur, apponit dicens: OMNIS DIFFERENTIA VEL COMMUNITER VEL PROPRIE VEL MAGIS PROPRIE NUNCUPATUR, communiter quidem eam differentiam sumens quae quodlibet accidens monstret, quae in quadam alteritate consistit, ut si Plato a Socrate differat, quod ille sedeat, hic ambulet, vel quod ille sit senex, hic ƿ ivvenis. A se ipso etiam saepe aliquis differre potest, ut si nunc quidem faciat aliquid, cum ante quieuerit, vel si nunc adulescens iam factus sit, cum prius tenera vixisset infantia. Communes autem differentiae nuncupatae sunt, quoniam nullius propriae esse possunt differentiae sed separabilia accidentia sola significant. Nam et stare et sedere et facere aliquid ac non facere multorum atque adeo omnium et separabilia esse accidentia manifestum est. Quibus si qui differunt, communibus differentiis distare dicuntur. Praeterea puerum esse atque adulescentem vel senem, ea quoque separabilia sunt accidentia. Nam ex pueritia ad adulescentiam atque hinc ad senectutem, ab hac denique ad decrepitam usque aetatem naturae ipsius necessitate progredimur. Illud forsitan sit dubitabile de uniuscuiusque forma corporis, an ullo modo separari queat. Sed ea quoque est separabilis, nullius enim diuturna ac stabilis forma perdurat. Idcirco nec peregrinus pater relictum domi puerum, si adulescentem redux viderit, possit agnoscere; forma enim semper quae ante fuerat, permutatur atque ipsa alteritas qua distamus ab altero, semper diversa est. Constat igitur hanc communem differentiam separabilibus maxime accidentibus applicari, propria vero est quae inseparabilia significat accidentia. Ea huiusmodi sunt, ut si quis caecis nascatur oculis, si quis incuruo naso; dum enim adest nasus atque oculi, ille caecus, ille erit semper incuruus. Atque haec per naturam. Sunt vero alia quae per accidens corporibus fiunt, ut si cui uulnus ƿ inflictum cicatrice fuerit obductum, haec si obcalluerit. Propriam differentiam facit; distabit enim alter ab altero, quod hic cicatricem habeat, ille vero minime. Postremoque in his omnibus vel separabilibus accidentibus vel inseparabilibus alia sunt naturaliter accidentia, alia extrinsecus, naturaliter quidem ut pueritia vel ivuentus et totius conformatio corporis, sic caeci oculi et curuitas nasi. Et superiora quidem exempla separabilis accidentis per naturam sunt, posteriora vero inseparabilis. Item extrinsecus vel ambulare vel currere; id enim nou natura sed sola affert voluntas, natura vero posse tantum dedit, non etiam facere. Atque haec sunt separabilis accidentis extrinsecus venientis exempla, illa vero inseparabilis, ut si qua cicatrix obducta uulneri obcalluerit. Magis propriae autem differentiae praedicantur, quae non accidens sed substantiam formant, ut hominis rationabilitas; differt enim homo a caeteris, quod rationalis est vel quod mortalis. Hae sunt igitur magis propriae, quae monstrant uniuscuiusque substantiam. Nam si illae quidem idcirco communes dicuntur, quia separabiles atque omnium sunt, aliae autem propriae. Quoniam separari non possunt, quamvis sint in accidentium numero, illae iure magis propriae praedicantur, quae non modo a subiecto separari non possunt, verum subiecti ipsius speciem substantiamque perficiunt. Ex his igitur tribus differentiarum diversitatibus, id est communibus, propriis ac magis propriis, fiunt secundum genus vel speciem vel numerum discrepantiae. Nam ex communibus et propriis secundum numerum distantiae nascuntur, ex magis propriis vero secundum genus ac speciem. UNIVERSALITER ERGO OMNIS DIFFERENTIA ALTERATUM FACIT CUILIBET ADVENIENS SED EA QUAE EST COMMUNITER ET PROPRIE, ALTERATUM FACIT, ILLA AUTEM QUAE EST MAGIS PROPRIE, ALIUD. DIFFERENTIARUM ENIM ALIAE QUIDEM ALTERATUM FACIUNT, ALIAE VERO ALIUD. ILLAE QUIDEM QUAE FACIUNT ALIUD, SPECIFICAE VOCANTUR, ILLAE VERO QUAE ALTERATUM, SIMPLICITER DIFFERENTIAE. ANIMALI ENIM DIFFERENTIA ADVENIENS RATIONALIS ALIUD FECIT ET SPECIEM ANIMALIS FECIT, ILLA VERO QUAE EST MOVENDI, ALTERATUM SOLUM A QUIESCENTE FECIT; QUARE HAEC QUIDEM ALIUD, ILLA VERO ALTERATUM SOLUM FECIT. Omnis differentia alterius ab altero distantiam facit. Sed haec vel est communis et continens vel cum quodam proprio et magis proprio differentiarum modo. Quare quicquid qualibet ratione ab alio diversum est, alteratum esse dicitur. Si vero accesserit illi diversitati ut etiam specifica quadam differentia sit diversum, non alteratum solum, verum etiam aliud esse praedicatur. Alteratio igitur continens est, aliud vero intra alterationis spatium continetur; nam et quod aliud est, alteratum est sed nou omne quod alteratum est, aliud dici potest. Itaque si accidentibus aliquibus fuerit facta diversitas, alteratum ƿ quidem effectum est, quoniam quidem quolibet modo vel ex quibuslibet differentiis considerata diversitas alterationem facit intellegi, aliud vero non fit, nisi substantiali differentia alterum ab altero fuerit dissociatum. Itaque communes et propriae differentiae, quoniam accidentium, ut dictum est, sunt, solum efficiunt alteratum. Aliud vero minime, magis propriae autem, quoniam substantiam tenent et in subiecti forma prnedicantur, non modo alteratum, quod est commune vel substantiali vel accidenti differentiae sed etiam aliud faciunt, quod ea sola retinet differentia quae substantiam continet formamque suhiecti. Atque ilae quidem differentiao quae faciunt aliud, specificab nuncupantur idcirco, quod ipsae efficiunt speciem; quam cum substantialibus differentiis informaverint, faciunt ab aliis ita esse diversam, ut non aiterata solum sit, verum etiam tota alia praedicetur. Itaque fit huiusmodi divisio, differentiarum ut aliae alteratum faciant, aliae vero aliud. Et illae quidem quae faciunt alteratum, simpliciter pro nomine differentiae nuncupantur, illae vero quae aliud, specificae differentiae praedicantur. Atque, ut planius liqueat quid sit alteratum, quid aliud, tali describuntur termino vel declarantur exemplo: aliud est quod tota speciei ratione diversum est, ut equus ab homine, quoniatll rationalis differentia animali advenieus hominem fecit aliudque eum quam equum esse constituit. Item si unus homo sedeat, alter assistat, non efficietur homo diversus ab homine sed eos alteratio sola disiungit, ut eum qui assistit ab eo qui ƿ sedet faciat alteratum. Item si ille sit nigris oculis, ille caesiis, nihil, quantum ad formam humanitatis attinet, permutatum est. Ita secundum has differentias alteratio sola consistit. At si equus quidem iaceat, homo vero ambulet, et aliud est equus ab homine et alteratum, dupliciter quidem alteratum, semel vero aliud. Alteratum est enim, vel quod omnino specie diversum est -- et est aliud; omne enim aliud, ut dictum est, etiam alteratum est -- vel quod accidentibus distat, quod ille iaceat, hic ambulet, semel vero est aliud, quod rationabili atque irrationabili differentiis disgregatur, quae specificae sunt et substantiales dicuntur. Est igitur alteratum quod ab alio qualibet ratione diversum est. SECUNDUM IGITUR ALIUD FACIENTES DIVISIONES FIUNT A GENERIBUS IN SPECIES ET DEFINITIONES ASSIGNANTUR, QUAE SUNT EX GENERE ET HUIUSMODI DIFFERENTIIS, SECUNDUM AUTEM EAS QUAE SOLUM ALTERATUM FACIUNT, ALTERATIO SOLA CONSISTIT ET ALIQUO MODO SE HABENDI PERMUTATIONES. Quoniam in principio operis huius generis, speciei, differentiae, ƿ proprii accidentisque notitiam ad divisionem atque ad definitionem utilem esse praedixit, idcirco nunc differentiarum ipsarum facta divisione easdem partitur et segregat, quaenam differentiae divisionibus ac definitionibus accommodentur, quae vero minime. Quoniam igitur divisio generis ita in species facienda est, ut illae a se species omni substantiae ratione diversae sint, idcirco non probat assumendas esse eas ad divisionem differentias quae vel separabilis vel inseparabilis accidentis significationem tenent, idcirco quoniam, ut dictum est, solum faciunt alteratum, aliud vero perficere et informare non possunt. Inutiles igitur sunt ad divisionem hae differentiae quae faciunt alteratum. Segregandae igitur sunt communes et propriae a generis divisione, illae assumendae tantum quae sunt magis propriae. Illae enim faciunt aliud, quod generis divisio videtur exposcere. Ad definitionem quoque eaedem magis propriae plurimum valent, communes et propriae velut inutiles segregantur; communes enim et propriae, quoniam accidens diversi generis ferunt, nihil substantiae ratione conformant, definitio vero omnis substantiam conatur ostendere. Specificae vero differentiae illae sunt quae, ut superius dictum est, speciem informant substantiamque perficiunt; hae sunt magis propriae. Eaedem igitur sicut in divisionem, ita etiam in definitionem assumuntur. ut enim dictum est, eaedem differentiae ƿ nunc quidem constitutivae ad definitionem specierum sunluntur, nunc divisivae ad partitionem generis accommodantur. Ita igitur cum divisivae sunt generis, aliud constituunt. In substantiae vero definitione speciei informationem faciunt, cumque magis propriae et aliud faciant et specificae sint, eo quidem quo aliud faciunt. Divisionibus aptae sunt. Eo vero quo speciem informant. Definitionibus accommodatae sunt. Communes autem et propriae quoniam neque aliud faciunt sed alteratum, neque omnino substantiam monstrant, aeque a divisione ut a definitione disiunctae sunt. A SUPERIORIBUS ERGO RURSUS INCHOANTI DICENDUM EST DIFFERENTIARUM ALIAS QUIDEM ESSE SEPARABILES, ALIAS VERO INSEPARABILES. MOVERI ENIM ET QUIESCERE ET SANUM ESSE ET AEGRUM ET QUAECUMQUE HIS PROXIMA SUNT, SEPARABILIA SUNT, AT VERO AQUILUM ESSE VEL SIMUM VEL RATIONALE VEL IRRATIONALE INSEPARABILIA. IN SEPARABILIUM AUTEM ALIAE QUIDEM SUNT PER SE, ALIAE ƿ VERO PER ACCIDENS; NAM RATIONALE PER SE INEST HOMINI ET MORTALE ET DISCIPLINAE ESSE PERCEPTIBILE, AT VERO AQUILUM ESSE VEL SIMUM SECUNDUM ACCIDENS ET NON PER SE. Superius differentias triplici divisione partitus est dicens aut communes esse aut proprias aut magis proprias, dehinc easdem alia divisione in duas secuit partes dicens has quidem aliud facere, illas vero alteratum. Nunc tertiam earum quidem facit divisionem dicens alias esse separabiles, alias inseparabiles, posse autem de unoquoque cuius multae sunt differentiae, plurimas fieri divisiones ex ipsa differentiarum natura manifestum est. Nam si omnis divisio differentiis distribuitur quorum multae sunt differentiae, multas etiam divisiones esse necesse est. Fit autem ut animal dividatur quidem hoc modo: animalis alia quidem sunt rationabilia, alia irrationabilia, item alia mortalia, alia immortalia; item alia pedes habentia, alia minime; rursus alia herbis uescentia, alia carnibus, alia seminibus. Ita nihil mirum videri debet, si multiplex differentiae est facta partitio. Ac primum quidem cum in ternarium numerum differentiae membra secuisset, communes et proprias et magis proprias nuncupavit. Secunda vero divisio communes et proprias intra nomen alteratum facientis inclusit, magis proprias vero intra aliud facientis. Haec vero tertia divisio, quae ait DIFFERENTIARUM ALIAS ESSE SEPARABILES, ALIAS INSEPARABILES, unam quidem ex alteratum facientibus separabilibus differentiis adiungit, caeteras vero intra inseparabilis differentiae vocabulum claudit. Una quidem ex alteratum facientibus, id est propria differentia, et reliqua quae aliud facere demonstrata est, id est magis propria, inseparabiles differentiae esse dicuntur. F quarum subdivisio fit. Inseparabilium differentiarum aliae sunt per se, aliae secundum accidens, per se quidem magis propriae, secundum accidens vero propriae. Per se autem aliquid inesse dicitur quod alicuius substantiam informat. Si enim idcirco quaelibet species est, quoniam substantiali differentia constituitur, illa differentia per se subiecto adest neque per accidens aut per quodlibet aliud medium sed sui praesentia speciem quam tuetur informat, ut hominem rationabilitas, homini enim huiusmodi differentia per se inest, idcirco enim homo est, quia ei rationabilitas adest; quae si discesserit, species hominis non manebit. Et has quidem quae substantiales sunt, inseparabiles esse nullus ignorat; separari enim a subiecto non poterunt, nisi interempta sit natura subiecti. Secundum accidens vero inseparabiles differentiae sunt hae quae propriae nuncupantur, ut aquilum esse vel simum; quae idcirco per accidens nuncupantur, quoniam iam constitutae speciei extrinsecus accidunt nihil subiecti substantiae commodantes. ILLAE IGITUR QUAE PER SE SUNT, IN SUBSTANTIAE ƿ RATIONE ACCIPIUNTUR ET FACIUNT ALIUD, ILLAE VERO QUAE SECUNDUM ACCIDENS, NEC IN SUBSTANTIAE RATIONE DICUNTUR NEC FACIUNT ALIUD SED ALTERATUM. ET ILLAE QUIDEM QUAE PER SE SUNT, NON SUSCIPIUNT MAGIS ET MINUS, ILLAE vero QUAE PER ACCIDENS, VEL SI INSEPARABILES SINT, INTENTIONEM RECIPIUNT ET REMISSIONEM; NAM NEQUE GENUS MAGIS AUT MINUS PRAEDICATUR DE EO CUIUS FUERIT GENUS, NEQUE GENERIS DIFFERENTIAE, SECUNDUM QUAS DIVIDITUR; IPSAE ENIM SUNT QUAE UNIUSCUIUSQUE RATIONEM COMPLENT, ESSE AUTEM UNI CUIQUE UNUM ET IDEM NEQUE INTENTIONEM NEQUE REMISSIONEM SUSCIPIENS EST, AQUILUM AUTEM ESSE VEL SIMUM VEL COLORATUM ALIQUO MODO ET INTENDITUR ET REMITTITUR. Differentiis rite partitis earum inter se distantiam monstrat atque unam quidem repetit quam superius dixit. Cum enim tres esse dixisset differentias, communes, proprias, magis proprias, alteratum facere dixit proprias, sicut etiam communes, aliud mimme sed hoc solis magis propriis reservavit. Nunc igitur idem repetit dicens quoniam inseparabiles differentiae quae substantiam monstrant, id est quae per se subiectis speciebus insunt easque perficiunt, aliud faciunt, illae vero ƿ quae sunt propriae, id est secundum accidens inseparabiles differentiae, neque in substantia insunt nec aliud faciunt sed tantum, ut superius dictum est, alteratum. Item alia distantia est earum differentiarum quae secundum substantiam sunt, ab his quae secundum accidens, quoniam quae substantiam monstrant, intendi aut remitti non possunt, quae vero sunt secundum accidens, et intentione crescunt et remissione decrescunt. Id autem probatur hoc modo. Unicuique rei esse suum neque crescere neque deminui potest; nam qui homo est, humanitatis suae nec crementa potest nec detrimenta suscipere. Nam neque ipse a se plus aut minus hodie vel quolibet alio tempore homo esse potest nec homo rursus ab alio homine plus homo potest esse vel animal. Utrique enim aequaliter animalia, aequaliter homines esse dicuntur. Quodsi uni cuique esse suum nec cremento ampliari potest nec inminutione decrescere, quod per id facile monstrari potest, quoniam quae genera sunt vel species. Nulla intentione vel remissione variantur, non est dubium quin differentiae quoque, quae uniuscuiusque speciei substantiam formant, nec remissionis detrimenta suscipiant nec intentionis augmenta. Itaque substantiales differentiae neque intentionem neque remissionem suscipiunt. Huius causa haec est. Quoniam esse unicuique unum et idem est, et intentionem remissionemue non suscipit huius exemplum. Genus ƿ enim dici non potest plus minusue cuilibet genus; omnibus enim genus aequaliter superponitur. Differentiae quoque quae dividunt genus et informant speciem, quoniam speciei essentiam complent, nec intentionem recipiunt nec remissionem. Quae vero secundum accidens differentiae sunt inseparabiles, ut aquilum esse vel simum vel coloratum aliquo modo, et intentionem suscipiunt et remissionem. Fieri enim potest ut hic paulo sit nigrior, hic vero amplius simus, ille minus aquilus, at vero quod non omnes homines aequaliter rationales mortalesque sint nec specierum nec differentiarum natura videtur admittere. CUM IGITUR TRES SPECIES DIFFERENTIAE CONSIDERENTUR ET CUM HAE QUIDEM SINT SEPARABILES, ILLAE VERO INSEPARABILES, ET RURSUS INSEPARABILIUM CUM HAE QUIDEM SINT PER SE, ILLAE VERO PER ACCIDENS, RURSLLS EARUM QUAE SUNT PER SE DIFFERENTIARUM ALIAC QUIDEM SUNT SECUNDUM QUAS DIVIDIMUS GENERA IN SPECIES, ALIAE VERO SECUNDUM QUAS EA QUAE DIVISA SUNT SPECIFICANTUR, UT CUM PER SE DIFFERENTIAE OMNES HUINSMODI SINT, ANIMATI ET INANIMATI, ƿ SENSIBILIS ET INSENSIBILIS, RATIONALIS ET IRRATIONALIS, MORTALIS ET IMMORTALIS, EA QUIDEM QUAE EST ANIMATI ET SENSIBILIS DIFFERENTIA. CONSTITUTIVA EST SUBSTANTIAE ANIMALIS -- EST ENIM ANIMAL SUBSTANTIA ANIMATA SENSIBILIS -- EA VERO QUAE EST MORTALIS ET IMMORTALIS DIFFERENTIA ET RATIONALIS ET IRRATIONALIS, DIVISIVAE SUNT ANIMALIS DIFFERENTIAE; PER EAS ENIM GENERA IN SPECIES DIVIDIMUS. Fit nunc differentiarum plena et suprema divisio, quae est huiusmodi. Differentiarum aliae sunt separabiles, aliae inseparabiles, inseparabilium aliae sunt secundum accidens, aliae substantiales. Substantialium aliae sunt divisibiles generis, aliae constitutivae specierum. Quod vero ait: CUM IGITUR TRES SPECIES DIFFERENTIAE CONSIDERENTUR, ad hoc retulit, quod in prima differentiarum divisione partim eas communes esse, partim proprias, partim magis proprias disit, quas rursus tres differentias alias separabiles esse monstravit, alias inseparabiles, separabiles quidem commlmes, inseparabiles vero proprias ac magis proprias. Inseparabilium vero fecit divisionem dicens alias esse secundum accidens, quae propriae nuncupantur, magis proprias vero secundum substantiam considerari. Earum vero quae secundum substantiam sunt, subdivisionem facit, quod ƿ aliae earum genus dividant, aliae speciem informent. Ad cuius rei facilem cognitionem illa tertii libri specierum generumque dispositio transcribatur. Sitque primum substantia, sub hac corporeum atque incorporeum, sub corporeo animatum atque inanimatum, sub animato sensibile atque insensibile, sub quo animal, sub animali rationale atque irrationale, sub rationali mortale atque immortale et sub mortali species hominis, quae solis deinceps individuis praeponatur. In hac igitur divisione omnes hae differentiae specificae nuncupantur, generum enim specierumque differentiae sunt sed generum quidem divisivae, specierum autem constitutivae. Id autem probatur hoc modo. Substantiam quippe corporei atque incorporei differentiae partiuntur, corporeum vero animati atque inanimati, animatum sensibilis atque insensibilis. Ita igitur genera substantiales differentiae partiuntur et dicuntur generum divisivae. At velo si eaedem differentiae quae a genere descendentes genus dividunt, colligantur et in unum quae possunt iungi copulentur, species informatur. Nam cum animal species sit substantiae -- omnia enim superiora de inferioribus praedicantur et quicquid inferius fuerit, species erit etiam superioris -- animatum tamen atque ƿ sensibile quae sunt differentiae, si referantur ad genera, divisivae sunt, constitutivae vero fiunt animalis eiusque substantiam formant atque constituunt definitionemque conformant, ut sit animal substantia animata sensibilis. Substantia quidem genus, animatum vero atque sensibile eiusdem differentiae constitutivae. Item animal rationabilitas atque irrationabilitas dividit, mortali etiam atque immortali dividitur sed iuncta rationabilitas atque mortalitas, quae animalis divisivae fuerant, fiunt hominis constitutivae eiusque perficiunt speciem atque omnem eius rationem definitionis informant atque perficiunt. At si irrationabilitas cum mortalitate iungatur, fiet equus aut quodlibet animal, quod ratione non utitur, rationabilitas vero atque immortalitas copulatae dei substantiam informant. Ita eaedem differentiae cum referuntur ad genera, divisivae generum fiunt, si vero ad inferiores species considerentur, informant species earumque substantiam convenienti copulatione constituunt. In hoc quaesitum est, quemadmodum dicerentur esse hae differentiae ƿ specierum constitutivae, cum irrationabilis differentia atque immortalis nullam speciem videantur efficere. Respondemus primum quidem placere Aristoteli caelestia corpora animata non esse: quod velo animatum non sit, animal esse non posse; quod vero non sit animal, nec rationale esse concedi. Sed eadem corpora propter simplicitatem et perpetuitatem motus aeterna esse confirmat. Est igitur aliquid quod ex duabus his differentiis conficiatur, irrationabili scilicet atque immortali. Quodsi magis cedendum Platoni est et caelestia corpora animata esse credendum, nullum quidem his differentiis potest esse subiectum -- quicquid enim irrationabile est corruptioni subiacens et generationi, immortale esse non poterit -- sed tamen hae differentiae, quoniam substantialium differentiarum in numero sunt, si iungi ullo modo potuissent, earum naturam et speciem quoque possent efficere. Atque ut intellegatur, quae sit haec potentia effieiendae substantiae specieique formandae respiciamus ad proprias atque communes, quae tametsi iungantur, speciem substantiamque nulla ratione constituunt. Si quis enim loquatur ambulans, quae sunt duae communes differentiae, vel si albus ac longus, num idcirco isdem eius substantia constituitur? Minime. Cur? Quia non eiusdem sunt generis, quae alicuius possint constituere et conformare substantiam. ƿ Ita igitur hae, id est irrationale atque immortale, etiamsi subiectum aliquod habere non possunt, possent tamen substantiam efficere, si ullo modo iungi copularique potuissent. Praeterea irrationale iunctum cum mortali substantiam pecudis facit: est igitur constitutiva irrationalis differentia. Item immortale ac rationale coniuncta efficiunt deum: est igitur immorlale quod speciem formet. Quodsi inter se iungi nequeunt, non idcirco quod in natura earum est, abrogatur. SED HAE QUIDEM QUAE DIVISIVAE SUNT DIFFERENTIAE GENERUM, COMPLETIVAE FIUNT ET CONSTITUTIVAE SPECIERUM; DIVIDITUR ENIM ANIMAL RATIONALI ET IRRATIONALI DIFFERENTIA ET RURSUS MORTALI ET IMMORTALI DIFFERENTIA. SED EA QUAE EST RATIONALIS DIFFERENTIA ET MORTALIS, CONSTITUTIVAE FIUNT HOMINIS, RATIONALIS VERO ET IMMORTALIS. DEI, ILLAE vero QUAE SUNT IRRATIONALIS ET MORTALIS, IRRATIONABILIUM ANIMALIUM. SIC ETIAM ET SUPREMAE SUBSTANTIAE CUM DIVISIVA SIT ANIMATI ET INANIMATI DIFFERENTIA ET SENSIBILIS ET INSENSIBILIS, ANIMATA ET SENSIBILIS CONGREGATAE AD SUBSTANTIAM ANIMAL PERFECERUNT. Geminum differentiarum usum esse demonstrat, unum quidem quo genera dividuntur, alium vero quo species informantur; neque enim hoc solum differentiae faciunt, ut genera partiantur, verum etiam dum genera dividunt, species in quas genera deducuntur efficiunt. Itaque quae divisivae sunt generum, fiunt constitutivae specierum, huiusque rei illud exemplum est quod ipse subiecit: animalis quippe differentiae sunt divisivae rationale atque irrationale, mortale atque immortale, his enim praedicatio diniditur animalis. Omne enim quod animal est, aut rationale aut irrationale aut mortale aut immortale est. Sed istae differentiae quae dividunt genus quod est animal speciei substantiam formam quae constituunt. Nam cum sit homo animal, efficitur rationali mortalique differentiis, quae dudum animal partiebantur. Item cum sit equus animal, irrationali mortalique differentiis constituitur, quae dudum animal dividebant. Deus autem cum sit animal, ut de sole dicamus. Rationali immortalique efficitur differentiis, quas dividere genus habita partitio paulo ante monstravit. Sed hic, ut diximus deum corpoleum intellegi oportet, ut solem et caelum caeteraque huiusmodi, quae cum animata et rationabilia Plato esse confirmat, tum in deorum vocabulum antiquitatis veneratione probantur assumpta, de primo quoque genere, id est substantia demonstrantur venire. Nam cum eius divisivae sint differentiae ƿ animatum atque inanimatum, sensibile atque insensibile, iunctae differentiae sensibilis atque animati efficiunt substantiam animatam atque sensibilem, quod est animal. Iure igitur dictum est, quae divisivae sunt differentiae generum, easdem esse constitutivas specierum. QUONIAM ERGO EAEDEM ALIQUO MODO QUIDEM ACCEPTAE FIUNT CONSTITUTIVAE, ALIQUO MODO AUTEM DIVISIVAE, SPECIFICAE OMNES VOCANTUR. ET HIS MAXIME OPUS EST AD DIVISIONES GENERUM ET DEFINITIONES SED NON HIS QUAE SECUNDUM ACCIDENS INSEPARABILES SUNT, NEC MAGIS HIS QUAE SUNT SEPARABILES. Omnes a genere differentias procedentes genus ipsum a quo procedunt, dividere nullus ignorat. Ipsae autem quae dividunt genus, si ad posteriores species applicentur, informant substantias easque perficiunt. Eaedem igitur sunt constitutivae specierum, eaedem divisibiles generum, alio tamen modo atque alio consideratae, ut si ad genus relatae quidem in contrariam divisionem spectentur, divisibiles generis inveniuntur, si vero iunctae aliquid efficere possint, specierum constitutivae sunt. Quae cum ita sint, hae differentiae quae genus dividunt, rectissime divisivae nominanturÑquae enim constitumlt speciem, specificae sunt sed constituunt speciem hae differentiae quae ƿ sunt generis divisivae Ñ eaedemque sunt specierum constitutivae. Quare iure quae generum divisivae sunt et quae specierum constitutivae, specificae nuncupantur. Has igitur in divisione generis et in definitione specierum accipi oportere manifestum est. Quoniam enim divisivae sunt, per eas dividi oportet genus, quoniam autem constitutivae, per eas species definiri; quibus enim unumquodque constituitur, isdem etiam definitur. Constituitur autem species per differentias generis divisivas, quae sunt specificae. Iure igitur specificae solae et in generis divisione et in specierum definitione ponuntur. Et de specificis quidem haec ratio est, de his autem quae vel separabilia vel inseparabilia continent accidentia, nihil in generum divisione vel definitione specierum poterit assumi, idcirco quoniam quae divisibiles sunt, substantiam generis dividunt, et quae constitutivae sunt. Substantiam speciei constituunt. Quae vero sunt inseparabilia accidentia, nullius substantiam informant. Unde fit ut multo minus separabilia accidentia ad divisiones generum vel specierum definitiones accommodentur; omnino enim dissimiles sunt substantialibus differentiis. Nam inseparabilia accidentia hoc fortasse habent commune cum specificis, hoc est substantialibus differentiis, quod aeque subiectum non relinquunt, sicut nec specificae differentiae. Separabilia autem accidentia ne hoc quidem; separari ƿ enim possunt, nec tantum potestate et mentis ratiocinatione sed actus etiam praesentia, et omnino veniendi vel discedendi varietatibus permutantur. QUAS ETIAM DETERMINANTES DICUNT: DIFFERENTIA EST QUA ABUNDAT SPECIES A GENERE. HOMO ENIM AB ANIMALI PLUS HABET RATIONALE ET MORTALE: ANIMAL ENIM NEQUE IPSUM NIHIL HORUM EST -- NAM UNDE HABEBUNT SPECIES DIFFERENTIAS? -- NEQUE ENIM OMNES OPPOSITAS HABET -- NAM IN EODEM SIMUL HABEBUNT OPPOSITA -- SED, QUEMADMODUM PROBANT, POTESTATE QUIDEM OMNES HABET SUB SE DIFFERENTIAS, ACTU VERO NULLAM. AC SIC NEQUE EX HIS QUAE NON SUNT, ALIQUID FIT NEQUE OPPOSITA CIRCA IDEM SUNT. Specificas differentias definitione concludit dicens substantiales differentias a quibusdam tali descriptionis ratione finiri: DIFFERENTIA SPECIFICA EST QUA ABUNDAT SPECIES A GENERE. Sit enim genus animal, species homo: habet igitur homo differentias in se, quae eum constituunt, rationale atque mortale; omnis enim species constitutivas formae suae differentias in se retinet nec praeter illas esse potest, quarum congregatione perfecta est. Si igitur animal quidem solum genus est, homo vero est animal rationale mortale, plus habet homo ab animali id quod rationale est atque mortale. Quo igitur abundat species ƿ a genere, id est quo superat genus et quo plus habet a genere, hoc est specifica differentia. Sed huic definitioni quaedam quaestio videtur occurrere habens principium ex duabus per se propositionibus votis, una quidem, quoniam duo contraria in eodem esse non possunt, alia vero, quoniam ex nihilo nihil fit. Nam neque contraria pati sese possunt, ut in eodem simul sint, nec aliquid ex nihilo fieri potest; omne enim quod fit, habet aliquid unde effici possit atque formari.                                             Quae propositiones talem faciunt quaestionem. Dictum est differentiam esse id qua plus haberet species a genere. Quid igitur? Dicendum est genus eas differentias quas habent species, non habere? Et unde habebit species differentias quas genus non habet? Nisi enim sit unde veniant, differentiae in speciem venire non possunt. Quodsi genus quidem has differentias non habet, species autem habet, videntur ex nihilo differentiae in speciem comlenisse et factum esse aliquid ex nihilo, quod fieri non posse superius dicta propositio monstravit. Quod si differentias omnes genus continet, differentiae autem in contraria dissoluuntur, fiet ut rationabilitatem atque irrationabilitatem, mortalitatem atque immortalitatem simul habeat animal, quod est genus, et erunt in eodem bina contraria, quod fieri non potest. Neque enim sicut in corpore solet esse alia pars alba, alia nigra, ita fieri in genere potest; genus enim per se consideratum partes non habet, nisi ad species referatur. Quicquid igitur habet, non partibus sed tota sui magnitudine retinebit. Nec illud dubium est, quin in partibus suis genus habeat ƿ contrarietates, ut animal in homine rationabilitatem, in bove contrarium.            Sed nunc non de speciebus quaerimus, de quibus constat sed an ipsum per se genus eas differentias quas habent species, habere possit atque intra suae substantiae ambitum continere. Hanc igitur quaestionem tali ratione dissolvimus. Potest quaelibet illa res id quod est non esse sed alio modo esse, alio vero non esse, ut Socrates cum stat, et sedet et non sedet sedet quidem potestate, actu vero non sedet. Cum enim stat, manifestum est eum pon agere sessionem sed potius standi immobilitatem. Sed rursus cum stat sedet, non quia iam sedet sed quia sedere potest; ita actu quidem non sedet, potestate vero sedet. Et ouum animal est et non est animal. Non est quidem animal actu, adhuc namque ouum est nec ad animalis processit vivificationem sed idem tamen est animal potestate, quia potest effici animal, cum formam ac spiritum vivificationis acceperit. Ita igitur genus et habet has differentias et non habet, non habet quidem actu sed habet potestate. Si enim ipsum per se animal consideretur, differentias non habebit; si autem ad species reducatur, habere potest sed distributim atque ut eius speciebus separatim nihil possit evenire contrarium. Ita ipsum genus si per se consideretur, ƿ differentiis caret; quod si ad species referatur, per distributas species vel in partibus suis contraria retinebit, atque ita nec ex nihilo venerunt differentiae quas genus retinet potestate nec utraque contraria in eodem sunt, cum contrarias differentias in eo quod dicitur genus, actu non habet: impossibilitas enim eius propositionis quae dicit contraria in eodem esse non posse, in eo consistit quod contraria actu in eodem esse non possunt. Nam potestate et non actu duo contraria in eodem esse nihil impedit. Quae vero nos contraria diximus, Porphyrius opposita nuncupavit. Est enim genus contrarii oppositum; omnia enim contralia, si sibimet ipsis considerantur, opposita sunt. DEFINIUNT AUTEM EAM ET HOC MODO: DIFFERENTIA EST QUOD DE PLURIBUS ET DIFFERENTIBUS SPECIE IN EO QUOD QUALE SIT PRAEDICATUR; RATIONALE ENIM ET MORTALE DE HOMINE PRAEDICATUM IN EO QUOD QUALE QUIDDAM EST HOMO DICITUR SED NOLL IN EO QUOD QUID EST. QUID EST ENIM HOMO INTERROGATIS NOBIS CONVENIENS EST DICERE ANIMAL, QUALE AUTEM ANIMAL INQUISITI, QUONIAM RATIONALE ET MORTALE EST, CONVENIENTER ASSIGNABIMUS. Tres sunt interrogationes ad quas genus, species, differentia, proprium atque accidens respondetur, haec autem sunt: quid sit, quale sit, quomodo se habeat. Nam si quis interroget: quid est Socrates? Responderi per genus ac speciem convenit aut animal aut homo. Si quis quomodo se habeat Socrates interroget, iure accidens respondebitur, id est aut sedet aut legit aut caetera. Si quis vero qualis sit Socrates interroget, aut differentia aut proprium aut accidens respondebitur, id est vel rationalis vel risibilis vel caluus. Sed in proprio quidem illa est observatio, quod illud proprium dici potest quod de una specie praedicatur, accidens vero tale est quod qualitatem designet quae non substantiam significet, differentia vero talis est quae substantiam demonstret. Interrogati igitur qualis unaquaeque res sit, si volumus reddere substantiae qualitatem, differentiam praedicamus. Quae differentia numquam de una tantum specie praedicatur, ut mortale vel rationale sed de pluribus. Quod igitur de pluribus speciebus inter se differentibus praedicatur ad eam interrogationem, quae quale sit id de quo quaeritur interrogat, ea est differentia cuius talem posuit definitionem: DIFFERENTIA EST QUOD DE PLURIBUS ƿ SPECIE DIFFERENTIBUS IN EO QUOD QUALE SIT PRAEDICATUR. Cuius definitionis causam rationemque pertractans ait: REBUS ENIM EX MATERIA ET FORMA CONSTANTIBUS VEL AD SIMILITUDINEM MATERIAE ET FORMAE CONSTITUTIONEM HABENTIBUS, QUEMADMODUM STATUA EX MATERIA EST AERIS, FORMA AUTEM FIGURA. SIC ET HOMO COMMUNIS ET SPECIALIS EX MATERIA QUIDEM SIMILITER CONSISTIT GENERE, EX FORMA AUTEM DIFFERENTIA, TOTUM AUTEM HOC ANLMAL RATIONALE MORTALE HOMO EST, QUEMADMODUM ILLIC STATUA. Dixit superius differentias esse quae in qualitate speciei praedicarentur, nunc autem causas exequitur, cur speciei qualitas differentia sit. Omnes, inquit, res vel ex materia formaque consistunt vel ad similitudinem materiae atque formae substantiam sortiuntur. Ex materia quidem formaque subsistunt ƿ omnia quaecumque sunt corporalia; nisi enim sit subiectum corpus quod suscipiat formam, nihil omnino esse potest. Si enim lapides non fuissent. Muri parietesque non essent, si lignum non fuisset, omnino nec mensa quidem, quae ex ligni materia est, esse potuisset. Igitur supposita materia ac praeiacente cum in ipsam figura superuenerit, fit quaelibet illa res corporea ex materia formaque subsistens, ut Achillis statua ex aeris materia et ipsius Achillis figura perficitur. Atque ea quidem quae corporea sunt, manifestum est ex materia formaque subsistere, ea vero quae sunt incorporalia, ad similitudinem materiae atque formae habent suppositas priores antiquioresque naturas, super quas differentiae venientes efficiunt aliquid quod eodem modo sicut corpus tamquam ex materia ac figura consistere videatur, ut in genere ac specie additis generi differentiis species effecta est. Ut igitur est in Achillis statua aes quidem materia, forma vero Achillis qualitas et quaedarn figura, ex quibus efficitur Achillis statua, quae subiecta sensibus capitur, ita etiam in specie, quod est homo, materia quidem eius genus est, quod est animal, cui superveniens qualitas rationalis animal rationale, id est speciem fecit. Igitur speciei materia quaedam est genus, forma vero et quasi qualitas differentia. Quod est igitur in statua aes, hoc est in specie genus, quod in statua figura conformans, id in specie differentia, quod in statua ipsa statua, quae ex aere ƿ figuraque conformatur, id in specie ipsa species, quae ex genere differentiaque coniungitur. Quodsi materia quidem speciei genus est, forma autem differentia, omnis vero forma qualitas est, iure omnis differentia qualitas appellatur. Quae cum ita sint, iure in eo quod quale sit interrogantibus respondetur. DESCRIBUNT AUTEM HUIUSMODI DIFFERENTIAS ET HOC MODO: DIFFERENTIA EST QUOD APTUM NATURA EST DIVIDERE QUAE SUB EODEM SUNT GENERE; RATIONALE ENIM ET IRRATIONALE HOMINEM ET EQUUM, QUAE SUB EODEM SUNT GENERE, QUOD EST ANIMAL, DIVIDUNT. Haec quidem definitio cum sit usitata atque ante oculos exposita, eam tamen plenius dilucideque declaravit. Omnes enim differentiae idcirco differentiae nuncupantur, quia species a se differre faciunt, quas unum genus includit, ut homo atque equus propriis discrepant differentiis; nam sicut homo animal est, ita etiam equus, ergo secundum genus nullo modo distant. Quae igitur secundum genus minime discrepant, ea differentiis distribuuntur. Additum enim rationale quidem homini, irrationale vero equo equus atque homo, quae sub eodem fuerant genere; distribuuntur et discrepant, additis scilicet differentiis. ASSIGNANT AUTEM ETIAM HOC MODO: DIFFERENTIA EST QUA DIFFERUNT A SE SINGULA; NAM SECUNDUM GENUS NON DIFFERUNT. SUMUS ENIM MORTALIA ANIMALIA ET NOS ET IRRATIONABILIA SED ADDITUM RATIONABILE SEPARAVIT NOS AB ILLIS, ET RATIONABILES SUMUS ET NOS ET DII SED MORTALE APPOSITUM DISIUNXIT NOS AB ILLIS. Vitiosa ratione et non sana quod uult explicat definitio quorundam. Id enim esse dicunt differentiam qua unaquaeque res ab alia distet. In qua definitione nihil interest quod ita dixit an ita concluserit: differentia est id quod est differentia. Etenim differentiae nomine in eiusdem differentiae usus est ƿ definitione dicens: DIFFERENTIA EST QUA DIFFERUNT A SE SINGULA. Quodsi adhuc differentia nescitur, nisi definitione clarescat, differre quoque quid sit qui poterimus agnoscere? Ita nihil amplius attulit ad agnitionem qui differentiae nomine id eiusdem usus est definitione. Est autem communis et uaga nec includens substantiales differentias sed quaslibet etiam accidentes hoc modo: DIFFERENTIA EST QUA A SE DIFFERUNT SINGULA; quae enim genere eadem sunt, differentia discrepant, ut cum homo atque equus idem sint in animalis genere, quoninm utraque sunt animalia, differunt tamen differentia rationali, et cum dii atque homines sub rationalitate sint positi, differunt mortalitate. Rationale igitur hominis ad equum differentia est, mortale hominis ad deum, atque hoc quidem modo substantiales differentiae colliguntur. Quodsi Socrates sedeat, Plato vero ambulet, erit differentia ambulatio vel sessio, quae substantialis non est. Namque istam quoque differentiam definitio videtur incllldere, cum dicit: DIFFERENTIA EST QUA DIFFERUNT SINGULA; quocumque enim Socrates a Platone distiterit -- nullo autem alio distare nisi accidentibus potest -- id erit differentia secundum superioris terminum definitionis. Quam rem scilicet viderunt etiam hi qui definitionis huius uagum communemque finem reprehendentes certae conclusionis terminum subiecerunt. INTERIUS AUTEM PERSCRUTANTES DE DIFFERENTIA DICUNT, NON QUODLIBET EORUM QUAE SUB EODEM SUNT GENERE DIVIDENTIUM ESSE DIFFERENTIAM SED QUOD AD ESSE CONDUCIT ET QUOD EIUS QUOD EST ESSE REI PARS EST; NEQUE ENIM QUOD APTUM NATUM EST NAVIGARE ERIT HOMINIS DIFFERENTIA, ETSI PROPRIUM SIT HOMINIS. DICIMUS ENIM 'ANIMALIUM HAEC QUIDEM APTA NATA SUNT AD NAVIGANDUM, ILLA VERO MINIME', DINIDENTES AB ALIIS SED APTUM NATUM ESSE AD NAVIGANDUM NON ERAT COMPLETIVUM SUBSTANTIAE NEC EIUS PARS SED APTITUDO QUAEDAM EIUS EST, IDCIRCO, QUONIAM NON EST TALIS QUALES SUNT QUAE SPECIFICAE DICUNTUR DIFFERENTIAE. ERUNT IGITUR SPECIFICAE DIFFERENTIAE QUAECUMQUE ALTERAM FACIUNT SPECIEM ET QUAECUMQUE IN EO QUOD QUALE EST ACCIPIUNTUR. -- ET DE DIFFERENTIIS QUIDEM ISTA SUFFICIUNT. Sensus propositionis huiusmodi est. Quoniam superius disit determinasse quosdam differentiam esse qua a se singllla discreparent, ait alios diligentius de differential perscrutantes non ƿ fuisse arbitratos recte esse superius propositam definitionem. Neque enim omnia quaecumque sub eodem posita genere differre faciunt, differentiae hae de quibus nunc tractatur, id est specificae, numerari queunt. Plura enim sunt quae ita dividunt species sub uno genere positas, ut tamen eorum substantiam minime conforment, quia non videntur esse differentiae specificae nisi illae tantum quae ad id quod est esse proficiunt et quae in definitionis alicuius parte ponuntur. Hae autem sunt nt rationale hominis. Nam et substantiam hominis conformat et ad esse hominis proficit et definitionis eius pars est. Ergo nisi ad id quod est esse conducit et eius quod est esse rei pars sit, specifica differentia nullo modo poterit nuncupari quid est autem esse rei? Nihil est aliud nisi definitio. Unicuique enim rei interrogatae 'quid est?' si quis quod est esse monstrare voluerit, definitionem dicit. Ergo si qua definitionis pars fuerit, eius erit pars quae uniuscuiusque rei quid esse sit designet. Definitio est quidem quae quid unaquaeque res ƿ sit, ostendit ac profert, demonstraturque quid uni cuique rei sit esse per definitionis assignationem. Illae vero differentiae quae non ad substantiam conducunt sed quoddam quasi extrinsecus accidens afferunt, specificae non dicuntur, licet sub eodem genere positas species faciant discrepare, ut si quis hominis atque equi hanc differentiam dicat, aptum esse ad navigandum. Homo enim aptus est ad navigandum, equus vero minime, et cum sit equus atque homo sub eodem genere animalis, addita differentia 'aptum esse ad navigandum' equum distinxit ab homine. Sed aptum esse ad navigandum non est huiusmodi, quale quod possit hominis formare substantiam sed tantum quandam quodammodo aptitudinem monstrat et ad faciendum aliquid vel non faciendum oportunitatem. Idcirco ergo specifica differentia esse non dicitur. Quo fit ut non omnis differentia quae sub eodem genere positas species distribuit, specifica esse possit sed ea tantum quae ad substantiam speciei proficit et quae in parte definitionis accipitur. Concludit igitur esse specificas differentias quae alteras a se species faciunt per differentias substantiales. Nam si uni cuique id est esse quodoumque substantialiter fuerit, quaecumque differentiae substantialiter diversae sunt, illas species quibus assunt, omni substantia faciunt alteras ac discrepantes, atque hae in definitionis parte sumuntur. Nam si definitio substantiam monstrat ƿ et substantiales differentiae species efficiunt, substantiales differentiae erunt partes definitionum. PROPRIUM VERO QUADRIFARIAM DIVIDUNT. NAM ET ID QUOD SOLI ALICUI SPECIEI ACCIDIT, ETSI NON OMNI, UT HOMINI MEDICUM ESSE VEL GEOMETREM, ET QUOD OMNI ACCIDIT, ETSI NON SOLI, QUEMADMODUM HOMINI ESSE BIPEDEM ET QUOD SOLI ET OMNI ET ALIQUANDO, UT HOMINI IN SENECTUTE CANESCERE, QUARTUM VERO, IN QUO CONCURRIT ET SOLI ET OMNI ET SEMPER, QUEMADMODUM HOMINI ESSE RISIBILE. NAM ETSI NON SEMPER RIDEAT, TAMEN RISIBILE DICITUR, NON QUOD IAM RIDEAT SED QUOD APTUS NATUS SIT; HOC AUTEM EI SEMPER EST NATURALE ET EQUO HINNIBILE. HAEC AUTEM PROPRIE PROPRIA PERHIBENT ESSE, QUONIAM ETIAM CONVERTUNTUR. QUICQUID ENIM EQUUS, HINNIBILE, ET QUICQUID HINNIBILE, EQUUS. Superius dictum est omnia propria ex accidentium genere descendere. Quicquid enim de aliquo praedicatur, aut substftntiam informat aut secundum accidens inest. Nihil vero est quod cuiuslibet rei substantiam monstret nisi genus, species et differentia, genus quidem et differentia speciei, species vero individuorum. Quicquid ergo reliquum est, in accidentium numero ponitur. Sed quoniam ipsa accidentia habent inter se aliquam differentiam, idcirco alia quidem propria, alia priore atque antiquiore nomine accidentia nunlcupantur. Et de accidentibus paulo post, nunc de propriis. Quae quadrifariam dividuntur, non tamquam genus aliquod proprium in quattuor species dividi secarique possit sed hoc quod ait dividunt, ita intellegendum est, tamquam si diceret 'nuncupant', id est propria quadrifariam dicunt. Cuius quadrifariae appellationis significationes enumerat, ut quae sit conveniens et congrua nuncupatio proprietatis ostendat. Dicit ergo proprium accidens quod ita uni speciei adest, ut tamen nullo modo coaequetur ei sed infra subsistat ac maneat, ut hominis dicitur proprium medicum esse, idcirco quoniam nulli alii inesse animalium ƿ potest. Nec illud attendimus, an hoc de omni homine praedicari possit sed illud tantum, quod de nullo alio nigi de homine dici potest medicum esse. Et haec quidem significatio proprii dicitur inesse SOLI, ETSI NON OMNI; soli enim speciei, etsi non omni coaequatur, ut medicina soli quidem inest homini sed non omnibus hominibus ad scientiam adest. Aliud proprium est quod huic e contrario dicitur omni, etsi non soli; quod huiusmodi est, ut omnem quidem speciem contineat eamque transcendat. Et quoniam quidem nihil est subiectae speciei quod illo proprio non utatur, dicimus omni, quoniam vero transcendit in alias, dicimus non soli: hoc huiusmodi est quale homini esse bipedem, proprium est enim bomini esse bipedem. Omnis enim homo bipes est etiamsi non solus, aves enim bipedes sunt. Geminae igitur significationes proprii quae superius dictae sunt, habent aliquid minus, prima quidem quia non omni, secunda vero quia non soli. Quas si iungimus, facimus omni et soli. Sed demimus aliquid secundum tempus, si ei adiciatur aliquando, ut sit haec tertia proprii nuncupatio 'omni et soli sed aliquando', ut est in senectute canescere vel in ivuentute pubescere; omni enim homini adest in ivuentute pubescere, in senectute canescere, et soli. Pubescere enim solius hominis est sed aliquando, ƿ neque enim omni tempore sed in sola tantum ivuentute. Haec igitur determinatio proprii in eo quidem modo quod omni et soli inest, absoluta est sed ex eo minuit aliquid vel contrahit, cum dicimus ALIQUANDO. Quod si auferamus, fit proprii integra simplexque significatio hoc modo: proprium est quod omni et soli et semper adest. Omni autem et soli speciei et semper intellegendum est ut hornini risibile, equo hinnibile; omnis enim et solus homo risibilis est et semper. Neque illud nos ulla dubitatione perturbet, quod semper homo non rideat; non enim ridere est proprium hominis sed esse risibile, quod non in actu sed in potestate consistit. Ergo etiamsi non rideat, quia ridere tamen posse soli et omni homini semper adesse dicitur, convenienter proprium nuncupatur. Nam si actus separatur ab specie, potestas nulla ratione disiungitur. Quattuor igitur significationes proprii dixit. Nam prima quidem, quando accidens ita subiectae speciei adest, ut soli ei adsit, etiamsi non omni, ut homini medicina; secunda vero, ƿ cum soli quidem non adest, omni vero semper adiungitur, ut homini esse bipedem; tertia vero, cum omni et soli sed aliquando, ut omni homini in ivuentute pubescere; quarta, cum omni et soli et semper adest, ut esse risibile. Atque ideo caetera quidem converti non possunt: neque enim coaequatur quod soli sed non omni speciei adest. Species quidem de ipso dici potest, ipsum vero de specie minime. Qui enim medicus est, potest dici homo, homo vero qui est, medicus esse non dicitur. Rursus quod ita est alii proprium, ut omni adsit etiamsi non soli, ipsum quidem de specie praedicari potest, species vero de eo minime. Nam bipes praedicari de homine potest, homo vero de bipede nullo modo. Rursus quod ita adest, ut omni et soli sed aliquando assit, quoniam de tempore, habet aliquid deminutum nec simpliciter semper adest, reciprocari non poterit. Possumus enim dicere 'omnis qui pubescit homo est', non 'omnis homo pubescit': potest enim minime ad inllentutem nenire atque ideo nec pubescere; nisi forte non sit pubescere hominis proprium sed in ivuentute pubescere, aut, etiam cum nondum est in ivuentute aut etiam praeteriit, tamen sit ei proprium non tale quale tunc fieri possit, cum praeter ivuentutem est sed quale cum in ivuentnte consistit. Atque ideo hoc ƿ quod non in omne tempus tenditur, etiamsi tale est, ut omni speciei assit, quod tamen in tempus aliquod differatur, integrum atque absolutum proprium esse von dicitur. Quartum est quod ita alicui adest, ut et solam teneat speciem et omni assit et absolutum sit a temporis conditione, ut risibile quod a superiore plurimum distat; nam qui risibilis est, semper ridere potest. Rursus qui potest in ivuentute pubescere, cum ipsa ivuentus non sit semper, non ei adest semper ut in ivuentute pubescat. Haec autem quarta proprii significatio quoniam nulla temporis definitione constringitur, absoluta est atque ideo etiam convertitur et de se invicem proprium atque species praedicantur; homo enim risibilis est et risibile homo. ACCIDENS VERO EST QUOD ADEST ET ABEST PRAETER SUBIECTI CORRUPTIONEM. DIVIDITUR AUTEM IN DUO, IN SEPARABILE ET IN INSEPARABILE. NAMQUE DORMIRE EST SEPARABILE ACCIDENS, NIGRUM VERO ESSE INSEPARABILITER CORUO ET AETHIOPI ACCIDIT, POTEST AUTEM SUBINTELLEGI ET CORUUS ALBUS ET AETHIOPS AMITTENS COLOREM PRAETER SUBIECTI CORRUPTIONEM. DEFINITUR AUTEM SIC QUOQUE: ACCIDENS EST ƿ QUOD CONTINGIT EIDEM ESSE ET NON ESSE, VEL QUOD NEQUE GENUS NEQUE DIFFERENTIA NEQUE SPECIES NEQUE PROPRIUM, SEMPER AUTEM EST IN SUBIECTO SUBSISTENS. OMNIBUS IGITUR DETERMINATIS QUAE PROPOSITA SUNT, DICO AUTEM GENERE, SPECIE, DIFFERENTIA, PROPRIO, ACCIDENTI, DICENDUM EST QUAE EIS COMMUNIA ADSINT ET QUAE PROPRIA. Quoniam, ut superius dictum est, quae de aliquo praedicantur, vel substantialiter vel accidentaliter dicuntur cumque ea quae substantialiter praedicantur, eius de quo dicuntur substantiam definitionemque contineant et sint eo antiquiora atque maiora, quod ex substantialibus praedicatis efficiuntur, cum ea quae substantialiter dicuntur pereunt, necesse est ut simul etiam ea interimantur quorum naturam substantiamque formabant. Quae cum ita sint, necesse est ut quae accidenter dicuntur, quoniam substantiam minime informant, et adesse et abesse possint praeter subiecti corruptionem. Ea enim tantum cum absunt subiectum corrumpere poterunt, quae efficiunt atque conformant quae sunt substantialia, quae vero ƿ non efficiunt substantiam, ut accidentia, ea cum adsunt vel absunt, nec informant substantiam nec corrumpunt. Est igitur accidens quod adest et abest praeter subiecti corruptionem. Id autem dividitur in duas partes. Accidentis enim aliud est separabile, aliud inseparabile, separabile quidem dormire sedere. Inseparabile vero ut Aethiopi atque coruo color niger. In qua re talis oritur dubitatio. Ita enim est definitum: accidens est quod adesse et abesse possit praeter subiecti corruptionem. Idem tamen accidens aliquando inseparabile dicitur; quod si inseparabile est, abesse non poterit. Frustra igitur positum est accidens esse quod adesse et abesse possit, cum sint quaedam accidentia quae a subiecto non valeant separari. Sed fit saepe ut quae actu disiungi non valeant, mente et cogitatione separentur. Sed si animi ratione disiunctae qualitates a subiectis non ea perimunt sed in sua substantia permanent atque perdurant, accidentes esse intelleguntur. Age igitur, quoniam Aethiopi color niger auferri non potest. Animo emn atque cogitatione separemus. Erit igitur color albus Aethiopi. uum idcirco species consumpta sit? minime. Item etiam coruus, si ab eo colorem nigrum imaginatione separemus, permanet tamen avis nec interit species. Ergo quod dictum est et adesse et abesse, non re sed animo intellegendum est. Alioquin et substantialia, quae omnino separari non possunt, si animo et cogitatione disiungimus, ut si ab homine rationabilitatem auferamus -- ƿ quam licet actu separare non possumus, tamen animi imaginatione disiungimus -- statim perit hominis species quod idem in accidentibus non fit: sublato enim accidenti cogitatione species manet. Est alia quoque accidentis definitio caeterorum omnium privatione, ut id dicatur esse accidens quod neque genus sit neque species nec differentia nec proprium; quae definitio plurimum uaga est valdeque communis sic enim etiam genus definiri potest, quod neque species neque differentia nec proprium sit nec accidens, eodemque modo species ac differentia et proprium. Cum autem eadem similitudine definitionis plura definiri queant, non est terminans et circumclusa descriptio, praesertim cum longe sit a definitionis integritate seiunctum quod cuiuslibet rei formam aliarum rerum negatione demonstrat. Quibus omnibus expeditis, id est genere, specie, differentia, proprio atque accidenti, descriptisque eorum terminis quantum postulabat institutionis brevitas, ea ipsa communiter pertractanda persequitur, ut quas inter se habeant differentias haec quinque, de quibus superius disputatum est, quas vero communiones, mediocri consideratione demonstret, ut non solum ƿ quid ipsa sint, verum etiam quemadmodum inter se comparentur, appareat. Expeditis per se omnibus quae proposuit et quantum in uniuscuiusque consideratione poterat, ad scientiae terminum breviter adductis nunc iam non de singulorum natura, id est vel generis vel differentiae vel speciei vel proprii vel accidentis sed de ad se invicem relatione pertractat. Nam qui communiones ac differentias rerum colligit, non ut sunt per se res illae considerat sed ut ad alias comparentur. Id autem duplici modo, vel similitudine, dum communitates sectatur, vel dissimilitudine, dum differentias. Quae cum ita sint, nos quoque, ut adhuc fecimus, propter planiorem intellectum philosophi uestigia persequentes ordiemur de his communionibus quae assunt generi et speciei et differentiae vel proprio et accidenti. COMMUNE QUIDEM OMNIBUS EST DE PLURIBUS PRAEDICARI, ƿ SED GENUS QUIDEM DE SPECIEBUS ET DE INDIVIDUIS, ET DIFFERENTIA SIMILITER, SPECIES AUTEM DE HIS QUAE SUB IPSA SUNT INDIVIDUIS, AT VERO PROPRIUM ET DE SPECIE CUIUS EST PROPRIUM ET DE HIS QUAE SUB SPECIE SUNT INDIVIDUIS, ACCIDENS AUTEM ET DE SPECIEBUS ET DE INDIVIDUIS. NAMQUE ANIMAL DE EQUIS ET BOBUS [ET CANIBUS] PRAEDICATUR, QUAE SUNT SPECIES, ET DE HOC EQUO ET DE HOC BOVE, QUAE SUNT INDIVIDUA, IRRATIONALE VERO ET DE EQUIS ET DE BOBUS PRAEDICATUR ET DE HIS QUI SUNT PARTICULARES, SPECIES AUTEM, UT HOMO, SOLUM DE HIS QUI SUNT PARTICULARES PRAEDICATUR, PROPRIUM AUTEM, QUOD EST RISIBILE, ET DE HOMINE ET DE HIS QUI SUNT PARTICULARES, NIGRUM AUTEM ET DE SPECIE CORUORUM ET DE HIS QUI SUNT PARTICULARES, QUOD EST ACCIDENS INSEPARABILE, ET MOVERI DE HOMINE ET DE EQUO, QUOD EST ACCIDENS SEPARABILE SED PRINCIPALITER QUIDEM DE INDIVIDUIS, SECUNDUM POSTERIOREM VERO RATIONEM DE HIS QUAE CONTINENT INDIVIDUA. Antequam singulorum ad unumquodque habitudinem tractet, illam prius respicit quam omnes ad se invicem habere videantur. ƿ Haec est autem una communio quae propositarum quinque rerum numerum pluralitate praedicationis includit omnia enim de pluribus praedicantur. In hoc ergo sibi cuncta communicant. Nam et genus de pluribus praedicatur, itemque species ac differentia et proprium et accidens. Quae cum ita sint, est eorum una atque indiscreta communio de pluribus plaedicari. Disgregat autem ipsam de pluribus praedicationem, quemadmodum in singulis fiat, quod unumquodque propositorum de quibus pluribus praedicetur ostendit. Ait enim genus quidem de pluribus praedicari, id est speciebus ac specierum individuis, ut animal praedicatur de homine atque equo ac de his individuis quae sub homine sunt atque sub equo. Item genus praedicatur de differentiis specierum atque id iure. Quoniam enim species differentiae informant, cum genus de speciebus praedicetur, consequens est ut etiam de his dicatur quae specierum substantiam formamque efficiunt. Quo fit ut genus etiam de differentiis praedicetur ac non de una sed de pluribus; dicitur enim quod rationabile est, esse animal et rursus quod irrationabile est, esse animal. Ita genus de speciebus ac differentiis praedicatur ac de his quae sub ipsis sunt individuis. Differentia vero de speciebus dicitur pluribus ac de earum individuis, ut irrationabile et de equo praedicatur ac bove, quae sunt plures species, et de his quae sub ipsis sunt individuis eodem modo dicitur; nam quod de universali praedicatur, praedicatur et de individuo. Quodsi differentia de speciebus dicitur, praedicabitur etiam de eiusdem speciei subiectis. Species vero de suis tantum individuis praedicatur; neque enim fieri potest, ut quae species est ultima quaeque vere species ac magis species nuncupatur, haec alias deducatur in species. Quod si ita est, sola post speciem individua restant. Iure igitur species de suis tantum individuis praedicantur, ut homo de Socrate, Platone, Cicerone et caeteris. Proprium item de specie praedicatur cuius est proprium, neque enim esset proprium alicuius, si de alio diceretur; de quo enim unaquaeque res 'et soli et omni et semper' dicitur, eiusdem proprium esse monstratur. Quae cum ita sint proprium de specie dicitur, ut risibile de homine; omnis enim homo risibilis est. Dicitur etiam de individuis speciei de qua praedicatur; est enim Socrates, Plato et Cicero risibilis. Accidens vero et de speciebus pluribus dicitur et de diversarum specierum individuis. Dicuntur enim coruus atque Aethiops nigri et hic coruus et hic Aethiops, qui sunt individui, nigri secundum nigredinis qualitatem vocantur. Atque hoc quidem est accidens inseparabile. Sed multo magis separabilia accidentia pluribus inhaerescunt, ut moveri homini et bovi -- uterque enim movetur -- et rursus ea quae sub homine sunt atque bove individua, moveri saepe praedicantur. Sed advertendum est auctore Porphyrio quod ea quae accidentia sunt, principaliter quidem de his dicuntur in quibus sunt individuis, secundo vero loco ad universalia individuorum referuntur. Atque ita praedicatio ƿ superiorum redditur, ut quoniam nigredo singulis coruis adest accidentis nigredinis inficit, idcirco eam de specie quoque praedicamus dicentes coruum, ipsam speciem, nigrum esse. In quibus omnibus mirum videri potest, cur genus de proprio praedicari non dixerit nec vero speciem de eodem proprio nec differentiam de proprio sed tantum genus quidem de speciebus ac differentiis, differentiam vero de speciebus atque individuis, speciem de individuis, proprium de specie atque individuis, accidens de speciebus atque individuis. Fieri enim potest ut quae maioris praedicationis sint, ea de cunctis minoribus praedicentur, et quae aequalia sunt, sibimet convertuntur, eoque fit ut genus de differentiis, de speciebus, de propriis, de accidentibus praedicetur, ut cum dicimus 'quod rationale est, animal est', genus de differentia, 'quod homo est, animal est', genus de specie, 'quod risibile est, animal est,' genus de proprio, 'quod nigrum est', si forte coruum vel Aethiopem demonstremus, 'animal est,' genus de accidenti praedicamus. Rursus 'quod homo est, rationale est', differentia de specie, ƿ 'quod risibile est, rationale est,' differentia de proprio, 'quod nigrum est, rationale est', si Aethiopem demonstremus, differentia de accidenti; item 'quod risibile est, homo est', species de proprio, 'quod nigrum est, homo est,' si Aethiopem designemus, species de accidenti. Qua in re etiam 'quod nigrum est, risibile est' in Aethiopis demonstratione ut proprium de accidenti praedicatur. Converti autem ad totum accidens potest, ut quoniam in individuis singulorum esse proponitur, idcirco de superioribus etiam praedicetur, ut quoniam Socrates animal est, rationalis est, risibilis est et homo est, cumque in Socrate sit caluitium, quod est accidens, praedicetur idem accidens de animali, de rationali, de risibili, de homine, ut accidens de quattuor reliquis praedicetur. Sed horum profundior quaestio est nec ad soluendum satis est temporis, hoc tantum ingredientium intellegeutia expectet, quod alia quidem recto ordine praedicantur, alia vero obliquo, quoniam moveri hominem rectum est, id quod movetur hominem esse conversa locutione proponitur. Quocirca rectam Porphyrius in omnibus propositionem sumpsit. Quodsi quis vim praedicationis et solutionis attenderit in singulis praedicationibus comparans, eas quidem ƿ prolationes quae rectae sunt, inveniet a Porphyrio esse enumeratas, eas vero quae converso ordine praedicantur, fuisse sepositas. COMMUNE EST AUTEM GENERI ET DIFFERENTIAE CONTINENTIA SPECIERUM. CONTINET ENIM ET DIFFERENTIA SPECIES, ETSI NON OMNES QUOT GENERA. RATIONALE ENIM ETIAMSI NON CONTINET EA QUAE SUNT IRRATIONABILIA QUEMADMODUM ANIMAL SED CONTINET HOMINEM ET DEUM, QUAE SUNT SPECIES. ET QUAECUMQUE PRAEDICANTUR DE GENERE UT GENERA, ET DE HIS QUAE SUB IPSO SUNT SPECIEBUS PRAEDICANTUR, ET QUAECUMQUE DE DIFFERENTIA PRAEDICANTUR UT DIFFERENTIAE, ET DE EA QUAE EX IPSA EST SPECIE PRAEDICABUNTUR. NAM CUM SIT GENUS ANIMAL, NON SOLUM DE EO PRAEDICANTUR UT GENERA SUBSTANTIA ET ANIMATUM SED ETIAM DE HIS QUAE SUNT SUB ANIMALI SPECIEBUS ƿ OMNIBUS PRAEDICANTUR HAEC USQUE AD INDIVIDUA. CUMQUE SIT DIFFERENTIA RATIONALIS, PRAEDICATUR DE EA UT DIFFERENTIA ID QUOD EST RATIONE UTI. NON SOLUM AUTEM DE EO QUOD EST RATIONALE SED ETIAM DE HIS QUAE SUNT SUB RATIONALI SPECIEBUS PRAEDICABITUR RATIONE UTI. COMMUNE AUTEM EST ET PEREMPTO GENERE VEL DIFFERENTIA SIMUL PERIMI QUAE SUB IPSIS SUNT; QUEMADMODUM ELLIM SI NON SIT ANIMAL, NON EST EQUUS NEQUE HOMO, ITA SI NON SIT RATIONALE. NULLUM ERIT ANIMAL QUOD UTATUR RATIONE. Post eam quae cunctis adesse visa est communitatem, singulorum ad se similitudines ac dissimilitudines quaerit. Et quoniam inter quinque proposita genus ac differentia universalioris praedicationis sunt, siquidem genus species continet ac differentias, differentiae vero species continent neque ab his ullo modo continentur, primum generis ac differentiarum similitudines colligit. Ac primam quidem ponit hanc. Dicit enim commune esse generi ac differentiae, ut species claudant; ƿ nam sicut genus sub se habet species, ita etiam differentia tametsi non tantas quot habet genus. Etenim genus quoniam differentiam etiam claudit et non unam tantum sub se differentialn cohercet ac retinet, plures necesse est habeat sub se species, quam quaelibet una earum differentiarum quas claudit. ut animal praedicatur de rationabili et irrationabili. Quodsi ita est, praedicabitur et de his quae sub rationali sunt positae speciebus et de his quae sub irrationali. Est ergo commune animali et rationali, id est generi et differentiae, quod sicut genus de homine et de deo praedicatur, ita etiam rationale. Quod est differentia, de deo ac de homine dicitur. Sed non in tantum haec praedicatio funditur quantum animalis, id est generis. Animal enim non de deo solum atque homine sed de equo et bove praedicatur, ad quae rationalis differentia non pervenit. Sed quandocumque deum supponimus animali, secundum eam opinionem facimus quae solem stellasque atque hunc totum millium animatum esse confirmat, quos etiam deorum nomine, ut saepe dictum est, appellaverunt. Secunda item communio est generis ac differentiae, quoniam quaecumque praedicantur de genere ut genera, eadem de his quae sub ipso sunt speciebus praedicantur; ad hanc similitudinem ƿ quaecumque de differentia praedicantur ut differentiae, et de his quae sub differentia sunt ut differentiae praedicantur. Cuius sententiae talis est expositio. Sunt plura quae de generibus praedicantur ut genera, ut de animali dicitur animatum, dicitur substantia, atque haec ut genera. Haec igitur praedicantur et de his quae sub animali sunt, ut genera rursus; nam hominis et animatum et substantia genus est, sicut ante fuerat animalis. Item in ipsis differentiis quaedam differentiae inveniuntur quae de ipsis differentiis praedicantur, ut de rationali duae differentiae dicuntur. Quod enim rationale est, utitur ratione vel habet rationem. Aliud est autem uti ratione, aliud habere rationem, ut aliud est habere sensum, aliud uti sensu. Habet quippe sensum et dormiens sed minime utitur, ita quoque dormiens habet rationem sed minime utitur. Ergo ipsius rationabilitatis quaedam differentia est ratione uti sed sub ratioaabilitate homo positus est: praedicatur igitur de homine ratione uti ut quaedam differentia. Differt enim a caeteris animalibus homo, quia ratione utitur. Demonstratum igitur est quia sicut ea quae de genere praedicantur, dicuntur de generi subiectis, ita etiam ea quae de differentia praedicantur, dicuntur de his quae differentiae supponuntur. Tertium commune est quod ƿ sicut absumptis generibus species interimuntur, ita absumptis differentiis species de quibus differentiae praedicantur, intereunt. Commune enim est hoc, universalium in substantia pereuntium perire subiecta. Sed prima communio demonstravit genera de speciebus praedicari, sicut etiam differentias. Propter hanc igitur similitudinem si auferantur genera, species pereunt, sicut etiam species perire necesse est quae sub differentiis sunt, si universales earum differentiae consumantur. Cuius exemplum est: si enim auferas animal, hominem atque equum sustuleris, quae sunt species positae sub animali, si auferas rationale, hominem deumque sustuleris, qui sunt sub rationali differentia collecti. Et de communitatibus quidem hactenus, nunc de generis et differentiae dissimilitudine perpendit. PROPRIUM AUTEM GENERIS EST DE PLURIBUS PRAEDICARI QUAM DIFFERENTIA ET SPECIES ET PROPRIUM ET ACCIDENS; ANIMAL ENIM DE HOMINE ET EQUO ET AVE ET SERPENTE, QUADRUPES VERO DE SOLIS QUATTUORPEDES HABENTIBUS, HOMO vero DE SOLIS INDIVIDUIS ET HINNIBILE DE EQUO ET DE HIS QUI SUNT PARTICULARES, ET ACCIDENS SIMILITER DE PAUCIORIBUS. OPORTET AUTEM DIFFERENTIAS ACCIPERE QUIBUS DIVIDITUR GENUS, NON EAS QUAE COMPLENT SUBSTANTIAM GENERIS. AMPLIUS GENUS CONTINET DIFFERENTIAM POTESTATE; ANIMALIS ENIM HOC QUIDEM RATIONALE EST, ILLUD VERO IRRATIONALE. AMPLIUS GENERA QUIDEM PRIORA SUNT HIS QUAE SUNT SUB SE POSITAE DIFFERENTIIS, PROPTER QUOD SIMUL QUIDEM EAS AUFERUNT, NON AUTEM SIMUL AUFERUNTUR; SUBLATO ENIM ANIMALI AUFERTUR RATIONALE ET IRRATIONALE. DIFFERENTIAE VERO NON AUFERUNT GENUS; NAM SI OMNES INTERIMANTUR, TAMEN SUBSTANTIA ANIMATA SENSIBILIS SUBINTELLEGITUR, QUAE EST ANIMAL. AMPLIUS GENUS QUIDEM IN EO QUOD QUID EST, DIFFERENTIA vero IN EO QUOD QUALE QUIDDAM EST, QUEMADMODUM DICTUM EST, PRAEDICATUR. AMPLIUS GENUS QUIDEM UNUM EST SECUNDUM UNAMQUAMQUE SPECIEM, UT HOMINIS ID QUOD EST ANIMAL, DIFFERENTIAE VERO PLURIMAE, UT RATIONALE, MORTALE. MENTIS ET DISCIPLINAE PERCEPTIBILE, QUIBUS AB ALIIS DIFFERT. ET GENUS QUIDEM CONSIMILE EST MATERIAE, FORMAE VERO DIFFERENTIA. CUM AUTEM SINT ET ALIA COMMUNIA ƿ ET PROPRIA GENERIS ET DIFFERENTIAE, NUNC ISTA SUFFICIANT. Proprium quidem quid sit, convenienti atque integro vocabulo definitum est. Sed per abusionem illa etiam propria quorumlibet dicuntur quae in unaquaque re ab aliis continent differentiam, licet cum aliis sint ea ipsa communia. Per se quippe proprium est homini quod ei omni et soli et semper adest, ut risibilitas, per usurpatam vero locutionem etiam proprium hominis rationabilitas dicitur non per se proprium quippe quod ei cum deorum est natura commune sed homini rationabilitas proprium dicitur ad discretionem pecudis, quod rationale non est; id vero propter hanc causam, quoniam id proprium uniuscuiusque dicitur quod habet suum. Quo igitur quis ab alio differt, proprium eius non absurda usurpatione praedicatur. Sed nunc quod dicit proprium generis esse de pluribus praedicari quam caetera quattuor, id ipsum generis tale proprium est, quale per se proprium dici solet, id est quod semper <et> omni et soli adsit generi. Generi enim soli adest, ut differentia, specie, proprio, accidenti uberius atque affluentius praedicetur. Sed de his differentiis, speciebus, propriis, atque accidentibus id dici potest quae sub quolibet ƿ genere sunt, id est differentiae quidem quae quodlibet dividunt genus, species vero quae divisibilibus generis differentiis informatur, proprium autem illius speciei quae sub illo genere est quod differentiis est divisum, accidentiaque quae his haereant individuis quae sub ea specie sunt quam designatum genus includit. Hoc facilius exempla declarant. Sit enim genus animal, quadrupes ac bipes differentiae sub animalis positae continentia, homo atque equus species sub eodem genere constitutae, risibile atque hinnibile propria earundem specierum, velox vero vel bellator accidentia quae his individuis accidunt quae sub speciebus equi atque hominis continentur: animal igitur, quod est genus, praedicatur et de quadrupede et bipede, quae sunt differentiae, quadrupes vero de bipede non dicitur sed tantum de his animalibus quae quattuor pedes habent; plus igitur praedicatur genus quam differentia. Rursus homo de Platone ac Socrate praedicatur, animal vero non modo de hominibus individuis, verum etiam de caeteris irrationabilibus individuis dicitur; plus igitur genus quam species praedicatur. Sed cum sit proprium hinnibile equi speciei cumque ƿ genus quam species uberius praedicetur, praedicatio quoque generis proprii supergreditur praedicationem. Accidens quoquo etsi pluribus inesse potest, tamen saepe genere contractius invenitur, ut bellator non proprie nisi homo dicitur, ut velocitas in paucis animalibus invenitur. Quo fit, ut genus differentia, specie, proprio et accidentibus amplius praedicetur. Atque haec est una proprietas generis quae genus ab aliis omnibus disiungat ac separet. Oportet autem, inquit, nunc eas differentias intellegere quibus dividitur genus, non quibus informatur. Illae enim quibus informatur genus plus quam ipsum genus sine dubio praedicantur, ut animatum et corporeum ultra animal tenditur, cum sint differentiae animalis sed non divisivae sed potius constitutivae; omnia enim superiora de inferioribus praedicantur. Quae vero de inferioribus praedicantur neque converti possunt, haec ab eis quae inferiora sunt amplius praedicantur. Post hoc aliud proprium generis ostendit quo ab his differentiis quae sub eodem sunt positae, segregatur. Omne enim genus continet differentias potestate, differentia vero genus non potest continere. Animal enim rationale atque irrationale continet potestate; neque enim irrationabilitas neque rationabilitas animal poterit continere. Potestate autem ait continere animal differentias quia, ut superius dictum est, ƿ genus quidem omnes sub se habet differentias potestate, actu vero minime. Ex quo fit ut alia proprietas oriatur. Sublato enim genere perit differentia, veluti sublato animali interimitur rationabilitas, quod est differentia. At si rationale interimas, irrationale animal manet. Sed obici potest: quid? Si utrasque differentias simul abstulero, num poterit remanere genus? Dicimus: potest. Unumquodque enim non ex his de quibus praedicatur sed ex his ex quibus efficitur, substantiam sumit. Itaque fit ut genus sublatis divisivis differentiis permanere possit, dum tamen maneant illae quae ipsius generis formam substantiamque constituunt. Quoniam enim animal animata atque sensibilis differentiae constituunt, hae si maneant atque iungantur, perire animal non potest, licet ea pereant de quibus animal praedicatur, rationale scilicet atque irrationale. unumquodque enim, ut dictum est, ex his substantiae proprietatem sumit ex quibus efficitur non ab his de quibus praedicatur. Amplius si utrasque differentias genus potestate continet, ipsum per se neutram earum intra se positam collocatamque concludit. Quodsi actu quidem eas non continet sed potestate, actu etiam ab his poterit separari; hoc ipsum enim, potestate eas continere, id erat actu non continere. Genus vero, quod quaslibet differentias actu non continet, actu ab eisdem etiam separatur. Rursus aliud est proprium generis, quod ex proprietate ƿ praedicationis agnoscitur. Omne enim genus ad interrogationem 'quid est unumquodque?' responderi convenit, ut animal in eo quod quid est de homine praedicatur, differentia vero minime sed in eo quod quale sit; omnis enim differentia in qualitate consistit. Sed hoc proprium tale est quale superius diximus, non per se sed secundum alicuius differentiam dictum. Alioquin commune est hoc generi cum specie, ut in eo quod quid sit praedicetur. Sed quia hoc genus a differentia discrepat, quoniam differentia quidem in eo quod quale est, genus vero in eo quod quid est praedicatur, generis proprium dicltur non per se sed ad differentiae comparationem. Et in omnibus reliquis eandem rationem conveniet speculari; quodcumque enim ita generi proprium dicitur, ut nulli sit alii commune sed tantum hoc habeat genus ut omne genus et semper, id secundum se proprium nuncupatur, quicquid vero cum quolibet alio commune est, id non per se sed ad alterius differentiam proprium dicitur. Alia rursus generis et differentiae separatio est, quod genus quidem speciei unum semper adest, scilicet proximum -- plura enim possunt esse superiora, velut hominis animal atque substantia sed proximum eiusdem hominis animal tantum -- differentiae vero plures uni speciei ƿ adesse poterunt, ut rationale atque mortale homini. Itaque fit definitio ex uno quidem genere sed pluribus differentiis, ut hominis animal rationale mortale. Rursus alia discretio est, quod genus quidem quasi subiecti locum tenet, differentia vero formae, ita ut illud sit materia quaedam quae figuram suscipiat, haec vero sit forma quao superveniens speciei substantiam rationemque perficiat. Idcirco vero pluribus differentiis a genere differentiam segregavit, quia haec maxime generis quandam similitudinem contineat, quia est universalis et praeter genus inter caeteras maxima. Sed cum alia plura: communia pluraque propria generis inter se ac differentiae valeant inveniri, nunc, inquit, ista sufficiant. Satis est enim ad discretionem quaslibet differentias assumere, etiamsi non quae dici possunt omnia colligantur.DE COMMUNIBUS GENERIS ET SPECIEI GENUS AUTEM ET SPECIES COMMUNE QUIDEM HABENT DE PLURIBUS, QUEMADMODUM DICTUM EST, PRAEDICARI. SUMATUR AUTEM SPECIES UT SPECIES ET NON ETIAM UT GENUS, SI FUERIT IDEM ET SPECIES ET GENUS. ƿ COMMUNE AUTEM HIS EST ET PRIORA ESSE EORUM DE QUIBUS PRAEDICANTUR, ET TOTUM QUIDDAM ESSE UTRUMQUE. Generis et speciei enumerat tria communia, unum quidem, de pluribus praedicari; genus enim et species de pluribus praedicantur sed genus de speciebus, ut dictum est, species vero de individuis. Sed nunc de illa specie loquitur quae tantum species est, id est quae non etiam genus est sed ultima species. Quodsi talem speciem ponamus quae etiam genus esse potest, ac de ea dicamus quoniam commune habet cum genere de pluribus praedicari, nihil interest an ita dicamus, ipsum genus id secum habere commune de pluribus plaedicari. Talis enim species quae non est solum species, ea etiam genus est. Est autem commune his quoque quod utraque priora sunt his de quibus praedicantul. Omne enim quod de aliquibus praedicatur, si recto, ut dictum est superius, ordine dicatur, prius est his de quibus praedicatur. Praeterea est illis hoc etiam commune, quod genus ac species totum sunt eorum quae intra suum ambitum continent et cohercent; omnium enim specierum totum est genus et omnium in dividuorum totum species. Aeque enim genus et species adunativa sunt plurimorum, quod vero multorum adunativum est, id eorum quae ad unitatis formam reducit, recte dicitur totum. Ƿ DIFFERT AUTEM EO QUOD GENUS QUIDEM CONTINET SPECIES SUB SE, SPECIES vero CONTINENTUR ET NON CONTINENT GENERA; IN PLURIBUS ENIM GENUS QUAM SPECIES EST. GENERA ENIM PRAEIACERE OPORTET ET FORMATA SPECIFICIS DIFFERENTIIS PERFICERE SPECIES; UNDE ET PRIORA SUNT NATURALITER GENERA ET SIMUL INTERIMENTIA SED QUAE NON SIMUL INTERIMANTUR. ET SPECIES QUIDEM CUM SIT, EST ET GENUS, GENUS VERO CUM SIT, NON OMNINO ERIT ET SPECIES. ET GENERA QUIDEM UNIVOCE DE SPECIEBUS PRAEDICANTUR, SPECIES vero DE GENERIBUS MINIME. AMPLIUS GENERA QUIDEM ABUNDANT EARUM QUAE SUB IPSIS SUNT SPECIERUM CONTINENTIA, SPECIES VERO A GENERIBUS ABUNDANT PROPRIIS DIFFERENTIIS. AMPLIUS NEQUE SPECIES FIET UMQUAM GENERALISSIMUM NEQUE GENUS SPECIALISSIMUM. Expeditis communibus generis ac speciei nunc de eorum discretione pertractat. Differre enim dicit genus ab specio, quoniam genus continet species, ut animal hominem, species ƿ vero non continet genera; neque enim homo de animali praedicatur. Itaque fit ut species quidem contineantur a generibus numquam vero contineant genera. Omne enim quod amplius praedicatur, illius est continens quod minus dicitur. Quodsi genus amplius praedicatur quam species, necesse est ut species quidem contineatur a genere, genus vero speciei nullo ambitu praedicationis includatur. Huius autem ratio est quoniam genus semper suscipiens differentiam speciem facit, hoc est. Genus quod habebat latissimam praedicationem, coartatum differentia et contractum speciem facit; omnino enim generi iuncta differentia speciem reddit et ex universalitate atque latissima praedicatione in angustum speciei terminum contrahit. Animal enim, cuins praedicatio per se longe lateque diffusa est, si arripiat rationalis differentiam, si etiam mortalis deminuit atque contrahit in unum hominis speciem. Unde fit ut minor sit semper species quam genus atque ideo contineatur sed non contineat, sublatoque genere auferatur et species; si enim totum auferas, pars non erit. Quodsi species auferatur, genus manet, veluti cum animal sustuleris, interimitur etiam homo, si hominem auferas, animal restat. Haec etiam causa est, ut genus de specie univoce praedicetur, id est ut species suscipiat definitionem generis et nomen sed ƿ non e converso. Definitionem quippe speciei genus suscipere non videtur; substantiam enim priorum inferiora suscipiunt. Si enim definias animal et dicas sub stanti am esse animatam atque sensibilem aut si praedices de homine 'animal', verum dixeris. Si etiam animalis definitionem de homine praedicaveris dicasque hominem esse substantiam animatam atque sensibilem, nihil fuerit in propositione falsi. Sed si hominis definitionem reddas 'animal rationale mortale', ea animali non conveniunt; neque enim quod animal est, id dici poterit animal rationale mortale. Fit igitur, ut sicut species generis nomen suscipit, ita etiam capiat definitionem, et sicut genus nomen speciei non suscipit, ita nec eiusdem definitione monstretur sed cuius nomen et definitio de aliquo praedicatur, id univoce dicitur. Cum igitur generis et nomen et definitio de specie praedicetur; genus de specie univoce dicitur. Quoniam vero speciei de genere neque nomen neque definitio praedicatur, non comlertitur univoca praedicatio. Differunt genera <ab> speciebus hoc quoque modo, quod genera superuadunt species suas aliarum continentia specierum, species vero genera differentiarum pluralitate. Animal enim, quod est genus, superuadit hominem, quod est species, quia non hominem solum continet, verum etiam bovem, equum aliasque species, quas suae spatio praedicationis includit. Species vero, ut homo, superuadit genus, ut animal, multitudine differentiarum. Nam quod actu genus ƿ non habet rationale vel mortale -- nullas quippe actu genus retinet differentias -- easdem species suae substantiae inhaerentes atque insitas tenet. Homo enim rationalis est atque mortalis, quod genus minime est; animal enim neque mortale est per se neque rationale. Quodsi genus quidem plus unam continet speciem, at vero species multis differentiis infor mantur, superat quidem genus speciem continentia specierum species vero vincit genus differentiarum pluralitate. Illa quoque est differentia, quod genus quoniam omnium primum est, numquam in tantum descendere poterit, ut fiat ultimum, species vero, quae cunctis est inferior, in tantum ascendere non poterit, ut suprerna omnium fiat; numquam igitur nec species generalissimum fiet nec genus specialissimum. Sed ex his quae dictae sunt differentiae aliae sunt quae genus ab specie propriae coniunctaeque disterminant, aliae vero quae non solum genus ab specie, verum etiam a caeteris diducunt ac disterminant. Neque in his tantum differentiae quae sunt dictae, verum etiam in caeteris considerentur oportet, si proprie normam quaerimus discretionis agnoscere. GENERIS AUTEM ET PROPRII COMMUNE QUIDEM EST SEQUI SPECIES -- NAM SI HOMO EST, ANIMAL EST, ET SI HOMO EST, RISIBILE EST -- ET AEQUALITER PRAEDICARI GENUS DE SPECIEBUS ET PROPRIUM DE HIS QUAE ILLO PARTICIPANT; AEQUALITER ENIM ET HOMO ET BOS ANIMAL ET CATO ET CICERO RISIBILE. COMMUNE AUTEM ET UNIVOCE PRAEDICARI GENUS DE PROPRIIS SPECIEBUS ET PROPRIUM QUORUM EST PROPRIUM. Tria intelim generis ac proprii dicit esse communia. Quorum primum illud est, quoniam ita genus sequitur species ut proprium. Posita enim specie necesse est intellegi genus ac proprium; neutrum enim species proprias derelinquit. Nam si homo est, animal est, si homo est, risibile est; ita quemadmodum genus, sic proprium ab ea specie cuius est proprium, non recedit. Illud quoque, quod aequalis est generis participatio, sicut etiam proprii. Omne enim genus aequaliter speciebus participatur, proprium vero individuis omnibus aequaliter adhaerescit. Manifestum vero est participationem esse generis aequalem; neque enim plus homo animal est quam equus ƿ atque bos sed in eo quod sunt animalia, aequaliter animalis, id est generis ad se vocabulum trahunt. Cato etiam et Cicero aequaliter risibiles sunt, etiamsi aequaliter non rideant; in eo enim quod apti ad ridendum sunt, dici risibiles possunt, non quod iam rideant. Aequaliter ergo ea quae sub genere sunt, suscipiunt genus, sicut ea quae sub propriis, propria. Tertium illud, quod sicut genus de speciebus propriis univoce praedicatur, itn etiam proprium de sua specie univoce dicitur. Genus enim quoniam substantiam speciei continet, non modo eius nomen de specie, verum etiam definitio praedicatur. Proprium vero quia speciem non relinquit eamque semper sequitur nec in aliam speciem transgreditur nec infra subsistit, definitionem quoque propriam speciebus tradit; cuius enim nomen uni tantum convenit speciei cui coaequatur, dubitari non potest quin eius quoque definitio speciei conveniat. Quo fit ut sicut genus de speciebus, ita proprium de sua specie univoce praedicetur. DIFFERT AUTEM, QUONIAM GENUS QUIDEM PRIUS EST, POSTERIUS VERO PROPRIUM; OPORTET ENIM ESSE ANIMAL, DEHINC DIVIDI DIFFERENTIIS ET PROPRIIS. ET GENUS QUIDEM ƿ DE PLURIBUS SPECIEBUS PRAEDICATUR, PROPRIUM VERO DE UNA SOLA SPECIE CUIUS EST PROPRIUM. ET PROPRIUM QUIDEM CONVERSIM PRAEDICATUR DE EO CUIUS EST PROPRIUM, GENUS VERO DE NULLO CONVERSIM PRAEDICATUR. NAM NEQUE SI ANIMAL EST, HOMO EST, NEQUE SI ANIMAL EST, RISIBILE EST; SIN VERO HOMO EST, RISIBILE EST, ET E CONVERSO. AMPLIUS PROPRIUM OMNI SPECIEI INEST CUIUS EST PROPRIUM, ET SOLI ET SEMPER, GENUS VERO OMNI QUIDEM SPECIEI CUIUS FUERIT GENUS, ET SEMPER, NON AUTEM SOLI. AMPLIUS SPECIES QUIDEM INTEREMPTAE NON SIMUL INTERLIMUNT GENERA, PROPRIA VERO INTEREMPTA SIMUL INTERIMUNT EA QUORUM SUNT PROPRIA. ET HIS QUORUM SUNT PROPRIA INTEREMPTIS ET IPSA SIMUL INTERIMUNTUR. Rursus tale proprium sumit, quod ad alterius comparationem proprium nuncupetur. Dicit enim proprium esse generis prius esse quam propria. Oportet enim prius esse genus, quod veluti materia differentiis supponatur, venientibusque differentiis fieri speciem, cum quibus propria nascuntur. Si igitur prius est ƿ genus quam differentiae, prius etiam differentiae quam species et speciebus propria coaequantur, non est dubium quin propria generibus posteriora sint, ac per hoc quod dictum est, proprium esse generis prius esse quam propria, commune est hoc generi cum differentia. Differentiae enim species conformantes priores considerantur esse quam propria, siquidem speciebus ipsis priores sunt, quas propria ratione determinant. Sed ut dictum est, hoc proprium ad differentiam proprii intellegendum est, non quale superius per se proprium constitutum est. Rursus differt genus a proprio, quod genus quidem de pluribus praedicatur speciebus, proprium vero minime; nam neque genus est, nisi plures ex se species proferat, nec proprium, si alteri cuilibet speciei possit esse commune. Fit igitur ut genus quidem plurimas sub se species habeat, ut animal hominem atque equum, proprium vero unam tantum, sieut risibile hominem. Quo fit ut illa quoque differentia nascatur: genus enim praedicatur quidem de speciebus, ipsum vero in nulla praedicatione supponitur, proprium vero et species alterna praedicatione mutantur. Fit enim praedicatio aut a maioribus ad minora aut ab aequalibus ad aqqualia. Genus igitur, quod maius est, de speciebus omnibus praedicahlr, species vero, quoniam minores sunt, de generibus non dicuntur, ut animal de homine dicitur, homo vero de animali nullo modo praedicatur. At vero proprium, quoniam speciei aequale est, aeque ƿ praedicatur atque supponitur, ut risibile de homine dicitur -- omnis enim homo risibilis est -- eodemque convertitur modo; omne enim risibile homo est. Differt etiam proprium a genere, quod proprium uni et omni et semper speciei adest, genus vero ex his duo quidem retinet, in uno vero diversum est. Nam speciebus suis et semper adest et omnibus, non vero solis; hoc enim haeret propriis, quod singulas tantum species continent, hoc generibus, quod plures. Igitur propria quidem singulas optinent species, genera vero non singulas. Adest igitur proprium uni soli speciei et semper et omni, genus vero omni quidem et semper sed non soli, ut risibile homini soli, animal vero eidem homini sed non soli; praeest enim caeteriss quae irrationabilia nuncupamus. Praeterea si auferatul genus, species interimuntur -- nam si non sit animal, non erit homo -- si auferas species, non interimitur genus; nam si non sit homo, animal non peribit. Species vero et propria quoniam sunt aequalia, alterna sese vice consumunt; nam si non sit risibile, homo non erit, si homo non sit, risibile non manebit. Consumunt igitur genera sub se positas species, non vero ab his invicem consumuntur, species vero et proprium invicem perimuutur et perimunt. GENERIS VERO ET ACCIDENTIS COMMUNE EST DE PLURIBUS, QUEMADMODUM DICTUM EST, PRAEDICARI, SIVE SEPARABILIUM SIT SIVE INSEPARABILIUM; ETENIM MOVERI DE PLURIBUS ET NIGRUM DE CORUIS ET DE HOMINIBUS AETHIOPIBUS ET ALIQUIBUS INANIMATIS. Nihil est quod inter caetera ita sit a generis ratione disiunctum. Sicut est accidens. Nam cum genus cuiuslibet substantiam monstret, accidens vero a substantia longe disiunctum sit et extrinsecus veniens, nihil fere notius commune potest habere cum genere quam de pluribus praedicari. Genus enim de plaribus praedicatur speciebus, accidens vero de pluribus non modo speciebus, verum etiam generibus animatis atque inanimatis, ut nigrum dicitur de rationabili homine, de irrationabili coruo et de inanimato hebeno, album etiam de cygno et marmore, moveri de homine, de equo et de stellis ac de sagitta, quae sunt separabilis accidentis exempla. DIFFERT AUTEM GENUS AB ACCIDENTI, QUONIAM GENUS ANTE SPECIES EST, ACCIDENTIA VERO SPECIEBUS POSTERIORA SUNT; NAM SI ETIAM INSEPARABILE SUMATUR ACCIDENS SED TAMEN PRIUS EST ILLUD CUI ACCIDIT QUAM ACCIDENS. ET GENERE QUIDEM QUAE PARTICIPANT, AEQUALITER PARTICIPANT, ACCIDENTI VERO NON AEQUALITER; INTENTIONEM ENIM ET REMISSIONEM SUSCIPIT ACCIDENTIUM PARTICIPATIO, GENERUM VERO MINIME. ET ACCIDENTIA QUIDEM IN INDIVIDUIS PRINCIPALITER SUBSISTUNT, GENERA NERO ET SPECIES NATURALITER PRIORA SUNT INDIVIDUIS SUBSTANTIIS. ET GENERA QUIDEM IN EO QUOD QUID SIT PRAEDICANTUR DE HIS QUAE SUB IPSIS SUNT, ACCIDENTIA VERO IN EO QUOD QUALE ALIQUID SIT VEL QUOMODO SE HABEAT UNUMQUODQUE; QUALIS EST ENIM AETHIOPS INTERROGATUS DICES 'NIGER', ET QUEMADMODUM SE SOCRATES HABEAT, DICES QUONIAM SEDET VEL AMBULAT. Differentiam generis et accidentis hanc primam proponit, quod genus quidem ante species sit, quippe quod mateliae loco est et differentiis informatum species gignit, at vero accidens post species invenitur. Oportet enim prius esse cui aliquid accidat, post vero ipsum accidens supervenire; nam si subiectum non sit quod suscipiat, accidens esse non poterit. Quodsi genus quidem speciebus subiectum est nec possunt esse species, nisi eis genus veluti materia supponatur, accidentia vero esse non possunt, nisi eis species supponantur, manifestum est genus quidem esse ante species, accidentia vero post species. Rursus alia differentia, quoniam genus neque intentionem neque remissionem suscipere potest. Quo fit ut quae participant genere, aequaliter eius nomen definitionemque suscipiant; omnes enim homines aequaliter animalia sunt eodernque modo equi, necnon inter se homo atque equus et caetera animalia comparata aeque animalia praedicantur. Accidentis vero participatio et intenditur et remittitur. Invenies enim quemlibet paulo diutius ambulantem, paulo amplius nigrum et in ipsis Aethiopibus considerabis omnes non aeque nigro colore obductos. Alia quoque differentia est, quoniam omne accidens in individuis principaliter subsistit, genera vero et species individuis priora sunt; nisi enim singuli corui ƿ nigredine infecti essent, corui species nigra esse minime diceretur. Ita fit ut accidentia post individua esse videantur. Nam si prius est id cui aliquid accidit quam illud quod accidit, non est dubium prius esse individua, posterius vero accidens. Genera vero et species supra individua considerantur; hoc idcirco, quoniam de his omnibus praedicantur eorumque substantiam propria praedicatione constituunt. Sed dici potest genera quoque ipsa et species posteriora individuis inveniri; nam nisi sint singuli homines singulique equi, hominis atque equi species esse non possunt, et nisi singulae species sint, eorum genus animal esse non poterit. Sed meminisse debemus superius dictum esse genus non ex his sumere substantiam de quibus praedicatur sed de eo potius, quod differentiis constitutivis eorum substantia formaque perficitur. Itaque si genus quidem divisivis differentiis interemptis non perimitur sed manet in his quae eius constitutivae sunt eiusque formam definitionemque perficiunt, cumque differentiae divisivae generis speciebus sint priores -- ipsas enim species conformant atque constituunt -- non est dubium quin genus etiam pereuntibus speciebus possit in propria manere substantia. Idem de speciebus dictum sit; species enim superioribus differentiis, non posterioribus individuis informantur. Quae cum ita sint, species quoque ante individua subsistunt. Accidentia vero nisi sint ƿ quibus accidant, esse non possunt, nullis vero prius accidunt quam individuis; haec enim generationi et corruptioni supposita variis semper accidentibus permutantur. Illam quoque adnumerat differentiam quae est superius dicta, quod genus quidem, quia rem demonstrat et de substantia praedicatur, in eo quod quid est dicitur, accidens vero in eo quod quale est aut in eo quod quomodo sese habet res. Nam si qualitatem interroges, accidens respondebitur, ut si qualis est coruus, 'niger', si quomodo sese habeat, aliud rursus accidens, aut 'sedet' aut 'uolat' aut 'crocitat'. Nam cum accidens in novem praedicamenta dividatur, qualitatem, quantitatem, ad aiiquid, ubi, quando, situm, habitum, facere, pati, caetera quidem omnia in {quomo do se habeat' in terrogatione pomlntur, qualitas vero in qualitatis sciscitatione responderi solet. Nam si interrogemur qualis est Aethiops, respondebimus accidens, id est 'niger', si quomodo se habeat Socrates, tunc dicemus aut 'sedet' aut 'ambulat' aut superiorum aliquid accidentium.GENUS VERO QUO AB ALIIS QUATTUOR DIFFERAT, DICTUM EST. CONTINGIT AUTEM ETIAM UNUMQUODQUE ALIORUM DIFFERRE AB ALIIS QUATTUOR, UT CUM QUINQUE QUIDEM SINT, UNUMQUODQUE AUTEM AB ALIIS QUATTUOR DIFFERAT. QUATER QUINQUE, viGINTI FIANT OMNES DIFFERENTIAE SED SEMPER POSTERIORIBUS ENUMERATIS ET SECUNDIS QUIDEM UNA DIFFERENTIA SUPERATIS, PROPTEREA QUIA IAM SUMPTA EST, TERTIIS VERO DUABUS, QUARTIS VERO TRIBUS, QUINTIS VERO QUATTUOR, DECEM OMNES FIUNT, QUATTUOR, TRES, DUAE, UNA. GENUS ENIM DIFFERT A DIFFERENTIA ET SPECIE ET PROPRIO ET ACCIDENTI; QUATTUOR IGITUR SUNT OMNES DIFFERENTIAE. DIFFERENTIA VERO QUO DIFFERAT A GENERE DICTUM EST, QUANDO QUO DIFFERRET GENUS AB EA DICEBATUR; RELINQUITUR IGITUR QUO DIFFERAT AB SPECIE ET PROPRIO ET ACCIDENTI DICERE, ET FIUNT TRES. RURSUS SPECIES QUO ƿ QUIDEM DIFFERAT A DIFFERENTIA DICTUM EST, QUANDO QUO DIFFERRET DIFFERENTIA AB SPECIE, DICEBATUR; QUO AUTEM DIFFERAT SPECIES A GENERE, DICTUM EST, QUANDO QUO DIFFERRET GENUS AB SPECIE DICEBATUR; RELIQUUM EST IGITUR, UT QUO DIFFERAT A PROPRIO ET ACCIDENTI DICATUR DUAE IGITUR ETIAM ISTAE SUNT DIFFERENTIAE. PROPRIUM AUTEM QUO DIFFERAT AB ACCIDENTI RELINQUITUR; NAM QUO AB SPECIE ET DIFFERENTIA ET GENERE DIFFERAT, PRAEDICTUM EST IN ILLORUM AD IPSUM DIFFERENTIA. QUATTUOR IGITUR SUMPTIS GENERIS AD ALIA DIFFERENTIIS, TRIBUS VERO DIFFERENTIAE, DUABUS AUTEM SPECIEI, UNA AUTEM PROPRII AD ACCIDENS, DECEM ELUNT OMNES, QUARUM QUATTUOR, QUAE ERANT GENERIS AD RELIQUA, SUPERIUS DEMONSTRAVIMUS.Quoniam differentias atque communitates generis ad differentiam, ad speciem, ad proprium atque accidens persecutus est, idem quoque ad caeteras facere contendens praedicit, quot omnes differentiae possint esse quae inter se comparatis commixtisque ƿ rebus his quae supra propositae sunt efficiantur. Sunt autem viginti. Nam cum quinque sint res, unaquaeque res earum si a quattuor aliis differat, quinquies quater, viginti differentiae fiunt, quod appositarum litterarum manifestatur exemplo. Sint quinque res veluti quinque litterae A B C D E. Differat igitur A quidem ab aliis quattuor, id est B C D E, fient quattuor differentiae. Rursus B differat ab aliis quattuor, id est A C D E, erunt rursus quattuor; quae superioribus iunctae octo coniungunt. C vero tertia ab reliquis differt quattuor, scilicet A B D E; quae quattuor differentiae superioribus octo copulatae duodecim reddunt. Quarta D reliquis quattuor comparetur differatque ab eisdem, id est A B C E, fient igitur rursus quattuor; quae superioribus duodecim appositae sedecim copulant. Quodsi ultima B ab aliis quattuor differat, scilicet A B C D, fient aliae quattuor differentiae; quae compositae prioribus viginti perficiunt. Et sit quidem huiusmodi descriptio: A --> B C D E B --> A C D E C --> A B D E D --> A B C E E --> A B C D. Quae cum ita sint, in generibus quoque et speciebus et caeteris idem considerabitur. Erunt ergo quattuor differentiae, quibus genus a differentia, specie, proprio accidentique disiungitur; aliae rursus quattuor, quibus differentia a genere, specie, proprio atque accidenti discrepat; rursus quattuor speciei ad genus ac differentiam, proprium atque accidens; quattuor etiam proprii ad genus, differentiam, speciem atque accidens; quattuor in super accidentis ad genus, differentiam, speciem atque proprium. Quae coniunctae omnes viginti explicant differentias. Sed hoc, si ad numeri refelatur naturam comparationisque alternationem; nam si ad ipsas differentiarum naturas vigilans lector aspiciat, easdem saepe differentias inveniet sumptas. Quo enim genus differt a differentia, eodem differentia distat a genere, et quo differentia distat ab specie, eodem species a differentia disgregatur, et in caeteris eodem modo. In hac igitur dispositione differentianlm, quam supla disposui, easdem saepius adnumeravi. Atque si differentiarum similitudines detrahamus, decem fiunt omnino differentiae, quas ad praesentem tractatum velut diversas atque dissimiles oportet assumere. Age enim differat genus a differentia, specie, proprio ƿ atque accidenti, quattuor differentiis, quas supra iam diximus. Item sumamus differentiam, distabit haec a genere primum, dehinc ab specie, proprio atque accidenti. Sed quo discrepet a genere, iam superius explicatum est, cum diceremus quo genus a differentia discreparet. Detracta igitur hac comparatione, quoniam supra commemorata est, relinquuntur tres distantiae quibus differentia ab specie, proprio accidentique disiungitur; quae iunctae cum superioribus quattuor septem differentias reddunt. Post hanc species si sumatur, quattuor quidem eius essent differentiae secundum numeri diversitatem, cum ad genus, a differentiam, proprium atque accidens comparatur sed priores duae comparationes iam dictae sunt. Nam quo species differat a genere tunc dictum est, cum quid genus differret ab specie dicebamus, quid vero species a differentia distet commemoratum est, cum differentiae ab specie dissimilitudines redderemus. Quibus detractis duae supersunt integrae atque intactae speciei ad proprium atque accidens discrepantiae; quae iunctae cum septem novem differentias copulant. Proprii vero si ad numerum differentiae considerentur, quattuor erunt, scilicet ad genus, differentiam, speciem atque accidens comparati, quarum quidem tres superiores differentiae iam dictae sunt. Nam quid proprium distet a genere, tunc dictum est, cum quid genus a proprio distaret ostendimus, rursus quid proprium a differentia discrepet, in colligenda distantia differentiae propriique superius ƿ demonstratum est, quid vero proprium distet ab specie, tunc expositum est, cum quid species distaret a proprio dicebatur. Restat igitur una differentia proprii ad accidens, quae superioribus iuncta decem differentias claudit. Accidentis vero ad caetera possent quidem esse quattuor, nisi iam omnes probarentur esse consumptae. Nam quid differat vel genus vel differentia vel species vel proprium ab accidenti, supra monstratum est, nec sunt diversae differentiae accidentis ad caetera quam caeterorum ad accidens. Itaque fit, ut cum sit quinque rerum numerus, si prima assumatur, quattuor fiant differentiae, si secunda, tres, vincanturque secundae rei ad caeteras differentiae a prima ad caeteras una tantum distantia; nam cum prima habuerit quattuor, secunda retinet tres. Tertia vero si sumatur, duas habebit differentias, quae vincantur a primis quattuor differentiis duabus; quarta si sumatur, unam habebit differentiam, quae vincitur a primis quattuor differentiis tribus, quinta vero quoniam nullam omnino habebit differentiam nouam, totis quattuor a prima differentiis superatur. Atque hoc numerorum gradu quidem usque ad denarium numerum tenditur: quattuor, tres, duae, una, ut generis quidem quattuor, differentiae vero tres, speciei duae, proprii una, accidentis nulla sit. Et primae quidem generis comparationes quattuor nouas tenent differentias, secundae vero differentiae comparationes ƿ tres nouas tenent; una enim superius adnumerata est, vincitur autem a primis quattuor novis differentiis una tantum. Speciei vero tertia comparatio dnas tantum habet differentias nouas, duas quippe superius adnumeratas agnoscimus, et vincitur a quattuor primis duabus tantum differentiis novis. Proprium vero unam retineat nouam, quoniam tres habet superius adnumeratas, vincaturque a prima novis tribus differentiis, quinti vero accidentis comparationes quoniam nullam retinent nouam differentiam, totis quattuor a primis generis transcendantur. Atque ad hunc modum ex viginti differentiis secundum numerum decem secundum dissimilitudinem contrahuntur. ut tamen has secundum dissimilitudinem differentias non in quinario tantum numero, verum in caeteris notas habere possimus, talis dabitur regula quae plenam differentiarum dissimilitudinem in qualibet numeri pluralitate repeliat. Propositarum enim rerum numero si unum dempseris atque id quod dempto uno relinquitur, in totam summam numeri multiplicaveris, eius quod ex multiplicatione factum est dimidium coaequabitur ei pluralitati quam propositarum rerum differentiae continebunt. Sint igitur res quattuor A B C D; his aufero unum, fiunt tres; has igitur quater multiplico, fient duodecim; horum dimidium ƿ teneo, sex erunt. Tot igitur erunt differentiae inter se rebus quattuor comparatis: A quippe ad B et C et D tres retinet differentias, rursus B ad C et D duas, C vero ad D unam; quae iulletae senarium numerum complent. Atque hanc quidem regulam simpliciter ac sine demonstratione nunc dedisse sufficiat, in Praedicamcntorum vero expositione ratio quoque cur ita sit explicabitur. COMMUNE ERGO DIFFERENTIAE ET SPECIEI EST AEQUALITER PARTICIPARI; HOMINE ENIM AEQUALITER PARTICIPRNT PARTICULARES HOMINES ET RATIONALI DIFFERENTIA. COMMUNE VERO EST ET SEMPER ADESSE HIS QUAE PARTICIPANT; SEMPER ENIM SOCRATES RATIONALIS ET SEMPER SOCRATES HOMO. Dictum est saepius ea quae substantiam formant, nec remissione contrahi nec intentione produci; uni cuique enim id quod est, unum atque idem est. Quodsi differentia specierum substantiam monstret, species vero individuorum, aequaliter utraque ab intentione et remissione seiuncta sunt; quo fit ut aequaliter participentur. Omnes enim individui mortales aeque sunt atque rationales sicut homines. Nam si idem est 'esse' homini quod est 'esse rationale', cum omnes homines aeque sint homines, necesse est ut sint aequaliter rationales. Aliud quoque commune habent quoniam ita differentiae sui participantia non relinquut ut species. Semper enim Socrates rationalis est -- Socrates enim rationabilitate participat -- semper homo est, quia scilicet humanitate participat. Ut igitur differentiae sui participantia non relinqbunt, ita species his quae ea participant, semper adiuncta est. PROPRIUM AUTEM DIFFERENTIAE QUIDEM EST IN EO QUOD QUALE SIT PRAEDICARI, SPECIEI VERO IN EO QUOD QUID EST; NAM ET SI HOMO VELUT QUALITAS ACCIPIATUR, NON SIMPLICITER ƿ ERIT QUALITAS SED SECUNDUM ID QUOD GENERI ADVENIENTES DIFFERENTIAE EAM CONSTITUERUNT. AMPLIUS DIFFERENTIA QUIDEM IN PLURIBUS SAEPE SPECIEBUS CONSIDERATUR, QUEMADMODUM QUADRUPES IN PLURIBUS ANIMALIBUS SPECIE DIFFERENTIBUS, SPECIES VERO IN SOLIS HIS QUAE SUB SPECIE SUNT INDIVIDUIS EST. AMPLIUS DIFFERENTIA PRIMA EST AB EA SPECIE QUAE EST SECUNDUM IPSAM; SIMUL ENIM ABLATUM RATIONALE INTERIMIT HOMINEM, HOMO VERO INTEREMPTUS NON AUFERT RATIONALE, CUM SIT DEUS. AMPLIUS DIFFERENTIA QUIDEM COMPONITUR CUM ALIA DIFFERENTIA -- RATIONALE ENIM ET MORTALE COMPOSITUM EST IN SUBSTANTIA HOMINIS -- SPECIES VERO SPECIEI NON COMPONITUR, UT GIGNAT ALIAM ALIQUAM SPECIEM; QUIDAM ENIM EQUUS CUIDAM ASINO PERMISCETUR AD MULI GENERATIONEM, EQUUS AUTEM SIMPLICITER ASINO NUMQUAM CONVENIENS PERFICIET MULUM. Expositis communitatibus quantum ad institutionem pertinebat differentiae et speciei, eorundem nunc dissimilitudines colligit dicens quoniam differunt, quod species in eo quod quid sit praedicatur, differentia vero in eo quod quale sit. Huic differentiae poterat occurri. Nam si humanitas ipsa, quae species est, qualitas quaedam est, cur dicatur species in eo quod quid sit praedicari, cum propter quandam suae naturae ƿ proprietatem quaedam qualitas esse videatur? Huic respondemus, quia differentia solum qualitas est, humanitas vero non est solum qualitas sed tantum qualitate perficitur. Differentia enim superveniens generi speciem fecit; ergo genus quadam differentiae qualitate formatum est, ut procederet in speciem, species vero ipsa, qualis quidem est, secundum differentiam illius quae est pura ac simplex qualitas, qua scilicet perficitur et conformatur, qualitas vero ipsa pura simplexque nullo modo est sed ex qualitatibus effecta substantia. Itaque iure differentia, quae pure ac simpliciter qualitas est, in eo quod quale est sciscitantibus respondetur, species vero in eo quod quid sit, licet ipsa quoque quaedam qualitas sit non simplex sed aliis qualitatibus informata. Rursus illa quoque differentia est, quia plures sub se species differentia continet, species vero tantum individuis praesunt. Rationabilitas enim et hominem claudit et deum, quadrupes equum, bovem, canem et caetera, homo vero solos individuos. Atque in aliis speciebus eadem ratio est. Idcirco enim definitiones quoque secutae sunt, ut differentia vocaretur quod in pluribus specie differentibus in eo quod quale sit praedicatur, species vero quod de pluribus numero differentibus in eo quod quid sit praedicatur. Ideo etiam superioris naturae sunt differentiae, quoniam continentes sunt specierum. Nam si quis auferat differentiam, speciem ƿ quoque sustulerit, ut si quis auferat rationabilitatem, hominem deumque consumpserit, si vero hominem tollat, rationabiiitas nuanet in speciebus reliquis constituta. Est igitur differentiae specieique distantia quod una differentia plures species contmerc potest, species vero nullo modo. Alia rursus est dlfferentia, quoniam ex pluribus differentiis una saepe species iungitut, ex pluribus speciebus nulla speciei substantia copulatur. Iunctis enim differentiis mortali ac rationali factus est homo, iunctis vero speciebus nulla umquam species informatur. Quodsi quis occurrat dicens quoniam permixtus asino equus efficit mulum, non recte dixerit. Individua enim individuis iuncta individua rursus alia fortasse perficiunt, ipseuero equus simpliciter, id est universaliter, et asinus universaliter neque permisceri possunt neque aliquid, si cogitatione misceantur, efficiunt. Constat igitur differentias quidem plurimas ad unius speciei substantiam convenire, species vero in alterius speciei naturam nililo modo posse congruere. DIFFERENTIA VERO ET PROPRIUM COMMUNE QUIDEM HABENT AEQUALITER PARTICIPARI AB HIS QUAE EORUM PARTICIPANT; AEQUALITER ENIM RATIONALIA RATIONALIA SUNT ET RISIBILIA RISIBILIA. ET SEMPER ET OMNI ADESSE COMMUNE ƿ UTRIUSQUE EST. SI ENIM CURTETUR QUI EST BIPES SED AD ID QUOD NATUM EST SEMPER DICITUR; NAM ET RISIBILE IN EO QUOD NATUM EST HABET ID QUOD EST SEMPER SED NON IN EO QUOD SEMPER RIDEAT. Nunc differentiae propriique communia continua ratione persequitur. Commune enim dicit esse proprio ac differentiae quod aequaliter participantur -- aeque enim omnes homines rationabiles sunt, aeque risibiles -- illud, quia substantiam monstrat, istud, quia est aequum proprium speciei et subiectam speciem non relinquit. Aliud etiam his commune subiungit: aequaliter enim semper differentia subiectis adest ut proprium; semper enim homines rationabiles sunt, ut semper quoque risibiles. Sed obici poterat non semper esse bipedem hominem, cum sit bipes differentia, si unius pedis perfectione curtetur. Quam tali modo solvimus quaestionem. Propria et differentiae non in eo quod semper habeantur sed in eo quod semper natutaliter haberi possunt, semper dicuntur adesse subiectis. ƿ Si enim quis curtetur pede, nihil attinet ad naturam, sicut nihil ad detrahendum proprium valet, si homo non rideat. Haec enim non in eo quod assint sed in eo quod per naturam adesse possint, semper adesse dicuntur. Ipsum enim semper non actu esse dicimus sed natura. Numquam enim fieri potest, ut per naturae ipsius proprietatem non semper homo bipes sit, etiamsi potest fieri, ut pede curtetur, etiam si deminuto pede sit natus; in his enim non speciei atque substantiae sed nascenti individuo derogatur. PROPRIUM AUTEM DIFFERENTIAE EST QUONIAM HAEC QUIDEM DE PLURIBUS SPECIEBUS DICITUT SAEPE, UT RATIONALE DE HOMINE ET DE DEO, PROPRIUM vero DE UNA SOLA SPECIE, CUIUS EST PROPRIUM. ET DIFFERENTIA QUIDEM ILLIS EST CONSEQUENS QUORUM EST DIFFERENTIA SED NON CONVERTITUR, PROPRIA VERO CONVERSIM PRAEDICANTUR QUORUN SUNT PROPRIA, IDCIRCO QUONIAM CONVERTUNTUR. Distat a proprio differentia, quia differentia plurimas species ƿ claudit ac de his omnibus praedicatur, proprium vero uni tantum speciei cui iungitur adaequatur. Rationale enim de homine atque de deo, quadrupes de equo et caeteris animalibus, risibile vero unam tantum tenet speciem, id est hominem. Unde fit ut differentia semper speciem consequatur, species vero differentiam minime. Proprium vero ac species alterius sese vicibus aequa praedicatione comitantur. Sequi vero dicitur, quotiens quolibet prius nominato posterius reliquum convenit nuncupari, ut si dicam 'omnis homo rationabilis est', prius hominem, posterius apposui differentiam; sequitur ergo differentia speciem. At si convertam nomina dicamque 'omnis rationabile homo est', propositio non tenet veritatem; igitur species differentiam nulla ratione comitatur. Proprium vero et species quia converti possunt, mutuo se secuntur: omnis homo risibilis est et omne risibile homo est. DIFFERENTIAE AUTEM ET ACCIDENTI COMMUNE QUIDEM EST DE PLURIBUS DICI, COMMUNE VERO AD EA QUAE SUNT ƿ INSEPARABILIA ACCIDENTIA, SEMPER ET OMNIBUS ADESSE; BIPES ENIM SEMPER ADEST OMNIBUS CORUIS ET NIGRUM ESSE SIMILITER. Duo quidem differentiae et aecidentis communia proponit, quorum unum separabilibus et inseparabilibus accidentibus cum differentia commune est, ab altero vero separabile accidens segregatur. Tantum vero inseparabile secundo communi concluditur. Est enim commune differentiae cum omnibus accidentibus de pluribus praedicari; nam et separabilia et inseparabilia accidentia sicut differentia de pluribus speciebus et individuis praedicantur, ut bipes de coruo atque cygno et de his individuis quae sub coruo et cygno sunt, nuncupatur. Item de eodem coruo atque cygno album et nigrum, quae sunt inseparabilia accidentia, praedicantur. Ambulare enim vel stare, dormire ac vigilare de eisdem dicimus, quae sunt accidentia separabilia, reliqua vero communitas ea tantum accidentia videtur includere quae sunt inseparabilia. Nam sicut differentia semper subiectis speciebus adhaerescit, ita etiam inseparabilia accidentia numquam videntur deserere subiectum. ut enim bipes, quod est differentiat numquam coruorum speciem derelinquit, ita nec nigrum, quod accidens inseparabile est. Differentia enim idcirco non relinquit subiectum, quoniam cius substantiam complet ac perficit, accidens vero huiusmodi, quia noo potest separari; neque enim possit esse accidens inseparabile, si subiectum aliquando relinquit. DIFFERUNT AUTEM QUONIAM DIFFERENTIA QUIDEM CONTINET ET NON CONTINETUR -- CONTINET ENIM RATIONABILITAS HOMINEM -- ACCIDENTIA VERO QUODAM QUIDEM MODO CONTINENT EO QUOD IN PLURIBUS SUNT, QUODAM VERO MODO CONTINENTUR EO QUOD NON UNIUS ACCIDENTIS SUSCEPTIBILIA SUNT SUBIECTA SED PLURIMORUM. ET DIFFERENTIA QUIDEM ININTENTIBILIS EST ET IRREMISSIBILIS, ACCIDENTIA VERO MAGIS ET MINUS RECIPIUNT. ET IMPERMIXTAE QUIDEM SUNT CONTRARIAE DIFFERENTIAE, MIXTA VERO CONTRARIA ACCIDENTIA. HUIUSMODI QUIDEM COMMUNIONES ET PROPRIETATES DIFFERENTIAE ET CAETERORUM SUNT, SPECIES VERO QUO QUIDEM DIFFERAT A GENERE ET DIFFERENTIA, DICTUM EST IN EO QUOD DICEBAMUS, QUO GENUS DIFFERRET A CAETERIS ET QUO DIFFERENTIA DIFFERRET A CAETERIS. Post differentiae et accidentis redditas communitates nunc de eorum differentiis tractat. Ac primum quidem talem proponit. Differentia, inquit, omnis speciem continet rationabilitas enim continet hominem, quoniam plus rationabilitas quam species, id est homo, praedicatur: supergressa enim substantiam hominis in deum usque diffunditur. Accidentia vero aliquando quidem continent, aliquando continentur. Continent quidem, quia quodlibet unum accidens speciebus adesse pluribus consuevit, ut album cygno et lapidi? Nigrum coruo, Aethiopi atque hebeno, continentur vero, quoniam plura accidentia uni accidunt speciei, ut videatur illa species plurima accidentia continere. Cum enim Aethiopi accidit ut sit niger, accidit ut sit simus, ut crispus, quae cuncta sunt accidentia Aethiopis, species, quod est homo, omnia quae habet intra se plurima accidentia videtur includere. Huic occurri potest: quoniam differentiae quoque aliquo modo continentur, aliquo modo continent, ut rationabilitas continet hominem -- plus enim quam de homine praedicatur -- continetur quoque ab homine, quia non solum hanc differentiam homo continet, verum etiam mortalem. Respondebimus: omnia quaecumque substantialiter de pluribus praedicantur, ab his de quibus dicuntur non poterunt contineri; quo fit ut differentiae quidem non contineantur ab specie, etsi sint differentiae plures quae speciem forment. Accidentia vero continentur, quoniam accidentia speciei substantiam nulla praedicatione constituunt; nam nec pioprie universalia dicuntur ƿ accidentia, cum de speciebus pluribus dicuntur, differentiae vero maxime. Quae enim quorumlibet universalia sunt, ea necesse est eorum quorum sunt universalia, etiam substantiam continere. Quo fit ut quia differentiae substantiam monstrant, intentione ac remissione careant -- una enim quaeque substantia neque contrahi neque remitti potest -- at vero accidentia quoniam nullam constitutionem substantiae profitentur, intentione crescunt et remissione decrescunt. Illa quoque eorum est differentia, quod differentiae contrariae permisceri, ut ex his fiat aliquid, non queunt, accidentia vero contraria miscentur et quaedam medietas ex alterutra contrarietate coniungitur. Ex rationabili enim et irrationabili nihil in unum iungi potest, ex albo vero et nigro coniunctis fit aliquis medius color. Expositis igitur distantiis differentiae ad caetera restat de specie dicere, cuius quidem differentias ad genus ante collegimus, cum generis ad speciem differentias dicetamus, eiuselem etiam speciei distantias ad differentiam diximus, cum differentiae ad species dissimilitudines monstrabamus. Restat igitur speciem proprii et accidentium communioni coniungere, tum differentia segregare. SPECIEI AUTEM ET PROPRII COMMUNE EST DE SE INVICEM PRAEDICARI; NAM SI HOMO, RISIBILE EST, ET SI RISIBILE, HOMO EST -- RISIBILE VERO QUONIAM SECUNDUM ID QUOD NATUM EST SUMI OPORTET, SAEPE IAM DICTUM EST -- AEQUALITER ENIM SUNT SPECIES HIS QUAE EORUM PARTICIPANT ET PROPRIA QUORUM SUNT PROPRIA. Commune, inquit, habent propria atque species ad se ipsa praedicationes habere conversas. Nam sicut species de proprio, ita proprium de specie praedicatur; namque ut est homo risihilis, ita risibile homo est; idque iam saepius dictum esse commemorat. Cuius communitatis rationem subdidit, eam scilicet, quia aequaliter species individuis participantur, sicut eadem propria his quorum sunt propria. Quae ratio non videtur ad conversionem praedicationis accommoda sed potius ad illam aliam similitudinem, quia sicut species aequaliter individuis participantur, ita etiam propria; aeque enim Socrates et Plato homines sunt, sicut etiam risibiles. Itaque tamquam aliam communionem debemus accipere quod est additum: AEQUALITER ENIM SUNT SPECIES HIS QUAE EORUM PARTICIPANT ET PROPRIA QUORUM SUNT PROPRIA. An magis intellegendum est hoc modo dictum, tamquam si diceret 'aequalia enim sunt species et propria'? Nam quia species eorum sunt species quae speciebus ipsis participant. Et propria eorum propria quael propriis participant, proprium atque species aequaliter utrisque sunt, id est neque species superuadit ea quae specie participant, ƿ neque propria superuadunt ea quae propriis participant. Cumque haec propria specierum sint propria, species ac propria aequalia esse necesse est atque invicem praedicari. DIFFERT AUTEM SPECIES A PROPRIO, QUONIAM SPECIES QUIDEM POTEST ET ALIIS GENUS ESSE, PROPRIUM VERO ET ALIARUM SPECIERUM ESSE IMPOSSIBILE EST. ET SPECIES QUIDEM ANTE SUBSISTIT QUAM PROPRIUM, PROPRIUM VERO POSTEA FIT IN SPECIE; OPORTET ENIM HOMINEM ESSE, UT SIT RISIBILE. AMPLIUS SPECIES QUIDEM SEMPER ACTU ADEST SUBIECTO, PROPRIUM vero ALIQUANDO POTESTATE; HOMO ENIM SEMPER ACTU EST SOCRATES, NON VERO SEMPER RIDET, QUAMVIS SIT NATUS SEMPER RISIBILIS. AMPLIUS QUORUM TERMINI DIFFERENTES, ET IPSA SUNT DIFFERENTIA; EST AUTEM SPECIEI QUIDEM SUB GENERE ESSE ET DE PLURIBUS ƿ ET DIFFERENTIBUS NUMERO IN EO QUOD QUID EST PRAEDICARI ET CAETERA HUIUSMODI, PROPRII VERO QUOD EST SOLI ET SEMPER ET OMNI ADESSE. Primam proprii et speciei differentiam dicit quoniam species potest aliquando in alias species derivari, id est potest esse genus, ut animal, cum sit species animati, potest esse hominis genus. Sed nunc non de his speciebus loquitur quae sunt specialissimae, atque hunc confundele videtur errorem, quod cum de his speciebus dicere proposuerit quae essent ultimae, nunc de his quae sunt subalternae et saepe locum generis optineant disserit. Propria vero nullo modo esse genera possunt, quoniam specialissimis adaequantur; quae quoniam genera esse non queunt, nec propria quae sibi sunt aequalia, genera es se permittuntur. Rursus species semper ante subsistit quam proprium -- nisi enim sit homo, risibile esse non poterit -- et cum ista simul sint, tamen substantiae cogitatio praecedit proprii rationem. Omne enim proprium in accidentis genere collocatur, eo vero differt ab accidenti, quia circa omnem solam quamlibet unam speciem vim propriae praedicationis continet. Quodsi priores sunt substantiae quam accidentia, species vero substantia est, proprium vero accidens, non est dubium quin prior sit species. Proprium vero posterius. Discernuntur ƿ etiam species a propriis actus potestatisque natura; species enim actu semper individuis adest, propria vero aliquotiens actu, potestate autem semper. Socrates enim et Plato actu sunt homines, non vero semper actu rident sed risibiles esse dicuntur, quia tametsi non rideant, ridere tamen potenlnt. Natura itaque species et proprium semper subiectis adest sed actu species. Proprium vero non semper actu, velut dictum est. At rursus quoniam definitio substantiam monstrat, quorum diversae sunt definitiones, diversas necesse est esse substantias; speciei vero et proprii diversae sunt definitiones, diversae sunt igitur substantiae. Est autem speciei definitio esse sub genere et de pluribus numero differentibus in eo quod quid sit praedicari; quam superius frequenter expositam nunc iterare non opus est. Proprium vero non ita: definitur: proprium est quod uni et omni et semper speciei adest. Quodsi definitiones diversae sunt, non est dubium speciem ac proprium secundum naturae suae terminos discrepare. SPECIEI VERO ET ACCIDENTIS COMMUNE QUIDEM EST DE PLURIBUS PRAEDICARI; RARAE VERO ALIAE SUNT COMMUNITATES ƿ PROPTEREA, QUONIAM QUAM PLURIMUM A SE DISTANT ACCIDENS ET ID CUI ACCIDIT. Speciei atque accidentis similitudinem communem dicit de pluribus praedicari; de pluribus enim dicitur species, sicut et accidens. Raras vero dicit esse alias eorum communiones idcirco, quoniam longe diversum est id quod accidit et cui accidit. Cui enim accidit, subiectum est atque suppositum, quod vero accidit, superpositum est atque advenientis naturae. Item quod supponitur substantia est, quod vero velut accidens praedicatur, extrinsecus venit. Quae omnia multam eius quod est subiectum et eius quad est accidens differentiam faciunt. Tamen inveniri etiam aliae possunt speciei et accidentis inseparabilis communitates, ut semper adesse subiectis -- aeque enim homo singulis hominibus semper adest et inseparabilia accidentia singulis individuis praesto sunt -- et quod sicut species de his quae individua continet, aeque de pluribus accidentia individuis praedicantur; nam homo de Socrate et Platone, nigrum vero atque album de pluribus coruis et cygnis quibus accidit nuncupatur. PROPRIA VERO UTRIUSQUE SUNT, SPECIEI QUIDEM IN EO QUOD QUID EST PRAEDICARI DE HIS QUORUM EST SPECIES, ƿ ACCIDENTIS AUTEM IN EO QUOD QUALE QUIDDAM EST VEL ALIQUO MODO SE HABENS; ET UNAMQUAMQUE SUBSTANTIAM UNA QUIDEM SPECIE PARTICIPARE, PLURIBUS AUTEM ACCIDENTIBUS ET SEPARABILIBUS ET INSEPARABILIBUS; ET SPECIES QUIDEM ANTE SUBINTELLEGI QUAM ACCIDENTIA, VEL SI SINT INSEPARABILIA -- OPORTET ENIM ESSE SUBIECTUM, UT ILLI ALIQUID ACCIDAT -- ACCIDENTIA VERO POSTERIORIS GENERIS SUNT ET ADVENTICIAE NATURAE. ET SPECIEI QUIDEM PARTICIPATIO AEQUALITER EST, ACCIDENTIS VERO, VEL SI INSEPARABILE SIT, NON AEQUALITER; AETHIOPS ENIM ALIO AETHIOPE HABEBIT COLOREM VEL INTENTUM AMPLIUS VEL REMISSUM SECUNDUM NIGREDINEM. RESTAT IGITUR DE PROPRIO ET ACCIDENTI DICERE; QUO ENIM PROPRIUM AB SPECIE ET DIFFERENTIA ET GENERE DIFFERT, DICTUM EST. Quod nunc proprium speciei et accidentis se exequi pollicetur, tale proprium intellegendum est quod, ut superius dictum est, ad comparationem dicitur differentium rerum. Species enim in eo quod quid est praedicatur, accidens vero in eo quod quale est. Qua differentia non ab accidentibus solis species ƿ discernitur, verum etiam a differentiis ac propriis, nec solum species ab eisdem, verum etiam genus. Praeterea quod species in eo quod quid est praedicatur, accidens vero in eo quod quomodo sese habeat, id quoque commune est cum genere; genus quippe ab accidenti in eo quod quid est et quomodo se habeat praedicatione dividitur. Item ullam quamque substantiam una videtur species continere, ut Socrntem homo, atque ideo Socrati una tantum propinquitas est species hominis. Rursus individuo equo una species equi est proxima, itemque in caeteris; uni cuique enim substantiae una species praeest. At vero uni cuique substantiae non unum accidens iungitur; uni cuique enim substantiae plura semper accidentia superveniunt, ut Socrati quod caluus, quod simus, quod glaucus, quod propenso ventre, et in aliis quidem substantiis de numero accidentium idem convenit. Dehinc semper ante accidentia species intelleguntur. Nisi enim sit homo cui accidat aliquid, accidens esse non poterit, et nisi sit quaelibet substantia cui accidens possit adiungi, accidens non erit. Omnis autem substantia propria specie continetur. Recte igitur prins species, accidentia vero posterius intelleguntur; posterioris enim sunt, ut ait, generis et adventiciae naturae. Nam quae substantiam non informant, recte adventiciae naturae esse dicuntur et posterioris generis; his enim substantiis assunt quae ante differentiis informatae sunt. Rursus quoniam species substantiam ƿ monstrat, substantia vero, ut dictum est, intentione ac remissione caret, speciei participatio intentionem remissionemque non suscipit. Accidens vero vel si inseparabile sit, potest intentionis remissionisque cremento et detrimento variari, ut ipsum inseparabile accidens quod Aethiopibus inest, nigredo. Potest enim quibusdam talis adesse, ut sit fuscis proxima, aliis vero talis, ut sit nigerrima. Restat nunc proprii communiones ac differentias persequi. Sed quo proprium differat a genere vel specie vel differentia superius demon stratum est, cum quid genus vel species vel differentia a proprio distaret ostendimus. Nunc reliqua ad communitatem vel differentiam consideratio est, quid proprium accidentibus aut iungat aut segreget. COMMUNE AUTEM PROPRII ET INSEPARABILIS ACCIDENTIS EST QUOD PRAETER EA NUMQUAM CONSTANT ILLA IN QUIBUS CONSIDERANTUR; QUEMADMODUM ENIM PRAETER RISIBILE NON SUBSISTIT HOMO, ITA NEC PRAETER NIGREDINEM SUBSISTIT ƿ AETHIOPS, ET QUEMADMODUM SEMPER ET OMNI ADEST PROPRIUM, SIC ET INSEPARABILE ACCIDENS. Quoniam proprium semper adest speciebus nec eas ullo modo relinquit quoniamque inseparabile accidens a subiecto non potest segregari, hoc illis inter se videtur esse commune. Quod ea in quibus insunt, praeter propria vel inseparabilia accidentia esse non possint. Inseparabilia vero accidentia comparat, quoniam, ut in specie dictum est, rarissimae sunt speciei atque accidentis similitudines. Quocirca multo magis proprii atque accidentis communitates difficile reperiuntur. Accidens enim in contrarium dividi solet, in separabile accidens atque in inseparabile, quae vero sub genere in contrarium dividuntur, ea nullo alio nisi tantum generis praedicatione participant. Quodsi proprium inseparabile quoddam accidens est, a separabili accidenti plurimum differt, atque ideo nullas proprii et separabilis accidentis similitudines quaerit. Sed quia ipsum proprium certis quibusdam causis ab inseparabilibus accidentibus differt, horum et communitates inveniri possunt et inter se differentiae. Quarum una quidem ea est quam superius exposuimus, secunda nero quoniam sicut proprium semper et omni speciei adest. Ita etiam inseparabile accidens; nam sicut risibile omni homini et semper adest, ita etiam nigredo omni coruo et semper adiuncta est. DIFFERT AUTEM QUONIAM PROPRIUM UNI SOLI SPECIEI ADEST, QUEMADMODUM RISIBILE HOMINI, IN SEPARABILE VERO ACCIDENS, UT NIGRUM, NON SOLUM AETHIOPI SED ET IAM CORNO ADEST ET CARBONI ET HEBENO ET QUIBUSDAM ALIIS. QUARE PROPRIUM CONVERSIM PRAEDICATUR DE EO CUIUS EST PROPRIUM ET EST AEQUALITER, INSEPARABILE AUTEM ACCIDENS CONVERSIM NON PRAEDICATUR. ET PROPRIORUM QUIDEM AEQUALITER EST PARTICIPATIO, ACCIDENTIUM VERO HAEC QUIDEM MAGIS, ILLA VERO MINUS. SUNT QUIDEM ETIAM ALIAE COMMUNITATES VEL PROPRIETATES EORUM QUAE DICTA SUNT SED SUFFICIUNT ETIAM HAEC AD DISCRETIOLLEM EORUM COMMUNITATISQUE TRADITIONEM. Proprii atque accidentis prima quidem differentia est quia proprium semper de una tantum specie dicitur, accidens vero minime sed eius praedicatio in plurimas diversi generis substantias speciesque diffunditur. Risibile enim de nullo alio nisi de homine praedicatur, nigrum vero, quod est inseparabile quibusdam accidens, tam coruo quam Aethiopi, quae diversa sunt specie, tam coruo atque hebeno, quae differunt generibus, non tantum specie, praesto est. Quo fit ut propriis quidem ƿ conversio aequa seruetur, in accidentibus vero minime. Quoniam enim propria in singulis esse possunt atque omnes continent, species converso ordine praedicantur; nam quod risibile est homo est, et quod homo, risibile. Nigrum vero non ita sed ipsum quidem de his praedicari potest quibus inest, illa vero ad huius praedicationem converti retrahique non possunt; nigrum enim de carbone, hebeno, homine atque coruo praedicatur, haec vero de nigro minime. Nam quae plurima continent, de his quae continent praedicari possunt, ea vero quae continentur, de sese continentibus nullo modo nuncupantur. Rursus proprium quidem aequaliter participatur, accidens remissionibus atque intentionibus permutatur. Omnis enim homo aeque risibilis est, Aethiops vero non aequaliter niger est sed, ut dictum est. Alius quidem panlo minus niger, alius vero tacterrimus invenitur. Et de proprii quidem atque accidentis differentiis satis dictum est. Restabat vero accidentis ad caetera communiones proprietatesque explicare sed iam superius adnumeratae sunt, cum generis, differentiae, speciei et proprii ad accidens similitudines ac differentias assignavimus. Fortasse autem his institutus animus et sollertior factus alias praeter eas quas nunc diximus communitates vel differentias quinque rerum quae superius sunt positae reperiet sed ad discretionem atque eorum similitudines comparandas ea fere quae sunt dicta sufficiunt. Nos etiam, quoniam promissi operis portum tenemus atque huius libri seriem primo quidem ab rhetore Victorino, post vero a nobis ƿ Latina oratione conversam gemina expositione patefecimus, hic terminum longo statuimus operi continenti quinque rerum disputationem et ad Praedicamenta servanti. Expeditis his quae ad praedicamenta Aristotelis Porphyrii institutione digesta sunt, hos quoque commentarios in praedicamenta perscribens mediocris styli seriem persecutus, nihil de aliorum quaestionum tractatione permiscui sed dilucidandi moderatione servata, nec angere lectorem brevitate volui nec dilatatione confundere. Quare prius breviter huius operis aperienda videtur intentio, quae est huiusmodi: Rebus praeiacentibus, et in propria principaliter naturae constitutione manentibus, humanum solum genus exstitit, quod rebus nomina posset imponere. Unde factum est ut sigillatim omnia prosecutus hominis animis singulis vocabula rebus aptaret. Et hoc quidem (verbi gratia) corpus hominem vocavit, illud vero lapidem, aliud lignum, aliud vero 159B colorem. Et rursus quicumque ex se alium genuisset, patris vocabulo nuncupavit. Mensuram quoque magnitudinis proprii forma nominis terminavit, ut diceret bipedale esse, aut tripedale, et in aliis eodem modo. Omnibus ergo nominibus ordinatis, ad ipsorum rursus vocabulorum proprietates figurasque reuersus est, et huiusmodi vocabuli formam, quae inflecti casibus possit, 'nomen' vocavit; quae vero temporibus distribui, 'uerbum'. Prima igitur illa fuit nominum positio, per quam vel intellectui subiecta vel sensibus designaret. Secunda consideratio, qua singulas proprietates nominum figurasque perspicerent, ita ut primum nomen sit ipsum rei vocabulum: ut, verbi gratia, cum quaelibet res homo dicatur. Quod autem ipsum vocabulum, id est homo, nomen vocatur, non ad significationem nominis ipsius refertur sed ad figuram, idcirco quod possit casibus inflecti. Ergo prima positio nominis secundum significationem vocabuli facta est, secunda vero secundum figuram: et est prima positio, ut nomina rebus imponerentur, secunda vero ut aliis nominibus ipsa nomina designarentur. Nam cum homo vocabulum sit subiectae substantiae, id quod dicitur homo, nomen est hominis, quod ipsius nominis appellatio est. Dicimus enim, Quale vocabulum est homo? et proprie respondetur: nomen. In hoc igitur opere haec intentio est de primis rerum nominibus et de vocibus res significantibus disputare, non in eo quod secundum aliquam proprietatem figuramque formantur sed in eo quod significantes sunt. Nam quodcumque de substantia 159D vel facere vel pati dicitur, non ita tractatur quasi unum eorum casibus inflecti possit, aliud vero temporibus permutari sed quasi aut hominem, aut equum, aut individuum aliquod, aut speciem genusue 160A significet. Est igitur huius operis intentione vocibus res significantibus in eo quod significantes sunt pertractare. Haec quidem est tempori introductionis, et simplicis expositionis apta sententia, quam nos nunc Porphyrium sequentes, quod videbatur expeditior esse planiorque digessimus. Est vero in mente de intentione, utilitate et ordine, tribus quaestionibus disputare, videlicet in alio commentario quem componere proposui de eisdem categoriis ad doctiores, quarum una est quid praedicamentorum velit intentio, ibique numeratis diversorum sententiis, docebimus cui vostrum quoque accedat arbitrium, quod nemo huic in praesentia sententiae repugnare miretur, cum videat quanto illa sit altior cuius non nimium ingredientium mentes capaces esse potuissent, ad quos mediocriter 160B imbuendos ista conscripsimus. Afficiendi ergo, et quodammodo disponendi mediocri expositione sunt in ipsi quasi disciplinae huius foribus, quos ad hanc paramus scientiam admittere. Hanc igitur causam mutatae sententiae utriusque operis lector agnoscat, quod illic ad scientiam Pythagoricam perfectamque doctrinam, hic ad simplices introducendorum motus expositionis sit accommodata sententia. Sed nunc ad propositum reuertamur, sitque in praesens praedicamentorum intentio, quae superius est comprehensa, id est, de primis vocibus significantibus prima rerum genera in eo quod significantes sunt disputare: et quoniam res infinitae sunt, infinitas quoque voces quae significant eas esse necesse est: sed infinitorum nulla cognitio est, infinita namque animo comprehendi 160C nequeunt. Quod autem ratione mentis circumdari non potest, nullius scientiae fine concluditur, quare infinitorum scientia nulla est: sed hic Aristoteles non de infinitis rerum significationibus tractat sed decem praedicamenta constituens, ad quae ipsa infinita multitudo significantium vocum referri debeat, terminavit: ut, verbi gratia, cum dico homo, lignum, lapis, equus, animal, plumbum, stannum, argentum, aurum, et alia huiusmodi quae nimirum infinitum sunt, haec omnia ad unum substantiae vocabulum deducantur. Haec namque, etsi qua sunt alia quae certae sunt infinita vocabula unum substantiae nomen includit. Rursus cum dico bipedale, tripedale, sex, quattuor, decem, lineam superficiem, soliditatem, et quaecumque alia ex eodem genere qua infinita 160D sunt, uno quantitas nomine continentur, ut haec omnia sub quantitate ponantur. Rursus cum dico album, vel scientiam, vel bonum, vel malum, vel alia huiusmodi, quaeque in hoc quoquo genere infinita sunt, unum tamen nomen concludens omnia qualitatis occurrit, et de aliis quoque similiter. Rerum ergo diversarum indeterminatam infinitamque multitudinem, decem praedicamentorum paucissima numerositate concludit, ut ea quae infinita sub scientiam cadere non poterant, decem propriis generibus definita scientiae comprehensione claudantur. Ergo decem praedicamenta quae dicimus, infinitarum in vocibus significationum genera sunt sed quoniam omnis vocum significatio de rebus est, quae voce significantur in eo quod significantes sunt, genera rerum necessario significabunt. Ut igitur concludenda sit intentio, dicendum est in hoc libro de primis vocibus, prima rerum genera significantibus in eo quod significantes sunt, dispositum esse tractatum. Sed quoniam de intentione dictum est, breviter huius operis utilitas explicanda est. Nam cum res infinitae infinitis quoque vocibus significarentur, et (ut dictum est) sub scientiam venire non possent, hac definitione, qua decem praedicamentorum divisio facta est, cunctarum rerum et vocum significantium acquirimus disciplinam. Hinc est quod ad logicum tendentibus primus hic liber legendus occurrit, idcirco quod cum omnis logica syllogismorum ratione sit constituta syllogismi vero propositionibus iungantur, propositiones vero sermonibus constent, prima est utilitas quid quisque sermo significet, propriae scientiae definitione cognoscere. Haec quoque nobis de decem praedicamentis inspectio, et in physica Aristotelis doctrina, et in moralis philosophiae 161C cognitione perutilis est, quod per singula currentibus magis liquebit. Quocirca de ordine quoque libri huius eadem ratio est. Nam quoniam res simplices compositis natura priores sunt, quae enim composita sunt, ex simplicibus componuntur. Hic quoniam de simplicibus vocibus res significentibus disputatur, secundum ipsius simplicitatis principalem naturam, primus hic Aristotelis liber inchoantibus addiscitur. Nec illud fere dubium est ad quam partem philosophiae huius libri ducatur intentio, idcirco quoniam qui de significativis vocibus tractat, de rebus quoque est aliquatenus tractaturus. Res etenim et rerum significatio iuncta est sed principalior erit illa disputatio quae de sermonibus est: secundo vero loco illa quae de rerum ratione formatur. Quare quoniam omnis ars logica de oratione est, et in hoc opere de vocibus principaliter tractatur (quamquam enim sit huius libri relatio ad caeteras quoque philosophiae partes) principaliter tamen refertur ad logicam, de cuius quodammodo simplicibus elementis, id est, de sermonibus in eo principaliter disputavi. Aristotelis vero neque ullius alterius liber est, idcirco quod in omni philosophia sibi ipse de huius operis disputatione consentit, et brevitas ipsa atque subtilitas ab Aristolele non discrepat, alioqui interruptum imperfectumque opus edidisse videretur qui de syllogismis scriberet, si aut de propositionibus praetermisisset, aut de primis vocibus tractatum, quibus ipsae propositiones continentur, omitteret. Quanquam exstet 162A alter Aristotelis liber de eisdem disputans, eadem fere continens, cum sit oratione diversus; sed hic proprietatis liber calculum coepit. Archytes etiam duos composuit libros quos *Kathulous logous* inscripsit, quorum in primo haec decem praedicamenta disposuit. Unde posteriores quidam non esse Aristotelem huius divisionis inventorem suspicati sunt, quod Pythagoricus vir eadem conscripsisset, in qua sententia Iamblicus philosophus est non ignobilis, cui non consentit Themistius, neque concedit eum fuisse Archytem, qui Pythagoricus Tarentinusque esset, quique cum Platone aliquantulum vixisset sed peripateticum aliquem Architem, qui nouo operi auctoritatem uetustate nominis conderet. Sed de his alias. Restat inscriptio quae varia fuit. Inscripsere namque 162B alii de rebus, alii de generibus rerum, quos eadem similisque culpa confudit. Namque (ut docuimus) non de rerum generibus, neque de rebus sed de sermonibus rerum genera significantibus in hoc opere tractatus habetur, hoc vero Aristoteles ipse declarat cum dicit: Eorum quae secundum nullam complexionem dicuntur, singulum aut substantiam significat, aut quantitatem. Quod si de rebus divisionem faceret, non dixisset "significat"; res enim significatur, non ipsa significat. Illud quoque maximo argumento est Aristotelem non de rebus sed de sermonibus res significantibus speculari, quod ait: Singulum igitur eorum quae dicta sunt, ipsum quidem secundum se in nulla affirmatione dicitur, horum autem ad se invicem complexione affirmatio fit. Res enim si iungantur, affirmationem 162C nullo modo perficiunt, affirmatio namque in oratione est. Quocirca si praedicamenta iuncta faciunt affirmationem (affirmatio vero nonnisi in oratione est, quae autem iunguntur ut affirmatio fiat, hae sunt rerum significantes voces) praedicamentorum tractatus non de rebus sed de vocibus est; male igitur vel de rebus vel rerum generibus inscripserunt. Annotant alii hunc librum legendum ante Topica, quod nimis absurdum est. Cur enim non magis ante Physica? Quasi vero minor huius sit libri usus in Physicis, cum primi Resolutorii ante Topica legantur, et ante primos Resolutorios Perihermenias liber ad cognitionem veniat inchoantis, cur non magis hunc librum vel ante Perihermenias, vel ante Resolutorios inscripserunt? Quare repudianda est inscriptionis istius quoque ipsa sententia, dicendumque est: Quoniam rerum prima decem genera sunt, necesse fuit decem quoque esse simplices voces, quae de subiectis rebus dicerentur: omne enim quod significat de illa re dicitur quam significat, ergo inscribendus liber est de decem Praedicamentis. Sed forte quis dicat, si de significantibus rerum vocibus ipsa disputatio est, cur de ipsis disputat rebus? Dicendum est, quoniam res semper cum propria significatione coniunctae sunt, et quidquid in res venit, hoc quidem in rerum vocabulis invenitur: quare recte de vocabulis disputans, proprietatem significantium vocum de his quae significabantur, id est de rebus assumpsit. Erit alia quoque fortasse quaestio: Cur enim hic orationem in 163A decem praedicamenta sit partitus, in Perihermenias libro in duas tantum partes divisionem fecit, in verbum videlicet et nomen? Sed hoc interest quod illic figuras vocabulorum dividit, in hoc de significationibus tractat, quare non est sibi ipse contrarius. In Perihermenias enim libro de nomine et verbo considerat quae secundum figuram quamdam vocabuli sunt, quod illud inflecti casibus potest, illud variari per tempora: hic vero non secundum has figuras sed in eo quod voces significantes sunt disputatur: quare diversam in diversis rebus atque tractatibus faciendo divisionem, nulla contrarietate notabitur, neque nunc orationem dividit sed ad multitudinem generum nomina ipsa dispertit: nam quoniam decem rerum genera sunt non secundum orationem sed secundum rerum significationem in decem praedicamenta voces dividit, deque his tractat. Atque ideo necesse fuit quodammodo disputationem de rebus quoque misceri, ita (ut dictum est) ut non aliter nisi ex rebus proprietates in sermonibus apparerent, atque ita non de rebus proprie sed de praedicamentis, id est de ipsis rerum significativis vocibus in eo quod significantes sunt, seriem disputationis orditur. Cur autem, si de praedicamentis disputat, de aequivocis, vel univocis, vel denominativis primus illi tractatus est? Idcirco nimirum quod quaedam semper a disputantibus praemittuntur, quibus positis facilior de sequentibus possit esse doctrina: ut in geometria, prius termini praeponuntur, post theorematum ordo conteritur. Ita quoque hic quidquid ad praedicamentorum disputationem possit esse utile, priusquam ad ipsa predicamenta veniret, exposuit: quare quoniam quae praedicenda erant explicavi, nunc ad ipsius disputationis seriem textumque veniamus. Quid autem aequivoca vel univoca vel denominativa utilitatis habeant, secundum ipsas singulorum rationes definitionesque tractabitur. DE AEQUIVOCIS AEQUIVOCA DICUNTUR QUORUM NOMEN SOLUM COMMUNE EST, SECUNDUM NOMEN VERO SUBSTANTIAE RATIO DIVERSA, UT ANIMAL HOMO ET QUOD PINGITUR. HORUM ENIM SOLUM NOMEN COMMUNE EST, SECUNDUM NOMEN VERO SUBSTANTIAE RATIO DIVERSA; SI ENIM QUIS ASSIGNET QUID EST UTRIQUE EORUM QUO SINT ANIMALIA, PROPRIAM ASSIGNABIT UTRIUSQUE RATIONEM. Omnis res aut nomine aut definitione monstratur: 163D namque subiectam rem aut proprio nomine vocamus aut definitione quid sit ostendimus. Ut verbi gratia quamdam substantiam vocamus hominis nomine, et eiusdem definitionem damus dicentes esse hominem animal rationale mortale; ergo quoniam res omnis aut definitione aut nomine declaratur, ex his duobus, nomine scilicet et definitione, diversitates quattuor procreantur. Omnes namque res aut eodem nomine et eadem definitione iunguntur, ut homo et animal, utraque enim animalia dici possunt, et utraque una definitione iunguntur. Est namque animal substantia animata sensibilis, et homo rursus substantia animata sensibilis, et haec vocantur univoca. Alia vero 164A quae neque nominibus neque definitionibus coniunguntur: ut ignis, lapis, color, et quae propriae substantiae natura discreta sunt, haec autem vocantur diversivoca. Alia vero quae diversis nominibus nuncupantur, et uni definitioni designationique subduatur, ut gladius, ensis; haec enim multa sunt nomina sed id quod significant una definitione declaratur, et hoc vocatur multivocum. Alia vero quae nomine quidem congruunt, definitionibus discrepant: ut est homo vivens et homo pictus, nam utrumque vel animalia vel homines nuncupantur. Si vero quis velit picturam hominemque definire, diversas utrisque definitiones aptabit, et haec vocantur aequivoca. Quare quoniam quid sint aequivoca dictum est, singulis Aristotelicae definitionis sententias persequamur. AEQUIVOCA, inquit, dicitur res scilicet, quae per se ipsas aequivocae non sunt, nisi uno nomine praedicentur: quare quoniam ut aequivoca sint, ex communi vocabulo trahunt, recte ait, aequivoca dicuntur. Non enim sunt aequivoca sed dicuntur. Fit autem non solum in nominibus sed etiam in verbis aequivocatio: ut cum dico complector te, et complector a te. In quibus significationibus cum unum nomen sit complector, alia tamen faciendi ratio est, alia patiendi: atque ideo hic quoque aequivocatio est: unum enim nomen quod est complector, diversis faciendi et patiendi definitionibus terminatur. In praepositionibus quoque et in coniunctionibus frequenter aequivocatio reperitur, atque ideo quod ait: QUORUM NOMEN SOLUM COMMUNE EST, 'nomen' accipiendum 164C est omnis rerum per vocem significatio, id est omne vocabulum non proprium solum, aut appellativum, quod ab illud tantum nomen pertinet quod casibus inflecti potest sed ad nomen rerum significationem, qua rebus imposita vocabula praedicamus. SOLUM autem duobus modis dicitur: semel cum aliquid unum esse dicimus, ut si dicamus solus est mundus, id est unus; alio vero modo cum dicimus ad quamdam ab altero divisionem, ut si quis dicat solam me habere tunicam, id est, non etiam togam, ad divisionem videlicet togae. Hic ergo Aristoteles posuit dicens, SOLUM NOMEN COMMUNE EST, quasi hoc voluisset intelligi non etiam definitio, aequivoca enim iunguntur nomine sed definitione dissentiunt. COMMUNE quoque multis dicitur modis. Dicitur commune quod in partes dividitur, et non iam totum commune 164D est sed partes eius propriae singularum, ut domus. Dicitur commune quod id partes non dividitur sed vicissim in usus habentium transit, ut seruus communis vel equus. Dicitur etiam commune quod utendo cuiusque fit proprium, post usum vero in commune remittitur, ut est theatrum, nam cum eo utor, meum est, cum inde discedo, in commune remisi. Dicitur quoque commune quod ipsum quidem nullis divisum partibus, totum uno tempore in singulos venit, ut vox vel sermo ad multorum aures uno eodemque tempore totus atque integer pervenit. Secundum hanc igitur ultimam communis significationem Aristoteles putat aequivocis rebus commune esse vocabulum. 165A Namque in homine picto et in homine vivo, totum in utrisque vocabulum dicitur animalis. SECUNDUM NOMEN VERO SUBSTANTIAE RATIO DIVERSA, hoc hac significatione praemittit, ut si aliter reddantur definitiones quam secundum nomen, statim tota definitio labet ac titubet. Ac primum de definitionis proprietate dicendum est. Illae enim certae definitiones sunt quae convertuntur, ut si dicas, Quid est homo? animal rationale mortale -- verum est. Quid est animal rationale mortale? homo -- hoc quoque verum est. At vero si ita quis dicat, Quid est homo? substantia animata sensibilis -- verum est; quid substantia animata sensibilis? homo -- hoc non modis omnibus verum est, idcirco quod equus quoque est substantia animata sensibilis sed homo non est. Ergo illas constat esse definitiones integras quae converti possunt. Sed hoc fit in iis quae non de communi sed uno tantum, ut cum de hominis nomine redduntur, verbi gratia: Animal est commune nomen, si dixerit quis, Homo est substantia animata sensibilis, procedit: si non convertatur, quia de communi nomine reddita est definitio; sin vero de uno nomine redditur, tunc de ipso nomine facienda est definitio; sic tamen est recta facienda, ut hominis definitio sit animal rationale mortale, non substantia animata sensibilis, illa enim secundum hominis nomen, ista secundum animalis est reddita. Idem etiam in his nominibus quae de duabus rebus communiter praedicantur, si secundum nomen substantiae ratio non reddatur, potest aliquoties fieri, ut ex univocis aequivoca sint, et ex aequivocis univoca; namque homo 165C atque equus cum secundum nomen animalis univoca sint, possunt esse aequivoca, si secundum nomen minime definita sunt. Homo namque et equus communi nomine animalia nuncupatur, si quis ergo hominis reddat definitionem dicens, animal rationale mortale, et equi, animal irrationale hinnibile, diversas reddidit definitiones, et erunt res univocae in aequivocas permutatae. Hoc autem idcirco evenit, quod definitiones non secundum animalis nomen redditae sunt, quod eorum commune vocabulum est sed secundum hominis atque equi. Nam si secundum commune nomen quod est animal definitio redderetur, ita fieret, homo est substantia animata sensibilis, secundum nomen scilicet animalis; et rursus, equus est substantia animata sensibilis, secundum nomen rursus animalis, secundum idem namque animalis vocabulum equus atque homo univoce praedicantur. Rursus ex aequivocis univoca fiunt hoc modo si quis Pyrrhum Achillis filium et Pyrrhum Epiroten dicat esse univocos, idcirco quod uno nomine et Pyrrhi dicantur, et sint animalia rationabilia atque mortalia. Hic secundum nomen hominis reddita definitio, ex aequivocis fecit univoca. Quod si secundum nomen Pyrrhi definitionis ratio iungeretur vel a parentibus vel a patria, diversis eos oporteret definitionibus terminari. Recte igitur additum est, secundum nomen, idcirco quod si aliter facta sit definitio, stabilis esse nou poterit, et frequenter diversos secum ducit errores. RATIO quoque multimodo dicitur. Est enim ratio animae, et est ratio computandi, est ratio natura, ipsa nimirum similitudo nascentium, est ratio qua in definitionibus vel descriptionibus redditur. Et quoniam generalissima genera genere carent, individua vero nulla substantiali differentia discrepant, definitio vero ex genere et differentia trahitur, neque generalissimorum generum, neque individuorum ulla potest definitio reperiri. Subalternorum vero generum, quoniam et differentias habent et genera, definitiones esse possunt. At vero quorum definitiones reddi nequeunt, illa tantum descriptionibus terminantur. Descriptio autem est quae quamlibet rem propria quadam proprietate designat. Sive ergo definitio sit sive descriptio, utraque 166B rationem substantiae designat. Quare cum substantiae rationem dixit, et definitionis et descriptionis nomen inclusit. Aequivocorum alia sunt casu, alia consilio. Casu, ut Alexander Priami filius et Alexander Magnus. Casus enim id egit, ut idem utrique nomen poneretur. Consilio vero, ea quaecumque hominum voluntate sunt posita. Horum autem alia sunt secundum similitudinem, ut homo pictus et homo verus quo nunc utitur Aristoteles exemplo: alia secundum proportionem, ut principium est in numero unitas, in lineis punctus. Et haec aequivocatio secundum proportionem esse dicitur. Alia vero sunt quae ab uno descendunt, ut medicinale ferramentum; medicinale pigmentum, ab una enim medicina aequivocatio ista descendit. Alia quae ad unum referuntur, ut si quis dicat salutaris uectatio est, salutaris esca est, haec scilicet idcirco sunt aequivoca, quod ad salutis unum vocabulum referuntur. Cur autem prius de aequivocis post de univocis tractat? Idcirco quod ipsa decem praedicamenta cum definitionibus diversa sint, uno praedicationis vocabulo nuncupantur; cuncta enim praedicamenta dicimus, ipsa vero praedicamenta quoniam rerum genera sunt, de subiectis rebus univoce praedicantur. Omne enim genus de speciebus propriis univoce dicitur, quare rectius primo de omnibus praedicamentorum communi vocabulo tractat, quasi dehinc quemadmodum singula de speciebus propriis praedicarentur, exprimeret. At si (ut dictum est) non de rebus sed de nominibus libri huius intentio est, cur de aequivocis et non de aequivocatione tractavit? Aequivocae namque res sunt, aequivocatio vero vocabulum. Idcirco, quoniam ipsum nomen nihil in se retinet aequivocationis, nisi diversae sint res de quibus illud vocabulum praedicetur. Quare inde substantiam ipsa aequivocatio trahit, de ipsis dignius inchoatum est. Videtur autem alius esse modus aequivocationis quem Aristoteles omnino non recipit. Nam sicut dicitur pes hominis, ita quoque dicitur pes navis, et pes montis, quae huiusmodi omnia secundum translationem dicuntur. Translatio vero nullius proprietatis est. Quare secundum translationem aequivoca nunquam sunt, nisi propriis et immutabilibus subiectae res vocabulis appellentur. Est autem talis eorum universalis inspectio. Neque enim omnis translatio ab aequivocatione seiungitur sed ea tantum cum ad res habentes positum vocabulum, ab alia iam nominata re nomen ornatus causa transfertur, ut quia iam dicitur quidam auriga, dicitur etiam gubernator, si quis ornatus gratia cum qui gubernator est dicat aurigam, non erit auriga nomen aequivocum, licet diversa, id est, moderatorem currus navisque significet. Sed quoties res quidem vocabulo eget, ab alia vero re quae vocabulum sumit, tunc ista translatio aequivocationis retinet proprietatem, ut ex homine vivo ad picturam nomen hominis dictum est. Et de aequivocis hactenus; nunc de univocis pertractemus. DE UNIVOCIS UNIVOCA VERO DICUNTUR QUORUM ET NOMEN COMMUNE EST ET SECUNDUM NOMEN EADEM SUBSTANTIAE RATIO, UT ANIMAL HOMO ATQUE BOS. COMMUNI ENIM NOMINE UTRIQUE ANIMALIA NUNCUPANTUR, ET EST RATIO SUBSTANTIAE EADEM; SI QUIS ENIM ASSIGNET UTRIUSQUE RATIONEM, QUID UTRIQUE SIT QUO SINT ANIMALIA, EANDEM ASSIGNABIT RATIONEM. Post aequivocorum definitionem ad univocorum terminum transitum fecit, in quibus nihil aliud discrepat, nisi quod aequivoca definitione disiuncta sunt, univoca ipso quoque termino coniunguntur sed caetera omnia quaecumque in aequivocorum definitione dicta sunt, in hac quoque univocorum designatione conveniant. Nam quemadmodum in aequivocis secundum nomen aequivocarum rerum definitio fiebat, ita quoque in univocis secundum nomen substantiae ratio assignabitur. Sunt autem univoca aut genera speciebus, aut species speciebus, genera speciebus, ut animal atque homo. Nam cum hominis genus sit animal, dicitur homo animal, ergo et animal et homo animalia nuncupantur. Secundum igitur commune nomen si utrosque definias, dicis animal esse substantiam animatam atque sensibilem, hominem quoque secundum id quod animal est, si substantiam animatam sensibilem dixeris, nihil in eo falsitatis invenies. Species vero speciebus univocae sunt, quae uno atque eodem genere continentur, ut homo, equus atque bos, his commune genus est animal, et communi nomine animalia nominantur. Ergo secundum nomen unum quod illis commune est animalis, una illius ratio definitionis aptabitur, omnia enim sunt substantiae animatae atque sensibiles. Secundum igitur posteriorem univocationis designationem Aristoteles qua speciebus species univocae sunt, ut homo et bos, quae sub eodem sunt genere, sumpsit exemplum. DENOMINATIVA VERO DICUNTUR QUAECUMQUE AB ALIQUO, SOLO DIFFERENTIA CASU, SECUNDUM NOMEN HABENT APPELLATIONEM, UT A GRAMMATICA GRAMMATICUS ET A FORTITUDINE FORTIS. Haec quoque definitio nihil habet obscurum. Casus enim antiqui nominabant aliquas nominum transfigurationes, ut a iustitia iustus, a fortitudine fortis, etc. Haec igitur nominis transfiguratio, casus ab antiquioribus vocabatur. Atque ideo quotiescumque aliqua res alia participat, ipsa participatione sicut rem, ita quoque nomen adipiscitur, ut quidam homo, quia iustitia participat et rem quoque inde trahit et nomen, dicitur enim iustus. Ergo denominativa vocantur quaecumque a principali nomine solo casu, id est sola transfiguratione discrepant. Nam cum sit nomen principale iustitia, ab hoc transfiguratum nomen iustus efficitur. Ergo illa sunt denominativa quaecumque a principali nomine solo casus id est sola nominis discrepantia, secundum principale nomen habent appellationem. Tria sunt autem necessaria ut denominativa vocabula constituantur: prius ut re participet, post ut nomine, postremo ut sit quaedam nominis transfiguratio, ut cum aliquis dicitur a fortitudine fortis, est enim quaedam fortitudo qua fortis ille participet, habet quoque nominis participationem, fortis enim dicitur. At vero est quaedam transfiguratio, fortis enim et fortitudo non eisdem syllabis terminantur. Si quid vero sit quod re non participet, neque nomine participare potest. Quare quaecumque re non participant, denominativa esse non possunt. Rursus quoque quae re quidem participant, nomine vero minime, ipsa quoque a denominativorum natura discreta sunt, ut si quis, cum sit virtus, virtute ipsa participet, nullo cum alio nomine nisi sapientem vocamus. Sed virtus et sapientia nomine ipso disiuncta sunt, hic ergo re quidem participat, nomine vero minime. Quare sapiens a virtute denominatus esse non dicitur sed a sapientia, qua scilicet et participat, et nomine iungitur, et transfiguratione diversus est; rursus si transfiguratio non 168C sit, ut quaedam mulier musica, participat quidem ipsa musicae disciplina, et dicitur musica. Hae igitur appellatio non est denominativa sed aequivoca, uno enim nomine et disciplina et ipsa mulier musica dicitur. Quoniam ergo similis terminus syllabarum est, et nomen simile, et nulla transfiguratio, denominativa esse non poterunt, quare quidquid denominativa esse non poterunt, quare quidquid denominativum esse dicitur, illud et re participabit et nomine, et aliqua transfiguratione vocabuli discrepabit. Haec igitur quae ad praedicamenta necessaria credidit, praemisit. Multivoca vero et diversivoca respuit, quod ad praesentem tractatum utilia non putavit. Breviter tamen utraque definienda sunt. Multivoca sunt quorum plura nomina una definitio est, ut est scutum, clypeus: his enim plura nomina sed una definitio est; et Marcus Porcius Cato, his enim tot nominibus res una subiecta est. Diversifica sunt quorum neque nomen idem est, neque eadem definitio, ut homo, color, et quid. quid omnino a se et nominis nuncupatione et definitionis ratione discretum est. EORUM QUAE DICUNTUR ALIA QUIDEM SECUNDUM COMPLEXIONEM DICUNTUR, ALIA VERO SINE COMPLEXIONE. ET EA QUAE SECUNDUM COMPLEXIONEM DICUNTUR SUNT UT HOMO CURRIT, HOMO VINCIT; EA VERO QUAE SINE COMPLEXIONE, UT HOMO, BOS, CURRIT, VINCIT. Postquam de coniunctione definitionum atque nominum quantum ad praesens attinebat opus, sufficienter exposuit quoniam de primis nominibus prima rerum genera significantibus divisio facienda est, non nomine sed genere discrepantibus, nunc ostendit quid sit sine complexione cuiuslibet vocabuli facta prolatio. Sine complexione enim dicuntur quaecumque secundum simplicem sonum nominis proferuntur, ut homo, equus: his enim extra nihil adiunctum est. Secundum complexionem dicuntur quaecumque aliqua coniunctione copulantur, ut aut Socrates aut Plato, vel quaecumque secundum aliquod accidens coniunguntur. Nam quia, verbi gratia, in Socratem venit ambulatio, dicimus: Socrates ambulat, et est prolatio ista secundum complexionem, idcirco quia cum dico: Socrates ambulat. Socratem sum cum ambulatione complexus. Quod autem ait: EORUM QUAE DICUNTUR, nihil aliud demonstrare vult nisi de primis rerum vocabulis huius libelli disposuisse tractatum. Rerum enim vocabula sunt quae dicuntur, ipsa enim proprie nominamus. EORUM QUAE SUNT ALIA DE SUBIECTO QUODAM DICUNTUR, IN SUBIECTO VERO NULLO SUNT, UT HOMO DE SUBIECTO QUIDEM DICITUR ALIQUO HOMINE, IN SUBIECTO VERO NULLO EST. Hic Aristoteles sermonum omnium multitudinem in paruissimam colligit divisionem. Nam quod rerum vocabulam decem praedicamenta distribuit, maior hac divisione non potest inveniri, nihil enim esse poterit quod huic divisioni undecimum adiici queat. Omnis enim res aut substantia est, aut quantitas, aut qualitas, aut ad aliquid, aut facere, aut pati, aut quando, aut ubi, aut habere, aut situs; quocirca tot erunt etiam sermones qui ista significent, et haec est maxima divisio, cui ultra nihil possit adiungi: paruissima vero est quae fit in quattuor, in substantiam et accidens, et universale et particulare. Omnis enim res aut substantia est, aut accidens, aut universalis, aut particularis. Sicut ergo decem superioribus nihil addi poterat, ita ex his quattuor nihil demi. Nam neque minor ulla divisio his quattuor fieri potest, nec maior quam si denario limite praedicamenta claudantur. Cum autem in his quattuor divisio facta est, paucis exponam. Prima quidem rerum est omnium divisio in substantiam atque accidens. Sed quoniam substantia proferri non potest nisi aut universaliter aut particulariter intelligatur: nam cum dico homo, rem dixi universalem, idcirco quod nomen hoc de multis individuis praedicatur: cum vero dico Socrates vel Plato, rem dixi particularem; quoniam Socrates de nudo subiecto dicitur: et accidens quoque eodem modo; nam cum dixero scientiam, rem protuli universalem, idcirco quod scientia et de grammatica et de rhetorica, et de aliis omnibus sub se positis praedicatur; si vero dixero Platonis scientiam, quoniam omne accidens quod individua venit individuum fit, particularem scientiam dico, namque Platonis scientia, sicut ipse Plato, particularis est: igitur quoniam neque substantia neque accidens ullo modo proferri potest, nisi in suo nomine aut universalitatis vim, aut particularitatis induat, recte in quattuor divisio facta est, ut si omnis res aut substantia aut accidens, et horum aut universali, aut particularis. Ex his igitur quattuor fiunt complexiones. Nam cum venerit universalitas in substantiam, fit universalis substantia, ut est homo vel animal. Universale autem est quod aptum est de pluribus praedicari, particulare vero quod de nullo subiecto praedicatur. Ergo est una complexio universalitatis et substantiae, ut sit substantia universalis. Si vero particularis substantiae copulatur, fit substantia particularis, ut est Socrates vel Plato, et quidquid in substantia individuum reperitur. At cum miscetur universalitas accidenti, fit accidens universale, ut scientia, quae cum sit accidens, et praeter animam cui accidit esse non possit, tamen universalis est, quod de subiecta grammatica vel aliis speciebus praedicari potest. Cum vero particularitas accidenti coniungitur, fit accidens particulare, ut Platonis vel Aristotelis scientia. Fiunt enim quattuor complexiones, substantia universalis, substantia particularis, accidens universale, accidens particulare. Ut autem accidens in substantiae naturam transeat, vel substantia in accidens, fieri nullo modo potest, et accidens quidem venit in substantiam sed non ut substantia fiat: neque enim quoniam color, quod est accidens venit in substantiam, idcirco color iam substantia est. Nec quoniam substantia suscipit colorem idcirco color iam substantia fit. Quare neque substantia in accidentis, neque accidens in substantiis naturam transit. At vero nec particularitas, nec universalitas in se transeunt. Namque universalitas potest de particularitate praedicari, ut animal de Socrate vel Platone, et particularitas suscipiet universalitatis praedicationem sed non ut universalitas sit particularitas, nec rursus ut quod particulare est universalitas fiat. Ergo quattuor complexiones, universalem substantiam, universale accidens, particularem substantiam, particulare accidens Aristoteles disponere cupiens, non eorum nomina sed descriptiones apposuit. Et quoniam generalissimorum generum definitiones non poterat invenire, descriptionibus usus est his, id substantiam esse dicens quod in subiecto non esset, accidens vero quod in subiecto esset. Omne namque accidens in subiecto est, ut colore in corpore, scientia in anima, et subiectam habet substantiam omne accidens. Si quis enim substantiam tollat, accidens non erit. Quare substantia locus quidam est ubi accidentis valeat natura consistere. Ipsa vero substantia per se constat, atque ideo dicitur substantia, nec ullo subiecto alio nititur sed cunctis ipsa substantia est. Alioqui si substantia in ullo subiecto esse posset, esset accidens. Omne enim accidens in subiecto est, et quidquid in subiecto est, illud est accidens. Quod si substantia esset in aliquo subiecto, continuo fieret accidens sed substantia accidens esse non potest, sicut supra docuimus. Quare quoniam accidens in subiecto est, substantia vero accidens non est, substantia in subiecto non est. Universalitatis vero descriptio est: de subiecto praedicari. Omnis namque universalitas de subiectis particularibus praedicatur, nam quoniam universale est animal, vel homo, de Socrates praedicatur et Platone. Dicitur enim Socrates animal atque homo. Et quoniam universale est accidens scientia, dicitur de subiecta grammatica, grammatica enim scientia est. Particularitas vero quoniam ipsa est rerum ultima et nihil est illi subiectum, de nullo subiecto praedicatur; nam quoniam universalitas de subiecto praedicatur, particularitas vero universalitas non est. Particularitas de subiecto non praedicabitur. Ubi enim res discrepant, et definitio discrepabit; ita quoque in his, nam quoniam discrepat substantia et accidens, definitiones quoque eorum discrepabunt. Ut quoniam est accidens in subiecto, erit substantia non in subiecto. Et quoniam universalitas de subiecto predicatur, particularitas autem ab universalitate discrepat, de subiecto non praedicatur. Has igitur huiusmodi descriptiones Aristoteles ita permiscuit dicens: EORUM QUAE SUNT ALIA DE SUBIECTO QUODAM DICUNTUR, IN SUBIECTO VERO NULLO SUNT, volens scilicet universalem substantiam demonstrare. Nam quod dixit DE SUBIECTO DICUNTUR, universale est, quod vero ait IN SUBIECTO NULLO SUNT, substantia: ergo quod ait quaedam DE SUBIECTO dici, IN SUBIECTO VERO NULLO esse, universalem substantiam demonstrare contendit: ut enim saepius dictum est, quod de subiecto dicitur, universale est; quod in nullo subiecto est, substantia. Haec iuncta, id est de subiecto quodam dici, et in subiecto nullo esse, universalem substantiam demonstrant. Post universalem substantiam particulare accidens posuit dicens:ALIA AUTEM IN SUBIECTO QUIDEM SUNT, DE SUBIECTO VERO NULLO DICUNTUR (IN SUBIECTO AUTEM ESSE DICO QUOD, CUM IN ALIQUO SIT NON SICUT QUAEDAM PARS, IMPOSSIBILE EST ESSE SINE EO IN QUO EST), UT QUAEDAM GRAMMATICA IN SUBIECTO QUIDEM EST IN ANIMA, DE SUBIECTO VERO NULLO DICITUR, ET QUODDAM ALBUM IN SUBIECTO EST IN CORPORE (OMNIS ENIM COLOR IN CORPORE EST). Nam quod ait IN SUBIECTO SUNT accidens monstrat, quod vero addidit DE SUBIECTO AUTEM NULLO DICUNTUR particulare. Accidens enim in subiecto est, particularitas de nullo subiecto praedicatur. Ergo quaecumque res ipsa quidem in subiecto est sed si de nullo subiecto praedicatur, accidens est particulare, UT est QUAEDAM GRAMMATICA, id est Aristarchi, vel alicuius hominis individua grammatica: illa enim quoniam individui hominis, ipsa quoque facta est individua et particularis; ergo quoniam QUAEDAM GRAMMATICA IN ANIMA EST accidens est, et quoniam DE NULLO SUBIECTO praedicatur, particularis est; quemadmodum enim ipse Aristarchus de nullo subiecto dicitur, ita quoque eius grammatica de nullo subiecto praedicatur. Non autem dicit quod ipsa grammatica particularis est sed quod quaedam grammatica, id est alicuius hominis individui grammatica, quam scilicet homo particularis propria retinet cognitione. Et quoniam incorporale accidens posuit quod animae accideret, id est grammaticam, quae esset in anima; ponit quoque aliud exemplum corporale; ait enim ET QUODDAM ALBUM IN SUBIECTO EST <IN> CORPORE (OMNIS ENIM COLOR EST IN CORPORE): hic quoque non omne album dicit esse particulare sed quod ad individuum corpus album venit. Probatur quoque particulare album in subiecto esse hoc modo, nam color quod genus est albi vel cuiusdam albi in corpore est, et est in subiecto. Quare cuius genus in subiecto est, ipsum quoque in subiecto est. Omnes enim species vel individua propria genere continentur, et eiusdem habent naturam. Quoniam vero "esse in aliquo" multis dicitur modis, qui velit Aristoteles ostendere esse in subiecto, paucis absolvam. Dicitur enim esse aliquid in aliquo novem modis, dicimus enim esse aliquid in loco, ut in foro vel in theatro. Dicimus quoque esse in aliquo, ut in aliquo uase, ut triticum in modio. Dicitur etiam esse in aliquo velut pars in toto, ut manus in corpore. Dicitur esse in aliquo velut totum in partibus, ut corpus in omnibus suis partibus. Rursus velut in genere species, ut in animali homo, vel genus in speciebus suis. Dicimus quoque esse in aliquo, velut aliquid in fine esse, ut quoniam bonae vitae finis beatitudo est, si 172C quis sit beatus; in fine est, scilicet bonae vitae. Dicimus quoque esse in aliquo ut in quolibet potente, ut in imperatore esse regimen civitatis. Dicimus quoque velut formam in materia, ut similitudinem Achillis in aere vel in marmore. Novem igitur modis aliquid in aliquo esse dicitur, ut in loco, ut in uase, ut pars in toto, ut totum in partibus, ut in genere species, ut in speciebus genus, ut in fine, ut in imperatores, ut in materia forma. Horum igitur Aristoteles tria sola commemorat sed duo in unum coniuncta, aliud separatum. Ait enim: IN SUBIECTO AUTEM ESSE DICO QUOD, CUM IN ALIQUO SIT NON SICUT QUAEDAM PARS, IMPOSSIBILE EST ESSE SINE EO IN QUO EST. Sensus autem talis est: Hoc, inquit, dico esse accidens quod sit in subiecto, id est quod ita sit in altero, ut pars eius 172D non sit et sine aliquo subiecto esse non possit, ut, verbi gratia, color cum in corpore nulla pars corporis est, et si color a corpore separatur, color nusquam est. Omnis enim color in solo corpore est. Ergo illud est accidens quod semper ita in subiecto est altero ut eius pars non sit, ut cum ab eo in quo est separatur ad nihilum redigatur, ut per se sine alterius subiecto esse non possit. Quod autem ait ut NON SIT SICUT ALIQUA PARS, ab ea scilicet significationem aliquo consistendi dividere voluit, secundum quam partes in toto esse dicimus, non enim tale est subiectum, ut eius accidens pars sit. Quod vero dicit IMPOSSIBILE EST ESSE SINE EO IN QUO EST, ab ea scilicet significatione divisit, quae est esse aliquid in uase 173A vel in loco; quod enim in uase vel in loco est a uase vel loco poterit separari, ut triticum quod in modio est potest a modio segregari, et homo a theatro discedere: accidens vero ab eo in quo est segregari non potest. Quare solas tres posuit significationes, id est secundum quam in uase, vel in loco dicitur esse, et secundum quam pars in toto est. Sed ut in uase et ut in loco una sententia distribuit dicens IMPOSSIBILE EST ESSE SINE EO IN QUO EST. Sed fortasse quis dicat non esse definitionem veram, illa esse in subiecto quae sic sint in alio non ut sint partes, et sine eo in quo sint esse non possint, Socrates enim vel homo quilibet cum accidens non sit, tamen semper in loco est et sine loco esse non potest. Quibus respondendum est quod Socrates loca poterit permutare, et esse praeter locum in quo fuit: et postremo si intelligentia capiamus, per se subsistit, accidentia vero per se ipsa non constant. Sed si quis quoque obiiciat posse locum accidentia permutare, malum namque si in manu teneatur, manus mali odore completur, adeo odor quod est accidens, in aliud subiectum transire potest. Sed non hoc ait Aristoteles, quoniam mutare accidens locum non potest, nec ita dixit impossibile esse sine eo in quo erat sed sine eo in quo est, hoc enim significat mutare quidem posse locum sed sine aliquo subiecto non posse subsistere. Quare recta est atque integra definitio eius quod in subiecto est, quod ita sint in altero non sicut quaedam pars, et impossibile sit esse sine eo in quo est, secundum autem illam significationem dictum 173C est secundum quam formam in materia esse dicimus. Namque forma, si in materia sit, per seipsam nulla ratione consistit. Postquam igitur particulare accidens quid esset ostendit dicens, quod in subiecto est et de subiecto non praedicatur, et in subiecto consistentis rei definitionem reddit dicens: QUOD CUM IN ALIQUO SIT NON SICUT QUAEDAM PARS, IMPOSSIBILE EST ESSE SINE EO IN QUO EST. Ad universale accidens continenti disputatione reuertitur quod definit hoc modo: ALIA VERO ET DE SUBIECTO DICUNTUR ET IN SUBIECTO SUNT, UT SCIENTIA IN SUBIECTO QUIDEM EST IN ANIMA, DE SUBIECTO VERO DICITUR DE GRAMMATICA; ALIA VERO NEQUE IN SUBIECTO SUNT NEQUE DE SUBIECTO DICUNTUR, UT ALIQUIS HOMO VEL ALIQUIS EQUUS; NIHIL ENIM HORUM NEQUE IN SUBIECTO EST NEQUE DE SUBIECTO DICITUR. Namque post eius rei quae in subiecto est definitionem, et post particularis accidentis exempla, ad universale accidens transitum fecit, inquiens alia esse quae in subiecto sint, et de subiecto praedicentur, quod scilicet accidens universale significet: nam quoniam de subiecto dicitur, universale est, quoniam in subiecto est, accidens; in subiecto ergo 173D esse, et de subiecto praedicari, universale accidens monstrat. Huius quoque complexionis convenientia proponit exempla: ait enim SCIENTIAM IN SUBIECTO ESSE IN ANIMA, nam nisi anima sit in qua scit, scientia nulla est, idcirco quod scientia actus est animae, nam ea quae sunt inanimata nihil sciunt. Hinc sequitur substantiae particularis propositio, quam scilicet ita declarat, quod NEQUE IN SUBIECTO sit, NEQUE DE SUBIECTO praedicetur, nam quod in subiecto non est, substantia est, et quod de subiecto non praedicatur, particularitas. Utraque igitur res de subiecto non praedicari, et in subiecto non esse, particularis est substantia. Res igitur quattuor cum propria complexione non secundum propria nomina sed secundum 174A proprias rationes definitionesque contexuit. Nam pro substantia universali posuit quod in subiecto non est et de subiecto praedicatur; pro accidenti particulari dixit quod in subiecto est et de subiecto non praedicatur. Accidens vero universale per hoc designavit quod ait quod et in subiecto est et de subiecto dicitur; pro particulari substantia interposuit quod nec in subiecto est nec de subiecto praedicatur. Simpliciter autem quae sunt individua et numero singularia de subiecto nullo dicuntur; in subiecto autem nihil ea prohibet esse, quaedam enim grammatica in subiecto est. Omnis particularitas aut substantia erit aut accidens; nam cum dico Socratem, individuam et particulare in significavi substantiam; cum dico quamdam grammaticam, individuum 174B et particulare accidens dixi. Individua autem sunt quae neque in alias species dividi possunt, neque in alia individua. Nam quemadmodum animal dividitur in species, hominem atque equum, homo autem in singulos homines, id est in Socratem et Platonem et caeteros, sic Plato et Socrates non dividuntur in alios. Atque hoc idem de accidentibus dici convenit: nam quemadmodum scientia dividitur in species, grammaticam et rhetoricam; grammatica vero ipsa in particulares grammaticas, quas scilicet particulares homines norunt, sic ipsa particularis grammatica in particulares grammaticas non secatur. Ergo individua sunt quaecumque sunt numero singularia, et in nullas alias multitudines secundum species vel secundum individua dividuntur. 174C Omne individuum, quoniam particulare est, de subiecto non praedicatur; omne autem quod de subiecto non praedicatur, aut substantia erit, ut Plato, aut accidens, ut quaedam grammatica. Ex his ergo particularibus substantia scilicet atque accidenti quae de subiecto non praedicantur, substantia quidem nec in subiecto est, accidens vero in subiecto est. Ita illa individua quae substantiae sunt in subiecto esse non poterunt, alia vero individua quae secundum accidentis naturam dicuntur, illa in subiecto esse nihil prohibet. Atque hoc est quod ait: SIMPLICITER AUTEM QUAE SUNT INDIVIDUA ET NUMERO SINGULARIA NULLO DE SUBIECTO DICUNTUR, IN SUBIECTO AUTEM NIHIL EA PROHIBET ESSE; QUAEDAM ENIM GRAMMATICA IN SUBIECTO EST. Hoc enim maluit demonstrare, et accidentibus substantiis particularibus hoc esse commune, quod de subiecto non praedicantur. Hoc enim dixit: SIMPLICITER AUTEM QUAE SUNT INDIVIDUA ET NUMERO SINGULARIA, DE NULLO SUBIECTO DICUNTUR -- subaudiendo scilicet sive substantiae sint sive accidentia sed non omnia individua non sunt in subiecto. Individua enim accidentia IN SUBIECTO ESSE NIHIL PROHIBET. QUAEDAM ENIM GRAMMATICA, cum sit individua et de subiecto non praedicetur, tamen IN SUBIECTO EST, id est in anima. Sed ut congregatim dicatur, sensus huiusmodi est, omnia quidem quaecumque sunt individua, de subiecto quidem nullo dicuntur sed non omnia non sunt in subiecto. Nam cum particularis substantia in subiecto non sit, ut Plato, particulare tamen accidens in subiecto est, ut quaedam grammatica in anima. Illud quoque magna attentione notandum est, quis sit huius ordo propositi. Nam cum sint quattuor complexiones, factae ex quattuor rebus, quarum duae natura discrepant, ut substantia et accidens, duae quantitate, ut particularitas et universalitas coniunctis compositisque his quattuor omnibus, dissentientem lateribus dispositionem fecit. Posuit enim prius substantiam universalem dicens, quod in subiecto non est et de subiecto dicitur. Post hanc primam positionem totis discrepantem rebus, rem subdit, id est accidens particulare, quod in subiecto esset, et de subiecto non praedicatur. Nam cum accidens dixit, a substantia disgregavit, quod particulare addidit ab universali disiunxit. Rursus ex alio latere disposuit in divisione accidens universale, dicens quod in subiecto est, et de subiecto praedicatur; et ultimo substantiam particularem contrariam superiori accidenti dixit, quod neque in subiecto est, neque de subiecto praedicatur substantia, particularitem universalitati accidentis opponens. Sed ut planius quod dicimus sit, figuram descriptionemque subiecimus in qua superius latus substantia accidentique notavimus, reliquum particularitatis et universalitatis titulo inscripsimus, Arisiotelicam complexionem angulariter et per latera designantes. QUANDO ALTERUM DE ALTERO PRAEDICATUR UT DE SUBIECTO, QUAECUMQUE DE EO QUOD PRAEDICATUR DICUNTUR, OMNIA ETIAM DE SUBIECTO DICENTUR, UT HOMO DE QUODAM HOMINE PRAEDICATUR, ANIMAL VERO DE HOMINE, ERGO ET DE QUODAM HOMINE ANIMAL PRAEDICABITUR; QUIDAM ENIM HOMO ET HOMO EST ET ANIMAL. Cum superius de his quae in subiecto sunt (id est de accidentibus) loqueretur, definitionem constitutae in subiecto rei, et praeter subiectum nullo modo permanentis, in media tractatione disposuit, dicens illud esse quod neque pars esset alicuius nec sine subiecto posset ullo modo permanere. Patefacto igitur quid sit esse in subiecto, nunc quid sit praedicari de subiecto declarat. Duobus enim modis praedicationes fiunt, uno secundum accidens, alio de subiecto: de homine namque praedicatur album, dicitur enim homo albus, rursus de eodem homine praedicatur animal, dicitur enim homo animal. Sed illa prior praedicatio, quae est. Homo albus est secundum accidens est: namque accidens quod est album de subiecto homine praedicatur sed non in eo quod quid sit, nam cum album sit accidens, homo substantia, accidens de substantia in eo quod quid sit praedicari non potest; ergo ista praedicatio secundum accidens dicitur. De subiecto vero praedicari est, quoties altera res de altera in ipsa substantia praedicatur, ut animal de homine; nam quoniam animal et substantia est et genus hominis, idcirco in eo quod quid sit de homine praedicatur. Quare illa sola de subiecto praedicari dicuntur quaecumque in cuiuslibet rei substantia et in definitione ponuntur; ergo quotiescumque huiusmodi fuerit praedicatio, ut ALTERUM DE ALTERO UT DE SUBIECTO PRAEDICETUR, id est ut de eius substantia dicatur, ut animal de homine, hanc proprietatem evenire necesse est, ut si DE EO QUOD PRAEDICATUR, quidpiam UT DE SUBIECTO, id est eius substantia, praedicetur necessario idem hoc quod de praedicato dicitur, dicatur etiam de praedicati subiecto, ut homo praedicatur quidem de Socrate in eo quod quid sit. Interrogantibus enim quid sit Socrates "hominem" respondemus. At vero de ipso homine in eo quod quid sit animal dicitur, in substantia enim hominis animal praedicatur, atque ita fit ut animal quidem de homine, homo vero de Socrate in eo quod quid sit ut de subiecto praedicentur. Ergo quoniam ista consequentia, et animal de Socrate in eo quod quid sit praedicabitur. Potest enim dici interrogantibus quid est Socrates "animal". Ergo manifestum est quod si qua res de alia ut de subiecto praedicetur, ut homo de Socrate, de eadem vero re quae praedicatur, de homine scilicet, alia rursus superior ut de subiecto praedicetur, ut animal necesse erit et hanc eamdem de subiecto eius de quo ipsum dicitur praedicari, ut animal de Socrate, Socrates namque subiectus est homini, de quo animal praedicatur. Ergo constat huiusmodi definitio quae dicit: quoties ALTERUM DE ALTERO PRAEDICATUR UT DE SUBIECTO, si quid sit quod DE EO QUOD PRAEDICATUR in eo quod quid sit dici possit, hoc idem ipsum de eo quod prius subiectum erat possit praedicari. Sed fortasse quisquam dicat minime verum esse quod dictum est, nam cum homo de Socrate praedicetur (Socrates enim homo est), de homine vero species (homo enim species est), Socrates species esse non dicitur. Et rursus cum animal de homine praedicetur, de animali vero genus (animal enim genus est), homo generis vocabulo caret: non enim dicitur homo esse genus, homo enim genus non est sed tantum species. His dicendum est quod minus adverterint illam esse definitionem de subiecto praedicationis, quae in eo quod quid sit unumquodque et in eius substantia praedicaretur, nunc autem species de homine non in eo quod quid sit praedicatur. Neque enim si quis hominis definitionem reddat speciem nominavit sed designativam nomen est tantum, utrum de pluribus speciei differentibus praedicatur hoc nomen quod est homo, an certe tantum de solis individuis. Nam quoniam de individuis solis homo praedicetur, idcirco species dicitur, et quoniam de specie differentibus animal dicitur, idcirco animal genus vocamus. Et sunt quodammodo nominum nomina. Quare neque genus de animali, neque species de homine, in eo quod quid sit praedicatur sed tantum designant, quomodo homo et animal de subiectis (ut dictum est) propriis praedicentur. Ergo non est mirandum si ad eorum subiectum quae de subiecto dicuntur eius predicati quod de subiecto non dicitur praedicatio perveniri non potest. DIVERSORUM GENERUM ET NON SUBALTERNATIM POSITORUM DIVERSAE SECUNDUM SPECIEM ET DIFFERENTIAE SUNT, UT ANIMALIS ET SCIENTIAE; ANIMALIS QUIDEM DIFFERENTIAE SUNT UT GRESSIBILE ET VOLATILE ET BIPES, SCIENTIAE VERO NULLA HARUM EST; NEQUE ENIM SCIENTIA AB SCIENTIA DIFFERT IN EO QUOD BIPES EST. Cum multis modis genus dicatur, solum quod nunc tractari convenit assumamus. Dicitur enim genus quod de pluribus specie differentibus in eo quod quid sit praedicatur, ut animal praedicatur de homine, et de equo, et de cane, et de bove, et de caeteris, quae omnia specie ipsa a se discrete sunt. Species vero est quod de pluribus numero differentibus in eo quod quid sit praedicatur, ut homo praedicatur de Catone, Socrate, Platone, Virgilio, Cicerone, et de singulis hominibus, qui specie ipsa non differunt sed tantum a se numero distant. Differentia vero est quae sub eodem genere positas species propria qualitate disterminat, nam cum equus et homo quantum ad genus unum sint (uterque enim animal est), differentia rationalis et irrationalis utrosque disiungit ac discernit. 177C Qualitate enim quadam rationabilitatis et irrationabilitatis uterque a propriae substantiae definitione dissentiunt. Ergo differentia est quae de pluribus specie differentibus in eo quod quale sit praedicatur. Namque haec ipsa differentia quae est irrationabilitas de multis specie differentibus praedicatur, ut de cygno, et equo, et pisce, quae omnia a se cum specie ipsa dissentient, irrationabilitatis tamen qualitate coniuncta sunt. Sed non in omnibus differentia de pluribus specie differentibus praedicatur. Sunt enim quaedam quae non nisi de una specie praedicantur, ut gravitas de sola terra, levitas de solo igne, proprie dicitur. At vero nec species semper de pluribus numero differentibus praedicatur; mundi enim species de uno solo mundo dicitur, et phoenicis species de una tantum phoenice sed idcirco ita definita est quod frequentius differentia de pluribus specie differentibus praedicatur quam de uno. Eodemque modo et species frequentius invenitur de pluribus numero differentibus praedicari, quam de una tantum re ac singulari. His ita positis, sunt quaedam genera, quae generalissima nuncupantur, quibus genus inveniri non possit, sunt species quibus alias subiectas species nullus inveniet. Inter utraque autem sunt alia quae subalterna genera nominantur, quae superiorum quidem species sunt, posteriorum vero genera ut substantia genus quidem est generalissimum, ut eius genus inveniri non possit, homo vero species est, ut eius species alia reperiri non valeat. Animal vero ad 178A substantiam quidem species est, ad hominem vero genus. Decem igitur praedicamentorum significatio nihil aliud demonstrat nisi rerum decem genera quae generalissima nominamus. Ergo quoties genera generalissima discrepant, eorum quoque species discrepabunt; et quoties species discrepant, quoniam differentiis disiunguntur atque informantur, differentiae quoque diversarum specierum discrepabunt. Animal namque et scientia, quoniam est animal substantia, scientia vero ad aliquid, quoniamque genus animalis est substantia, et genus scientiae est ad aliquid, omni substantiae a se ratione discreta sunt, et differentiae quoque scientiae atque animalis omnibus qualitatibus disiunguntur. Est namque differentia animalis, bipes et quadrupes, animal enim ab alio animali differt, quod hoc quidem bipes sit, ut homo vel avis, illud vero quadrupes, ut equus atque bos; illud vero multipes, ut formica vel apis. Sed scientia differentiis huiusmodi non habet, neque enim scientia a scientia differt in eo quod bipes est. Quare constat quoties diversa sunt genera, specierum quoque differentiis esse discretas. At hoc est quod ait: DIVERSORUM GENERUM ET NON SUBALTERNATIM POSITORUM DIVERSAE SECUNDUM SPECIEM ET DIFFERENTIAE SUNT. Et hoc exempli adiectione firmavit dicens: ANIMALIS ET SCIENTIAE diversas esse differentias, nam cum sit bipes animalis differentia, scientiae non est. Et hoc quidem de diversis generibus dictum est, id est quae subalterna non sunt. Quod si subalterna sunt genera, nihil prohibet alias easdem esse differentias, alias diversas, 178C ut avis est species animalis, et rursus est genus corui, et est subalternum genus, avis. Sed animalis differentiae sunt rationalis atque irrationalis, avis vero differentia rationalis non est. Nulla enim avis ab alia avi differt, quod sit rationalis; ergo hoc loco non sunt eaedem subalternorum generum differentiae. Si quis vero has generis, id est animalis differentias dicat, ut animalium alia sunt quae pascantur herbis, alia quae seminibus, alia quae carnibus, hae differentiae conveniunt in subalterno genere, videlicet in avi; namque avium sunt aliae quae seminibus uescuntur, aliae quae herbis, aliae quae carnibus, ut uultur et miluus; ergo in subalternis generibus nihil prohibet easdem esse differentias, et iterum discrepare; hoc autem idcirco evenit, quia quae de praedicato dicuntur possunt de subiecto praedicari. Quare quod dicitur de genere potest etiam dici de specie, atque hoc est quod ait: SUBALTERNORUM VERO GENERUM NIHIL PROHIBET EASDEM ESSE DIFFERENTIAS; SUPERIORA ENIM DE INFERIORIBUS GENERIBUS PRAEDICANTUR. Sed cum diceret nihil prohibet easdem esse differentias, hoc quodam modo voluit de monstrare esse quasdam easdem differentias, alias vero posse esse diversas, cui rem contrariam intulisse videtur, cum dicit: QUARE QUAECUMQUE PRAEDICATI DIFFERENTIAE FVERINT, EAEDEM ERUNT ETIAM SUBIECTI. Nam cum illic dixisset, nihil prohibet esse easdem differentias generum subalternorum, hic omnes easdem esse declarat, dicit enim: QUAECUMQUE FUERINT DIFFERENTIAE PRAEDICATI, EASDEM ETIAM SUBIECTI esse; atque haec res plures maximis illigavit 179A erroribus, ut emendandum crederent locum non ut esset ita. QUARE QUAECUMQUE PRAEDICATI DIFFERENTIAE FVERINT, EAEDEM ERUNT ETIAM SUBIECTI sed ut hoc modo. Quare quaecumque subiecti differentiae fuerint, eaedem erunt etiam praedicati. Sed hoc adiiciendum est, neque enim fieri potest ut in rem superiorem praedicatio posterioris redundet. Nam cum dicitur "quaecumque subiecti fuerint differentiae eaedem erunt praedicati", hoc scilicet significatur, ut praedicatio subiecti redeat in praedicatum -- quod fieri non potest. Sed dicendum est quod sunt aliae differentiae quae dicuntur completivae praedicati et cuiuslibet illius speciem informantes, quae communi nomine 'specificae' nominantur. Nam cum dico animatum et sensibile, si substantiae coniungantur, definitionem et speciem mox animalis 179B efficiunt. Animal enim est substantia animata sensibilis, atque hae differentiae dicuntur specificae et completivae. Sunt autem aliae quae ipsae quidem nihil complent nec ullam speciem reddunt sed genus tantum dividunt, ut rationale et irrationale: haec enim dividunt genus, id est animal; animal enim rationali differentia irrationalique dividitur. Ergo illae quae sunt generis divisivae differentiae possunt aliquoties eaedem esse, possunt aliquoties non eaedem, ut animalis, quoniam divisibilis est differentia quae est rationale, potest eam non habere avis, quae est subalternum genus. Et rursus easdem divisibiles habere potest, ut easdem quas superius diximus. Nam cum dividant animal differentiae, quae carnibus, herbis, et seminibus uescuntur, eaedem possunt esse subalterni generis, id est avis; ergo hae divisibiles 179C possunt etiam esse diversae. Illae vero quae completivae et specificae sunt, aliquando non praedicari de subiecto non possunt. Ut quoniam animal habet differentias completivas et suae speciei effectivas, sensibile scilicet et animatum, hae differentiae de homine quod est subiectum animalis non praedicari non possunt. Omnes enim specificae differentiae de his praedicantur quorum speciem complent, ut de animali praedicatur sensibile et animatum, et hoc ut de subiecto. In substantia enim animalis utraque praedicantur sed animal praedicatur de homine ut de subiecto; necesse est ergo animatum atque sensibile de homine praedicari ut de subiecto. Hoc est enim quod superius praemisit cum diceret: QUANDO ALTERUM DE ALTERO 179D PRAEDICATUR UT DE SUBIECTO, QUAECUMQUE DE EO QUOD PRAEDICATUR DICUNTUR, OMNIA ETIAM DE SUBIECTO DICENTUR. Atque hoc in omnibus generibus recte constat intelligi. Ergo divisibiles differentiae possunt aliquando cum subiectis esse communes, aliquando diversae specificae vero et completivae cum subiectis communes non esse non possunt. Quod ergo Aristoteles ait: SUBALTERNORUM VERO GENERUM NIHIL PROHIBET EASDEM ESSE DIFFERENTIAS divisibiles differentias easdem esse nihil prohibere putandum est, quae possunt esse etiam diversae. Quod ait vero: QUAECUMQUE PRAEDICATI DIFFERENTIAE FUERINT, EAEDEM ERUNT ETIAM SUBIECTI de specificis intelligendum est: quae cum speciem cuiuslibet informent, et de eo quod informant, ut de subiecto, praedicentur, ad quodcumque ut subiecto praedicatur illud quod ipsae differentiae informant, de eo ut de subiecto praedicabuntur, et de eo non praedicari non possunt. Quare nihil est in huiusmodi theoremate quod ullo modo debeat emendari. EORUM QUAE SECUNDUM NULLAM COMPLEXIONEM DICUNTUR SINGULUM AUT SUBSTANTIAM SIGNIFICAT AUT QUANTITATEM AUT QUALITATEM AUT AD ALIQUID AUT UBI AUT QUANDO AUT SITUM AUT HABITUM AUT FACERE AUT PATI. EST AUTEM SUBSTANTIA QUIDEM UT FIGURATIM DICATUR UT HOMO, EQUUS; QUANTITAS UT BICUBITUM, TRICUBITUM; QUALITAS UT ALBUM; AD ALIQUID UT DUPLUM, MAIUS; UBI VERO UT IN LYCIO; QUANDO AUTEM UT HERI; SITUS VERO UT SEDET, IACET; HABERE AUTEM UT CALCIATUS, ARMATUS; FACERE VERO UT SECARE, URERE; PATI VERO UT SECARI, URI. Post paruissimam in quattuor enumerationem, id est in substantiam, accidens, universalitatem, particularitatem, nunc est de partitione maxima tractaturus, quae fit in decem; hac enim enumeratione maior non potest inveniri, neque enim undecim praedicamenta poterunt inveniri nec ultra decem ullo modo aliquod genus recte excogitari potest; quare 180C facit huiusmodi enumerationem sed non divisionem. Divisio namque fere est generis in species; praedicamentorum vero, quoniam genus unum non habent, divisio esse non potest sed potius enumeratio est. Sunt vero quidam qui contendunt recte enumerationem non esse dispositam, alii namque ut superuacua quaedam demunt, alii ut curto operi addunt, alii vero permutant, quos nimirum non recte sentire alio nobis opere dicendum est; ait autem: EORUM QUAE SECUNDUM NULLAM COMPLEXIONEM DICUNTUR. Adeo non de rebus sed de vocibus tractaturus est, ut diceret DICUNTUR. Res enim proprie non dicuntur sed voces: et quod addidit, SINGULUM AUT SUBSTANTIAM SIGNIFICAT, late patet eum de vocibus disputare; non enim res sed voces significant, significantur autem res. Sine complexione vero dicuntur (ut dictum est) quaecumque 1singulari intellectu et voce proferuntur: secundum complexionem vero quaecumque aliqua coniunctione vel accidentis copulatione miscentur. Sed quid ex iis quae secundum nullam complexionem dicuntur efficitur, ipse demonstrat cum dicit: SINGULA IGITUR EORUM QUAE DICTA SUNT IPSA QUIDEM SECUNDUM SE IN NULLA AFFIRMATIONE DICUNTUR, HORUM AUTEM AD SE INVICEM COMPLEXIONE AFFIRMATIO FIT. VIDETUR ENIM OMNIS AFFIRMATIO VEL FALSA ESSE VEL VERA; EORUM AUTEM QUAE SECUNDUM NULLAM COMPLEXIONEM DICUNTUR NEQUE VERUM QUICQUAM NEQUE FALSUM EST, UT HOMO, ALBUM, CURRIT. Significat ergo et hic ea quae sine ulla complexione dicuntur affirmationis vim non obtinere. 181A Si quis enim dicat homo, vel album, vel decem, vel quidlibet simplici modo, in eo neque verum aliquid inveniet neque falsum sed omnis affirmatio vel vera vel falsa est. Igitur universaliter pronuntiat praedicamenta affirmationis ratione penitus non teneri: sed haec eadem si cum quadam complexione coniuncta sint fieri propositiones necesse est, quae in se verum falsumue contineant, Sed non omnis complexio propositionem facit, nec si dixero: Socrates in foro idcirco iam propositio est; sed si quis dicat: Socrates in foro ambulat tunc fit propositio, quae aut affirmatio est aut negatio. Affirmationes autem et negationes, vel verae videntur esse vel falsae: atque ideo quodcumque neque verum neque falsum est, illud propositio non est. Ergo quadam complexione 181B ex iis quae secundum nullam complexionem dicuntur veritas falsitasque conficitur. Affirmationem autem solam nunc Aristoteles interposuit, idcirco quod omnis affirmatio prior est; hoc enim negatio tollit quod affirmatio ante constituit: prius quidem secundum significationem sed non secundum genus, quod alio liquebit loco. Maxime autem monstrat Aristoteles se non de rebus sed de vocibus tractaturum, quod ait: HORUM AUTEM AD SE INVICEM COMPLEXIONE AFFIRMATIO FIT; non enim rerum complexione fit affirmatio vel negatio sed sermonum, nec in rebus est veritas et falsitas sed in intellectibus atque opinionibus, et post haec in vocibus atque sermonibus. Atque haec hactenus. Secundum complexionem ergo sunt quaecumque ex integris compositis fiunt, ut: Socrates ambulat nam et Socrates et ambulat uterque integer sermo est, et coniunctus affirmationem facit. At vero si quis dicat flammiger, vel multisonus, vel fluctivagus, secundum complexionem non erit ista prolatio, idcirco quod ex neutris integris factum est. Horum autem decem praedicamentorum definitiones inveneri non possunt, idcirco quod ea quae significant generalissima sunt. Substantia enim et quantitas, et qualitas nulli unquam generi videntur esse subiecta. Quare quoniam definitio omnis a genere ducitur, genus quod alii generi subiectum non est a definitione relinquitur. Sed nunc quidem omnium praedicamentorum convenientia dixit exempla, post vero latius de unoquoque tractabitur: et quoniam definitio inveniri nulla potest, quibusdam proprietatibus informantur, quare quoniam de his dictum est plene, ad tractatum substantiae transeamus.SUBSTANTIA AUTEM EST, QUAE PROPRIE ET PRINCIPALITER ET MAXIME DICITUR, QUAE NEQUE DE SUBIECTO PRAEDICATUR NEQUE IN SUBIECTO EST, UT ALIQUI HOMO VEL ALIQUI EQUUS. SECUNDAE AUTEM SUBSTANTIAE DICUNTUR, IN QUIBUS SPECIEBUS ILLAE QUAE PRINCIPALITER SUBSTANTIAE DICUNTUR INSUNT, HAE ET HARUM SPECIERUM GENERA; UT ALIQUIS HOMO IN SPECIE QUIDEM EST IN HOMINE, GENUS VERO SPECIEI ANIMAL EST; SECUNDAE ERGO SUBSTANTIAE DICUNTUR, UT EST HOMO ATQUE ANIMAL. Quaeritur cur praedicamentorum tractatum a substantiis 182A inchoaverit, nam quoniam omnis res aut in subiecto est aut in subiecto non est, quidquid in subiecto est eget subiecto, quoniam in propriis natura non potest consistere: et quoniam rebus omnibus substantia subiecta est, nihil eorum quae sunt in subiecto praeter substantiam poterit permanere. Sed prior illa natura est sine qua alia esse non possunt, quocirca prior naturaliter videtur esse substantia; non absurde igitur in disputatione quod prius per naturam fuit, prius etiam sumpsit, et definitionem quidem substantiae proferre non potuit sed post exemplum superius datum descriptionem quamdam profert qua quid sit ipsa substantia queamus agnoscere: hoc est autem non esse in subiecto, substantia enim in subiecto non est. Facit autem quamdam substantiarum divisionem cum dicit alias primas esse substantias alias secundas: primas vocans individuas, secundas vero individuarum species et genera: Ergo cum primis secundisque subtantiis commune sit 'non esse in subiecto', additum primis substantiis 'de subiectis non praedicari' primas substantias a secundis substantiis separat; substantia enim individua, in eo quod est substantia, in subiecto non est: quod autem individua est, de subiecto non praedicatur. Sunt ergo primae substantiae quae neque in subiecto sunt neque de subiecto dicuntur, ut est Socrates vel Plato. Hi enim quoniam substantiae sunt, in subiecto nullo sunt. Quoniam vero particulares individuique sunt, de nullo subiecto praedicantur. SECUNDAE VERO SUBSTANTIAE sunt quibus commune est cum primis substantiis quod in subiecto non sunt, proprium vero quod de subiecto praedicantur, quae secundae substantiae sunt universales, ut est homo atque animal; homo namque et animal in nullo sunt subiecto sed de subiecto aliquo praedicantur. Sunt igitur primae substantiae particulares, secundae universales. PROPRIE autem substantias individuas dicit quod hominem quidem idem ipsam speciem, et animal, quod est genus, non nisi ex individuorum cognitione colligimus. Quare quoniam ex singulorum sensibus generalitas intellecta est, merito "propriae substantiae" individua et singula nominantur. PRINCIPALITER vero individuae substantiae dictae sunt quod omne accidens prius in individua, post vero in secundas substantias venit. Nam quoniam Aristarchus grammaticus est, homo vero est Aristarchus, est homo grammaticus: ita prius omne accidens in individuum venit, secundo vero loco etiam in species generaque substantiarum accidens illud venire putabitur. Recte igitur quod prius subiectum est, hoc substantia PRINCIPALITER appellatur. MAXIME autem substantia prima dicitur, idcirco quod quae maxime subiecta est rebus aliis, ea maxime substantia dici potest: maxime autem subiecta est prima substantia; omnia enim de primis substantiis dicuntur, aut primis substantiis insunt, ut genera et species: namque et genera et species praedicantur de propriis individuis, ut animal atque homo praedicantur de Socrate, id est secundae substantiae de primis: sin vero sint accidentia, in primis substantiis principaliter sunt. Quare quoniam et accidentia in primis substantiis principaliter sunt, et secundae substantiae de primis substantiis praedicantur, primae substantiae secundis substantiis accidentibusque subiectae sunt. Quare quoniam istae maxime subiectae sunt et accidentium subsistentiae et secundarum substantiarum praedicationi, idcirco maxime substantiae nuncupantur. Dicit autem non omnis species neque omnia genera secundas esse substantias sed eas tantum quae primas substantias continerent, UT EST HOMO ATQUE ANIMAL; homo namque continet Socratem, id est aliquam individuam substantiam. Animal vero continet individuum speciemque, id est hominem et aliquem hominem. Quare genera et species quae de primis substantiis praedicantur, ipsas secundas putat esse substantias; hoc autem hoc modo ait: SECUNDAE AUTEM SUBSTANTIAE DICUNTUR, IN QUIBUS SPECIEBUS ILLAE QUAE PRINCIPALITER SUBSTANTIAE DICUNTUR INSUNT, HAE ET HARUM SPECIERUM GENERA et inde convenientia ponit exempla, ac si diceret: Non omnia genera neque omnes substantias dico sed eas tantum species IN QUIBUS individua illa, id est primae substantiae sunt, ET HARUM SPECIERUM, id est quae continent primas substantias, GENERA. Hoc autem idcirco dictum videtur, ne quis colorem quod genus est, vel album quod est species, secundas pPomba esse substantias, ista enim primas sub se non continent. Sed dicat aliquis quemadmodum primae poterunt esse substantiae individuae, cum omne quod prius est sublatum auferat id quod est posterius, posterioribus vero sublatis priora non pereant? Homo namque si pereat, Socrates quoque sit continuo periturus; si vero Socrates interierit, homo continuo non peribit. Si igitur, sublatis generibus et speciebus, individua perimuntur, sublatis individuis, generas, speciesque permanent, magis primas substantias species et genera nominari dignum fuit. Sed hoc modo individuorum natura non recte accipitur. Neque enim cuncta individuorum substantia in uno Socrate est, vel quolibet uno homine sed in omnibus singulis. Genera namque et species non ex uno singulo intellecta sunt sed ex omnibus singulis individuis, mentis ratione concepta. Semper etiam quae sensibus propinquiora sunt; ea etiam proxime nuncupanda vocabulis arbitramur. Qui enim primus hominem dixit, non illum qui ex singulis hominibus conficitur, concepit sed animo quemdam singularem atque individuum cui hominis nomen imponeret. Ergo sublatis singulis hominibus homo non remanet, et sublatis singulis animalibus animal interibit. Quocirca quoniam in hoc libro de vocabulorum significatione tractatus habetur, ea quibus vocabula prius posita sunt, merito primas substantias nuncupavit: prius autem illis vocabula sunt indita quae prius sub sensibus cadere potuerunt. Sensibus vero obiiciuntur prima individua, merito igitur ea prima in divisione posuit. Eodem quoque modo illa quaestio solvitur quae dicit: Cum naturaliter primae intellectibiles sint substantiae, ut Deus et animus, cur non has primas substantias nuncupaverit? Quoniam hic de nominibus tractatus habetur, nomina autem primo illis indita sunt quae principaliter sensibus fuere subiecta, posteriora vero in nominibus ponendis putantur quaecumque ad intelligibilem pertinent incorporalitatem; quare quoniam in hoc opera principaliter de nominibus tractatus est, de individuis vero substantiis quae primae sensibus subiacent prima sunt dicta vocabula in opere quo de vocabulis tractabatur, merito individuae sensibilesque substantiae primae substantiae sunt positae. Cum autem tres substantia sint, materia, species, et quae ex utriusque conficitur undique composita et compacta substantia, hic neque de sola specie, neque de sola materia sed de 184B utrisque mistis compositisque proposuit. Partes autem substantiae incompositae et simplices sunt ex quibus ipsa substantia conficitur, species et materia, quas post per transitum nominat, dicens substantiarum partes et ipsa esse substantias. Atque haec hactenus. Nunc expositionis cursum ad sequentia convertamus. MANIFESTUM EST AUTEM EX HIS QUAE DICTA SUNT QUONIAM EORUM QUAE DE SUBIECTO DICUNTUR NECESSE EST ET NOMEN ET RATIONEM DE SUBIECTO PRAEDICARI, UT HOMO DE SUBIECTO DICITUR ALIQUO HOMINE, ET PRAEDICATUR NOMEN; NAMQUE HOMINEM DE ALIQUO HOMINE PRAEDICABIS. RATIO QUOQUE HOMINIS DE ALIQUO HOMINE PRAEDICABITUR; QUIDAM ENIM HOMO ET HOMO EST. QUARE ET NOMEN ET RATIO PRAEDICABITUR DE SUBIECTO. EORUM VERO QUAE SUNT IN SUBIECTO, IN PLURIBUS QUIDEM NEQUE NOMEN DE SUBIECTO NEQUE RATIO PRAEDICATUR. IN QUIBUSDAM VERO NOMEN QUIDEM NIHIL PROHIBET PRAEDICARI, RATIONEM VERO IMPOSSIBILE EST; UT ALBUM, CUM IN SUBIECTO SIT CORPORE, PRAEDICATUR DE SUBIECTO (DICITUR ENIM CORPUS ALBUM), RATIO VERO ALBI NUMQUAM DE CORPORE PRAEDICABITUR. CAETERA VERO OMNIA AUT DE SUBIECTIS DICUNTUR PRIMIS SUBSTANTIIS AUT IN EISDEM SUBIECTIS SUNT. HOC AUTEM MANIFESTUM EST EX HIS QUAE SINGULATIM PROFERUNTUR; UT ANIMAL DE HOMINE PRAEDICATUR, QUARE ET DE ALIQUO HOMINE PRAEDICABITUR; NAM SI DE NULLO ALIQUORUM HOMINUM DICERETUR, NEC DE IPSO HOMINE PRAEDICARETUR OMNINO. RURSUS COLOR IN CORPORE EST; ERGO ET IN ALIQUO CORPORE; NAM SI IN NULLO ESSET CORPORUM SINGULORUM, NEC IN CORPORE ESSET OMNINO. QVOCIRCA CAETERA OMNIA AUT DE SUBIECTIS PRIMIS SUBSTANTIIS DICUNTUR AUT IN SUBIECTIS IPSIS SUNT. SI ERGO PRIMAE SUBSTANTIAE NON SUNT, IMPOSSIBILE EST ALIQUID ESSE CAETERORUM. Omnia quaecumque dicta sunt vel in subiecto sunt vel de subiecto praedicantur sed non omnia quaecumque in subiecto sunt de subiectis propriis dicuntur, namque quod in subiecto aliquo est de proprio subiecto praedicatur: ut album de corpore praedicatur, dicitur enim corpus album. Sed quoniam secundae substantiae primarum substantiarum vel species vel genera sunt (Socratis enim species homo est et animal genus), genus autem de subiectis speciebus et individuis univoce praedicatur, secundae substantiae de subiectis speciebus univoca praedicatione dicuntur. Convenit namque primarum et secundarum substantiarum (si sit una facta) definitio. Namque anima et homo et Socrates una definitione iunguntur, quod substantiae animatae atque sensibiles sunt. Igitur secundae substantiae ita de subiectis praedicantur propriis, id est de primis substantiis, ut univoce praedicentur. Illorum vero quae sunt in subiecto aliquoties quidem neque nomen ipsum de subiecto dicitur. Nam virtus in anima est sed virtus de animo minime praedicatur; aliquoties autem denominative dicitur, ut grammatica, quoniam est in homine, denominative grammaticus a grammatica dicitur. Saepe autem ipsum nomen de subiecto praedicatur, ut quoniam album est in corpore, corpus album dicitur. Sed sive nomen non praedicetur, sive denominative dicatur sive proprio nomine praedicatio sit, definitio eius quod est in subiecto de proprio subiecto nunquam praedicabitur -- ut album, quoniam est in subiecto corpore, praedicatur quidem albi nomen de corpore, definitio vero albi ad corpus nullo modo dicitur, album namque vel corpus una ratione utraque definiri non possunt. Amplius si omne accidens in subiecto est, et substantia subiectum est, differt ab accidente substantia, differt etiam definitio substantiae atque accidentis, quod eadem definitio subiecti et eius quod est in subiecto esse non potest. Atque hoc est quod ait: EORUM VERO QUAE SUNT IN SUBIECTO, IN PLURIBUS QUIDEM NEQUE NOMEN DE SUBIECTO NEQUE RATIO PRAEDICATUR, ut virtus in anima. Addidit quoque: IN QUIBUSDAM VERO NOMEN QUIDEM NIHIL PROHIBET PRAEDICARI, et in aliis quidem denominative, in aliis vero recto nomine fit praedicatio. De secundis vero substantiis semper ad primas substantias praedicatio pervenit. Nam si quidam homo et homo est et animal et caetera, una definitio animalis et ad hominem et ad quemdam hominem convenienter aptabitur. Magis tamen esse substantias individuas et particulares ipse significantius monstrat. Nam cum omnis res aut substantia sit aut accidens, et substantiarum aliae sint primae aliae secundae, fit trina partitio, ita ut omnis res aut accidens sit aut secunda substantia aut prima. Horum autem ut sub descriptione divisio fiat, hoc modo dicimus: Omnis res aut in subiecto est aut in subiecto non est; eorum quae in subiecto sunt alia praedicantur de subiecto alia minime; eorum quae in subiecto non sunt alia de nullo subiecto praedicantur alia vero praedicantur. Ergo omnis res aut in subiecto est aut in subiecto non est. Aut in subiecto est et de subiecto praedicatur, aut in subiecto est et de nullo subiecto praedicatur, aut in subiecto non est et de subiecto praedicatur, aut in subiecto non est et de nullo subiecto praedicatur. His igitur sumptis, si primas substantias separemus, remanent secundae substantiae atque accidentia. Sed secundae substantiae sunt quae in subiecto non sunt et de subiecto praedicantur. Ergo esse suum, nisi in hoc quod de aliquo praedicantur, non retinent. Praedicantur autem secundae substantiae de primis, ergo ut secundae substantia sint, praedicatio de primis substantiis causa est. Non enim essent secundae substantiae, 186A nisi de primis substantiis, praedicarentur, illa vero quae in subiecto sunt penitus consistere non valerent, nisi fundamenti quodammodo loco primis substantiis niterentur. Ergo omnia quaecumque sunt praeter primas substantias, aut secundo substantiae erunt aut accidentia. Sed secundae substantiae de primis substantiis praedicantur, accidentia in primis substantiis sunt. Quocirca omnia aut de primis substantiis praedicantur, ut secundae substantiae, aut in primis substantiis sunt, ut accidentia, quod Aristoteles proposuit hoc modo: Alia autem omnis aut de subiectis dicuntur principalibus substantiis, aut in subiectis eisdem sunt, hic quoque verissima sumit exempla. Ait enim: Si accidens in nullo subiecto corpore esset, nec in corpore esset omnino. Nam si 186B in nullo singulorum, in nullo generaliter esse diceretur. Et item animal nisi de singularibus atque individuis hominibus praedicaretur, nec de homine praedicaretur omnino. Quare quoniam idcirco praedicantur secundae substantiae, quoniam sunt primae, et idcirco sunt aliquid accidentia, quoniam eisdem primae substantiae subiectae sunt, si primo substantia, non sint, neque quae de his praedicantur mansura sunt, neque quae in his subiectis permanebunt. SECUNDARUM VERO SUBSTANTIARUM MAGIS EST SPECIES SUBSTANTIA QUAM GENUS; PROPINQUIOR ENIM EST PRIMAE SUBSTANTIAE. SI ENIM QUIS PRIMAM SUBSTANTIAM QUID SIT ASSIGNET, EVIDENTIUS ET CONVENIENTIUS ASSIGNABIT SPECIEM PROFERENS QUAM GENUS, UT DE ALIQUO HOMINE EVIDENTIUS ASSIGNABIT HOMINEM PROFERENS QUAM ANIMAL; 186C ILLUD ENIM MAGIS EST PROPRIUM ALICUIUS HOMINIS, HOC VERO COMMUNIUS. ET ALIQUAM ARBOREM ASSIGNANS, EVIDENTIUS ASSIGNABIT ARBOREM NOMINANS QUAM PLANTAM. Constat individuas substantias primas et maxime et proprie esse substantias. Secundae vero substantiae, id est genera et species, sicut non aequaliter a prima substantia distant, ita non aequaliter substantiae sunt; nam quoniam propinquior est species primae substantiae quam genus, idcirco magis est substantia species quam proprium genus, ut homo propinquior est Socrati quam animal, atque ideo magis est homo substantia. Animal vero quamquam et ipsum substantia sit, minus tamen homine; hoc autem idcirco evenit, quod in omni definitione convenientis species 186D ad primam substantiam dicitur, quam genus. Nam si quid sit Socrates aliquis velit ostendere, propinquius substantiam Socratis proprietatemque monstrabit, si dixerit eum esse hominem, quam si animal. Quod enim animal est Socrates, commune est cum caeteris qui homines non sunt, id est cum equo atque bove. Quod vero homo est, cum nullo alio est commune, nisi cum his qui sub eadem specie hominis continentur. Quocirca propinquior erit ad significationem designatio, cum individuo species redditur, quam ei generis vocabulum praedicetur. Rursus si quamlibet individnam arborem designare aliquis volens, arborem dicat, propinquius designabit quid sit id quod definivit, quam si plantam nominet: planta autem genus est arboris; praedicatur enim planta et de iis quae arbores non sunt, ut de caulibus atque lactucis: quare constat species magis esse substantias, eo quod sint primis et maxime substantiis propinquiores. Et quod in eo quod quid sit, assignata species convenientibus et evidentius assignet, genus vero longinquius atque communius. AMPLIUS PRIMAE SUBSTANTIAE, PROPTEREA QUOD ALIIS OMNIBUS SUBIACENT ET OMNIA CAETERA VEL DE IPSIS PRAEDICANTUR VEL IN IPSIS SUNT, IDCIRCO MAXIME SUBSTANTIAE DICUNTUR. QUEMADMODUM AUTEM PRIMAE SUBSTANTIAE AD OMNIA CAETERA SE HABENT, ITA SESE SPECIES HABET AD GENUS; SUBIACET ENIM SPECIES GENERI; ETENIM GENERA DE SPECIEBUS PRAEDICANTUR, SPECIES VERO DE GENERIBUS NON CONVERTUNTUR. QVOCIRCA ETIAM EX HIS SPECIES GENERE MAGIS EST SUBSTANTIA. Magis esse substantias species validiori rursus argumentatione confirmat, per similitudinem namque hoc ita esse declarat. Nam cum omnes substantiae aut primae sint aut secundae, secundarum autem aut genera aut species, specierum atque generum quidquid similius primis substantiis invenitur, hoc magis substantia merito putabitur. Sed primae substantiae IDCIRCO MAXIMAE SUBSTANTIAE DICUNTUR, quod omnibus ita subiectae sunt, ut aut in ipsis sint caetera ut accidentia, aut de ipsis alia praedicentur ut substantiae secundae. Quod ergo in primas substantias, hoc idem in species venit. Namque species et cunctis subiacent accidentibus, et de speciebus genera praedicantur, de generibus vero species non praedicantur. Quare 187C non similiter genera subiacent, quemadmodum species. Non enim de generibus species praedicantur. Ergo sicut primae substantiae subiectae sunt secundis substantiis et accidentibus, ita species subiectae sunt et accidentibus et generibus. Genera vero quamquam subiecta sint accidentibus, speciebus tamen ipsa non subiacent. Quocirca maior est similitudo speciei ad primas substantias, quam generis, quod si maior est similitudo specierum ad maximas substantias, ipsae erunt magis substantiae. Sed ne quis non arbitretur dicere quod ea quae sunt genera species esse non possunt sed in eo quod sunt genera, species esse non possunt. Nam in eo quod species est, de superioribus non praedicatur sed in eo quod genus, de eo praedicabitur cuius est genus. Quocirca genera ipsa 187D quorum sunt genera his subiacere non possunt, species vero quorum sunt species, de his praedicari non possunt. IPSARUM VERO SPECIERUM QUAE GENERA NON SUNT, NIHILO PLUS ALIA AB ALIA SUBSTANTIA EST; NIHIL ENIM CONVENIENTIUS PROFERETUR SI QUIS DE ALIQUO HOMINE HOMINEM REDDAT QUAM SI DE ALIQUO EQUO PROFERAT EQUUM. SIMILITER AUTEM ET IN PRIMIS SUBSTANTIIS NIHILO PLUS ALIA AB ALIA SUBSTANTIA EST; NIHIL ENIM MAGIS ALIQUIS HOMO QUAM ALIQUIS BOS SUBSTANTIA EST. Praedictum est quoque, ut Porphyrius in libro de generibus, speciebus, differentiis, propriis, atque accidentibus planissime docuit, alia esse solum genera, quorum genus inveniri non posset, alia solum 188A species, quae in alias species dividi non valerent. Hae autem sunt quae de pluribus numero differentibus in eo quod quid sit praedicantur, ut homo de singulis hominibus dicitur, et equus de singulis equis, et bos de singulis bobus, qui sub propria specie positi a seipsis propriae naturae figura non discrepant. Ergo huiusmodi species, ut est homo atque equus, quae solis individuis praesunt, quoniam genera esse non possunt, aequaliter semper substantiae sunt. Nam tam propinque redditur de quolibet individuo equo, nomen equi, quam de quolibet individuo homine, hominis nomen, Quocirca ei aequaliter species hae, quae genera non sunt, ad primas substantias sunt, aequaliter esse substantiae merito putabuntur; hoc autem dicit non quod omnes species aequaliter substantia 188B sint sed quae aequaliter a primis substantiis distant. Potest enim fieri ut cuiuslibet superioris generis una quaelibet species sit, quae comparata ad propriam speciem minus illa superior videatur esse substantia: ut animalis si quis dicat speciem esse avem, eiusdem quoquo speciem horninem, avis et homo non aequaliter substantiae sunt, idcirco quod avis homine superior est. Homo namque in alias species non dividitur, est enim magis species. Avis autem potest in alias dividi species, ut in accipitrem et uulturem, quae quamquam aves sunt specie, tamen ipsa dissentiunt. Proprie autem species accipere ac uultur est, hi enim solis individuis praesunt. Quare homo atque accipiter aequaliter a primis substantiis distant, et sunt aequaliter substantiae. Homo vero atque avis, quoniam 188C superior est avis homine, non aequaliter substantiae sunt, magis enim substantia homo est. Ergo quaecumque species aequaliter a suis individuis distant, aequaliter substantiae sunt. Quod quoniam species hae quae genera non sunt aequaliter a primis substantiis absunt, aequaliter substantiae dicuntur. Primum autem est, ut expositione non egeat, primas quoque substantias aequaliter esse substantias, aliquis homo enim atque aliquis equus, quoniam sunt individua, principaliter substantiae sunt, et propriae et maximae. Quocirca in maximis substantiis, neque minus, neque magis substantia poterit inveniri. Individua igitur aequaliter substantiae sunt. RECTE AUTEM POST PRIMAS SUBSTANTIAS SOLAE OMNIUM CAETERORUM SPECIES ET GENERA DICUNTUR SECUNDAE ESSE SUBSTANTIAE; 188D EORUM ENIM QUAE PRAEDICANTUR PRIMAS SUBSTANTIAS SOLAE SIGNIFICANT. ALIQUEM ENIM HOMINEM SI QUIS ASSIGNET QUID SIT, SI SPECIEM QUAM GENUS PROTULERIT, CONVENIENTER PROFERET, ET MANIFESTUM FACIET HOMINEM QUAM ANIMAL PROFERENS; CAETERORUM VERO QUICQUID PROTULERIT, ALIENA ERIT ILLA PROLATIO, UT ALBUM VEL CURRIT VEL QUODLIBET HUIUSMODI SI REDDAT. QUARE RECTE HAE SOLAE PRAETER CAETERA SUBSTANTIAE DICUNTUR. Ordine et convenienter post primas substantias, id est individua, genera et species secundas esse substantias constitutas monstrat Aristoteles, quae est firma atque expedita probatio; ait enim: POST PRIMAS SUBSTANTIAS RECTE GENERA ET SPECIES SECUNDAS SUBSTANTIAS ESSE NOMINATAS. In definitionibus enim ubi substantia cuiuslibet ostenditur, nihil aliud primas substantias monstrat, nisi genus et species. Socrates namque, si quis quid sit interroget, dicitur homo, vel animal, et in eo quod quid sit Socrates interrogatus, recte hominem vel animal esse respondet. Quare quid sint primae substantiae secundae monstrant, quod si quis praeter secundas substantias in interrogatione quid sit prima substantia dicat, id alienissime profert, ut si quid sit Socrates interroganti aliquis respondeat album, vel currit, vel aliquid huiusmodi, quod secunda substantia non sit, nihil convenienter unquam profert, si quid de prima substantia praeter secundas substantias dicat. Quare quoniam nihil eorum quae non sunt secundae substantiae, quid sit prima substantia declarat, secundae autem substantiae 189B genera et species sunt, recte post primas substantias species et genera secundae dicuntur esse substantiae. AMPLIUS PRIMAE SUBSTANTIAE, PROPTEREA QUOD ALIIS OMNIBUS SUBIACENT, IDCIRCO PROPRIAE SUBSTANTIAE DICUNTUR; QUEMADMODUM AUTEM PRIMAE SUBSTANTIAE AD OMNIA CAETERA SESE HABENT, ITA PRIMARUM SUBSTANTIARUM GENERA ET SPECIES AD OMNIA RELIQUA SESE HABENT; DE ISTIS ENIM OMNIBUS CAETERA PRAEDICANTUR: ALIQUEM ENIM HOMINEM DICES GRAMMATICUM, ERGO ET HOMINEM ET ANIMAL GRAMMATICUM PRAEDICABIS; SIMILITER AUTEM ET IN ALIIS. Haec quoque est de eadem re probatio, qua recte post primas substantias genera et species esse positas verissima ratione confirmat. Namque individua idcirco primae dicuntur esse substantiae, et quod aliis cunctis subiaceant. Nam quoniam secundis substantiis ad praedicationem suppositae sunt, et de his secundae substantiae dicuntur, et quoniam accidentibus ut possint esse accideutia subduntur, idcirco primae substantiae sunt. Et sicut primae substantiae cunctis subiacent accidentibus, sic etiam secundae. Nam quoniam aliquis homo accidentibus subiacet, et homo et animal accidenti supponitur, et quoniam est quidam homo grammaticus, id est Aristarchus, est homo grammaticus, est etiam animal grammaticum. Quocirca accidentibus primae substantiae principaliter subdurtur, secundae vero secundo loco, et quemadmodum primae substantiae et accidentibus et secundis substantiis subiacent, sic secundae substantiae accidentibus 189D supponuntur sed secundae substantiae species et genera sunt. Recte igitur post primas substantias species et genera secundas substantias esse proposuit. COMMUNE EST AUTEM OMNI SUBSTANTIAE IN SUBIECTO NON ESSE. PRIMA ENIM SUBSTANTIA NEC DE SUBIECTO DICITUR NEC IN SUBIECTO EST; SECUNDAE VERO SUBSTANTIAE SIC QUOQUE MANIFESTUM EST QUONIAM NON SUNT IN SUBIECTO. ETENIM HOMO DE SUBIECTO QUIDEM ALIQUO HOMINE DICITUR, IN SUBIECTO VERO NULLO EST; NEQUE ENIM IN ALIQUO HOMINE HOMO EST. SIMILITER AUTEM ET ANIMAL DE SUBIECTO QUIDEM DICITUR DE ALIQUO HOMINE, NON EST AUTEM ANIMAL IN ALIQUO HOMINE. Post enumerationem substantiarum et divisionem in qua alias primas, alias secundas esse proposuit, 190A quoniam substantiae definitio nulla est reddita, idcirco, quia generalissimum genus definitionibus non tenetur, proprietatem quamdam cupit exquirere, quasi signum aliquod quo substantiam queamos agnoscere, priusque quid ipsis substantiis communiter possit evenire proponit; post vero quid illis proprium sit quaerit sed idcirco ista praemittit, ut ad illud verum proprium sine ullo errore perveniat, et quod vere est substantiarum proprium ultimum dicat. Tribus autem modis proprium significatur. Est enim proprium quod alicui speciei omni evenit et non soli, ut homini bipedem esse. Omnis enim homo bipes est sed non solus, aves namque et ipsae sunt bipedes. Aut soli et non omni, ut eidem homini evenit ut sit grammaticus sed non omni homini, neque 190B enim omnis homo grammaticus est. Aut vero tertia proprii significatio est, quae omni et soli et semper, ut risibile. Omnis enim homo risibilis est, et solum est animal homo quod rideat. Ex his igitur illa duo superiora quae diximus, ubi omni et non soli, aut soli et non omni, esse quaedam propria dicebamus, quae a propriorum veritate esse videntur aliena. Hoc vero tertium quod omni inest et soli, hoc vere est proprium, illa autem superiora consequentia quidem dicuntur, non tamen vere propria, hoc autem ultimum vere est proprium. Quaecumque ergo talia propria Aristoteles invenerit, quae aut solis et non omnibus substantiis, aut omnibus et non solis eveniant, velut non vere in natura cuiuslibet constituta repudiat. Illud vero ultimum ponit quod et omni substantiae et soli valeat evenire. Illa enim sunt propria quae convertuntur, ut si quid fuerit homo, risibile est, si quid est risibile, homo est: haec autem solum converti possunt, quae omni solique contingunt, nam neque ulli alii magis, neque ulli minus evenient; quare his praedictis ad loci ipsius orationem expositionemque veniamus. Quod ergo dicit hoc est, omnibus substantiis commune est, ut in subiecto non sint, namque primae substantiae, id est individua in subiecto non sunt, quod planissime his demonstratur. Nunquam enim particularis substantia alicui accidens esse potest, secundae vero substantiae habent quamdam imaginem quod sint in subiecto, videntur enim secundae substantiae in subiectis, id est primis substantiis esse sed falso, nam secundae substantiae de primis substantiis solum praedicantur, non in ipsis sunt. Animal enim de quodam homine tantum dicitur, non etiam in aliquo homine consistit, ut in subiecto. Hoc autem illa res probat, quod omnia quaecumque in subiecto sunt, eorum quoque individua in subiecto sunt, color quoniam in subiecto corpore est, et quidam color subiecto corpore nititur, in hoc vero quoniam primae substantiae, id est individua in subiecto non sunt, nec eorum universalia, id est secundae substantiae, quae genera speciesque sunt, possunt aliquo niti subiecto. Quare secundae substantiae primas substantias ad praedicationem tantum subiectas habent, non etiam ut ipsae primis substantiis accidant. Illud quoque maximum argumentum 191A est secundas substantias non esse in subiecto, quoniam omne quod in subiecto est potest mutari, illa quae subiecta est non mutatur, ut color qui est in corpore, eodem corpore manente potest mutari, ut niger fiat ex albo. Manentibus autem substantiis primis, secundae substantiae non mutantur. Quam vero ipse Aristoteles posuit probationem, secundas substantias uan esse in subiecto, huiusmodi est, praedocuit enim quorumdam quae sunt in subiecto nomen de subiectis posse praedicari, rationem vero nunquam. Album enim cum sit in corpore, dicitur corpus album, et praedicatur albedo de corpore sed alia est definitio albedinis, alia corporis. Secundae vero substantiae de primis substantiis et nomine praedicantur, et definitione iunguntur. Nam quidam homo animal est et homo sed quidam homo, et hominis, et animalis ratione definitur. Et ut veracissime sententia concludatur, omne quod est in subiecto, aequivoce de subiecto dicitur. Secundae vero substantia de primis non aequivoce sed univoce nuncupantur, idcirco quod (ut dictum est) et nomine et definitione consentiunt. Quare quemadmodum primae substantiae in sabiecto non sunt, sic secundae subiecto carebunt. Commune est igitur omnibus substantiis, et secundis et primis in subiecto non esse, et quodcumque substantia fuerit, consequens est ut in nullo subiecto sit. Sed quaeritur utrum hoc soli substantiae insit an etiam aliis, nam si soli substantiae inest, quoniam omni substantiae hoc inesse monstravimus, quod in subiecto non sit, verum proprium dicitur esse substantiae, non esse in subiecto. Hoc enim dictum est esse maxime proprium, quod omnibus inesset et solis sed hoc non esse substantiae proprium verissima Aristoteles probatione confirmat dicens: AMPLIUS EORUM QUAE SUNT IN SUBIECTO NOMEN QUIDEM DE SUBIECTO ALIQUOTIENS NIHIL PROHIBET PRAEDICARI, RATIONEM VERO IMPOSSIBILE EST. SECUNDARUM VERO SUBSTANTIARUM DE SUBIECTIS RATIO PRAEDICATUR ET NOMEN; RATIONEM ENIM HOMINIS ET ANIMALIS DE ALIQUO HOMINE PRAEDICABIS. QUARE NON ERIT EORUM SUBSTANTIA QUAE SUNT IN SUBIECTO. NON EST AUTEM PROPRIUM SUBSTANTIAE HOC; SED DIFFERENTIA EORUM EST QUAE IN SUBIECTO NON SUNT; BIPES ENIM ET GRESSIBILE DE SUBIECTO QUIDEM DE HOMINE PRAEDICATUR, IN SUBIECTO VERO NULLO EST; NON ENIM IN HOMINE EST BIPES NEQUE GRESSIBILE. ET RATIO QUOQUE DIFFERENTIAE DE ILLO DICITUR DE QUO IPSA DIFFERENTIA PRAEDICATUR, UT SI GRESSIBILE DE HOMINE DICATUR, ET RATIO GRESSIBILIS DE HOMINE PRAEDICABITUR; EST ENIM HOMO GRESSIBILE. Non esse proprium hoc substantiae dicit, idcirco quod in differentiis idem sit, in nullo enim differentia subiecto est, ad illud namque recurritur, Si differentia in subiecto esset, nomine tantum de subiecto praedicaretur, non etiam ratione. Differentia vero de eo de quo dicitur univoce praedicatur, ut si quis dicat gressibilem differentiam de homine, ipsius differentiae definitio quoque homini convenienter aptabitur. Gressibile namque est quod per terram pedibus ambulat, et homo est quod per terram pedibus ambulat, ita differentiae et eius de quo ipsa differentia dicitur una poterit esse ratio substantiae, id est unius possunt et nominis nuncupatione, et definitionis determinatione coniungi. Quod si in subiecto esset differentia, nequaquam de subiecto sibi univoce praedicaretur. Quare non proprium est substantia, quod retinet etiam differentia, differentia namque substantia non est. Esset enim proprium substantiae in subiecto non esse. Non est autem diiferentia accidens, esset enim in subiecto. Omnis autem res aut accidens est, aut substantia, id est aut in subiecto est, aut in subiecto non est, et sunt ascidentia quaecumque in substantiam subiecti non veniunt, quaeque permutata naturam substantiae non perimunt. Si quibus vero peremptis subiecta interimantur, illa proprie accidentia non vocamus, differentia vero est quae de pluribus specie differentibus in eo quod quale sit praedicatur. Sed differentia substantia non est, idcirco quod si esset substantia non in eo quod quale sit de subiecto sed in eo quod quid sit praedicaretur. Qualitas vero solum non est, esset enim accidens et in subiecto. An magis ex substantia et qualitate differentia ipsa conficitur, ita ut illud de quo praedicatur, perempta differentia simul interimatur, ut calor, cum est in aqua, perempto calore, potest aqua in sua substantia permanere, et est calor in subiecta aqua, quo interempto, aqua non peribit. Idem tamen calor est in igne sed perempto calore, ignem interire necesse est. Quare haec qualitas caloris substantialiter inest igni, et est propria differentia, id est substantialis. Concludendum est igitur differentiam, nequs solum substantiam esse, neque solum qualitatem, sed quod ex utrisque conficitur substantialem qualitatem, quae permanet in natura subiecti, atque ideo quoniam substantia participat, accidens non est, quoniam qualitas est, a substantia relinquitur. Sed quoddam medium est inter substantiam et qualitatem, quae quoniam in subiecto non est et substantia non est, proprium substantiae non est non esse in subiecto. Post hoc illuc quoque dicit non debere nos conturbari, ne forte substantiarum partes, quae ita sunt in toto quasi in aliquo subiecto, aliquando cogamur non substantias confiteri. Substantiarum partes in subiecto sunt sed non ut accidentia, videmus enim quasdam partes substantiarum ita esse in toto quasi sint in subiecto, ut caput in toto corpore est, et manus in toto corpore est, forma quoque et materia quae sunt partes compositae substantiae in ipsa composita substantia sunt. Ne forte ergo cogamur aliquando partes substantiarum, quoniam sunt in subiecto, suspicari non esse substantias sed accidentia, praemonet dicens: NON NOS VERO CONTURBENT SUBSTANTIARUM PARTES QUAE ITA SUNT IN TOTO QUASI IN SUBIECTO SINT, NE FORTE COGAMUR DICERE NON EAS ESSE SUBSTANTIAS; NON ENIM SIC DICEBANTUR ESSE EA QUAE SUNT IN SUBIECTO UT QUASI PARTES ESSENT. Hoc enim rationis affert cur ista accidentia esse aliquis suspicari non debeat. Illa enim accidentia esse definita sunt in obiecto, quae non essent ut quaedam pars, hoc enim superius ait. In subiecto avem esse dico, quod cum in aliquo sit, non sicut quaedam 193A pars et impossible est esse sine eo in quo est. Quocirca quoniam accidentia ita sunt in subiecto, ut subiecti partes non sint, substantiarum vero partes in toto ita sunt, ut in subiecto non sint, partes substantiarum, partes accidentium esse nullus recte suspicari potest. INEST AUTEM SUBSTANTIIS ET DIFFERENTIIS AB HIS OMNIA UNIVOCE PRAEDICARI. OMNIA ENIM QUAE AB HIS PRAEDICAMENTA SUNT AUT DE INDIVIDUIS PRAEDICANTUR AUT DE SPECIEBUS. ET A PRIMA QUIDEM SUBSTANTIA NULLA EST PRAEDICATIO (DE NULLO ENIM SUBIECTO DICITUR), SECUNDARUM VERO SUBSTANTIARUM SPECIES QUIDEM DE IN DIVIDUO PRAEDICATUR, GENUS AUTEM ET DE SPECIE ET DE INDIVIDUO; SIMILITER AUTEM ET DIFFERENTIAE ET DE SPECIEBUS ET DE INDIVIDUIS PRAEDICANTUR. RATIONEM QUOQUE SUSCIPIUNT PRIMAE SUBSTANTIAE SPECIERUM ET GENERUM, 193B ET SPECIES GENERIS (QUAECUMQUE ENIM DE PRAEDICATO DICUNTUR, EADEM ET DE SUBIECTO DICENTUR); SIMILITER AUTEM ET DIFFERENTIARUM RATIONEM SUSCIPIUNT SPECIES ET INDIVIDUA; UNIVOCA AUTEM ERANT QUORUM ET NOMEN COMMUNE EST ET RATIO. QUARE OMNIA A SUBSTANTIIS ET DIFFERENTIIS UNIVOCE PRAEDICANTUR. Quoniam in subiecto non esse differentiis et substantiis commune monstravit, aliam rursus communitatem substantiarum differentiarumque proposuit. Nam cum substantiarum aliae sint primae, aliae secundae, et primae substantiae sint individuae, quoniam nihil individua possunt habere subiectum, ab individuis nulla praedicatio est. Secundae vero substantiae de individuis, id est de primis substantiis, praedicantur, et de his univoce dicuntur. Secundarum enim substantiarum nomen de individuis praedicatur et ratio. Ac de individuo quidem et species praedicatur et genus, ut de Platone, id est de aliquo homine, et homo dicitur, et animal, aliquis enim homo est, et animal, et utriusque de individuo praedicatur ratio. Dicimus enim aliquem hominem animal esse rationale mortale, quae est speciei definitio, id est hominis. Et rursus aliquem hominem dicimus esse substantiam animatam atque sensibilem, quae generis est definitio, id est animalis. Species vero generis sui et definitionem suscipit et vocabulum, de homine enim animal praedicatur, dicitur enim homo animal est, et idem ipse rursus homo rationem suscipit animalis. Dicimus enim esse hominem substantiam animatam atque sensibilem. Constat ergo quoniam et genera et species de individuis, et genera de speciebus univoce praedicantur, id est in omni praedicatione secundae substantire univoca appellatione de subiectis dicuntur, quod his cum differentia commune est. Differentia namque de specie de qua dicitur, et de eius individuo ipsa quoque univoce praedicatur. Nam cum sit gressibilis differentia de aliquo homine praedicatur, dicitur enim quidam homo gressibilis ut Plato et Cicero sed et definitionem differentiae suscipiunt individua, de quibus illa differentia praedicatur. Gressibile namque est quod per terram pedibus ambulare potest. Et quemdam hominem possis ita secundum nomen differentiae definire, ut dices Platonem esse quod per terram pedibus ambulare possit. Et hoc idem evenit de specie cuiusdam hominis, id est de homine: homo namque, id est ipsa species, cum sit gressiblis, potest definiri. Homo est quod per terram pedibus ambulare possit. Ergo et differentia: de his de quibus pradicantur, univoce dicuntur. Quocirca quoniam et secundae substantiae de bis de quibus praedicantur uuivoce dicuntur, et differentiae eodem modo, quaecumque a substantiis vel differentiis praedicationes fuerint, haec et de subiectis univoce praedicabuntur. Quae autem causa sit ut secundae substantiae de primis substantiis univoce praedicentur, illa quam supra docuit Aristoteles nos admonens dixit, omnia enim quaecumque de praedicato dicuntur, eadem etiam dicentur de subiecto. Omnes enim differentiae quae sunt specificae generis praedicantur et de specie et de individuo, ut quoniam animal efficiunt differentiae animatum atque sensibile, eadem et de specie, id est homine, et de individuo, id est aliquo homine, praedicabuntur; quod cum superius dictum est, nunc quantum expositionis brevitas postulat, dixisse sufficiat. OMNIS AUTEM SUBSTANTIA VIDETUR HOC ALIQUID SIGNIFICARE. ET IN PRIMIS QUIDEM SUBSTANTIIS INDUBITABILE ET VERUM EST QUONIAM HOC ALIQUID SIGNIFICAT; INDIVIDUUM ENIM ET UNUM NUMERO EST QUOD SIGNIFICATUR. IN SECUNDIS VERO SUBSTANTIIS VIDETUR QUIDEM SIMILITER AD APPELLATIONIS FIGURAM HOC ALIQUID SIGNIFICARE, QUANDO QUIS DIXERIT HOMINEM VEL ANIMAL; NON TAMEN VERUM EST SED QUALE ALIQUID SIGNIFICAT (NEQUE ENIM UNUM EST QUOD SUBIECTUM EST QUEMADMODUM PRIMA SUBSTANTIA, SED DE PLURIBUS HOMO DICITUR ET ANIMAL); NON AUTEM SIMPLICITER QUALITATEM SIGNIFICAT, QUEMADMODUM ALBUM (NIHIL ENIM ALIUD SIGNIFICAT ALBUM QUAM QUALITATEM), GENUS AUTEM ET SPECIES CIRCA SUBSTANTIAM QUALITATEM DETERMINANT (QUALEM ENIM QUANDAM SUBSTANTIAM SIGNIFICANT). PLUS AUTEM GENERE QUAM SPECIE DETERMINATIO FIT: DICENS ENIM ANIMAL PLUS COMPLECTITUR QUAM HOMINEM. Postquam superius geminas dixit substantiae consequentias, id est in subiecto non esse, et cuncta ab his univoce praedicari, et eas a maximae proprio substantiae separavit, idcirco quod differentiis etiam videntur esse communes, aliud adiicit quod idcirco substantiae proprium non sit, quod non sit in omni substantia. Nam quemadmodum quantitas, quantum significat, et qualitas quale, sic etiam substantia videtur  hoc aliquid significare. Nam cum dico Socrates vel Plato vel aliquam individuam substantiam nomino, hoc aliquid significo sed omnibus hoc substantiis non inest. Individuis namque quoniam particularia sunt et numero singularia, verum est hoc aliquid a substantiis significari. In secundis vero substantiis non idem est. Namque secundae substantiae non sunt unae, nec numero singulares sed species intra se plurima individua continent, et multas intra se species genus includit, quocirca cum dico homo, non hoc aliquid significavi, neque enim singulare est hominis nomen, idcirco quod de pluribus individais praedicatur sed potius quale quiddam; qualis enim substantia sit demonstratur, cum dicitur homo. Qualitas autem haec circa substantiam terminatur, nam sicut individua qualitas species et genera qualitatis habet, et sicut singulas quantitates quantitas speciebus et generibus claudit, ita quoque individuarum substantiarum species et genera secundae substantiae sunt. Ergo cum dico homo, talem substantiam significo, quae de pluribus numero differentibus in eo quod quid sit praedicatur, qualem ergo quamdam substantiam significo, cum hominem dixi, talem scilicet quae individuis nominetur, idem quoque de genere est. Nam cum dico animal, talem substantiam significo quae de pluribus speciebus dicatur. Est igitur qualitas, ut album, quae semper sit in substantia sed non ut ipsam substantiam interimat, idcirco quod proprietatem substantiae albedo non habet. Qualitas vero hac quae de substantiis dicitur, circa substantiam qualitatem determinat, qualis sit enim illa substantia demonstrat. Nam si homo est rationalis, et substantia erit rationalis sed rationalis qualitas est. Qualem ergo substantiam monstrant secundae substantiae. Quocirca non est hoc proprium substantiae, hoc aliquid significare. Secundae enim substantiae non hoc aliquid sed quale aliquid (ut dictum est) monstrant, ita tamen quale aliquid monstrant, ut ipsam qualitatem circa substantias determinent. Qualitas enim secundarum substantiarum in individuis est, de ipsis enim naturaliter praedicatur qua, ipsa individuae substantiae sunt. Qualitas igitur secundarum substantiarum circa individua, id est quae prima sunt terminatur. Determinatio vero quoties ipse terminus multa concludit, maior est, et minor quoties pauciora, quocirca genus plurima colligit, species vero non tam plurima. Nam cum dico animal, etiam hominem bovemque, et alia cuncta animalia hoc uno nomine clausi. Cum vero dico homo, solos homines individuos hac nominis significatione conclusi, quocirca maior fit determinatio per genus quam per speciem, et fit determinatio circa substantiam qualitatis, vel quod substantialis qualitas in genere et specie est, vel quod secundum quamdam communionem subiectorum dicitur. Sed per se qualitas, ut album, neque ullius substantiam significat, neque ullam communionem, sicut genus specierum suarum, et individuorum species, ostendit. Quocirca aliud substantiae proprium requirendum est. INEST AUTEM SUBSTANTIIS ET NIHIL ILLIS ESSE CONTRARIUM. PRIMAE ENIM SUBSTANTIAE QUID ERIT CONTRARIUM? UT ALICUI HOMINI; NIHIL ENIM EST CONTRARIUM; AT VERO NEC HOMINI NEC ANIMALI NIHIL EST CONTRARIUM. NON EST AUTEM HOC SUBSTANTIAE PROPRIUM SED ETIAM MULTORUM ALIORUM, UT QUANTITATIS; BICUBITO ENIM NIHIL EST CONTRARIUM, AT VERO NEC DECEM NEC ALICUI TALIUM, NISI QUIS MULTA PAUCIS DICAT ESSE CONTRARIA VEL MAGNUM PARUO; DETERMINATORUM VERO NULLUM NULLI EST CONTRARIUM. Adiecit quoque aliud substantiae proprium dicens substantiae nihil esse contrarium, hoc autem ex ea quae sigillatim fit inductione confirmat. Homo enim homini vel equo, vel alicui alii animalium non est contrarius. Sed si quis forsitan dicat, cum ignis atqua aqua substantiae sint, ignem aquae esse contrarium, mentietur. Non enim ignis aquae contrarius est sed qualitates ignis qualitatibus aquae opponuntur. Calor enim et frigus contraria sunt, et humor et siccitas, quae qualitates cum aliae sint in igne, aliae in aqua, ipsas substantias contrarias facere videntur sed non sunt; hoc autem ex omnibus aliis substantiis potest probari, in quibus nihil quisquam poterit invenire contrarium. Sed hoc solius substantiae proprium non est, namque et quantitas definita contrariis caret. Nam neque duo tribus contraria sunt, nec duobus quattuor, nec aliquid huiusmodi: nam si dicamus tres duobus esse contrarios, cur non his duobus etiam quattuor vel quinque contrarios esse ponamus? Nulla enim afferri ratio potest, cum tres duobus contrarii sint, cur quattuor vel quinque duobus contrarii non sint. Quod si hoc est, vel quattuor, vel tres, vel quinque, vel quicumque a duobus distant numeri, contrarii fiant duobus, et erunt uni rei multa contraria, quod fieri non potest. Non est igitur contrarium aliquid quantitati. Sed si quis dicat magnum paruo vel multae paucis esse contraria, haec quidem etiamsi quis quantitates esse confirmat, tamen definitae quantitates non sunt, quantum enim sit magnum vel quantum paruum, non definit qui loquitur, eodem modo, etiam de multis atque paucis. Quare si quis haec quantitates esse dicat, indeterminatas indefinitas quo esse confitebitur. Dicit autem Aristoteles terminata, quantitati nihil esse contrarium, ut duobus vel tribus, 196C vel lineae vel superficiei. Quod si etiam aliae quantitates habent contraria, aliae vero non habent, nihil omnino impedit ad hoc quod dicitur, proprium non esse substantiae, idcirco quod constat quasdam quantitates non habere contraria. Quod si hoc et in quantitatibus evenit; non esse contrarium, substantiarum proprium non est. Atque haec quidem si quis magnum vel paruum in quantitatibus ponat, manifestum ect (ut ipse est posterius monstraturus) haec non esse quantitates sed ad aliquid, magnum enim ad paruum dicitur; sed cum ad ea loca venerimus, propositi ordinem loci diligentius exsequemur. Nunc quoniam declaratum est et substantiae nihil esse contrarium, et hoc ei proprium non esse, quoniam idem etiam in quantitatibus consideratur, ad sequens proprium expositionis 196D semitam convertamus.VIDETUR AUTEM SUBSTANTIA NON SUSCIPERE MAGIS ET MINUS; DICO AUTEM NON QUONIAM SUBSTANTIA NON EST A SUBSTANTIA MAGIS SUBSTANTIA (HOC ENIM DICTUM EST QUONIAM EST) SED QUONIAM UNAQUAEQUE SUBSTANTIA HOC IPSUM QUOD EST NON DICITUR MAGIS ET MINUS; UT, SI EST IPSA SUBSTANTIA HOMO, NON ERIT MAGIS ET MINUS HOMO, NEC IPSE A SE IPSO NEC AB ALTERO. NEQUE ENIM EST ALTER ALTERO MAGIS HOMO, QUEMADMODUM ALBUM EST ALTERUM ALTERO MAGIS ALBUM, ET BONUM ALTERUM ALTERO MAGIS BONUM; ET IPSUM SE IPSO MAGIS ET MINUS DICITUR, UT CORPUS, ALBUM CUM SIT, MAGIS DICITUR NUNC QUAM PRIMO, ET CALIDUM MAGIS ET MINUS DICITUR; SUBSTANTIA VERO NON DICITUR (NEQUE HOMO MAGIS DICITUR NUNC HOMO QUAM ANTEA DICITUR, NEC CAETERORUM ALIQUID QUAE SUNT SUBSTANTIA); QUARE NON SUSCIPIET SUBSTANTIA MAGIS ET MINUS. Hoc proprium non simpliciter dicitur sed cum aliqua distinctione: ait enim substantium neque magis recipere, neque minus, non hoc dicens, quoniam substantia non est magis ab alia substantia. Namque quidam homo cum sit substantia, magis est substantia ab homine, id est ab specie, et homo ab animali, id est a genere. Ergo non hoc dicit, quoniam non inveniuntur substantiae quae a substantiis magis substantiae sint: hoc enim dictum est, quoniam est, id est quoniam inveniuntur. Ait enim superius primas substantias, id est individuas, maxime esse substantias, in secundis vere substantiis, magis esse substantias species quam genera. Ergo non dicit, quoniam nulla substantia ab alia substantia magis substantia est sed hoc ipsam quod est, quaelibet illa substantia non dicitur magis et minus substantia, ut si est substantia homo, non dicit quoniam homo non est magis et minus substantia, individuas enim homo magis est substantia, species vero minus si ad primam, id est individuam, substantiam referatur. Sed hoc dicit, hoc ipsum quod est, id est, homo non erit magis homo vel minus homo; quocirca non dicit quoniam homo non est magis substantia vel minus sed quoniam homo, hoc ipsum quod est, non est magis vel minus homo, non est enim aliquis homo magis et minus homo; et hoc idem in eiusdem comparatione convenit speculari. Nam ipse homo a seipso 197C non est plus homo, at vero nec si ad alterum conferatur, ad alterum vero ita, ut sub eadem coniunctione sint, ut quidam homo individuus ad aliquem individuum hominem comparatus, non erit magis et minus homo, et ipsa species seipsa non erit magis et minus homo; sed hoc palam est in substantiis, in qualitatibus vero potest essc magis et minus, album enim potest fieri magis album seipso, et suscipere magis et minus, ut sit magis album et minus album; potest et alio albo plus esse album, ut lilium lana; et alio albo minus esse album, ut lana lilio, et cygnus nive, atque idem in aliis qualitatibus, ut bono et calido. Namque haec possunt temporibus permutari, et in plus minusue transduci, fit enim aliquoties bono melius et deterius, et calido feruentius et tepidius: homo vero quod est substantia, neque nunc plus erit homo quam fuit antea, neque post magis aut minus erit hormo quam nunc est. Quocirca cum substantia non suscipiat magis et minus, tamen proprium eius hoc non erit. Sed cur non sit proprium ipse Aristoteles velut notum conticuit; nos autem addimus, quoniam non solum substantiae non suscipiunt magis et minus sed et alia multa; circulus enim alio circulc non erit magis circulus aut minus, nec duplum magis duplum vel minus; aequaliter enim duplus est quaternarius: ad binarium, et denarius ad quinarium comparatus, quocirca quoniam etiam in aliis idem est, hoc substantiae proprium non esse putandum est. Sed haec quidem omnia quaecumque sunt 198A in substantiis omnibus, propria tamen substantiae non sunt, eo quod etiam in aliis sint, consequentia substantiae appelluntur. Hanc enim omnia substantias consequuntur, ut ubicumque fuerit substantia, ea quae dicta sunt inveniantur, id est in subiecto non esse, et praedicationes ab his univoce fieri, et quod hoc aliquid significet, et quod nihil sit illis contrarium, et quod non suscipiant magis et minus: illa vero quae non omnibus substantiis insunt accidentia sunt substantiis, quocirca propria non sunt. Quod si propria non sunt, nondum quale sit substantia demonstrant. Cuare ut substantiae qualitatem proprio cognoscamus, talis est huic requirenda proprietas, quae et solis substantiis insit et omnibus, haec autem huiusmodi est, quam ipse proposuit. MAXIME AUTEM PROPRIUM SUBSTANTIAE VIDETUR ESSE QUOD, CUM SIT IDEM ET UNUM NUMERO, CONTRARIORUM SUSCEPTIBILE EST. ET IN ALIIS QUIDEM NULLIS HOC QUISQUAM HABEAT PROFERRE QUAE NON SUNT SUBSTANTIAE, QUOD UNUM NUMERO CONTRARIORUM ERIT SUSCEPTIBILE; UT COLOR, QUOD EST UNUM ET IDEM NUMERO, NON ERIT ALBUM ET NIGRUM, NEC EADEM ACTIO ET UNA NUMERO ERIT MALA ET BONA; SIMILITER AUTEM ET IN ALIIS QUAECUMQUE SUBSTANTIAE NON SUNT. IPSA VERO SUBSTANTIA, CUM SIT UNA ET EADEM NUMERO, CONTRARIORUM SUSCEPTIBILIS EST; UT QUIDAM HOMO, UNUS ET IDEM CUM SIT, ALIQUANDO ALBUS ALIQUANDO NIGER FIT, ET CALIDUS ET FRIGIDUS, ET IMPROBUS ET PROBUS. IN ALIIS VERO NULLIS TALE ALIQUID VIDETUR, NISI QUIS OPPONAT ORATIONEM ET OPINIONEM DICENS HUIUSMODI ESSE; EADEM ENIM ORATIO ET VERA ET FALSA 198C ESSE VIDETUR, UT, SI VERA ORATIO EST ALIQUEM SEDERE, CUM IPSE SURREXERIT EADEM IPSA ERIT FALSA; SIMILITER AUTEM ET IN OPINIONE; SI QUIS ENIM VERE OPINABITUR SEDERE ALIQUEM, CUM IPSE SURREXERIT FALSE OPINABITUR, EANDEM DE EO RETINENS OPINIONEM. QUOD SI QUIS ETIAM HOC RECIPIAT, AT MODO IPSO DIFFERT; EADEM ENIM QUAE SUNT IN SUBSTANTIIS IPSA PERMUTATA CONTRARIORUM SUNT SUSCEPTIBILIA (FRIGIDUM ENIM EX CALIDO FACTUM PERMUTATUM EST, ET NIGRUM EX ALBO ET PROBUM EX IMPROBO, SIMILITER AUTEM ET IN ALIIS SINGULA IPSA PERMUTATIONEM SUSCIPIENTIA CONTRARIORUM SUSCEPTIBILIA SUNT), ORATIO VERO ET OPINIO IPSA QUIDEM IMMOBILIA OMNINO SEMPERQUE PERMANENT, RE VERO MOTA CONTRARIETAS CIRCA EA FIT; ORATIO ENIM PERMANET EADEM SEDERE ALIQUEM, RE VERO MOTA ALIQUOTIENS QUIDEM VERA FIT ALIQUOTIENS FALSA; SIMILITER AUTEM ET IN OPINIONE. QUAPROPTER HOC MODO PROPRIUM ERIT SUBSTANTIAE UT SECUNDUM PROPRIAM PERMUTATIONEM SUSCEPTIBILIS CONTRARIORUM SIT -- SI QUIS ETIAM HOC SUSCIPIAT, OPINIONEM ET ORATIONEM CONTRARIORUM ESSE SUSCEPTIBILES. Ait maxime proprium esse substantiae, quod eadem et una numero contrariorum susceptiva sit, nihil contrarium superioribus dicens. Illic enim dixerat substantias substantiis non essecontrarias, hic vero dicit non substantias substantiis esse contrarias sed res in se contrarias posse suscipere, ut unus atque idem homo, nunc quidem sit sanus, alio vero tempore sit aeger, aegritudo autem et sanitas contraria sunt. Ergo quoniam declaratum est substantiam posse contraria suscipere, demonstrandum est quemadmodum hoc solis substantiis insit; hoc enim in nullis aliis invenitur, namque in qualitate qualitas non erit eadem, neque una numero contrariorum susceptiva, idem enim et unum numero non erit album atque nigrum, cum album fuerit et post in nigrum vertitur, tota qualitatis species permutatur, et non erit unum atque idem numero quod contrarium est sed diversum. At vero et actio eadem et una numero non erit bona atque mala sed fortasse una bona, alia mala, ita ut diversae sint, non eaedem numero, hoc etiam in aliis reperitur. Ipsa vero substantia cum una sit et numero singularis, contraria suscipit, ut idem atque unus homo cum fuerit candidus atque albus a sole tactus nigrescit, et album in nigrum convertitur, et in contrarium permutatur, utrasque res in se contrarias suscipiens. Nulli igitur alii inesse hoc nisi solis substantiis, satis superiora demonstrant. Si quis autem opponat orationem et opinionem unam atque eamdem contrariorum esse susceptibilem, ideo quod cum dico Cicero sedet, vel eum sedere opinor, cum vere sedet, vera est et oratio de eodem et opinio quod sedet; cum vero surrexit ille, eadem permanet opinio vel oratio quae dicit vel arbitratur Cicero sedet sed falsa est, quod non sedet, videtur opinio atque oratio eadem et una numero nunc quidem esse vera, nunc autem falsa, et contraria ipsa suscipere sed hoc falsum est, quod oratio et opinio contraria non recipiunt: nam si quis hoc recipiat quod etiam oratio atque opinio contrariorum suscepliva sint, non tamen eodem modo quo substantia. Nam substantia ipsa contraria suscipiens permutatur, Cicero namque ipse in se aegritudinem suscipiens ex sano factus est aeger, et mutatus ipse contraria suscipit; sermo vero vel opinio ipsa quidem immutata permanent sed cum rebus de quibus dicuntur permutatis ipsa, inveniuntur falsae esse vel verae. Et substantia quidem ipsa cum iis quae suscipit contrariis permutatur; oratio vero et opinio, eo quod res de quibus dicuntur vel arbitrantur permntentur, ipsae videntur falsis esse vel verae. Nam cum dico Cicero sedet, si ille surrexit, oratio quidem ipsa nihil passa est sed res de qua fuit ipsa oratio mota est. Qui enim sedebat surrexit, idcirco ex vera oratione facta est falsa. Quocirca substantia ipsa suscipiens (ut dictum est) contraria permatatur, oratio vero vel opinio non mutatur sed re circa eas mota ipsae verae vel falsae sunt. Quare proprium substantiae ita esse putabitur contrariorum susceptibile, ut ipsa permutata contraria suscipiat, non ut, re mutata, ipsa impermutata immutabilisque permaneat. Atque hoc dictum est, si quis orationem atque opinionem contrariorum susceptibiles pPomba, non autem esse orationem atque opinionem contrariorum susceptibiles. Ipso rursus adiecit. NON EST AUTEM HOC VERUM; ETENIM ORATIO ET OPINIO NON QUOD EA SUSCIPIANT ALIQUID CONTRARIORUM ESSE SUSCEPTIBILIA DICUNTUR SED QUOD CIRCA ALTERAM QUANDAM PASSIONEM SINT. EO ENIM QUO RES EST VEL NON EST, EO ORATIO VEL VERA VEL FALSA DICITUR, NON EO QUOD IPSA SUSCEPTIBILIS EST CONTRARII. SIMPLICITER ENIM NIHIL NEQUE ORATIO MOVETUR NEQUE OPINIO, QUARE NON ERUNT SUSCEPTIVAE CONTRARIORUM NULLO IN EIS FACTO. SUBSTANTIA VERO, QUOD IPSA SUSCIPIAT CONTRARIA, EO DICITUR CONTRARIORUM SUSCEPTIBILIS. AEGRITUDINEM ENIM ET SANITATEM SUSCIPIT, ET ALBEDINEM ET NIGREDINEM; ET UNUMQUODQUE TALIUM IPSA SUSCIPIENS CONTRARIORUM ESSE DICITUR SUSCEPTIBILIS. QUARE PROPRIUM ERIT SUBSTANTIAE, CUM SIT IDEM ET UNUM NUMERO, SUSCEPTIBILEM CONTRARIORUM ESSE. ET DE SUBSTANTIA QUIDEM HAEC DICTA SINT. Ait enim orationem atque opinionem ipso quidem contrarii nullius esse susceptibila, neque enim falsitas veritasque in oratione vel opinione insita est sed idcirco videntur contrariorum esse susceptibilia, quod (ut ipse ait) circa alteram quamdam passionem sint, hoc est circa hoc esse opinionem vel orationem. Nam circa sedere et non sedere. quae sunt contraria, est sedendi aliquem et non sedendi opinio vel oratio, atque ideo quoniam circa alias res sunt quae sibi sunt contrariae, illis permutatis, ista videntur esse contraria, non quod ipsa suscipiant contraria sed quod circa contrarias passiones rerum sint. Nam neque oratio neque opinio permutatur sed sola tantum de quibus est oratio atque opinio, id est sedere et non sedere. Quocirca quoniam nullam ipsa oratio vel opinio suscipiunt passionem, nec quidquam in eis fit, atque evenit contrarium, contrariorum esse susceptibilia non videntur. At substantia eo quod ipsa suscipiat contrarium, contrariorum dicitur esse susceptibilis. Cicero enim suscipiens sanitatem sanus fit, et suscipiens aegritudinem fit aeger. Oratio vero atque opinio (ut dictum est) contraria non suscipiunt. Quare erit hoc proprium substantiae contrariorum esse susceptibilem. Sed si quis forsitan dicat cur cum ignis calidus sit nunquam frigus suscipiat, et cur cum aqua sit humida nunquam suscipiat siccitatem. His enim oppositis, videtur non omnis substantia contrariorum esse susceptibilis, et substantiae hoc proprium infirmabitur, cum non sit in omnibus substantiis. Sed dicendum est quoniam ea contraria suscipere vidantur substantiae quae sunt in eius natura non insita, alioqui non suscipit quidquid illi substantialiter adest. Suscipere enim dicimus aliquid de rebus extrinsecus positis et praeter substantiam constitutis: quoniam igitur in substantia ignis inest calidum esse, ignis calorem non suscipit; quocirca neque est ignis caloris susceptibilis, neque frigoris. Calorem quidem non suscipit, idcirco quod eius naturae substantiaeque immutabiliter adhaesit. Frigus enim non suscipit, quoniam caloris natura ipsius ignis contrarium sponte repudiat. Quocirca si quid est quod suscipiat ignis, id est extrinsecus positum, accipiat necesse est eius quoque contrarium, ipse unus permanens ac singularis. Idem quoque de aqua dicendum est: illa enim sicut ignis calorem, sic non suscipit humiditatem sed est quodammodo et ipsi humiditas naturaliter insita; arque ideo calor ignis, vel humiditas aquae non solum qualitates dicuntur sed etiam substantiales igni et aquae qualitates; namque aqua quoniam in se neque frigidus neque calorem substantialiter habet, susceptibilis et frigoris et caloris esse dicitur. Quocirca non de his contrariis loquitur quae substantialiter insunt sed his qua potest suscipere unaquaque substantia, id est quod potest extrinsecus adhiberi: hoc autem in omnibus esse substantiis manifestum est: nam quoniam Cicero sanus et aeger est, homo sanus et aeger est; et si homo sanus et aeger est, animal sanum atque aegrotum est. Sed cum duobus modis animal atque homo spectentur, uno quod 202A de pluribus praedicentur, altero quod substantiae sint, in eo quod de pluribus praedicautur contrariorum susceptiva non sunt: ut animal in eo quod de speciebus dicitur, neque sapiens est, neque insipiens, et homo in eo quod de individuis dicitur, neque sanus est, neque aeger; in eo vero quod substantiae sunt, et quod individuis substantiis praesunt, contrariorum susceptibiles sunt. Quocirca erit hoc solius proprium substantiae, contrarium esse susceptibilem. Haec de substantia dicta sufficiant. Secundi vero voluminis series ab expositione inchoabitur quantitates. Et si nos curae officii consularis impediunt quominus in his studiis omne otium plenamque operam consumimus pertinere tamen videtur hoc ad aliquam reipublicae, curam, elucubratae rei doctrina cives instruere. Nec male de civibus meis merear, si cum prisca hominum virtus urbium caeterarum ad hanc unam rempublicam, dominationem, imperiumque transtulerit, ego id saltem quod reliquum est, Graecae sapientiae artibus mores nostrae civitatis instruxero. Quare ne hoc quidem ipsum consulis uacat officio, cum Romani semper fuerit moris quod ubicumque gentium pulchrum esset atquelaudabile, id magis ac magis imitatione honestare. Aggrediar igitur et propositi sententiam operis ordinemque contexam. QUANTITATIS ALIUD EST CONTINUUM, ALIUD DISGREGATUM ATQUE DISCRETUM; ET ALIUD QUIDEM EX HABENTIBUS POSITIONEM AD SE INVICEM SUIS PARTIBUS CONSTAT, ALIUD VERO EX NON HABENTIBUS POSITIONEM. EST AUTEM DISCRETA QUANTITAS UT NUMERUS ET ORATIO, CONTINUA VERO UT LINEA, SUPERFICIES, CORPUS, PRAETER HAEC VERO TEMPUS ET LOCUS. PARTIUM ENIM NUMERI NULLUS EST COMMUNIS TERMINUS AD QUEM PARTES IPSIUS CONIUNGANTUR; UT QUINARIUS, SI EST PARS DENARII, AD NULLUM COMMUNEM TERMINUM CONIUNGUNTUR QUINQUE ET QUINQUE SED DISIUNCTI SUNT; ET TRES ET SEPTEM AD NULLUM COMMUNEM TERMINUM CONIUNGUNTUR; NEQUE OMNINO ALIQUIS HABEBIT IN NUMERO SUMERE COMMUNEM TERMINUM PARTIUM SED SEMPER DISCRETAE SUNT; QUARE NUMERUS DISCRETORUM EST. SIMILITER 201D EST AUTEM ET ORATIO DISCRETORUM; (QUONIAM ENIM QUANTITAS EST ET ORATIO MANIFESTUM EST; MENSURATUR ENIM SYLLABA LONGA ET BREVIS; DICO VERO ILLAM QUAE FIT CUM VOCE ORATIONEM); AD NULLUM ENIM COMMUNEM TERMINUM PARTES EIUS CONIUNGUNTUR; NEQUE ENIM EST COMMUNIS TERMINUS AD QUEM SYLLABAE CONIUNGUNTUR SED UNAQUAEQUE DISCRETA EST SECUNDUM SEIPSAM. Post substantiae tractatum cur de quantitate potius ac non de qualitate proposuerit haec causa est, quod omnia quaecumque sunt, simul atque sunt in numerum cadunt. Omnis enim res aut est una aut plures: unum vero vel plures quantitatis scientia colliguntur. Sed non omnis res simul atque est aliquam accipit qualitatem, ipsa enim materia sub quantitatis quidem principium cadit, quod una est sub qualitatem vero minime; ipsa enim cunctis est iuterim qualitatibus absoluta, superaddita vero forma quadam afffcitur qualitate: per se autem numero quidem una est, qualitate vero nulla; quocirca si res omnis simul atque est cadit in numerum, non autem omnis res mox ut est statim suscipit qualitatem, recte prius de quantitate proposuit. Est quoque alia causa cur prius de quantitatis ratione pertractet. Omne enim corpus ut sit, tribus dimensionibus constat, longitudine, latitudine, altitudine: ut vero sit corpus cum qualitate, tunc erit aut album, aut nigrum, aut quodlibet aliud; et quoniam prius est esse corpus, post vero esse corpus album, prius erit corpori tribus constare dimensionibus 202C quam esse album. Sed tres dimensiones et numero et continuatione spatii quantitates sunt. Longitudo enim et latitudo et altitudo in quantitatibus numerantur, album vero qualitatis est: quocirca si prius est ex tribus constare dimensionibus quam esse album, prior erit quantitas qualitate, quocirca recte est tractatus de quantitate propositus. Item alia causa, quod quantitas plura habet substantiae consimilia: nam quemadmodum substantiae nihil est contrarium, et substantia non recipit magis et minus, sic etiam quantitas: quantitati enim nihil est contrarium, nec quantitas recipit magis et minus, ut paulo post docebimus; qualitas vero et contraria suscipit, ut album et nigrum, et magis et minus, ut candidius et nigrius, et candidissimum et nigerrimum; id enim sumit intentionem quod potest sumere diminutionem. Quod si substantiae similior quantitas est recte post substantiam de quantitate proposuit. Quantitatis autem dicit esse differentias duas: quantitatis namque alia discreta est disgregata, alia vero continua. Post hanc rursus divisionem alio modo partitus est quantitatem: dicit enim quantitatis aliam quae constat ex habentibus positionem ad se invicem suis partibus; aliam vero ex non habentibus positionem. Unam vero rem diverse posse dividi manifestum est, hoc modo, ut si quis dividat animal dicens: Animalium alia sunt rationabilia, alia irrationabilia; et rursus eamdem ipsam rem alia modo partiamur, ut est, Animalium alia sunt gressibilia, alia non gressibilia, eorumque animalium rursus, alia sunt carnibus uescentia, alia herbis, alia seminibus. Hic ergo una eademque res diverso ordine modoque divisa est. Ita igitur Aristoteles unum idemque quantitatis nomen diverse partitus est in ea scilicet quae discreta essent, et quae continua, et in ea quae haberent positionem partium, et quae non haberent. Sed de secunda divisione posterius dicendum est, nunc prima tractetur. Ait enim de prima divisione hoc modo: Quantitatis aliud est continuum, aliud disgregatum. Disgregatum est cuius partes nullo communi terrrino coniunguntur. Continuum vero cuius partes habent aliquem communem terminum, ad quem videantur esse coniunctae. Discretarum namque quantitatum ipse exempla ponit et species. Oratio enim discreta est quantitas, eodemque 203B modo et numerus, et numerum esse quantitatem nemo dubitat. Discreta vero est, quoniam denarius numerus cum constet ex quinque et quinque, quae res quinarium ad quinarium. iungat ut faciat denarii corpus, non potest inveniri. Nam si tres et septem quis dixerit, quo communi termino tres et septem coniungantur, ut denarii reddatur unum integrum corpus, nullus inveniet, atque hoc quidem in omni numero speculari licet. Nullus enim numerus ita partes habet, ut eas aliquis communis terminus iungat sed semper partes ipsae disiunctae atque discretae sunt, et huiusmodi vocatur quantitas discreta. Numerus ergo discreta quantitas est, orationem vero quantitatem esse dicit, idcirco quod omnis oratio ex nomine constet et verbo sed haec syllabis constant. Omnis autem syllaba vel longa vel brevis est. Longum vero vel breue sine ulla dubitatione quantitas est, quocirca quod ex quantitatibus constat, id quantitatem esse quis dubitet? At vero oratio ipsa cum sit quantitas, illa quoque discreta est. Cum enim dico Cicero, quod orationis est pars, partes huius nominis ci et ce et ro nullo communi termino coniunguntur. Non enim reperiemus quo communi termino iungatur ci syllaba ad ce syllabam, vel rursus ce syllaba ad ro syllabam. Quocirca etiam oratio quantitas videtur esse discreta. Sed si quis fortasse dicat hunc eorum esse communem terminum, quo ita iunguntur, ut aliquid significent, ut in hoc ipso nomine Cicero communis syllabarum terminus ipsa significatio sit. Si enim ce syllaba, quae media est, prima ponatur, et ro, quae ultima est, media, et ci, quae plima est, ultima, nomen quod erat antea, id est Cicero, transuersis per loca syllabis nihil significabit. Illi dicendum est quoniam quaecumque in quadam oratione proferuntur, sive significent, sive nihil significent, syllabarum communis terminus nullus est. Nam si quis dicat, permutatis syllabis, quod est Cicero, ceroci significationem quidem amisit sed aequaliter syllabae ad nullum communem terminum coniunguntur. Quod si quis hunc quidem ipsum sermonem aliquid significare posuerit, ut hoc ipsum Cicero aliquid significat, significatio quidem addita est, nullus tamen syllabis terminus appositus. Quare sive significet, sive nihil significet nomen, partes eius discretae atque disiuncta, sunt, et nullo communi termino con iunguntur; quoniam vero Graeca oratione *logos* dicitur etiam animi cogitatio, et intra se ratiocinatio, *logos* quoque et oratio dicitur, nequis Aristotelem cum diceret *logon*, id est orationem, quantitatem esse discretam, de eo putaret dicere quem quisque *logon*, id est rationem, in propria cogitatione disponeret, hoc addidi. Dico autem illam quae fit cum voce orationem. Apud Romanam namque linguam discreta sunt vocabula orationis atque rationis. Graeca vero oratio utriusque vocabulum et rationis et orationis *logon* appellat. Quare ne quid mendax translatio culparetur, idcirco hoc quoque addidi: Dico vero illam quae fit cum voce orationem, apud Latinos enim nulla alia oratio est praeter hanc solam quae fit cum voce orationem. Apud Graecos vero est alius *logos* qui fit in animi cogitatione. Quocirca nequid deesset, etiam hoc quod Latinam orationem minus esset conveniens, transtuli. Quod quare ita fecerim, hac expositione patefeci, atque haec quidem de discreta quantitate sufficiant. Continua vero quantitas est (ut dictum est) cuius quantitatis partium communis terminus invenitur, ut est linea, superficies, corpus, et praeter haec tempus, et locus, quod ipse Aristoteles designat his verbis: LINEA VERO CONTINUA EST; NAMQUE EST SUMERE COMMUNEM TERMINUM AD QUEM PARTES IPSIUS CONIUNGUNTUR, HOC EST AUTEM PUNCTUM, ET SUPERFICIEI LINEA (SUPERFICIEI ENIM PARTES AD QUENDAM COMMUNEM TERMINUM CONIUNGUNTUR). SIMILITER AUTEM ET IN CORPORE HABEBIT QUIS SUMERE COMMUNEM TERMINUM, 204C VEL LINEAM VEL SUPERFICIEM, AD QUEM PARTES CORPORIS CONIUNGUNTUR Postquam de discretis explicuit, transiit ad species continuae quantitatis. Continuae autem quantitates sunt (ut dictum est) in quarum partibus quidam communis est terminus, ut linea. Si quis enim dividat lineam, quae est longitudo sine latitudine, duas in utraque divisione lineas facit, et utriusque ex divisione lineae singula in extremitatibus puncta redduntur. Lineae enim termini puncta sunt. Quocirca cum illa linea divisa non esset, utraque puncta quae in utrisque linearum capitibus post divisionem apparent, simul antea fuisse intelliguntur, quae sunt in divisione separata. Intelligitur ergo partium lineae communis terminus, punctum, id est quoddam paruissimum quod in partes dividi secarique non possit: Superficies quoque, quae est latitudo sine altitudine, communem terminum habet in partibus, lineam, corpus vero solidum, superficiem. Eodem enim modo divisa superficies duas per singulas partes lineas efficiet, quemadmodum et in linea divisa duo puncta altrinsecus reddebantur. Corpus quoque solidam cum diviseris, duas in utrisque divisionis partibus superficies facies, quae cum coniuncta sint atque indivisa, punctum quidem partium lineae intelligitar communis terminus. Linea vero superficiei, superficies autem solidi corporis. Est autem signum continui corporis, si una pars mota sit, totum corpus moveri; et si totum corpus movetur, certe simul aliae 205A partes vicinae movebuntur, ut si iaceat virgula vel ex aere, vel ex ligno, vel ex quolibet alio metallo, si quis unum eius caput vel quamlibet eius partem moveat, tota mox virgula commovetur. Hoc autem idcirco evenit quod eius partes quodam communi termino coniunguntur, et ille communis terminus una parte mota caeteras movet. Hoc vero in discretis non est. In numero namque cum sint decem, si unum movero, caeteri non moventur, immoti enim permanent novem; etsi plenus tritico sit modius, si unum tritici granum movero, non omnia continuo grana commovebuntur, idcirco quod discreta est multitudo, nec granum grano ullo communi termino videtur implicitum. At vero si ipsius grani pars una sit mota, totum corpus grani moveatur necesse est. Non autem 205B nunc hoc dicitur, quod linea constet ex punctis, aut superficies ex lineis, aut solidum corpus ex superficiebus sed quod et lineae termini puncta sunt, et superficiei lineae, et solidi corporis superficies, nullaque res suis terminis constat. Quocirca punctum lineae non erit pars sed communis terminus partium. Superficiei linea, et superficies solidi corporis non erunt partes sed partium termini communes. Constat igitur, et lineam et superficiem, et solidi corporis crassitudinem esse continuam quantitatem. His alia rursus apponit. SUNT AUTEM TALIUM ET TEMPUS ET LOCUS; PRAESENS ENIM COMMUNIS EST TERMINUS AD QUEM CONIUNGUNTUR PRAETERITA VEL FUTURA. RURSUS LOCUS CONTINUORUM EST; LOCUM ENIM QUENDAM PARTES CORPORIS RETINENT, QUAE AD QUENDAM COMMUNEM TERMINUM CONIUNGUNTUR; 205C ERGO ET LOCI PARTES, QUAS TENENT SINGULAE PARTES CORPORIS, AD EUNDEM TERMINUM CONIUNGUNTUR AD QUEM ET PARTES CORPORIS IUNGEBANTUR; QUARE CONTINUUM EST ET LOCUS; AD UNUM ENIM COMMUNEM TERMINUM EIUS PARTES CONIUNGUNTUR. Tempus quoque et locum continuae quantitatis esse pronuntiat. Tempus namque esse quantitatem res illa demonstrat, quod in spatio, id est in longitudine et in brevitate, consideratur. Continuum vero esse res illa demonstrat quod partes temporis habeant aliquem communem terminum ac medium, ad quem coniungantur extrema. Nam cum sint partes temporis praeteritum et futurum, horum praesens tempus communis est terminus, huius namque finis est, illius initium. Locus quoque continuorum est. 205D Locum vero dicimus quodcumque illud sit quod partes corporis tenet, sive supra, sive a latere, seu subter sit. Quod si cunctae partes corporis locum aliquem tenent, et qui circa corpus est locus, per omne corporis spatium partesque diffunditur, omnes corporis partes a loci partibus occupabuntur. Quod si ita est, qui communis terminus coniungebat corporis partes, eius termini locus illa quoque loca quae sunt corporis partium iungit, et est eodem modo locus de continua quantitate, quemadmodum et corpus. Ita enim communis terminus invenitur in loco partium quemadmodum et corporis, idcirco quod corporis locus, per corpus omne diffunditur. Quod autem dixit: SUNT AUTEM TALIUM ET TEMPUS ET LOCUS, quoniam superius 206A de continuis loquebatur, tempus quoque et locum continuis addidit dicens: SUNT AUTEM TALIUM ET TEMPUS ET LOCUS, id est continuorum sed post continuae discretaeque quantitatis divisionem aliam a principio rursus orditur. AMPLIUS ALIA SUNT QUAE EX HABENTIBUS AD SE INVICEM POSITIONEM SUIS PARTIBUS CONSTANT; UT LINEAE QUIDEM PARTES HABENT AD SE INVICEM POSITIONEM (SINGULAE ENIM IACENT ALICUBI, ET POSSIS COGNOSCERE ET DESIGNARE UBI SINGULAE IN SUPERFICIE IACEANT ET AD QUAM CAETERARUM PARTIUM CONIUNGANTUR); SIMILITER AUTEM ET SUPERFICIEI PARTES HABENT ALIQUAM POSITIONEM (SIMILITER ENIM DESIGNABUNTUR SINGULAE UBI IACENT, ET QUAE AD SE INVICEM CONIUNGUNTUR). ET SOLIDITATIS QUOQUE ET LOCI SIMILITER. Rursus digerit quantitatis differentias. Sunt enim quantitatis aliae quidem quae ex habentibus positionem ad seinvicem suis partibus constant, aliae vero quae nullam partium habent positionem. Positionem vero partium retinere dicuntur, quarum triplex ista natura est: primum ut eius partes alicubi sint, deinde ne pereant, tertio vero ut sese partes ipsae coniungant et propria se ordinatione continvent, ut est linea. Posita enim linea in superficie possis agnoscere ubi partes ipsius sint, caput quidem lineae esse ac dexteram, medium medio loco, extremitatem vero ad sinistram, et haec manentibus ipsis partibus dicuntur, partes enim lineae non pereunt sed in loco in quo sunt permanent. Possis quoque monstrare quae pars 206C lineae cui parti continventur, id est ad quam partem caput alterius partis extremitasque coniungitur, ut dices haec pars, verbi gratia medietas, lineae hic finitur, locum ubi desinat monstrans, alia rursus pars lineae totius hic incipit. Ergo linea posita in superficie qualibet et locum aliquem partes eius retinent, et partes ipsae non pereunt, et posset quilibet agnoscere ubi extremitas partium coniungatur, et quo ad se invicem loco continventur. Hoc quoque idem in superficie evenit, partes enim superficiei in aliquo loco sunt, et ipsae quoque non pereunt, et ubi pars parti coniungatur ostenditur, idem quoque soliditas habet, et loci quoque partes continuantur ad eas scilicet partes ad quas corporis partes sibimet continuantur, sicut iam supra dictum est. Quocirca eiusdem naturae erit et locus, cuius tota soliditas erit. Ergo et locus ex eodem genere quantitatis est, quo est et soliditas, id est ex habentibus ad se invicem positionem suis partibus constans. Locus igitur et ipse ex habentibus suis partibus positionem ad se invicem constat. Ergo tria haec (sicut supra dictum est) consideranda sum, ut ad se invicem positionem partes habere videantur, id est locum in quo partes ipsae sint positae, ut partes illae non pereant, ut sit partium continentia atque continuatio. Quod si quis dicat hanc rem loco deesse, eo quod in loco non sit, in loco enim cuncta sunt, locus autem in loco esse ipse non poterit. Dicendum est quoniam idcirco superficies et soliditas et linea habere positionem partium 207A dicuntur, quod in loco siut, et partes permaneant, et sint continuae. Quare multo magis ipse locus, cuius neque partes pereunt, et sibi perpetue continuatimque coniunctae sunt, habere positionem partium dicitur. Et de his quidem quae ex habentibus positionem ad se invicem suis partibus constant haec dicta sint; quae vero non habent positionem ipse rursus adiecit. IN NUMERO VERO NULLUS HABET PERSPICERE QUEMADMODUM PARTES HABEANT AD SE INVICEM ALIQUAM POSITIONEM VEL UBI IACEANT VEL QUAE AD QUAM CONIUNGANTUR; AT VERO NEC TEMPORIS; NIHIL ENIM PERMANET EX PARTIBUS TEMPORIS, QUOD AUTEM NON EST PERMANENS, QUOMODO HOC HABEBIT ALIQUEM POSITIONEM? SED MAGIS ORDINEM QUENDAM DICES RETINERE IDCIRCO QUOD TEMPORIS HOC QUIDEM PRIUS EST, ILLUD VERO POSTERIUS. ET IN NUMERO QUOQUE EO QUOD PRIUS NUMERETUR UNUS QUAM DUO ET DUO QUAM TRES; ET SIC HABEBUNT ALIQUEM ORDINEM, POSITIONEM VERO NON MULTUM ACCIPIES. ET ORATIO SIMILITER; NIHIL ENIM EIUS PARTIUM PERMANET SED DICTUM EST ET NON EST ULTRA HOC SUMERE, QUARE NON ERIT ULLA POSITIO EIUS PARTIUM CUIUS PERMANET NIHIL. IGITUR ALIA EX HABENTIBUS AD SE INVICEM PARTIBUS POSITIONEM CONSTANT, ALIA VERO EX NON HABENTIBUS POSITIONEM. Haec scilicet idcirco nullam positionem ad se invicem partium retinent, quod his aliquid de supradictis rebus deesse manifestum est. Numerus enim ipse discretus est, 207C nec partes eius ad se invicem coniunguntur sed omnino discretae sunt. Atque idcirco non est ex iis quae habent ad se invicem aliquam partium positionem, nec vero possis ostendere qui numerus quo loco iaceat: habere autem positionem dicitur, quod (ut dictum est) et in loco aliquo positum est, et ipsa positio manentibus partibus constat, et ad se invicem coniunuatisque, ut ubiquaeque iaceat, et quae ad quam continvetur possit ostendi; in numero vero nihil horum est. Nam neque in aliquo loco esse positus demonstratur, nec eius partes coniunctae sunt. Quocirca numero ex tribus his quae diximus duae res desunt, loci positio et partium continuatio, tempus etiam quamquam sint eius partes continuae, tamen quoniam non permanent sed semper moventur, semperque praetereunt, habere positionem partium non dicitur. Semper enim veloci agitatione torquetur, et currentis aquae more in nulla unquam statione consistit, quod quia partes eius non permanent, ex habentibus ad se invicem positionem suis partibus constare non dicitur. Sed haec quamquam positione in partium habere non possunt, tamen habent ordinem quemdam, quem praeter positionem partium tantum retinent. Dicimus enim priorem esse binarium quamternarium, atque hunc quam quaternarium, et intempore nimirum idem ordo reuertitur. Posterius enim futurum praesente, praesensque praeterito. Quocirca etsi haec non habent aliquam partium positionem, retinent tamen ordinem. Quod vero dicit, positionem vero non multo accipies, tales est ac si diceret, penitus non accipias. Multum enim pro omnino videtur adiunctum, ac si diceret positionem vero non omnino accipies, idcirco quod ipsa quidem continuatio dat aliquam imaginem, quod possit habere aliquam partium positionem sed hoc minime est, idcirco quod quamvis sint continuae quantitates, si tamen uno careant ex his quae superius dicta sunt, positionem partium habere non possunt. Nam aqua quam fistula euomit, dum cadit quidem retinet positionem; cum vero iam effusae undae se miscuerit, pcsitionem partium perdit: et fluuius quoque quando in pelagus fluit, et positionem videtur habere partium et esse continuus, cum nondum marinae aquae fluuii superficies ipsa permista est; cum vero extremitas amnis marina alluuione contingitur, totam sine dubio positionem videtur amittere. Oratio quoque similiter sese habet; nam nec ipsa ullo loco posita est, nec eius partes ad aliquam coniunguntur sed a seinvicem illae discretae sunt, nec cum eius partes dictae sunt, permanent, atque hoc est quod ait. Sed dictum est, et non est ultra hoc sumi. Mox enim dicitur sermo, mox praeterit, nec ullaratione poterit permanere, quare mox ut aliquid dictum sit, eius partes ostendi et demonstratione sumi non possunt. Constat igitur orationem quoque ex his esse quae positionem partium non habent, de ordine vero dubium est. Nam si quis sermo aliquid significet, ut est Cicero, est in eo quidam ordo quod ci syllaba primum dicitur, secunda vero ce, tertia ro, et potius ex significatione 208C ordinem sumit; si vero nihil significet, nec ordinem dicitur habere, ut scindapsus nihil quidem significat; sed sive secundam syllabam primam ponas, sive ultimam primam, sive quomodolibet syllabarum ordinem seriemque permisceas, idem erit: in significativis enim vocibus idcirco esse dicitur, quod illo ordine permutato vis significationis euertitur, hic vero, ubi nulla est significatio, nihil interest quomodolibet iaceant partes. Quare oratio in aliquibus quidem habet ordinem partium, in aliis vero nec ordo ipse poterit inveniri. An fortasse oratio dici non potest quae nihil significat, et nulla est oratio, quae ordinem non habeat? Ergo secundum priorem quantitatis divisionem, ubi dicebatur quantitatis alia esse continua, alia vero discreta, quinque sunt continua, duo vero discreta. Continua quidem linea, superficies, soliditas, locus, tempus. Discreta vero numerur, et oratio. In hac vero secunda divisione qua dicit alias quantitates ex habentibus ad se invicem positionem constare partibus, quattuor quidem sunt qua, retinent positionem, id est linea, superficies, corpus, locus; tria vero quae positionem non habent sed ex his duo semper ordinem retinent, tempus scilicet et numerus. Oratio vero si quid significet, habet ordinem; si vero nihil significet, inordinata est; si tamen oratio nihil significans dici possit, his dictis ipse concludit dicens: Igitur alia ex habentibus ad se invicem partibus positionem constant, alia vero ex non habentibus positionem. Hac igitur divisione finita 209A transit ad caetera monstrans quae proprie quantitates nuncupatur, quae secundum accidens. PROPRIE AUTEM QUANTITATES HAE SOLAE SUNT QUAS DIXIMUS, ALIA VERO OMNIA SECUNDUM ACCIDENS SUNT; AD HAEC ENIM ASPICIENTES ET ALIAS DICIMUS QUANTITATES, UT MULTUM DICITUR ALBUM EO QUOD SUPERFICIES MULTA SIT, ET ACTIO LONGA EO QUOD TEMPUS MULTUM ET LONGUM SIT, ET MOTUS MULTUS; NEQUE ENIM HORUM SINGULUM PER SE QUANTITAS DICITUR; UT, SI QUIS ASSIGNET QUANTA SIT ACTIO, TEMPORE DEFINIET, ANNUAM VEL SIC ALIQUO MODO ASSIGNANS, ET ALBUM QUANTUM SIT ASSIGNANS SUPERFICIE DEFINIET (QUANTA ENIM FVERIT SUPERFICIES, TANTUM ESSE ALBUM DICET); QUARE SOLAE PROPRIE ET SECUNDUM SE IPSAE QUANTITATES DICUNTUR QUAE DICTAE SUNT, ALIORUM VERO NIHIL PER SE SED, SI FORTE, PER ACCIDENS. Principaliter aliquid esse dicitur, quod per se tale est quale esse demonstratur. Secundum accidens vero illud quod non per se sed per aliud tale est quale esse dicitur, ut albedini per se inest color: secundum naturam enim albi, color esse dicitur albedo; cum vero homo dicitur coloratus, non per se dicitur, idcirco quod homo in eo quod homo est, color non est sed quoniam habet colorem, idcirco dicitur coloratus. Ergo quemadmodum album idcirco color est per se quoniam color naturale quoddam est genus, homo vero idcirco coloratus dicitur quoniam habet colorem; et dicitur album quidem per se et principaliter color, homo vero secundum accidens coloratus. Ita quoque et quantitates; haec enim omnia quae dicta sunt, id est linea, superficies, corpus, numerus, oratio, tempus, per se et secundum et propriam naturam quantitates dicuntur. Si qua vero alia dicuntur secundum aliquam quantitatem, non per se sed secundum accidens nominantur: ut album dicitur multum, non idcirco quod albedo sit quantitas sed quoniam multa sit superfieies, in quo illud album sit. Si enim multum spatium fuerit in quo album sit, multum erit album; quocirca non quoniam ipsa albedo per se aliquam quantitatem habet sed quoniam in aliqua quantitate est constituta, id est in superficie, idcirco secundum superficiem quod est quantitas quas scilicet per se multa est, album multum dicitur, non secundum se, atque ideo album non per se, nec principaliter sed secundum accidens multum dicitur. Actio quoque ideo dicitur longa, quod multo tempore acta sit; multam vero aegritudinem idcirco dicimus, si eadem multo sit tempore; et motum multum idcirco, quod multo tempore factus sit, ut si quis multo tempore eurrat. Si quis vero multum cursum illum dicat esse qui sit velocissimus, ille convenienler sermone non utitur. Velocitas enim non quantitas sed potius qualitas est, quales enim secundum eam dicimur, id est veloces, non quanti. Secundum quantitatem vero multum dicitur, hoc autem monstrat ipsa rerum definitio; si quis enim album multum monstrare desideret, et proprio termino rationis includere, illi dicendum est multum esse album quod in multa iaceat superficie, et motum 210A atque actionem multam quae longo tempore perficiatur; quare quoniam ad proprias quantitates aspicientes, atque ad eas res caeteras referentes, quantitates vocamus, ut album ad superficiem quae vera est quantitas, et cursum, et aliquem motum atque actionem ad tempus, quod ipsum vere quantitas est reducimus, haec non per se quantitates sed per eas quae proprie quantitates dictae sunt nominantur. Quocirca quoniam quod per se non est, secundum accidens est, recte caetera omnia praeter ea quae superius in quantitate numerata sunt per accidens esse, non per se quantitates dicuntur. Solae igitur proprie et secundum se ipsae quantitates dicuntur, hae quae superius comprehensae sunt. Aliae vero per se quantitas non sunt sed (ut ipse ait) forte per 210B accidens. Post divisionem igitur continui atque discreti et habentis positionem partium et non habentis, et quae sunt per se principaliter, et rursus per accidens quantitates, solito more viam inveniendi quantitatum proprietas ingreditur. QUANTITATIBUS VERO NIHIL EST CONTRARIUM (IN HIS ENIM QUAE DEFINITA SUNT MANIFESTUM EST QUONIAM NIHIL EST CONTRARIUM, UT BICUBITO VEL TRICUBITO VEL SUPERFICIEI VEL ALICUI TALIUM -- NIHIL ENIM EST CONTRARIUM), NISI MULTA PAUCIS DICAT QUIS ESSE CONTRARIA VEL MAGNUM MINORI. HORUM AUTEM NIHIL EST QUANTITAS SED AD ALIQUID; NIHIL ENIM PER SE IPSUM MAGNUM DICITUR VEL PARUUM SED AD ALIUD REFERTUR; NAM MONS QUIDEM PARUUS DICITUR, MILIUM VERO MAGNUM EO QUOD HOC QUIDEM SUI GENERIS MAIUS SIT, ILLUD VERO SUI GENERIS MINUS; 210C ERGO AD ALIUD EST EORUM RELATIO; NAM, SI PER SE IPSUM PARURUM VEL MAGNUM DICERETUR, NUMQUAM MONS QUIDEM ALIQUANDO PARUUS, MILIUM VERO MAGNUM DICERETUR. RURSUS IN VICO QUIDEM PLURES HOMINES ESSE DICIMUS, IN CIVITATE VERO PAUCOS CUM SINT EORUM MULTIPLICES, ET IN DOMO QUIDEM MULTOS, IN THEATRO VERO PAUCOS CUM SINT PLURES. AMPLIUS BICUBITUM VEL TRICUBITUM ET UNUMQUODQUE TALIUM QUANTITATEM SIGNIFICAT, MAGNUM VERO VEL PARUUM NON SIGNIFICAT QUANTITATEM SED MAGIS AD ALIQUID; QUONIAM AD ALIUD SPECTATUR MAGNUM ET PARUUM; QUARE MANIFESTUM EST QUONIAM HAEC AD ALIQUID SUNT. AMPLIUS, SIVE ALIQUIS PONAT EA ESSE QUANTITATES SIVE NON PONAT, NIHIL ILLIS ERIT CONTRARIUM; QUOD ENIM NON EST SUMERE PER SE IPSUM SED AD SOLAM ALTERIUS RELATIONEM, QUOMODO HUIC ALIQUID ERIT CONTRARIUM? 210D AMPLIUS, SI SUNT MAGNUM ET PARUUM CONTRARIA, CONTINGIT IDEM SIMUL CONTRARIA SUSCIPERE ET EA IPSA SIBI ESSE CONTRARIA. CONTINGIT ENIM SIMUL IDEM PARUUM ESSE ET MAGNUM (EST ENIM AD HOC QUIDEM PARUUM, AD ALIUD VERO HOC IDEM IPSUM MAGNUM); QUARE IDEM PARUUM ET MAGNUM ET EODEM TEMPORE ESSE CONTINGIT, QUARE SIMUL CONTRARIA SUSCIPIET; SED NIHIL EST QUOD VIDEATUR SIMUL CONTRARIA POSSE SUSCIPERE; UT SUBSTANTIA, SUSCEPTIBILIS QUIDEM CONTRARIORUM ESSE vidETUR SED NULLUS SIMUL SANUS EST ET AEGER, NEC ALBUS ET NIGER SIMUL; NIHILQUE ALIUD SIMUL CONTRARIA SUSCIPIT. ET EADEM SIBI IPSIS CONTINGIT ESSE CONTRARIA; NAM SI EST MAGNUM ET PARUUM CONTRARIUM, IPSUM AUTEM IDEM SIMUL EST PARUUM ET MAGNUM, IPSUM SIBI ERIT CONTRARIUM; SED IMPOSSIBILE EST IPSUM SIBI ESSE CONTRARIUM. NON EST IGITUR MAGNUM PARUO CONTRARIUM NEC MULTA PAUCIS; QUARE SI QUIS HAEC NON RELATIVA ESSE DICAT, QUANTITAS TAMEN NIHIL CONTRARIUM HABEBIT. Definita quantitas est quae alicuius termino numeri coercetur, ut sunt duo, vel tres, et quae ad hunc modum dicuntur, ac si dicas bicubitum, tricubitum, et caetera. Et quae aliquid propria significatione definita sunt, ut est superficies et soliditas, quid enim et quae quantitates dicantur, agnoscitur: quocirca harum, quoniam sunt definitae, nulla ulli contraria est; neque enim bicubito tricubitum contrarium est, sicut neque numerus ulli numero, at vero nec superficies soliditati, nec aliquid horum. Sed quoniam quaedam indefinita imaginem quamdam quantitatis ostendunt ut magnum et paruam, quae videntur esse contraria, haec sibi Aristoteles opponit dicens non esse quantitates sed magis ad aliquid, quod ipsius sermonibus astruamus. Sed non est hoc proprium quantitatis non habere contraria, non enim omnis quantitas contrariis caret sed nobis per singula quaeque currentibus quae quantitatis species contraria non habeant, quaeue habeant, considerandum est linea quidem contrario caret, linea enim lineae contraria non est; sed si quis dicat rectam lineam curuae lineae esse contrariam, fallitur. Non enim in eo quod linea est, curua linea recta? Lineae contraria est sed in eo quod curua est, et in his non lineae videntur esse contrariae sed ipsa rectitudo et curuitas. Quare non in eo quod quantitas est, linea curua rectae lineae contraria est sed in eo quod qualis. Nam quoniam curuitas et rectitudo contraria sunt, secundum id quod curua et recta est linea, non secundum quod lineae sunt, suscipiunt contrarietatem; quocirca linea in eo quod linea est contrario caret. At vero nec superficies superficiei contraria est. Sed forte dicat aliquis albam superficiem nigrae superficici esse contrariam; cui similiter occurrendum est, in co quod superficies sunt non esse contraria sed in eo quod est in his albedo utque nigredo, quae contraria esse quis dubitat? Eadem quoquemodo et lenem et asperam superficiem si quis contrarias dixerit, refellitur, quod non secundum quantitatem superficici sed secundum qualitatem asperitatis lenitatisque ipsae superficies contrarium tenent. At vero nec corpori quidquam ullo modo contrarietatis opponitur, cui si qui dicat incorporale esse contrarium, refutabitur, quod omnis contrarietas propriis nominibus dicitur, ut bonum malum, album nigrum; corporale vero et incorporale non secundum contrarietatem sed secundum privationem habitumque proferuntur. Incorporale enim corporis est privatio. Nec tempori quoque quidquam contrarium est sed si nox diei videtur opposita, non in eo quod tempus est sed in eo quod dies est aer lucidus, nox aer obscurus. Aer vero neque tempus neque quantitas est, lumen quoque et obscuritas qualitates sunt et non quantitates. Oratio etiam quamquam videatur habere contrarium, tamen contrariam non habet oppositionem, videtur etiam vera oratio esse et falsa, quae sunt contraria sed oratio vera et falsa in significatione est. Cum enim quod est oratio significat, vera est; cum vero quod non est designat, tunc falsa est. Oratio vero non secundum id quod significat in quantitate numeratur sed secundum id quod profertur. Secundum enim id quod proferimus orationem, longa syllaba brevique componitur, quae omnem orationem non secundum id quod ipsa significat sed secundum id quod ad prolationem est, metiantur. Illud quoque manifestum est in numero non esse contraria, duo enim tribus, vel tres quaternario contrarli non sunt, nec ullus alter numerus cuilibet alii numero contrarius est. Locus vero habet aliquam contrarietatem, ursum enim et deorsum contrarium est. Sed quidam volunt non esse quantitatis quod sursum dicitur et deorsum sed potius habitudines, quas Graeci *skeseis* vocant: quae enim pars ad caput nostrum est, hunc sursum vocamus; quae pars pedibus subiacet, illa deorsum dicitur; quocirca secundum habitudinem quamdam quodammodo ad nos ipsos relata sursum deorsumque praedicamus. Herminius quoque ait sursum et deorsum non esse loca sed quamdam quodammodo positionem loci. Est enim res sursum atque deorsum, non est autem idem esse aliquid loci, quod locum, loci enim est positio in loco, locus vero ipse positio non est. Sed si quis omnem mundi respiciat figuram, quomodo rerum omnium formam sphaerae ambitus amplectitur, et terra media est, in sphaera vero nihil est ultimum, nisi quod eiusdem terminum medietatis obtinuit, quidquid in extremo caeli convexitatis est, illud sursum esse dicet, quod vero est medium, illud deorsum. Quocirca sunt secundum locum sursum deorsumque contraria, sursum in caelo, deorsum in terra, idcirco quod a se longe disiuncta sunt, unde post quoque contraria hoc modo sunt definita. Contraria sunt quaecumque a se longissime distant: hinc est videlicet tracta definitio, quod quoniam caelum terraque distant, longissime distare videbantur, et illud esse sursum, haec vero deorsum, quoniam deorsum aeque sursum non ob aliam causam contraria dicuntur, nisi quod a se longe disiuncta sunt, quod esse contrarium longissime diatare definiunt, quod Aristoteles hoc modo pronuntiat. MAXIME AUTEM CIRCA LOCUM ESSE VIDETUR CONTRARIETAS QUANTITATIS; SURSUM ENIM EI QUOD EST DEORSUM CONTRARIUM PONUNT, REGIONEM MEDIAM DEORSUM DICENTES PROPTEREA QUOD MULTA DISTANTIA EST MEDIETATIS AD MUNDI TERMINOS. VIDENTUR AUTEM ET ALIORUM CONTRARIORUM DEFINITIONEM AB HIS PROFERRE; QUAE ENIM MULTUM A SE INVICEM DISTANT IN EODEM GENERE CONTRARIA ESSE DEFINIUNT. In omni enim sphaera media terra est, quod ipsa astrorum demonstrat ordinata vertigo, adiecit quoque causam cur huiusmodi loca contraria dicantur, quod multa distantia est medietatis ad mundi terminus. TERMINOS vero MUNDI caeli ultimam convexitatem dicit; ex hac igitur loci contrarietate et caetera definita esse contraria sic demonstrat. Videntur autem et aliorum contrariorum definitionem ab his proferre, quae enim multum a se distant in eodem genere contraria esse definiunt. Sed quoniam ne ordo contrarietate quantitatis impediretur, idcirco superioribus, in quibus singulis quantitatibus nihil esse contrarium dicebamus, has loci contrarietates adiecimus, et quaedam in medio praetermissa sunt, rursus ad superiora redeamus, ut expositionis ordo sese ipse continvet. Ait enim superius, cum quantitati nihil esse contrarium proponeret, bicubito, veltricubito, vel superficiei, vel aliqui talium nihil posse esse contrarium. Definitis enim his quantitatibus, contrarium nihil esse videtur, ut duobus vel tribus sed quadam cum sint indefinita, nec quantitates et contraria videantur, haec rursus adiecit. Nisi multa paucis dicat quis esse contraria, vel magnum paruo. Horum autem nihil est quantitas sed ad aliquid, nihil enim per seipsum magnum dicitur vel paruum sed ad aliquid refertur. Nam mons quidem paruus dicitur, milium vero magnum, eo quod hoc quidem sui generis maius sit, illud vero sui generis minus. Ergo ad aliud est eorum relatio, nam si per seipsum paruum vel magnum diceretur, nunquam mons quidem aliquando paruus, milium vero nunquam magnum diceretur. Rursus in vico quidem plures homines esse dicimus, in civitate vero paucos, cum tamen sint eis multo plures, et in domo quidem multos, in theatro vero paucos, cum sint plures. Amplius bicubitum et tricubitum et unumquodque talium quantitatem significat, magnum vero vel paruum non significat quantitatem sed magis ad aliquid, quoniam ad aliquid spectatur magnum et paruum; quare manifestum est quod haec ad aliquid sunt. Quemadmodum definitae quantitates contrariis non tenentur, ipse superius comprobavit dicens bicubito vel superficiei nihil esse contrarium, indefinitae vero, ut est magnum et paruum, multa et pauca, dant imaginem contrarietatis. Sed illud occurrit, has non esse quantitates. Omnis enim quantitas per se dicitur, bicubitum enim et tricubitum, et duo, et tres, et superficies ad nihil aliud refertur, magnum vero vel paruum sine aliis dici non possunt. Cum enim dicis magnum, ad alicuius alterius comparationem atque aequationem refertur. Eodem quoque modo et paruum, quod ipsa Aristotelica probat inductio. Si enim magnum et paruum per se dicerentur ad alterius relationem, nunquam diceremus montem paruum et milium magnum. Si enim magnum paruumque non ad relationem alterius diceretur, mons semper magnus, semperque paruum milium diceretur. Sed aliquem collem ad Atlantis altitudinem conferentes, dicimus paruum montem, et rursus milium ad minora alia grana milii conferentes, magnum milium nominanus, et simpliciter quidquid magnum vel paruum dicitur ad eiusdem generis speciem referentes, magnum paruumque nominamus, ut monti montem comparamus, milium vero milio, et alia huiusmodi. Multa et pauca eodem modo dicuntur; dicimus enim, si fuerint homines centum in vico, plures esse homines. At vero si in civitate sint, paucos dicimus, nunc ad paruitatem vicorum, nunc ad magnitudinem civitatum conferentes. Rursus si sint in domo quinquaginta multi sunt si in theatro pauci, ideo quod tunc in theatro esse paucos dicimus cum ad eos quanti in theatro esse debebant comparamus. Amplius: quoniam consistit magnum paruumque referri semper ad alterum, singulas vero quantitates nihil ad aliud comparantes, suas ac proprias nominamus, ut tres, duo, quator, lineam, superficiem, magnum paruumque, multa et pauca, a quantitatis divisione disiunota sunt. Sunt enim ista non quantitates sed potius relativa. Amplius: sive aliquis ponat eas esse quantitates, sive non ponat, nihil illis erit contrarium, quod enim non est sumere per seipsum sed ad solam alterius relationem, quomodo huic aliquid erit contrarium. Hoc quoque validissimo argumento probatur quantitatibus his quae praedictae sunt nihil esse contrarium, nisi soli forsitan loco. Nam si quis magnum et paruum, vel multa et pauca in quantitatibus ponat, etiam hoc si concedatur, tamen quoniam semper referuntur ad aliud, contrariis non tenentur. Omne enim contrarium per se consistit, ne illud ad alterius comparationem relationemque profertur, ut bonum non dicitur mali bonuum, nec rursus malum boni malum sed ipsum in propria natura et prolatione consistit. Quaecumque sunt contraria, eodem modo sunt. Magnum vero et paruum quoniam non per se constant sed ad alterius relationem referuntur, contraria esse non possunt. Amplius: si sunt magnum et paruum coniraria, contingit idem simul contraria suscipere et ea ipsa sibi esse contraria. Contingit enim simul idem paruum esse et magnum. Est enim aliquid ad hoc quidem paruum, ad aliud vero hoc idem ipsum magnum. Quare idem paruum et magnum et eodem tempore esse contingit, quare simul contraria suscipiet sed nihil est quod videatur simul contraria posse suscipere, ut substantia, susceptibilis quidem contrariorum videtur esse sed non suscipit in uno eodem tempore, nam nullus simul est sanus et aeger, nec albus et niger simul, nihilque aliud simul contraria suscipiet. Et eadem sibi ipsi contingit esse contraria. Nam si est magnum paruo contrarium, ipsum autem idem simul est paruam et magnum, ipsum sibi erit contrarium, sed impossibile est ipsum sibi esse contrarium. Non est igitur magnum paruo contrarium. Constat hoc et immutabile in propria ratione consistit, unam eamdemque rem uno eodemque tempore contraria non posse suscipere, ut substantia susceptibilis quidem contrariorum est. Homo namque cum substantia sit, et aegritudinem suscipiet et salutem sed non eodem tempore, et albedinem et nigredinem capit sed alio atque alio tempore, ut vero uno eodemque tempore contraria utraque suscipiat, fieri nequit, quodsi magnum paruo aliquis contrarium ponat, eveniet quoddam impossibile, ut una atque eadem res eodem tempore utrasque suscipiat contrarietates, et eadem ipsa sibi possint esse contraria. Ponamus enim magnum paruo esse contrarium sed una atque eadem res, uno eodemque tempore potest magna esse et parua, ut si sit decem pedum mensura collata ad duorum pedum magnitudinem, magna est ad centum vero cubitorum magnitudinem mansuramque collata, eadem parua est. Potest ergo eadem res eodem tempore et magnitudinis esse susceptibilis et paruitatis. Eadem enim res uno eodemque tempore ad maiorem minoremque collata eadem magna et parua est. Quod si magnum paruo contrarium est, eadem vero res eodem tempore et magnitudinem suscipit et paruitatem, eodem tempore contingit ut eadem res contraria utraque suscipiat sed hoc impossibile est. Quocirca quoniam res eadem eodem tempore contrariorum susceptibilis non est, potest vero una atque eadem res magnitudinem paruitatemque suscipere, magnitudo et paruitas contraria non sunt. At vero si quis magnum paruo contrarium ponat, eadem ratione unam eamdemque rem sibi ipsi dicit esse contrariam. Nam si paruum magno est contrarium, eadem vero res (ut docui) parua et magna potest esse ad aliud et ad aliud scilicet comparata. Res quae parua et magna est, eadem sibi potest esse contraria, paruum enim et magnum contrarium dictum est sed est impossibile. Quocirca paruum et magnum contraria non sunt. Post huiusmodi vero rationem et argumentationis firmissimae propositionem de contrarietate disserit loci, de qua superius iam diximus, quocirca praetereunda est, ne repetitae expositionis iteratio, fastidio sit potius quam doctrinae. NON VIDETUR AUTEM QUANTITAS SUSCIPERE MAGIS ET MINUS, UT BICUBITUM (NEQUE ENIM EST ALIUD ALIO MAGIS BICUBITUM); NEQUE IN NUMERO, UT TERNARIUS QUINARIO (NIHIL ENIM MAGIS TRIA DICENTUR, NEC TRIA POTIUS QUAM TRIA); NEC TEMPUS ALIUD ALIO MAGIS TEMPUS DICITUR; NEC IN HIS QUAE DICTA SUNT OMNINO ALIQUID MAGIS ET MINUS DICITUR. QUARE QUANTITAS NON SUSCIPIT MAGIS ET MINUS. Aliud proprium rursus apposuit quod quamvis quantitatis proprium non sit, cur tamen non sit ipse reticuit, nobis tamen est demonstrandum; quod autem dicit tale est: quantitas magis et minus non suscipit, nullus enim numerus alio numero nec magis nec minus est numerus. Nam ternarius si quinario comparetur, nec magis nec minus est numerus, et rursus ipsi tres sibi ipsis comparati, nec magis nec minus sunt tres, nec tempus quoque habet aliquid magis et minus, ut magis aliud tempus sit alio tempore, longius quidem tempus tempore esse potest, ut vero dicatur magis tempus alio tempore vel minus fieri nequit. Hoc quoque etiam in substantia demonstratum est, homo namque alio homine non est magis homo, nec minus. Idem quoque evenit etiam in quantitate. Quod quia etiam in substantia est, proprium quantitatis hoc non est, habet hoc quoque quantitas ut in sequenti ordine ipse monstravit. Quocirca quoniam prius hoc de substantia dixerat, nunc vero idem de quantitate proposuit, idcirco non esse hoc proprium quantitatis, commemorare neglexit. Cuius enim esset alterius non suscipere magis et minus, tunc dixit cum de substantia disputaret. Ait enim quod substantia nunquam magis minusue suscipient, quocira ad maxima propria solita constituendi ratione regressus est. PROPRIUM AUTEM MAXIME QUANTITATIS EST QUOD AEQUALE ET INAEQUALE DICITUR. SINGULUM ENIM EARUM QUAE DICTAE SUNT QUANTITATUM ET AEQUALE DICITUR ET INAEQUALE, UT CORPUS AEQUALE ET INAEQUALE, ET NUMERUS AEQUALIS ET INAEQUALIS DICITUR, ET TEMPUS AEQUALE ET INAEQUALE; SIMILITER AUTEM ET IN ALIIS QUAE DICTA SUNT E SINGULIS AEQUALE ET INAEQUALE DICITUR. IN CAETERIS VERO QUAE QUANTITATIS NON SUNT, NON MULTUM VIDEBITUR AEQUALE ET INAEQUALE DICI, NAMQUE DISPOSITIO AEQUALIS ET INAEQUALIS NON MULTUM DICITUR SED MAGIS SIMILIS, ET ALBUM AEQUALE ET INAEQUALE NON MULTUM SED SIMILE. QUARE QUANTITATIS PROPRIUM EST AEQUALE ET INAEQUALE NOMINARI. Quantitatis proprium apertissime designat esse, quod secundum quantitatem aequalitas et inaequalitas nuncupatur. Singulae enim quantitates aequales atque ivaequales dicuntur, ut aequalis linea lineae, et rursus inaequalis, et superficiei superficies aequalis atque inaequalis dicitur, et corpus aequale et inaequale dicitur. Numerus quoque et tempus et locus aequalis atque inaequalis dicitur. In aliis autem quae quantitates non sunt, non est facile ut aequalitas vel inaequalitas nominetur dispositiones ergo quae affectiones appellantur, non dicuntur aequales vel inaequales sed magis similes et dissimiles. Dispositio autem vel affectio est 216C ad aliquam rem accommodatio et applicatio, ut si quis grammaticam legens, qui nondum perdidicit, habet ad eam aliquam dispositionem, id est, ea affectus est, et habet aliquid accommodatum, et quasi propinquum. Possunt autem similiter esse duo dispositi et affecti, aequaliter vero minime, ut duo similiter esse albi, aequaliter vero non. Nam si quis de duobus similiter albis aequaliter esse albos dicat, recta nominis nunc usurpatione non utitur. Omne enim aequale et inaequale, in mensura et in quantitate perficitur. Simile vero et dissimile quemadmodum de quantitate non dicitur, ita nec de alia qualibet re nisi de quantitate, recte aequalitas et inaequalitas nuncupantur. Quare proprium est quantitatis aequale et inaequale nominari. Sed quoniam de quantitate dictum est, ad relativorum ordinem transeamus. Post quantitatis tractatum tertium praedicamentum de relativis ingreditor, quare relativa hoc modo definit. AD ALIQUID VERO TALIA DICUNTUR QUAECUMQUE HOC IPSUM QUOD SUNT ALIORUM DICUNTUR, VEL QUOMODOLIBET ALITER AD ALIUD, UT MAIUS HOC IPSUM QUOD EST AD ALIUD DICITUR (ALIQUO ENIM MAIUS DICITUR), ET DUPLEX AD ALIUD DICITUR HOC IPSUM QUOD EST (ALICUIUS ENIM DUPLEX DICITUR); SIMILITER AUTEM ET QUAECUMQUE ALIA TALIA SUNT. Cur autem de his quae sunt ad aliquid disserat, omisso interim de qualitate tractato, haec causa est, quod posita quantitate magis minusue esse necesse est. Quare cum quantitatem continuo ad aliquid consequatur, recte post quantitatem relativorum series ordinata est. Illud quoque est in causa, quod superius com de quantitate tractaret, relativorum mentio facta est, cum de magno paruoque diceretur, ut ergo continens et non esset operis interrupta distinctio, ideo quantitate finita de relatione, proposuit. Quod autem ait, ad aliquid vero talia dicuntur, hoc monstrat, quod non sicut quantitas per se et singulariter intelligi potest, eodem quoque modo substantia et qualitas, et unumquodque aliorum praedicamentorum, sicut per se constat, ita etiam per se et singulariter intelligitur: sic ad aliquid per se et singulariter capi intellectu non potest, ut dicamus esse ad aliquid singulariter. Quidquid enim in natura relationis agnoscitur, id cum alio necesse est consideretur; cum enim dico dominus, per seipsum nihil est, si seruus dicit. Quocirca 217B cum unius relativi nuncupatio mox secum etiam aliud trahat ad aliquid, unum esse per se non potest, atque ideo non dixit Aristoteles: Ad aliquid vero tale dicitur sed, plurali numero, talia dicuntur, inquit, demonstrans relativorum intelligentiam non in simplicitate sed in pluralitate consistere; non esse autem quamdam per se relativorum naturam sine coniunctione aliqua alterius subsistente, ipse Aristoteles monstrat, qui dicit ea esse relativa, quaecumque hoc ipsum quod sunt aliorum dicuntur. Docet enim aliqua coniunctione alterius relativa formari, hoc ipsum enim quod sunt aliorum dicuntur. Quod enim est dominus, hoc alterius dicitur, id est serui. Sive autem relativa dicamus, sive ad aliquid, nihil interest. Ad aliquid enim dicitur quod ipsum quidem cum per se nihil sit, relatum tamen ad aliud constat, ut dominus, sit desit id ad quod dicitur, id est, seruus, non est, dicitur enim ad seruum; munifestum ergo est si seruus desit, dominum dici non posse, quare dominus ad aliquid dicitur, id est ad seruum. Relativa quoque dicuntur idcirco, quod eorum nuncupatio semper ad aliquid referatur, ut domini ad seruum, quare nihil interest quolibet modo dicatur. Huiusmodi autem definitio Platonis esse creditur, quae ab Aristotele paulo posterius emendatur. Relativorum autem alia eisdem casibus referuntur, alia diversis, alia vero omni sunt casu carentia. Qued scilicet monstrans addidit, vel quomodolibet aliter ad aliud. Quid autem est, ipsius pene textus sermone moustratur. Cum enim dico dominus serui dominus, ad genitivum casum reddidi nominativum, et rursus ad eumdem si 217D convertero. Dico enim seruus domini seruos, et hic quoque nominativus ad genitivum relatos est. Eodem quoque modo sese habet pater filii pater, et filios patris filius, et magister discipoli magister, et discipulus magistri discipulos, haec ergo id quod sunt, similiter aliorum dicuntur. Nam quod aliorum dicuntur secundum gentiivum redditur casum, alia vero non secundum eumdem casum consequentiam reddunt. Sensus enim ad aliquid est, sensibilis enim rei est sensus. Quod enim sensibile est sentiri potest, quod senliri potest, sensibile est, et nunc quidem sensus sensibilis rei sensus genitivo accommodatus est. Huius enim rei sensibilis dictum est, at si convertas, 218A fiet. Sensibilis res sensu sensibilis est. Sed cum sic casui septimo redditur nominativus in hac relatione, quae dicit sensibile sensu sensibile est, non eodem casu quo superius dictum est convertitur. Dicimus enim sensus sensibilis rei sensus est, et hic nominativus redditur ad genitivum. Haec enim relatio ad septimum casum se aptari non patitur. Scientia quoque scibilis rei scientia est, siquidem hoc scitur quod sciri potest et quod sciripotest, scibile est sed non eadem ratione, nec ad eumdem casum relatio ista convertitur. Dicimus enim scibilis res scientia scibilis est. Est enim prima relatio ad genitivum, secunda conversio ad septimum. Haec quoque relatio secundum eosdem convertitur casus, cum dicimus maius minore esse maius, et minus maiore esse minus.  Duplum quoque et medium relativa sunt sed et eisdem casibus convertuntur. Duplum namque dimidii duplum est, dimidium vero dupli dimidium est. Sunt autem alia quoque relativa quae ipse sic addidit. AT VERO SUNT ETIAM ET HAEC AD ALIQUID, UT HABITUS, AFFECTIO, SCIENTIA, SENSUS, POSITIO; HAEC ENIM OMNIA QUAE DICTA SUNT HOC IPSUM QUOD SUNT ALIORUM DICUNTUR ET NON ALITER; HABITUS ENIM ALICUIUS HABITUS EST, ET SCIENTIA ALICUIUS SCIENTIA, ET POSITIO ALICUIUS POSITIO, ET ALIA QUIDEM SIMILITER. De sensu quidem et scientia dictum est superius, nunc vero de habitu, dispositione, et positione dicendum est. Dispositio est ad aliquam rem mobilis applicatio, 218C ut si quisquam flammae propinquus calcat, ille dispositus dicitur ad calorem, id est, habens aliquam applicationem coniunctionemque ad calorem. Idem vero est affectio quod dispositio, ne nouo nomine error oriatur: et ideo dispositio cum eit quaedam ad aliam rem coniunctio, vel ab alia affectio, facile mobilis est, celerius etenim permutatur. Habitus autem est dispositionis vel affectionis firma et non facile permutabilis accessio, ut si quisquam in sole ambulans fuscior fiat, dispositus ad nigredinem dicitur et nigredine affectus. Sin autem illa nigredo fortius et immutabiliter corpus infecerit, habitus nominatur: quocirca habitus est inveterata affectio. Unde omnis habitus dispositio vel affectio est, non autem omnis dispositio vel affectio habitus. Et ne multa dicenda sint, hoc quoque constat in habitu et dispositione, quod habitus immutabilis passio est, dispositio vero non similiter sed affectio quaedam est, et ad aliquam rem coniunctio, quae potest facile permutari. Positio vero est alicuius rei collocatio, ut est statio, sessio, inclinatio, accubatio, et alia huiusmodi. Nam et qui stat quodammodo positus esse dicitur et collocatus. et qui sedet, et qui accumbit, et qui secundum caeteras positiones est positus appellatur. Quocirca et statio et sessio et accubatio positiones erunt. Sed quoniam quid essent dictum est, nunc si sunt ad aliquid videamus, habitum relative dici ea res probat, quae aliis quoque rebus documento fuit esse relativis, ut est in sensu atque in scientia. Idcirco enim dictum est sensum sensibilis rei esse sensum, quod res sensibilis est quae sentiri potest; est ergo habitus habilis rei habitus. Habilis enim res est quae haberi potest, illius enim rei habitus est quae haberi potest. Quocirca erit habitus habilis rei habitus sed res quoque habilis habitu erit habilis, ipso enim habita res quae haberi possunt habemus. Dispositio quoque eodem modo. Dispositio namque dispositae rei dispositio est, et disposita res dispositione disposita est. Caloris enim dispositio calentis, id est, ad calorem dispositi, dispositio est. Eodem modo dispositus ad calorem caloris dispositione dispositus est: velut si hoc modo sit dictum, omnis affectio affecti affectio est, et omne affectum affectione affectum est. Et calor calentis fit calor, et calens calore fit calidum. Positio quoque relativa est, nam positio positae rei positio est, et posita res positione posita est, et hoc intelligi convenit secundum priorem habitus et dispositionis modum. Illa quoque res probat positionem esse ad aliquid, quod eius species relativae sunt; statio enim stantis rei statio est, et qui stat statione stat; et de sessione quidem et de accubitu idem dici potest. Quocirca et habitus et dispositio vel affectio, et positio relativa sunt, et haec omnia vel similibus vel dissimilibus convenientibus tamen praedicationi casibus convertuntur. Eorum autem quae secundum casus convertuntur, alia sunt quae eodem nomine praedicantur, alia vero quae dispari: cum enim dico simile simili simile est, et aequale aequali aequale est, et dissimile dissimili dissimile est, eisdem vocabulis 219C eisdemque nominibus tota fit praedicatio. Cum autem dico duplum medii duplum, vel maius minore maius, disparibus vocabulis facta est praedicatio. Quoniam vero relativorum definitionem ita proposuit, ut diceret: ad aliquid vero talia dicuntur quaecumque hoc ipsum quad sunt aliorum dicuntur, vel quomodolibet, aliter ad aliud; quid esset hoc ipsum quod sunt aliorum dicuntur, iam diximus nunc quid sit; quod ait, vel quomodolibet aliter ad aliud, requirendum est. Quod ipse Aristoleles couvenientibus in ordine probat exemplis; ait enim: AD ALIQUID ERGO SUNT QUAECUMQUE ID QUOD SUNT ALIORUM DICUNTUR VEL QUOMODOLIBET ALITER AD ALIUD; UT MONS MAGNUS DICITUR AD MONTEM ALIUM (MAGNUM ENIM AD ALIQUID DICITUR), ET SIMILE ALICUI SIMILE DICITUR, ET OMNIA 219D TALIA SIMILITER AD ALIQUID DICUNTUR. EST AUTEM ET ACCUBITUS ET STATIO ET SESSIO POSITIONES QUAEDAM, POSITIO VERO AD ALIQUID EST; IACERE AUTEM VEL STARE VEL SEDERE IPSA QUIDEM NON SUNT POSITIONES, DENOMINATIVE VERO EX HIS QUAE DICTAE SUNT POSITIONIBUS NOMINANTUR. Quoniam accubitus et statio et sessio positiones dicuntur, et quonism omnis positio ad uliquid est, sufficienter superius comprehensum est. Nunc vero quid sit quod ait, vel quomodolibet aliter ad aliud, expediemus, in relatione per quam dicimus filius patris filius, nulla coniunctio mista est, nisi tantum sola casuum vis praedicationis huius membra coniungit. Cum autem dico montem magnum, ad alium referens paruam, ita propono, mons magnus, ad montem 220A paruum, et mons paruus ad magnum, hic nullorum casuum vis: quamquam enim accusativus videtur esse permistus, tamen ille huius relationis vim non tenet sed praepositio quae ad accusativum datur; cum enim dico, mons magnus ad paruum montem, praepositio sola est quae vim huius continet relationis, ut si quis dicat magnus mons paruum montem, nihil significet definitum. Quocirca quamvis accusativus casus in hac propositione sit, non tamen hic vim casus tenet sed praepositio; atque hoc est quod ait, vel quomodolibet aliter ad aliud, ut quoniam superius secundum casus relationes fieri dixerat, erant autem quaedam relationes quae nullis casibus tenerentur, adiecit hoc, vel quomodolibet aliter ad aliud, ac si diceret: Omnis relatio aut casibus fit, quod 220B per hoc demonstravit quod ait, quaecumque id quod sunt aliorum dicuntur, aut praeter casus sunt, quod haec sententia docet, vel quomodolibet aliter ad aliud, atque haec hactenus. Sed cum positio sit ad aliquid, et sint species eius relativae (sessio enim et statio relativa sunt) sedere et stare nulla relatio est. Stare namque et sedere de statione et sessione denominative dicuntur. Omnis autem denominatio non est id quod est ea res de qua nominatur, ut grammaticus, non enim idem est quod grammatica de qua nominatus est. Quocirca si sedere de sessione, et stare de statione denominativum est, sessio vero et stati relativa sunt sedere et stare, quae a relativis denominativa sunt, relativorum genere non tenentur. Et universaliter, quidquid ex quibuslibet positionibus 220C denominatur, illud non ad relativa sed ad praedicationem quae situs dicitur reduci potest. INEST AUTEM ET CONTRARIETAS IN RELATIONE, UT VIRTUS MALITIAE CONTRARIUM EST, CUM SIT UTRUMQUE AD ALIQUID, ET SCIENTIA INSCIENTIAE. NON AUTEM OMNIBUS RELATIVIS INEST CONTRARIETAS; DUPLICI ENIM NIHIL EST CONTRARIUM, NEQUE VERO TRIPLICI NEQUE ULLI TALIUM. Quemadmodum in substantia vel quantitate si eorum esset proprium contraria suscipere rimatus est, ita quoque nunc in relativis de contrarietate considerat, utrum relativorum sit proprium contraria posse suscipere, et quoniam virtus et vitia utraque sunt habitus, virtus enim est mentis affectio in bonam partem, et difficile commutabilis, vitium affectio in malam partem, ipsa quoque difficile mobilis 220D et diuturnitate perdurans: quoniam igitur et vitium et virtus habitus sunt, omnis autem habitus ad aliquid esse monstratus est (habilis enim rei habitus est) erunt virtus atque vitium relativa sed haec contraria sunt, igitur relativa contraria suscipere non recusant. Sed si dicat quis: quid causae est ut virtutem atque vitium ipsumque habitum paulo post inter qualitates numeret? Atqui ut alia significatione una res diversis generibus supponatur, nihil prohibet, Socrates namque in eo quod est Socrates substantia est, in eo quod pater vel filius ad aliquid; ita ad aliud atque ad aliud ducta praedicatione eamdem rem sub diverso genere nihil poni prohibet. Habitus quoque et virtus et vitium eodem modo est. Potest enim in 221A qualitate poni habitus quod ex eo quales homines nuncupentur, habentes enim dicimus aliquos rei habitus retinentes. Virtus quoque qualitas est idcirco quod ex eo boni homines dicuntur et secundum illam qualitatem, id est bonitatem, quales homines, id est bonos homines nuncupamus; similiter autem et vitium. Ipse quoque habitus ad aliam praedicationem dictus fit iterum relativus: quod enim habitus habilis rei habitus est, ad aliquid est; et quod alicuius virtus est, ad aliquid virtus est, et quod alicuius vitium est, ad aliquid quoque ipsum est. Ergo nihil impedit easdem res ad aliud atque aliud versas diversae praedicationi substitui. Ipsum vero ad aliquid praeter ullum aliud praedicamentum intelligere non possumus, ut patrem et filium, dominum et servam secundum 221B substantiam consideramus. Nam et qui dominus et qui seruus est, substantia est. Duplum et triplum secundum quantitatem, haece nim in quantitate consistunt, scientia vero et inscientia secundum qualitatem. Secundum enim has quales dicimur, scientes scilicet atque inscii. Quocirca quoniam praeter aliud praedicamentum per se relativa nullus intelliget, secundum ea praedicamenta de quibus intelligitur relatio, secundum ea dicitur contraria posse suscipere: ut Socrates ipse quidem substantia est sed substantia contrarium non recipit. Pater vero alque filius secundum substantiam praedicatur, non est enim pater atque filius nisi in substantia sit. Quocirca quoniam secundum substantiam dicitur, contrarietate caret. Rursus duplum vel dimidium secundum quantitatem dicitur, quantitas vero contraria non habere monstrata est; igitur nec duplum atque dimidium contrariis pugnat. Qualitas vero recipit contrarietatem; bonum enim et malum secundum qualitatem opponuntur, bonum igitur et malum contrariis non carent. Igitur secundum quae praedicamenta relativa dicuntur, si illa suscipiunt contraria, et relatio suscipit. Sin vero illa prius repudiant contrarietatem, nec illud ad aliquid quod secundum ea dicitur ulla unquam contrarietate dividitur. Quare habere contraria relationis proprium non est, nam neque in sola relatione est (habet enim hoc quoque qualitas), nec in omnibus ad aliquid considerari potest. Quae enim secundum talia praedicamenta dicuntur ad aliquid quae non recipiunt contrarietatem, ut secundum substantiam pater et filius, vel secundum quantitatem duplum et medium, in talibus relativis contraria nullo modo reperiuntur. Quod vero neque soli neque omnibus inest, hoc proprium non est; non est igitur proprium relationis habere contraria. VIDENTUR AUTEM ET MAGIS ET MINUS RELATIVA SUSCIPERE; SIMILE ENIM MAGIS ET MINUS DICITUR, ET INAEQUALE MAGIS ET MINUS DICITUR, CUM UTRUMQUE SIT RELATIVUM (SIMILE ENIM ALICUI SIMILE DICITUR ET INAEQUALE ALICUI INTEQUALE). NON AUTEM OMNIA SUSCIPIUNT MAGIS ET MINUS; DUPLEX ENIM NON DICITUR MAGIS ET MINUS DUPLEX, NEC ALIQUID TALIUM. Quaeritur nunc an relationis sit proprium suscipere magis et minus; sed in hoc illa ratio servatur, quemadmodum in contrariis dictum est. Quoniam quaecumque secundum ea dicuntur quae contraria non recipiunt, ipsa quoque contrariis carent. In hoc vero cum secundum quantitatem dicatur aequale et inaequale, suscipit et magis et minus. Dicitur enim magis aequale et minus aequale. Eodem modo et simile, magis simile et minus simile dicitur. Sed si forte quis dicat: cur cum quantitatis sit dici aequale et inaequale, et quantitas magis atque minus non suscipiat, aequale et inaequale et intensione crescat et remissione minuatur? Dicendum est quoniam quemadmodum substantia ipsa per se in eo quod substantia est non est proprium, ipsi tamen proprium est contraria posse suscipere, ita et in quantitate consideratur, proprium enim est, non hoc ipsum cuius est proprium sed quaedam alia extrinsecus qualitas passioque. Passio enim qualitatis est, et quaedam qualitas aequale et inaequale dici potest: quod quoniam non est idem proprium quod est illud cuius est proprium, et aequale vel inaequale dici, non est quantitas cuius est proprium sed quaedam qualitas et passio quantitatis. Haec autem dicitur ad aliquid, ipsum enim quod est alterius dicitur, aequale enim aequali aequale dicimus, et similiter simile similis simile. Sed non capiunt omnia relativa magis et minus. Nullus enim potest dicere magis et minus duplum esse aliquid: nam sive denarius ad quinarium comparetur, sive quaternarius ad binarium, aeque uterque duplus est, aeque uterque medietas. Qualitas quoque recipit magis et minus, dicimus enim magis album et minus album. Quare quoniam neque omni relationi neque soli inest suscipere magis et minus, et per qualitatem relatio suscipit et magis et minus, relationis proprium non est suscipere magis et minus. OMNIA AUTEM RELATIVA AD CONVERTENTIA DICUNTUR, UT SERUUS DOMINI SERUUS DICITUR ET DOMINUS SERUI DOMINUS, ET DUPLUM DIMIDII DUPLUM ET DIMIDIUM DUPLI DIMIDIUM, ET MAIUS MINORE MAIUS ET MINUS MAIORE MINUS; SIMILITER AUTEM ET IN ALIIS. SED CASU ALIQUOTIENS DIFFERT SECUNDUM LOCUTIONEM, UT SCIENTIA SCIBILIS REI DICITUR SCIENTIA ET SCIBILE SCIENTIA SCIBILE, ET SENSUS SENSIBILIS SENSUS ET SENSIBILE SENSU SENSIBILE. Clara haec est proponentis et non inuoluta sententia. Dicit enim omnia relativa ad convertentia dici, quod ipse propriis patefecit exemplis. Omne enim ad aliquid ita ad aliud praedicatur, ut illud ad quod praedicatur videatur posse converti, et hoc est quod ait: OMNIA RELATIVA AD CONVERTENTIA DICUNTUR. Converti autem est, ut si prima res dicitur ad secundam, secunda rursus dicatur ad primam. Ponatur enim primus pater, secundus filius, et dicatur hoc modo, pater filii pater est; id rursus converti potest, ut prius ponamus filium, et talis sit praedicatio, filius patris filius. Ergo pater ad talem dicitur, id est ad filium qui convertitur: et filius qui dicitur ad patrem, ad talem rem dicitur, quae ipsa quoque convertitur, ut de filio praedicetur. Omniaque relativa hoc modo sunt, omne enim relativum ad tale aliquid praedicatur quod ipsum in praedicatione converti possit. Sed nec omnia dicuntur secundum eamdem vocis prolationem. Alia enim sunt quae eisdem casibus convertuntur, ut dictum est, pater enim filii pater est, et filius patris filius est. Alia vero quae non eisdem, ut scientia scibilis rei scientia est: hic genitivus est medius. Scibile autem scientia scibile est: hic septimus praedicationem tenet. Alia vero nullo (ut supra dictum est) casu coniuncta sibimet convertuntur, ut mons magnus ad paruum dicitur, et paruus ad magnum. Ergo OMNIA RELATIVA AD CONVERTENTIA DICUNTUR, quamvis non eisdem casibus convertantur, quod ipse ait dicens: SED CASU ALIQUOTIENS DIFFERT SECUNDUM LOCUTIONEM. Quod vero addidit nimis diligenter adiectum est. AT VERO ALIQUOTIENS NON VIDEBITUR CONVERTERE NISI CONVENIENTER AD QUOD DICITUR ASSIGNETUR SED PECCET IS QUI ASSIGNAT; 223B UT ALA SI ASSIGNETUR AVIS, NON CONVERTITUR UT SIT AVIS ALAE; NEQUE ENIM CONVENIENTER PRIUS ASSIGNATUM EST ALA AVIS; NEQUE ENIM IN EO QUOD AVIS, IN EO EIUS ALA DICITUR SED IN EO QUOD ALATA EST (MULTORUM ENIM ET ALIORUM ALAE SUNT, QUAE NON SUNT AVES); QUARE SI ASSIGNETUR CONVENIENTER, ET CONVERTITUR; UT ALA ALATI ALA, ET ALATUM ALA ALATUM. ALIQUOTIENS AUTEM FORTE ET NOMINA FINGERE NECESSE ERIT, SI NON FVERIT POSITUM NOMEN AD QUOD CONVENIENTER ASSIGNETUR; UT REMUS NAVIS SI ASSIGNETUR, NON ERIT CONVENIENS ASSIGNATIO (NEQUE ENIM IN EO QUOD EST NAVIS, IN EO EIUS REMUS DICITUR; SUNT ENIM NAVES QUARUM REMI NON SUNT); QUARE NON CONVERTITUR; NAVIS ENIM NON DICITUR REMI. SED FORTE CONVENIENTIOR ASSIGNATIO ERIT SI SIC QUODAM MODO ASSIGNETUR, REMUS REMITAE REMUS, VEL ALIQUO MODO ALITER DICTUM SIT (NOMEN ENIM NON EST POSITUM); CONVERTITUR AUTEM SI CONVENIENTER ASSIGNETUR (REMITUM ENIM REMO REMITUM EST). SIMILITER AUTEM ET IN ALIIS, UT CAPUT CONVENIENTIUS ASSIGNABITUR CAPITATI QUAM SI ANIMALIS ASSIGNETUR; NEQUE ENIM IN EO QUOD ANIMAL EST CAPUT HABET (MULTA ENIM SUNT ANIMALIUM CAPITA NON HABENTIA). Supra iam de relativorum conversione proposuit, dixitque quidquid est ad aliquid, vel eisdem casibus vel dissimilibus, tamen ad convertentia dici: hoc vero idcirco evenit quod omne ad aliquid esse suum ex alterius habitudine et comparatione trahit; quodsi utraque secundum ad aliquid sint opposita, ad aliquid nuncupantur aequam vim vocabuli nuncupationemque sortita. Nam si pater et filius utrique ad aliquid sunt, si pater ad filium praedicatur, quoniam ad aliquid est, fllius quoque, quia ad aliquid est, ad quoddam aliud praedicabitur sed nullius est filius nisi patris. Ergo haec vocabula ex alterutra nuncupatione principium sumunt. Quocirca quae sibi invicem substantiam donant, recte ad se invicem praedicantur, et hoc quidem in omnibus relativis constat intelligi. Sed huiusmodi conversio non uno modo, nec quomodolibet fieri potest; nisi enim convenienter quaelibet illa res ad id quod dicitur praedicetur, huiusmodi conversio nulla ratione convertitur. Cum enim dicatur caput animalis caput dici non potest, animal capitis animal. Ergo ita redditum nulla ratione convertitur. Atque hoc est quod ait, non videri in omnibus relativis posse converti, nisi convenienter ad quod dicitur assignetur. Si enim peccet is qui assignat, ut non convenientem praedicationem faciat, conversio non procedit; quae tamen est ipsa convenientia qua possint semper relativa converti, huiusmodi est. Cum enim dico alam avis esse alam, non convertitur, ut avis ala sit avis, idcirco quod non est convenienter facta praedicatio: non enim in eo quod avis est, in eo habet alam; multa enim sunt quae habent alam, aves tamen nullo modo nominantur, ut apes sunt et uespertitiones, et quidquid est aliud tale, habere quidem dicimus alas, eas tamen aves non dicimus. Quare non in eo quod avis est, in eo est eius ala sed in eo quod alata est; idcirco enim alam habet, quoniam alata est: et quidquid fuerit alatum, alas habebit. Quare ita facta praedicatio illam conversionem retinet atque custodit, ala enim alati ala est, et alatum ala alatum est. Eodem quoque modo de capite: si quis dicat caput animalis est caput, non convenienter vim praedicationis aptabit; non enim in eo quod animal est, in eo habet caput, multa enim sunt animalia quae capite carent, ut ostrea, et conchylia, et caetera huiusmodi. Igitur dicendum est caput capitatae rei esse caput, et capita tam rem capite esse capitatam. Videsne quemadmodum conveniens praedicatio aiternam in se vocabuli conversionem reuersionemque reddiderit? Ita quoque speculandum est et de alio exemplo quod ipse proposuit. Remus enim si navis remus dicatur, nullo modo convertitur, ut navis remi navis esse nominetur. Sunt enim quaedam naves quae remis penitus non utuntur, ut lintres quas solo subigunt conto, et idcirco non convertitur. Dicendum est igitur remum remitae rei esse remum, et remitam rem remo esse remitam. Necesse quoque erit nomen fingere, ei positum non sit: nam quemadmodum filius patris filius, et pater filii pater, reciproca conversione praedicantur, et utrumque nomen in usu est, sic, si defuerit nomen, ipse tibi aliquid debebis effingere, ut in eo quod est, ala alati ala; alatum enim noviter factum est, et nunquam antedictum. Quo autem modo possimus nomina ipsa confingere, quoniam necessarium esse posuimus, artem quoque componendi sequenti ordine demonstremus. Sed hoc faciendum est, si prius illud purgavero, quod quidam contra Aristotelem culpandi studio ponunt. Aiunt enim non esse solius relationis ad convertentiam dici. Si quis enim sic dicat: cum sol super terram est, dies est, et cum dies est super terram, sol est, recipiunt haec quoque conversionem, quae confessa, a relativorum definitione segregata sunt. Non igitur in solis relativis, inquiunt, cadit ista conversion Sed Iamblicus duas huius rei protulit solutiones, unam peruacuam, aliam vero perforem. Ait enim nihil officere ad Aristotelis sententiam, si et alia convertantur; non enim inquit Aristoteles solis hoc relativis esse sed, omnibus namque hoc relativis inest, nec ulla ratione negari potest: quocirca quoniam non dixit Aristoteles solis hoc inesse relativis, illorum quaestio huius praeclari philosophi sententiam non moratur. Sed hoc potius accidentis est quam naturae, et ad aliud quodammodo refugium concurrentis potius quam ex ipsa Aristotelis auctoritate dictorum eius aliquod propugnaculum comparantis. Aliam vero attulit causam prorsus gravem: ait enim proprium esse hoc relativorum, non secundum suam nuncupationem sed secundum aliquam habitudinem, eodem modo converti. Qui enim dicit cum sol est super terram, dies est, et cum dies est, sol est super terram: nullam habitudinem monstrat sed tantummodo consequentiam ostendit. Consequitur enim super terram solem esse cum dies est, et cum sol super terram cursus agat, diem esse; cum vero aliquis dicit filius patris filius, et pater filii pater, habitudinem et comparationem et quodammodo continentiam utrorumque declarat. Atque hoc quoque in alia quavis relatione spectare licet. Quocirca quoniam omnia ad aliquid secundum quamdam ad se invicem habitudinem continentiamque dicuntur, secundum continentiam quoque et habitudinem eorum conversio facienda est, qua in re nos quoque graviter dicentis Iamblici auctoritati concedimus. Nunc vero quae sit ars fingendi nomina sicubi desunt, dicendum videtur, quam ipse Aristoteles his verbis tradit. SIC AUTEM FACILIUS FORTASSE SUMETUR QUIBUS NOMEN NON EST POSITUM, SI AB HIS QUAE PRIMA SUNT ET AB HIS AD QUAE CONVERTUNTUR NOMINA PONUNTUR, UT IN HIS QUAE PRAEDICTA SUNT AB ALA ALATUM, A REMO REMITUM. OMNIA ERGO QUAE AD ALIQUID DICUNTUR, SI CONVENIENTER ASSIGNENTUR, AD CONVERTENTIA DICUNTUR. Quoniam sunt quae ita dicuntur ad aliquid, ut nisi convenienter aptentur conversio nulla sit, in omnibus autem ad aliquid conversionem exspectari necesse est, quae sit haec convenientia, et quemadmodum assignari relationes oporteat, ipse demonstrat. Si quid enim dicitur ad aliquid quod converti non possit, ab ipso quod dicitur si denominatio fit, mox convertitur: ut ala dicitur avis, et recta quidem est haec praedicatio sed ad naturam relationis incongrua. Nunc igitur quoniam dici non potest avis alae, dicitur autem ala avis, ab ipsa praedicatione, quae ad aliud praedicatur, si denominatio fit, mox redit consueta conversio relativis. Nam cum dicitur ala avis, ut dicatur avis alae, inconveniens est; si vero ex ala fiat denominatio, ut dicatur ala alati, sic conversio manet. Alatum enim ala alatum esse dicimus, sicut alam alati esse alam. Et hoc idem in remo evenit. Nam quoniam remus navis dicitur, et remi navis ut sit ulla ratione convertitur, si ex remo sit denominatio, statim reddit ex more conversio. Dicimus enim esse remum remitae rei esse remum, et hoc illi convertitur. Remita enim res remo remita est. Ergo ex eo quod prius dicitur, nomen fingendum est, sicut ex eo quod est ala, quoniam prius ad avem non dicitur, quia avis ad alam non convertitur, denominatio facta est, ut diceretur alatum. Atque hoc est quod ait, si ab his quae prima sunt his ad quae convertuntur nomina ponantur. Prima namque praedicatio est ab ala. Dicimus enim alam avis, et hoc quaerimus ut ad alam praedicatio convertatur. Ergo ab eo quod prius dicitur, illi ad quod convertitur nomen fingendum est, ut ea quae prius dicitur ala, rei ad quam convertitur sic ut convenienter aptetur, fingendum est nomen alatum, quod ipsum ex ala denominatum est, atque hoc idem et in caeteris relativis licet intelligi. NAM SI AD QUODLIBET ALIUD ASSIGNENTUR ET NON AD ILLUD DICANTUR, NON CONVERTUNTUR. DICO AUTEM QUONIAM NEQUE IN HIS QUAE CONFESSE CONVERSIM DICUNTUR ET IN QUIBUS NOMEN EST POSITUM, NIHIL CONVERTITUR, SI AD ALIQUID EORUM QUAE SUNT ACCIDENTIA ASSIGNETUR ET NON AD ILLUD DICATUR; UT SERUUS SI NON DOMINI ASSIGNETUR SED HOMINIS VEL BIPEDIS VEL ALICUIUS TALIUM, NON CONVERTITUR (NON ENIM ERIT CONVENIENS ASSIGNATIO). Aliud quoque argumentum dedit, si relatione convenieiiter non reddantur, non posse converti. Fortasse enim quis dicat alam et caput non esse ad 226B aliquid: quod si quis hoc quoque concedat, illud tamen nullus negare poterit, quin seruus aut filius semper ad aliud praedicentur. Ergo in hac quoque re, quas confessae relativa est, perit relationis propria conversio, si non convenienter et ad illud ad quod proprie dicitur assignetur. Nam cum sit ad aliquid seruus, nisi domini reddatur, id est, ad id ad quod convenienter dicitur, nulla hac ratione conversio est. Dicatur ergo seruus hominis, vel seruus bipedis, non convertitur, ut dicat quis bipedem esse serui, aut hominem esse serui. Eodem quoque modo de filio. Ergo quaecumque sunt extrinsecus, si ad ea id quod est ad aliquid praedicetur, nulla conversio est. Quod autem ait accidentia, non quod homo sit accidens, aut bipes, differentia hominis accidenter insit sed interdum consuetudinis Aristotelicae est, quae secundo loco et extrinsecus praedicantur, dicere secundum accidens praedicari. Seruus autem prius ad hominem est, secundo vero loco ad hominem. Idcirco enim quod dominus homo est, ideo seruus ad hominem dicitur. Et idcirco quia dominus bipes est, ideo seruus bipedis dicitur. Ergo secundum accidens dixit secundo loco, volens ostendere extraneam et non convenientem fieri praedicationem, si quis ad hominem vel bipedem servam et non ad dominum referat. Manifestum igitur est quoniam in bis quoque quae confessa, sunt ad aliquid, et in quibus nomina sunt. Nomen enim et serui et domini in usu est, non quemadmodum in remo aut in ala, ubi neque alatum neque remitum nomen fuit, nisi ipse fingeret Aristoteles. Cum ergo haec ita sint, manifestum est quoniam si non convenienter aptarentur, conversionem praedicatio non teneret. AMPLIUS, SI CONVENIENTER ASSIGNETUR AD ID QUOD DICITUR, OMNIBUS ALIIS CIRCUMSCRIPTIS QUAECUMQUE ACCIDENTIA SUNT, RELICTO VERO SOLO ILLO AD QUOD ASSIGNATUM EST, SEMPER AD IPSUM DICETUR; UT SI SERUUS AD DOMINUM DICITUR, CIRCUMSCRIPTIS OMNIBUS QUAE SUNT ACCIDENTIA DOMINO, UT ESSE BIPEDEM VEL SCIENTIAE SUSCEPTIBILEM VEL HOMINEM, RELICTO VERO SOLO DOMINUM ESSE, SEMPER SERUUS AD ILLUD DICETUR; SERUUS ENIM DOMINI SERUUS DICITUR. SI AUTEM NON CONVENIENTER REDDATUR AD ID QUOD DICITUR CIRCUMSCRIPTIS OMNIBUS ALIIS, RELICTO VERO SOLO AD QUOD REDDITUM EST, NON DICETUR AD ILLUD; ASSIGNETUR ENIM SERUUS HOMINIS 227A ET ALA AVIS, ET CIRCUMSCRIBATUR AB HOMINE ESSE DOMINUM; NON ENIM IAM SERUUS AD HOMINEM DICITUR (CUM ENIM DOMINUS NON SIT, SERUUS NON EST); SIMILITER AUTEM ET DE AVI, CIRCUMSCRIBATUR ALATAM ESSE; NON ENIM IAM ERIT ALA AD ALIQUID (CUM ENIM NON SIT ALATUM, NEC ALA ERIT ALICUIUS). QUARE OPORTET ASSIGNARE AD ID QUOD CONVENIENTER DICITUR; ET SI SIT NOMEN POSITUM, FACILIS ERIT ASSIGNATIO; SI AUTEM NON SIT, FORTASSE ERIT NECESSARIUM NOMEN FINGERE. QUOD SI ITA REDDANTUR, MANIFESTUM EST QUONIAM OMNIA RELATIVA CONVERSIM DICUNTUR. Aliud quoque validum addidit argumentum in omni secundum ad aliquid, praedicatione solam esse assignationis convenientiam requirendam. Quo enim permanente cunctis aliis pereuntibus relativorum praedicatio constat, et quo pereunte cunctis aliis permanentibus, ad aliquid praedicatio non manet, illud est ad quod convenienter nominis relatio referatur. Qui enim dominus est, idem ei homo est, idemque bipes, idem quoque scientiae perceptibilis. Ad quodlibet igitur horum seruus non praedicabitur, si dominus non sit; quod si dominus sit, etiamsi quodlibet horum pereat, nihil impedit praedicationem. Praedicetur enim seruus ad dominum, et ab eo caetera perimantur. Pereant enim ab eo quod est homo, ac bipes, quod scientiae perceptibilis, his omnibus pereuntibus, dominus solus permaneat; caeteris igitur pereuntibus, seruus tamen nihilominus dicitur ad dominum, ad hominem vero non dicitur, pereunte enim domini nomine, serui ad hominem nulla praedicatio est, quod si ad dominum seruus non referatur, pereatque domini nomen, omnibus aliis manentibus, non erit praedicatio. Auferatur enim dominus maneat homo, et bipes, et scientiae perceptibilis, non potest dici seruus hominis, vel seruus bipedio. Domino enim non manente seruus interit: quare manente domino ad quod seruus convenienter aptatur, cunctis aliis pereuntibus, praedicatio manet; sublato vero domino, ad quem est conveniens praedicatio, cunctis aliis manentibus praedicatio non est. Eodem modo etiam de ala; nisi enim ad alatum referatur, cunctis aliis manentibus integra praedicatio non est. Adeo non solum non convertitur sed nec praedicatio ulla erit, nisi relatio ei ad quod convenienter dicitur assignetur. Simul etiam haec quoque ars est et via noscendi, cum in naturamulta sunt, ad quod potissimum relatio praedicetur. Nam cum in domino sit, et homo, et animal, et disciplinae perceptibile, et bipes, in seruo quoque idem, ad quod horum aut domini nomen aut serui referre possimus, sic ostenditur. Qua enim re manente sublatis caeteris praedicatio valet, et qua re sublata creteris manentibus, intercipitur praedicatio ad illud relatio rectissime praedicatur. His igitur positis totius argumenti vim sententiumque concludit, ait enim: omnia quaecumque ad aliquid sunt aequa praedicatione converti: hoc autem huiusmodi est. Quaecumque enim ad se invicem aequaliter praedicantur, et conversione facta retorquentur, illa aequali natura et dimensione fundata sunt, ut sunt propria et species. Relativa quoque ut convertantur, aequalia esse oportet. Nam si una res amplior, alia fuerit minor, conversionem non habent, nam in eo quod est ala avis, minus est avis ala, multa enim sunt quae alas habent, et aves non sunt, atque ideo conversio non fit. Et in eo quod est remus navis, maior est navis remo, multae enim naves sunt quarum remi non sunt; quare in his nulla potest esse conversio. Si vero sint aequalia ut filius alque pater, conversio non fugit. Nunquam enim est filius nisi patris, et rursus nunquam pater est nisi filii. Quocirca aequalia esse oportet quaecumque ad aliquid praedicantur. Horum vero si nomen sit pusitum, positis nominibus uti oportet. Si vero nomen positum non sit, ex his quae in prima praedicatione sunt (ut superius dictum est) nomen oportet effigere. Quod si ita reddantur ut omne ad aliquid convenienter ad quod dicitur praedicetur, et aequalis erit praedicatio, et mox conversionis reciproca natura subsequitur. Constat igitur omnia relativa ad convertentia dici. His aliud proprium iungit. VIDETUR AUTEM AD ALIQUID SIMUL ESSE NATURA. ET IN ALIIS QUIDEM PLURIBUS VERUM EST; SIMUL ENIM EST DUPLUM ET DIMIDIUM, ET CUM SIT DIMIDIUM DUPLUM EST, ET CUM SIT SERUUS DOMINUS EST; SIMILITER AUTEM HIS ET ALIA. SIMUL AUTEM HAEC AUFERUNT SESE INVICEM; SI ENIM NON SIT DUPLUM NON EST DIMIDIUM, ET SI NON SIT DIMIDIUM DUPLUM NON EST; SIMILITER ET IN ALIIS QUAECUMQUE TALIA SUNT. Illa simul esse dicuntur quaecumque talia sunt, ut uno posito quolibet aliud necessario subsequatur, st uno quolibet perempto aliud modis omnibus interimatur, ut pater et filius. Nam cum pater est, filium quoque esse necesse est; cum sit filius, pater est. Rursus si pereat filius, patrem quoque perire manifestum est, non quod pareat ipsa substantia, ut pereunte Hectore Priamus pereat sed perit ipsa relatio. Ergo quoniam vel interempto patris nomine, filii nomen perit, sublato quoque filli nomine nomen patris perit. Posito etiam patre in substantiaque constituto, filii quoque nomen infertur, et posito filii nomine sequitur patris et a patris nomine nunquam separatur, idcirco pater et filius simul esse dicuntur. Ergo simul ea sunt quae se invicem vel interimunt vel inferunt, et de his quidem ipse posterius tractat. Nunc autem hoc quoque inesse relativis exposuit, dicens relativis quoque esse ut simul sint; nam cum duplum sit, dimidium est, et cum dimidium, duplum. Huius autem argumentum est, quod interempto duplo dimidium perit. Rursus quoque duplo constituto, dimidium constituitur. Igitur quoniam duplum atque dimidium relativa sunt, et haec simul sunt natura, id est ipsa essentia, et hoc manifestum est quoque relativis accidere, ut simul natura ease videantur. Idem quoque est in eo quod est seruus et dominus. Nam quoniam alterutris interemptis uterque deperit, et alterutro constituto uterque subsistit, constat seruum atque dominum cum sint ad aliquid simul esse natura. Sed haac ita sunt, ut sint quidem in relativis sed omnibus his quae sunt ad aliquid non aequentur. Sunt enim quaedam relativa quorum unum prius natura sit, quod ipse rursus adiecit. NON AUTEM IN OMNIBUS RELATIVIS VERUM VIDETUR ESSE SIMUL NATURALITER; SCIBILE ENIM SCIENTIA PRIUS ESSE VIDEBITUR; NAMQUE IN PLURIBUS SUBSISTENTIBUS IAM REBUS SCIENTIAS ACCIPIMUS; IN PAUCIS ENIM VEL IN NULLIS HOC QUISQUE PERSPICIET, SIMUL CUM SCIBILI SCIENTIAM FACTAM. Proposuit non in omnibus relativis esse hoc, ut videantur simul esse natura; hoc autem probat ex his, quod quoniam scientia ad aliquid est (scibilis enim rei scientia dicitur), non poterit esse scientia, nisi sit res aliqua quae sciri possit. Hanc autem primam esse necesse est, ut in matheseos disciplina. 229B Scimus enim triangulum tres interiores angulos duobus rectis angulis aequos habere. Unde necesse est prius fuisse quod sciri posset, postea vero ad hanc rem aptam fuisse notitiam. Atque hoc est quod ait: NAMQUE IN PLURIBUS SUBSISTENTIBUS REBUS SCIENTIAS ACCIPIMUS. Prius enim rebus constitutis et quasi praepositis scientiae ratio sequitur. Quare non est in omnibus relativis simul esse natura. Nam cum scientia et scibile relativa sint, antiquius est scibile quam scientia. Quod vero interposuit, in pauois enim vel nullis hoc quis perspiciet simul cum scibili scientiam factam, tale est. Quasdam namque res animus sibi ipse confingit, ut chimeram, vel centaurum, vel alia huiusmodi, quae tunc sciuntur, cum ea sibi animus finxerit. Tunc autem esse incipiunt, quando primum in 229C opinione versantur. Tunc igitur sciuntur, cum in opinione versata sint, et haec simul habent esse et sciri. Nam quoniam in opinione nascuntur, mox esse incipiunt sed cum in ratione sunt, tunc eorum scientia capitur. Igitur mox ut fuerint, mox sciuntur, et est eorum scientia cum eorumdem essentia coniuncta. Namque antequam chimera fingeretur, sicut ipsa in nulla opinione fuerat, ita quoque eius scientia non erat. Postquam vero ipsa animarum imaginatione constituta est, eius quoque cum ipsa imaginatione scientia consecuta est: atque ideo ait in paucis hoc posse perspici, ut simul cum scientia scibile sit, ut in hac eadem chimera, quae cum sit scibilis, cum scientia nata est. Sed quoniam nihil quod in substantia non permanet, neque in veritate consistit, sciri potest (scientia enim est rerum quae sunt comprehensio veritatis), et quidquid sibi animus flngit, vel imaginatione reperit, cum in substantia atque veritate constitutum non sit, illud posse sciri non dicitur, atque ideo non est eorum scientia ulla quae sola imaginatione subsistunt. Idcirco itaque dubitans dixit, in paucis enim vel nullis. Haec enim ipsa pauca ita quisque reperiet, ut si ad veram rationem examinationemque contenderit, nulla esse perpendat. Quod si quisquam chimerae aliqua esse scientiam dicat, quae non est, quamquam hoc falsum sit, tamen hoc quoque concesso pauca erunt in quibus scientia cum scibili simul natura sit. Multis enim antepositis et constitutis scientia nascitur. Quocirca non in omnibus relativis verum est, ut simul esse natura dicantur: et sicut falsum illud est, in nullis hoc esse relativis, ita falsum est rursus in omnibus. Sed hunc tractatum longius lexit. AMPLIUS SCIBILE SUBLATUM SIMUL AUFERT SCIENTIAM, SCIENTIA VERO NON SIMUL AUFERT SCIBILE; NAM, SI SCIBILE NON SIT, NON EST SCIENTIA, SI SCIENTIA VERO NON SIT, NIHIL PROHIBET ESSE SCIBILE; UT CIRCULI QUADRATURA SI EST SCIBILE, SCIENTIA QUIDEM EIUS NONDUM EST, ILLUD VERO SCIBILE EST. Diximus illa esse simul, quaecumque alterutro constituto, vel alterutro interempto, simul utraque constituerentur, vel etiam perimerentur. Constituto enim ut sit pater, constituetur esse filius, et pater simul infert substantiam filii. Eodem quoque modo filius simul infert vocabulum patris, non est enim filius nisi patris. Eodem quoque modo altero interempto utrumque perire necesse est, alterum autem altero prius multis dicitur modis; sed quod nunc quaerimus tale est. Nam priora illa esse dicuntur, quae ipsa quidem peremptares alias tollunt, ipsa vero illata atque constituta simul res alias non inferunt, ut est unus atque duo. Interempto enim uno, duo quoque pereunt. Unde enim est unius in duobus geminatio, si unus intereat? Constituto vero atque posito ut sit unus, nondum duo sunt. Nondum est enim facta unius geminatio. Ergo dicuntur illa priora esse quaecumque alia simul quidem illata non inferunt sed perimunt interempta. Scibile ergo et scientiam non esse simul illa res probat, quod si quis rem scibilem tollat, scientiam quoque sustulerit. Nulla potest enim scientia permanere, si res quae sciri possit intereat. At si scibile esse constituas, non omnino scientia consequitur. Infantibus enim ea nobis quae nunc novimus erant, et in suae naturae substantia permanebant sed eorum apud nos scientia non erat. Multae quoque sunt artes quas esse quidem in suae naturae ratione perspicimus, quarum neglectus scientiam sustulit. Multumque ego ipse iam metuo ne hoc verissime de omnibus studiis liberalibus dicatur. Quocirca si et scientiam sublatum scibile perimit, et illatum scibile scientiam non infert, neque constituit, prius est id quod sciri potest quam illud quod comprehendere videlicet atque complecti notitia. Ipse autem ad hanc rem obscurissimum commodavit exemplum. Solet enim in geometria huiusmodi esse propositio. Iubemur enim proposito quattuor laterum spatio, aequale triangulum constituere, et facimus hoc modo. Sit quattuor laterum spatium a b, oportet ergo a b spatio aequale triangulum constituere, et ut sit duplum a b spatio c d e f spalium. Ducatur angularis c t, dico quoniam c d f triangulum aequale est a b spatio, quoniam c d e f spatium duplum est a b spatio: ab igitur c d e f spatii medietas est, angularis enim f c totum c d e f spatium medium dividit. Quae autem eiusdem sunt media, sibi aequalia sunt, c d t igitur et c e f triangulum a b spatio aequale est. Proposito igitur spatio a b, aequum triangulum constitutum est c d f, quod oportebat facere. Eodem quoque modo quaesitum est si sit propositum circulo aequum fieri quadratum. Quadratum ergo est quod aequalibus lateribus omnes quattuor angulos aequos habet, id est rectos, et Aristotelis quidem temporibus non fuicse inventum videtur. Post vero repertum est, cuius quoniam longa demonstratio est, praetermittenda est. Atque hoc est quod ait: VELUT CIRCULI QUADRATURA: nam sicut manente quadrato, linea per obliquum ducta triangula figura producitur; ita circulo non mutato circumpositis angulis, qui et ipsius circuli laleribus; aequaliter diriguntur, quadrati forma consurgit, quod (ut potuimus) coniectura depinximus. Cum enim alicui circulo aequum quadratum constituitur, in quadraturam circuli illius mensura redigitur. Nunc ergo hoc est quod dicit: UT CIRCULI QUADRATURA, id est aequi quadrati ad circulum constitutio si fieri potest, et si res est quae sciri possit, scientia quidem eius nondum inventa est. Nondum enim quisquam sub Aristotele equum quadratum circulo constituerat. Quod si est aliqua eius scientia quae nondum reperta est, certe prius est quod sciri possit, post vero scientia. Nam cum posset Aristotele vivo sciri circuli quadratura, nulla tamen adhuc eius scientia reperta est, atque ideo prius erat quod sciri posset, quam ipsius rei ulla notitia. AMPLIUS ANIMALI QUIDEM SUBLATO NON EST SCIENTIA, SCIBILIUM VERO PLURIMA ESSE CONTINGIT. Addit aliud validius argumentum, prius esse scibile scientia. Illud enim notum est si per desidiam disciplina depereat, interire quidem scientiam sed scibile permanere. Scibile autem dico quod sciri possit. Quod si omnino animal non sit, cum quis scire possit omnino non fuerit, scientia quidem ipsa funditus interibit: nihil tamen probibet esse ea quae permanente animali possit inquirentis animus scientim ratione complecti. SIMILITER AUTEM HIS SESE HABENT ET QUAE IN SENSU SUNT; SENSIBILE ENIM PRIUS SENSU ESSE VIDETUR; SUBLATUM ENIM SENSIBILE SIMUL AUFERT SENSUM, SENSUS VERO SENSIBILE NON SIMUL AUFERT. SENSUS ENIM CIRCA CORPUS ET IN CORPORE SUNT; SENSIBILI ERGO SUBLATO AUFERTUR CORPUS (SENSIBILIUM ENIM ET CORPUS EST), CUM AUTEM CORPUS NON SIT SUBLATUS EST SENSUS; QUARE SIMUL AUFERT SENSIBILE SENSUM. SENSUS VERO SENSIBILE NON; SUBLATO ENIM ANIMALI SUBLATUS EST SENSUS, SENSIBILE AUTEM PERMANET, UT CORPUS, CALIDUM, DULCE, AMARUM, ET ALIA OMNIA QUAECUMQUE SUNT SENSIBILIA. Id namque proponit sensibus inveniri. Dicit enim sensu prius esse sensibile, quod communi priorum definitione probabile esse constituit. Dictum est namque illa esse priora quae simul quidem interempta perimerent, non autem simul aliis inferemptis ipsa deperire, ut orbem solis prius dicimus proprio lumine, Sublato enim orbe, lumen illud quod ab eo est penitus non manebit; subluto lumine solis, orbis manebit. Ita quoque nunc in sensibilibus, atque in ipso sensu esse proposuit, sublato quod sentiri possit, sensus omnino sublatus est. Neque enim esse poterit sensus, cum quod possit sentire non invenit. Quod si sensus omnino depereat, sensibile permanebit; et hoc evidentibus firmat exemplis. Nam cum ea quae sunt in rebus, vel incorporea sint, vel certe corporea, et quidquid ad corporis materiam referri potest, hoc sensuum varietati subiaceat, quidquid ad incorporalia intellectus ratione et speculatione teneatur. Cum sit sensus omnis in corpore, si corpus intereat, cum omnino corpus non sit, quoniam quae sunt incorporea sentiri non possunt, et quae sentiri poterant interempta sunt, omnino sensus euertitur. Sed si sensus auferatur, sensibilia permanebunt: et quoniam sensus animalium effectivus est, aequa est utrorumque perditio; sive enim sustuleris animal, sensus peribit, sive sensus euertantur, animalia quoque sublata sunt. Sed euersis atque interemptis animalibus cum propriis sensibus, permanent corpora quae anima non utuntur, quod si sublatis animalibus sensibusque deperditis, corpora inanimata subsistunt, cum corpora sint quae sentiri possunt, animalia quae sentire valeant si interempta sint, manente sensibili sensus euersus est. Non igitur sicut sensibilis interemptio sensus interimit, sic sensuum perditionem exstinctio sensibilium comitatur. Id vero etiam hoc probabitur argumento, ante enim quam actu ipso aliquid sentiamus, sensus non est. Nam priusquam dulce aliquid degustemus, gustatio ipsa dulcedinis non est; quod autem gustari possit, id est, mel, vel quodlibet aliud propriae naturae ratione consistit. Quocirca prius esse quod sentiri possit, post vero sensus Aristotele auctore firmatur. AMPLIUS SENSUS QUIDEM SIMUL CUM SENSATO FIT (SIMUL ENIM ANIMAL FIT ET SENSUS), SENSIBILE VERO ANTE EST 232D QUAM ESSET SENSUS (IGNIS ENIM ET AQUA ET ALIA HUIUSMODI, EX QUIBUS IPSUM ANIMAL CONSTAT, ANTE SUNT QUAM ANIMAL SIT OMNINO VEL SENSUS); QUARE PRIUS QUAM SENSUS SENSIBILE ESSE VIDEBITUR. In compositis rebus atque ex aliis iunctis priores sunt hae res quae componunt aliquid ipsa substantia quam componunt. Namque cum corpus animalis sit ex igne, aere, aqua et terra, priora haec esse necesse est quam ipsum sit animal quod illa elementa coniungunt. Hoc quoque etiam in aliis patet, nam cum sit liber ex versibus, prior est versuum natura quam libri. Cumque versus constet verbis atque nominibus, et caeteris quas grammatici partes orationis vocant, haec ex quibus ipse versus constat versu ipso 233A priora esse necesse est. Quocirca sensus quoque ipsis, iam compositis animalibus supervenit. Nam cum animal constet ex quattuor elementis, et cum sensus semper naturam animalium comitetur, cum ipsis animalibus sensus fieri et nasci necesse est. Quodsi cum animalibus, id est compositis rebus, sensus nascitur, sicut animali propria sunt ea ex quibus ipsum animal constat, sic quoque sensu qui cum animali nascitur, illa priora sunt, ex quibus animalis natura coniungitur. Coniungitur autem animal atque componitur ex quattuor elementis. Quattuor igitur elementa sensu priora sunt sed quattuor elementa corpora sunt, corpus vero omne sensibile est. Prius igitur sensibile quam sensus est. Sensus enim cum re composita nascitur, illa vero quae componunt et sensibilia sunt, et priora ipso composito. Universaliter enim si quae duae res sint simul, cum quaelibet res una earum prior sit, et altera prior erit, ut animal atque sensus, cum utraque simul sunt, simulque nascuntur, cum quattuor elementa quae sunt sensibilia priora sint quam animal, sensu quoque esse priora necesse est, quocirca conclusit dicens: QUARE PRIUS QUAM SENSUS SENSIBILE ESSE VIDETUR. Sed quidam, quorum Porphyrius quoque unus est, astruunt in omnibus verum esse relativis, ut simul natura sint, veluti ipsum quoque sensum et scientiam non praecedere scibile atque sensibile sed simul esse, quam quoniam brevis est oratio, non grauabor opponere. Ait enim: Si cuiuslibet scientia non sit, ipsum quod per se poterit permanere scibile esse non poterit, ut si formarum scientia pereat, ipsae fortasse formae permaneant, 233C atque in priore natura consistant, scibiles vero non sint. Cum enim scientia quae illud comprehendere possit, non sit, ipsa quoque sciri non potest res. Namque omnis res scientia scitur, quae si non sit sciri non possit. Porro autem res quae sciri non potest scibilis non est. Hoc idem de sensu gustantis si gustus enim pereat, mel forsitan permanebit, gustabile autem non erit. Ita quoque omnino si sensus pereat, res quidem quae sentiri poterant sint, sensibiles vero non sint sensu pereunte. Et fortasse neque scientia neque sensus secundum sentientes speculandus est sed secundum ipsam naturam quae sensu valeat comprehendi. Namque res quaecumque per naturam sensibilis est, eam quoque in natura sua, proprium sensum quo sentiri possit, habere necesse est. 233D Et quodcumque sciri potest per naturam, nunquam possit addisci, nisi quaedam eius in natura scientia versaretur. Haec Porphyrius. Sed nos ad Aristotelis ordinem textumque veniamus. Namque ille adiecit quoque alias quaestiones. HABET AUTEM DUBITATIONEM AN ULLA SUBSTANTIA AD ALIQUID DICATUR, QUEMADMODUM VIDETUR, AN HOC QUIDEM CONTINGIT SECUNDUM QUASDAM SECUNDARUM SUBSTANTIARUM. NAM IN PRIMIS QUIDEM SUBSTANTIIS VERUM EST; NAM NEQUE TOTAE NEQUE PARTES AD ALIQUID DICUNTUR; NAM ALIQUIS HOMO NON DICITUR ALICUIUS ALIQUIS HOMO, NEQUE ALIQUIS BOS ALICUIUS ALIQUIS BOS. SIMILITER AUTEM ET PARTES; QUAEDAM ENIM MANUS NON DICITUR ALICUIUS QUAEDAM MANUS SED ALICUIUS 234A MANUS, ET QUODDAM CAPUT NON DICITUR ALICUIUS QUODDAM CAPUT SED ALICUIUS CAPUT. SIMILITER AUTEM ET IN SECUNDIS SUBSTANTIIS, ATQUE HOC QUIDEM IN PLURIBUS; UT HOMO NON DICITUR ALICUIUS HOMO, NEC BOS ALICUIUS BOS, NEC LIGNUM ALICUIUS LIGNUM SED ALICUIUS POSSESSIO DICITUR. ATQUE IN HUIUSMODI QUIDEM MANIFESTUM EST QUONIAM NON EST AD ALIQUID; IN ALIQUIBUS VERO SECUNDIS SUBSTANTIIS HABET ALIQUAM DUBITATIONEM; UT CAPUT ALICUIUS CAPUT DICITUR ET MANUS ALICUIUS MANUS DICITUR ET SINGULA HUIUSMODI; QUARE HAEC ESSE FORTASSE AD ALIQUID VIDEBUNTUR. Contra ea quae superius disputata sunt huiusmodi nodum quaestionis opposuit, quoniam enim prima definitio relativorum fuerat, illa esse relativa quaecumque hoc ipsum quod essent aliorum dicerentur, secundum hanc definitionem possunt quaedam substantiae videri esse relativae: quod si sit, substantiae in definitionem accidentium transeunt. Nam cum sint accidentia relativa, si quas substantias relativas esse concedimus, in accidentium numero ponendas esse censebimus sed hoc contrarium est. Si enim substantia in subiecto non est, accidens autem in subiecto est, qui fieri potest ut idem et in subiecto sit et in subiecto non sit? Utrum autem possit quaedam substantia accidentium suscipere rationem, hoc modo quaerendum est. Primae namque substantiae ipsae quidem ad aliquid non dicuntur, neque partes primarum substantiarum quas ipsas quoque in primis substantiis numeramus. Socrates enim non dicitur alicuius aliquis Socrates, nec homo alicuius aliquis homo, nec bos alicuius aliquis bos, neque partes primarum substantiarum quae ipsae quoque sunt primae substantiae. Caput enim non dicitur alicuius aliquod caput sed tantum alicuius caput, et manus non dicitur alicuius aliqua manus sed tantum alicuius manus. Quare neque primae substantiae, neque primarum substantiarum partes ad relationem dici poterunt. Quod si secundas quoque substantias speculemur, nec ipsae quoque ad aliquid dicentur. Neque enim dicitur animal alicuius esse animal, aut homo alicuius esse homo. Quod si quis dicat posse esse animal alicuius, ut equum meum, vel quodlibet aliud, non in eo quod animal est sed in eo quod est possessio dicitur alicuius, et sic non dicitur animal alicuius animal sed animalis possessio, alicuius possessio. Ergo 234D neque primae substantiae, neque partes primarum substantiarum, neque secundae substantiae ad aliquid dicuntur. Partes autem secundarum substantiarum ad aliquid hoc ipsum quod sunt dicuntur. Caput enim alicuius caput dicitur, si quidem capitati caput dicemus, et manus alicuius manus. Si quidem ex manu nomen fingere volumus, ad quod manus referri possit, sicut caput ad capitatum, et in aliis quidem rebus eodem modo. Sed si partes secundarum substantiarum accidentes sint, et ipsae secundae substantiae accidentes erunt, aut si hoc non placet, constabunt secundae substantiae ex partibus accidentibus, quod fieri nequit. Quid igitur dicendum est? aut enim definitio relativorum reprehendenda est, aut aliter soluenda dubietas. Sed posita atque constituta priori'definitione, quae dicit illa esse relativa quae id quod sunt aliorum dicuntur, hic quaestionis nodus solvi non poterit, quod ipse Aristoteles hac adiunctione testatur. SI IGITUR SUFFICIENTER EORUM QUAE SUNT AD ALIQUID DEFINITIO ASSIGNATA EST, AUT NIMIS DIFFICILE AUT IMPOSSIBILE EST SOLVERE QUONIAM NULLA SUBSTANTIA EORUM QUAE SUNT AD ALIQUID DICITUR; SI AUTEM NON SUFFICIENTER SED SUNT AD ALIQUID QUIBUS HOC IPSUM ESSE EST AD ALIQUID QUODAM MODO HABERE, FORTASSE ALIQUID CONTRA ISTA DICETUR. PRIOR VERO DEFINITIO SEQUITUR QUIDEM OMNIA RELATIVA, NON TAMEN HOC EIS EST QUOD SINT AD ALIQUID QUOD EA IPSA QUAE SUNT ALIORUM DICUNTUR. Proposita ergo atque firmata priore relativorum definitione difficile defendi poterit, aut fortasse nunquam, quasdam substantias non esse relativas. Nam si ad aliquid illa sunt, quaecumque id quod sunt aliorum dicuntur, ut id quod est caput capitati dicitur caput, habebit igitur substantia quae est caput ad aliquid relationem, et ita erit substantia relativa atque accidens, quod est impossibile. Quare quoniam proposita atque constituta priore definitione haec incommoditas in dispositione consequitur, ut constet ratio non integrae definitionis, assignatio permPombaur. Ait enim non esse integram definitionem quae supra sit reddita, nec magis illa esse ad aliquid, quae id quod sunt aliorum dicuntur, potiusquam ea quibus ipsum esse est ad aliquid quodammodo se habere. Sed fortasse videatur quibusdam inconsulte legentibus et minime considerantibus, id quod definiri 235C oportuerat, hoc in definitione esse sumptum, quod est vitiosissimum. Si enim idcirco definitio sumitur, ut res de qua quaeritur assignetur, quae magis est apertior definitio, si re ipsa quam definit in assignatione definitionis utatur? Definitio namque idcirco redditur, ut res de cuius quidem esse dubitatur, definitione patefiat. Quod si rem ipsamquam definit, in definitione protulerit, nihilo planior definitio sit, ut si quis hominem definire volens dicat, hoc ipsum esse hominem quod hominem. Ita quoque non considerantibus, Aristoteles relativorum definitionem reddidisse videbitur. Ait enim esse ad aliquid, quibus hoc ipsum esse est ad aliquid quodammodo se habere, ac si diceret: Ea sunt ad aliquid, quae se ad aliquid quodammodo habent. Sed minutius atque scutius considerantibus, vis integra definitionis prompte atque veraciter apparebit; non enim in eo quod est dici, ad aliquid consideramus sed in eo quod est esse; ea namque sunt relativa, quae in quadam comparatione et relationis habitudine consideramus, ut quaternarius numerus, et hoc ipsum quod est esse dicitur, id est quattuor, et aliud quoddam, id est duplum, ut si ad binarium conferatur. Sed quod de quaternario numero dicimus, quaternarium hoc ad ipsius quaternarii numeri naturam refertur. Quod vero duplum, non est hoc quaternarii sed duorum ad quod duplum dicitur, et ad quod propria relatione duplum est. Binarius quoque numerus et binarius est, et medietas, binarius quidem secundum suam naturam, medietas vero secundum quaternarius relationem. Quocirca in comparatione quadam atque in habitudine ea quae sunt ad aliquid speculamur; quaternarius enim in eo quod quaternarius est ad aliquid non dicitur, in eo vero quod est duplus, duorum relativus est, scilicet ad binarium comparatus. Binarius quoque in eo quod sunt duo, ad aliquid non refertur sed in eo quod est medietas, scilicet ad quaternarium comparatus. Ergo, ut sit duplus quaternarius, non duobus sed medietate eget, ut si medietas biniarius, non quaternario sed duplo opus est. Videsne ut habitudine quadam et comparatione res aliud in natura retinentes, aliud tamen ad se invicem sint? et hoc non ex propria sed ex invicem natura mutuentur, nam quod est duplus numerus ex medio trahit, quod est medietas ex duplo, atque hoc iis quae sunt ad aliquid extra evenit, et ideo nihil patientibus neque permutatis ipsis quae ad aliquid referuntur, ipsa ad aliquid fiunt, nihil enim permutato de quaternario duplus ipse est, sit ad binarium referatur, et nihil de binario permutato, medietas est binarius, si ad quaternarium dicitur. Ergo relativorum hoc est esse, id est haec eorum natura atque substantia est, ut id quod sunt ad aliquid referantur, id est non solum referri dicantur sed etiam referuntur. Atque hoc est quod ait sed sunt ad aliquid quibus hoc ipsum esse est ad aliquid quodammodo se babere, ac si diceret quorum substantia est ad aliquid aliud referri, et qua ita sunt ut ipsa id quod sunt ad aliud referantur, et esse eorum sit ad aliquid aliud referri, sed non omnia quae dicuntur ad aliud, et esse de alio mutuantur. Illa namque definitio prior, maius est, definitionem namque relativorum supergressa est, includit enim ea quoque quae relativa non sunt, et quemadmodum hominem cum dico, mortalem eum esse necesse est, cum dico mortalem, non necesse est esse hominem, ita quoque ea quae hoc ipsum quod sunt ex altero trahunt, et esse habent ad alterius relationem, et esse suum ad alterius referunt nuncupationem. Quae vero ad aliud tantum dicuntur, non necesse est, ut esse suum ad aliquid habeant relatum, quo posteriorem definitionem suscipiant, et ista sententia breviter includatur, ut quaecumque hanc definitionem susceperint, ut hoc ipsum esse sit ad aliquid quodammodo se habere, habeant eam quoque definitionem, quae est relativa esse quaecumque 236D id quod sunt aliorum dicuntur, quae vero hanc habuerint definitionem illam non necessario habeant, ut ea quae sunt ad aliquid, etiam ad aliquid dicantur. Sed ea quae dicuntur ad aliquid, non omnino ad aliquid sint, quod si ista definitio posterior recipiatur, quae dicit ea esse ad aliquid, quibus hoc ipsum esse est ad aliquid quodammodo se habere, poterit superior solvi dubitatio, quod dicamus id quod ipse posteriore disputatione secutus est. Quod autem ait: Prior vero definitio sequitur quidem omnia relativa, non tamen hoc eis est esse, quod sint ad aliquid, quod ea ipsa quae sunt aliorum dicuntur, hoc est quod non idcirco aliquid relativum esse dicitur, quoniam alterius esse 237A dicitur. Sed tunc merito res aliqua relationis nomine continebitur, quoties non solum ad aliquid dicitur sed hoc ipsum esse eius ad aliquid est quodammodo se habere. Quare quid hanc definitionem proprium consequatur, ipse addidit. EX HIS ERGO MANIFESTUM EST QUOD, SI QUIS ALIQUID EORUM QUAE SUNT AD ALIQUID DEFINITE SCIET, ET ILLUD AD QUOD DICITUR DEFINITE SCITURUS EST. SI MANIFESTUM QUIDEM ETIAM EX IPSO EST; NAM SI QUIS NOVIT QUONIAM HOC EORUM QUAE SUNT AD ALIQUID EST, RELATIVIS AUTEM HOC EST ESSE, AD ALIQUID QUODAMMODO HABERE, ET ILLUD NOVIT AD QUOD HOC ALIQUO MODO HABET. Proprium relativis secundum eam quae superius dicta est definitionem hoc esse confirmat, quod si quis id quod est ad aliquid definite scit, quoniam 237B relativam est, et illud ad quod referri potest, definite sciturus est quid sit, nam relativa easunt quibus hoc est esse ad aliquid quodammodo se habere, quoniam ut sit quaternarius duplum a binario trahit. Si quis novit esse quaternarium numerum duplum, et binarium necessario sciturus est esse dimidium, ad quem quaternarius duplus est fieri; enim nullo modo potest, ut cum quis noverit aliquam rem esse relativam definite, non illud quoque sciat ad quod illa res dicitur definite; huius autem rei una probatio est quae ex definitione venit. Definita enim sunt illa esse ad aliquid, quorum ea esset substantia, ut quodammodo se ad aliquid haberent, quod si scio quaternarium numerum esse duplum, eo quod ad binarium quodammodo coniungatur, nullus quaternarium duplum 237C esse poterit scire, nisi qui sciet medietatem esse binarium, et hoc quidem in omnibus consideretur. Nam si nesciat quis ad quid aliquid referatur eorum quae relativa sunt, illud quoque ignorabit, utrum ommino ad aliquid referatur, quod his verbis Aristoteles dicit: NAM SI OMNINO NESCIT AD QUOD ALIQUO MODO HABET, NEC SI AD ALIQUID QUODAMMODO HABET SCITURUS EST. ET IN PARTICULARIBUS HOC MANIFESTUM EST; UT, SI HOC AD ALIQUID SCIT DEFINITE QUONIAM DUPLUM EST, ET CUIUS DUPLUM EST DEFINITE NOVIT (NAM SI NULLIUS DEFINITE NOVIT ILLUD ESSE DUPLUM, NEC SI OMNINO DUPLUM EST NOVIT); SIMILITER AUTEM ET HOC AD ALIQUID SI NOVIT QUONIAM MELIUS EST, ET QUO MELIUS ERIT DEFINITE EUM SCIRE NECESSE EST PROPTER HAEC IPSA QUAE DICTA SUNT (NON AUTEM INFINITE QUONIAM HOC EST PEIORE MELIUS, OPINIO ENIM IAM FIT HUIUSMODI, NON SCIENTIA; NEQUE ENIM SCIET INTEGRE QUONIAM EST PEIORE MELIUS; NAM FORTASSE CONTINGIT NIHIL EO ESSE PEIUS); QUARE MANIFESTUM EST QUONIAM NECESSE EST QUOD QUIS NOVERIT EORUM QUAE SUNT AD ALIQUID DEFINITE, ETIAM ILLUD AD QUOD DICITUR SCITURUM ESSE DEFINITE.Huius quoque rei exempla persequitur dicens: Si duplum ad aliquid esse novimus, scimus quoque id cuius duplum est; quod si nescimus id cuius est duplum, duplum autem esse cuiuslibet rei ex hoc est, quod ei sit medietas, ipsam quoque rem quae dupla sit, utrum dupla sit scire non possumus. Si igitur definite novimus quamlibet illam rem esse duplam, etiam cuius dupla est definite nos scire necesse est. Ut si novit quis Anchisem patrem definite esse Aeneae, et Aeneam definite filium esse agnoscet, vel si indefinite novit quoniam pater est, indefinite etiam sciturus est quoniam filii pater est. Et rursus si Aeneam quis indefinite novit quoniam filius est, sciturus quoque est indefinite quoniam patris est filius. Manifestum est ergo quoniam ea quae sunt ad aliquid, si definite ad aliquid esse sciantur, etiam illud definite sciendum est ad quod illa referuntur. Quod in substantiis non eodem modo esse Aristotele probamus auctore, qui huius quaestionis serierm ita concludit. CAPUT VERO ET MANUM ET EORUM SINGULA QUAE SUBSTANTIAE SUNT, HOC IPSUM QUIDEM QUOD SUNT POTEST SCIRI DEFINITE, AD QUOD AUTEM DICANTUR NON NECESSE EST; CUIUS ENIM HOC CAPUT VEL CUIUS HAEC MANUS NON EST 238B DICERE DEFINITE; QUARE HAEC NON ERUNT EORUM QUAE SUNT AD ALIQUID; QUOD SI NON SUNT EORUM QUAE SUNT AD ALIQUID, VERUM ERIT NULLAM ESSE SUBSTANTIAM RELATIVAM In capite, inquit, et in manu, et in aliis substantiis non est verum, quoniam si quis aliquid horum alicuius esse novit, et ad aliquid aliud referri, idcirco et ad quam referatur definite scituras est. Si quis enim operto capite atque omnibus membris manum foras exerat, manifestum est quoniam manus illa alicuius manus est, cuius autem manus sit, dici definite non potest. Similiter quoque opertis oculis, facieque velata si cuiuslibet caput aspicias, illud quidem caput alicuius esse non dubitas, cuius autem sit definite non proferes. Quare quoniam haec huiusmodi sunt, ut si quis ea definite sciat esse alicuius, cuius sint, definite scire non poterit, a relativorum definitione, quorum si una res quaelibet definite sciatur esse ad aliquid, illa quoque res ad quam dicitur, definite scitur, substantiae segregantur. Subiiciendum tamen est illud quoque, quod omnino verum est, in definitionibus rem ipsam quae diflinitur sumi non oportere. Multa enim sunt quae aliter proferuntur et definiuntur, et aliter accipiuntur, ut si quis dicat album esse colorem nigro contrarium, potest hoc et in corpore accipi, namque et color album dicitur, et corpus quod albo participat, album nominatur. Quocirca ne quis pPomba tale album esse definitum, quod ad participationem albi et corporis referatur, ita dicendum est: Album est quod cum in aliquibus est, tum color nigro contrarium. Atque ita rem ipsam in sua definitione sumimus, quod scilicet Aristoteles, id est rem ipsam qua definitur in definitione sumi non oportere, inter verisimilia topicorum posuit argumenta. Nunc autem post relativorum disputationem, ad maiorem nos de his rebus tractatum studiosus doctor hortatur, dicene: FORTASSE AUTEM DIFFICILE SIT DE HUIUSMODI REBUS CONFIDENTER DECLARARE NISI SAEPIUS PERTRACTATA SINT; DUBITARE AUTEM DE SINGULIS NON ERIT INUTILE. Quod scilicet nunquam diceret, nisi nos ad maiorem acuminis exercitationem considerationemque reuocaret. Quod quoniam eius est adhortatio, nos quoque in aliis de his rebus dubitationes solutionesque ponere minime grauabimur. Consueta in principio quaestio est cur post relationis predicamentum disputationem qualitatis aggressus est, quod nimis curiosum est. Mirabile enim fuerat cur post quantitatis ordinem non statim de qualilate coepisset sed quoniam quantitati quaedam relationis admiscuit, et disputationem de relatione continuavit, idcirco non est mirabile post expeditam relationis interpositionem ad qualitatis eum ordi nem reuertisse, quamquam etiam ex hoc quoque recta sit series. Nam post magnum paruumque statim proportio et quaedam ad aliud comparatio consequitur, ut sit aut maius aut minus, aut aequale vel inaequale, quae sunt ad aliquid. Post haec autem innasci quasque necesse est passiones, quae a qualitatis natura non discrepant, ut album, vel nigrum, vel calidum vel frigidum, vel quaecumque his sunt consimilia, quae praedicatio qualitatis includit. Est vero titulus huius propositi de quali et de qualitate. Quaeritur enim cur ei non aut de quali dixisse, aut de qualitate suffecerit, quod hoc modo solvitur. Dicimus enim quale non uno modo, qualitatem vero simpliciter. Quale enim dicimus et ipsam qualitatem, et illam rem quae qualitate illa participat, ut albedo quidem qualitas est, qui vero participat albedinem albus dicitur. Sed et albedinem ipsam communiter quale dicimus, id est ipsam proprie qualitatem, et album dicimus quale, illud scilicet quod superius comprehensa qualitate participat. Ita ergo et ipsam qualitatem et rem quae qualitate participat, qualia communiter appellamus, qualitas vero simpliciter 239C dicitur. Res enim ipsa quae participari potest, sola qualitas nominatur. Res vero quae participat, qualitatis vocabulo non tenetur, ut, albedo qualitas quidem est, albus vero qualitas non est. Differunt ergo hoc quod dicimus quale et qualitas, quod illud dupliciter, illa simpliciter appellatur. Quocirca quamquam quidam negent hunc titulum Aristotelis esse, idemque confirment posteriores adiectione signatum, nos tamen dicimus proprer quamdam nominum similitudinem demonstrandam utrumque posuisse, ut nihil distare videatur utrum quale an qualitas, id quod appositum est praedicamentum dicatur; quale enim ipsam aliquoties rem (ut diximus) qualitatemque significat. Sit ergo ex rebus sumpta definitio qualitatis. Quod vero inquam definitionem, quodque superius in aliis quoque praedicamentis, eodem sumus usi vocabulo, nullus arbitretur generalem me definitionem voluisse signare sed definitionis nomen in rem descriptionis accipiat. In his enim qua generalissima genera sunt, definitio quaeri non debet sed descriptio quaedam naturae, non enim potest inveniri definitio eius rei quae genus ipsa sit, et quae genus nullum habeat. Quocirca his propositis, atque antea constitutis, incipiendum est de qualitate. QUALITATEM VERO DICO SECUNDUM QUAM QUALES QUIDAM DICIMUR. Hic quaeritur cur omnium in disceptatione doctissimus tam culpabili qualitatem termino definitionis incluserit. Volentibus enim nobis quid sit qualitas scire, illa respondet: qualitas est secundum quam quales quidam dicuntur. Nihil enim minus erit obscurius atque ignorabilius quod ait: SECUNDUM QUAM QUALES DICUNTUR, quam si de ipsa sola qualitate dixisset. Nam si illi sunt quales, qui qualitatem habent, ut sciantur quales, prius qualitas cognoscenda est. Amplius quoque nihil differt dixisse eam qualitatem secundum quam quales quidem dicuntur, tanquam si diceret eam esse qualitatem quae qualitas sit. Nam sic qualitatem definire volens ait: secundum quam quales quidam sunt. Rursus si quis quales aliquos definire voluerit, eodem modo dicere poterit, qui in se retinent aliquam qualitatem. Quod si qualitas quidem quid sit per quale, quid autem sit quale, superiore qualitate monstratur, nihil intererit dicere qualitatem esse, qualitatem, quam qualitatem esse, secundum quam quales dicuntur. Sed si ordinata definitio generalis et in hoc generalissimo genere poni potuisset, recte culpabilis determinatio videretur. Nunc autem frustra contenditur, cum iam (ut saepe dictum est) descriptionis potius loco hunc terminum quam alicuius definitionis addiderit. Quocirca si designatio tantum quaedam, et quodammodo adumbratio rei eius de qua quaeritur, et non definitio est, absurda calumnia est, rebus notioribus res ignotiores probantem non ante perspecta descriptionis ratione culpare. Illud autem quis dubitet notiores esse eos qui quales sunt, illa ipsa ex qua quales dicuntur qualitate, ut quilibet albus notior est ipsa albedine? Nam si albedo qualitas est, albus vero ab albedine, id est a qualitate, denominatus est, albus erit qualis nominatus ab albedine qualitate. Quod si, ut dictum est, notior albus est albedine, qualis notior erit qualitate, sicut grammaticus quoque notior est grammatica. Grammaticus quoque qualis est denominatus, scilicet a grammatica qualitate. Omnia enim quae sensibus subiecta sunt notiora sunt nobis quam ea quae sensibus non tenentur. Quare nihil impedit describentem et quodammodo naturam rei eius de qua quaeritur designantem, res ignotiores notioribus approbare. EST AUTEM QUALITAS EORUM QUAE MULTIPLICITER DICUNTUR. ET UNA QUIDEM SPECIES QUALITATIS HABITUS AFFECTIOQUE DICANTUR. DIFFERT AUTEM HABITUS AFFECTIONE QUOD PERMANENTIOR ET DIUTURNIOR EST; TALES VERO SUNT SCIENTIAE VEL VIRTUTES; SCIENTIA ENIM VIDETUR ESSE PERMANENTIUM ET EORUM QUAE DIFFICILE MOVEANTUR, SI QUIS VEL MEDIOCRITER SCIENTIAM SUMAT, NISI FORTE GRANDIS PERMUTATIO FACTA SIT VEL AB AEGRITUDINE VEL AB ALIQUO HUIUSMODI; SIMILITER AUTEM ET VIRTUS, ET IUSTITIA VEL CASTITAS ET SINGULA TALIUM NON VIDENTUR FACILE POSSE MOVERI NEQUE FACILE PERMUTARI. AFFECTIONES VERO DICUNTUR QUAE SUNT FACILE MOBILES ET CITO PERMUTABILES, UT CALOR ET INFRICTIO ET AEGRITUDO ET SANITAS ET ALIA HUIUSMODI; AFFECTUS EST ENIM QUODAMMODO CIRCA EAS HOMO, CITO AUTEM PERMUTATUR UT EX CALIDO FRIGIDUS FIAT ET EX SANITATE IN AEGRITUDINEM; SIMILITER AUTEM ET IN ALIIS, NISI FORTE IN HIS QUOQUE CONTINGIT PER TEMPORIS LONGITUDINEM IN NATURAM CUIUSQUE TRANSLATA ET INSANABILIS VEL DIFFICILE MOBILIS, QUAM IAM QUILIBET HABITUDINEM VOCET. Proponit qualitatem multipliciter dici, quae res traxit aliquos in errorem, ut eis suspicio nasceretur Aristotelem credere qualitatem aequivoce nominari. Nam si omnis aequivocatio multipliciter dicitur, qualitas autem secundum Aristotelem ipsa quoque multipliciter appellatur, secundum Aristotelem nomen qualitatis aequivocum est. Nos vero defendimus multipliciter dici, esse non una tantum significatione nominari. Dicitur enim aliquid multipliciter dici, cum et aequivoce dicitur, et diverso modo de suis speciebus multipliciter praedicatur. Et communis est multiplex appellatio, etiam in his nominibus quae veluti genera de speciebus dicuntur, velut aequivoca de subiectis. Namque et animal multipliciter dicitur. Nam si multae sint species quae animali subiectae sunt, ipsum quoque multipliciter quodammo denominatur. Istam autem multiplicationem, non ad aequivocationem retulisse Aristotelem sed potius ut qualitatem genus esse proponeret, illa res monstrat, quod ait, et una quidem species qualitatis habitus affectioque dicitur. Nam qui speciem dicit esse qualitatis habitum et affectionem, quis eum dubitet ipsam qualitatem vim obtinere generis arbitrari? Cur vero dicit unam speciem esse qualitatis, cum geminas proposuerit, habitudinem scilicet et affectionem, quaeritur. Nam si unum idemque sit habitus et aflectio, superflua est eiusdem rei repetita propositio, sin vero differact, quare differant investigandum est. Genere enim ne distent, illa res praevenit, quod utraque sub qualitate constituit. Restat ergo ut aut specie discrepent, aut numero; sed si specie discreparent, non ab Aristotele pro una specie ponerentur. Reliquum est igitur ea neque genere neque specie differre sed numero. Habitus namque dispositio idem est secundum speciem sed numero tantum et propria quadam qualitate dissentiunt. Dispositionem vero indiscrete idem quod affectionem voco. Nam sicut Socrates a Platone nihil quidem secundum ipsam humanitatis speciem discrepat, sola tamen propriae personae qualitate disiuncti sunt, ita quoque dispositio atque habitus, nec potius hoc modo distant; sed quemadmodum ipse Socrates dum esset paruulus, post vero pubescens a seipso distabat, eodem quoque modo habitus et dispositio: namque habitus firma est dispositio, affectio infirmus est habitus, ut quemadmodum distat albus color ab albo colore, si in pictura hic quidem permaneat, ille vero statim periturus sit, nisi quod is qui permanentior est, in habitu est, ille vero qui facile periturus est, in affectione, ita nihil aliud interest inter habitum atque dispositionem. Nam quamvis permanentior sit habitus, facile vero mobilis dispositio, non nisi tantum dinturnitate differunt permanendi. Unde fit ut genere et specie habitus a dispositione non discrepet. Quocirca recte quae numero solo distabant, non specie sub unius speciei nuncupatione utraque sunt ab Aristotele proposita sed est horum propria differentia, quod habitus diutissime permanentes dispositiones sunt. Dispositio autem facile mobilis habitus sed si borum exempla quaeramus, haec poterunt inveniri. Habitudines sunt ut artes, disciplinae, virtutes. Nam ars non facile mobilis videtur et diutissime permanet. Hoc enim ars ipsa meditatur ut usu atque exercitatione non pereat. Quis enim est qui sciens recte grammaticam nulla vi interveniente validioris passionis amisit? Fertur enim quidam summus orator aegritudine febribusque decoctus, omnem litterarum amisisse doctrinam, in aliis vero rebus sanus ac sibi constans et in omni re uegetus permansisse. Disciplina quoque etiam ipsa est in permutatione difficilis. Quis enim sciens triangulum, duobus directis angulis, tres interiores similes habere angulos, hanc scientiam praeter vim (ut dictum est) fortioris passionis amisit? Virtutes quoque in eodem genere ponendae sunt. Virtus enim nisi difficile mutabilis non est, neque enim quod semel iuste iudical iustus est, neque qui semel adulterium facit, est adulter sed cum ista voluntas cogitatioque permanserit. Aristoteles enim virtutes non putat scientias, ut Socrates sed habitus in Ethicis suis esse declarat. Quocirca constat esse habitus stabiliter permanentes, difficileque mutabiles, hoc tantum excepto, ut non eas vis aliqua maior alicuius permutationis impellat et destruat. Affectionis vero species sunt, ut calefactio atque perfrictio, et aegritudo atque sanitas, cum ad eas quodammodo sit homo dispositus atque affectus, non tamen immutabiliteraut caloris qualitatem habeat aut frigoris, sicut nec perpetuo sanitatis aut perpetuo aegritudinis. Quin etiam si qua sunt quae per longi temporis aegritudinem corporibus immutabiliter indurantur, ut ea iam in naturam quodammodo corporis cuiusque transierint, ut si quis percussus cicatricem faciat insanabilem, illi ex dispositione et 242D affectione quidam factus est habitus. Quocirca recte dictum est dispositiones inveteratas habitus facere. Nam cum quaelibet dispositio permanens et difficilc mobilis facta sit, illa iam non dispositio aut affectio sed habitus vocandus est. MANIFESTUM EST AUTEM QUONIAM HAEC VOLUNT HABITUS NOMINARI, QUAE SUNT DIUTURNIORA ET DIFFICILE MOBILIA; NAMQUE IN DISCIPLINIS NON MULTUM RETINENTES SED FACILE MOBILES DICUNT HABITUM NON HABERE, QUAMVIS SINT AD DISCIPLINAM PEIUS MELIUSUE DISPOSITI. QUARE DIFFERT HABITUS AFFECTIONE, QUOD HOC QUIDEM FACILE MOBILE EST, ILLUD VERO DIUTURNIUS ET DIFFICILE MOBILE. Habitus esse qualitates difficile mobiles et diuturnissime 243A permanentes hoc argumento confirmat, quod eos quibus quaelibet scientia traditur, si ab eis non fortiter addiscatur, eius rei quam discunt habitum retinere non dicimus. Qui enim litteras discens nondum soluto cursu sermonis sed syllabatim quodammodo atque intercise per imperitiam legerit, eum quidem dispositum esse atque affectum dicimus ad scientiam litterarum, non tamen adhuc illum habitum retinere. Quare idem quoque est in aliis rebus. Omnes enim quicumque ad aliquam rem dispositi, eius rei qua sunt aliquo modo affecti, non diuturnam in se receptionem habent, eos ad illam rem dispositos quidem esse arbitramur, habitum vero habere non dicimus. Recte igitur habitus diuturnior, et permanentior, dispositio vero facile mobilis deque perdurabilis ab Aristotele proponitur. SUNT AUTEM HABITUS ETIAM AFFECTIONES, AFFECTIONES VERO NON NECESSARIO HABITUS; QUI ENIM RETINENT HABITUM ET QUODAMMODO AFFECTI SUNT AD EA VEL PEIUS VEL MELIUS; QUI AUTEM AFFECTI SUNT, NON OMNINO RETINENT HABITUM. Sensus quidem talis est, quod omnis quicumque habeat habitum, habet quoque in eodem habitu dispositionem. Si quis vero habeat dispositionem, non necesse sit eum etiam habitum retinere. Habitus ab habendo dictus est. Idcirco quod ab aliquo immutabiliter vel difficile immutabilitur habeatur, ut glauci oculi, vel aduncae nares, vel alicuius artis scientia atque doctrina, quae si quis habeat, etiam dispositus ad ea esse dicitur. Si quis autem dispositus ad aliquam rem sit, non eum necesse est etiam habitum habere, ut si quis negligentius opertus algore quatiatur, dispositus quidem tunc ad frigus est, non tamen eius retinet habitum. Videtur autem eamdem similitudinem servare genus. Nam genus amplius praedicatur, et ubicumque species sit, mox quoque nomen generis praesto est. Ubi autem sit genus, non necessario speciei vocabulum consequitur, ut si quis est homo, eum animal esse necesse est. Si quis est animal, non statim homo dicitur. Quocirca cum quidquid est habitus, dispositio sit, quidquid dispositio non omnino sit habitus, videtur genus esse quoddam habitus dispositio sed illud verius, ubi intentio est atque remissio, genus intentionis, remissione esse non posse. Num sicut in eo quod est album et magis album, magis albi genus album esse non potest, idem namque est album et magis album, nisi forte quod sola discrepant intentione, quod magis album quadam quasi intentione augmentoque crescit atque porrigitur, sic etiam habitus atque dispositio cum idem sint, utraque sola differunt intentione, quod auctior quodammodo, et incremento quodam permanentior firmiorque est habitus dispositione; quocirca dispositio habitus genus non est, eodem quoque modo nec dispositionis species, habitus. Sed nunc quidam ita est habitus, ut non per dispositionem creuerit, neque per aliquam nondum durabilem qualitatem ad perfectum venerit statum, ut est nasi curuitas, vel caecitas oculorum, si subita facta sit. Haec enim ab ipso habitu nulla praecedente dispositione coeperunt; forte 244A enim nunquam ad ea dispositiis fuit aliquis, qui adhuc non haberet. Alii vero habitus intentione fiunt atque inveteratione dispositionis, ut ea quae in artibus doctrinisque versantur. Prius enim quis ad ea dispositus est, post vero habitum capit, alia vero non intentione sed quadam permutatione ad habitum veniunt, ut lac quod ex liquido defigitur et constipatur in caseum, et vinum quod ex dulci atque suavi in acidum gustum saporemque convertitur; neque enim plus tunc vinum est quam fuit ante cum esset suave sed cum quadam permutatione in aliam qualitatem habitudinemque transgressum est. Ac de prima quidem qualitatis specie sufficienter est dictum. ALIUD VERO GENUS QUALITATIS EST SECUNDUM QUOD PUGILLATORES U EL CURSORES VEL SALUBRES VEL INSALUBRES DICIMUS, 244B ET SIMPLICITER QUAECUMQUE SECUNDUM POTENTIAM NATURALEM VEL IMPOTENTIAM DICUNTUR. NON ENIM QUONIAM SUNT AFFECTI ALIQUO MODO, UNUMQUODQUE HUIUSMODI DICITUR SED QUOD HABEANT POTENTIAM NATURALEM VEL FACERE QUID FACILE VEL NIHIL PATI; UT PUGILLATORES VEL CURSORES DICUNTUR NON QUOD SINT AFFECTI SED QUOD HABEANT POTENTIAM HOC FACILE FACIENDI, SALUBRES AUTEM DICUNTUR EO QUOD HABEANT POTENTIAM NATURALEM UT NIHIL A QUIBUSLIBET ACCIDENTIBUS PATIANTUR, INSALUBRES VERO QUOD HABEANT IMPOTENTIAM NIHIL PATIENDI. SIMILITER AUTEM ET DURUM ET MOLLE SESE HABENT; DURUM ENIM DICITUR QUOD HABEAT POTENTIAM NON CITIUS SECARI, MOLLE VERO QUOD EIUSDEM IPSIUS HABEAT IMPOTENTIAM. Secundam vero speciem qualitatis esse commemorat, quae ex quadam naturali potentia impotentiaque proveniat; hoc autem huiusmodi est, ut cum aliquos validi corporis intuemur nondum pugiles, neque huius peritia artis imbutos sed sic eos pugillatores dicimus, non in eo quod iam sint pugiles sed eo quod esse possint, et si quorum leue corpus aspicimus, surasque non magnas, eos facile moveri cursuque veloces existimamus, quamquam nondum ad cursus certamen aspirent, nec sint cursores, eos tamen cursores secundum potentiam nominamus, non quod iam currant sed quod possint currere, non absurde vocabimus. Eodem quoque modo eos vocamus salubres vel insalubres, quos valenti corpore vel fragiliore, vel ad sanitatem aptos, vel ad aegritudinem credimus. 244D Unde fit ut quosdam aegrotos possimus salubres vocare, quosdam vero sanos insalubres dicere: non enim, quod iam actu vel sani vel aegroti sint, salubres vel insalubres dicuntur sed quod vel sani diutius esse possint vel aegroti. Sed quaestio est cur cum de qualitatis speciebus propositum sit, secundum genus dixerit qualitatis et non speciem; ita enim ait: Aliud vero genus qualitatis est secundum quod pugillalores vel cursores, vel salubres et insalubres dicimus. Sed qui hoc quaerunt ignorare videntur illud esse solum genus, quod super se aliud genus non habeat. Illud veros solum speciem, quod sub se nullas species claudat, illa vero quae inter genera generalissima speciesque specialissimas sunt, communi posse generis et speciei nomine nuncupari. Quocirca quoniam de ea specie qualitatis Aristoteles tractat, quae nondum sit species specialissima sed magis generis prima species, et huiusmodi species quaa possit esse et genus, nihil absurdum est eamdem et speciei et generis loco ponere. Sed ut sunt quaedam qualitates, a quibus denominatione quadam facta quaelibet illa res dicitur, ut ab albedine album, vel a luxuria luxuriosum, vel quidquid huiusmodi est, in his quae sunt secundum potentiam naturalem non ita est. Ars enim ipsa pugillatoria non est proposita, a qua pugillatores dicamus. Pugillatores enim non dicuntur ab eo quod usum pugillatoriae artis exerceant sed ab eo quod ad eam secundum potentiam naturalem affecti sunt; quocirca quos dicimus pugillatores a pugillatoria dicti non sunt, neque ab ea denominari possunt sed magis a pugillatoria arte pugiles appellantur. Pugilis enim est qui pugillatoria arte utitur, atque hoc idem in caeteris licet videre. In his ergo nulla certa qualitas est a qua caetera nominentur. Sed si qua tamen invenienda atque exprimenda sit, talis est quam ipse Aristoteles hoc modo denuntiat, quae sit secundum potentiam aliquid faciendi, vel impotentiam aliquid patiendi. Pugillatores enim et cursores idcirco dicimus, quod habeant potentiam faciendi, id est currere atque esse pugiles. Salubres vero denominamus, quod et ipsi habeant aliquam quodammodo im potentiam aliquid patiendi; qui enim minus ab extrinsecus accidentibus patitur, hic de sanitate securus est, et qui de sanitate securus est, illum salubrem esse re vera possumus praedicare. Alia vero est qualitas quae secundum nihil patiendi impotentiam dicitur, ut eos quos insalubres vocamus; hi enim impotentiam habent nihil patiendi, idcirco quod habeant potentia mali quid cito patiendi: quod si quis est qui ab extrinsecus accidentibus aliquid facile patiatur, ille potens est facillime aegritudini subiacere, secundum quam potentiam insalubres dicimus, etiamsi sint sani. Eodem quoque modo durum dicitur et molle. Durum enim est quod habet potentiam non citius secari, quod enim durum est, difficillime aliqua sectione dividitur. Molle autem quod habeatimpotentiam difficilius secari, quod quoniam molle secatur facile, secundum impotentiam difficilius secari molle dicimus. Et haec est secunda species qualitatis. Nunc transeamus ad tertiam. TERTIUM VERO GENUS QUALITATIS EST PASSIBILES QUALITATES ET PASSIONES. SUNT AUTEM HUIUSMODI UT DULCEDO VEL AMARITUDO ET OMNIA HIS COGNATA, AMPLIUS CALOR ET FRIGUS ET ALBEDO ET NIGREDO. ET QUONIAM HAE QUALITATES SUNT, MANIFESTUM EST; QUAECUMQUE ENIM ISTA SUSCEPERINT QUALIA DICUNTUR SECUNDUM EA; UT MEL, QUONIAM DULCEDINEM SUSCEPIT, DICITUR DULCE, ET CORPUS ALBUM QUOD ALBEDINEM SUSCEPERIT; SIMILITER AUTEM SESE HABET ETIAM IN CAETERIS. Tertium genus qualitatis proponit, quod nos in partem qualitatis speciemque convertimus passibiles qualitates et passiones. Haec autem a se plurimum distant, tamen cum utraque qualitates sint, utraque prius docet, post vero quae eorum distantia esse videatur edisserit, et prius eorum convenientia proponit exempla. Nam quid sint passibiles qualitates docens ait. ut dulcedo vel amaritudo, calor et frigus, nigredo et albedo, et alia his cognata, haec quae superius comprehensa sunt qualitates esse illa ratione confirmat, quam in primordio de qualitatis disputatione ipsius qualitatis esse reddiderat. Definitionem enim qualitatis esse praedixerat, secundum quam quales vocamur. Quod si secundum qualitatis quales vocamur, ab amaritudine vero vel a dulcedine amarum vel dulce dicitur. A nigredine atque albedine nigrum atque album, quis dubitet has esse qualitates in quibus qualitatis convenit definitio? Illa enim semper eiusdem naturae esse creduntur, quaecumque eiusdem descriptionis finibus terminantur, ut si qua res definitionem hanc, quae est animal rationale mortale susceperit, eam hominem esse manifestum est. Quocirca si hae quas passibiles qualitates vel passiones dixerat, suscipiunt qualitatis defnitionem, eo quod qualia dicuntur quae illa susceperint, has etiam constat esse qualitates. PASSIBILES VERO QUALITATES DICUNTUR NON QUO EA QUAE ILLAS SUSCEPERINT QUALITATES ALIQUID PATIANTUR; NEQUE ENIM MEL, QUONIAM ALIQUID PASSUM SIT, IDCIRCO DICITUR DULCE, NEC ALIUD ALIQUID HUIUSMODI; SIMILITER AUTEM HIS ET CALOR ET FRIGUS PASSIBILES DICUNTUR NON QUO EA QUAE EAS SUSCIPIUNT QUALITATES ALIQUID PATIANTUR SED QUONIAM SINGULUM EORUM QUAE DICTA SUNT SECUNDUM SENSUS QUALITATUM PASSIONIS PERFECTIVA SUNT, PASSIBILES 246C QUALITATES DICUNTUR; DULCEDO ENIM PASSIONEM QUANDAM SECUNDUM GUSTUM EFFICIT, ET CALOR SECUNDUM TACTUM; SIMILITER AUTEM ET ALIA. Passibilium qualitatum exempla constituerat dulcedinem vel amaritudinem, frigus atque calorem, albedinem atque nigredinem, quae cum passibiles qualitates sint, non tamen uno eodemque modo passibiles qualitates dicuntur; sed longe distant rationes quibus haec omnia qualitates passibiles appellantur, ut prius dulcedo vel amaritudo, calor et frigus passibiles qualitates dicuntur, non quod ea quae sunt dulcia aliquid extrinseous patiantur, vers quod ea quae sunt amara, ex aliqua passione saporem asperum amaritudinemque susceperint. Neque enim mel aliquid passum est, ut ei dulcedo esset in natura, nec vero absinthium ab ulla aliqua extrinsecus passione amaritudinis horror infecit; quocirca haec atque his similia non idcirco dicuntur esse passibiles qualitates, quod ipsae aliquid passae sint sed quod ex his passiones quaedam in sensibus dimittantur. Namque ex melle quod dulce est, dulcedo quaedam in gustu relinquitur, simulque etiam calor et frigus passionem quamdam sensibus facinat. Patimur dulcedinem, cum aliquid dulce gustamus, simulque secumlum caloris et frigoris qualitatem, talium sensuum passionem subimus. Quocirca calor et frigus, amaritudo atque dulcedo, idcirco passibiles qualitates dicuntur, quod secundum sensuum qualitatem, aliquam in nobis efficiunt passionem, non quod ipsa extrinsecus aliquid patiantur. ALBEDO AUTEM ET NIGREDO ET ALII COLORES NON SIMILITER HIS QUAE DICTA SUNT PASSIBILES QUALITATES DICUNTUR SED HOC QUOD HAE IPSAE AB ALIQUIBUS PASSIONIBUS INNASCUNTUR. Quoniam vero passibiles qualitates etiam colores esse dicuntur, id est albedo et nigredo. Non autem eodem modo passibiles qualitates dicuntur, quemadmodum amaritudo atque dulcedo, calor et frigus, nunc quae eorum distantiae esse possint, exponit. Amaritudo enim atque dulcedo non quod ipsa aliquid extrinsecus paterentur sed quod ipsa efficerent passiones, passibiles qualitates vocabantur, albedo vero et nigredo contrarie. Non enim quod ipsae aliquas 247B sensibus passiones importent sed quod ex aliis quibusdam passionibus innascantur. Hoc autem videtur Aristoteles eo quodammodo considerasse, quod post proposuit hoc modo: QUONIAM ERGO FIUNT PROPTER ALIQUAM PASSIONEM MULTAE COLORUM MUTATIONES, MANIFESTUM EST; ERUBESCENS ENIM ALIQUIS RUBICUNDUS FACTUS EST ET TIMENS PALLIDUS ET UNUMQUODQUE TALIUM. Hoc autem ex non longi temporis passionibus ad passibiles qualitates et diutissime permanentes, acutissima consideratione transfertur, fit enim rationis probabilitas hoc modo. Monstrantur enim colorum qualitates ex passionibus nasci, quod cum verecundia passio quaedam sit, ex ea rubor ex oritur, et cum timor loco passionis habeatur, ab ea pallor metuentis 247C uultum atque ora defigit. Quare quoniam hi colores ex quadam passione videntur innasci, etiam in naturali colore eamdem verisimile est evenisse rationem. Nam quoniam cum verecundia fit, in os omnis sanguis egreditur, et velut delictum tecturus effunditur, ita quoque fit rubor ex sanguinis progressione, atque in apertum effusione. Quocirca si hoc ex innaturali passione contigerit, naturali facies rubore perfunditur. Pallor vero fit, quoties a facie sanguis ad praecordiorum interiora ingreditur. Quod si haec quoque naturalis passio det, verisimile est eodem infectum calore procreari. Quocirca sive per aegritudinem pallor fit, quod naturale non est, sive per aliquem naturalem euentum passionis accidat, caeteraque ad eumdem modum, passibiles qualitates dicuntur, eo quod ex aliquibus passionibus sint, quod 247D ipse Aristoteles hao voce testatur: QUARE VEL SI QUIS NATURALITER ALIQUID TALIUM PASSIONUM PASSUS EST, SIMILEM COLOREM EUM HABERE OPORTET; QUAE- ENIM AFFECTIO NUNC AD VERECUNDIAM CIRCA CORPUS FACTA EST, ET SECUNDUM NATURALEM CONSTITUTIONEM EADEM AFFECTIO FIT, QUARE NATURALITER COLOR SIMILIS FIT. Nam sive aliquis vel nondum natus aliquid patiatur, quo faciem sanguis reiinquat, sive quolibet alio modo sanguis ex infantis uultu ad interiora migravit, faciem naturalis infecit pallor, et quae nunc non naturales passiones dispositionesque sunt, ut cum hi colores faciem vel totum corpus inficiunt, hi si naturaliter contigerint eisdem, similibus signatus coloribus 248A uultus aspicietur. Nunc enim cum aestus in superficie uultus sanguinem impositum decoxerit, nigredinis perusti sanguinis rubor reddit colorem. Quodsi idem aliqua passione in faciem nondum geniti infantis acciderit, eamdem verisimile est affectionem coloris corpus suscipientis inficere. Quare quae in coloribus sunt idcirco passibiles qualitates dicuntur, non quod ipsae aliquid paliantur sed quod ex aliquibus passionibus in cuiuslibet corpus atque ora proveniunt. QUAECUMQUE IGITUR TALIUM CASUUM AB ALIQUIBUS PASSIONIBUS DIFFICILE MOBILIBUS ET PERMANENTIBUS PRINCIPIUM CEPERUNT, QUALITATES DICUNTUR; SIVE ENIM VEL SECUNDUM NATURALEM SUBSTANTIAM PALLOR AUT NIGREDO FACTA EST, QUALITAS DICITUR (QUALES ENIM 248B SECUNDUM EAS DICIMUR), SIVE PROPTER AEGRITUDINEM LONGAM VEL PROPTER AESTUM CONTINGIT VEL NIGREDO VEL PALLOR, ET NON FACILE PRAETERIT ET IN VITA PERMANET, QUALITATES ET IPSAE DICUNTUR (SIMILITER ENIM QUALES SECUNDUM EAS DICIMUR). Dat quoddam signum quo perspecto valeamus agnoscere, quas harum omnium quae supradictae sunt, qualitates oporteat appellari. Si enim ita vel casu aliquo, vel natura hae qualitates euenerint, ut eorum sit tardus exitus permutatioque difficilis, qualitates vocantur. Si quis enim vel per aegritudinem, vel per naturam pallidus fiat, sitque in eius corpore permanens pallor, tunc qualitas appellatur, et hoc non in corporalibus solum vitiis sed etiam in animi quoque affectionibus invenitur. Si quis enim vel per naturam, vel quolibet alio postea casu assiduis comessationibus delectetur, et hoc illi quodammodo in ipsa mentis dissolutione per maneat, ab eoque difficile moveatur, passibilis qualitas effecta est, idcirco quod secundum eam quales dicuntur quibus illa provenerit. Niger enim dicitur in quo nigredo permanserit; comessator, cui voluptas perpetuo comessandi est. Est ergo signum in passibilibus qualitatibus hoc eas esse immobiles et permanentes. Quae autem huiusmodi sunt quae facillime permutantur, et temporali statu sunt, de his talis Aristotelis videtur esse sententia. QUAECUMQUE VERO EX HIS QUAE FACILE SOLUUNTUR ET CITO TRANSEUNT FIUNT, PASSIONES DICUNTUR; NON ENIM DICIMUR SECUNDUM EAS QUALES; NEQUE ENIM QUI PROPTER VERECUNDIAM RUBICUNDUS FACTUS EST RUBICUNDUS DICITUR, NEC CUI PALLOR PROPTER TIMOREM venIT PALLIDUS SED MAGIS QUOD ALIQUID PASSUS SIT; QUARE PASSIONES HUIUSMODI DICUNTUR, QUALITATES VERO MINIME. SIMILITER AUTEM HIS ET SECUNDUM ANIMAM PASSIBILES QUALITATES ET PASSIONES DICUNTUR. QUAECUMQUE ENIM MOX IN NASCENDO AB ALIQUIBUS PASSIONIBUS FIUNT, QUALITATES DICUNTUR, UT DEMENTIA VEL IRA VEL ALIA HUIUSMODI; QUALES ENIM SECUNDUM EAS DICIMUR, ID EST IRACUNDI ET DEMENTES. SIMILITER AUTEM ET QUAECUMQUE ALIENATIONES NON NATURALITER SED AB ALIQUIBUS ALIIS CASIBUS FACTAE SUNT DIFFICILE PRAETEREUNTES ET OMNINO IMMOBILES, ETIAM HUIUSMODI QUALITATES SUNT; QUALES ENIM SECUNDUM EAS DICIMUR. QUAECUMQUE ENIM EX HIS QUAE 249A CITIUS PRAETEREUNT FIUNT, PASSIONES DICUNTUR, UT SI QUIS CONTRISTATUS IRACUNDIOR EST; NON ENIM DICITUR IRACUNDUS QUI IN HUIUSMODI PASSIONE IRACUNDIOR EST SED MAGIS ALIQUID PASSUS; QUARE PASSIONES QUIDEM HUIUSMODI DICUNTUR, QUALITATES VERO MINIME. Quid de his affectionibus iudicaret, quae ad prasens tempus atque ad momentum animis vel corporibus inhaererent, ipse non obscura oratione uulgavit. Nam cum prius eas esse passibiles qualitates pronuntiaret, quae ex aliquibus passionibus gignerentur, et tamen in subiectis immutabiliter permanerent, nunc illas affectiones quae ita sunt in subiectis ut cito praetereant, non qualitates sed passiones vocat. Si quis enim propter verecundiam rubore infectus est, quoniam rubor ille non permanet, rubeus von vocatur; 249B qui si rubeus discerelur, esset quoque ipse rubor passibilis qualitas, quoniam in subiecto corpore diutissime permaneret. Nunc autem quoniam nullo modo rubeus dicitur, cui a verecundia rubor venit, qualitates autem sunt secundum quas quales vocamur, verecundiae rubor non qualitas sed quaedam passio est; nam si esset qualitas, ab eo rubore rubei dicerentur, id est quales sed hoc non ita est. Non igitur huiusmodi affectiones quae haud multo durant tempore qualitates vocantur sed potius passiones. Passus enim aliquid dicitur, qui propter verecundiam rubeus fit. Eadem ratio est etiam in animi passionibus. Nam si ad momentum quis iratus est, non idcirco eum iure aliquis iracundum vocet sed si huiusmodi vilium in cuiuslibet animo constanter inhaeserit. Nam si quis vel per naturam vel per aegritudinem sit laesus corpore, ut vel perpetuam dementiam, vel immobilem incurrat iracundiam, ille vel demens vel iracundus dicitur. Et quaecumque alienationes (ut ipse ait) vel secundum naturam, vel per casum permanentes fuerint, illae in passibili qualitate numerantur, idcirco quod secundum eas quales dicimur. Quae autem (ut dictum est) non permanent sed facile transeunt, eas non qualitates sed solum vocamus passiones. Sed quoniam tres species qualitatis enumeravit, unam secundum quam habitus dispositionesque dicerentur, alteram secundum quam naturalis potentia vel impotentia ad aliquid faciendum vel patiendum subiectarum rerum naturas paruret, tertiam secundum quam passibiles qualitates dicerentur, et 249D hanc tali duplicitate partitus est, ut alias idcirco diceret passibiles esse qualitates, quod ipsae aliquas gignerent passiones, alias vero quod ab aliquibus ipsae passionibus nascerentur. Quaeri potest quomodo hae quoque passibiles qualitates distenta prima illa specie qualitatis, quae secundum habitum dispositionemque posita est. Nam si quis calorem frigusque persenserit, habet quidem qualitatem passibilem sed tamen in eiusdem ipsius dispositione atque affectione versatur; dispositus namque est ad eumdem calorem atque frigus, quem sumpsit atque habuit, quod scilicet ipse Aristoteles videns calorem frigusque in utraque specie numeravit; namque et dispositionem dixit calorem atque frigus, et passibilem qualitatem. Huius quaestionis talis solutio est. Nihil impedit, secundum aliam scilicet atque aliam causam, unam eamdemque rem gemino generi speciei suae supponere, ut Socrates in eo quod pater est ad aliquid dicitur, in eo quod homo, substantia est, sic in calore atque frigore, in eo quod quis secundum ea videtur esse dispositus, in dispositione numerata sunt; secundum vero quod ex aliquibus passionibus innascuntur, passibiles qualitates dictae sunt. Ipsae vero ab habitu distant, id est passibiles qualitates, quod in plurimis ad habitus rebus per artes atque scientias pervenitur, ita ut ipse habitus ordine et filo quodam perficiatur. Passibiles vero qualitates eo modo minime. Quo vero distent hae passibiles qualitates a secunda specie, qua secundum naturalem 250B potentiam vel impotentiam dicitur, quaeritur, cuius perplana distantia est. Dicimus enim secundum potentiam naturalis speciem aliquid dici, non secundum praesentem actum sed secundum id quod ad hoc esse potest; frigus vero calorque, et dulcedo vel amaritudo non secundum quod possit esse sed secundum id quod iam sit consideratur; quocirca distat haec tertia species a secunda, quod hic secundum possibilitatem dicitur, tertia vero secundum actum. Sed quod dudum promiscue passiones affectionum nomine vocabamus, haec quoque non longa quaestio alia est. Sic enim inveniemus quod passio ab affectionibus discrepare videatur. Si qua enim corpora ita calefacta sint, ut ex se quoque ipsa aliquem calorem emittere valeant, illa ad calorem affecta nuncupantur. 250C Si qua vero tantum calorem momento susceperint, passiones dicimus, et ab affectionibus segregamus, ut hic sit integrum passionum affectionum quae habitus augmentum, ut amplificata passio in affectionem transeat, augmentata affectio in habitum permatetur. Et haec quidem de tertia specie qualitatis pronuntiasse sufficiat; nunc quarte speciei vim naturamque veracissima disputatione confirmat usque quo progressa qualitatis distributio conquiescit. Nobis quoque disputationum prolixitas moderanda est. Providendum quoque est ut sufficiens brevitas ordini expositionis adhibeatur, ne aut brevitatem comitetur obscuritas, aut planitiem minus moderata oratio, odioso fastidio et longinquitate deformet. QUARTUM VERO GENUS QUALITATIS EST FORMA ET CIRCA ALIQUID CONSTANS FIGURA; AD HAEC QUOQUE RECTITUDO VEL CURUITAS, ET SI QUID HIS SIMILE EST; SECUNDUM ENIM UNUMQUODQUE EORUM QUALE QUID DICITUR; QUOD ENIM EST TRIANGULUM VEL QUADRATUM QUALE QUID DICITUR, ET QUOD EST RECTUM VEL CURUUM. ET SECUNDUM FIGURAM VERO UNUMQUODQUE QUALE DICITUR. Quarta est species qualitatis quae secundum unamquamque formam figuramque perspicitur. Est autem figura, ut triangulum vel quadratum, forma autem ipsius figurae quaedam qualitas est, ut figura quidem est triangulum vel quadratum, forma autem ipsius trianguli vel quadrati quaedam qualitas, unde etiam formosos homines dicimus. Figura enim quaedam vel 251A pulchrior, vel mediocris, vel alio quodammodo constituta, qualitas formaque nominatur. Has autem esse qualitates nullus dubitat. Siquidem et a figura dicitur figuratus, et a forma formosus. Amplius quoque triangulum etiam a triangulatione denominatum est, et quadratum a quadratura. Quod si illae sunt qualitates, secundum quas quale aliquid appelletur, non est qui dubitet formam figuramque esse qualitates, quoniam omnia quae his participant ex ipsis qualia nominantur sed quoniam in continuae quantitatis speciebus et triangulum et superficies enumerata est, ipsa quidem superficies quantitas est, ipsius vero superficiei compositio qualitas, est enim figura (ut geometrici definiunt) quae sub aliquo vel aliquibus terminis continetur. Sub aliquo quidem, ut 251B circulus, sub aliquibus vero, ut triangulus vel quadratus. Quare spatium quidem ipsum, quod a supra dictis lineis continetur, superficies dicitur, quae est quantitas. Superficies namque quoniam in dilatione quadam et spatio constat, quantitas est sed compositio ipsius superficiei, qualitas. Nam quoniam tres lineae convenienter in se iunctis terminis unum spatium conclusere, quod tribus angulis a tribus lineis continetur, hoc ipsum spatium quod concludunt ad quantitatem referri potest, quod vero tribus lineis, hoc est qualitas, figura enim est triangula. Hoc idem quoque dici potest etiam in linea: nam quoniam longitudo sive latitudine est, quantitas dicitur, quod recta sive curua est, redditur rursus ad qualitatem. RARUM VERO ET SPISSUM VEL ASPERUM VEL LENE PUTABITUR 251C QUIDEM QUALITATEM SIGNIFICARE, VIDENTUR AUTEM ALIENA ESSE HUIUSMODI A QUALITATIS DIVISIONE; QUANDAM ENIM QUODAMMODO POSITIONEM VIDETUR PARTIUM UTRUMQUE MONSTRARE; SPISSUM QUIDEM EO QUOD PARTES SIBI IPSAE PROPINQUAE SINT, RARUM VERO QUOD DISTENT A SE INVICEM; ET LENE QUIDEM QUOD IN RECTUM SIBI PARTES IACEANT, ASPERUM VERO CUM HAEC QUIDEM PARS SUPERET, ILLA VERO SIT INFERIOR. ET FORTASSE ALII QUOQUE APPAREANT QUALITATIS MODI SED QUI MAXIME DICUNTUR HI SUNT. QUALITATES ERGO SUNT HAEC QUAE DICTA SUNT, QUALIA VERO QUAE SECUNDUM HAEC DENOMINATIVE DICUNTUR, VEL QUOMODOLIBET AB HIS. Quaedam sunt quae videntur esse qualitates, quoniam ex his aliqua denominative dicuntur, ut lene quoniam dicitur alenilate, et asparum quoniam dicitur 251D ab asperitate, spissum quoque et rarum a raritate et spissitate nominantur; videntur ergo haec quoque in qualitatibus posse numerari. Sed rectam rationem perspicientibus nec solum auribus quae dicuntur sed etiam mente atque animo iudicantibus, in qualitatibus haec poni non oportere manifestum est. Nam quod dicimus rarum, positio quaedam partium est, non qualitas. Nam quia ita partes a se separatae distant, ut inter eas alieni generis corpus possit admitti, ideo rarum vocatur, ut spongiae pumicesque, quoniam in eorum cavernis surculus vel aliud aliquid immitti potest, ita ut inter rimas partium sit, idcirco rarum dicitur. Porro autem spissum, quoniam ita sibi partes vicinae sunt atque ad se invicem strictae, ut intereas nullum corpus possit incidere, atque ideo spissum vocatur, ut est ferrum vel adamas. Positio ergo quaedam partium his inest, non qualitas, nec vero illud quoque distat, quod dicitur lene. Nam quoniam partes ita sunt positae, et neutra superet, neutra sit minor sed aequalibus extremitatibus iunctae sunt, idcirco quaedam lenitas est, ut adducta manus illam quae ex aequalitate iunctis partibus nata est, sentiat lenitatem, ut est argentum. Asperitas vero est partium non aequalis positio sed aliarum eminentium, aliarum vero depressarum, ut lima cuius aliae partes eminent, aliae vero depressae sunt. Ergo secundum unamquamque partium positionem, vel raritas, vel spissitudo, vel asperitus, vel lenitas, corporibus est. Non igitur haec secundum qualitatem dicuntur sed potius secundum positionem. Positio autem in relationis genere nominata est. Non igitur hae qualitates sed potius relativa sunt, et enumerationes quidem specierum qualitatis Aristoteles hic terminat Non sunt tamen putandae solum esse qualitates quas supra posuit. Ipse enim testatur esse quoque alias qualitates, quas modo omnes enumerare neglexit sed cur neglexerit multae sunt causae. Prima quod elementi vicem hic obtinet liber, nec perfectam scientiam tradit sed tantummodo aditus atque pons quidam in altiora philosophiae introitum pandit. Quocirca si hoc ita est, tantum dicere oportuit, quantum ingredientibus salis esset, ne eorum animos nondum ad scientiam firmos multiplici doctrina, subtilitate confunderet. Quae vero hic desunt in libris 252C qui *Meta ta physika* inscribuntur apposuit. Perfectis namque opus illud non ingredientibus praeparabitur. Est quoque alia causa ut nos ad exquirendas alias qualitates, non solum propriorum doctorum sed etiam nostrorum aliquid inveniendi incitator, admitteret. Quocirca concludit eas quae maxime dicerentur, quas supra proposuit, esse qualitates; illa vero dici qualia, quae secundum praedictas qualitates dicerentur: sed quoniam addidit, vel quomodolibet ab his quae sit huiusce propositionis sententia, prius appositis Aristotelis verbis sequens expositionis ordo contexit. IN PLURIBUS QUIDEM ET PAENE IN OMNIBUS DENOMINATIVE DICUNTUR, UT AB ALBEDINE ALBUS ET A GRAMMATICA GRAMMATICUS ET A IUSTITIA IUSTUS, SIMILITER AUTEM ET IN CAETERIS. IN ALIQUIBUS VERO PROPTEREA QUOD QUALITATIBUS NOMINA NON SUNT POSITA IMPOSSIBILE EST AB HIS DENOMINATIVE DICI, UT CURSOR VEL PUGILLATOR, SI SECUNDUM POTENTIAM NATURALEM DICITUR, A NULLA QUALITATE DENOMINATIVE DICITUR; NEQUE ENIM POSITUM EST NOMEN ILLIS POTESTATIBUS: SECUNDUM QUAS ISTI QUALES DICUNTUR, QUEMADMODUM ETIAM IN DISCIPLINIS SECUNDUM QUAS VEL PUGILLATORES VEL PALAESTRICI SECUNDUM AFFECTIONEM DICUNTUR (PUGILLATORIA ENIM DISCIPLINA DICITUR ET PALAESTRICA, QUALES VERO AB HIS DENOMINATIVE QUI AD EAS SUNT AFFECTI DICUNTUR). ALIQUANDO AUTEM ET POSITO NOMINE DENOMINATIVE NON DICITUR ID QUOD SECUNDUM IPSAM QUALE QUID DICITUR, UT A VIRTUTE PROBUS DICITUR; HOC ENIM QUOD HABET viRTUTEM PROBUS DICITUR SED NON DENOMINATIVE A VIRTUTE; NON EST AUTEM HOC IN MULTIS. QUALIA ERGO DICUNTUR QUAECUMQUE EX HIS QUAE DICTAE SUNT QUALITATIBUS DENOMINATIVE DICUNTUR VEL QVOLIBET ALIO AB IPSIS MODO. Multae, inquit, sunt qualitates, quibus positis et proprio nomine nuncupatis, ab his alia denominative dicuntur, ut ea quae ipse planissime adiecit exempla. Nam cum albedo cuiusdam nomen sit qualitatis, ab eo dicitur albus. Eodem quoque modo et grammatica, cum rei sit nomen, ab ipso quales dicuntur. Grammatici enim a grammatica nominantur, atque hoc est in pluribus, ut posito nomine si quid secundum ipsas qualitates quale dicitur, exhis ipsis qualitatibus appellatio derivetur. Aliae vero qualitates sunt, in quibuscum nomen positum non sit, tamen quales dicuntur, quales quidem quia alia qualitate participant, sed non secundum eam qualitatem quales dicuntur, ex qua si his esset qualitatibus nomen impositum poterant appellari, ut in ea qualitate quae secundum potentiam naturalem dicitur. Illi enim quamquam quales dicantur, hi qui secundum ipsam potentiam nominantur, ipsi tamen (ut dictum est) nullo proprio nomine nuncupantur. Nam qui pugiles appellantur ab arte pugillatoria, idcirco ab ea pugiles dicuntur, quod ad eamdem ipsam artem pugillatoriam quodammodo affecti eunt. Hi enim pugiles ab arte pugillatoria praedicantur. Qui vero nondum pugiles sunt sed esse possunt, non secundum ipsam artem, id est pugillatoriam sed secundum potentiam pugillatoriae artis, pugillatores vocantur. Ipsi autem potentiae nomen proprium positum non est. Nam quemadmodum 253C a cursu cursores, a palaestra palaestrici, a pugillatoria pugiles, distinctis qualitatum vocabulis, appellantur, non eodem modo est etiam in uniuscuiusque rei potentia naturali, cursus enim potentia naturalis secundum quam cursores vocamus, et rursus potentia pugillandi, vel potentia palaestrizandi, suo nomine distincta non est. Cur enim dicitur cursor, si interrogemur de eo qui nondum est cursor? Dicimus secundum potentiam naturalem. Cur palaestricus? Eodem quoque modo naturalem potentiam respondemus. Quare pugillator qui nondum est pugillis, ab eadem quoque potentia naturali nominatur. Si igitur haberet haec naturalis potentia proprium nomen, ita, distinctis vocabulis, appellaretur, ut in his qualitatibus in quibus proprienomen est positum, ut in cursu, palaestra et arte pugillatoria, et hoc est quod ait. In aliquibus vero propterea quod qualitatibus nomina non sunt posita, impossibile est ab his aliquid denominative dici. Ut hoc scilicet demonstraret cursorem quidem qui iam curreret a cursu esse dictum, cursorem vero qui secundum potentiam currendi diceretur non vocari a cursu sed tantum a potentia, cuius potentiae nomen proprium non esset positum. Quare haec omnia quae secundum potentiam naturalem dicuntur, a nulla qualitate denominativa sunt. Idcirco quod hae qualitates a quibus denominari possunt, propriis nominibus carent, quae vero ita sint, ut non ex potentia sed ex affectione dicantur, ab his qualitatibus ad quas sese aliquo modo habent, denominative dicuntur, quod Aristoteles hoc protulit modo dicens: Non ita esse secundum potentiam naturalem, quemadmodum et iam in disciplinis secundum quas, vel pugillatores, vel palaestrici secundum affectionem dicuntur. Pugillatoria enim disciplina dicitur et palaestrica, quales vero ab his denominative, qui ad eas sunt continentes, dicuntur. Docuit igitur omniaquae a quibusdam qualitatibus dici putarentur, vero quoque a qualitatibus non praedicari, ut in his qualitatibus quibus nomen proprium non est. Illud quoque monstravit hoc in pluribus evenire, ut de propositis qualitatibus qualia denominative dicerentur. Restat ergo quod reliquum est, ut dicat esse quasdam qualitates, quarum cum nomen sit positum, ab his ipsis tamen quae illarun rerum participant denominative non dici, ut virtus; nam cum virtus qualitas sit (est enim habitus quidam, omnis vero habitus qualitas), ergo quicumque virtute participat, non secundum eam denominative dicitur. In denominatione enim quaerendum est ut semper idem permaneat nomen. In eo autem qui virtute participat, nulla virtutis denominatio est, ut qui bonitate participat bonus dicitur, qui iustitia, iustus, et alia huiusmodi. Qui vero virtute participat, aut probus nominatur, aut sapiens; sed neque probus, neque sapiens a virtute denominativa sunt, idcirco quod utrumque nomen a virtute longe dissimile est, quod ipse sic ait: Aliquando autem posito nomine denominative non dicitur id quod secundum ipsum quale dicitur. Et eius rei proponere non omisit exemplum sed hoc in multis non potest inveniri, pauca enim sunt (ut ipse ait) in quibus posito qualitatis nomine quae his participant, a superiori qualitate qualia non dicantur. Dat autem his qualitatibus pluralitatis calculum, ex quibus qualia nominantur ea quae his participant. Nam (ut ipse ait superius) in pluribus et pene in omnibus denominative dicuntur. Quocirca recta definitio est et proprio ordine constituta. Namque in principio hoc solum dictum est, esse qualitatem secundum quam qualia dicerentur. Sed quoniam sunt quaedam quorum qualitates ipsae propriis nominibus carent, quae vero his participant suis vocabulis appellantur, ut in naturali potentia. Et rursus sunt quaedam quae in qualitatibus quidem habeant propria nomina, in his vero quae ad eas ipsas qualitates essent affecta, nulla ex propositis qualitatibus denominatio fieret, hoc addidit, ab omnibus qualitatibus aut denominative dici qualia, quae illis qualitatibus participaret, aut quomodolibet, aliter, id est sive posito nomine qualitatis de eo non dicerentur, quae illa partieiparent, ut in eo quod est virtus, sive ipsi qualitati positum nomen non esset, ut in eo quod est potentia naturalis. Quare quoniam in his duabus qualitatis, in quibus vel posito nomine non secundum nomen quae sunt, qualia denominative dicuntur, vel eum ipsis qualitatibus nomen positum non sit, neutra ipsorum praedicatio denominative fit. Ad concludendum omnem terminum qualitatis ait, aut denominative qualia a qualitatibus appellari, aut quomodolibetaliter ab ipsis, ut non denominative sed aliquoties quidem secundum potentiam, aliquoties vero secundum eamdem qualitatem virtutis; eamdem enim qualitas est virtutis et sapientiae. Quocirca concludit, ita qualia dici quaerumque ex his qualitatibus denominative dicerentur, vel quomodolibet alio ab ipsis modo. Digestis in ordine prius omnibus qualitatibus et eorum conclusione reperta, consueto ordine unaquaeque proprietas uestigatur. INEST AUTEM ET CONTRARIETAS SECUNDUM QUALITATEM, UT IUSTITIA INIUSTITIAE CONTRARIUM EST ET ALBEDO NIGREDINI ET ALIA SIMILITER; ET SECUNDUM EAS QUALIA QUAE DICUNTUR, UT IUSTUM INIUSTO ET ALBUM NIGRO. NON AUTEM HOC IN OMNIBUS EST; RUBEO ENIM ET PALLIDO ET HUIUSMODI COLORIBUS NIHIL EST CONTRARIUM CUM QUALITATES SINT. Dicit in qualitatibus quaedam esse contraria, atque hoc probat exemplis, albedo namque et nigredo contraria sunt, et quaecumque albedine nigredineque participant; hoc est enim quod ait, et secundum eas qualia quae dicuntur; nam sicut albedo nigredini contraria est, ita quoque albus nigro; sed hoc qualitatis proprium non est, nam cum rubrum et pallidum qualitates sint, aliique etiam colores huiusmodi, in his contrarium non est; nullus enim dicit aliquid rubro vel pallido esse contrarium: nam quoniam album et nigrum extremitates quaedam colorum sunt, et longissime a se distant, contraria sunt, medietates vero contraria non habent: Namsi quis ponat rubrum nigro esse contrarium, longissimeque distant quae sunt contraria, longissime igitur nigredo a rubore distabit, et rursus albedo a nigredine plurimum distat; igitur nigredini rubor est atque albedo contraria, uniusque rei duo contraria inveniuntur, quod fieri non potest. Non est igitur nigredi contrarius rubor. Similiter autem monstrabimus et in aliis mediis coloribus contrarium non esse. Quocirca si huiusmodi coloribus contrarium nihil est, non in omni qualitate contrarietas reperietur; quod si ita est, suscipere contraria qualitatis proprium non est. At vero nec in ipsis quoque formis quae manifeste qualitates sunt, contrarietas invenitur; nam neque ciroulus quadrato, neque quadratus triangulo, nec ulla figura ulli figurae potest esse contraria. Quocirca manifestum est, suscipere contrarium non esse proprium qualitatis. Sed quoniam sunt quaedam in qualitate quae sibimet videantur esse contraria, ut iustitia et iniustitia, hinc quaedam quaestio solet oriri. Dicunt enim quidam iustitiae iniustitiam non esse contrariam, putant enim quod dicitur iniustitia privationem esse iustitiae, non tamen contrarietatem. Contraria enim propriis nominibus, non contrarii privatione nominari, ut album nigro, habere tamen iustitiam aliquam contrarietatem, cuius adhuc proprium nomen non sit inventum, quod omnino falsum est. Multae enim habitudines privationis vocabulo proferuntur, ut illiberalitas et imprudentia, quae nunquam virtutibus opponerentur, quae sunt habitus, nisi ipsae quoque habitus essent, et in animis habentium immutabiliter permanerent. At vero neque illud verum est, omnes privationes negatione proferri. Surditas enim, cum sit auditus privatio, sine negatione profertur; eodem quoquemodo caecitas. Nullus enim dicit inauditio, neque inuisio, nec aliquid huiusmodi sed tantum surditas caecitasque nominantur propriis nominibus, cum sint illa in habitu, visus, auditus, illa in privatione ponenda. Igitur iustitia iniustitiae contraria est. Tradit ergo regulam, ea quae contraria sunt, sub quo genere convenienter aptentur, quam regulam his verbis ipse praescribit: AMPLIUS: SI EX CONTRARIIS UNUM FVERIT QUALE, ET RELIQUUM ERIT QUALE. HOC AUTEM MANIFESTUM EST OMNIA ALIA PRAEDICAMENTA PROFERENTI, UT SI EST IUSTITIA INIUSTITIAE CONTRARIUM, QUALITAS EST AUTEM IUSTITIA, NIHILOMINUS QUALITAS ERIT INIUSTITIA; NULLUM ENIM ALIUD PRAEDICAMENTUM CONVENIT INIUSTITIAE, NEC QUANTITAS NEC RELATIO NEC UBI NEC OMNINO ALIQUID HUIUSMODI, NISI SOLA QUALITAS; SIMILITER AUTEM ET IN ALIIS SECUNDUM QUALITATEM CONTRARIIS. Si ex duobus, inquit, contrariis manifestum fuerit unum eorum contrariorum sub qualitate poni, simul manifestum erit quod etiam eius contrarium convenienter qualitati supponatur, simulque demonstrat iniustitiam esse qualitatem. Nam si iustitia apertissime qualitas est idcirco quod neque qualitas, neque ad aliquid, neque ubi, nec quando, nec aliud ullum praedicamentum est, nec sub ullo alio genere poni potest, nisi sub sola qualitate, cum ei contraria sit inustitia, non est dubium iniustitiam quoque qualitati subnecti, quod ipse quoniam 256C planius dixit, ut ipsa exemplorum luce uulgavit, ad aliud nobis est transeundum. SUSCIPIT AUTEM QUALITAS MAGIS ET MINUS; ALBUM ET ENIM MAGIS ET MINUS ALTERUM ALTERO DICITUR, ET IUSTUM ALTERUM ALTERO MAGIS. ET IDEM IPSUM SUMIT INTENTIONEM (ALBUM ENIM CUM SIT, CONTINGIT ILLUD FIERI ALBIUS); HOC AUTEM IN OMNIBUS NON EST SED IN PLURIBUS; DUBITABIT ENIM QUIS AN IUSTITIA MAGIS ESSE IUSTITIA DICATUR; SIMILITER AUTEM ET IN ALIIS AFFECTIONIBUS. QUIDAM VERO IN HOC DUBITANT; DICUNT ENIM IUSTITIAM IUSTITIA NON NIMIS MAGIS VEL MINUS DICI, NEC SANITATEM SANITATE; MINUS AUTEM HABERE ALTERUM ALTERO SANITATEM DICUNT, ET IUSTITIAM MINUS ALTERUM ALTERO HABERE, SIMILITER ET GRAMMATICAM ET ALIAS DISCIPLINAS. SED SECUNDUM EAS QUALIA QUAE DICUNTUR INDUBITATE SUSCIPIUNT MAGIS ET MINUS; MAGIS ENIM GRAMMATICUS ALTER ALTERO DICITUR ET IUSTIOR ET SANIOR, ET IN ALIIS SIMILITER. Aliud quoque proprium protulit, quod tractata ratione ab integra proprietate qualitatis exclusit. Ait enim qualitates posse vel intendi vel minui. Posse enim dicit alterum altero plus album appellari, ut nix argento, et quae candidiora sunt marmora, et iustum alterum altero magis et minus dicimus. Namque iustius aliquid factum, necnon etiam iustissimum est. In quibus autem comparationes sunt, in his magis minusque dici manifestum est; hoc quoque modo ipsum album, vel alia qualitas non solum contra alterum eiusdem speciei comparata intentione crescit, et relaxatione minuitur sed etiam a seipsa recipit comparationem: Dicitur enim nunc quidem argentum candidius esse quam antea, cum fuerit detersum. Sed cum haec ita sint, non est magis minusque suscipere proprium qualitatis; neque enim sola qualitas magis minusque suscipit, haec enim intentio et relaxatio in his quoque quae sunt ad aliquid invenitur, ut in eo quod est aequale et inaequale possumus dicere plus aequale vel minus, et in caeteris huiusmodi; nec vero omnes qualitates suscipiunt magis et minus, quod ipse sic ponit: Non autem in omnibus hoc est sed in pluribus. Dubitabit enim quis an iustitia magis esse iustitia dicatur, similiter autem et in aliis affectionibus. Quidam vero in hoc dubitant: dicunt enim iustitiam iustitia non magis vel minus dici, nec sanitatem sanitate; minus autem habere alterum altero sanitatem dicunt, et iustitiam minus alterum altero habere. In hoc tres fuere sententiae. Quidam namque dicebant, in omnibus secundum materiae habitudinem reperiri posse magis et minus. Proprium namque esse materiae corporumque intentione crescere et minui relaxatione, quae quorumdam Platonicorum sententia fuit. Alia vero quae secundum certissimas verissimasque artes atque virtutes non diceret esse magis et minus, secundum autem medias dici posse, ut haec ipsa grammatica atque iustitia non dicitur magis grammatica neque magis iustitia. Esse autem quasdam alias mediocres artes, in quibusidipsum posset evenire. Tertia est de qua Aristoteles loquitur, quod ipsas quidem habitudines nulla intentione crescere, nec diminutione decrescere putat sed eorum participantes 257C posse sub examine compositionis venire, ut de his magis minusue dicatur. Sanitatem namque ipsam et iustitiam, alteram altera magis minusue non esse. Neque enim quispiam dicit magis esse sanitatem alia sanitate. Sed hoc solum dicere possumus magis habere sanitatem aliquem, id est esse saniorem, et magis sanum, et minus sanum. Dicimus ergo quod ipsae quidem qualitates non suscipiunt magis et minus. Qui vero secundum eas quales dicuntur, ipsi sub comparatione cadunt, ut iustior, et sanior, et grammat. cior. Namque ipsa grammatica, id est litteratura, non suscipit magis et minus, nullus enim dicit alteram altera magis esse grammaticam sed eum qui grammatica ipsa participat. Dicimus litteratum, quem a litteratura scilicet denominamus, litteratus autem suscipit magis et minus, ut Donatus grammaticus plus erat aetate iam provecta grammaticus, id est litteratus, quam cum primum ad huiusmodi studia devenisset. Sed quamquam se haec ita habeant, tamen invenimus aliquas qualitates quibus indubitate comparatio inveniri non possit, ut sunt quas ipse supposuit. TRIANGULUM VERO ET QUADRATUM NON VIDETUR MAGIS SUSCIPERE, NEC ALIQUID ALIARUM FORMARUM. Haec enim quae ex quarta specie qualitatis dicta sunt, magis minusue nullaratione suscipiunt, nullus enim dicit plus esse alium circulum quam alium, nec magis esse illud triangulum quam illud, dicitque fortasse  maiorem, magis autem non dicit. Huius autem rei haec ratio est, ut cum sit trianguli definitio, figura quae sub tribus rectis lineis continetur, si qua sunt quae hanc definitionem in se suscipiant, ut et ipsa tribus rectis lineis contineantur, proprie triangulae formae sunt, eodem quoque modo et circulus ita definitur: Circulus est figura plana, quae sub una linea continetur, ad quam ex uno puncto qui intra ipsam est, omnes quae excunt lineae aequae sibi sunt. Rursus quadrati defnitio talis est: Quadratum est quod quattuor aequalibus lineis et quattuor rectis angulis continetur. Quaecumque igitur vel circuli definitionem suscipiunt, vel quadrati, aequaliter vel circuli vel quadratae formae sunt; si qua vero non suscipiunt, nullo modo sunt. Si qua vero sunt quae neque quadrati suscipiunt definitionem, neque circuli, neque quadrati sunt, neque circuli ut est figura quae parte altera longior dicitur. Illa enim ita definitur, parte altera longior figura est quae sub quattuor lineis continetur, rectisque angulis, quam quattuor lineae aequae sibi quidem non sunt, contra se vero positae binae sibi aequae sunt. Ergo quia huiusmodi figura neque circuli definitionem capit, neque quadrati aequaliter, neque circulus, neque quadratus est. Si qua enim cuiuslibet forma definitionem suscipiunt, omnino eadem sunt. Ut qui circuli circulus, qui quadrati quadratus, qui trianguli triangulus, qui parte altera longioris, parte altera longior, et in caeteris eodem modo. Si qua vero non suscipiunt, ut triangulum, circuli definitionem non capit neque omnino circulus est, nec potest dici inter quadratum et triangulum, 258C quoniam utraque circuli definitionem non capiunt, quadratum quidem plus esse circulum, triangulum vero minus, omnino enim utraque a circuli ratione disiuncta sunt, quod his verbis ab Aristotele tractatur: QUAECUMQUE ENIM DEFINITIONEM TRIANGULI SUSCIPIUNT ET CIRCULI, OMNIA SIMILITER TRIANGULA VEL CIRCULI SUNT, DE HIS AUTEM QUAE NON SUSCIPIUNT NIHIL MAGIS ALTERUM ALTERO DICITUR; NIHIL ENIM QUADRATUM MAGIS QUAM PARTE ALTERA LONGIOR FORMA CIRCULUS EST; NULLUM ENIM IPSORUM SUSCIPIT CIRCULI RATIONEM. SIMPLICITER AUTEM, SI UTRAQUE NON SUSCIPIUNT PROPOSITI RATIONEM, NON DICITUR ALTERUM ALTERO MAGIS. NON IGITUR OMNIA QUALIA SUSCIPIUNT MAGIS ET MINUS. EX HIS ERGO QUAE DICTA SUNT NIHIL EST PROPRIUM QUALITATIS. Nam si hoc definitio facit, ut demonstret rationem cuiusque substantiae, quaecumque definitione discrepant, illa etiam ipsa natura substantiae discrepabunt. Recte igitur si quae cuiuslibet rei propositae sive trianguli, sive quadrati definitionem non capiunt, ab eiusdem natura disiuncta sunt. Quocirca neque triangulum, neque quadratum, neque circulus, neque quidquid horum est, suscipiant magis et minus. Sed cum haec qualitates sint, non omnes qualitates aeque magis minusue suscipiunt. Quod si neque in omni qualitate intentio diminutioque provenit, neque in sola, quod haec eadem in relatione reperias, non est magis minusue suscipere proprium qualitatis. Quodnam igitur qualitatis proprium esse dicendum est, id ipse planissime subterposuit. SIMILE AUTEM ET DISSIMILE SECUNDUM SOLAS DICUNTUR QUALITATES; SIMILE ENIM ALTERUM ALTERI NON EST SECUNDUM ALIUD NISI SECUNDUM HOC QUOD QUALE EST. QUARE PROPRIUM ERIT QUALITATIS SECUNDUM EAM SIMILE ET DISSIMILE DICI. Simile inquit et dissimile solae retinent qualitates. Nam quamvis simile ad aliquid sit, tamen hoc ipsum quod dicimus, simile non dicimus, nisi quod quale est. Nam si eadem qualitas sit in duobus, illa in quibus est similia sunt, nec est aliud praedicamentum quod secundum simile et dissimile dici possit, et de aiiis quidem omnibus notum est, quoniam de nullo dicitur. Quod si quis de quautitate affirmet, dici 259B posse secundum eam simile atque dissimile, monstratum est secundum quantitatem non simile et dissimile sed aequale et inaequale praedicari. Quocirca quoniam per singula quaeque pergentibus, et in omnibus idem qualitatibus invenitur, et in nullo alio predicamento esse perspicitur, recte hoc proprium qualitatis esse firmavit. Sed quoniam cum de his quae referuntur ad aliquid tractaretur, affectus atque habitus in his quae sunt ad aliquid numeravit, nunc vero eosdem quoque qualitati supposuit, ipse sibi quamdam obiecit quaestionem, cur si prius sub iis quae ad aliquid referuntur, ista subiecerit, nunc sub qualitatibus ea ipsa posuerit. Superius namque monstravit ea quae essent a se diversa, easdem species habere non posse, cum dicit diversorum generum et 259C non subalternatim positorum diversae species et differentiae sunt. Quocirca cum relatio atque qualitas diversa sint genera, easdem utrique supponi species non oportet, hoc est enim quod dicit: AT VERO NON DECET CONTURBARI NE QUIS NOS DICAT DE QUALITATE PROPOSITIONEM FACIENTES MULTA DE RELATIVIS INTERPOSUISSE; HABITUDINES ENIM ET AFFECTIONES EORUM QUAE SUNT AD ALIQUID ESSE DIXIMUS. PAENE ENIM EA QUAE SUNT IN OMNIBUS HIS GENERIBUS AD ALIQUID DICUNTUR, EORUM VERO QUAE SUNT SINGULATIM NIHIL; SCIENTIA ENIM, QUAE GENUS EST, HOC IPSUM QUOD EST ALTERIUS DICITUR (ALICUIUS ENIM SCIENTIA DICITUR), SINGULORUM VERO NIHIL HOC IPSUM QUOD EST ALTERIUS DICITUR, UT GRAMMATICA NON DICITUR ALICUIUS GRAMMATICA NEC MUSICA ALICUIUS MUSICA SED SI FORTE SECUNDUM GENUS PROPRIUM ET ISTAE DICUNTUR ALICUIUS; UT GRAMMATICA ALICUIUS DICITUR SCIENTIA, NON 259D ALICUIUS GRAMMATICA, ET MUSICA ALICUIUS SCIENTIA, NON ALICUIUS MUSICA; QUARE SINGULA NON SUNT RELATIVA. Quam quaestionem validissima argumentatione dissolvit, his scilicet verbis: Pene enim ea quae sunt in omnibus his generibus ad aliquid dicuntur. Eorum vero quae sunt singulatim, id est epecies, nihil huiusmodi sunt. Haec enim est argumentatio quam Graeci *epikeirema* vocant. In huiusmodi affectionibus atque habitudinibus, quae inter ea sunt genera, eas solas ad aliquid posse reduci, quae vero species essent illorum generum posse in relativis sed in qualitatibus numerari, ut scientia cum sit habitudo 260A habet sub se alias habitudines, grammaticam et geometriam. In hoc igitur scientia ipsa quod genus est, ad aliquid semper refertur, dicimus enim scientiam alicuius scientiam. Grammaticam vero quae eius species est, nullus dicit alicuius esse grammaticam; dicatur enim si fieri potest grammaticam, Aristarchi esse grammaticam. Sed omnia quaecumque dicuntur ad aliquid, convertuntur. Dicitur ergo et Aristarchus, grammaticae Aristarchus, quod fieri non potest. Non igitur grammatica Aristarchi, ut ad aliquid dicitur. Est etiam argumentum, non species sed huiusmodi genera, ad aliquid appellari, ut cum ipsae quidem species ad aliquid non dicantur, ut grammatica non dicitur alicuius grammatica, si quando tamen est ut species ad aliquid referatur, id non secundum se sed 260B secundum genus, ut grammaticae quoniam genus est scientiae quae relativa est, si quis grammaticam ad aliquid referre contendat, non potest secundum ipsam grammaticam, eam ad aliquid praedicare sed secundum scientiam, id est secundum genus suum. Non enim dicitur grammatica alicuius grammatica sed fortasse grammatica alicuius scientia. Non ergo grammatica secundum grammaticam ad aliquid dicitur sed secundum scientiam. Et hoc est quod ait, ut grammatica non dicitur aliovius grammatica, nec musica sed fortasse secundum genus proprium istae dicuntur alicuius, ut grammatica alicuius dicitur scientia, non alicuius grammatica. Ergo singularum specierum nihil est quod aliqua relatione praedicetur. Genera vero harum specierum relativa sunt, quae paulo superius dixi; quod enim ait: Pene enim in 260C omnibus qualitatibus genera ad aliquid dicuntur, non autem aliquid eorum quae sunt singula, hoc demonstrare voluit, genera ipsa habitudinem dispositionumque esse relativa, species vero generum quas singulatim esse dixit, ad aliquid nullo modo praedicari. Quas idcirco esse singulatim vocavit, quia grammatica una est, et rursus musica una; scientia vero non una. Recte igitur species scientiae singulatim esse nominavit. Constat igitur quod genera huiusmodi habitudinem dicantur ad aliquid, species vero ad nihil aliud propria praedicatione referanlur. Quocirca quoniam huiusmodi species relativas non esse demonstravit, nunc quod reliquum est qualitates esse confirmat. DICIMUR AUTEM QUALES SECUNDUM SINGULA; HAEC ENIM ET HABEMUS (SCIENTES ENIM DICIMUR QUOD HABEMUS SINGULAS SCIENTIAS); QUARE HAEC ERUNT ETIAM QUALITATES, QUAE SINGULATIM SUNT, SECUNDUM QUAS ET QUALES DICIMUR; HAEC AUTEM NON SUNT EORUM QUAE SUNT AD ALIQUID. Illas esse qualilates superius confirmatum est ex quibus aliqui quales vocarentur, nos autem idcirco grammatici dicimur, non quod universalem scientiam sed quod ipsam grammaticam habeamus, et hoc vere dicitur, idcirco nos dici scientes, quia grammatici sumus, potius quam idcirco grammaticos quod aliquam scientiam retinemus. Nullus enim a generali scientia grammaticus, aut sciens, nisi a singulatim scientia sciens, grammaticusque perhibetur. Igitur quoniam ex his habitudinem speciebus quales vocamur, ipsae species in qualitate numerandae sunt. Sed cum quis grammatica participat, de ea etiam genus dicitur, et secundum eam non solum ad grammaticam sed ad scientiam quoque coniungitur. Dicitur enim idcirco sciens. Ergo quoniam habens grammaticam, et sciens, et grammaticus dicitur, non potest ulla scientia participare, qui singulas non habuerit. Qui enim cunctis speciebus caret, illi quoque genere ipso carendum est. Quare quoniam has species hahemus et secundum eas quales dicimur, a grammatica scientes et grammatici nuncupamur, has autem ipsas species monstratum est ad aliquid non referri. Recte igitur huiusmodi habitudines quae in alterius relativis species sunt, in qualitate numeratae sunt. Quod si quis hoc quoque inuitus accipiat, aliud addit quo totum quaestionis vinculum soluetur; ait enim: AMPLIUS SI CONTINGAT IDEM ET QUALE ESSE ET RELATIVUM, NIHIL EST INCONVENIENS IN UTRISQUE HOC GENERIBUS ANNUMERARE. Nam cum sit verum unam eademque rem duobus diversis generibus suppositam esse non posse, illud tamen convenit secundum aliud atque aliod unam eamdemque speciem duobus generibus posse subnecti, ut in eo quod supra iam dictum est, cum Socrates substantia sit, pater vero ad aliquid, cumque substantia discrepet atque relatio, nihil tamen est inconveniens eumdem ipsum Socratem in eo quod homo est, substantiae supponi, in eo quod habet filium, relationi. Quocirca si secundum aliam atque aliam rem duobus generibus eadem res quaelibet diversissimis supponatur, nihil inconveniens cadit. Ita quoque et habitudines in eo quod alicuius rei habitudines sunt, in relatione ponuntur, in eo quod secundum eas quales aliquid dicuntur, in qualitate numerantur. Quare nihil est inconveniens unam atque eamdem rem, secundum diversas natura, suae potentias, geminis et si contingat pluribus, annumerare generibus Qnocirca quoniam de qualitate tractatum est, nos quoque orationis cursum ad reliqua praedicamenta vertamus. DE FACERE ET PATI SUSCIPIT AUTEM ET FACERE ET PATI CONTRARIETATEM ET MAGIS 261D ET MINUS; CALEFACERE ENIM ET FRIGIDUM FACERE CONTRARIA SUNT, ET CALEFIERI ET FRIGIDUM FIERI, ET DELECTARI ET CONTRISTARI; QUARE SUSCIPIT CONTRARIETATEM FACERE ET PATI. ET MAGIS AUTEM ET MINUS; EST ENIM CALEFACERE ET MAGIS ET MINUS, ET CALEFIERI MAGIS ET MINUS, ET CONTRISTARI. SUSCIPIUNT ERGO ET MAGIS ET MINUS FACERE ET PATI. AC DE HIS QUIDEM HAEC DICTA SUNT. Decursis quattuor praedicamentis quae aliqua quaestione et consideratione ergo videbantur, tenuiter caetera breviterque perstringit. Et de facere quidem et pati nihil in hoc libro, nisi quod contraria suscipiant, et intentionem imminutionemque ab Aristotele est disputatum, in aliis vero eius operibus plene ab eo perfecteque tractata sunt, ut hoc ipsum de facere et pati in his libris quos *Peri geneseos kai phthopas* inscripsit, de aliis quoque praedicamentis non illi minor in aliis operibus disputatio fuit, ut de eo quod est ubi et quando in physicis, et de omnibus quidem altius subtiliusque in libris quos *Meta ta physika* vocavit, exquiritur. Ac de fecere quidem et pati ipse planissime posuit posse ea suscipere contrarietates. Dicimus enim ignem calefacere et frigefacere, quod scilicet ad faciendum refertur. Dicimus aquam calefieri et frigefieri, quod nihilominus ad patiendi ducitur praedicamentum. Magis quoque et minus suscipere, apertissimis demonstrat exemplis. Sic enim magis calefacere et minus, et magis calefieri et minus dicitur. Atque haec hactenus, ipse enim haec apertissime posuit. Est autem horum descriptio talis, quod in faciendo quidem, actus quidam a quolibet in aliam rem veniens, consideratur a quo veniat. In patiendo autem in eo ille actus consideratur, in quem venit. Actus enim et passio simul in physicis esse monstrata sunt. Ac de facere quidem ac pati, ad praesens tempus haec dicta sufficiant. DICTUM EST AUTEM ET DE SITU IN RELATIVIS, QUONIAM DENOMINATIVE A POSITIONIBUS DICITUR. DE RELIQUIS VERO, ID EST QUANDO ET UBI ET HABERE, PROPTEREA QUOD MANIFESTA SUNT, NIHIL DE HIS ULTRA DICITUR QUAM QUOD IN PRINCIPIO DICTUM EST, QUOD HABERE SIGNIFICAT CALCIATUM ESSE VEL ARMATUM, UBI VERO IN LYCIO, VEL ALIA QUAECUMQUE DE HIS DICTA SUNT. IGITUR DE HIS GENERIBUS QUAE PROPOSUIMUS SUFFICIENTER DICTUM EST. Positio quidem quoniam ipsa est alicuius, in iis quae sunt ad aliquid, numerata est sed quoniam omnis res quae ab alio denominatur, aliud est quam id ipsum a quo denominata est, ut aliud est, qui est grammaticus, atque grammatica, quamvis grammaticus a grammatica denominelur. Ita cum sit positio relativa, quidquid denominative a positionibus dicitur, hoc relativorum genere non tenetur. Positio autem ipsa relativa est, positum vero est a positione denmninatum. Statio enim cuiusdam statio est. Stare vero quoniam a statione denominatum est, non ponitur in eo genere in quo statio fuit. Quare sub relatione hoc praedica nentum non invenitur. Sed quoniam nihil est ad quod hoc reducere genus atque aptare possimus, dicendum est suum esse genus. Ut accumbere ab accubitu, stare a statione, et caetera quidem quae idcirco se Aristoteles exsequi denegat, quoniam planissima sunt; ait enim: De reliquis vero id est, quando, et ubi, et habere; propterea quia manifesta sunt, nihil de his ultra dicitur, quam quod in principio dictum est, et eorum praedicta ponit exempla. Dicendum autem est breviter de praedicatione quae est ubi et quando. Sicut ipsum ad aliquid per se esse non potest nisi ex alio aliquo naturam trahat, ita et quando et ubi, esse non potest, nisi locus ac lempus fuerit. Locum enim ubi, tempus vero quando, comitatur. Non est autem idem tempus, et quando, nec ubi et locus sed proposito prius loco si qua res in eo sit posita, ubi esse dicitur. Rursus si certa res in tempore est, quando esse perhibetur, ut Apollinares ludi, oum sint in tempore, quando eos esse dioimus. Habent autem haec quoque proprias diversitates, ubi quidem, quod aliquoties infinite dicitur. Alicubi enim esse dicimus aliquem, ut Socratem, aliquoties autem definite, ut in Lyceo vel in Academia. Habet quoque ubi, secundum ipsum locum in quo est, aliquas contrarietates. Sursum enim esse, et deorsum ubi esse dicitur. Temporum quoque varietates in eo praedicamento, quod est quando, esse manifestum est. Futura enim et praesentia praeteritaque in quando praedicamento veniunt. Dicimus enim fuisse aliquando Scipionem consulem Romanum, nunc esse Orientis imperatorem, qui nunc Anastasius appellatur. Futurum autem esse aliquem, quae scilicet secundum quando praedicamentum dicuntur. Habere autem est quoddam extrinsecus veniens, neque innatum ei a quo habetur, aliudque quam est illud ipsum a quo habetur, in se retinere, ut armatum esse vel uestitum esse. Habere enim est uestes atque arma tenere, quae cum eo nata non sunt, neque aliqua cum eo qui habet, communi natura proprietateque iunguntur; sed quoniam de his Aristoteles tacuit, nobis quoque nunc eorum longior tractatus omittendus est. Expeditis omnibus praedicamentis, cur praeter propositum operis in hanc oppositorum disputationem sit ingressus, a multis ante quaesitum est sed Andronicus hanc esse adiectionem Aristotelis non putat, simulque illud arbitratur, idcirco ab eo fortasse hanc adiectionem de oppositis, et de his quae simul sunt, et de priore, et de motu et de aequivocatione, habendi non esse factam, quod hunc libellum ante Topica scripserit, quodque haec ad illud opus non necessaria esse putaverit, sicut ipse Categoria possunt ad sensum Topicorum, non ignorans scilicet quod sufficienter in Topicis, quantum ad argumenta pertinebat, et de his omnibus quae adiecta eunt, et de praedicamentis fuisse propositum. Sed haec Andronicus. Porphyrius vero hanc adiectionem uacare et carere ratione non putat. Cuius hanc prodidit causam. Ut enim multa sunt quae quod communibus animi conceptionibus esse suggererent, in huius libri principiis ab Aristotele praedicta sunt, ut de aequivocis, et univocis, et denominativis, et de his omnibus, quaecumque usque ad substantiae disputationem ad ipsorum praedicamentorum utilitatem cognitionemque praedicta sunt, ita quaedam fuisse quae essent quidem in communibus sensibus, egerent tamen subtilioris divisionis modo, haec diligenter supposita sunt, ut quid essent proprie teneretur, ne falsis opinionibus traductus non firmus animus luderetur. Docet autem hoc, inquit, etiam ipse ordo congruus rationique conveniens titulorum, hanc adiectionem fuisse perutilem atque necessariam. Prius enim de oppositis, post vero de his quae simul sunt, et de his quae posteriora sunt. Post autem de motu, ad postremum de habendi aequivocatione sermonem faciens, libri seriem terminavit. Idcirco quod in omnibus quidem praedicamentis ante quaesivit, utrum possint habere contraria. In his vero quae sunt ad aliquid, dixit magnum paruo non posse esse contrarium sed oppositum. Quid vero esse oppositum dicere praetermisit, ne ordo disputandi continuus rumperetur. Hic igitur recte quod illic praetermiserat, prius edocuit. In relativis quoque de his quae sunt prius, quaeque simul natura gignuntur, strictim tetigit, quod nunc diligenter explicat. Faciendi vero patiendique praedicamenta sunt, in quibus quidam quasi motus agitatioque consideratur; necesse igitur fuit motu dicere, qui naturam faciendi atque patiendi vellet ostendere. Quis autem dubitet cuiuslibet sermonis aequivocationem monstrare, esse perutile? Quare quoniam habere quoque praedicamentum est, non fuit inconveniens neque perfluum de habendi aequivocatione tractasse. DE OPPOSITIS QUOTIENS SOLENT OPPONI, DICENDUM EST. DICITUR AUTEM ALTERUM ALTERI OPPONI QUADRUPLICITER, AUT UT AD ALIQUID, AUT UT CONTRARIA, AUT UT HABITUS ET PRIVATIO, AUT UT AFFIRMATIO ET NEGATIO. OPPONITUR AUTEM UNUMQUODQUE ISTORUM, UT SIT FIGURATIM DICERE, UT RELATIVA UT DUPLUM MEDIO, UT CONTRARIA UT BONUM MALO, UT SECUNDUM PRIVATIONEM ET HABITUM UT CAECITAS ET VISUS, UT AFFIRMATIO ET NEGATIO UT SEDET Ñ NON SEDET. Illud quoque quaeritur utrum oppositionis nomen aequivoce praedicetur. Dicimus enim quattuor modis opponi, aut ut contraria, aut ut aliquid, aut ut habitum et privationem, aut ut affirmationem et negationem. Hic ergo contenditur utrum aequivocatio quaedam circa has quattuor diversitates sit, an id ipsum quod dicimus oppositum generis vice praedicetur, ut sit univocum. Sed in hoc Stoicorum Peripateticorumque diversa sententia fuit, et ut ipsi inter se Peripatetici, diverse sectati sunt. Stoicorum quoniam longa sententia est, praetermittatur, aliis autem Peripateticis placet nomen hoc oppositi de subiectis aequivoce praedicari, ita affirmantibus, quoniam Aristoteles ita dixit: De oppositis quoties solent opponi dicendum est hoc, id est quoties ad multiplicitatem pertinet aequivocationis. Sed qui melius iudicavere, si oppositionis nomen generis loco dicunt debere praedicari, idcirco quod cum nomen opposilionis de subiectis quattuor oppositionibus praedicetur, ab his quoque definitio non oberret. Sunt enim opposita quae in 265A eodem, secundum idem, in eodem tempore, circa unam eamdemque rem, simul esse non posunt, quod per singula quaeque pergentibus in singulis oppositis invenitur. Namque album et nigrum, quae sunt contraria, unu eodemque tempore circa unum idemque corpus partemque corporis simul esse non possunt, nec seruus atque dominus eiusdem, eodem tempore idem seruus idem dominus est, nec habitus et privatio; quis enim dicat in eodem oculo uno eodemque tempore et visum posse esse et caecitatem? Iam vero affirmatio et negatio quam repugnantes sint, quamque in eodem simul esse non possint, nulli dubium est. Quare si ea quae sub oppositione ponuntur oppositionis nomen definitionemque suscipiunt, quid est dubium oppositionem non aequivoce 265B praedicari? His igitur positis, ad eorum distantias differentiasque veniamus. QUAECUMQUE IGITUR UT RELATIVA OPPONUNTUR, EA IPSA QUAE SUNT OPPOSITORUM DICUNTUR, AUT QUOMODOLIBET ALITER AD EA; UT DUPLUM MEDII, HOC IPSUM QUOD EST, DICITUR DUPLUM; ET SCIENTIA SCIBILIS REI SCIENTIA UT AD ALIQUID OPPONITUR, ET DICITUR SCIENTIA, HOC IPSUM QUOD EST, SCIBILIS; ET SCIBILE, HOC IPSUM QUOD EST, AD OPPOSITUM DICITUR, SCILICET SCIENTIAM (SCIBILE ENIM ALIQUA SCIENTIA SCIBILE DICITUR). QUAECUMQUE ERGO OPPONUNTUR UT AD ALIQUID, EA IPSA QUAE SUNT OPPOSITORUM VEL ALIO QVOLIBET MODO AD SE INVICEM DICUNTUR. Ea quidem huius oppositionis quae secundum relationem dicuntur, et per seipsa plana atque uulgata sunt et superiori relationis disputatione iam cognita. Illa enim sunt ad aliquid quaecumque id quod sunt aliorum dicuntur, vel quomodolibet aliter ad ea, ut seruus domini seruus, et dominus serui dominus, et magnum ad paruum dicitur, et rursus paruum refertur ad magnum. Quod si hoc in relativis omnibus invenitur, nulla est dubitatio quin etiam in his hoc deprehendi possit, quae secundum ad aliquid opponuntur, ut ea ipsa id quod sunt oppositorum dicantur vel quomodolibet aliter ad opposita, ut si est seruus domino oppositus, dominus serui dicatur, id est oppositi sui, et rursus si dominus seruo oppositus est, domini seruus dicatur. Paruum vero ad magnum, et magnum ad paruum, id est ad oppositum sibi. Atque hoc quidem in omnibus secundum ad aliquid oppositionibus inveniri necesse est. Quocirca sit haec proprietas eorum quae secundum ad aliquid opponuntur, quod ea ipsa quae sunt ad opposita referuntur, et ipsorum esse dicuntur. His ergo ante constitutis docet differentiam qua inter se ea quae secundum contrarietatem dicuntur, vel ea quae secundum ad aliquid, discrepant atque dissentiunt; ait enim. ILLA VERO QUAE UT CONTRARIA, IPSA QUIDEM QUAE SUNT NULLO MODO AD INVICEM DICUNTUR, CONTRARIA VERO SIBI INVICEM DICUNTUR; NEQUE ENIM BONUM MALI DICITUR BONUM SED CONTRARIUM; NEC ALBUM NIGRI ALBUM SED CONTRARIUM. QUARE DIFFERUNT ISTAE OPPOSITIONES INVICEM. Dictum est in his quae secundum ad aliquid opponuntur, quod ea ipsa id quod sunt ad id quod sibi est oppositum dicerentur. Contraria vero et ipsa quidem opponuntur sibi sed id quod sunt ad opposita non dicuntur, contraria autem dicuntur. Hoc autem huiusmodi est. Bonum malo contrarium dicimus esse, et rursus malum bono. Nigrum quoque albo contrarium putamus, nihilominus quoque album nigro. Sed cum hoc arbitramur, non tamen dicimus ea id quod sunt esse oppositorum. Si enim diceremus ea id quod est bonum esse oppositi sui, non diceretur bonum malo esse contrarium sed bonum esse mali bonum. Nec ila praedicationem quis faceret nigrum albo esse contrarium sed nigrum albi esse nigrnm. Hoc est enim id quod est nigrum dici ad oppositum suum, si quis dicat nigrum albi esse nigrum; quod quoniam non dicitur, ea ipsa quae sunt non dicuntur oppositorum, ea scilicet quae sibi ut contraria videntur opponi. Sed quoniam dicimus bonum malo contrari uni, et nigrum albo contrarium, quamquam id quod sunt oppositorum non dicantur, tamen ad opposita ut contraria nominantur. Atque hoc est quod ait: Ipsa quidem quae sunt nullo modo ad seinvicem dicuntur. Contraria vero sibi invicem dicuntur. Non enim dicitur bonum mali bonum, hoc est enim id quod est opposili praedicare sed dicimus bonum malo cootrarium. Quocirca differunt ea quae similiter ad aliquid opponuntur his quae secundum contrarietatem sibi sunt opposita, quod ea quidem quae secundum relationem opposita sunt id quod sunt oppositorum dicuntur. Illa vero quae ut contraria, ipsa quidem quod sunt oppositorum nomine minime sed tantum contraria praedicantur, ut bonum contrarium esse dicatur oppositi sui non boni. Dicimus enim bonum malo contrarium, eum non dicamus bonum mali bonum. Sed quoniam differentiam secundum ad aliquid oppositionis contrariorumque monstravit, ipsorum inter se contrariorum differentiam discrepantiamque persequitur. QUAECUMQUE VERO CONTRARIORUM TALIA SUNT UT IN QUIBUS NATA SUNT FIERI ET DE QUIBUS PRAEDICANTUR, NECESSARIUM SIT ALTERUM IPSORUM INESSE, NIHIL EORUM MEDIUM EST (QUORUM AUTEM NON EST NECESSARIUM ALTERUM INESSE, HORUM OMNIUM EST ALIQUID MEDIUM); UT AEGRITUDO ET SANITAS IN CORPORE ANIMALIS NATA EST FIERI, ET NECESSE EST ALTERUM IPSORUM INESSE ANIMALIS CORPORI, AUT AEGRITUDINEM AUT SANITATEM; ET PAR QUIDEM ET IMPAR DE NUMERO PRAEDICATUR, ET NECESSE EST HORUM ALTERUM NUMERO INESSE, VEL PAR VEL IMPAR; ET NON EST HORUM ALIQUID MEDIUM, NEQUE AEGRITUDINIS NEQUE SANITATIS, NEQUE IMPARIS NEQUE PARIS. QUORUM AUTEM NOR EST NECESSARIUM ALTERUM INESSE, HORUM EST ALIQUID MEDIUM; UT ALBUM ET NIGRUM IN CORPORE NATUM EST FIERI, ET NON EST NECESSE ALTERUM EORUM INESSE CORPORI (NON ENIM OMNE CORPUS VEL ALBUM VEL NIGRUM EST); ET PROBUM ET IMPROBUM DICITUR QUIDEM DE HOMINE ET DE ALIIS PLURIBUS, NON EST AUTEM NECESSE ALTERUM INESSE HIS DE QUIBUS PRAEDICATUR; NON ENIM OMNIA AUT PROBA SUNT AUT IMPROBA. ET EST ALIQUID HORUM MEDIUM, UT ALBI ET NIGRI venETUM VEL PALLIDUM VEL QUICUMQUE ALII COLORES SUNT, FOEDI VERO ET PULCHRI QUOD NEQUE PULCHRUM EST NEQUE FOEDUM. IN ALIQUIBUS QUIDEM MEDIETATIBUS POSITA SUNT NOMINA, UT ALBI ET NIGRI venETUM ET PALLIDUM; IN ALIQUIBUS VERO NON EST NOMINE ASSIGNARE MEDIETATEM, UTRIUSQUE VERO NEGATIONE DEFINITUR, UT NEC BONUM NEC MALUM, NEC IUSTUM NEC INIUSTUM. Brevis contrariorum partitio hoc modo facienda est. Contrariorum alia sunt habentia medietatem, alia vero non habentia, et eorum quorum est aliquid medium, in aliis plures medietates, in aliis vero una tantum medietas invenitur. Atque horum aliquae medietates propriis nominibus appellantur in aliquibus 267B vero ipsae quidem medietates propriis appellationibus carent, contrariorum vero negatione signantur. Sed haec quae dicta sunt a primordio repetentes propriis probemus exemplis. Illa vero contraria quae medio carent talia sunt, ut necesse sit alterum eorum proprio inesse subiecto, ut est aegritudo et sanitas. Omne enim corpus in quo aegritudo sanitasque versatur, aut aegrum aut sanum est. Atque ideo quoniam aegritudo et sanitas medietate carent, alterutrum eorum inerit ei subiecto, in quo utraque nata sunt fieri, et de quo praedicantur. Nam quoniam in corpore animalis sanitas et aegritudo fieri nata est, id est ita fieri solet, et ita omne natum est aninial, ut aut sanum esse possit aut aegrum. Et quoniam de animalis corpore aut sanum, aut aegrum praedicatur, necesse est quoniam haec medio carent in omni corpore animalis aut aegritudinem, aut sanitatem esse. Quocirca eorum quae medio carent, necesse alterum interesse subiecto, et quaecumque talia sunt, ut alterum ipsorum subiecto inesse necesse sit, nulla inter ea medietas clauditur. Illa vero contraria in quibus aliqua medietas est non sunt talia, ut eorum necesse sit alterum inesse subiecto. Nam in illis quae medio carent idcirco alterutrum subiecto inesse necesse est, quod eorum medietas nulla est quae possit interea subiectae inesse substantiae, ut in numero quoniam paritas et imparitas medium nihil habenti (omnis enim numerus aut par aut impar est nec est quod propterea numero inesse possit), ideo omnis numerus aut par aut impar est. In his vero quae inter se medietatem aliquam complectuntur, non est necesse semper alterum contrariorum inesse. Potest namque inesse medietas, ut in colore, quoniam album atque nigrum contrarietatis vice diversa sunt, habent autem medium quod est rubrum vel pallidum, idcirco non omne corpus vel album vel nigrum est, quoniam potest aliquando in subiectis corporibus albi atque nigri medietas inveniri. Videmus namque rubrum corpus, ut rosam multosque praeterea flores, quos verni temporis clementia parturit. Recte igitur dictum est, eorum quorum non sunt aliquae medietates, alterum semper inesse subiectis, et in quibus necesse est alterum inesse, fieri non posse quin illic medietas ulla sit. Eodem quoque modo et quae medietates habent, non 268A necessario alterutra subiectis inesse, et quae non est necesse alterutra subiectis inesse, non est dubium quin illic quaedam possit esse medietas sed in aliquibus quidam plures, in aliquibus autem una est medietas, ut in colore inter album alque nigrum plures medietates sunt. Est enim (ut dictum est) rubrum, et quoque pallidum, eodem quoque modo venetum, et multa praeterea huiusmodi. In calido vero atque frigido una medietas est, quae dicitur tepor. Horum autem quibus una medietas est, in aliis nornen est positum, in aliis non. Et positum quidem nomen est, ut inter calidum frigidumque, hanc enim medietatem tepidum esse praedicamus. Non est vero positum in eo quod Aristoteles ipse sic dixit: Improbi vero et probi, quod neque probum est, neque improbum. 268B Nam quoniam bonum atque in ulum sibi sunt contraria, non autem necesse est omne quod boni malive susceptibile est, vel bonum esse vel malum, idcirco dixit bonum malumque, cum sint contraria, habere quamdam medietatem, cui nomen positum quidem non sit sed nihilominus eam quis inter has contrariorum naturas inveniet. Nam quod dictum est a posterioribus inter bonum malam qua esse ea quae dicantur indifferentia, ut interest virtutem atque turpitudinem, quae utraque sibi sunt contraria, divitiae et pulchritudo, quae (ut Stoici putant) neque mala neque bona sunt, atque idcirco indifferentia nominavere sed hoc ipsum quod dicimus indifferens apud priores nomen non erat, et a posterioribus inventum est. Aristoteles autem qui hoc nomine usus nunquam est, ait probum atque improbum habere quidem aliquam medietatem, verumtamen eam nullo nomine nuncupari sed eam utriusque contrarii negotiatione definivit. Ait enim medietatem probi atque improbi esse, quod neque probum esset neque improbum, ut iusti atque iniusti medietas est, quod neque iustum, neque iviustum est. Sed ne videatur inconveniens aliquid negationibus definiri, ipse ait: In aliquibus vero non est nomine assignare medietatem, utriusque vero negatione definitur. Namque ubi est una medietas, si utraque contraria sint remota, sola tantum medietas permanebit, ut in eo quod est bonum et malum, quoniam his una medietas est, sublato bono atque malo, solum quod neque bonum, neque malum est relinquitur. Quocirca tota rursus divisio breviter assumenda est. Eorum quae sunt contraria quorum necesse est semper alterum inesse in his, in quibus ea secundum propriam naturam inesse contingunt, ea nullam inter se retinent medietatem, ut in corpore sanitas et aegritudo, in numero paritas atque im paritas. Quaecumque vero in his in quibus esse possunt, non ita sunt, ut eorum necesse si alterum inesse, haec aliquam inter se qualitatem medietatis amplectuntur, ut albedo atque nigredo, rubrum, frigidum atque calidum teporem. Horum autem alia sunt quae unam solam continent medietatem, alia vero quae multas, et multas, ut inter album atque nigrum, pallidum, venetum, quae medietates sunt. Inter calidum atque frigidum una sola est medietas, tepor. 269A Horum autem quae unam retinent medietatem, in aliis nomina sunt posita, ut in eo ipso calore ac frigore. Est enim tepor medietas caloris atque frigoris. In aliquibus vero nomen positum non est, ut in eo quod est bonum atque malum, iustum atque in iustum. In his enim medietas nomen positum non habet sed utrorumque contrariorum negationibus definitur, ut dicamus eam esse boni atque mali medietatem, quod neque bonum est malum, eamque esse iusti et iniusti medietatem, quae utraque contrarietate summota, utrorumque negatione relinquitur, ut est neque iustum, neque iniustum. PRIVATIO VERO ET HABITUS DICUNTUR QUIDEM CIRCA IDEM ALIQUID, UT VISIO ET CAECITAS CIRCA OCULUM; UNIVERSALITER AUTEM DICERE EST IN QUO NASCITUR HABITUS FIERI, CIRCA HOC DICITUR UTRUMQUE EORUM. Ordine tertiam speciem propositae oppositionis exsequitur eam quae secundum habitum privationemque dicitur, atque in ea unam similitudinem posuit quae illi est cum contrarietate coniuncta. Nam sicut ea quae sunt contraria circa idem sunt, ut album, quoniam semper in corpore est, nigrum quoque semper est in corpore, et iustitia, quoniam semper animo inserta est, iniustitia quoque mentis est vitium, ita quoque ea quae secundum privationem habitumque dicuntur, circa idem semper necesse est inveniri, ut quoniam visus habitus est (habemus enim visum) et visus est in oculos circa oculum, caecitas quoque, quae privatio visus est, praeter oculum non est. Auditus etiam, qui habitus est, quoniam circa aures est, eius quoque privatio quae surditas dicitur, ab auribus non recedit; ita quoque et circa quod fuerit habitus, circa idem ipsum illius habitus privatio consideratur. Atque hinc regulam dat. Universaliter enim dicit in quo sit in eo fieri privationem. Quid vero sit privari, continuata dispositione subiunxit: PRIVARI VERO TUNC DICIMUS UNUMQUODQUE HABITUS SUSCEPTIBILIUM, QUANDO IN QUO NATUM EST INESSE VEL QUANDO NATUM EST HABERE NULLO MODO HABET. Quid sit privatio hac Aristoteles definitione conclusit. Neque enim quaecumque non habent visum, caeca dicuntur, nec vero surdum est omne quod non sentit auditum, nemo enim neque parietem caecum dixerit, nec surdum lapidem, neo quidquid huiusmodi est. Sed ea sola privari dicimus habitu, quaecumque aut habuere habitum eoque caruere, aut habere potuere et non habent. Parietem autem idcirco non dicimus caecum, quod in eo visus naturaliter venire non potuit. Paruos vero catulos quibus visus non est, non satis digne aliquis caecos esse pronuntiet. Eo enim tempore nondum naturaliter visum habere possunt. Si vero exhaustis diebus quibus his oculi patefieri et lucem haurire naturaliter possunt, non habeant visum, eos caecos esse manifestum est. At vero neque ostrea dicuntur edentula, quoniam naturaliter non habeant dentes sed nec infantulos quibus adhuc nondum huiusmodi aetas est, ut habeant dentes, vocamus edentulos sed si aut is qui ante habuit, dentes amiserit, aut quo iam tempore habere naturaliter debet, dentes non habet, ut si quis puerorum septimo anno omnino nullum creaverit, illos iure edentulos appellamus, atque hoc est, quod ait: EDENTULUM ENIM DICIMUS NON QUI NON HABET DENTES, NEC CAECUM QUI NON HABET VISIONEM SED QUI, QUANDO CONTIGIT HABERE, NON HABET (MULTA ENIM EX NATIVITATE NEQUE DENTES HABENT NEQUE VISIONEM SED NON DICUNTUR EDENTULA NEQUE CAECA). Hoc est, non omne quod non videt caecum, nec quod dentes non habet edentulum appellamus. Plura enim sunt quae aut omnino aut certo tempore naturaliter haec habere non possunt sed est illa privatio quoties si habitum non habet, qui habere naturaliter potest, et eo tempore cum iam per naturam illius 270B esse compos habitus possit, vel si habens quis retinensque habitum, illum cuiuslibet incursione casus amiserit, ut in pueris iam adultis si non habeant dentes. Nam quoniam homines sunt, possunt habere; quod si habentes amiserint, edentuli dicuntur; si vero omnino non creuerint dentes, quoniam iam pueris aeque adultis ut dentes haberent, naturaliter poterat evenire, id quo casu aliquo vel aegritudine officiente factum est, eos edentulos et habitudentium privatos esse nominamus. PRIVARI VERO ET HABERE HABITUM NON EST HABITUS ET PRIVATIO; HABITUS ENIM EST VISUS, PRIVATIO VERO CAECITAS, HABERE AUTEM VISUM NON EST viSUS, NEC CAECUM ESSE CAECITAS (PRIVATIO ENIM QUAEDAM EST CAECITAS, CAECUM VERO ESSE PRIVARI, NON PRIVATIO EST). Hic verissima ratione monstratur utrum ea que sub privatione atque habitu cadant privationes sint atque habitus an minime: nam quoniam habitus est visus, privatio vero caecitas, sub habitu vero est habere visum, et sub privatione esse caecum, utrum habere visum idem sit quod ipse qui habetur visus, et utrum idem sit caacum esse quod caecitas, perspicaciter intuentibus aliud quoddam est habere aliquid quod habetur. Tres namque res sunt in eo in quo est habitus, is qui habet ea res quae habetur, et habere, ut est is qui videt, et ipse visus, et hoc ipsum quod ex utrisque, fit ex eo scilicet qui videt et visu, quod est videre. Distat autem et videre ab eo qui videt, et hoc ipsum videre rursus a visu. Aliud est enim id quod fit quam is qui facit. Videre autem videns operatur, aliud est igitur videre quam videns. Distat autem videre etiam a visu, aliud namque est id quod fit quam id per quod aliquid geritur, videre autem per visum fit. Distat ergo videre ab eo ipso (qui ipsum videre efficit) visu sed videre visum habere est, visum autem habere habitum retinere est, et visus habitus est. Non est igitur idem habitus et quid est sub habitu, id est quemlibet habitum retinere. Eodem quoque modo etiam in privatione, et illic quoque tres sunt res, is qui privatur, hoc ipsum quod fit, id est privari, et ipsum quo quis privatur, id est ipsa privatio. Quod si distat is qui habet eo ipso quod est habitum habere, distat et is qui privatur eo quod est privari. Quod si etiam distat quod est habere habitum  illo ipso habitu qui habetur. Distat necessario id quod est privati illa ipsa scilicet privatione qua quisque privatur. Quare neque id quod sub habitu est habitus appellari potest neque id quod sub privatiove privatio. Recte igitur dictum est habitum habere non esse habitum privarique non esse privationem: cui rei aliqua quaedam validior vis argumentationis adiungitur, quam Aristoteles ita pronuntiat. NAM SI IDEM ESSET CAECITAS ET CAECUM ESSE, UTRAQUE DE EODEM PRAEDICARENTUR; NUNC VERO MINIME SED CAECUS QUIDEM DICITUR HOMO, CAECITAS VERO NULLO MODO DICITUR. Si idem inquit esset caecitas quod est esse caecum, de quocumque caecum esse diceretur, de eo quoque caecitas praedicaretur sed caecum dicimus esse hominem, 271B caecitatem vero ipsum hominem nullus dicit: quare quoniam in utrisque diversa est praedicatio, et de quo caecitas dicitur, non de eo dicitur caecum, rursumque de quo caecum esse praedicatur, is caecitas dici non potest, non est dubium quin aliud sit caecum esse quam caecitas, id est privationem esse aliud quam privari: sed quamvis distent, aequali tamen oppositionis vice funguntur, quod ipse loquitur sic: OPPONI QUIDEM ET ISTA VIDENTUR, PRIVARI SCILICET ET HABERE HABITUM, QUEMADMODUM PRIVATIO ET HABITUS; IDEM ENIM MODUS EST OPPOSITIONIS; Aequa namque proportione sibi privatio atque habitus opponuntur, et ea quae sub privatione habituque clauduntur. Cur enim si privatio atque habitus, id est visus et caecitas sibi sunt opposita, non etiam videre atque esse caecum eodem modo invicem sibimet opponantur. Quare quamquam haec distent, tamen modus in his oppositionis aequalis est. NON EST AUTEM NEC QUOD SUB AFFIRMATIONE VEL NEGATIONE EST NEGATIO VEL AFFIRMATIO; AFFIRMATIO ENIM ORATIO EST AFFIRMATIVA ET NEGATIO ORATIO NEGATIVA, EORUM VERO QUAE SUNT SUB AFFIRMATIONE YEL NEGATIONE NIHIL EST ORATIO. DICUNTUR AUTEM ET ISTA SIBI OPPONI UT AFFIRMATRO ET NEGATIO; NAM ETIAM IN HIS MODUS OPPOSITIONIS IDEM EST; QUEMADMODUM ENIM AFFIRMATIO AD NEGATIONEM OPPONITUR, UT SEDET - NON SEDET, SIC RES QUAE SUB UTRISQUE EST SIBI OPPONITUR SEDERE ET NON SEDERE. Ad quartam oppositionis speciem transitum fecit, 271D quae secundum affirmationem negationemque dicitur. Affirmatio autem est quae aliquam rem alicui quadam participatione coniungit, negatio vero quae aliquam rem ab aliqua re quadam separatione disiungit, ut est: Omnis homo est animal animal enim ad hominem haec oratio iungit. Participat enim homo proprio genere, scilicet animal, negatio vero: Homo lapis non est. Disiungit enim naturam lapidis ab humanitate qui negat sed multa de his in libro de interpretatione dicenda sunt. Quare plenior horum disputatio in tempus aliud differatur. Aristoteles vero simplicissime et pene incuriose propter eos qui instituuntur definitiones affirmationis negationisque signavit, dicens negationem affrmationemque, affirmativas esse negativasque orationes. Quod si examinatius ac subtilius definisset, affirmationem per affirmativam orationem non definiret. Nam si dubium est quid sit affirmatio, nihilo magis clarum atque perspicuum est quid sit affirmativa oratio. Idcirco quod si quis nescit quid sit affirmatio, idem sine dubio nesciturus est quid oratio sit affirmativa. Sed idcirco hic indulgentius terminavit, quod in libro Perihermeneias utriusque veram plenamque vim definitionis aptavit. Eadem quoque in his ratio est qua sunt sub affirmatione et negatione, quae in his quae sub privatione atque habitu ponebantur, nam sicut non est idem habitus atque privatio quod habere habitum atque privari, ita non idem est affirmationem et negationem esse quod est sub affirmatione 272B et negatione. Affirmatio est, verbi gratia sedet Socrates, negatio vero, non sedet Socrates. Sub affirmatione autem hoc ipsum sedere Socratem, id est hoc quod sub affirmatione dicit facere. Sub negatione vero non sedere Socratem, id est non facere id quod negatio submovet. Hoc autem ita probatur, quod omnis affirmatio omnisque negatio orationes sunt, sicut eorum supradicta definitio determinatioque monstravit. Sedere autem et non sedere, id est facere et non facere, orationes non sunt, quod si affirmatio et negatio orationes sunt, dicitur id quod sub affirmatione et negatione est, ea ipsa affirmatione et negatione distare. Sed in hoc servant illam quoque similitudinem quod ea ipsa sibi sunt opposita, quae secundum affirmationem negationemque dicuntur. Sicut enim ipsa affirmatio quae dicit sedet Socrates, et quae dicit, non sedet Socrates, ita quoque id ipsum quod est sedere Socratem, et non sedere, certa ratione similitudinis opponuntur. Sed quoniam quattuor species oppositionis dictae sunt, nunc Aristotelis uestigia persequentes, earum differentias colligamus, quae sunt numero sex: nam si quae res sint quattuor, easque differre a se ac distare volumus, sex solas differentias invenimus. Cum enim primam differre a secunda ac tertia atque quarta ponimus, tres sunt differentiae. Item secundam rem a prima re differre ostendere atque demonstrare superfluum est. Cum enim primae rei ad secundam distantiam colligeremus, quid secunda distaret a prima docuimus. Relicta igitur primae ad secundam rem differentia, secundae et tertiae, item secundae quartaeque differentiae monstrabuntur, quae sunt duae, quae tribus superioribus iunctae quinque solas efficiunt. Restat tertiae rei quartaeque distantia. Nam primae ad secundam atque tertiam demonstrata est discrepantia, cum prima a secunda distaret, atque eodem modo a tertia monstrabamus. Id his probatur exemplis. Nam cum oppositio ea quae est secundum ad aliquid, ab his oppositionibus quae sunt secundum contrarietatem, privationem atque habitum, atque affirmationem et negationem, distare proponitur, tres sunt differentiae. Cum vero ea quae secundum privationem atque habitum oppositio est, a contrariis et ab affirmatione negationeque discrepat, duae sunt differentiae quae iunctae superioribus quinque perficiunt. Idcirco enim quid distaret habitus atque privatio, ea oppositione quae relativa est praetermisimus, quoniam prius monstravimus quid relativa oppositio ab habitu privationeque differret; non est enim dubium aequam esse in utrisque differentiam, cum una ab alia discrepaverit. Restat una sola differentia, quae est contrariorum ad affirmationem scilicet et negationem; praetermissa namque est contrariorum differentia, de relativa scilicet et secundum habitum privationemque oppositione, quid haec superius a contrarietate distaret, monstratum est. Quare quoniam quot sunt horum differentiae cognitum est, ad sequentis operis ordinem veniamus. QUONIAM AUTEM PRIVATIO ET HABITUS NON SIC OPPONUNTUR UT AD ALIQUID, MANIFESTUM EST; NEQUE ENIM DICITUR HOC IPSUM QUOD EST OPPOSITI; VISUS ENIM NON EST CAECITATIS VISUS, NEC ALIO ULLO MODO AD IPSUM DICITUR; SIMILITER AUTEM NEC CAECITAS DICITUR CAECITAS VISUS SED PRIVATIO VISUS CAECITAS DICITUR. AMPLIUS OMNIA QUAECUMQUE AD ALIQUID DICUNTUR CONVERSIM DICUNTUR, QUARE ETIAM CAECITAS, SI ESSET EORUM QUAE SUNT AD ALIQUID, CONVERTERETUR ILLUD AD QUOD DICITUR; SED NON CONVERTUNTUR; NEQUE ENIM DICITUR VISUS CAECITATIS. Et caetera quidem quae sunt differentia perspicue superius in contrariorum differentia relativa oppositione ante praemissa sunt. Unam namque differentiam contrariorum relativorumque dixit esse, quod contraria non ita ut ea quae sunt ad aliquid converterentur. Neque enim quis pronuntiat malitiam bonitatis esse malitiam, neque bonitatem malitiae esse bonitatem, velut filium patris esse filium, rursusque patrem filii patrem. Eadem quoque et in his quae secundum privationem habitumque redduntur, dicitur differentia. Nam sicut ea qua sunt ad aliquid opposita, adversum semetipsa redduntur, et omnia ad opposita praedicantur, non eodem modo in habitu atque privatione est. Nullus enim dicit caecitatis esse visum, nec rursus visus esse caecitatem. Quocirca si ea quae sunt relativa ad opposita praedicantur, conversimque dicuntur -- cum enim sit oppositus filio pater, pater filii dicitur, scilicet ad oppositum, rursusque convertitur ut patris filius appelletur -- quoniam hoc in his quae sunt secundum privationem et habitum non dicitur. Neque enim cum sit visus oppositus caecitati, secundum privationem atque habitum dicitur visus caecitatis, id est nunquam secundum hanc oppositionem aliquid oppositi praedicatur neque convertitur, neque enim dicitur caecitas visus, recte privatio atque habitus non in eadem qua relativa sed in alia specie numerata sunt. QUONIAM AUTEM NEQUE UT CONTRARIA OPPONUNTUR EA QUAE SECUNDUM PRIVATIONEM ET HABITUM DICUNTUR, EX HIS MANIFESTUM EST. QUORUM ENIM CONTRARIORUM NIHIL EST MEDIUM, NECESSE EST, IN QUIBUS NATA SUNT FIERI AUT DE QUIBUS PRAEDICARI, ALTERUM IPSORUM INESSE SEMPER; HORUM ENIM NIHIL ERAT MEDIUM, QUORUM NECESSE ERAT ALTERUM INESSE EORUM SUSCEPTIBILI, UT IN AEGRITUDINE ET SANITATE ET IMPARI ATQUE PARI. QUORUM AUTEM EST ALIQUID MEDIUM NUNQUAM NECESSE EST OMNI INESSE ALTERUM; NAM NEQUE ALBUM AUT NIGRUM NECESSE EST OMNE ESSE EORUM SUSCEPTIBILI, NEC FRIGIDUM NEC CALIDUM (NIHIL ENIM PROHIBET ALIQUAM IPSORUM INESSE MEDIETATEM); ERAT ETIAM ISTORUM MEDIETAS, QUORUM NON NECESSE ESSET ALTERUM INESSE EORUM SUSCEPTIBILI, NISI FORTE ALIQUIBUS NATURALITER CONTIGERIT UNUM IPSORUM INESSE, UT IGNI CALIDUM ESSE ET 274B NIVI ALBUM (IN HIS AUTEM NECESSE EST DEFINITE UNUM IPSORUM INESSE, ET NON HOC AUT ILLUD; NEQUE ENIM POTEST IGNIS ESSE FRIGIDUS NEC NIX ESSE NIGRA); QUARE NON NECESSE EST OMNIBUS EORUM SUSCEPTIBILIBUS ALTERUM HORUM INESSE SED SOLIS HIS QUIBUS NATURALITER UNUM INEST, ET HIS DEFINITE UNUM, NON AUTEM HOC AUT ILLUD. Prolixitatem textus idcirco contraxi quod et ea ipsa quae dicuntur supra iam dicta sunt, nec longior ordo possit aliquod creare fastidium, quod nos hac textus divisione seiunximus. Et prius quidem proponit ante oculos omnes inter se contrariorum differentias, quas ipse quantum potero brevissime commemorabo; ait enim contrariorum quae mediis carent semper alterum inesse ei quod illas contrarietates 274C suscipere potest, ut aegritudo et sanitas, quoniam semper in animalis corpore reperitur, et ea sine ullo est adversus suum contrarium medio. Idcirco omne corpus animalis semper aut aegrotat aut sanum est, et semper alterum aut sanitatis aut aegritudinis inest ei quod has suscipit contrarietates. Eorum vero contrariorum quae habent aliquam medietatem, non necesse est semper alterum inesse ei cui accidunt, ut album atque nigrum, cum sint utraque contraria, quoniam habent aliquam medietatem, ut rubrum, veniunt autem semper in corpora, non necesse est omne corpus fieri, aut album aut nigrum, quoniam potest aliquando contingere ut illa eorum medietas corpori cuilibet eveniat. Atque hoc ita est in iis quae medio non carent, quae ipsa mediata vocamus, exceptis his quibus una contrarietas est insita per naturam, ut nix alba est, ignis calidus. In his enim unam semper necesse est evenire non aliam, nec utrumlibet sed definite unam. Id enim non venit in ignem, ut aliquando sit calidum, aliquando frigidum, aliquando vero quod horum medietas est tepidum sed semper naturali calore succenditur; nec nix aliquando fit nigra, nec rursus rubea, nec ullis aliis coloribus permutatur sed solum semper alba est. Cum haec ita sint, ea quae secundum habitum privationemque opponuntur, si et ab his contrariis distare monstrata sint quae mediis carent, et ab his quae intra se quamdam medietatem qualitatis includunt, et ab his quoque quae, cum mediata 275A sint, tamen definite alicui insunt, perfecte monstratum est ea quae secundum habitum et privationem sunt a contrariis discrepare. Quare quid distent Aristotele teneamus auctore. IN PRIVATIONE VERO ET HABITU NEUTRUM VERUM EST EORUM QUAE DICTA SUNT, NEQUE ENIM SEMPER EORUM SUSCEPTIBILI NECESSE EST ALTERUM IPSORUM INESSE; QUOD ENIM NONDUM NATUM EST HABERE VISUM NEQUE CAECUM NEQUE viSUM HABERE DICITUR, HABENS VISUM DICITUR; ET HORUM NON DEFINITE ALTERUM SED AUT HOC AUT ILLUD (NEQUE ENIM NECESSE EST AUT CAECUM AUT HABENTEM VISUM ESSE SED AUT HOC AUT ILLUD); IN CONTRARIIS VERO, QUORUM EST MEDIETAS, NUMQUAM NECESSE EST OMNI ALTERUM INESSE SED ALIQUIBUS, ET HIS DEFINITE UNUM. 275B QUARE MANIFESTUM EST QUONIAM SECUNDUM NEUTRUM MODUM QUEMADMODUM CONTRARIA OPPONUNTUR ITA SIBI SUNT EA QUAE SUNT SECUNDUM PRIVATIONEM ET HABITUM OPPOSITA. Dat primo differentias quibus ea quae sunt secundum habitum et privationem opposita, ab iis quae sunt immediata contrariis distent. In his enim contrariis quae medium non habent, semper necesse est ipsorum alterum inesse ei quod his ipsis subiectum est. In habitu vero et privatione non ita est. Non enim semper quaelibet res aut habitum habet aut privationem sed est tempus quando utrumque non habeat, ut catuli quibus nondum per naturam oculi patent. Illos enim nec habere habitum dicimus, quoniam non vident, nec privatos visu, quoniam paruuli adhuc visum per naturam habere non possunt Igitur horum quae sibi secundum privationem habitumque sunt opposita, non semper alterum subiecto inest eorum. Sed eorum quae sunt contraria immediata, id est medio carentia, semper alterum susceptibili inest. Distat igitur ea quae secundum habitum et privationem est oppositio, iis quae secundum contraria putantur opponi. Sed quoniam sunt quaedam contraria quae insunt alicui per naturam, ut nivi album, igni calidum, coruo nigrum, etiam ab his discrepat oppositio privationis et habitus. Ea enim quae per naturam insunt definita sunt et nullo modo permutantur, ut est album nivi. Non enim nix aut alba aut nigra est sed tantum alba, et coruus non aut albus aut niger sed solum niger. In privatione vero et habitu una res esse non potest definita sed semper aut privatio contingit, aut habitus, et hoc est quod ait, et horum non definite alterum sed aut hoc aut illud. Neque enim necesse est aut caecum esse aut habentem visum definite subaudiendum est, catulus enim qui per naturam non dum videt, aut habitum habiturus est, id est visum, aut eo privandus est, ut sit caecus sed non definite unum sed aut hoc aut illud indefinite contingit. Distat igitur haec oppositio his contrariis quae aliquibus per naturam immutabiliter accidunt. Restat igitur ut his contrariis quae mediata sunt hanc oppositionem differre doceamus. In illis enim non semper necesse erit contraria inesse subiecto, idcirco quod eorum medietates possint subiectis evenire substantiis, ut album vel nigrum quod non est alicui per naturam sed tantum secundum accidens. Possunt enim utraque non esse in corporibus, quoniam his vel rubrum vel pallidum, quae sunt eorum medietates eveniunt. In privatione vero id et habitu non est. Quando enim poterit per naturam habere habitum, utrisque quae ea suscipiunt, carere non possunt. Catulus enim cum per naturam videre potuerit, aut habitum habere dicitur, et est videns, aut privationem, si fuerit caecus. Ita semper ab eo tempore 276B quo illi per naturam utrumlibet habere concessum est, alterutrum retinebit, id est aut privationem retinebit, aut habitum. Quocirca si in his contrariis quae medio non carent, potest fieri ut utraque contraria in subiecto non sint, in privatione vero et habitu ab eo tempore quo per naturam potest utrumque retinere, fieri non potest nisi eorum habeat alterum, distant haec quoque mediata ab his quae secundum vim privationis atque habitus opponuntur. Sed ante monstratum est et his contrariis quae per naturam essent, et iis quae medio carerent, hanc oppositionem esse dissimilem. Recte igitur positum est privationis atque habitus oppositionem ab his quae opponuntur ut contraria, discrepare. AMPLIUS IN CONTRARIIS, CUM SIT EORUM SUSCEPTIBILE, POTEST FIERI IN ALTERNA MUTATIO, NISI 276C CUI NATURALITER UNUM INSIT, UT IGNI CALIDO ESSE; QUOD ENIM SANUM EST POTEST AEGRESCERE, ET ALBUM NIGRUM FIERI, ET FRIGIDUM CALIDUM, ET EX PROBO IMPROBUM ET EX IMPROBO PROBUM FIERI POTEST (IMPROBUS ENIM IN MELIOREM CONSUETUDINEM SERMONEMQUE PERDUCTUS VEL PARUM SESE DABIT IN MELIUS; SIN VERO VEL SEMEL PARUAM INTENTIONEM SUMAT, MANIFESTUM EST QUONIAM AUT PERFECTISSIME PERMPOMBAUR AUT MAGNAM SUMAT INTENTIONEM; SEMPER ENIM MOBILIOR AD VIRTUTEM FIT, SI QUAMLIBET A PRINCIPIO SUMPSERIT INTENTIONEM, QUARE ERIT POSSIBILE MAIOREM ILLUM INTENTIONEM SUMERE; ET HOC SAEPIUS FACTUM PERFECTE IN CONTRARIAM HABITUDINEM CONSISTERE, NISI TEMPORE PROHIBEATUR). IN PRIVATIONE VERO ET HABITU IMPOSSIBILE EST AD INVICEM FIERI MUTATIONEM; AB HABITU ENIM AD PRIVATIONEM FIT PERMUTATIO, 276D A PRIVATIONE VERO AD HABITUM IMPOSSIBILE EST; NEQUE ENIM FACTUS ALIQUIS CAECUS RURSUS vidIT, NEC CALUUS RURSUS CRINITUS FACTUS EST, NEC EDENTULUS DENTES CREAVIT. Aliam rursos contrariorum et huius oppositionis quae secundum habitum privationemque dicitur, discrepantiam ponit. Ea enim quae contraria sunt, possunt in alterna variatis vicibus permutari. Quod enim calidum est potest effici frigidum, rursusque quod frigidum est potest in caloris verti qualitatem. His tamen (ut dictum est) solis exceptis, quibus una quaelibet res contrariorum naturaliter insita est, in his enim solis fieri non potest alterna mutatio: in his vero quae accidenter et non per naturam subiectis 277A eveniunt, fit semper in contraria permutatio, ut ex sano aegrum, ex aegro rursus sanum corpus efficitur animalis. Iam vero illud verum est, ex bono proclivior semper semita videtur ad malum, et facillima esse ex probitate ad malitiam permutatio, quod Terentiano docetur exemplo: A labore proclivem ad libidinem. Sed quamquam difficilis sit transitus ad virtutes a turpitudine vitiorum, Aristoteles tamen fieri posse hunc transitum confirmat. Huius enim philosophi sententia est, virtutes non esse scientias, ut Socrates ait, neque ut Stoici naturaliter eas esse sed discibiles, et per quamdam boni consuetudinem hominum mentibus inseriri. Atque ideo si quis sit quibuslibet prioribus vitiis obnoxius, si eum melior sermo susceperit, et sapientium consuetudine confabulationeque comatur, aliquid ex ante actis vitiorum illecebris emendabitur, et sese aliquantulum exuet, et paululum liberior ad meliora procedet. Ita ut sit primo quidem minus malus, post vero non malus, deinde iam iamque aliquantulum bonus. Cui si huiusmodi intensio frequentissime fiat, nec paruitate temporis praeveniatur, aut ei terminus mortis offecerit, non est dublum illum ex pessimo per probas consuetudines confabulationesque sapientum, in perfectam virtutis habitudinem permutari. Est igitur ex bono in malum, et ex malo in bonum rursus permutatio, atque hoc quidem fit in contrariis. In habitu vero et privatione non fit, est namque permutatio sed haec una tantum, nulla ratione sese convertens; ait enim: Ab habitu ad privationem 277C permutatio, a privatione vero ad habitum impossibile est. Et hoc planissime docet exemplis. Quis enim unquam ex caeco factus est videns? quis aliquando caluus crinitus efficitur? cui amissis aetate dentibus rursus alii procreantur? Quare si in contrariis fit alterna mutatio, in privatione vero atque habitu non fit, distat haec oppositio ab ea scilicet oppositione quae fit secundum contrarias qualitates. QUAECUMQUE VERO UT AFFIRMATIO ET NEGATIO OPPONUNTUR, MANIFESTUM EST QUONIAM SECUNDUM NULLUM MODUM EORUM QUI DICT SUNT OPPONUNTUR; IN HIS ENIM SOLIS NECESSE EST HOC QUIDEM ESSE VERUM ILLUD VERO FALSUM. NAM NEQUE IN CONTRARIIS NECESSE EST SEMPER ALTERUM ESSE VERUM, ALTERUM VERO FALSUM, NEC IN RELATIVIS, NEQUE IN HABITU ET PRIVATIONE; UT SANITAS ET AEGRITUDO CONTRARIA SUNT SED NEUTRUM IPSORUM NEQUE VERUM NEQUE FALSUM EST; SIMILITER AUTEM ET DUPLUM ET MEDIUM QUAE UT AD ALIQUID OPPONUNTUR, NON EST EORUM ALTERUM FALSUM ALTERUM VERUM; NEC VERO EA QUAE SECUNDUM HABITUM ET PRIVATIONEM SUNT, UT VISUS ET CAECITAS. OMNINO AUTEM NIHIL EORUM QUAE SECUNDUM NULLAM COMPLEXIONEM DICUNTUR AUT VERUM AUT FALSUM EST; OMNIA AUTEM QUAE DIXIMUS SINE COMPLEXIONE DICUNTUR. Expositis his differentiis quibus vel contrariis relativa, vel privatio et habitus relativis, vel rursus privatio et habitus contrariis discreparent, nunc sequitur quid his omnibus secundum affirmationem negationemque opposita distent, et dat signum proprium affirmationis et negationis, ut eas semper quaeramus agnoscere, ut si qua sint quae hoc signo minime teneantur, illa ab affirmationis negationisque oppositione deferre dicamus. In affirmatione enim et negatione fieri non potest, ut si affirmatio vera sit, statim falsa negatio non sit; si negatio vera, aftirmatio mendacii nota carere possit, ut si qu is dicat. Socrates ambulat, Socrates non ambulat. Si verum est Socratem ambulare, falsum est non ambulare, et rursus si verum est non ambulare, falsum est ambulare. Hanc autem veri falsique divisionem nullus unquam in aliis oppositionibus poterit invenire. Nam in his quae sunt ad aliquid non solum non est necesse oppositionem ipsam sibi verum falsumque dividere sed in his nulia omnino neque veritas, neque falsitas invenitur. Si quis enim dicat hoc tantum, pater, vel rursus, filius, neque verum aliquid neque falsum pronuntiat. Et in contrariis quoque idem est, nam cum bono malum sit contrarium, si quis nominet bonum, et si quis rursus simpliciter pronuntiet malum, nulla in hac praedicatione neque falsitas, neque veritas est. Eodem quoque se modo habet etiam in his quae secundum habitum privationemque dicuntur. Similiter evim nihil neque verum, neque falsum est, si quis visum nominet vel caecitatem, hoc autem idcirco evenit, quia omnia, quaecumque sunt, in quibus aut falsitas, aut veritas invenitur, secundum aliquam complexionem dicuntur. Ea vero quae simpliciter proferuntur, veri atque falsi prolatione carent, ut ipse ait, cum in principio omnia praedicamenta numeraret, dicens singula eorum quae essent dicta in nulla affirmatione dici, quadam vero complexione inter se horum praedicamentorum veritatem falsitatemque gigni, de quibus Aristoteles edocuit praeter complexionem aliquam in sermonibus veritatem falsitatemque inveniri non posse. Si quidem exemplo quoque hoc manifestum est. Si enim dixero, Socrates homo est, aut verum aut falsum est. Quod si hoc tantum dicam Socrates, aut rursus, homo, nihil in eo neque veritatis neque falsitatis est. Quocirca quoniam omnis affirmatio cum complexione profertur, potest in ea, aut veritas, aut falsitas inveniri. Ea vero quae sunt ad aliquid simpliciter et sine ulla complexione dicuntur. Similiter autem et contraria, et ea quae sunt secundum habitum privationemque sibimet opposita, ut est pater filius, bouum malum, visus caecitas, qua, quoniam sine complexione dicuntur (ubi autem complesio non est, illic nec falsitas neque veritas est. In affirmationibus vero solis et negationibus quae secundum complexionem dicuntur, aut veritas aut falsitas reperitur, secundum affirmationem et negationem oppositio a cunctis aliis superioribus distat. AT VERO MAGIS HOC VIDETUR CONTINGERE IN HIS QUAE SECUNDUM COMPLEXIONEM DICUNTUR (SANUM ENIM ESSE SOCRATEM ET AEGROTARE SOCRATEM CONTRARIA SUNT) SED NEC IN HIS QUOQUE NECESSE EST SEMPER ALTERUM VERUM ESSE, ALTERUM AUTEM FALSUM; CUM ENIM 279A SIT SOCRATES, EST HOC QUIDEM VERUM ILLUD VERO FALSUM, CUM AUTEM NON SIT, UTRAQUE FALSA SUNT; NAM NEQUE AEGROTARE NEQUE SANUM ESSE VERUM EST CUM IPSE SOCRATES NON SIT OMNINO. IN PRIVATIONE VERO, CUM NON SIT, NEUTRUM VERUM EST, ET CUM SIT, NON SEMPER ALTERUM VERUM EST; VISUM ENIM HABERE SOCRATEM ET CAECUM ESSE SOCRATEM OPPONUNTUR UT HABITUS ET PRIVATIO, ET CUM SIT, NON EST NECESSE ALTERUM VERUM ESSE VEL FALSUM (QUANDO ENIM NON EST NATUS UT HABEAT, UTRAQUE FALSA SUNT), CUM AUTEM NON SIT OMNINO SOCRATES, SIC QUOQUE UTRAQUE FALSA SUNT, ET HABERE EUM VISUM ET EUM ESSE CAECUM. Quoniam videntur quaedam contraria secundum complexionem dici, in quibus aut falsitas reperitur aut veritas sed neque ut affirmatio sit neque ut negatio, de his quoque dicit, quid distent his complexionibus, quae secundum affirmationem negationemque dicuntur. Nam sicut aegritudo est contraria sanitati, ita quoque aegrotum esse Socratem, ei quod est sanum esse contrarium est. Oratio quoque quae dicit Socrates sanus est, contraria est ei quae pronuntiat Socrates aegrotat. In his ergo et veritas invenitur et falsitas. Quod igitur haec distant ea oppositione quae secundum vim affirmationis aut negationis opponitur, hoc scilicet quod subsistente re, de qua utraque dicuntur, utrumlibet eorum verum est, si tamen ea contraria praedicantur, quae mediis carent, nam vivente et subsistente 279C Socrate, quoniam aegritudo et sanitas immediata contraria sunt, si quis de Socrate dicat: Socrates sanus est, rursusque alius pronuntiet: Socrates aegrotat, unam veram, unam falsam esse necesse est. Socrates enim vivens aut aegrotat aut sanus est, et si verum est eum aegrotare, sanum esse falsum est, et si falsum est aegrotare, sanum esse verum est; si vero Socrates ipse non subsistat neque omnino sit, utrumque de eo falsum est dicere, quoniam aegrotat et sanus est. Qui enim omnino non est, neque omnino poterit aegrotus esse nec sanus. Ergo in contrariis subsistente re de qua praedicantur, semper una praedicatio vera est, alia falsa, in his scilicet contrariis quae secundum complexionem dicuntur et carent medio. Non subsistente autem re, contrarietates utraeque sunt falsae. Illa 279D vero quae secundum privationem habitumque dicuntur, si cum complexione praedicentur, et subsistat res, non necesse est aliam veram esse, aliam falsam, et eum res omnino non sit, utraeque sunt falsae. Socrates enim cum sit iam in suae matris aluo, et nondum sit genitus in lucem quidem editus non est, ipse tamen est atque vivit sed tunc neque videns est neque caecus, et videns quidem non est; quoniam nondum in lucem est editus. Caecus vero idcirco non dicitur, quoniam adhuc videre non poterat. Ergo cum sit atque subsistat res de qua habitus et privatio praedicantur, potest fieri ut de ea falsa utraque praedicentur; si vero res de qua dicitur non sit, omnino utrasque falsas esse necesse est, ut cum Socrates omnino non est, falsum est eum dicere vel videntem 280A esse vel caecum. Ille enim videt atque caecus est qui vivit atque subsistit, cum vero de quo dicitur non sit omnino, utraque de eo falso dicuntur. In catulis quoque idem est, nam cum iam sunt editi, subsistunt quidem; sed neque caeci sunt neque videntes, quia nondum per naturam visum habere potuerunt. Sin vero omnino non sint, rursus falsum est de his utrumque praedicari. In affirmatione vero et negatione non ita est, ut ipse pronuntiat. IN AFFIRMATIONE VERO VEL NEGATIONE SEMPER, VEL SI SIT VEL SI NON SIT, ALTERUM IPSORUM VERUM, ALTERUM FALSUM ERIT; AEGROTARE ENIM SOCRATEM ET NON AEGROTARE SOCRATEM, CUM SIT IDEM IPSE, MANIFESTUM EST QUONIAM ALTERUM EORUM VERUM VEL FALSUM EST, CUM NON SIT, SIMILITER (NAMQUE AEGROTUM ESSE, CUM NON SIT, FALSUM EST, NON AEGROTARE VERO VERUM EST). QUARE IN SOLIS HIS ERIT SEMPER ALTERUM IPSORUM VERUM ESSE VEL FALSUM, QUAECUMQUE UT AFFIRMATIO ET NEGATIO OPPONUNTUR. In affirmatione, inquit, et negatione sive res subiecta subsistat, sive non sit omnino, semper in una veritas, in alia falsitas inveniuntur. Non esse enim idem dicere aegrotare aliquem quod non esse sanum, neo idem caecum esse quod non videre perspicacissime docet. Nam qui aegrotat nisi subsistat non potest aegrotare. Non esse autem sanum, non ita est, nam etiamsi non sit omnino aliquis, potest de eo qui non est haec negatio praedicari. Quod enim omnino non est, sanum esse non potest, quod sanum esse non potest non est utique sanum. Eodem quoque modo est 280C et de caecitate et de visu, neque enim idem est dicere caecum esse aliquem quod non videre; qui enim caecus est, subsistit vivitque, ut sit caecus, non videre vero etiam de omnino non subsistente dici potest. Qui enim non subsistit omnino videre non potest, et qui videre non potest non videt. Quocirca in affirmatione et negatione sive sit de quo dicitur sive non sit, una semper vera est, altera falsa. Nam cum sit Socrates et vivat, si de eo verum est dicere, quoniam videt, falsum est dicere, quoniam non videt, et si de eo verum est dicere, quoniam sanus est, falsum est dicere de eo quoniam non est sanus. Si negationes verae sunt, falsae sunt affirmationes. Si vero res subiecta non subsistat omnino, de ea quidem affirmatio falsa est, negatio semper vera. Nostro enim tempore cum Socrates non est neque subsistit, si quis dicat Socrates videt, et alius dicat Socrates non videt, falsum quidem est de eo dicere, quoniam videt, verum autem quoniam non videt. Qui enim omnino non est, videre non potest, qui videre non potest, non videt. Ita firmum immutabileque semper manet in affirmationibus et negationibus alteram semper veram, alteram falsam in praedicatione constitui. Quocirca quoniam in contrariis et in iis quae secundum privationem habitumque sunt, si cum complexione utraque dicantur de re non subsistente, falsa sunt utraque quae praedicantur. Cum hoc idem in affirmationibus et negationibus non sit, omnes caeterae oppositiones ab affirmatione et negatione dissentiunt. Monstratae sunt igitur oppositiones quattuor et sex differentiae: una quidem contrariorum et eius quae est ad aliquid; secunda contrariorum et eorum quae sunt secundum habitum et privationem; tertia contrariorum et eius oppositionis quae est secundum affirmationem et negationem; quarta relativorum et eius quae est secundum habitum et privationem; quinta relativorum et eius quae est affirmationis et negationis; sexta privationis et habitus ad negationem et affirmationem. Sed post has oppositionum differentias quaedam de contrariis ad multas proficientia quaestiones ab Aristoteles traduntur. CONTRARIUM AUTEM EST BONO QUIDEM EX NECESSITATE MALUM (HOC AUTEM MANIFESTUM EST EX UNAQUAQUE INDUCTIONE, UT SANITATI AEGRITUDO ET IUSTITIAE INIUSTITIA ET FORTITUDINI 281B TIMIDITAS, SIMILITER AUTEM ET IN ALIIS), MALO VERO ALIQUOTIENS BONUM CONTRARIUM EST, ALIQUOTIENS MALUM (DIMINUTIONI ENIM, QUAE MALA EST, SUPERFLUITAS QUAE ET IPSA MALA EST CONTRARIUM EST). IN PAUCIS AUTEM HOC ALIQUIS VIDEBIT, IN PLURIBUS AUTEM SEMPER MALO BONUM CONTRARIUM EST. Hoc loco monstratur quod omne bonum semper malo contrarium est, non autem omni malo semper bonum, nam quodcumque fuerit bonum, solum illi malum contrarium est, malo autem et bonum potest esse contrarium et malum. Sanitati enim quae bona est, aegritudo quae est mala, contraria est. Rursus felicitati quae est bona, infelicitas quae ipsa quoque est mala, contraria est. Est autem invenire malum quod duas habet contrarietates, boni scilicet et alterius mali. Nam cum ea sunt contraria quae a se plurimum distent, cum sit timiditas habitus animi pessimus, duas habet contrarietates, temeritatem scilicet et fortitudinem, nam qui omnia timet et est timidus et qui nihil timet omnino in quo est temeritas, longe a sese distant et discrepant, quocirca sibi contraria sunt, cum utraque sint mala. Rursus quoniam bonum malo contrarium, et fortitudo bona est, timiditas mala erit, et erit fortitudini contraria oppositaque timiditas. Duae igitur contrarietates opponuntur timiditati, temeritas et fortitudo; sed temeritas contraria est secundum longissimam distantiam quantitatemque discrepantis habitus atque contrarii. Timiditas 281D vero fortitudini videtur opposita, secundum qualitatem bonitatis atque malitiae. Quare sufficienter est demonstratum bona semper malis esse contraria, mala vero etiam malis. Inductio autem est singulorum exemplorum collectio, et ad universalem per ea cognitionem collectionemque reductio, ut si quis dicat qui musicam novit musicus est, et ab ea denominatur, et medicus qui medicinam, rursus qui grammaticam grammaticus, et ex his singulis rebus colligat universaliter, et quicumque aliquam artem novit eiusdem denominatione signatur, ut a grammatica grammaticus, a medicina medicus, et caetera huiusmodi. Quocirca hoc quod supra diximus de contrariis, Aristoteles exemplorum planissima inductione 282A firmavit Illud quoque addidit mala posse malis esse contraria, in paucissimis inveniri, semper autem mala bonis esse contraria. Nam et in his ipsis in quibus mala malis contraria sunt, inest tamen ut etiam simul bonis contraria esse videantur, ut timiditas, quoniam temeritati contraria est, simul est etiam fortitudini contraria. Sed non necesse est, ut quodcumque malum bono est contrarium, mox etiam mali esse contrarium, ut aegritudo sanitati quidem, quod est bonum contraria est, alii vero malo contraria non est. Recte igitur dictum est, malum malo contrarium in paucioribus inveniri. AMPLIUS IN CONTRARIIS NON EST NECESSE, SI ALTERUM FVERIT, ET RELIQUUM ESSE; SANIS ENIM OMNIBUS, SANITAS QUIDEM ERIT, AEGRITUDO VERO MINIME; SIMILITER ET ALBIS OMNIBUS ALBEDO QUIDEM ERIT, NIGREDO VERO NON ERIT. AMPLIUS SI SOCRATEM SANUM ESSE ET SOCRATEM AEGROTARE CONTRARIUM EST, ET NON CONTINGIT SIMUL EIDEM UTRAQUE INESSE, NUMQUAM CONTINGET, CUM ALTERUM CONTRARIORUM SIT, RELIQUUM ESSE; NAM CUM SIT SANUM ESSE SOCRATEM, NON ERIT AEGROTARE SOCRATEM. Dictum est in relatione, quaedam relativa simul esse naturaliter, ut cum sit filius, pater est, cum vero sit pater, sine filio esse non posse. Quocirca simul semper sunt pater et filius, hoc vero in contrariis non est. Ait enim non necesse est simul semper esse contraria. Si enim nullus aegrotet et sint omnes sani, cum sit sanitas, non erit aegritudo, et una contrarietate manente, alia omnino non erit, ut si quis hoc idem dicat de cygnis, etenim omnes cygni sunt albi, in cygnis nigredo non erit. Atque hoc idem ad universalia referendum est. Nam si omnia quae sunt alba sunt, omnino nigredo non erit. Tractum autem hoc videtur esse sigillatim a partibus. Nam quod duo contraria in eodem uno eodemque tempore esse non possunt, ut Socrates cum sanus est, aegrotus non est, et cum sanus est, manente sanitate, non esse poterit aegritudo. Et non erit necessarium uno contrario posito, mox subsequi alterum. Nam si necesse esset uno contrario constituto, mox aliquid sequi, posset idem Socrates uno eodemque tempore, et sanus esse et aeger, quod fieri non potest. Non est igitur necesse cum sit una contrarietas mox aliam sequi. Quocirca fieri potest ut cum unum contrarium sit, 282D aliud non sit. Idque in singularibus etiam necesse est, ut in eo quod est Socratem esse sanum, non est Socratem aegrotare, quod Socratis sanitati est contrarium Socrates enim quamquam contrariorum susceptibilis sit, quoniam substantia est, tamen uno eodemque tempore contraria utraque non suscipit. MANIFESTUM EST AUTEM QUONIAM CIRCA IDEM VEL SPECIE VEL GENERE NATA SUNT FIERI CONTRARIA; AEGRITUDO NAMQUE ET SANITAS CIRCA CORPUS ANIMALIS, ALBEDO VERO ET NIGREDO SIMPLICITER CIRCA CORPUS, ET IUSTITIA ET INIUSTITIA IN ANIMA. Docet circa quae semper possint esse contraria. Ait enim circa eas res quae aut genere eadem sint aut specie, ut est corpus quidem animalis unum secundum genus, omnium enim animalium unum genus est, et circa hoc aegritudo vel sanitas invenitur. Similiter et circa corpus omne indiscrete, vel animalia vel inanimati, albedo et nigredo est, quod scilicet omne corpus et ipsum secundum genus est, unum, namque his genus est substantia. Iustitia quoque et iniustitia in anima est. Omnis autem anima quae iustitiam iniustitiamque suscipit, rationalis est, id est hominis; sed omnes homines idem sunt secundum speciem, omnes igitur animae eaedem secundum speciem sunt; iustitia ergo et iniustitia circa easdem res secundum speciem reperiuntur. Quocirca recto iam conclusum est, omnia contraria circa easdem res vel secundum genus, vel secundum speciem iveniri. NECESSE EST AUTEM OMNIA CONTRARIA AUT IN EODEM GENERE ESSE AUT IN CONTRARIIS GENERIBUS, VEL IPSA ESSE GENERA; ALBUM QUIDEM ET NIGRUM IN EODEM GENERE (COLOR ENIM IPSORUM GENUS EST), IUSTITIA VERO ET INIUSTITIA IN CONTRARIIS GENERIBUS (HUIUS ENIM VIRTUS, HUIUS VITIUM GENUS EST); BONUM VERO ET MALUM NON SUNT IN ALIQUO GENERE SED IPSA SUNT GENERA. Monstrat id quod reliquum est, id est ubi possunt remper contraria uestigari, omnia enim quae sunt contraria, aut sub eodem genere sunt, aut sub contrariis generibus, aut ipsa sunt genera. Sub eodem genere sunt contraria, ut album et nigrum sub uno genere, id est colore, color enim albedinis et nigredinis est genus. Haec igitur sub uno sunt genere. Alia vero contraria in contrariis generibus inveniuntur, ut iustitia et iniustitia. Iustitiae enim genus est bonum, iniustitia a vero malum, malum vero bono contrarium est, iustitiae ergo et iniustitia sub contrariis generibus sunt. Rursus alia ipsa sunt genera, ut bonum et malum, utraque sunt genera sub se malorum bonorumque positorum, et non hoc nunc dicitur quod bonitas et malitia nulli alii generi subduntur, ponuntur enim sub qualitate. Sed particularium bonorum et malorum non esse alia genera, nisi ipsum bonum et malum generaliter. Recte igitur bonum et malum aliorum particularium bonorum, malorumque genera sunt numerata. Quare rectissime dictum est omnia contraria, aut sub eodem esse genere, ut album et nigrum sub colore, aut in contrariis generibus, ut iustitia atque iniustitia sub bono et malo, aut ipsa esse genera, ut est ipsum bonum et malum, qua genera iustitiae atque iniustitiae numerata sunt. DE MODIS PRIORIS. PRIUS ALTERUM ALTERO DICITUR QUADRUPLICITER. PRIMO QUIDEM ET PROPRIE SECUNDUM TEMPUS, SECUNDUM QUOD SCILICET ANTIQUIUS ALTERUM ALTERO ET SENIUS DICIMUS (EO ENIM QUOD PLUS EST TEMPORIS LONGAEVIUS ET ANTIQUIUS DICITUR). Postquam vero de oppositis disputationem quantum ad praesens tempus attinebat explicavit, nunc quae priora dici possint, quae posteriora disserit. Et ait, primo quidem et proprie, et quod in usu prius 284A dicimus, hoc est quando aliquam rem alia res tempore praecedit, et superat, et dum proprie loquimur secundum temporis praecessionem, aliud antiquius dicimus, aliud senius. Antiquius quidem in iis quae inanimata sunt, ut Porphyrio placet, senius vero in iis quae anima non carent: ut si quis dicat antiquius fuisse bellum Thebanorum atque Graecorum Troiae excidio, idcirco quod tempore praecedat, filii namque ducum qui Thebano perire praelio, Troiae praeliis interfuerunt, ut Diomedes Tydaei filius, et Stenelus filius Capanei. Atque hoc quidem ita, quoniam est et in rebus inanimatis quod antiquius dicitur, ut eum dicimus antiquiorem esse dominationem regum in civitate Romana, quam consulum et magistratuum. In rebus vero animatis 284B senius vocamus. Seniorem namque dicimus Pythagoram Socrate, Socratem Aristotele, idcirco quod se temporibus antecedant. Ergo prius alterum altero dicitur proprie secundum tempus, prioris autem quattuor fuere distantiae, ut ipse Aristoteles dicit, cum ait: Prius alterum altero dicitur quadrupliciter. Easque sigillatim breviter enumerat, ad quae ipse addidit quintam, quae priscis philosophis esset incognita. Et quoniam de primo prioris modo dictum est, de secundo dicemus. SECUNDO QUOD NON CONVERTITUR SECUNDUM SUBSISTENDI CONSEQUENTIAM, UT UNUS DUOBUS PRIUS EST (CUM ENIM DUO SINT, CONSEQUITUR MOX UNUM ESSE, CUM VERO SIT UNUM NON EST NECESSE DUO ESSE; QUARE NON CONVERTITUR AB UNO CONSEQUENTIA ALTERIUS SUBSISTENTIAE); 284C PRIUS AUTEM VIDETUR ESSE ILLUD A QUO NON CONVERTITUR SUBSISTENTIAE CONSEQUENTIA. Secunda, inquit, significatio prioris est quae non tempore intelligitur sed natura, et hoc ait a quo non convertitur subsistendi consequentia. Nam si duae res ita sint oppositae, ut si una sit necesse sit esse aliam, et si alia sit non necesse sit esse aliam, illa prior est qua posita ut sit, non est aliam esse necesse, et hoc quidem universaliter dictum est. Planius vero his fiet exemplis. Binarius enim numerus et unitas eam retinet naturam, ut si quis duo esse proponat, unum quoque esse monstraverit, unum enim in ipsis duobus concluditur, nec praeter duas unitates poterit esse binarius. Quocirca si quis binarium numerum esse posuerit, unum quoque esse consequitur, idcirco binarius ut sit indiget unitate. At vero si quis ponat esse unitatem, nondum necesse est esse binarium. Ergo ab unitate subsistendi consequentia non convertitur. Posita enim unitate necesse non fuit binarii numeri subsequi quantitatem, idcirco quod binario non indiget unitas, sicut indigens erat unitate binarius. Quare prior est unitas binario: quod si ita est, et quidquid ita fuerit, ut ab eo subsistendi consequentia non convertatur, prius Aristotele auctore probabitur, ut in eo quod est homo et animal. Cum dico hominem, mox dixi animal; cum animal dixero, nihil adhuc de homine dictum est. Omnis enim homo animal est, non omne animal homo. TERTIO VERO SECUNDUM QUENDAM ORDINEM PRIUS DICITUR, QUEMADMODUM ET IN DISCIPLINIS ET IN ORATIONIBUS; IN DEMONSTRATIVIS ENIM DISCIPLINIS INEST PRIUS ET POSTERIUS SECUNDUM ORDINEM (ELEMENTA ENIM PRIORA SUNT DESCRIPTIONIBUS SECUNDUM ORDINEM, ET IN GRAMMATICA ELEMENTA PRIORA SUNT SYLLABIS), ET IN ORATIONIBUS SIMILITER (EXORDIUM ENIM NARRATIONE PRIUS EST ORDINE). Ponit tertiam prioris significationem, ut in geometria priora sunt, inquit, elementa descriptionibus. Elementa vero ait quos terminos appellamus, id est ubi quid punctum sit, quid linea, quid figura praedicitur. His enim cognitis et fideliter animo apprehensis, postea omnes geometriae descriptiones fiunt, quae problemata et tbeoremata nuncupantur. Ergo quoniam prius discuntur elementa, post ad descriptiones est transitum, priora sunt elementa descriptionibus, ordine scilicet, quoniam ut descriptio possit intelligi, prius elementa traduntur, et in grammatica quoque prius singulae traduntur litterae quam quae ex his syllabae coniungitur, quocirca ipso quoque ordine prior ea sunt syllabis. Rhetores vero non saepe a narratione sed ab exordio agere causas incipiunt, ideo quod exordia narrationibus priora sunt ordine, quare tertius modus prioris iste est qui secundum nexum cuiusdam ordinis in qualibet arte est constitutus. AMPLIUS PRAETER HAEC OMNIA, QUOD MELIUS ET HONORABILIUS EST, PRIUS NATURA ESSE VIDETUR; SOLENT AUTEM PLURES HONORATIORES [MAGIS] ET QUOS IPSI MAXIME venERANTUR PRIORES ESSE DICERE; EST AUTEM HIC MODUS PAENE ALIENISSIMUS. ATQUE HI QUIDEM QUI DICUNTUR MODI PRIORIS ISTI SUNT. Dicit prius videri, quod neque secundum tempus aliquoties neque secundum subsistendi consequentiam nec secundum ordinem sit sed quodcumque pretiosius fuerit, prius esse videatur, ut sol, luna prior est, et anima corpore, et animus anima. Hoc vero tali argumento probat, quod hi qui aliquos venerantur, et honorabiliores existimant, dicant eos apud se esse priores, et hi qui in rebus publicis plurimum possunt, priores dicuntur ab his qui eos maxime venerantur. Sed ut ipse ait, alienissimus est a significatione prioris hic quartus in nunc est dictus modus, etenim de his melius dici potest, ut dicantur venerabiliores et honorabiles, ut vero priores dicantur, abusio potius quam ulla proprietas est. Quintus modus quem ipse addidit huiusmodi est: VIDETUR AUTEM PRAETER EOS QUI DICTI SUNT ALTER ESSE PRIORIS MODUS; EORUM ENIM QUAE CONVERTUNTUR SECUNDUM ESSENTIAE CONSEQUENTIAM, QUOD ALTERIUS QUOMODOLIBET CAUSA EST DIGNE PRIUS NATURA DICITUR. QUONIAM AUTEM SUNT QUAEDAM TALIA, MANIFESTUM EST; NAM ESSE HOMINEM CONVERTITUR SECUNDUM SUBSISTENTIAE CONSEQUENTIAM AD VERUM DE EO SERMONEM; NAM, SI EST HOMO, VERUS SERMO EST QUO DICIMUS QUONIAM EST HOMO, ET CONVERTITUR (NAM, SI VERUS EST: SERMO QUO DICIMUS QUONIAM EST HOMO, HOMINEM ESSE NECESSE EST); EST AUTEM VERUS SERMO NULLO MODO CAUSA SUBSISTENDI REM, RES AUTEM VIDETUR QUODAMMODO CAUSA ESSE UT SERMO VERUS SIT; NAM, QUONIAM EST RES VEL NON EST, VERUS SERMO VEL FALSUS DICITUR. QUARE SECUNDUM QUINQUE MODOS PRIUS ALTERUM ALTERO DICITUR. Novimus quasdam res in praedicatione posse converti. Quod si una earum quae convertuntur alteri causa est, et veluti naturalem subsistentiam subministrat, illa naturaliter prius esse perhibetur. Ipse autem aptissimo quod proposuit affirmavit exemplo. Nam si est aliqua res, verum est de ea dicere, quoniam est. Rursus si de ea verum est dicere quoniam est, illam ipsam rem esse necesse est: ut quoniam est homo, verum est dicere quoniam est homo. Quod si verum est dicere quoniam est homo, nulla est dubitatio quin homo sit. Ergo quoniam duo haeo sibimet convertuntur, respiciamus nunc quae sit harum 286B causa alteri, ut subsistere valeat, atque ut essa possit. Video autem rem dicto vero subsistentiae dare principium, nam quia homo est, idcirco verum est dicere de eo quoniam est sed non idcirco homo est, quoniam de eo vere dici potest, quoniam est. Res enim ut veritas adsit, dicto principium est sed non ut res subsistat, vero efficitur dicto. Quocirca prius est, esse hominem, posterius, verum de eo esse dictum. Idcirco quoniam quamvis convertantur, tamen una harum rerum alteri subsistendi causa est. Ait enim id esse prius inter ea quae convertuntur secundum essentiae consequentiam, quod alterius quomodolibet causa est. Ut in hoc ipso sermone de homine, convertuntur utraque quidem sed homo ut sit sermo verus, causa est atque principium. 286C Quod Aristoteles ita ait: Est autem verus sermo nullo modo causa subsistendi rem. Res autem videtur quodammodo causa esse ut sermo verus sit. Neque enim idcirco res est, quoniam sermo est sed idcirco verus est sermo, quoniam res ipsa subsistit. Quocirca quinque hi prioris modi sunt, quorum superius quattuor dixit, secundum tempus, scilicet secundum id quod non convertitur ad subsistendi consequentiam, secundum ordinem, secundum reuerentiam, et secundum conversionem, cum altera res alii subsistendi causa est. Sed quoniam de priori dictum est, nunc de his quae simul sunt incipit. DE MODIS SIMUL SIMUL AUTEM DICUNTUR SIMPLICITER ET PROPRIE 286D QUORUM GENERATIO IN EODEM TEMPORE EST; NEUTRUM ENIM NEUTRO PRIUS EST AUT POSTERIUS; SIMUL AUTEM SECUNDUM TEMPUS ISTA DICUNTUR. Cum de prioribus disputaret, illa propria priora esse contenderat, quae secundum vim praecedentis temporis dicerentur, quare cum de his quae simul sun. disputat, idem reuocat, et recte. Nam si maximum modum prioris solum efficiet tempus, cur quoque non simul editam naturam tempus efficiet? Ait ergo, et simpliciter et proprie dici simul esse ea, quae unius temporis ortu prolata sint, ut si illa sint antiquiora atque priora, quaecumque non aequali sed praecedenti tempore proferuntur, quae se temporibus non praecedunt, rectissime simul esse ponuntur. Quae enim uno tempore edita atque prolata sunt, illa secundum tempus simul esse dicuntur, id est simul naturale principium substantiamque sortitu, atque haec quidem secundum tempus simul esse dicuntur. Secundum naturam vero simul esse perhibentur, quaecumque invicem ad se convertuntur, cum altera res alteri subsistendi, neque causa sit, neque principium, ut sunt huiusmodi, duplum et medium: nam cum sit duplum, medium est; cum rursus sit medium, duplum est. Seruus quoque et dominus eodem modo sunt, filius quoque et pater. Haec enim quaecumque illata quidem inferunt alia, sublata vero aut erunt simul, sibimet semper invicem convertuntur: nam si dicam patrem, filium quoque intelligi necesse est; si dixero filium, pater mox sub intelligentiam cadit. Quod si alterum sustulero, utraque perimo: nam si tollam filium, pater non est; si patrem abstulero, filium quoque perire necesse est. Atque haec ita sibimet ipsa convertuntur, ut tamen altera res alteri causa penitus non sit: nam quoniam pater filio in praedicatione convertitur manifestum est sed neque pater fiiio causa est ut sit, nec filius patri, hoc autem huiusmodi est. Si Aeneas habuit Ascanium filium, non dicimus, quoniam non fuit Aeneas causa ut esset Ascanius sed non fuit pater causa ut esset filius. Nam quod dico Ascanius, quaedam propria substantia est, quod dico filius, esse non potest, nisi ad aliquid referatur, et cum Aeneam nomino, substantiam dixi, si patrem appello, nulla ratione constat, nisi ad filium referatur.  Igitur causa fuit Aeneas ut esset Ascanius sed non est causa pater ut esset filius. Pater namque tunc fit cum filius fuerit. Quod si haec tempore ipso priora non sunt, causa autem cuiuslibet rei prior est quam illa cuius causa est, ut oriatur, nulla dubitatio est, quin pater atque filius, quae utraeque praedicationes aequales sunt tempore, neutra neutri causa sit, cum tamen substantiae ipsae sibi ut sint, causa sint praedicationis. Nec ullo modo simile debet videri ei quod paulo ante dictum est de homine, esse verum de eo sermonem, scilicet quoniam est. Illic enim cum res esset, tunc poterat esse verus de ea sermo. Prius enim est ut sit aliquid, post vero ut de eo verum aliquid esse dicatur. Nunc vero non ita est ut prius aliquis sit pater, post vero filius. Mox enim ut pater est, filium esse necesse est, mox ut est filius, patris sine dubio praedicatio consequitur, quemadmodum ergo iste modus fit, qui scilicet simul secundum naturam est, Aristoteles ita pronuntiat. NATURALITER AUTEM SIMUL SUNT QUAECUMQUE CONVERTUNTUR QUIDEM SECUNDUM SUBSISTENDI CONSEQUENTIAM, SI NULLO MODO ALTERUM ALTERI SUBSISTENDI CAUSA SIT, UT DUPLUM ET MEDIUM; CONVERTUNTUR ENIM ISTA (NAM CUM SIT DUPLUM EST MEDIUM, ET CUM SIT MEDIUM EST DUPLUM), NEUTRUM VERO NEUTRI SUBSISTENDI CAUSA EST. In his quae ita priora esse dicebatur, ut couuerterenlur, quamvis secundum essentiam eorum consequentia esset, tamen quia in his alia res alii causa atque principium est, hoc erat quod una prior esse 288A videretur, ea quidem cuius causa erat. Quod distat ab iis quae convertuntur, et se invicem auferunt, quae cum neutra neutri causa sit, et tamen convertuntur, digne simul naturaliter esse perhibentur.ET EA QUAE EX EODEM GENERE IN CONTRARIUM DIVIDUNTUR SIMUL NATURA ESSE DICUNTUR. IN CONTRARIUM VERO DIVIDI DICUNTUR SECUNDUM EANDEM DIVISIONEM, UT VOLATILE, GRESSIBILE ET AQUATILE; HAEC ENIM IN CONTRARIUM DIVIDUNTUR, CUM EX EODEM GENERE SINT; ANIMAL ENIM DIVIDITUR IN VOLATILE, GRESSIBILE ET AQUATILE, ET NULLUM HORUM PRIUS EST VEL POSTERIUS SED SIMUL HAEC VIDENTUR ESSE NATURA. Tertium modum eorum quae simul sunt hunc addidit, illa quoque simul esse, quae aequali divisione sub genere ponantur, ut si ponat quis animal genus hominis et equi, hominem vero et equum a genere, id est ab animali dividat, homo vero et equus quoniam sub eodem genere sunt, simul esse natura dicuntur. Et conveniens regula est in omnibus quibuscumque generibus, cum enim specierum divisiones fiunt, illic species natura simul sunt, et si sub his ipsis speciebus quaedam alia ponantur, inter se etiam ipsa simul esse natura dicuntur. Dividatur enim genus, id est animali in volatile atque in gressibile, et quoniam sunt sub eodem genere, simul natura sunt. Et si quid horum in subiectas partes speciesque solvatur, ut volutile quidem in his avibus quae seminibus uescuntur, et in iis quae carnibus, et in his quae herbis, hae tres species rursus, quae sub volatili sunt, simul esse naturaliter appellantur, quod Aristoteles ita dicit. DIVIDITUR AUTEM ET UNUMQUODQUE EORUM IN SPECIES ITERUM SECUNDUM EANDEM DIVISIONEM, UT GRESSIBILE ANIMAL ET VOLATILE ET AQUATILE. ERUNT IGITUR ET ILLA SIMUL NATURA, QUAECUMQUE EX EODEM IPSO GENERE SECUNDUM EANDEM SUBDIVISIONEM SUNT, GENERA AUTEM SEMPER PRIORA SUNT; NON ENIM CONVERTUNTUR SECUNDUM SUBSTANTIAE CONSEQUENTIAM, UT AQUATILE QUIDEM CUM SIT EST ANIMAL, ANIMAL VERO CUM SIT, NON NECESSE EST ESSE AQUATILE. SIMUL ERGO NATURA ESSE DICUNTUR QUAECUMQUE CONVERTUNTUR QUIDEM SECUNDUM ESSENTIAE CONSEQUENTIAM, NULLO AUTEM MODO ALTERUM ALTERI SUBSISTENDI CAUSA EST, ET EX EODEM GENERE QUAE IN CONTRARIUM SIBI DIVIDUNTUR; SIMPLICITER AUTEM SIMUL SUNT QUORUM GENERATIO IN EODEM TEMPORE EST. Atque idcirco fieri non potest ut genus habeat 288D unam speciem. Nam si quaecumque sub genere sunt, simul sunt. Simul autem nisi plura esse non possunt, genus igitur sub se unam speciem habere non potest Si enim una fuerit, fieri non potest ut simul esse dicatur, quia illud est, quod eub eodem genere quaedam res solent quae simul sint naturaliter inveniri. Sed haec de speciebus. Genera autem semper priora sunt, non enim convertuntur secundam subsistentiae consequentiam. Prioris unus modus est secundum quem illa priora esse dicerentur quaecumque ad subsistendum nullo modo converterentur, quod hoc idem in generibus cadit. Genera enim non convertuntur ad eubsistentiae consequentiam hoc modo. Sit enim animal genus, homo vero species. Cum vero dico hominem esse, animal quoque esse 289A consequitur. Si animal dixero, ad hominem subsistentiae consequentia non convertitur. Potest enim esse animal, non tamen homo. Quocirca ab animali ad hominem non convertitur subsistentiae consequentia. Quod si posito homine animal constat, animali vero nominato non est necesse hominem esse, animal est prive homine. Illa quoque priorum descriptio est, quod ea quae sunt priora sublata quidem auferunt, illata non inferunt Animal enim sublatum secum quoque hominem tollet, illatum vero ut dicatur esse animal, non secum statim hominem infert. Posteriora vero et diverso sunt. Illata enim simul inferunt, sublata non auferunt. Dictus quidem homo, simul secum animal infert, omnis namque homo animal est. Quod si homo substantialiter auferatur, 289B non est necesse animal quoque autem, quod hoc nomen animalis in pluribus speciebus valet aptari. Quod si ita contingit, sublato homine permanebit animal. Quocirca concludit tres esse species eorum quae simul sunt secundum tempus, secundum naturam cum ulraque ita convertuntur, ut neutra neutri causa sit. Tertium genus est secundum eamdem sub eodem genere divisionem. Quoniam in faciendo atque patiendo inerat quidam motus, facere autem et pati praedicamentis ad iunxerat, idcirco nunc de motibus tractat, et sex numero esse pronuntiat. DE SPECIEBUS MOTUS MOTUS VERO SUNT SPECIES SEX: GENERATIO, CORRUPTIO, CREMENTUM, DIMINUTIO, COMMUTATIO, SECUNDUM LOCUM TRANSLATIO. ALII QUIDEM MOTUS MANIFESTUM EST QUONIAM A SE INVICEM DIVERSI 289C SUNT; NEQUE ENIM EST GENERATIO CORRUPTIO, NEC CREMENTUM DIMINUTIO NEC SECUNDUM LOCUM TRANSLATIO; SIMILITER AUTEM ET CAETERAE. In physicis Aristoteles motus species alia ratione partitus est. Ait enim aliud esse permutationem, aliud motum, et permutationis quidem duas esse species ait generationem et corruptionem. Motus verotres secundum quantitatem, secundum qualitatem, secundum locum. Igitur, quoniam hic liber ad introductionem quodammodo factus est, noluit nimis divisionis attenuare rationem, ne ingredientium animos subtiliori divisione confunderet: facit igitur divisionem motus hoc modo. Est enim una species motus secundum substantiam, alia secundum quantitatem, alia secundum qualitatem, alia secundum locum. Et secundum substantiam quidem est generatio et corruptio, haec enim utraque in substantia fiunt. Nam et secundum substantiam generatur aliquid, et secundum substantiam corrumpitur. Secundum quantitatem vero, ut crementum et diminutio. Etenim secundum quantitatem vel aucta crevisse, vel detracta diminuta esse dicuntur. Secundum qualitatem vero quae dicitur commutatio, secundum aliquas scilicet passiones, quas qualitates esse manifestum est. Secundum locum vero, ut intus in longitudinem, vel in curuaturam flexus; et intus quidem in longitudinem est ut a sursum in deorsum, a prioribus retrorsum, a dextra in sinistram; et rursus si haec convertas et in directum pergas, idem motus 290A erunt. Illud quoque verum est has esse omnes species motus, nullo namque sibi participant, nisi solo generis nomine, quod motus dicuntur nam neque generatio idem est quod corruptio, namque generatio est in substantia ingressus, corruptio vero ex substantia egressus. Nec diminutio idem quod crementum, nec secundum locum translatio alicui superiorum consimilis est. Commutatio autem habet forte aliquam dubitationem, quod non videatur a superioribus discrepare, quam quaestionem ita proposuit. IN COMMUTATIONE VERO EST ALIQUA DUBITATIO, NE FORTE NECESSE SIT QUOD COMMUTATUR SECUNDUM ALIQUEM RELIQUORUM MOTUUM COMMUTARI. HOC AUTEM NON EST VERUM; PAENE ENIM SECUNDUM OMNES PASSIONES VEL 290B MULTAS COMMUTARI NOBIS CONTINGIT NULLO ALIORUM MOTUUM COMMUNICANTE; NAM NEQUE CRESCERE NECESSE EST QUOD SECUNDUM PASSIONEM MOVETUR NEC DIMINUI, SIMILITER AUTEM ET IN ALIIS: QUARE DIVERSUS ERIT MOTUS AB ALIIS COMMUTATIONIBUS (NAM SI IDEM ESSET, OPORTERET OMNE QUOD COMMUTATUR MOX AUT CRESCERE AUT MINUI AUT ALIQUEM ALIORUM MOTUUM CONSEQUI; SED NON EST NECESSE). SIMILITER AUTEM ET QUOD CRESCIT VEL SECUNDUM QUEMLIBET ALTERUM MOTUM MUTATUR. In commutatione vero est aliqua dubitatio, ne forte necesse sit quod commutatur secundum aliquem reliquorum motaum commutari. Nam si omne quod commutatur, aut generatur, aut corrumpitur, aut minuitur aut crescit, aut id secundum locum transferri 290C necesse est, dubium non est nihil a superioribus caeteris hanc differe speciem, qua secundum commutationem dicitur; quod Aristoteles respuit, dicens: HOC AUTEM NON EST VERUM. Sed quoniam quod oommutatur non omnino neque generatur, neque corrumpitur: ut qui in sole diutius stetit, si ex candido niger est factus, commutatus quidem secundum colorem dicitur, non tamen generatus est aut corruptus, nec vero illi aliquod vel crementum factum est vel diminutio sed nec loci translatio nulla est, potest enim aliquis uno eodemque loco consistens, aliquibus extrinsecus venientibus passionibus permutari, potest quoque et crescere et decrescere, praeter qualitatis commutationem: quod ipse Aristoteles ita pronuntiat. SED SUNT QUAEDAM QUAE CRESCUNT ET NON COMMUTANTUR, UT QUADRATUM CIRCUMPOSITO GNOMONE CREVIT QUIDEM SED COMMUTATUM NON EST; SIMILITER AUTEM ET IN ALIIS HUIUSMODI. QUARE A SE INVICEM MOTUS ISTI DIVERSI SUNT. Quod dicit tale est: Si quadrato, inquit, addatur gnomo, crescit quidem quadratus, non tamen commutatur. Ideoque sublato gnomone quadratus diminuitur sed non commutatur. Si enim quadratus a b c d, et ducatur ei angularis b c, et dividantur quattuor latera a c, a b, b d, a c, in aequalia g e h f punctis, et ducantur g h f e lineae. Divisus igitur quadratus a d in quattuor quadratos qui sunt e g, f g, e h, h f, quorumlibet tres qui circa eamdem angularem sunt si demantur, figura ipsa gnomo vocatur. ut si quis tollat hos tres, e g, g f, f h, invenitur m n 291A gnomo, qui m n gnomo separatur a b e h quadrato. Totus quidem a d quadratus imminutus est, qui ex tam magno factus est paruus, non tamen formam tetragoni commutavit. Quod si e h tetragonus solus sit, et ei circumponatur gnomo, qui est m n, crevit quidem tetragonus, et maior factus est sed non commutatus est. Omnes enim tetragoni sibi sunt propria qualitate consimiles. Quod si commutatio huiusmodi motus esset, ut non omnino a superioribus separaretur, nulla esset dubitatio quin semper oporteret quidquid commutatur secundum aliquem priorum motuum modum commutari. Ita ut aut nasceretur, aut corrumperetur, aut minveretur, aut cresceret, aut secundum locum fieret aliqua permutatio. Quod quoniam non est, ab omnibus superioribus 291B motibus haec motus species distat. Sed monstratum superius est quinque superiores motus species a se omni ratione substantia, discrepare. Quocirca distant a se similiter hi sex motus, atque diversi sunt. SIMPLICITER AUTEM MOTUS QUIETI CONTRARIUS EST; SINGULIS VERO MOTIBUS, GENERATIONI QUIDEM CORRUPTIO, DIMINUTIO VERO CREMENTO, SECUNDUM LOCUM TRANSLATIONI SECUNDUM LOCUM QUIES. MAXIME AUTEM VIDETUR OPPONI IN CONTRARIUM LOCUM PERMUTATIO, UT DE EO QUOD EST DEORSUM AD ID QUOD EST SURSUM ET DE EO QUOD EST SURSUM AD ID QUOD EST DEORSUM. Nunc iam motuum contrarietates exsequitur, et ipsi 291D quidem generi, id est motui, dicit quietem esse contrariam, habet enim motus quietem contrariam. Singulis vero speciebus motuum motus ipsi contrarii sunt, ut generationi corruptio, et cum generatio sit motus atque corruptio, utraque tamen sibimet contraria sunt, cremento quoque diminutio contraria est. Quare diverso modo hae species motus contrarietstem habent, quam genus dudum babere monstravimus: motus enim ipse habet quietem contrariam. Specierum vero motibus non quies tantum sed alii motus contrarii sunt, ut generationi corruptio et cremento diminutio, secundum vero locum translationis contrarietas similis est generi. Nam et ipsa habet contrariam secundum locum quietem, contrarium namque est moveri de loco in locum, et 292A non moveri, et est non moveri quidem secundum locum quies, moveri vero secundum locum translation. Maxime autem, inquit, secundum locum mutationi, contraria est in contrarium locum permutatio. Ut si qua res sursum sit atque ibi maneat, et sit quieta, postea sit ei motus talis, ut deorsum moveatur, quamquam ipsi superiori motui quies contraria sit, multo magis quidem huiusmodi motus, qui in contrarium fit locum, illi superiori motui contrarius est. Atque hoc quidem et in aliis motibus accidit: ut si quis sit ad dexteram, si ei in sinistram motus sit, in contrarium locum factus dicitur motus. Atque hoc idem id aliis motibus licet videre; sed Aristoteles dubitat si reliquo motui, id est commutationi, aliquid possit esse contrarium, quam quaestionem ita proponit: RELIQUO VERO DE HIS QUI ASSIGNATI SUNT MOTUI NON EST FACILE ASSIGNARE QUID SIT CONTRARIUM, VIDETUR AUTEM NEQUE ESSE ALIQUID EI CONTRARIUM, NISI QUIS OPPONAT SECUNDUM QUALITATEM QUIETEM SECUNDUM QUALITATEM TRANSLATIONI QUAE IN CONTRARIUM, QUEMADMODUM ETIAM IN EA QUAE EST SECUNDUM LOCUM TRANSLATIONE SECUNDUM LOCUM QUIETEM VEL IN CONTRARIUM LOCUM TRANSLATIONEM (EST ENIM COMMUTATIO TRANSLATIO SECUNDUM QUALITATEM). Ex similitudine motuum contrarietates quoque colligimus. Nam quoniam superius motui secundum locum contrariam reperit secundum locum quietem, et quoniam omnis commutatio quae secundum aliquam passionem fit secundum qualitatem commutatur, 292C motus eius contrarietatem posuit secundum qualitatem quietem: ut si lapis cum frigidus est, si ita permaneat, qualitas illa mansit et quievit, quod si tepeat, qualitas illa commutat est, et est ipsa commutatio contraria, et factus est quidem motus, et in tepore lapidis secundum qualitatem facta est permutatio, fuit autem in frigore quies secundum eamdem qualitatem. Quocirca licet videatur hic motus quidem omnino contrarium non habere, tamen, sicut superius dictum est secundum locum translationi contrariam esse secundum locum quietem, cur non quoque secundum qualitatem commutationi dicatur quies secundum qualitatem esse contraria? Definitio namque commutationis est translatio secundum qualitatem, cum enim qualitas cuiuslibet rei movetur, fit translatio, scilicet secundum qualitatem. Quod si maxime videatur secundum locum translationi esse contraria, non solum secundum locum quies sed etiam in contrarium locum translatio, secundum qualitatem quoque mutationi non solum erit contraria secundum qualitatem quies sed maxime in contrariam qualitatem commutatio: ut ei quid cum est album, si rubrum fiat, quieti quidem ei quae in albo colore poterat permanere contraria fuit qualitatis ipsa mutatio, ut ex albo in rubrum mutaretur; si quid enim ex albo vertatur in nigrum, illud maxime permutatur, et illud superiori mutationi contrarium est, quoniam permutatum est in contrariam qualitatem. Atque hoc est quod ait: QUARE OPPONITUR EI SECUNDUM QUALITATEM QUIES VEL IN CONTRARIUM QUALITATIS TRANSLATIO, UT ALBUM FIERI QUOD EST NIGRUM; COMMUTATUR ENIM, IN CONTRARIUM QUALITATIS FACTA TRANSLATIONE. Id quoque apertissimo uulgatur exemplo. Quare quoniam de motibus expeditum est, habendi aequivocationem quae sequitur explicemus. DE MODIS HABERE HABERE SECUNDUM PLURES MODOS DICITUR AUT ENIM UT HABITUM VEL AFFECTIONEM VEL ALIAM ALIQUAM QUALITATEM (DICIMUR ENIM SCIENTIAM HABERE ET VIRTUTEM); AUT UT QUANTITATEM, UT QUAM QUISQUE HABET MAGNITUDINEM (DICITUR ENIM BICUBITAM VEL TRICUBITAM HABERE MAGNITUDINEM); AUT CIRCA CORPUS UESTITUM AUT TUNICAM; AUT IN PARTE (UT IN MANU ANULUM); AUT PARTEM (UT MANUM VEL PEDEM); AUT IN UASE (UT MODIUS TRITICUM VEL DOLIUM VINUM; VINUM ENIM DOLIUM HABERE DICITUR, ET MODIUS TRITICUM; HAEC IGITUR HABERE DICUNTUR UT IN VASE); VEL UT POSSESSIONEM (HABERE ENIM DOMUM VEL AGRUM DICIMUR). DICIMUR VERO ET HABERE UXOREM ET UXOR VIRUM; VIDETUR AUTEM ALIENISSIMUS ESSE HABENDI MODUS QUI NUNC DICTUS EST; NIHIL ENIM ALIUD HABERE UXOREM SIGNIFICAT QUAM COHABITARE. FORTASSE AUTEM ET ALII HABENDI MODI vidEBUNTUR; QUI AUTEM SOLENT DICI PAENE OMNES SUNT ANNUMERATI. Aequivocum esse habendi modum manifestum est, 293C habere enim ita multis dicitur modis, ut tamen aequivoce praedicetur. Dicimur enim habere aliquam qualitatem, ut habitum vel dispositionem. Dicimur quoque habere scientiam vel virtutem; quantitatem quoque habere perhibemur, dicimur enim in mensura habere quinque vel quattuor pedes. Necnon etiam in ipsis partibus corporis aliquid, et ipsas partes habere praedicamur, dicimur enim et habere digitos, et in digito annulos. Circa corpus quoque aliquid habere dicimur, ut tunicam, vel quodlibet aliud uestimentum. Necnon etiam in uase haberi aliquid dicitur, ut triticum in modio, et vinum in dolio; haec, scilicet, ita haberi dicuntur, ut in uase. Dicitur etiam quis habere uxorem, quae, scilicet significatio nulli supradictae communis est sed (ut ipsi Aristoteli videtur) longe diversa est haec significatio ab habendi praedicamento; non enim proprie habemus uxores sed quod habere quis dicatur uxorem, hoc significat habitare cum eo uxorem, habere enim habitare dicimus, ut est Socratem habent, id est cum Socrate habitant atque eum colunt. Quare ipse quoque Aristoteles inquit esse aliquos fortasse praeter eos qui dicantur habendi modos, hortaturque nos ad ulteriorem aliquam inquisitionem, ut nos quoque quaeramus per quos, praeter priores dictos modos, alios possit habere praedicari. Et de hac aequivocatione quidem habendi sufficienter dictum est. Sed forte quis dubitet cur cum habere superius in genere nominaverit, nunc id ipsum aequivocum ponat sed haec quaestio ita solvitur. Non absurdum est idem praedicamentum nunc univoce, nunc aequivoce praedicari. Univoce quidem ut superius cum eiusdem specierum exempla proposuit, ut est calceatum esse vel armatum, horum enim talium genus est. Aequivoce vero ut in his modis quos superius exposuimus. Quod si et habet aliquas proprias species habendi praedicatio, dicitur autem et ipsum nomen multipliciter, nihil est incongruum in genere numerari, sufficit enim ad demonstrandum genus esse et habendi praedicationem quod sub se aliquas partes speciesque contineat. EXPLICIT FELICITER.  Alexander in commentariis suis hac se impulsum causa pronuntiat sumpsisse longissimum expositionis laborem, quod in multis ille a priorum scriptorum sententiis dissideret: mihi maior persequendi operis causa est quod non facile quisquam vel transferendi vel etiam commentandi continuam sumpserit seriem – nisi quod Vetius Praetextatus priores ƿ postremosque analyticos non vertendo Aristotelem Latino sermoni tradidit sed transferendo Themistium, quod qui utrosque legit facile intellegit; Albinus quoque de isdem rebus scripsisse perhibetur, cuius ego geometricos quidem libros editos scio, de dialectica vero diu multumque quaesitos reperire non valui, sive igitur ille omnino tacuit, nos praetermissa dicemus, sive aliquid scripsit, nos quoque docti viri imitati studium in eadem laude versabimur. Sed quamquam multa sint Aristotelis quae subtilissima philosophiae arte celata sint, hic tamen ante omnia liber nimis et acumine sententiarum et verborum brevitate constrictus est. Quocirca plus hic quam in decem praedicamentis expositione sudabitur. Prius igitur quid vox sit definiendum est. Hoc enim perspicuo et manifesto omnis libri patefiet intentio. Vox est aeris per linguam percussio quae per quasdam gutturis partes, quae arteriae vocantur, ab animali profertur. Sunt enim quidam alii soni, qui eodem perficiuntur flatu, quos lingua non percutit, ut est tussis. Haec enim flatu fit quodam per arterias egrediente sed nulla linguae impressione formatur atque ideo nec ullis subiacet elementis, scribi enim nullo modo potest. Quocirca vox haec non dicitur sed tantum sonus. Illa quoque potest esse definitio vocis, ut eam dicamus sonum esse cum quadam imaginatione significandi. Vox namque cum emittitur, significationis alicuius causa profertur. Tussis vero cum sonus sit, nullius significationis causa subrepit ƿ potius quam profertur. Quare quoniam noster flatus ita sese habet ut si ita percutitur atque formatur ut eum lingua percutiat, vox sit: si ita percutiat ut terminato quodam et circumscripto sono vox exeat, locutio fit quae Graece dicitur *lexis*. Locutio enim est articulata vox – neque enim hunc sermonem (id est *lexin*) dictionem dicemus, idcirco quod *phasin* dictionem interpretamur, *lexin* vero locutionem – cuius locutionis partes sunt litterae, quae cum iunctae fuerint unam efficiunt vocem coniunctam compositamque, quae locutio praedicatur. Sive autem aliquid quaecumque vox significet, ut est hic sermo 'homo'; sive omnino nihil; sive positum alicui nomen significare possit, ut est 'blityri' (haec enim vox per se cum nihil significet, posita tamen ut alicui nomen sit significabit); sive per se quidem nihil significet, cum aliis vero iuncta designet, ut sunt coniunctiones – haec omnia locutiones vocantur, ut sit propria locutionis forma vox composita quae litteris describatur. Ut igitur sit locutio, voce opus est – id est eo sono quem percutit lingua, ut et vox ipsa sit per linguam determinata in eum sonum qui inscribi litteris possit. Sed ut haec locutio significativa sit, illud quoque addi oportet, ut sit aliqua significandi imaginatio, per quam id quod in voce vel in locutione est proferatur: ut certe ita dicendum sit: si in hoc flatu, quem per arterias emittimus, sit linguae sola percussio, vox est; sin vero talis percussio sit ut in litteras redigat sonum, locutio; quod si vis quoque quaedam imaginationis addatur, ƿ illa significativa vox redditur. Concurrentibus igitur his tribus: linguae percussione, articulato vocis sonitu, imaginatione aliqua proferendi fit interpretatio. Interpretatio namque est vox articulata per se ipsam significans. Quocirca non omnis vox interpretatio est. Sunt enim caeterorum animalium voces, quae interpretationis vocabulo non tenentur. Nec omnis locutio interpretatio est, idcirco quod (ut dictum est) sunt locutiones quaedam quae significatione careant et cum per se quaedam non significent, iunctae tamen cum aliis significant, ut coniunctiones. Interpretatio autem in solis per se significativis et articulatis vocibus permanet. Quare convertitur, ut quidquid sit interpretatio, illud significet, quidquid significat, interpretationis vocabulo nuncupetur. Unde etiam ipse quoque Aristoteles in libris quos de poetica scripsit locutionis partes esse syllabas vel etiam coniunctiones tradidit, quarum syllabae in eo quod sunt syllabae nihil omnino significant, coniunctiones vero consignificare quidem possunt, per se vero nihil designant. Interpretationis vero partes hoc libro constituit nomen et verbum, quae scilicet per se ipsa significant, nihilominus quoque orationem, quae et ipsa cum vox sit ex significativis partibus iuncta significatione non caret. Quare quoniam non de oratione sola sed etiam de verbo et nomine, nec vero de sola locutione sed etiam de significativa locutione quae est interpretatio hoc libro ab Aristotele tractatur, idcirco quoniam in ƿ verbis atque nominibus et in significativis locutionibus nomen interpretationis aptatur, a communi nomine eorum, de quibus hoc libro tractabitur, id est ab interpretatione, ipse quoque "De interpretatione" liber inscriptus est. (Cuius expositionem nos scilicet quam maxime a Porphyrio quamquam etiam a caeteris transferentes Latina oratione digessimus; hic enim nobis expositor et intellectus acumine et sententiarum dispositione videtur excellere.) Erunt ergo interpretationis duae primae partes nomen et verbum. His enim quidquid est in animi intellectibus designatur; his namque totus ordo orationis efficitur. Et in quantum vox ipsa quidem intellectus significat, in duas (ut dictum est) secatur partes, nomen et verbum, in quantum vero vox per intellectuum medietatem subiectas intellectui res demonstrat, significantium vocum Aristoteles numerum in decem praedicamenta partitus est. Atque hoc distat libri huius intentio a praedicamentorum in denariam multitudinem numerositate collecta, ut hic quidem tantum de numero significantium vocum quaeratur, quantum ad ipsas attinet voces, quibus significativis vocibus intellectus animi designentur, quae sunt scilicet simplicia quidem nomina et verba, ex his vero compositae orationes: praedicamentorum vero haec intentio est: de significativis rerum vocibus in tantum, quantum eas medius animi significet intellectus. Vocis enim quaedam qualitas est nomen et verbum, quae nimirum ipsa illa decem praedicamenta significant. Decem namque praedicamenta numquam sine aliqua verbi qualitate vel nominis proferentur. Quare erit libri huius intentio de significativis vocibus in tantum, quantum conceptiones ƿ animi intellectusque significent. De decem praedicamentis autem libri intentio in eius commentario dicta est, quoniam sit de significativis rerum vocibus, quot partibus distribui possit earum significatio in tantum, quantum per sensuum atque intellectuum medietatem res subiectas intellectibus voces ipsae valeant designare. In opere vero de poetica non eodem modo dividit locutionem sed omnes omnino locutionis partes apposuit confirmans esse locutionis partes elementa, syllabas, coniunctiones, articulos, nomina, casus, verba, orationes. Locutio namque non in solis significativis vocibus constat sed supergrediens significationes vocum ad articulatos sonos usque consistit. Quaelibet enim syllaba vel quodlibet nomen vel quaelibet alia vox, quae scribi litteris potest, locutionis nomine continetur, quae Graece dicitur *lexis*. Sed non eodem modo interpretatio. Huic namque non est satis, ut sit huiusmodi vox quae litteris valeat annotari sed ad hoc ut aliquid quoque significet. Praedicamentorum vero in hoc ratio constituta est, in quo hae duae partes interpretationis res intellectibus subiectas designent. Nam quoniam decem res omnino in omni natura reperiuntur, decem quoque intellectus erunt, quos intellectus quoniam verba nominaque significant, decem omnino erunt praedicamenta, quae verbis atque nominibus designentur, duo vero quaedam id est nomen et verbum, quae ipsos significent intellectus. Sunt igitur elementa interpretationis verba et nomina, propriae vero partes quibus ipsa constat interpretatio sunt orationes. Orationum vero aliae sunt perfectae, aliae imperfectae. Perfectae sunt ex quibus plene id quod dicitur valet intellegi; imperfectae in quibus aliquid adhuc plenius animus exspectat audire, ut est: Socrates cum Platone  nullo enim addito orationis intellectus pendet ac titubat et auditor aliquid ultra exspectat audire. Perfectarum vero orationum partes quinque sunt: deprecativa ut: Iuppiter omnipotens, precibus si flecteris ullis, Da deinde auxilium, pater atque haec omina firma  imperativa ut: Vade age, nate, voca Zephyros et labere pennis  interrogativa ut: Dic mihi, Damoeta, cuium pecus? An Meliboei?  vocativa: O pater, o hominum rerumque aeterna potestas  enuntiativa, in qua veritas vel falsitas invenitur, ut: Principio arboribus varia est natura serendis.  Huius autem duae partes sunt. Est namque et simplex oratio enuntiativa et composita. Simplex ut: ‘Dies est’, ‘Lucet’, conposita ut: ‘Si dies est, lux est.’ In hoc igitur libro Aristoteles de enuntiativa simplici oratione disputat et de eius elementis, nomine scilicet atque verbo. Quae quoniam et significativa sunt et significativa vox articulata interpretationis nomine continetur, de communi (ut dictum est) vocabulo librum de interpretatione appellavit. Et Theophrastus quidem in eo libro, quem de affirmatione et negatione composuit, de enuntiativa oratione tractavit. Et Stoici quoque in his libris, quos *Peri axiomaton* appellant, de isdem ƿ nihilominus disputant. Sed illi quidem et de simplici et de non simplici oratione enuntiativa speculantur, Aristoteles vero hoc libro nihil nisi de sola simplici enuntiativa oratione considerat. Aspasius quoque et Alexander sicut in aliis Aristotelis libris in hoc quoque commentarios ediderunt sed uterque Aristotelem de oratione tractasse pronuntiat. Nam si oratione aliquid proferre (ut aiunt ipsi) interpretari est, de interpretatione liber nimirum veluti de oratione perscriptus est, quasi vero sola oratio ac non verba quoque et nomina interpretationis vocabulo concludantur. Aeque namque et oratio et verba ac nomina, quae sunt interpretationis elementa, nomine interpretationis vocantur. Sed Alexander addidit imperfecte sese habere libri titulum: neque enim designare, de qua oratione perscripserit. Multae namque (ut dictum est) sunt orationes; sed adiciendum vel subintellegendum putat de oratione illum scribere philosophica vel dialectica, id est qua verum falsumque valeat expediri. Sed qui semel solam orationem interpretationis nomine vocari recipit, in intellectu quoque ipsius inscriptionis erravit. Cur enim putaret imperfectum esse titulum, quoniam nihil de qua oratione disputaret adiecerit? Ut si quis interrogans "Quid est homo?" alio respondente "Animal" culpet ac dicat imperfecte illum dixisse, quid sit, quoniam non sit omnes differentias persecutus. Quod si huic, id est homini, sunt quaedam alia communia ad nomen animalis, nihil tamen impedit perfecte demonstrasse, quid homo esset, eum qui animal dixit: sive enim differentias addat quis sive non, hominem animal esse necesse est. Eodem quoque modo et de oratione, si quis hoc concedat primum, nihil aliud interpretationem dici nisi orationem, ƿ cur qui de interpretatione inscripserit et de qua interpretatione dicat non addiderit culpetur, non est. Satis est enim libri titulum etiam de aliqua continenti communione fecisse, ut nos eum et de nominibus et verbis et de orationibus, cum haec omnia uno interpretationis nomine continerentur, supra fecisse docuimus, cum hic liber ab eo de interpretatione notatus est. Sed quod addidit illam interpretationem solam dici, qua in oratione possit veritas et falsitas inveniri, ut est enuntiativa oratio, fingentis est (ut ait Porphyrius) significationem nominis potius quam docentis. Atque ille quidem et in intentione libri et in titulo falsus est sed non eodem modo de iudicio quoque libri huius erravit. Andronicus enim librum hunc Aristotelis esse non putat, quem Alexander vere fortiterque redarguit. Quem cum exactum diligentemque Aristotelis librorum et iudicem et repertorem iudicarit antiquitas, cur in huius libri iudicio sit falsus, prorsus est magna admiratione dignissimum. Non esse namque proprium Aristotelis hinc conatur ostendere, quoniam quaedam Aristoteles in principio libri huius de intellectibus animi tractat, quos intellectus animae passiones vocavit, et de his se plenius in libris de anima disputasse commemorat. Et quoniam passiones animae vocabant vel tristitiam vel gaudium vel cupiditatem vel alias huiusmodi affectiones, dicit Andronicus ex hoc probari hunc librum Aristotelis non esse, quod de huiusmodi affectionibus nihil in libris de anima tractavisset – non intellegens in hoc libro Aristotelem passiones animae non pro affectibus sed pro intellectibus posuisse. His Alexander multa alia addit argumenta, cur hoc opus Aristotelis maxime esse videatur. Ea namque dicuntur hic, quae sententiis Aristotelis quae sunt de enuntiatione ƿ consentiant; illud quoque, quod stilus ipse propter brevitatem pressior ab Aristotelis obscuritate non discrepat; et quod Theophrastus, ut in aliis solet, cum de similibus rebus tractat, quae scilicet ab Aristotele ante tractata sunt, in libro quoque de affirmatione et negatione, isdem aliquibus verbis utitur, quibus hoc libro Aristoteles usus est. Idem quoque Theophrastus dat signum hunc esse Aristotelis librum: in omnibus enim, de quibus ipse disputat post magistrum, leviter ea tangit quae ab Aristotele dicta ante cognovit, alias vero diligentius res non ab Aristotele tractatas exsequitur. Hic quoque idem fecit. Nam quae Aristoteles hoc libro de enuntiatione tractavit, leviter ab illo transcursa sunt, quae vero magister eius tacuit, ipse subtiliore modo considerationis adiecit. Addit quoque hanc causam, quoniam Aristoteles quidem de syllogismis scribere animatus numquam id recte facere potuisset, nisi quaedam de propositionibus annotaret. Mihi quoque videtur hoc subtiliter perpendentibus liquere hunc librum ad Analyticos esse praeparatum. Nam sicut hic de simplici propositione disputat, ita quoque in Analyticis de simplicibus tantum considerat syllogismis, ut ipsa syllogismorum propositionumque simplicitas non ad aliud, nisi ad continens opus Aristotelis pertinere videatur. Quare non est audiendus Andronicus, qui propter passionum nomen hunc librum ab Aristotelis operibus separat. Aristoteles autem idcirco passiones animae 'intellectus' vocabat, quod intellectus, quos sermone dicere et oratione proferre consuevimus, ex aliqua causa atque utilitate profecti sunt: ut enim dispersi homines colligerentur et legibus vellent esse subiecti civitatesque condere, utilitas quaedam fuit et causa. Quocirca ƿ quae ex aliqua utilitate veniunt, ex passione quoque provenire necesse est. Nam ut divina sine ulla sunt passione, ita nulla illis extrinsecus utilitas valet adiungi. Quae vero sunt passibilia semper aliquam causam atque utilitatem quibus sustententur inveniunt. Quocirca huiusmodi intellectus, qui ad alterum oratione proferendi sunt, quoniam ex aliqua causa atque utilitate videntur esse collecti, recte passiones animi nominati sunt. Et de intentione quidem et de libri inscriptione et de eo, quod hic maxime Aristotelis liber esse putandus est, haec dicta sufficiunt. Quid vero utilitatis habeat, non ignorabit qui sciet qua in oratione veritas constet et falsitas. In sola enim haec enuntiativa oratione consistunt. Iam vero quae dividant verum falsumque quaeue definite vel quae varie et mutabiliter veritatem falsitatemque partiantur, quae iuncta dici possint, cum separata valeant praedicari, quae separata dicantur, cum iuncta sint praedicata, quae sint negationes cum modo propositionum, quae earum consequentiae aliaque plura in ipso opere considerator poterit diligenter agnoscere, quorum magnam experietur utilitatem qui animum curae alicuius investigationis adverterit. Sed nunc ad ipsius Aristotelis verba veniamus. [BEGINNING OF SECTION THAT MIGNE SUBTITLES ‘SIGNUM’ -- Primum oportet CONSTITUERE, QUID NOMEN ET QUID VERBUM, POSTEA QUID EST NEGATIO ET AFFIRMATIO ET ENUNTIATIO ET ORATIO. Librum inchoans de quibus in omni serie tractaturus sit ante proposuit. Ait enim prius oportere de quibus disputaturus est definire. Hic enim CONSTITUERE "definire" intellegendum est. Determinandum namque est quid haec omnia sint – id est QUID NOMEN sit, QUID VERBUM et caetera, quae elementa interpretationis esse praediximus. Sed AFFIRMATIO atque NEGATIO sub interpretatione sunt. Quare nomen et verbum affirmationis et negationis elementa esse manifestum est. His enim compositis affirmatio et negatio coniunguntur. Exsistit hic quaedam quaestio cur duo tantum nomen et verbum se determinare promittat, cum plures partes orationis esse videantur. Quibus hoc dicendum est tantum Aristotelem hoc libro definisse, quantum illi ad id quod instituerat tractare suffecit. Tractat namque de simplici enuntiativa oratione, quae scilicet huiusmodi est ut iunctis tantum verbis et nominibus componatur. Si quis enim nomen iungat et verbum ut dicat: Socrates ambulat  simplicem fecit enuntiativam orationem. Enuntiativa namque oratio est (ut supra memoravi) quae habet in se falsi verique designationem. Sed in hoc quod dicimus "Socrates ambulat" aut veritas necesse est contineatur aut falsitas. Hoc enim si ambulante Socrate dicitur, verum est, si non ambulante, falsum. Perficitur ergo enuntiativa oratio simplex ex solis verbis atque nominibus. Quare superfluum est quaerere cur alias quoque quae videntur orationis partes non proposuerit, qui non totius simpliciter orationis sed tantum simplicis enuntiationis instituit elementa partiri. Quamquam duae propriae partes orationis esse dicendae sint, nomen scilicet atque verbum. Haec enim per sese utraque significant, coniunctiones autem vel praepositiones nihil omnino nisi cum aliis iunctae designant; participia verbo cognata sunt, vel quod a gerundivo modo ƿ veniant vel quod tempus propria significatione contineant; interiectiones vero atque pronomina necnon adverbia in nominis loco ponenda sunt, idcirco quod aliquid significant definitum, ubi nulla est vel passionis significatio vel actionis. Quod si casibus horum quaedam flecti non possunt, nihil impedit. Sunt enim quaedam nomina quae "monoptota" nominantur. Quod si quis ista longius et non proxime petita esse arbitretur, illud tamen concedit, quod supra iam diximus, non esse aequum calumniari ei, qui non de omni oratione sed de tantum simplici enuntiatione proponat, quod tantum sibi ad definitionem sumpserit, quantum arbitratus sit operi instituto sufficere. Quare dicendum est Aristotelem non omnis orationis partes hoc opere velle definire sed tantum solius simplicis enuntiativae orationis, quae sunt scilicet nomen et verbum. Argumentum autem huius rei hoc est. Postquam enim proposuit dicens: PRIMUM OPORTET CONSTITUERE, QUID SIT NOMEN ET QUID VERBUM, non statim inquit QUID SIT ORATIO sed mox addidit ET QUID SIT NEGATIO, QUID AFFIRMATIO, QUID ENUNTIATIO, postremo vero QUID ORATIO. Quod si de omni oratione loqueretur, post nomen et verbum non de affirmatione et negatione et post hanc de enuntiatione sed mox de oratione dixisset. Nunc vero quoniam post nominis et verbi propositionem affirmationem, negationem et enuntiationem et post orationem proposuit, confitendum est, id quod ante diximus, non orationis universalis sed simplicis enuntiativae orationis, quae dividitur in affirmationem atque negationem, divisionem partium facere voluisse, quae sunt nomina et verba. Haec enim per se ipsa intellectum simplicem servant, ƿ quae eadem dictiones vocantur sed non sola dicuntur. Sunt namque dictiones et aliae quoque: orationes vel imperfectae vel perfectae, cuius plures esse partes supra iam docui, inter quas perfectae orationis species est enuntiatio. Et haec quoque alia simplex, alia composita est. De simplicis vero enuntiationis speciebus inter philosophos commentatoresque certatur. Aiunt enim quidam affirmationem atque negationem enuntiationi ut species supponi oportere, in quibus et Porphyrius est; quidam vero nulla ratione consentiunt sed contendunt affirmationem et negationem aequivoca esse et uno quidem enuntiationis vocabulo nuncupari, praedicari autem enuntiationem ad utrasque ut nomen aequivocum, non ut genus univocum; quorum princeps Alexander est. Quorum contentiones apponere non videtur inutile. Ac prius quibus modis affirmationem atque negationem non esse species enuntiationis Alexander pPomba dicendum est, post vero addam qua Porphyrius haec argumentatione dissoluerit. Alexander namque idcirco dicit non esse species enuntiationis affirmationem et negationem, quoniam affirmatio prior sit. Priorem vero affirmationem idcirco conatur ostendere, quod omnis negatio affirmationem tollat ac destruat. Quod si ita est, prior est affirmatio quae subruatur quam negatio quae subruat. In quibus autem prius aliquid et posterius est, illa sub eodem genere poni non possum, ut in eo titulo praedicamentorum dictum est qui de his quae sunt simul inscribitur. Amplius: negatio omnis, inquit, divisio est, affirmatio compositio atque coniunctio. Cum enim dico: Socrates vivit  vitam cum Socrate coniunxi; cum dico: Socrates non vivit  vitam a Socrate disiunxi. Divisio igitur quaedam negatio est, coniunctio affirmatio. Compositi autem est coniunctique ƿ divisio. Prior est igitur coniunctio, quod est affirmatio; posterior vero divisio, quod est negatio. Illud quoque adicit, quod omnis per affirmationem facta enuntiatio simplicior sit per negationem facta enuntiatione. Ex negatione enim particula negative si sublata sit, affirmatio sola relinquitur. De eo enim quod est: Socrates non vivit  si non particula quae est adverbium auferatur, remanet Socrates vivit. Simplicior igitur affirmatio est quam negatio. Prius vero sit necesse est quod simplicius est. In quantitate etiam quod ad quantitatem minus est prius est eo quod ad quantitatem plus est. Omnis vero oratio quantitas est. Sed cum dico: Socrates ambulat  minor oratio est quam cum dico: Socrates non ambulat. Quare si secundum quantitatem affirmatio minor est, eam priorem quoque esse necesse est. Illud quoque adiunxit affirmationem quendam esse habitum, negationem vero privationem. Sed prior habitus privatione: affirmatio igitur negatione prior est. Et ne singula persequi laborem, cum aliis quoque modis demonstraret affirmationem negatione esse priorem, a communi eas genere separavit. Nullas enim species arbitratur sub eodem genere esse posse, in quibus prius vel posterius consideretur. Sed Porphyrius ait sese docuisse species enuntiationis esse affirmationem et negationem in his commentariis quos in Theophrastum edidit; hic vero Alexandri argumentationem tali ratione dissolvit. Ait enim non oportere arbitrari, quaecumque quolibet modo priora essent aliis, ea sub eodem genere poni non posse sed quaecumque secundum esse unum atque substantiam priora vel posteriora sunt, ea sola sub eodem genere non ponuntur. Et recte dicitur. Si enim omne quidquid ƿ prius est cum eo quod posterius est sub uno genere esse non potest, nec primis substantiis et secundis commune genus poterit esse substantia; quod qui dicit a recto ordine rationis exorbitat. Sed quemadmodum quamquam sint primae et secundae substantiae, tamen utraque aequaliter in subiecto non sunt et idcirco esse ipsorum ex eo pendet, quod in subiecto non sunt, atque ideo sub uno substantiae genere collocantur: ita quoque quamquam affirmationes negationibus in orationis prolatione priores sint, tamen ad esse atque ad naturam propriam aequaliter enuntiatione participant. Enuntiatio vero est in qua veritas et falsitas inveniri potest. Qua in re et affirmatio et negatio aequales sunt. Aequaliter enim et affirmatio et negatio veritate et falsitate participant. Quocirca quoniam id quod sunt affirmatio et negatio aequaliter ab enuntiatione participant, a communi eas enuntiationis genere dividi non oportet. Mihi quoque videtur quod Porphyrii sit sequenda sententia, ut affirmatio et negatio communi enuntiationis generi supponantur. Longa namque illa et multiplicia Alexandri argumenta soluta sunt, cum demonstravit non modis omnibus ea quae priora sunt sub communi genere poni non posse sed quae ad esse proprium atque substantiam priora sunt illa sola sub communi genere constitui atque poni non posse. Syrianus vero, cui Philoxenus cognomen est, hoc loco quaerit cur proponens prius de negatione, post de affirmatione pronuntiaverit dicens: PRIMUM OPORTET CONSTITUERE, QUID NOMEN ET QUID VERBUM, POSTEA QUID EST NEGATIO ET AFFIRMATIO. Et primum quidem nihil proprium dixit quoniam in quibus et affirmatio ƿ potest et negatio provenire, prius esse negatio, postea vero affirmatio potest, ut de Socrate sanus est. Potest ei aptari talis affirmatio, ut de eo dicatur: Socrates sanus est  etiam huiusmodi potest aptari negatio, ut de eo dicatur: Socrates sanus non est. Quoniam ergo in eum affirmatio et negatio poterit evenire prius evenit ut sit negatio quam ut affirmatio. Ante enim quam natus esset: qui enim natus non erat, nec esse poterat sanus. Huic illud adiecit: servare Aristotelem conversam propositionis et exsecutionis distributionem. Hic enim prius post nomen et verbum de negatione proposuit, post de affirmatione, dehinc de enuntiatione, postremo vero de oratione sed proposita definiens prius orationem, post enuntiationem, tertio affirmationem, ultimo vero loco negationem determinavit, quam hic post propositionem verbi et nominis primam locaverat. Ut igitur ordo servaretur conversus, idcirco negationem prius ait esse propositam. Qua in expositione Alexandri quoque sententia non discedit. Illud quoque est additum, quod non esset inutile, enuntiationem genus affirmationis et negationis accipi oportere, quod quamquam (ut dictum est) ad prolationem prior esset affirmatio, tamen ad ipsam enuntiationem id est veri falsique vim utrasque aequaliter sub enuntiatione ab Aristotele constitui. Id etiam Aristotelem probare. Praemisit enim primam negationem, secundam posuit affirmationem, quae res nihil habet vitii, si ad ipsam enuntiationem affirmatio et negatio ponantur aequales. Quae enim natura aequales sunt, nihil retinent contrarii indifferenter acceptae. Est igitur ordo quo proposuit: primum totius orationis ƿ elementum, nomen scilicet et verbum, post haec negationem et affirmationem, quae species enuntiationis sunt. Quorum genus (id est enuntiationem) tertiam nominavit, quartam vero orationem posuit, quae ipsius enuntiationis genus est. Et horum se omnium definitiones daturum esse promisit, quas interim relinquens atque praeteriens et in posteriorem tractatum differens illud nunc addit quae sint verba et nomina aut quid ipsa significent. Quare antequam ad verba Aristotelis ipsa veniamus, pauca communiter de nominibus atque verbis et de his quae significantur a verbis ac nominibus disputemus. Sive enim quaelibet interrogatio sit atque responsio, sive perpetua cuiuslibet orationis continuatio atque alterius auditus et intellegentia, sive hic quidem doceat ille vero discat, tribus his totus orandi ordo perficitur: rebus, intellectibus, vocibus. Res enim ab intellectu concipitur, vox vero conceptiones animi intellectusque significat, ipsi vero intellectus et concipiunt subiectas res et significantur a vocibus. Cum igitur tria sint haec per quae omnis oratio collocutioque perficitur, res quae subiectae sunt, intellectus qui res concipiant et rursus a vocibus significentur, voces vero quae intellectus designent, quartum quoque quiddam est, quo voces ipsae valeant designari, id autem sunt litterae. Scriptae namque litterae ipsas significant voces. Quare quatuor ista sunt, ut litterae quidem significent voces, voces vero intellectus, intellectus autem concipiant res, quae scilicet habent quandam non confusam neque fortuitam consequentiam sed terminata naturae suae ordinatione constant. Res enim semper comitantur eum qui ab ipsis concipitur intellectum, ipsum vero intellectum vox sequitur sed voces elementa id est ƿ litterae. Rebus enim ante propositis et in propria substantia constitutis intellectus oriuntur. Rerum enim semper intellectus sunt, quibus iterum constitutis mox significatio vocis exoritur. Praeter intellectum namque vox penitus nihil designat. Sed quoniam voces sunt, idcirco litterae, quas vocamus elementa, repertae sunt quibus vocum qualitas designetur. Ad cognitionem vero conversim sese res habet. Namque apud quos eaedem sunt litterae et qui eisdem elementis utuntur, eisdem quoque nominibus eos ac verbis (id est vocibus) uti necesse est; et qui vocibus eisdem utuntur idem quoque apud eos intellectus in animi conceptione versantur. Sed apud quos idem intellectus sunt, easdem res eorum intellectibus subiectas esse manifestum est. Sed hoc nulla ratione convertitur. Namque apud quos eaedem res sunt idemque intellectus, non statim eaedem voces eaedemque sunt litterae. Nam cum Romanus, Graecus ac barbarus simul videant equum, habent quoque de eo eundem intellectum quod equus sit et apud eos eadem res subiecta est, idem a re ipsa concipitur intellectus sed Graecus aliter equum vocat, alia quoque vox in equi significatione Romana est et barbarus ab utroque in equi designatione dissentit. Quocirca diversis quoque voces proprias elementis inscribunt. Recte igitur dictum est apud quos eaedem res idemque intellectus sunt, non statim apud eos vel easdem voces vel eadem elementa consistere. Praecedit autem res intellectum, intellectus vero vocem, vox litteras – sed hoc converti non potest. Neque enim si litterae sint, mox aliqua ex his significatio vocis exsistit. Hominibus namque qui litteras ignorant nullum nomen quaelibet elementa significant, quippe quae nesciunt. Nec si voces ƿ sint, mox intellectus esse necesse est. Plures enim voces invenies quae nihil omnino significent. Nec intellectui quoque subiecta res semper est. Sunt enim intellectus sine re ulla subiecta, ut quos centauros vel chimaeras poetae finxerunt. Horum enim sunt intellectus quibus subiecta nulla substantia est. Sed si quis ad naturam redeat eamque consideret diligenter, agnoscet cum res est, eius quoque esse intellectum quod si non apud homines, certe apud eum, qui propriae divinitate substantiae in propria natura ipsius rei nihil ignorat. Et si est intellectus, et vox est quod si vox fuerit, eius quoque sunt litterae, quae si ignorantur, nihil ad ipsam vocis naturam. Neque enim, quasi causa quaedam vocum est intellectus aut vox causa litterarum, ut cum eaedem sint apud aliquos litterae, necesse sit eadem quoque esse nomina: ita quoque cum eaedem sint vel res vel intellectus apud aliquos, mox necesse est intellectuum ipsorum vel rerum eadem esse vocabula. Nam cum eadem sit et res et intellectus hominis, apud diversos tamen homines huiusmodi substantia aliter et diverso nomine nuncupatur. Quare voces quoque cum eaedem sint, possunt litterae esse diversae, ut in hoc nomine quod est 'homo': cum unum sit nomen diversis litteris scribi potest. Namque Latinis litteris scribi potest, potest etiam Graecis, potest aliis nunc primum inventis litterarum figuris. Quare quoniam apud quos eaedem res sunt, eosdem intellectus esse necesse est, apud quos idem intellectus sunt, voces eaedem non sunt; et apud quos eaedem voces sunt, non necesse ƿ est eadem elementa constitui – dicendum est res et intellectus, quoniam apud omnes idem sunt, esse naturaliter constitutos, voces vero atque litteras, quoniam diversis hominum positionibus permutantur non esse naturaliter sed positione. Concludendum est igitur quoniam apud quos eadem sunt elementa, apud eos eaedem quoque voces sunt et apud quos eaedem voces sunt, idem sunt intellectus; apud quos autem idem sunt intellectus, apud eosdem res quoque eaedem subiectae sunt: rursus apud quos eaedem res sunt, idem quoque sunt intellectus; apud quos idem intellectus, non eaedem voces; nec apud quos eaedem voces sunt, eisdem semper litteris verba ipsa vel nomina designantur. Sed nos in supra dictis sententiis elemento atque littera promiscue usi sumus, quae autem sit horum distantia paucis absolvam. Littera est inscriptio atque figura partis minimae vocis articulatae, elementum vero sonus ipsius inscriptionis: ut cum scribo litteram quae est 'a', formula ipsa quae atramento vel graphio scribitur littera nominatur, ipse vero sonus quo ipsam litteram voce proferimus dicitur elementum. Quocirca hoc cognito illud dicendum est, quod is qui docet vel qui continua oratione loquitur vel qui interrogat, contrarie se habet his qui vel discunt vel audiunt vel respondent in his tribus, voce scilicet, intellectu et re (praetermittantur enim litterae propter eos qui earum sunt expertes). Nam qui docet et qui dicit et qui interrogat a rebus ad intellectum profecti per nomina et verba vim propriae actionis exercent atque officium (rebus enim subiectis ab his capiunt intellectus et per nomina verbaque ƿ pronuntiant), qui vero discit vel qui audit vel etiam qui respondet a nominibus ad intellectus progressi ad res usque perveniunt. Accipiens enim is qui discit vel qui audit vel qui respondet docentis vel dicentis vel interrogantis sermonem, quid unusquisque illorum dicat intellegit et intellegens rerum quoque scientiam capit et in ea consistit. Recte igitur dictum est in voce, intellectu atque re contrarie sese habere eos qui docent, dicunt, interrogant atque eos qui discunt, audiunt et respondent. Cum igitur haec sint quatuor – litterae, voces, intellectus, res – proxime quidem et principaliter litterae verba nominaque significant. Haec vero principaliter quidem intellectus, secundo vero loco res quoque designant. Intellectus vero ipsi nihil aliud nisi rerum significativi sunt. Antiquiores vero quorum est Plato, Aristoteles, Speusippus, Xenocrates hi inter res et significationes intellectuum medios sensus ponunt in sensibilibus rebus vel imaginationes quasdam, in quibus intellectus ipsius origo consistat. Et nunc quidem quid de hac re Stoici dicant praetermittendum est. Hoc autem ex his omnibus solum cognosci oportet, quod ea quae sunt in litteris eam significent orationem quae in voce consistit et ea quae est vocis oratio quod animi atque intellectus orationem designet quae tacita cogitatione conficitur, et quod haec intellectus oratio subiectas principaliter res sibi concipiat ac designet. Ex quibus quatuor duas quidem Aristoteles esse naturaliter dicit, res et animi conceptiones, id est eam quae fit in intellectibus orationem, idcirco quod apud omnes eaedem atque immutabiles sint; ƿ duas vero non naturaliter sed positione constitui, quae sunt scilicet verba nomina et litterae, quas idcirco naturaliter fixas esse non dicit, quod (ut supra demonstratum est) non eisdem vocibus omnes aut isdem utantur elementis. Atque hoc est quod ait: SUNT ERGO EA QUAE SUNT IN VOCE EARUM QUAE SUNT IN ANIMA PASSIONUM NOTAE ET EA QUAE SCRIBUNTUR EORUM QUAE SUNT IN VOCE. ET QUEMADMODUM NEC LITTERAE OMNIBUS EAEDEM, SIC NEC VOCES EAEDEM. QUORUM AUTEM HAEC PRIMORUM NOTAE, EAEDEM OMNIBUS PASSIONES ANIMAE ET QUORUM HAE SIMILITUDINES, RES ETIAM EAEDEM. DE HIS QUIDEM DICTUM EST IN HIS QUAE SUNT DICTA DE ANIMA, ALTERIUS EST ENIM NEGOTII. Cum igitur prius posuisset nomen et verbum et quaecumque secutus est postea se definire promisisset, haec interim praetermittens de passionibus animae deque earum notis, quae sunt scilicet voces, pauca praemittit. Sed cur hoc ita interposuerit, plurimi commentatores causas reddere neglexerunt sed a tribus quantum adhuc sciam ratio huius interpositionis explicita est. Quorum Hermini quidem a rerum veritate longe disiuncta est. Ait enim idcirco Aristotelen de notis animae passionum interposuisse sermonem, ut utilitatem propositi operis inculcaret. Disputaturus enim de vocibus, quae sunt notae animae passionum, recte de his quaedam ante praemisit. Nam cum suae nullus animae passiones ignoret, notas quoque cum animae passionibus non nescire utilissimum est. Neque enim illae cognosci possunt nisi per voces quae sunt ƿ earum scilicet notae. Alexander vero aliam huiusmodi interpositionis reddidit causam. Quoniam, inquit, verba et nomina interpretatione simplici continentur, oratio vero ex verbis nominibusque coniuncta est et in ea iam veritas aut falsitas invenitur, sive autem quilibet sermo sit simplex sive iam oratio coniuncta atque composita ex his quae significant momentum sumunt (in illis enim prius est eorum ordo et continentia, post redundat in voces): quocirca quoniam significantium momentum ex his quae significantur oritur, idcirco prius nos de his quae voces ipsae significant docere proponit. Sed Herminus hoc loco repudiandus est. Nihil enim tale quod ad causam propositae sententiae pertineret explicuit. Alexander vero strictim proxima intellegentia praeteruectus tetigit quidem causam, non tamen principalem rationem Aristotelicae propositionis exsolvit. Sed Porphyrius ipsam plenius causam originemque sermonis huius ante oculos collocavit, qui omnem apud priscos philosophos de significationis vi contentionem litemque retexuit. Ait namque dubie apud antiquorum philosophorum sententias constitisse quid esset proprie quod vocibus significaretur. Putabant namque alii res vocibus designari earumque vocabula esse ea quae sonarent in vocibus arbitrabantur. Alii vero incorporeas quasdam naturas meditabantur, quarum essent significationes quaecumque vocibus designarentur: Platonis aliquo modo species incorporeas aemulati dicentis hoc ipsum homo et hoc ipsum equus non hanc cuiuslibet subiectam substantiam sed illum ipsum hominem specialem et illum ipsum equum, universaliter et incorporaliter cogitantes ƿ incorporales quasdam naturas constituebant, quas ad significandum primas venire putabant et cum aliis item rebus in significationibus posse coniungi, ut ex his aliqua enuntiatio vel oratio conficeretur. Alii vero sensus, alii imaginationes significari vocibus arbitrabantur. Cum igitur ista esset contentio apud superiores et haec usque ad Aristotelis pervenisset aetatem, necesse fuit qui nomen et verbum significativa esset definiturus praediceret quorum ista designativa sint. Aristoteles enim nominibus et verbis res subiectas significari non putat, nec vero sensus vel etiam imaginationes. Sensuum quidem non esse significativas voces nomina et verba in opere de iustitia sic declarat dicens: *phusei gar euthus dieretai ta te noemata kai ta aisthemata*  quod interpretari Latine potest hoc modo: Natura enim divisa sunt intellectus et sensus. Differre igitur aliquid arbitratur sensum atque intellectum. Sed qui passiones animae a vocibus significari dicit, is non de sensibus loquitur. Sensus enim corporis passiones sunt. Si igitur ita dixisset passiones corporis a vocibus significari, tunc merito sensus intellegeremus. Sed quoniam passiones animae nomina et verba significare proposuit, non sensus sed intellectus eum dicere putandum est. Sed quoniam imaginatio quoque res animae est, dubitaverit aliquis ne forte passiones animae imaginationes, ƿ quas Graeci *phantasias* nominant, dicat. Sed haec in libris De anima verissime diligentissimeque separavit, dicens:*estin de phantasia heteron phaseos kai apophaseos; symploke gar noematon estin to alethes kai to pseudos. ta de prota noemata ti dioisei tou me phantasmata einai; e houde tauta phantasmata, all' ouk aneu phantasmaton.* quod sic interpretamur: Est autem imaginatio diversa affirmatione et negatione; complexio namque intellectuum est veritas et falsitas. Primi vero intellectus quid discrepabunt, ut non sint imaginationes? An certe neque haec sunt imaginationes sed sine imaginationibus non sunt. Quae sententia demonstrat aliud quidem esse imaginationes, aliud intellectus; ex intellectuum quidem complexione affirmationes fieri et negationes: quocirca illud quoque dubitavit, utrum primi intellectus imaginationes quaedam essent. Primos autem intellectus dicimus qui simplicem rem concipiunt, ut si qui dicat "Socrates" solum dubitatque utrum huiusmodi intellectus, qui in se nihil neque veri continet neque falsi, intellectus sit an ipsius Socratis imaginatio. Sed de hoc quoque aperte quid videretur ostendit. Ait enim an certe neque haec sunt imaginationes sed non sine imaginationibus sunt – id est quod hic sermo significat qui est "Socrates" vel alius simplex non est quidem imaginatio sed intellectus, qui intellectus praeter imaginationem fieri non potest. Sensus enim atque imaginatio ƿ quaedam primae figurae sunt, supra quas velut fundamento quodam superveniens intellegentia nitatur. Nam sicut pictores solent designare lineatim corpus atque substernere ubi coloribus cuiuslibet exprimant uultum, sic sensus atque imaginatio naturaliter in animae perceptione substernitur. Nam cum res aliqua sub sensum vel sub cogitationem cadit, prius eius quaedam necesse est imaginatio nascatur, post vero plenior superveniat intellectus cunctas eius explicans partes quae confuse fuerant imaginatione praesumptae. Quocirca imperfectum quiddam est imaginatio, nomina vero et verba non curta quaedam sed perfecta significant. Quare recta Aristotelis sententia est: quaecumque in verbis nominibusque versantur, ea neque sensus neque imaginationes sed solam significare intellectuum qualitatem. Unde illud quoque ab Aristotele fluentes Peripatetici rectissime posuerunt tres esse orationes, unam quae scribi possit elementis, alteram quae voce proferri, tertiam quae cogitatione conecti unamque intellectibus, alteram voce, tertiam litteris contineri. Quocirca quoniam id quod significaretur a vocibus intellectus esse Aristoteles putabat, nomina vero et verba significativa esse in eorum erat definitionibus positurus, recte quorum essent significativa praedixit erroremque lectoris ex multiplici ueterum lite venientem sententiae suae manifestatione compescuit. Atque hoc modo nihil in eo deprehenditur esse superfluum, nihil ab ordinis continuatione seiunctum. Quaerit vero Porphyrius, cur ita dixerit: SUNT ERGO EA QUAE SUNT IN VOCE, et non sic: sunt ƿ igitur voces; et rursus cur ita et ea quae scribuntur et non dixerit: et litterae. Quod resolvit hoc modo. Dictum est tres esse apud Peripateticos orationes, unam quae litteris scriberetur, aliam quae proferretur in voce, tertiam quae coninugeretur in animo. Quod si tres orationes sunt, partes quoque orationis esse triplices nulla dubitatio est. Quare quoniam verbum et nomen principaliter orationis partes sunt, erunt alia verba et nomina quae scribantur, alia quae dicantur, alia quae tacita mente tractentur. Ergo quoniam proposuit dicens: PRIMUM OPORTET CONSTITUERE QUID NOMEN ET QUID VERBUM, triplex autem nominum natura est atque verborum, de quibus potissimum proposuerit et quae definire velit ostendit. Et quoniam de his nominibus loquitur ac verbis, quae voce proferuntur, idem ipsum planius explicans ait: SUNT ERGO EA QUAE SUNT IN VOCE EARUM QUAE SUNT IN ANIMA PASSIONUM NOTAE ET EA QUAE SCRIBUNTUR EORUM QUAE SUNT IN VOCE, velut si diceret: ea verba et nomina quae in vocali oratione proferuntur animae passiones denuntiant, illa autem rursus verba et nomina quae scribuntur eorum verborum nominumque significantiae praesunt quae voce proferuntur. Nam sicut vocalis orationis verba et nomina conceptiones animi intellectusque significant, ita quoque verba et nomina illa quae in solis litterarum formulis iacent illorum verborum et nominum significativa sunt quae loquimur, id est quae per vocem sonamus nam quod ait: SUNT ERGO EA QUAE SUNT IN VOCE; subaudiendum est verba et nomina. Et rursus cum dicit: ET EA QUAE SCRIBUNTUR, idem subuectendum rursus est verba scilicet vel nomina. Et quod rursus ƿ adiecit: eorum quae sunt in voce, addendum eorum nomimum atque verborum quae profert atque explicat vocalis oratio. Quod si nihil deesset omnino, ita foret totius plenitudo sententiae: sunt ergo ea verba et nomina quae sunt in voce earum quae sunt in anima passionum notae et ea verba et nomina quae scribuntur eorum verborum et nominum quae sunt in voce. Quod communiter intellegendum est, licet ea quae subiunximus deesse videantur. Quare non est disiuncta sententia sed primae propositioni continua. Nam cum quid sit verbum, quid nomen definire constituit, cum nominis et verbi natura sit multiplex, de quo verbo et nomine tractare vellet clara significatione distinxit. Incipiens igitur ab his nominibus ac verbis quae in voce sunt, quorum essent significativa disseruit. Ait enim haec passiones animae designare. Illud quoque adiecit quibus ipsa verba et nomina quae in voce sunt designentur, his scilicet quae litterarum formulis exprimuntur. Sed quoniam non omnis vox significativa est, verba vero vel nomina numquam significationibus uacant quoniamque non omnis vox quae significat quaedam positione designat sed quaedam naturaliter, ut lacrimae, gemitus atque maeror (animalium quoque caeterorum quaedam voces naturaliter aliquid ostentant, ut ex canum latratibus iracundia eorumque alia quadam voce blandimenta monstrantur), verba autem et nomina positione significant neque solum sunt verba et nomina voces sed voces significativae nec solum significativae sed etiam quae positione designent aliquid, non natura: non dixit: sunt igitur voces earum quae sunt in anima passionum notae. Namque neque omnis vox significativa ƿ est et sunt quaedam significativae quae naturaliter non positione significent. Quod si ita dixisset, nihil ad proprietatem verborum et nominum pertineret. Quocirca noluit communiter dicere voces sed dixit tantum ea quae sunt in voce. Vox enim universale quiddam est, nomina vero et verba partes. Pars autem omnis in toto est. Verba ergo et nomina quoniam sunt intra vocem, recte dictum est ea quae sunt in voce, velut si diceret: quae intra vocem continentur intellectuum designativa sunt. Sed hoc simile est ac si ita dixisset: vox certo modo sese habens significat intellectus. Non enim (ut dictum est) nomen et verbum voces tantum sunt. Sicut nummus quoque non solum aes impressum quadam figura est, ut nummus vocetur sed etiam ut alicuius rei sit pretium: eodem quoque modo verba et nomina non solum voces sunt sed positae ad quandam intellectuum significationem. Vox enim quae nihil designat, ut est garalus, licet eam grammatici figuram vocis intuentes nomen esse contendant, tamen eam nomen philosophia non putabit, nisi sit posita ut designare animi aliquam conceptionem eoque modo rerum aliquid possit. Etenim nomen alicuius nomen esse necesse erit; sed si vox aliqua nihil designat, nullius nomen est; quare si nullius est, ne nomen quidem esse dicetur. Atque ideo huiusmodi vox id est significativa non vox tantum sed verbum vocatur aut nomen, quemadmodum nummus non aes sed proprio nomine nummus, quo ab alio aere discrepet, nuncupatur. Ergo haec Aristotelis sententia qua ait ea quae sunt in voce nihil aliud designat nisi eam vocem, quae non solum vox sit sed quae cum vox sit habeat tamen aliquam proprietatem et ƿ aliquam quodammodo figuram positae signicationis impressam. Horum vero id est verborum et nominum quae sunt in voce aliquo modo se habente ea sunt scilicet significativa quae scribuntur, ut hoc quod dictum est quae scribuntur de verbis ac nominibus dictum quae sunt in litteris intellegatur. Potest vero haec quoque esse ratio cur dixerit et quae scribuntur: quoniam litteras et inscriptas figuras et voces, quae isdem significantur formulis, nuncupamus (ut a et ipse sonus litterae nomen capit et illa quae in subiecto cerae vocem significans forma describitur), designare volens, quibus verbis atque nominibus ea quae in voce sunt apparerent, non dixit litteras, quod ad sonos etiam referri potuit litterarum sed ait quae scribuntur, ut ostenderet de his litteris dicere quae in scriptione consisterent id est quarum figura vel in cera stilo vel in membrana calamo posset effingi. Alioquin illa iam quae in sonis sunt ad ea nomina referuntur quae in voce sunt, quoniam sonis illis nomina et verba iunguntur. Sed Porphyrius de utraque expositione iudicavit dicens: id quod ait ET QUAE SCRIBUNTUR non potius ad litteras sed ad verba et nomina quae posita sunt in litterarum inscriptione referendum. Restat igitur ut illud quoque addamus, cur non ita dixerit: sunt ergo ea quae sunt in voces intellectuum notae sed ita earum quae sunt in anima passionum notae. Nam cum ea quae sunt in voce res intellectusque significent, principaliter quidem intellectus, res vero quas ipsa intellegentia comprehendit secundaria significatione per intellectuum medietatem, intellectus ipsi non sine quibusdam passionibus sunt, quae in animam ex subiectis veniunt rebus. Passus enim quilibet eius rei proprietatem, ƿ quam intellectu complectitur, ad eius enuntiationem designationemque contendit. Cum enim quis aliquam rem intellegit, prius imaginatione formam necesse est intellectae rei proprietatemque suscipiat et fiat vel passio vel cum passione quadam intellectus perceptio. Hac vero posita atque in mentis sedibus collocata fit indicandae ad alterum passionis voluntas, cui actus quidam continuandae intellegentiae protinus ex intimae rationis potestate supervenit, quem scilicet explicat et effundit oratio nitens ea quae primitus in mente fundata est passione, sive, quod est verius, significatione progressa oratione progrediente simul et significantis se orationis motibus adaequante. Fit vero haec passio velut figurae alicuius impressio sed ita ut in animo fieri consuevit. Aliter namque naturaliter inest in re qualibet propria figura, aliter vero eius ad animum forma transfertur, velut non eodem modo cerae vel marmori vel chartis litterae id est vocum signa mandantur. Et imaginationem Stoici a rebus in animam translatam loquuntur sed cum adiectione semper dicentes ut in anima. Quocirca cum omnis animae passio rei quaedam videatur esse proprietas, porro autem designativae voces intellectuum principaliter, rerum dehinc a quibus intellectus profecti sunt significatione nitantur, quidquid est in vocibus significativum, id animae passiones designat. Sed hae passiones animarum ex rerum similitudine procreantur. Videns ƿ namque aliquis sphaeram vel quadratum vel quamlibet aliam rerum figuram eam in animi intellegentia quadam vi ac similitudine capit. Nam qui sphaeram viderit, eius similitudinem in animo perpendit et cogitat atque eius in animo quandam passus imaginem id cuius imaginem patitur agnoscit. Omnis vero imago rei cuius imago est similitudinem tenet: mens igitur cum intellegit, rerum similitudinem comprehendit. Unde fit ut, cum duorum corporum maius unum, minus alterum contuemur, a sensu postea remotis corporibus illa ipsa corpora cogitantes illud quoque memoria servante noverimus sciamusque quod minus, quod vero maius corpus fuisse conspeximus, quod nullatenus eveniret, nisi quas semel mens passa est rerum similitudines optineret. Quare quoniam passiones animae quas intellectus vocavit rerum quaedam similitudines sunt, idcirco Aristoteles, cum paulo post de passionibus animae loqueretur, continenti ordine ad similitudines transitum fecit, quoniam nihil differt utrum passiones diceret an similitudines. Eadem namque res in anima quidem passio est, rei vero similitudo. Et Alexander hunc locum: SUNT ERGO EA QUAE SUNT IN VOCE EARUM QUAE SUNT IN ANIMA PASSIONUM NOTAE ET EA QUAE SCRIBUNTUR EORUM QUAE SUNT IN VOCE. ET QUEMADMODUM NEC LITTERAE OMNIBUS EAEDEM, SIC NEC VOCES EAEDEM hoc modo conatur exponere: proposuit, inquit, ea quae sunt in voce intellectus animi designare et hoc alio probat exemplo. Eodem modo enim ea quae sunt in voce passiones animae significant, quemadmodum ea quae scribuntur voces designant, ut id quod ait et ea quae ƿ scribuntur ita intellegamus, tamquam si diceret: quemadmodum etiam ea quae scribuntur eorum quae sunt in voce. Ea vero quae scribuntur, inquit Alexander, notas esse vocum id est nominum ac verborum ex hoc monstravit quod diceret et quemadmodum nec litterae omnibus eaedem, sic nec voces eaedem. Signum namque est vocum ipsarum significationem litteris contineri, quod ubi variae sunt litterae et non eadem quae scribuntur varias quoque voces esse necesse est. Haec Alexander. Porphyrius vero quoniam tres proposuit orationes, unam quae litteris contineretur, secundam quae verbis ac nominibus personaret, tertiam quam mentis euolueret intellectus, id Aristotelem significare pronuntiat, cum dicit: SUNT ERGO EA QUAE SUNT IN VOCE EARUM QUAE SUNT IN ANIMA PASSIONUM NOTAE, quod ostenderet si ita dixisset: sunt ergo ea quae sunt in voce et verba et nomina animae passionum notae. Et quoniam monstravit quorum essent voces significativae, illud quoque docuisse quibus signis verba vel nomina panderentur ideoque addidisse et ea quae scribuntur eorum quae sunt in voce, tamquam si diceret: ea quae scribuntur verba et nomina eorum quae sunt in voce verborum et nominum notae sunt. Nec disiunctam esse sententiam nec (ut Alexander putat) id quod ait: ET EA QUAE SCRIBUNTUR ita intellegendum, tamquam si diceret: sicut ea quae scribuntur id est litterae illa quae sunt in voce significant, ita ea quae sunt in voce notas esse animae passionum. Primo quod ad simplicem sensum nihil addi oportet, deinde tam brevis ordo tamque necessaria orationis non est intercidenda partitio, tertium vero quoniam, si similis significatio est litterarum vocumque, ƿ quae est vocum et animae passionum, oportet sicut voces diversis litteris permutantur, ita quoque passiones animae diversis vocibus permutari, quod non fit. Idem namque intellectus variatis potest vocibus significari. Sed Alexander id quod eum superius sensisse memoravi hoc probare nititur argumento. Ait enim etiam in hoc quoque similem esse significationem litterarum ac vocum, quoniam sicut litterae non naturaliter voces sed positione significant, ita quoque voces non naturaliter intellectus animi sed aliqua positione designant. Sed qui prius recepit, ut id quod Aristoteles ait: ET EA QUAE SCRIBUNTUR ita dictum esset, tamquam si diceret: sicut ea quae scribuntur, quidquid ad hanc sententiam videtur adiungere, aequaliter non dubitatur errare. Quocirca nostro indicio qui rectius tenere volent Porphyrii se sententiis applicabunt. Aspasius quoque secundae sententiae Alexandri, quam supra posuimus, valde consentit, qui a nobis in eodem quo Alexander errore culpabitur. Aristoteles vero duobus modis esse has notas putat litterarum, vocum passionumque animae constitutas: uno quidem positione, alio vero naturaliter. Atque hoc est quod ait: et quemadmodum nec litterae omnibus eaedem, sic nec voces eaedem. Nam si litterae voces, ipsae vero voces intellectus animi naturaliter designarent, omnes homines isdem litteris, isdem etiam vocibus uterentur. Quod quoniam apud omnes neque eaedem litterae neque eacdem voces sunt, constat eas non esse naturales.Sed hic duplex lectio est. Alexander enim hoc modo legi putat oportere: QUORUM AUTEM HAEC PRIMORUM NOTAE, EAEDEM OMNIBUS PASSIONES ANIMAE ET QUORUM EAEDEM SIMILITUDINES, RES ETIAM EAEDEM. Volens enim Aristoteles ea quae positione significant ab his quae aliquid designant naturaliter segregare hoc interposuit: ea quae positione significant varia esse, ea vero quae naturaliter apud omnes eadem. Et inchoans quidem a vocibus ad litteras venit easque primo non esse naturaliter significativas demonstrat dicens: ET QUEMADMODUM NEC LITTERAE OMNIBUS EAEDEM, SIC NEC VOCES EAEDEM. Nam si idcirco probantur litterae non esse naturaliter significantes, quod apud alios aliae sint ac diversae, eodem quoque modo probabile erit voces quoque non naturaliter significare, quoniam singulae hominum gentes non eisdem inter se vocibus colloquantur. Volens vero similitudinem intellectuum rerumque subiectarum docere naturaliter constitutam ait: QUORUM AUTEM HAEC PRIMORUM NOTAE, EAEDEM OMNIBUS PASSIONES ANIMAE. Quorum, inquit, voces quae apud diversas gentes ipsae quoque diversae sunt significationem retinent, quae scilicet sunt animae passiones, illae apud omnes eaedem sunt. Neque enim fieri potest, ut quod apud Romanos homo intellegitur lapis apud barbaros intellegatur. Eodem quoque modo de caeteris rebus. Ergo huiusmodi sententia est, qua dicit ea quae voces significent apud omnes hominum gentes non mutari, ut ipsae quidem voces, sicut supra monstravit cum dixit QUEMADMODUM NEC LITTERAE OMNIBUS EAEDEM, SIC NEC VOCES EAEDEM, apud plures diversae sint, illud vero quod voses ipsae significant apud omnes homines idem sit nec ulla ratione ƿ valeat permutari, qui sunt scilicet intellectus rerum, qui quoniam naturaliter sunt permutari non possunt. Atque hoc est quod ait: QUORUM AUTEM HAEC PRIMORUM NOTAE, id est voces, EAEDEM OMNIBUS PASSIONES ANIMAE, ut demonstraret voces quidem esse diversas, QUORUM autem ipsae voces significativae essent, quae sunt scilicet animae passiones, EASDEM APUD OMNES esse nec ulla ratione, quoniam sunt constitutae naturaliter, permutari. Nec vero in hoc constitit, ut de solis vocibus atque intellectibus loqueretur sed quoniam voces atque litteras non esse naturaliter constitutas per id significavit, quod eas non apud omnes easdem esse proposuit, rursus intellectus quos animae passiones vocat per hoc esse naturales ostendit, quod apud omnes idem sint, a quibus id est intellectibus ad res transitum fecit. Ait enim QUORUM HAE SIMILITUDINES, res etiam eaedem hoc scilicet sentiens, quod res quoque naturaliter apud omnes homines essent eaedem: sicut ipsae animae passiones quae ex rebus sumuntur APUD OMNES homines EAEDEM sunt, ita quoque etiam ipsae res quarum similitudines sunt animae passiones eaedem apud omnes sunt. Quocirca quoque naturales sunt, sicut sunt etiam rerum similitudines, quae sunt animae passiones. Herminus vero huic est expositioni contrarius. Dicit enim non esse verum eosdem apud omnes homines esse intellectus, quorum voces significativae sint. Quid enim, inquit, in aequivocatione dicetur, ubi unus idemque vocis modus plura significat? Sed magis hanc lectionem veram putat, ut ita sit: QUORUM AUTEM HAEC PRIMORUM NOTAE, HAE OMNIBUS PASSIONES ANIMAE ET QUORUM HAE SIMILITUDINES, RES ETIAM HAE: ut demonstratio videatur ƿ quorum voces significativae sint vel quorum passiones animae similitudines. Et hoc simpliciter accipiendum est secundum Herminum, ut ita dicamus quorum voces significativae sunt, illae sunt animae passmnes, tamquam diceret: animae passiones sunt, quas significant voces, et rursus quorum sunt similitudines ea quae intellectibus continentur, illae sunt res, tamquam si dixisset: res sunt quas significant intellectus. Sed Porphyrius de utrisque acute subtiliterque iudicat et Alexandri magis sententiam probat, hoc quod dicat non debere dissimulari de multiplici aequivocationis significatione. Nam et qui dicit ad unam quamlibet rem commodat animum, scilicet quam intellegens voce declarat, et unum rursus intellectum quemlibet is qui audit exspectat. Quod si, cum uterque ex uno nomine res diversas intellegunt, ille qui nomen aequivocum dixit designet clarius, quid illo nomine significare voluerit, accipit mox qui audit et ad uuum intellectum utrique conveniunt, qui rursus fit unus apud eosdem illos apud quos primo diversae fuerant animae passiones propter aequivocationem nominis. Neque enim fieri potest, ut qui voces positione significantes a natura eo distinxerit quod easdem apud omnes esse non diceret, eas res quas esse naturaliter proponebat non eo tales esse monstraret, quod apud omnes easdem esse contenderet. Quocirca Alexander vel propria sententia vel Porphyrii auctoritate probandus est. Sed quoniam ita dixit Aristoteles QUORUM AUTEM HAEC PRIMORUM NOTAE, EAEDEM OMNIBUS PASSIONES ANIMAE sunt, quaerit Alexander: ƿ si rerum nomina sunt, quid causae est ut primorum intellectuum notas esse voces diceret Aristoteles? Rei enim ponitur nomen, ut cum dicimus homo significamus quidem intellectum, rei tamen nomen est id est animalis rationalis mortalis. Cur ergo non primarum magis rerum notae sint voces quibus ponuntur potius quam intellectuum? Sed fortasse quidem ob hoc dictum est, inquit, quod licet voces rerum nomina sint, tamen non idcirco utimur vocibus, ut res significemus sed ut eas quae ex rebus nobis innatae sunt animae passiones. Quocirca propter quorum significantiam voces ipsae proferuntur, recte eorum primorum esse dixit notas. In hoc vero Aspasius permolestus est. Ait enim: qui fieri potest, ut eaedem apud omnes passiones animae sint, cum tam diversa sententia de iusto ac bono sit? Arbitratur Aristotelem passiones animae non de rebus incorporalibus sed de his tantum quae sensibus capi possunt passiones animae dixisse. Quod perfalsum est. Neque enim intellexisse dicetur, qui fallitur, et fortasse quidem passionem animi habuisse dicetur, quicumque id quod est bonum non eodem modo quo est sed aliter arbitratur, intellexisse vero non dicitur. Aristoteles autem cum de similitudine loquitur, de intellectu pronuntiat. Neque enim fieri potest, ut qui quod bonum est malum esse arbitratur boni similitudinem mente conceperit. Neque enim intellexit rem subiectam. Sed quae sunt iusta ac bona ad positionem omnia nuturamue referuntur. Et si de iusto ac bono ita loquitur, ut de eo quod civile ius aut civilis iniuria ƿ dicitur, recte non eaedem sunt passiones animae quoniam civile ius et civile bonum positione est, non natura. Naturale vero bonum atque iustum apud omnes gentes idem est. Et de deo quoque idem: cuius quamuis diversa cultura sit, idem tamen cuiusdam eminentissimae naturae est intellectus. Quare repetendum breviter a principio est. partibus enim ad orationem usque pervenit: nam quod se prius quid esset verbum, quid nomen constituere dixit, hae minimae orationis partes sunt; quod vero affirmationem et negationem, iam de composita ex verbis et nominibus oratione loquitur, quae eaedem rursus partes sunt enuntiationis. Et post enuntiationis propositionem de oratione loqui proposuit, cuius ipsa quoque enuntiatio pars est. Et quoniam (ut dictum est) triplex est oratio, quae in litteris, quae in voce, quae in intellectibus est, qui verbum et nomen definiturus esset eaque significativa positurus, dicit prius quorum significativa sint ipsa verba et nomina et inchoat quidem ab his nominibus et verbis quae sunt in voce dicens: SUNT ERGO EA QUAE SUNT IN VOCE et demonstrat quorum sint significativa adiciens EARUM QUAE SUNT IN ANIMA PASSIONUM NOTAE. Rursus nominum ipsorum verborumque quae in voce sunt ea verba et nomina quae essent in litteris constituta significativa esse declarat dicens ET EA QUAE SCRIBUNTUR EORUM QUAE SUNT IN VOCE. Et quoniam quatuor ista quaedam sunt: litterae, voces, intellectus, res, quorum litterae et voces positione sunt, natura vero res atque intellectus, demonstravit voces non esse naturaliter sed positione per hoc quod ait non easdem esse apud omnes sed varias, ut est ET QUEMADMODUM NEC ƿ LITTERAE OMNIBUS EAEDEM, SIC NEC VOCES EAEDEM. Ut vero demonstraret intellectus et res esse naturaliter, ait apud omnes eosdem esse intellectus, quorum essent voces significativae, et rursus apud omnes easdem esse res, quarum similitudines essent animae passiones, ut est QUORUM AUTEM HAEC PRIMORUM NOTAE, SCILICET QUAE SUNT IN VOCE, EAEDEM OMNIBUS PASSIONES ANIMAE ET QUORUM HAE SIMILITUDINES, RES ETIAM EAEDEM. Passiones autem animae dixit, quoniam alias diligenter ostensum est omnem vocem animalis aut ex passione animae aut propter passionem proferri. Similitudinem vero passionem animae vocavit, quod secundum Aristotelem nihil aliud intellegere nisi cuiuslibet subiectae rei proprietatem atque imaginationem in animae ipsms reputatione suscipere, de quibus animae passionibus in libris se de anima commemorat diligentius disputasse. Sed quoniam demonstratum est, quoniam et verba et nomina et oratio intellectuum principaliter significativa sunt, quidquid est in voce significationis ab intellectibus venit. Quare prius paululum de intellectibus perspiciendum ei qui recte aliquid de vocibus disputabit. Ergo quod supra passiones animae et similitudines vocavit, idem nunc apertius intellectum vocat dicens: EST AUTEM, QUEMADMODUM IN ANIMA ALIQUOTIENS QUIDEM INTELLECTUS SINE VERO VEL FALSO, ALIQUOTIENS AUTEM CUI IAM NECESSE EST HORUM ALTERUM INESSE, SIC ETIAM IN VOCE; CIRCA COMPOSITIONEM ENIM ET DIVISIONEM EST FALSITAS VERITASQUE NOMINA IGITUR IPSA ET VERBA CONSIMILIA SUNT SINE COMPOSITIONE VEL DIVISIONE INTELLECTUI, UT HOMO VEL ALBUM, QUANDO NON ADDITUR ALIQUID, NEQUE ENIM ADHUC VERUM AUT FALSUM S EST. HUIUS AUTEM SIGNUM HOC EST: HIRCOCERVUS ENIM SIGNIFICAT ALIQUID SED NONDUM VERUM VEL FALSUM, SI NON VEL ESSE VEL NON ESSE ADDATUR, VEL SIMPLICITER VEL SECUNDUM TEMPUS. Quoniam nomen et verbum atque omnis oratio significativa sunt animae passionum, ex ipsis sine dubio quae designant in eisdem vocibus proprietas significationis innascitur hic vero est totus atque continuus Aristotelicae ordo sententiae: quoniam, inquit, ea primum vocibus significantur quae animo et cogitatione versamus, intellectuum vero alios quidem simplices et sine veri vel falsi enuntiatione perpendimus, ut cum nobis hominis proprietas tacita imaginatione suggeritur (nulla namque ex hac intellegentiae simplicitate vel veritatis nascitur vel falsitatis agnitio), sunt vero intellectus quidam compositi atque conioncti in quibus inest iam quaedam veritatis vel falsitatis inspectio, ut cum ad quamlibet simplicem perceptionem mentis adinugitur aliud quod esse aliquid vel non esse constituat, ut si ad hominis intellectum esse vel non esse vel album esse vel album non esse copuletur (fient enim cogitabiles orationes veritatis vel falsitatis participes hoc modo: homo est, homo non est, homo albus est, homo albus non est, quarum quidem homo est vel homo albus est compositione dicitur. Nam prior esse atque hominem, posterior hominem albo composita intellectus praedicatione conectit): sin vero ad hominis intellectum adiciam quiddam, ut ita sit homo ƿ est vel non est vel albus est aut aliquid tale, tunc in ipsa cogitatione veritas aut falsitas nascitur: ergo, inquit, quemadmodum aliquotiens quidam simplices intellectus sunt, qui vero falsoque careant, quidam vero in quibus horum alterum reperiatur, sic etiam et in voce. Nam quae voces denuntiant simplices intellectus, ipsae quoque a falsitate et veritate seiunctae sunt, quae vero huiusmodi significant intellectus in quibus iam vel veritas vel falsitas constituta est, in ipsis quoque horum alterum inveniri necesse est. Nam si quis hoc solum dicat HOMO vel ALBUM vel etiam HIRCOCERVUS, quamquam ista quiddam significent, quoniam tamen significant simplicem intellectum, manifestum est omni veritatis vel falsitatis proprietate carere. Et tota quidem sententia se hoc modo habet. Diligentius tamen est attendendum quid est quod ait: CIRCA COMPOSITIONEM ENIM ET DIVISIONEM EST FALSITAS VERITASQUE; quid etiam quod dictum est: NOMINA IGITUR IPSA ET VERBA CONSIMILIA SUNT SINE COMPOSITIONE VEL DIVISIONE INTELLECTUI; illud quoque; cur composito nomine vel cur etiam usus est non rei subsistentis exemplo, ut diceret HIRCOCERVUS ENIM SIGNIFICAT ALIQUID. Nec illud praetereundum est quid est quod dictum sit VEL SIMPLICITER VEL SECUNDUM TEMPUS. Et primum quidem de eo dicendum est quod ait: CIRCA COMPOSITIONEM ENIM ET DIVISIONEM EST FALSITAS VERITASQUE. Quaeritur namque, utrumne omnis veritas circa compositionem divisionemque sit, an quaedam est, quaedam vero minime. Illud quoque, an in omni compositione vel divisione veritas falsitasque constituta sit, an hoc non generaliter sed in quadam compositionis vel divisionis parte veritas falsitasque versetur. In opinionibus namque veritas est, quotiens ex subiecta ƿ re capitur imaginatio vel etiam quotiens ita, ut sese res habet, imaginationem accipit intellectus; falsitas vero est quotiens aut non ex subiecto aut non ut sese habet res imaginatio subicitur intellectui. Sed adhuc in veritate atque falsitate nihil equidem aliud reperitur nisi quaedam opinionis habitudo ad subiectam rem. Qua enim habitudine et quomodo sese habeat imaginatio ad rem subiectam, hoc solum in hac veritate vel falsitate perspicitur. Quam quidem habitudinem nullus dixerit compositionem. In hoc vero divisionis nullus ne fictus quidem modus intellegi potest. Illud quoque considerandum est, numne aliqua sit in his compositio vel divisio, quae secundum substantiam suam vera dicuntur, ut est vera voluptas bene vivendi, ut est falsa voluptas bellandi. Etiam illud quoque respiciendum est, quod in omnium maximo deo quidquid intellegitur non in eo accidenter sed substantialiter intellegitur. Etenim quae bona sunt substantialiter de eo non accidenter credimus. Quod si substantialiter credimus deum, deum vero nullus dixerit falsum nihilque in eo accidenter poterit evenire, ipsa veritas deus dicendus est. Ubi igitur compositio vel divisio in his quae simplicia naturaliter sunt nec ulla cuiuslibet rei collatione iunguntur? Quare non omnis veritas neque falsitas circa compositionem divisionemque constat sed sola tantum quae in multitudine intellectoum fit et in prolatione dicendi. Nam in ipsa quidem habitudine imaginationis et rei nulla compositio est, in coniunctione vero intellectuum compositio fit. Nam cum dico: Socrates ambulat  hoc ipsum quidem, ƿ quod eum ambulare concepi, nulla compositio est; quod vero in intellectus progressione ambulationem cum Socrate coniungo, quaedam iam facta est compositio. quod si hoc oratione protulero, rursus eadem compositio est et circa eam vis veritatis et falsitatis apparet. Quocirca in his solis compositionibus invenitur veritas atque mendacium, de quibus tota nunc quaestio est, in nomine scilicet et verbo, in negatione et affirmatione et enunti atione et oratione. Quae scilicet compositiones veritatis et falsitatis naturam ab intellectibus accipientes in significationis prolatione conservant. De divisione autem quae ad negationem pertinet deque compositione quae ad affirmationem paulo post enucleatius dicam. Nunc illud videndum est, utrum verum sit circa omnem compositionem circaque omnem divisionem veritatem vel mendacium provenire, quod omnino falsum est. Quis enim dixerit huiusmodi nominum coniunctionem: et Socrates et Plato  vel si a se haec nomina dividantur nec Socrates nec Plato  veri aliquam falsive tenere significantiam? Quare confitendum est non circa omnem divisionem neque circa omnem compositionem, eam scilicet quae in oratione versatur, mendacium veritatemque subsistere. Sed illud verissimum est, quod omnis quae est in oratione veritas falsitasque in compositione et divisione nascitur, non tamen omnis orationis compositio vel divisio verum retinet aut falsum. Ergo si sic dixisset: circa omnem compositionem vel divisionem veritas falsitasque est, mentiretur. Sed quoniam dixit simpliciter: veritas falsitasque circa compositionem divisionemque est, verissime subtilissimeque dixisse putandus est. Illa enim ƿ nomina quae ita dicuntur simplicia, ut veritatem aut falsitatem quodammodo valeant designare, huiusmodi sunt, ut intra se atque intra significationem suam quandam retineant compositionem, ut si qui dicat: Lego  hoc est enim dicere "lego" tamquam si dicat "Ego lego". Hoc autem compositio est. Vel quotiens interrogante alio respondet alius uno tantum sermone, videtur quoque tunc simplex sermo veritatem mendaciumque perficere. Quod perfalsum est. Audientis namque responsio ad totum ordinem superioris enuntiationis adiungitur: ut si quis interroganti mundusne animal sit, est responderit, videtur haec una particula veritatem vel mendacium continere sed falso. Non enim una est sed ad vim ipsius responsionis intuenti tale est ac si diceret "Mundus animal est". Quod vero ait NOMINA IPSA ET VERBA CONSIMILIA ESSE SINE COMPOSITIONE VEL DIVISIONE INTELLECTUI, illud designat, quod supra iam dixit, ea quae sunt in voce notas esse animae passionum. Quod si notae sunt, sicut litterae vocum in se similitudinem gerunt, ita voces intellectuum. Et quoniam dictum est, cur de similitudine verborum nominumque atque animae passionum dixerit, cur etiam circa compositionem et divisionem falsum verumque esse proposuerit, dicendum est quid sit ipsa compositio vel divisio, in qua veritas et falsitas invenitur. Nam quoniam de simplici enuntiativa oratione perpendit, ut posterius ipse in divisione declarat dicens: EST AUTEM UNA PRIMA ORATIO ENUNTIATIVA AFFIRMATIO, DEINDE NEGATIO, illam nunc compositionem designare uult, quae alicuius vel substantiam constituit vel aliquid secundum esse coniungit. Nam cum dico: Socrates est  hoc ipsum esse Socrati applico et substantiam eius esse constituo. Sin vero ƿ dixero: Socrates philosophus est  philosophiam et Socratem secundum esse composui, vel si dicam Socrates ambulat, huiusmodi est tamquam si dicam Socrates ambulans est. Igitur quotiens huiusmodi fuerit compositio, quae secundum esse verbum vel substantiam constituat vel res coniungat, affirmatio dicitur et in ea veri falsique natura perspicitur. Et quoniam omnis negatio ad praedicationem constituitur (huius enim affirmationis quae est "Socrates est" negatio est non ea quae dicit "Non Socrates est" sed ea quae pronuntiat "Socrates non est" et ad id quod esse Socrates dictus est negatio apponitur, ut eum id dicamus non esse, quod ante dictus est esse): igitur quoniam id quod in affirmatione secundum esse vel constitutum vel coniunctum fuerit ad id addita negatio separat, vel ipsam substantiae constitutionem vel etiam factam per id quod dictum est esse aliquid coniunctionem, divisio vocatur. Quando enim dico: Socrates non est  esse a Socrate seiunxi, et cum dico: Socrates philosophus non est  Socratem ab eo quod est philosophum esse separavi, quam separationem, quae ad negationem pertinet, divisionem vocavit. Ergo manifestum est, quoniam si simplex in animae passionibus intellectus fuerit, cum ipse intellectus nullam adhuc veri falsique retineat naturam, eius quoque prolationem ab utrisque esse separatam. Sed cum compositio secundum esse facta vel etiam divisio in intellectibus, in quibus principaliter veritas et falsitas procreatur, euenerit, quoniam ex intellectibus voces capiunt significationem, eas quoque secundum intellectuum qualitatem veras vel falsas esse necesse est. Maximam vero vim habet exempli novitas ƿ et exquisita subtilitas. Ad demonstrandum enim quod unum solum nomen neque verum sit neque falsum, posuit huiusmodi nomen, quod compositum quidem esset, nulla tamen eius substantia reperiretur. Si quod ergo unum nomen veritatem posset falsitatemue retinere posset huiusmodi nomen, quod est hircocervus, quoniam omnino in rebus nulla illi substantia est, falsum aliquid designare sed non designat aliquam falsitatem. Nisi enim dicatur hircocervus vel esse vel non esse quamquam ipsum per se non sit, solum tamen dictum nihil falsi in eo sermone verive perpenditur. Igitur ad demonstrandam vim simplicis nominis, quod omni veritate careat atque mendacio, tale in exemplo posuit nomen, cui res nulla subiecta sit. Quod si quid verum vel falsum unum nomen significare posset, nomen quod eam rem designat, quae in rebus non sit, omnino falsum esset. Sed non est: non igitur ulla veritas falsitasque in simplici umquam nomine reperietur. Nec illud paruae curae fuit non ponere nomen quod omnino nihil significaret sed quod cum significaret quiddam, tamen verum aut falsum esse non posset, ut non videretur veritatis falsitatisque cassum esse, eo quoniam nihil significaret sed quoniam esset simpliciter dictum. Quamquam in eodem illud quoque conficit, ut ostenderet non solum simplex nomen veritate atque mendacio esse alienissimum sed etiam composita quoque nomina, si non habeant aliquam secundum es se vel non esse (sicut superius dictum est) compositionem, verum vel falsum significare non posse: tamquam si diceret: non solum simplex nomen praeter aliquam compositionem nihil verum falsumue significat sed etiam composita ƿ utroque carent (sicut ipse iam dixit) nisi illis aut esse aut non esse addatur, VEL SIMPLICITER VEL SECUNDUM TEMPUS. Hoc vero idcirco addidit, quod in quibusdam ita enuntiationes fiunt, ut quod de ipsis dicitur secundum substantiam proponatur, in quibusdam vero hoc ipsum esse quod additur non substantiam sed praesentiam quandam significet. Cum enim dicimus deus est, non eum dicimus nunc esse sed tantum in substantia esse, ut hoc ad immutabilitatem potius substantiae quam ad tempus aliquod referatur. Si autem dicamus: Dies est  ad nullam diei substantiam pertinet nisi tantum ad temporis constitutionem. Hoc est enim quod significat est, tamquam si dicamus: Nunc est  Quare cum ita dicimus esse ut substantiam designemus, simpliciter est addimus, cum vero ita ut aliquid praesens significetur, secundum tempus. Haec una quam diximus expositio. Alia vero huiusmodi est: esse aliquid duobus modis dicitur: aut simpliciter aut secundum tempus. Simpliciter quidem secundum praesens tempus, ut si quis sic dicat hircocervus est. Praesens autem quod dicitur tempus non est sed confinium temporum: finis namque est praeteriti futurique principinm. Quocirca quisquis secundum praesens hoc sermone quod est esse utitur, simpliciter utitur, qui vero aut praeteritum inugit aut futurum, ille non simpliciter sed iam in ipsum tempus incurrit. Tempora namque (ut dictum est) duo ponuntur: praeteritum atque futurum. Quod si quis cum praesens nominat, simpliciter dicit, cum utrumlibet praeteritum vel futurum dixerit, secundum tempus utitur enuntiatione. Est quoque tertia huiusmodi expositio, quod aliquotiens ita ƿ tempore utimur, ut indefinite dicamus: ut si qui dicat: Est hircocervus Fuit hircocervus Erit hircocervus  hoc indefinite et simpliciter dictum est. Sin vero aliquis addat: Nunc est  vel: Heri fuit  vel: Cras erit  ad hoc ipsum esse quod simpliciter dicitur addit tempus. Quare secundum unam trium harum expositionum intellegendum est quod ait: SI NON VEL ESSE VEL NON ESSE ADDATUR, VEL SIMPLICITER VEL SECUNDUM TEMPUS. Sed ei quod ante proposuit, QUEMADMODUM esset ALIQUOTIENS QUIDEM IN ANIMA INTELLECTUS SINE VERO VEL FALSO, post quasi consequens reddidit nomina ipsa per se verbaque esse simplicibus intellectibus consimilia, ut homo vel album; ei vero quod ait CUI IAM NECESSE EST HORUM ALTERUM INESSE nihil interim reddidit sed hoc eo supplevisse putabitur, quod ait: SED NONDUM VERUM VEL FALSUM EST, SI NON VEL ESSE VEL NON ESSE ADDATUR. Haec est enim intellectuum quaedam compositio, cui iam necesse est horum alterum inesse qua in oratione vel esse vel non esse additur. Quocirca quoniam de nomine verboque proposuit et quam potuit breviter vocum, litterarum, intellectuum rerumque consequentias altissima ratione monstravit, ad id quod primo proposuit dicens: PRIMUM OPORTET CONSTITUERE QUID NOMEN ET QUID VERBUM, ad haec inquam, quae promiserat definire revertitur. Nomen enim definiens ita subiecit: [THIS IS THE END OF THE SECTION ‘SIGN’ – from now it’s specifically on NOMEN] NOMEN ERGO EST VOX SIGNIFICATIVA SECUNDUM PLACITUM SINE TEMPORE, CUIUS NULLA PARS EST SIGNIFICATIVA SEPARATA. Omnis definitio generis constitutione formatur, differentiarum vero compositione perficitur. Nam si ad propositum genus differentias colligamus easque ad unam quam definire volumus speciem aptemus, usque dum uni tantum speciei collectio illa conveniat, nihil est quod ultra ad faciendam definitionem desideretur: ut ipsum hominem si quis definiat, generi eius quod est animal duas necesse est differentias iungat rationale scilicet atque mortale facietque huiusmodi ordinem: animal rationale mortale; quae definitio si ad hominem referatur, plena est rationis substantiaeque descriptio. Volens ergo Aristoteles definire quid esset nomen prius eius genus sumpsit dicens nomen esse vocem, idcirco scilicet ut hoc quod dicimus nomen ab aliis, quae non voces sed tantum soni sunt, separaret. Distat enim sonus voce: sonus enim est percussio aeris sensibilis, vox vero flatus per quasdam gutturis partes egrediens, quae arteriae vocantur, qui aliqua linguae impressione formetur. Et vox quidem nisi animantium non est, sonus vero aliquotiens inanimorum quoque corpori conflictatione perficitur. Quare quia nomen vocem monstravit, ab aliis quae voces non sunt sed tantum soni, hanc orationis partem separavit atque distribuit. Et vocem quidem nominis velut genus sumpsit. Habet namque aliud quiddam speciei loco differens a nomine quod est verbum, habet quoque quasdam locutiones quae nihil ulla ratione significent, ut sunt articulatae voces, quarum per se significatio non potest inveniri, ut "scindapsos". Huic ergo generi alias differentias rursus apponit, quae nomen sicut vox a sonis aliis segregavit, ita quoque hae differentiae nomen ab aliis speciebus sub voce positis dividant atque discernant. ƿ Quod enim addidit nomen vocem esse significativam, ab his, inquam, vocibus disgregavit nomen quae nihil omnino siguificent, ut sunt syllabae. Syllabae enim, cum ex his totum nomen constet, adhuc ipsae nihil omnino significant. Sunt quoque quaedam voces litteris syllabisque compositae, quae nullam habeant significationem, ut est "Blityri". Ergo quoniam videbantur esse quaedam voces quae significatione carerent, nomen quod vox est et alicuius designationis semper causa profertur non aliter definiendum erat nisi illud a non significantibus vocibus segregaret. Itaque ait nomen esse vocem significativam ut voce quidem ab aliis sonis, significatione vero addita ab his quae sub voce sunt nihil designantia segregaretur. Sed hoc nondum ad totam definitionem valet neque solum nomen vox significativa est sed sunt quaedam voces quae significent quidem sed nomina non sint, ut ea quae a nobis in aliquibus affectibus proferuntur, ut cum quis gemitum edit vel dolore concitus emittit clamorem. Illud enim doloris animi, illud corporis signum est. Et cum sint voces et significent quandam vel animi vel corporis passionem, nullus tamen gemitum clamoremque dixerit nomen. Mutorum quoque animalium sunt quaedam voces quae significent: ut canum latratus iras significat canum, alia vero mollior quaedam blandimenta designat. Quare adiecta differentia separandum erat nomen ab his omnibus quae voces quidem essent et significarent sed nominis vocabulo non tenerentur. Quid igitur adiecit? Nomen vocem esse significativam non simpliciter sed secundum placitum. Secundum placitum vero est, quod secundum quandam positionem ƿ placitumque ponentis aptatur. Nullum enim nomen naturaliter constitutum est neque umquam sicut subiecta res natura est, ita quoque a natura venienti vocabulo nuncupatur sed hominum genus, quod et ratione et oratione vigeret, nomina posuit eaque quibus libuit litteris syllabisque coniungens singulis subiectarum rerum substantiis dedit. Hoc autem illo probatur, quod, si natura essent nomina, eadem apud omnes essent gentes: ut sensus, quoniam naturaliter sunt, idem apud omnes sunt. Omnes enim gentes non aliis nisi solis oculis intuentur, audiunt auribus, naribus odorantur, ore accipiunt gustatus, tactu calidum vel frigidum, lene vel asperum indicant. Atque haec huiusmodi sunt, ut apud omnes (ut dictum est) gentes eadem videantur. Ipsa vero quae sentiuntur, quoniam naturaliter constituta sunt, non mutantur. Dulcedo enim et amaritudo, album et nigrum et quaequae alia sensibus quinque sentimus, eadem apud omnes sunt. Neque enim quod Italis dulce est in sensu, idem Persis videtur amarum nec quod album apud nos oculis apperet, apud Indos nigrum est, nisi forte aliqua sensus aegritudine permPombaur sed hoc nihil attinet ad naturam. Igitur quoniam ista sunt naturaliter, apud omnes gentes eadem manent. Si ergo et nomina naturalia esse viderentur, eadem essent apud omnes gentes nec ullam susciperent mutationem: nunc autem ipsum hominem alio vocabulo Latini, alio Graeci diversis quoque vocabulis barbarae gentes appellant. Quae in ponendis nominibus dissensio signum est non naturaliter sed ad ponentium placitum voluntatemque rebus nomina fuisse composita. Idem quoque monstrat, quod saepe ƿ singulorum hominum sunt permutata vocabula. Quem enim nunc vocamus Platonem, Aristocles ante vocabatur et qui Theophrastus nunc dicitur, ante Aristotelen a suis parentibus Tyrtamus appellabatur. In eadem quoque lingua quando plura vocabula uni adduntur rei, monstratur rem illam non naturalibus sed appositis nominibus nuncupari. Si enim naturalibus nominibus res quaeque vocaretur, unam rem uno tantum nomine signaremus. Quid enim attinet, si naturalia sunt vocabula, unius rei plures esse nominum voces, quae ad unam designationem demonstrationemque concurrerent? Dicimus enim gladius, ensis, mucro et haec tria ad unam subiectam substantiam currunt. Ergo monstratum est nomina esse secundum placitum id est secundum ponentium placitum, ac si diceret nomen esse vocem quidem et significativam sed non naturaliter significativam sed secundum placitum voluntatemque ponentis, hoc scilicet dividens ab his vocibus quae naturaliter designarent, ut sunt hae vel quas nos in passionibus affectibusque proloquimur vel edere animalia muta conantur. Sed nondum supra dicta differentia plenam nominis formam definitionemque constituit. Est namque verbo commune eum nomine, quod vox designativa et secundum placitum est sed addita differentia quae est SINE TEMPORE nomen a verbo distinxit. Neque enim nomen ullum consignificat tempus. Verbi namque est, cum aut passio significatur aut actio, aliquam quoque secum trahere vim temporis, qua illud cum vel facere vel pati dicitur proferatur. Cum enim dico: Socrates  nullius est temporis; cum vero: Lego  vel: Legi  vel: Legam  tempore non caret. Addito ergo nomini quod sine tempore esse dicatur ƿ nomen a verbo disiungitur. Sane nemo nos arbitretur opinari, quod nullum nomen significet tempus. Sunt enim nomina, quae tempus significatione demonstrent: velut cum dico hodie vel cras, temporis nomina sunt. Sed illud dicimus, quod cum eodem nomine tempus non significatur. Aliud est enim significare tempus, aliud consignifiaare. Verbum enim cum aliquo proprio modo tempus quoque significat: ut cum vel agentis vel patientis modum demonstrat, sine tempore ipsa passio vel actio non profertur. Unde non dicimus, quod nomen non significet tempus sed quod nomen significatio temporis non sequatur. Restat autem sola una differentia, quae si superioribus adiungatur, plenissima fere nomen definitione formabitur. Haec autem est qua nomen ab oratione separetur. Inveniuntur enim quaedam sine dubio orationes, quae cum voces sint et significativae et secundum placitum, quippe quae sunt nominibus colligatae, tamen sint sine tempore, ut cum dico: Socrates et Plato  haec namque oratio, cum ex nominibus iuncta sit, nomen quidem non est, vox vero est significativa secundum placitum et tempore uacat. Ut igitur nomen ab huiusmodi oratione divideret, addidit hanc differentiam, quae est CUIUS NULLA PARS EST SIGNIFICATIVA SEPARATA. Oratio enim quoniam verbis nominibusque coniungitur, verba vero vel nomina significativa esse palam est, partes quoque orationis significare aliquid dubium non est. Nominis vero pars, quoniam simplex est, nihil omnino significat. Sed cum omnis oratio omneque nomen et verbum ex subiectis intellectibus vim significandi sumat, est aliquotiens, ut unum nomen multos significet intellectus. Quocirca erit quoque, ut non simplex nomen ƿ unam tantum animi passionem intellectumque designet. Nam cum dico suburbanum, imaginationem significandi sed ita ut a toto nomine separatum, cum ad ipsum refertur nomen, significet nihil: ut in eo quod dicimus equiferus ferus uult quidem aliquid significare sed si a tota compositione separatur, nihil omnino designat in eo scilicet nomine in quo cum equi particula iunctum equiferum consignificabat. Omnis namque haec compositio unius intellectus designativa est. Quare in oratione quidem ferus significat (etenim equus ferus oratio duos retinet intellectus), in nomine vero nihil, quoniam hoc quod dicimus equiferus unius intellectus designativum est. Sed fortasse ferus cum ea parte qua iunctum est simul quidem consignificet, separatum vero nihil. Hoc est ergo quod ait: AT VERO NON QUEMADMODUM IN SIMPLICIBUS NOMINIBUS, SIC SE HABET ETIAM IN COMPOSITIS IN ILLIS ENIM NULLO MODO PARS SIGNIFICATIVA EST; IN HIS AUTEM VULT QUIDEM SED NULLIUS SEPARATI, UT IN EQUIFERUS FERUS. Simplex enim nomen nec imaginationem aliquam partium significationis habet, compositum vero tales habet partes, ut quasi conentur quidem aliquid significare sed consignificeut potius quam quidquam extra significent. Addito igitur nomini, quod eius partes nihil separatae significent, nomen ab oratione disiunctum est. Postquam adiectionem quae est CUIUS ƿ NULLA PARS EST SIGNIFICATIVA SEPARATA quid in nominis definitione valeret explicuit (hoc scilicet quo nomen ab oratione seiungeret), illud quoque disserit, cur sit additum quod dictum est secundum placitum. Nam quoniam nulla nominum significatio naturaliter est sed omne nomen positione designat, idcirco dictum est secundum placitum. Quod enim placuit ei qui primus nomina indidit rebus, hoc illis vocabulis designatur. Age enim quis naturaliter nomina esse confirmet, quorum apud omnes gentes est tam diversa varietas? Nec vero dicitur quod nulla vox naturaliter aliquid designet sed quod nomina non naturaliter sed positione significent. Aliqui habent hoc ferarum mutorumque animalium soni, quorum vox quidem significat aliquid (ut hinnitus equi consueti equi inquisitionem, latratus canum latrantium iracundiam monstrat et alia huiusmodi) sed cum voces mutorum animalium propria natura significent, nullis tamen elementorum formulis conscribuntur.                                     Nomen vero quamquam subiaceat elementis, prius tamen quam ad aliquam subiectae rei significationem ponatur per se nihil designat, ut cum dicimus scindapsos vel hereceddy. Haec per se nihil quidem significant sed si ad subiectae alicuius rei significationem ponantur, ut dicatur vel homo scindapsos vel lapis hereceddy, tunc hoc quod per se nihil significat positione et secundum ponentis quoddam placitum designabit.         Ergo tum nomen significativum est, quando (ut ipse ait) fit nota. Tunc autem fit nota, cum secundum ponentis placitum vocabulum quod naturaliter nihil designabat ad subiectae rei significationem datur. Hoc ƿ est enim quod ait fit. Si enim naturaliter nomina significarent, numquam de his Aristoteles diceret fit nota. Tunc enim non fieret nota sed esset. Ergo quoniam nomina secundum placitum significativa sunt, ferarum vero inlitterati soni secundum naturam, idcirco harum voces esse nomina non dicuntur.                                           Universaliter autem dicimus: omnium vocum aliae sunt quae inscribi litteris possunt, aliae vero quae non possunt. Et rursus earum quae vel inscribuntur vel minime, aliae significant, aliae vero nihil. Amplius quoque omnium aliae secundum placitum designant, aliae vero naturaliter. Nomen ergo secundum placitum est: positione enim factum est subiectae rei nota. Nihil enim nominum est quod naturaliter significet. Non enim nomen informat significatio sed secundum placitum significatio. Nam et inlitterati soni significant, ut sunt ferarum, quos ideo sonos vocavit, quoniam sunt quaedam muta animalia quae vocem omnino non habent sed tantum sonitu quodam concrepant. Quidam enim pisces non voce sed branchis sonant et (ut Porphyrius autumat) cicada per pectus sonitum mittit, QUORUM omnium NIHIL EST NOMEN. Hoc autem dictum est, non quod nullum nomen sit harum vocum quas animalia proferunt sed quod his non velut nominibus utantur. Nam quamuis vox inlitterata sit et natura significet latratus canum, dicitur tamen latratus et leonis fremitus et tauri mugitus. Haec sunt. Nomina ipsarum vocum quae a mutis animalibus proferuntur. Sed non hoc dicimus quoniam earum nihil est nomen sed quoniam horum sonorum nihil tale est, ut nomen esse possit id est ut secundum ea velut ƿ nominibus utentes ferae sibi inuicem colloquantur. Habent enim significationem sed (ut dictum est) naturalem, nomen autem secundum placitum est. NON HOMO VERO NON EST NOMEN. AT VERO NEC POSITUM EST voMEN, QUO ILLUD OPORTEAT APPELLARI. NEQUE ENIM ORATIO AUT NEGATIO EST SED SIT NOMEN INFINITUM. Superius omnia quaecumque extra nomen essent praedictis adiectionibus a nomine separavit. Nunc vero quoniam sunt quaedam quae sub definitionem quidem nominis cadant, videantur tamen a nomine discrepare, de his disserit, ut quid esse nomen integre videatur expediat. Quod enim dicimus non homo vel non equus oratio quidem non est. Omnis enim oratio aut nominibus constat et verbis aut solis duobus vel pluribus verbis vel solis nominibus. In eo autem quod est non homo unum tantum nomen est, quod dicitur homo, id autem quod est non neque nomen est neque verbum. Quare neque ex duobus verbis aut ex verbo et nomine. Verbum enim in eo nullum est. Quare id quod dicimus non homo oratio non est. Iam vero nec verbum esse monstrare superfluum est, cum in verbis semper tempora reperiantur, in hoc vero nullum omnino quisquam tempus inveniat. Sed nec negatio est. Omnis enim negatio oratio est, non homo vero cum oratio non sit nec negatio esse potest. Illud quoque, quod omnis negatio aut vera est aut falsa, non homo vero neque verum est neque falsum. Sensus enim plenus non est: quare negatio esse propter hoc quoque non dicitur. Nomen vero esse quis dicat, cum omne nomen sive proprium sive sit appellativum definite significet? Cum enim dico: ƿ Cicero  unam personam unamque substantiam nominavi, et cum dico: Homo  quod est nomen appellativum, definitam significavi substantiam. Cum vero dico: Non homo  significo quidem quiddam, id quod homo non est sed hoc infinitum. Potest enim et canis significari et equus et lapis et quicumque homo non fuerit. Et aequaliter dicitur vel in eo quod est vel in eo quod non est. Si quis enim de Scylla quod non est dicat non homo, significat quiddam quod in substantia atque in rerum natura non permanet. Si quis autem vel de lapide vel de ligno vel de aliis quae sunt rebus dicat non homo, idem tamen aliquid significabit et semper praeter id quod nominal huiusmodi vocabuli significatio est. Sublato enim homine quidquid praeter hominem est hoc significat non homo, quod a nomine plurimum differt. Omne enim nomen (ut dictum est) definite id significat quod nominatur nec similiter et de eo quod est et quod non est dicitur. Sed haec huiusmodi vox et designativa est et ad placitum et sine tempore et (ut dictum est) partes eius extra nihil designant. Quare dubia apud antiquos sententia fuit, utrum nomen hoc non dicerent, an hoc aliqua adiectione nominis definitioni subicerent. Et qui hoc a nomine separabant, ita nomen definitione claudebant dicentes: nomen esse vocem designativam secundum placitum sine tempore circumscriptae significationis, cuius partes extra nihil designarent, ut quoniam non homo rem circumscriptam non significaret a nomine separaretur. Alii vero non eodem modo sed dicebant quidem esse nomen sed non simpliciter. Quadam namque adiectione sub nomine poni posse putabant hoc modo, ut sicut homo mortuus non ƿ dicitur simpliciter homo sed homo mortuus, ita quoque et nomen hoc, quod nihil definitum designaret, non diceretur simpliciter nomen sed nomen infinitum. Cuius sententiae Aristoteles auctor est, qui se hoc ei vocabulum autumat invenisse. Ait enim: AT VERO NEC POSITUM EST NOMEN, QUO ILLUD OPORTEAT APPELLARI, dicens: id quod dicimus non homo quo vocabulo debeat appellari non vocavit antiquitas. Et usque ad Aristotelem nullus noverat quid esset id quod non homo diceretur sed hic huic sermoni vocabulum posuit dicens: SED SIT NOMEN INFINITUM, non simpliciter nomen, quoniam nulla circumscriptione designat sed infinitum nomen, quoniam plura et ea infinita significat. Sed hoc non solis huiusmodi vocibus contingit, ut simpliciter sub nomine poni non possint sed sunt quaedam aliae quae omnia quidem nominis habeant et definite significent sed quadam alia discrepantia nomina simpliciter dici non possint, ut sunt obliqui casus cum dicimus: Catonis Catoni Catonem  et caeteros. Horum enim discrepantia est a nomine, quod nomen rectum iunctum cum est vel non est affirmationem facit: ut si quis dicat: Socrates est  hoc verum est vel falsum. Si enim vivente Socrate diceretur, verum esset, mortuo vero falsum est: quare affirmatio est. Si quis autem dicat: Socrates non est  rursus faciet negationem et in ea quoque veritas et falsitas invenitur. Ergo omne rectum nomen iunctum cum est vel non est enuntiationem conficit. Hi vero obliqui easus iuncti cum est vel non est enuntiationem nulla ratione perficiunt. Enuntiatio namque est perfectus orationis intellectus in quem veritas ƿ aut falsitas cadit. Si quis ergo dicat: Catonis est  nondum plena sententia est. Quid enim sit Catonis non dicitur. Atque eodem modo Catoni est vel Catonem est. In his ergo, quoniam cum est vel non est iuncta enuntiationem non perficiunt, est quaedam a nomine discrepantia, quamquam sint nomini omni definitione coniuncta. Magna est enim discrepantia quod rectum nomen cum est iunctum perfectam orationem facit, obliqui casus imperfectam. Quod autem dictum est obliquos casus cum est verbo iunctos orationem perfectam non facere, non dicimus quoniam cum nullo verbo obliqui casus iunguntur ita, ut nihil indigentem perficiant orationem. Cum enim dico: Socratem paenitet  enuntiatio est. Sed non cum omni verbo sed tantum cum est vel non est hi casus iuncti perfectam orationem nulla ratione constituunt. Atque hoc est quod ait: CATONIS AUTEM VEL CATONI ET QUAECUMQUE TALIA SUNT NON SUNT NOMINA SED CASUS NOMINIS. Unde etiam discrepare videntur. Haec enim nomina non vocantur. Illa enim rectius dicuntur nomina quae prima posita sunt id est quae aliquid monstrant. Genetivus enim casus non aliquid sed alicuius et dativus alicui et caeteri eodem modo. Rectus vero qui est primus rem monstrat, ut si qui dicat Socrates, atque ideo hic nominativus dicitur, quod nominis quodammodo solus teneat vim nomenque sit. Et verisimile est eum qui primus nomina rebus imposuit ita dixisse: vocetur hic homo et rursus vocetur hic lapis. Posteriore vero usu factum est, ut in alios casus primitus positum nomen derivaretur. Illud quoque maius est, quod omnis casus nominis alicuius casus est. Ergo nisi sit nomen, cuius casus sit, casus ƿ nominis dici recte non potest. casus autem omnis inflexio est. Sed genetivus et dativus et caeteri nominativi inflexiones sunt: quare nominativi casus erunt. Sed omnis casus qui secundum nomen est nominis casus est. Nomen igitur nominativus est. Aliud vero est casus alicuius quam est id ipsum cuius casus est. Casus igitur nominis nomen non est. Quod vero adiecit: RATIO AUTEM EIUS EST IN ALLIS QUIDEM EADEM, hoc inquit: ratio et definitio obliqui casus et nominis eadem est in omnibus aliis (nam et voces sunt et significativae et secundum placitum et sine tempore et circumscripte designant) sed (ut ipse ait) DIFFERT QUONIAM CUM EST VEL FUIT VEL ERIT IUNCTUM NEQUE VERUM NEQUE FALSUM EST, quod a recto nomine sine ulla dubitatione perficitur, ut cum est vel fuit vel erit iunctum verum falsumue conficiat. Quod designavit per hoc quod ait: NOMEN VERO SEMPER, subaudiendum est scilicet: facit verum falsumque CUM EST VEL FUIT VEL ERIT IUNCTUM. Eorumque ponit exemplum: CATONIS EST VEL NON EST. In his enim (ut ipse ait) neque verum aliquid dicitur neque falsum. Quare integra nominis definitio est huiusmodi: nomen est vox designativa secundum placitum sine tempore circumscripte significans, cuius partes nihil extra designant, et cum est vel fuit vel erit iunctum nullius indigentem orationis perficiens intellectum enuntiationemque constituens. Quoniam igitur de nomine expeditum, ad definitionem verbi veniamus. VERBUM AUTEM EST QUOD CONSIGNIFICAT TEMPUS, CUIUS PARS NIHIL EXTRA SIGNIFICAT, ET EST SEMPER EORUM QUAE DE ALTERO DICUNTUR NOTA. Verbi quidem integra definitio huiusmodi est: verbum est vox significativa secundum placitum, quae consignificat tempus, cuius nulla pars extra designativa est. Sed quoniam commune est illi cum nomine esse voci et significativae et secundum placitum, idcirco illa reticuit. Ab his autem quae propria verbi sunt inchoavit verbi autem est proprium, quo a definitione nominis segregetur, quod consignificat tempus. Omne enim verbum consignificationem temporis retinet, non significationem. Nomina enim significant tempus, verbum autem cum principaliter actus passionesque significet, cum ipsis actibus et passionibus temporis quoque vim trahit, ut in eo quod dico lego. Actionem quidem quandam principaliter monstrat hoc verbum sed cum ea ipsa agendi significatione praesens quoque tempus adducit. Atque ideo non ait verbum significare tempus sed consignificare. Neque enim principaliter verbum tempus designat (hoc enim nominis est) sed cum aliis quae prineipaliter significat vim quoque temporis inducit et inserit. Ergo cum nomen et verbum voces significativae sint et secundum placitum, addito verbo, quod consignificat tempus, a nomine segregatur. Ut enim saepe dictum est, nomen significare tempus poterit, verbum vero consignificare. Et sicut in definitione nominis addidit nihil nominis partes separatas a tota compositione nominis designare propter orationes quae nominibus essent compositae, ut est: Et Plato et Socrates  ita quoque in verbo addidit nihil extra verbi ƿ partes significare propter eas orationes quas verba componunt, ut est et ambulare et currere. Haec enim oratio ex verbis est composita et singula verba et in ipsa oratione et praeter eam per se ipsa significant. In verbo vero nullo modo. Et sicut in nomine pars nominis nihil significat separata, ita in verbo pars verbi nihil separata designat. Dicit autem esse verbum semper eorum quae de altero praedicantur notam, quod huiusmodi est ac si diceret nihil aliud nisi accidentia verba significare. Omne enim verbum aliquod accidens designat. Cum enim dico: Cursus  ipsum quidem est accidens sed non ita dicitur ut id alicui inesse vel non inesse dicatur. Si autem dixero: Currit  tunc ipsum accidens in alicuius actione proponens alicui inesse significo. Et quoniam quod dicimus "Currit" praeter aliquid subiectum esse non potest (neque enim dici potest praeter eum qui currit), idcirco dictum est omne verbum eorum esse significativum quae de altero praedicantur, ut verbum quod est currit tale significet quiddam quod de altero, id est de currente, praedicetur. His igitur expeditis quod ait verbum consignificare tempus exemplis aperuit. Ait enim: DICO AUTEM QUONIAM CONSIGNIFICAT TEMPUS, UT CURSUS QUIDEM NOMEN EST, CURRIT VERO VERBUM, CONSIGNIFICAT ENIM NUNC ESSE. Expeditissime quid verbum distaret a nomine verbi et nominis interpositione monstravit. Etenim quoniam cursus accidens est et nominatum est ita ut sit nomen, non significat tempus, currit vero idem accidens in verbo positum praesens tempus designat. Et hoc verbum distare videtur a nomine, quod illud consignificat tempus, illud praeter omnem consignificationem ƿ temporis praedicatur. Sed postquam verbum consignificare tempus ostendit, id quod supra iam dixerat verbum semper de altero praedicari, id nunc memoriter quemadmodum praedicatur ostendit. Ait enim: ET SEMPER EORUM QUAE DE ALTERO DICUNTUR NOTA EST, UT EORUM QUAE DE SUBIECTO VEL IN SUBIECTO, hoc scilicet dicens: ita verbum significat aliquid, ut id quod significat de altero praedicetur sed ita ut accidens. Omne namque accidens et in subiecto est et de subiecta sibi substantia praedicatur. Nam cum dico "Currit", id de homine si ita contigit praedico scilicet de subiecto et ipse cursus in homine est, unde verbum currit inflexum est. Ergo quod dicit semper eorum esse notam verbum quae de altero praedicentur hoc monstrat: verbum accidentia semper significare, quoniam ait eas res verbi significatione monstrari quae vel in subiecto essent vel de subiecto dicerentur. Vel certe ut sit alius intellectus, quoniam solet indifferenter uti de subiecto praedicari, tamquam si dicat in subiecto esse, et saepe cum dicit de subiecto aliquid praedicari in subiecto esse significat, cum vellet ostendere accidentium significationem contineri verbis, ait ea semper designari verbis QUAE DE SUBIECTO essent. Sed quoniam hoc videbatur obscurius, patefecit addito VEL IN SUBIECTO, ut quid esset de quo supra dixerat DE SUBIECTO exponeret cum addidit VEL IN SUBIECTO: tamquam [enim] si ita dixisset: verbum quidem semper eorum nota est, quae de altero praedicantur subiecto sed ne hoc fortasse cuipiam videatur obscurius, hoc dico esse de subiecto, quod est esse in subiecto. Vel melior haec expositio est, si similiter eum dixisse arbitremur, tamquam si diceret: ƿ omne verbum significat quidem accidens sed ita ut id quod significat aut particulare sit aut universale, ut id quod ait de subiecto ad universalitatem referamus, quod in subiecto ad solam particularitatem. Cum enim dico movetur, verbum quidem est et accidens sed universale. Motus enim plures species sunt, ut cursus sub motu ponitur. Ergo cursus si definiendus est, motum de cursu praedicamus. Quocirca motus genus quoddam est cursus atque ideo motus de cursu ut de subiecto praedicabitur, cursus vero ipse, quoniam species alias non habet, in subiecto tantum est id est in currente. Motus autem quamquam et ipse sit in subiecto, tamen de subiecto praedicatur. Ideo dicit eorum esse notam verbum quae de altero praedicentur atque addidit, ut EORUM QUAE DE SUBIECTO VEL IN SUBIECTO. Hoc dicit: accidentium quidem vim verba significant sed talium quae aut universalia sint aut particularia, ut cum dico moveor universale quiddam est et de subiecto dicitur, ut de cursu, cum vero dico curro, particulare est et quoniam de subiecto non dicitur, in subiecto solum est. NON CURRIT VERO ET NON LABORAT NON VERBUM DICO. CONSIGNIFICAT QUIDEM TEMPUS ET SEMPER DE ALIQUO EST, DIFFERENTIAE AUTEM HUIC NOMEN NON EST POSITUM; SED SIT INFINITUM VERBUM, QUONIAM SIMILITER IN QUOLIBET EST, VEL QUOD EST VEL QUOD NON EST. Quemadmodum dixit in nomine non homo nomen non esse, idcirco quod multis aliis conveniret, quae homines non essent, quoniamque id quod diceret auferret nihilque definitum in eadem praedicatione relinqueret (quod enim non homo est potest ƿ esse et centaurus, potest esse et equus et alia quae vel sunt vel non sunt atque ideo infinitum nomen vocatum est): ita quoque etiam in verbo quod est "non currit" vel "non laborat" infinitum quoque ipsum est, quoniam non solum de eo quod est verum est sed etiam de eo quod non est praedicari potest. Possum namque dicere: Homo non currit  et id quod aio, "non currit", de ea re quae est praedico id est de homine, possum rursus dicere: Scylla non currit  sed Scylla non est: igitur hoc quod dico "non currit" et de ea re quae est valet et de ea quae nihil est praedicari. Sed forte aliquis hoc quoque in verbis finitis esse contendat. Possum namque dicere: Equus currit Hippocentaurus currit  et de ea re scilicet quae est et de ea quae non est et praeterito, quod futurum quidem ante praesens tempus est, praeteritum vero retro relinquitur. Et nouo admirabilique sermone usus est: quod complectitur. Et nos id quantum Latinitas passe est transferre diu multumque laborantes hoc solo potuimus, Graeca vero oratione luculentius dictum est. Ita ƿ enim habet *ta de ton perix*. Quod qui Graecae linguae peritus est quantum melius Graeca oratione sonet agnoscit. IPSA QUIDEM SECUNDUM SE DICTA VERBA NOMINA SUNT ET SIGNIFICANT ALIQUID. CONSTITUIT ENIM QUI DICIT INTELLECTUM ET QUI AUDIT QUIESCIT. SED SI EST VEL NON EST, NONDUM SIGNIFICAT; NEQUE ENIM ESSE SIGNUM EST REI VEL NON ESSE, NEC SI HOC IPSUM EST PURUM DIXERIS. IPSUM QUIDEM NIHIL EST, CONSIGNIFICAT AUTEM QUANDAM COMPOSITIONEM, QUAM SINE COMPOSITIS NON EST INTELLEGERE. Hoc loco Porphyrius de Stoicorum dialectica aliarumque scholarum multa permiscet et in aliis quoque huius libri partibus idem in expositionibus fecit, quod interdum nobis est neglegendum. Saepe enim superflua explanatione magis obscuritas comparatur. Nunc autem Aristotelis huiusmodi sententia est: VERBA, inquit, IPSA SECUNDUM SE DICTA NOMINA SUNT, non secundum id quod omnis pars orationis commune nomen vocatur, ut dicimus nomina rerum sed quod omne verbum per se dictum neque addito de quo illud praedicatur tale est, ut nomini sit affine. Nam si dicam: Socrates ambulat  id quod dixi ambulat totum pertinet ad Socratem, nulla ipsius intellegentia propria est. At vero cum dico solum: Ambulat  ita quidem dixi, tamquam si alicui insit, id est tamquam si quilibet ambulet sed tamen per se est propriamque retinens sententiam huius verbi significatio est. Unde fit ut apud Graecos ƿ quoque articularibus praepositivis sola verba dicta proferantur, ut est: to perimatein tou perimatein toi perimatein  Quod si verba cum nominibus coniungantur, in oratione Graeca articularia praepositiva addi non possunt, nisi sola dicta sint. Quoniam significant rem et ita ut, quamuis eam significent quae alicui insit, tamen secundum se et per suam sententiam dicantur, idcirco sunt nomina. Et quod Aristoteles ait IPSA QUIDEM SECUNDUM SE DICTA VERBA NOMINA SUNT, tale est ac si diceret: ipsa quidem sola neque cum aliis iuncta verba nomina sunt. Cuius rei hoc argumentum reddit: CONSTITUIT ENIM, inquit, QUI DICIT INTELLECTUM ET QUI AUDIT QUIESCIT. Hoc autem tale est: omni nomine audito quoniam per syllabas progrediens vox aliquantulum temporis spatium decerpit, in ipsa progressione temporis qua dicitur nomen audientis quoque animus progreditur: ut cum dico "imperterritus", sicut per syllabas "in" et "per" et "ter" et caeteras progreditur nomen, ita quoque animus audientis per easdem syllabas uadit. Sed ubi quis expleuerit nomen et dixerit "imperterritus", sicut nomen finitum a syllabarum progressione consistit, ita quoque audientis animus conquiescit. Nam cum totum nomen audit, totam significationem capit et animus audientis, qui dicentis syllabas sequebatur volens quid ille diceret intellegere, cum significationem ceperit, consistit et ems animus perfecto demum nomine constituitur. Hoc est enim quod ait: CONSTITUIT ENIM QUI DICIT INTELLECTUM ET QUI AUDIT QUIESCIT. Etenim is qui loquitur postquam totum sermonem dixerit, ƿ audientis animum constituit. Non est enim quo progrediatur intellegentia ipsoque nomine terminato animus auditoris qui progrediebatur explicatione nominis constituitur et quiescit et ultra ad intellegentiam, quippe expedita significatione nominis, non procedit. Sed hoc verbo nominique commune est sed si verbum solum dicatur. Namque si cum nomine coniungatur, nondum audientis constituitur intellectus. Est enim quo ultra progredi animus audientis possit, quod cum dico: Socrates ambulat  hoc ambulat non per se intellegitur sed ad Socratem refertur et in tota oratione consistit intellectus, non in solo sermone. At vero si solum dictum sit, ita in significatione consistit, quemadmodum in nomine. Recte igitur dictum est IPSA SECUNDUM SE DICTA VERBA NOMINA esse, quoniam CONSTITUIT IS QUI DICIT INTELLECTUM ET QUI AUDIT QUIESCIT. Vel certe erit melior expositio, si ita dicamus: verba ipsa secundum se dicta nomina esse, idcirco quoniam cuiusdam rei habeant significationem. Neque enim si talis rei significationem retinet verbum, quae semper aut in altero sit aut de altero praedicetur, idcirco iam nihil omnino significat. Nec si significat aliquid quod praeter subiectum esse non possit, idcirco iam etiam illud significat quod subiectum est. Ut cum dico sapit, non idcirco nihil significat, quoniam hoc ipsum sapit sine eo qui sapere possit esse non potest. Nec rursus cum dico: Sapit  illum ipsum qui sapit significo sed id quod dico ("sapit") nomen est cuiusdam rei, quae semper si in altero et de altero praedicetur. Unde fit ut intellectus quoque sit. Nam qui audit "Sapit", licet per se constantem rem non audiat (in altero namque ƿ semper est et in quo sit dictum non est), tamen intellegit quiddam et ipsius verbi significatione nititur et in ea constituit intellectum et quiescit, ut ad intellegentiam ultra nihil quaerat omnino, sicut fuit in nomine. Quemadmodum enim nomen cuiusdam rei significatio propria est per se constantis, ita quoque verbum significatio rei est non per se subsistentis sed alterius subiecto et quodammodo fundamento nitentis. Est hic quaestio. Non enim verum videri potest quod ait: CONSTITUIT ENIM QUI DICIT INTELLECTUM ET QUI AUDIT QUIESCIT. Nam neque qui dicit constituit intellectum neque qui audit quieseit. Deest enim quiddam sermoni vel nomini: ut si qui dicat: Socrates  mox audientis animus requirit quid Socrates? Facitne aliquid an patitur? Et nondum audientis intellectus quietus est, cum horum aliquid requirit. Et in verbo idem est: cum dico: Legit  quis legat, animus audientis inquirit. Nondum ergo qui dicit constituit intellectum nec qui audit quiescit. Sed ad hoc Aristotelem rettulisse putandum est, quoniam quilibet audiens cum significativam vocem ceperit animo, eius intellegentia nitetur: ut cum quis audit homo, quid sit hoc ipsum quod accipit mente comprehendit constituitque animo audisse se animal rationale mortale. Si quis vero huiusmodi vocem ceperit, quae nihil omnino designet, animus eius nulla significatione neque intellegentia roboratus errat ac vertitur nec ullis designationis finibus conquiescit. Quare Aristotelis recta sententia est: et verba secundum se dicta esse nomina et dicentem constituere intellectum audientemque quiescere. Sed huiusmodi quaestio ab Aspasio proposita est ab eodemque resoluta. Postquam igitur Aristoteles secundum se ƿ dicta verba nomina esse constituit, quid inquit? SED SI EST VEL NON EST, NONDUM SIGNIFICAT. Quod huiusmodi est ac si diceret: significatur quidem quiddam a verbis velut a nominibus sed nulla inde tamen negatio affirmatiove perficitur. Cum enim dico "Sapit", est quidem quaedam significatio sed nihil aut esse aut non esse demonstrat, id est neque affirmativum aliquid nec negativum est. Nam si affirmatio et negatio in intellectuum compositionibus invenitur, ut supra iam docuit, neque nomina sola dicta nec verba aut affirmationem aut ullam facient negationem. Pluribus enim modis docuit alias Aristoteles non in rebus sed in intellectibus veritatem falsitatemque esse constitutam. Quod si in rebus esset veritas falsitasue, una res sola dicta aut affirmatio esset aut quae ei contraria est negatio. Nunc vero quoniam in intellectibus iunctis veritas et falsitas ponitur, oratio vero opinionis atque intellectus passionumque animae interpres est: [quare] sine compositione intellectuum verborumque veritas et falsitas non videtur exsistere. Quocirca praeter aliquam compositionem nulla affirmatio vel negatio est. Verba igitur per se dicta significant quidem quiddam et sunt rei nomina sed nondum ita significant ut vel esse aliquid vel non esse constituant, id est aut affirmationem faciant aut negationem. Nam sicut in nominis partibus aut verbi partes ipsae nihil significant, omnes vero simul designant, ita quoque in affirmationibus aut negationibus partes quidem significant, totae vero coniunctae verum falsumue designant: ut cum dico: Socrates philosophus est Socrates philosophus non est  Singillatim positae partes propria significatione nituntur sed nihil verum falsumue significant, omnes vero simul iunctae, ut est: ƿ Socrates philosophus est  veritatem faciunt vel quod est huic contrarium falsitatem. Quare cum verba secundum se dicta nomina sint et significent aliquid et partes quaedam eius compositionis sint, quae verum falsumque faciat, non tamen ipsa in propria significatione vel esse, quod affirmationis est, vel non esse quod est negationis, designant. Nisi enim cui insit verbum illud fuerit additum, non fit enuntiatio: ut cum dico: Sapit  nisi quid sapiat dicam, propositio non est. Quod autem addidit: NEQUE ENIM SIGNUM EST REI ESSE VEL NON ESSE, tale quiddam est. ESSE quod verbum est, vel NON ESSE, quod infinitum verbum est, NON EST SIGNUM REI, id est nihil per se significat. Esse enim nisi in aliqua compositione non ponitur. Vel certe omne verbum dictum per se significat quidem aliquid sed SI EST VEL NON EST, nondum significat. Non enim cum aliquid dictum fuerit, idcirco aut esse aut non esse significat. Atque hoc est quod ait: NEQUE ENIM SIGNUM EST REI ESSE VEL NON ESSE. Etenim quam rem verbum designat esse eius vel non esse non est signum ipsum verbum quod de illa re dicitur, ac si sic diceret: neque enim signum est verbum quod dicitur rei esse vel non esse hoc est de qua dicitur re, ut id quod dico rei esse vel non esse tale sit, tamquam si dicam rem ipsam significare esse vel non esse. Atque hic est melior intellectus, ut non sit signum verbum eius rei de qua dicitur esse vel non esse, subsistendi scilicet vel non subsistendi, quod illud quidem affirmationis est, illud vero negationis, et ut sit talis sensus: neque enim verbum quod dicitur signum est subsistendi rem vel ƿ non subsistendi. Sed quod addidit: NEC SI HOC IPSUM EST PURUM DIXERIS vel si ita dicamus NEC SI HOC IPSUM ENS PURUM DIXERIS, Alexander quidem dicit est vel ens aequivocum esse. Omnia enim praedicamenta, quae nullo communi generi subduntur, aequivoca sunt et de omnibus esse praedicatur. Substantia est enim et qualitas est et quantitas et caetera. Ergo nunc hoc dicere videtur: ipsum ENS vel EST, unde esse traductum est, per se nihil significat. Omne enim aequivocum per se positum nihil designat. Nisi enim ad res quasque pro voluntate significantis aptetur, ipsum per se eo nullorum significativum est, quod multa significat. Porphyrius vero aliam protulit expositionem, quae est huiusmodi: sermo hic, quem dicimus est, nullam per se substantiam monstrat sed semper aliqua coniunctio est: vel earum rerum quae sunt, si simpliciter apponatur, vel alterius secundum participationem. Nam cum dico: Socrates est  hoc dico: Socrates aliquid eorum est quae sunt  et in rebus his quae sunt Socratem iungo; sin vero dicam: Socrates philosophus est  hoc inquam: Socrates philosophia participat.  Rursus hic quoque Socratem philosophiamque coniungo. Ergo hoc est quod dico vim coniunctionis cuiusdam obtinet, non rei. Quod si compositionem aliquam copulationemque promittit, solum dictum nihil omnino significat. Atque hoc est quod ait: NEC SI IPSUM EST PURUM DIXERIS, id est solum: non modo neque veritatem neque falsitatem designat sed omnino NIHIL est. Et quod secutus est planum fecit: CONSIGNIFICAT, inquit, AUTEM QUANDAM ƿ COMPOSITIONEM, QUAM SINE COMPOSITIS NON EST INTELLEGERE. Nam si est verbum compositionis. Coniunctionisque cuiusdam vim et proprium optinet locum, purum et sine coniunctione praedicatum nihil significat sed eam ipsam compositionem quam designat, cum fuerint coniuncta ea quae componuntur, significare potest, sine compositis vero quid significet non est intellegere. Vel certe ita intellegendum est quod ait IPSUM QUIDEM NIHIL EST, non quoniam nihil significet sed quoniam nihil verum falsumue demonstret, si purum dictum sit. Cum enim coniungitur tunc fit enuntiatio, simpliciter vero dicto verbo nulla veri vel falsi significatio fit. Et sensus quidem totus huiusmodi est: ipsa quidem verba per se dicta nomina sunt (nam et qui dicit intellectum constituit et qui audit quiescit) sed quamquam significent aliquid verba, nondum affirmationem negationemue significant. Nam quamuis rem designent, nondum tamen subsistendi eius rei signum est, nec si hoc ipsum est vel ens dixerimus, aliquid ex eo verum vel falsum poterit inveniri. Ipsum enim quamquam significet aliquid, nondum tamen verum vel falsum est sed in compositione fit enuntiatio et in ea veritas et falsitas nascitur, quam veritatem falsitatemque sine his quae componuntur coniungunturque intellegere impossibile est. Et de verbo quidem et de nomine sufficienter dictum est, secundo vero volumine de oratione est considerandum.   In quantum labor humanum genus excolit et beatissimis ingenii fructibus complet, si tantum cura exercendae mentis insisteret, non tam raris hominum virtutibus uteremur: sed ubi desidia demittit animos, continuo feralibus seminariis animi uber horrescit. Nec hoc cognitione laboris evenire concesserim sed potius ignorantia. Quis enim laborandi peritus umquam labore discessit? Quare intendenda vis mentis est verumque est amitti animum, si remittitur. Mihi autem si potentior divinitatis annuerit favor, haec fixa sententia est, ut quamquam fuerint praeclara ingenia, quorum labor ac studium multa de his quae nunc quoque tractamus Latinae linguae contulerit, non tamen quendam quodammodo ordinem filumque et dispositione disciplinarum gradus ediderunt, ego omne Aristotelis opus, quodcumque in manus venerit in Romanum stilum vertens eorum omnium commenta Latina oratione perscribam, ut si quid ex logicae artis subtilitate, ex moralis gravitate peritiae, ex naturalis acumine veritatis ab Aristotele conscriptum sit, id omne ordinatum transferam atque etiam quodam lumine commentationis illustrem omnesque Platonis dialogos vertendo vel etiam commentando ƿ in Latinam redigam formam. His peractis non equidem contempserim Aristotelis Platonisque sententias in unam quodammodo revocare concordiam eosque non ut plerique dissentire in omnibus sed in plerisque et his in philosophia maximis consentire demonstrem. Haec, si vita otiumque suppetit cum multa operis huius utilitate necnon etiam labore contenderim, qua in re faveant oportet, quos nulla coquit invidia. Sed nunc ad proposita reuertamur. Aristoteles namque inchoans librum prius nomen definiendum esse proposuit, post verbum, hinc negationem, post hanc affirmationem, consequenter enuntiationem, orationem vero postremam. Sed nunc cum de nomine et verbo dixit, converso ordine, quod ultimum proposuit, nunc exsequitur primum. De oratione namque disputat quam postremam in operis dispositione proposuit. Ait enim: ORATIO AUTEM EST VOX SIGNIFICATIVA, CUIUS PARTIUM ALIQUID SIGNIFICATIVUM EST SEPARATUM, UT DICTIO, NON UT AFFIRMATIO. DICO AUTEM, UT HOMO SIGNIFICAT ALIQUID SED NON QUONIAM EST AUT NON EST SED ERIT AFFIRMATIO VEL NEGATIO, SI QUID ADDATUR. SED NON UNA HOMINIS SYLLABA. NEC IN EO QUOD EST SOREX REX SIGNIFICAT SED VOX EST NUNC SOLA. IN DUPLICIBUS VERO SIGNIFICAT QUIDEM SED NON SECUNDUM SE, QUEMADMODUM DICTUM EST. Videtur Aristoteles illas quoque voces orationes putare, quaecumque vel ex nominibus vel ex verbis constent, non tamen integrum colligant intellectum, ƿ ut sunt: Et Socrates et Plato Et ambulare et dicere  Haec enim quamquam pleni intellectus non sint, verbis tamen et nominibus componuntur. Ait enim orationem esse vocem significativam, cuius partes significarent aliquid separatim, significarent, inquit, non consignificarent, ut in nomine atque verbo. Docet autem illa quoque res eum etiam imperfectas, compositas tamen ex nominibus ac verbis voces orationes dicere, quod ait, cum de nomine loqueretur, in eo quod est equiferus nihil significare ferus, QUEMADMODUM IN ORATIONE QUAE EST EQUUS FERUS. Namque equus ferus vox composita ex nominibtls est sed sententiam non habet plenam et ille ait quemadmodum in oratione quae est equus ferus. Nam si secundum Aristotelem equus ferus oratio est, cur non aliae quoque quae nominibus verbisque constent, quamquam sint imperfectae sententiae, tamen orationes esse videantur? Cum praesertim orationem ipse ita definiat: ORATIO EST VOX SIGNIFICATIVA CUIUS PARTIUM ALIQUID SIGNIFICATIVUM EST SEPARATUM. In his ergo vocibus, quae verbis et nominibus componuntur, partes extra significant, non consignificant. Nam si nomen et verbum significativum est separatum, in his vero vocibus quae verbis et nominibus componuntur partes extra significant, non consignificant, etiam voces imperfectae nominibus verbisque compositae orationes sunt. Nam si nomen omne et verbum significativum est, hae autem voces id est orationes nominibus componuntur et verbis, dubium non est in his vocibus, quae ex nominibus et verbis coniunctae sunt, partes per se significare. Quod si hoc est, et vox cuius partium aliquid separatum et ƿ per se significat, licet sit imperfectae sententiae, orationem tamen esse manifestum est. Sed quod addit orationis partes significare, UT DICTIONEM, NON UT AFFIRMATIONEM, Alexander ita dictum esse arbitratur: sunt, inquit, aliae quidem simplices orationes, quae solis verbis et nominibus coniungantur, aliae vero compositae, quarum corpus iunctae iam faciunt orationes. Et simplices quidem orationes partes habent eas ex quibus componuntur, verba et nomina, ut est: Socrates ambulat  Compositae autem aliquotiens quidem tantum orationes, aliquotiens vero etiam affirmationes, ut cum dico: Socrates ambulat et Plato loquitur  utraeque sunt affirmationes, vel: Aio te, Aeacida, Romanos vincere posse  ex orationibus non ex affirmationibus componitur talis oratio. Prior autem simplicitas est, posterior compositio. In quibus autem prius est aliquid et posterius, illud sine dubio definiendum est priore loco, quod natura quoque praecedit. Ita ergo quoniam prior simplex oratio est, posterior vero composita, prius simplicem orationem definitione constituit dicens: cuius partes significant UT DICTIO, NON UT AFFIRMATIO, dictionem simplicis nominis aut verbi nuncupationem ponens. In simplicibus enim orationibus huiusmodi partes sunt. In compositis vero aliquotiens quidem orationes tantum, aliquotiens vero affirmationes, ut supra monstravimus. Addit quoque illud: omnem, inquit, definitionem vel contractiorem esse definita specie vel excedere non oportet. Quod si Aristoteles ita constituisset ƿ definitionem, ut significare partes orationis diceret ut orationes ac non ut dictiones, simplices orationes ab hac definitione secluderet. Orationum namque simplicium partes, non ut orationes sed ut simplicia verba nominaque significant. Nam si omnis oratio orationes habebit in partibus, rursus ipsae partes quae sunt orationes aliis orationibus coniungentur. Et rursus partium partes, quae eaedem quoque orationes sunt, alias orationes in partibus habebunt. Ac si hoc intellegentia sumpserit, ad infinitum procedit nec ulla erit prima oratio quae simplices habeat partes. Neque enim fieri potest, ut prima dicatur oratio quae alias orationes habet in partibus. Partes enim priores sunt propria compositione. Quod si in infinitum ducta intellegentia nulla prima oratio reperitur, cum nulla sit oratio prima, nec ulla postrema est. Quocirca interempta prima atque postrema omnes quoque interimuntur et nulla omnino erit oratio. Quare non recta fuisset definitio, si ita dixisset: oratio est vox significativa, cuius partes aliquid extra significant ut orationes. At vero, inquit Alexander, nec si quaedam orationes in partibus continent, idcirco iam necesse est ipsarum orationum partes affirmationes esse, ut cum dico: Desine meque tuis incendere teque querellis  Sunt ergo huius orationis partes: una "Desine meque tuis incendere", alia "teque querellis". Neutra harum est affirmatio, quamquam esse videatur oratio. Quocirca nec illa fuisset recta definitio, si ita dixisset: oratio est vox significativa, ƿ cuius partes aliquid extra significent, ut affirmatio. Huiusmodi enim orationis cum sint partes ex orationibus iunctae, non tamen affirmationibus totum ipsius orationis corpus efficitur. Sed quoniam in omni oratione verba sunt et nomina, quae simplices sunt dictiones, non autem in omnibus orationibus aut affirmationes aut orationes partes sunt, quod commune erat id in definitione constituit, tamquam si ita diceret: oratio est vox significativa secundum placitum, cuius partes aliquid extra significent, ex necessitate quidem ut dictio, non tamen semper ut affirmatio aut oratio. Neque enim fieri potest, ut inveniatur oratio, cuius partes non ita aliquid extra significent ex necessitate, ut nomen aut verbum, cum inveniri possit, ut ita significent orationis partes, ut tamen orationes aut affirmationes non sint. Quare si ita dixisset: oratio est vox significativa, cuius partes aliquid extra significant ut affirmatio, illas orationes hac definitione non circumscripsisset, quarum partes orationes quidem sunt sed non affirmationes, ut ille versus est quem supra iam posui. Sin vero sic dixisset: oratio est vox significativa cuius partes aliquid extra significant ut oratio, illas orationes in definitione reliquisset, quarum partes sunt simplices, ut est: Socrates ambulat  Sed cum dicit orationis partes ita significare, ut dictiones, non omnino ut affirmationes, et simplices et compositas hac definitione conclusit. Simplices quidem idcirco, quod quaelibet simplex paruissimaque oratio nomine et verbo coniungitur, quae sunt simplices dictiones, compositas vero, quia, cum habeant orationes in partibus, partes ipsae habent simplices dictiones, quae ipsae simplices dictiones totius corporis partes sunt. Ut cum dico: Si dies est, lux est  "dies est" et "lux est" partes sunt totius orationis sed harum rursus partium partes sunt "dies" et "est", et rursus "lux" et "est", quae rursus totius orationis, per quam dico "Si dies est, lux est", partes sunt; sed "dies" et "est" et rursus "lux" et "est" sunt simplices dictiones. Quocirca etiam compositarum orationum partes indubitanter semper ita significant, ut dictiones, non ut affirmationes aut quaedam orationes. Quare hanc definitionem Aristoteles recte constituit. Ad hanc ergo sententiam locum hunc Alexander expedit, illud quoque addens saepe Aristotelem de affirmationibus dicere dictiones, quod distinguere volens, cum diceret ita significare partes orationis tamquam dictionem, ne forte dictionem hanc aliquis et in affirmatione susciperet, addidit ut dictio non ut affirmatio, tamquam si diceret: duplex quidem est dictio: una simplex, alia vero affirmatio sed ita partes orationis aliquid extra significant, ut ea dictio, quae est simplex, non ut ea dictio, quae est affirmatio. Et huiuscemodi quodammodo intellectum tota Alexandri sententia tenet. Porphyrius vero in eadem quoque sententia est sed in uno discrepat. Cuius expositio talis est: dictio, inquit, est simplex nomen, simplex etiam verbum vel ex duobus compositum, ut cum dico "Socrates" vel rursus "ambulat" vel "equiferus". Procedit etiam nomen hoc dictionis ad orationes quidem sed simplicibus verbis nominibusque coniunctas, ut cum dico: Et Socrates et Plato  et si sit ex composito nomine, ut est equiferus et homo. Hae orationes quamquam ƿ coniunctae sint atque imperfectae, tamen dictionis nomine nuneupantur. Necnon etiam transit nomen hoc dictionis usque ad perfectas orationes, quas enuntiationes nuncupari posterius est dicendum. Est autem enuntiatio simplex, ut si quis dicat: Socrates ambulat  et haec dicitur affirmatio. Huius negatio est: Socrates non ambulat  Simplices ergo enuntiationes sunt affirmationes vel negationes, quae singulis verbis ac nominibus componuntur. Itaque eum dico: Si dies est, lux est  tota quidem huiusmodi oratio dictio esse non dicitur. Composita namque est coniunctaque ex orationibus, quae sunt "dies est" et "lux est". Hae autem sunt affirmationes et dicuntur dictiones. Ipsae vero affirmationes quae dictiones sunt habent rursus alias dictiones simplices, ut est dies et est et rursus lux et est. Ergo cum dico: Socrates ambulat  haec oratio partes habet dictiones, nomen scilicet et verbum, quae dictiones quidem sint, non tamen affirmationes. Sin vero dicam: Socrates in lycio cum Platone et caeteris discipulis disputavit  haec pars orationis quae est "Socrates in lycio cum Platone" ipsa quoque est dictio sed non ut simplex nomen vel verbum neque ut affirmatio sed tantum ut imperfecta oratio verbis tamen nominibusque composita. Quod si sic dicam: Si homo est, animal est  haec rursus oratio habet dictiones in partibus sed neque ut simplices dictiones neque ut imperfectas orationes sed ut perfectas simplicesque affirmationes. Et est una affirmatio "animal est", alia vero est "homo est", tota vero ipsa oratio dictio non est. Quod si dicam: Si animal non est, homo non est  rursus haec oratio ex duabus simplicibus dictionibus negativis videtur esse composita, quae nihilominus ƿ tota dictio non est. Ita ergo dictio inchoans a simplicibus nominibus atque verbis usque a orationes, quamuis imperfectas, provehitur nec in his tantummodo consistit sed ultra etiam ad simplices affirmationes negationesque transit et in eo progressionis terminum facit. Ergo quoniam non omnis oratio artes habet affirmationes et negationes, quae sunt perfectae enuntiationes simplicium dictionum, quoniamue non omnis oratio imperfectas orationes habet in partibus, omnis tamen oratio simplices dictiones retinet, quippe cum omnis ex verbis nominibusque iungatur, hoc ait orationis partes significare semper quidem ut dictiones, non tamen semper ut affirmationes, consentiente Alexandro, cuius expositionem supra iam docui. Atque ita diligentior lector differentias eorum recte perspiciet et consentientes communicat intellectus. Hoc loco Aspasius inconvenienter interstrepit. Ait enim non in omnes orationes Aristotelem definitionem constituere voluisse sed tantum simplices, quae ex duobus constant, verbo scilicet et nomine. Sed ille perfalsus est. Neque enim si sim otatio simplicibus verbis nominibusque consistit, idirco non composita quoque oratio verba et nomina bimiliter in partibus habet. Quod si hoc commune est simplicibus orationibus atque compositis, ut habeant artes dictiones quidem simplices, non etiam affirmationes, ut etiam quae affirmationes orationes habent, hae tamen habeant in partibus simplices dictiones, cur hanc quaestionem in Aristotelem iaciat, ratione relinquitur. Syrianus vero, qui Philoxenus cognominatur, non putat orationes esse quarum intellectus ƿ sit imperfectus atque ideo nec eas aliquas habere partes. Nam cum dicit: Plato in Academia disputans  haec quoniam perfecta non est, partes, inquit, non habet, arbitrans omne quod imperfectum est nullis partibus contineri. Atque ideo, cum dicit Aristoteles: oratio est vox significativa cuius partes aliquid extra significent, illam orationem constitui putat, quae perfectum retinet sensum. Ipsarum enim partes esse verba et nomina. Sed hoc ridiculum est. Neque enim compositum aliquid fieri potest nisi propriis partibus. Quod si quaelibet res ut componatur habeat decem partes, eas tamen singillatim apponi necesse sit, antequam ad decimam veniamus partem: nihilo tamen minus partes erunt quas sibimet ad componendam totius corporis summam singillatim superponimus etiam si ad illud quod componendum fuit minime peruentum est. Quocirca si antequam perveniatur ad ultimam partem priores partes effecti compositique partes sunt, nulla ratio est imperfectae rei partes dici non posse. Neque enim dicitur totius compositi partes esse, quae sint imperfecti. Ut si sit integrum nomen habeatque partes quatuor, id est syllabas, ut Mezentius, si unam syllabam demam dicamque mezenti, vel si unam rursus duasque ponam, ut sunt mezen, huius tamen utraque syllaba me scilicet et zen partes sunt, et cum sit compositio ipsa sensu uacua ac sit imperfecta, tamen partibus continetur Syrianus igitur minime audiendus est sed potius Porphyrius, qui ita Aristotelis mentem sententiamque persequitur, ut eius definitionem, sicut vera est, labare et in aliquibus aliis discrepare non faciat. ƿDe his quidem hactenus. Porphyrius autem ita dicit: voleus, inquit, Aristoteles ostendere omnem orationem aut simplices tantum habere partes aut compositas, a simplicibus sumpsit exemplum, ut diceret significare orationis partes, UT DICTIONEM NON UT AFFIRMATIONEM, ut cum est oratio: Plato disputat  dictiones quidem sunt sed non ut affirmationes. Si vero sic esset oratio: Si Plato disputat, verum dicit  "Plato disputat" et "verum dicit", cum sint dictiones, non sunt tamen ut simplices sed ut iam affirmationes. Neque enim simplex dictio affirmatio est aut negatio sed tunc fit, cum additur aliquid, quod aut affirmationis vim teneat aut negationis. Atque hoc est quod ait: DICO AUTEM, UT HOMO SIGNIFICAT ALIQUID SED NON QUONIAM EST AUT NON EST SED ERIT AFFIRMATIO VEL NEGATIO, SI QUID ADDATUR. Hoc huiusmodi est, tamquam si diceret: nomen quidem simplex affirmationem aut negationem non facit, nisi aut "est" verbum addatur, quae est affirmatio, aut "non est", quae est negatio. Quod autem addit: SED NON UNA HOMINIS SYLLABA. NEC IN EO QUOD EST SOREX REX SIGNIFICAT' SED VOX EST NUNC SOLA. IN DUPLICIBUS VERO SIGNIFICAT QUIDEM SED NIHIL SECUNDUM SE, QUEMADMODUM DICTUM EST, huius loci duplex est expositio. Quod enim dixerat prius: SED ERIT AFFIRMATIO VEL NEGATIO SI QUID ADDATUR EI DICTIONI, quam supra simplicem esse proposuit, cum de significativa orationis parte loqueretur, nunc id implet et explicat dicens non si quodlibet addatur simplici dictioni, statim fieri affirmationem vel negationem, nec vero orationem neque enim si quid non per se significativum dictioni ƿ simplici copuletur, idcirco iam vel oratio vel affirmatio vel etiam negatio procreabitur. Neque enim si una hominis syllaba quae significativa per se non est dictioni eidem ipsi addatur, iam ulla inde procreatur oratio. Quod si oratio non fit, nec affirmatio nec negatio. Hae enim orationes quaedam sunt. Ut si quis ex eo quod est homo tollat unam syllabam eamque totae dictioni simplici aptet dicatque homo mo vel alio quolibet modo deeidens partem toti corpori dictionis adiciat, non faciet orationem. Quod si hoc est, nec affirmationem nec negationem, quae quaedam sunt orationes. Ergo ita accipiendum est, tamquam si hoc modo dixisset: DICO AUTEM, UT HOMO SIGNIFICAT ALIQUID SED NON QUONIAM EST AUT NON EST SED ERIT AFFIRMATIO VEL NEGATIO, SI QUID ADDATUR SED NON UT UNA HOMINIS SYLLABA ADDATUR nec cuiuslibet alterius dictionis, si quid per se non significat, ut in eo quod est sorex rex non significat sed vox est nunc sola. Atque ideo si quis velut partem tollat, id quod est rex, apponatque ei quod est sorex et dicat sorex rex, ut rex tamquam pars sit eius quod est sorex, oratio nulla est atque ideo neque affirmatio nec negatio. Hae enim ex vocibus per se significativis constant. Rex vero in eo quod est sorex quoniam pars est nominis, nihil ipsa significat. Vel certe erit melior intellectus, si hoc quod ait SED NON UNA HOMINIS SYLLABA non aptemus ad orationis perfectionem sed potius ad dictionis significationem, ut quoniam superius dixit orationis partes ita significare ut dictionem non ut affirmationem, ƿ quae esset dictio, manifeste monstraret. Dictionem namque constituit vocem per se significantem. Ergo cum dicit SED NON UNA HOMINIS SYLLABA, tale est ac si diceret: significat quidem pars orationis ut dictio sed hae ipsae dictiones perfecta nomina sunt et verba, non partes nominum verborumque. In eo enim quod est: Equiferus currit  equiferus quidem dictio est totius orationis significans ut pars orationis sed 'ferus' consignificat ut pars nominis atque ideo 'ferus' dictio non est. Quocirca nec si qua alia syllaba in parte orationis sit, id est in nomine vel verbo, nihil per se significans. Quamquam sit in parte nominis, quod nomen pars orationis est, nihil tamen ipsa significabit in tota oratione: quare nec dictio erit. Audiendum ergo ita est tamquam si sic diceret: ORATIO AUTEM EST VOX SIGNIFICATIVA, CUIUS PARTIUM ALIQUID SIGNIFICATIVUM EST SEPARATUM, UT DICTIO, NON UT AFFIRMATIO. DICO AUTEM, UT HOMO SIGNIFICAT ALIQUID et est quaedam dictio et simplex. Nam neque oratio est, quoniam simplex est, nec affirmatio neque negatio, quoniam non significat esse aut non esse sed erit tunc affirmatio, quando aliquid additur, quod affirmationem negationemue constituit. Sed quod aio dictionem esse id quod dicimus homo, idcirco dictio est, quoniam per se significat. Syllaba vero eius nominis quod est ƿ homo, quoniam nihil designat, non est dictio (hoc est enim SED NON UNA HOMINIS SYLLABA) vel si videatur quidem significare, pars tamen sit nominis et consignificet in nomine, in tota oratione nihil significat. Neque enim pars orationis est. Quod per hoc dixit quod ait: NEC IN EO QUOD EST SOREX REX SIGNIFICAT SED VOX EST NUNC SOLA nihil significans. Unde probatur huiusmodi particulas non esse dictiones. Vox enim sola non est dictio sed vox per se significans. Si qua autem sunt, inquit, nomina, quae sint composita ex aliis, ut est equiferus, emittunt quidem quandam imaginem significandi sed per se nihil significant, consignificant autem. In simplicibus vero nominibus nec imaginatio ulla significandi est, ut in eo quod est Cicero: partes eius cum simplices sono, tum etiam intellectu praeter cuiuslibet imaginationis similitudinem sunt. In duplicibus vero uult quidem pars significare sed nullius separati significatio est, idcirco quoniam solum consignificat id quod totum compositi nominis corpus designat, ipsum vero separatum (ut saepius dictum est) nihil extra significat. EST AUTEM ORATIO OMNIS QUIDEM SIGNIFICATIVA NON SICUT INSTRUMENTUM SED (QUEMADMODUM DICTUM EST) SECUNDUM PLACITUM. Secundum placitum esse orationes illa res approbat, quod earum partes secundum placitum sunt, id est verba et nomina. Quod si omne compositum ab his, ex quibus est compositum, sumit naturam, vox quae positione constitutis vocibus iungitur ipsa quoque secundum placitum positionemque formatur. Quare manifestum est orationem secundum placitum esse. Plato autem in eo libro, qui inscribitur "Cratylus", aliter esse constituit eamque dicit supellectilem quandam atque instrumentum esse significandi res eas, quae naturaliter intellectibus concipiuntur, eorumque intellectuum vocabulis dispertiendorum. Quod omne instrumentum, quoniam naturalium rerum, secundum naturam est, ut videndi oculus, nomina quoque secundum naturam esse arbitratur. Sed hoc Aristoteles negat et Alexander multis in eo nititur argumentis monstrans orationem non esse instrumentum naturale. Aristoteles vero ita utitur dicens: EST AUTEM ORATIO OMNIS QUIDEM SIGNIFICATIVA NON SICUT INSTRUMENTUM, tamquam si diceret: est quidem omnis oratio significativa, non tamen naturaliter. Instrumentum enim hoc demonstrat, tamquam si diceret naturaliter, quod qui instrumentum orationem esse negat, negat eam naturaliter significare sed ad placitum. Naturalium enim rerum naturalia sunt instrumenta. Idcirco autem instrumentum pro natura posuit, quod (ut dictum est) Plato omnium artium instrumenta secundum naturam ipsarum artium consistere proponebat. Et Alexander quidem non esse instrumentum orationem sic ingreditur approbare: omnis, inquit, naturalium actuum supellex ipsa quoque naturalis est, ut visus quoniam natura datur, eius quoque supellex ƿ est naturalis, ut oculi. Eodem quoque modo auditus cum naturalis sit, aures nobis, quae sunt audiendi instrumenta, naturaliter datas esse cognoscimus. Quare quoniam oratio ad placitum, non naturaliter est (partes enim manifestum est orationis ad placitum positas, quae sunt scilicet verba et nomina, sicut monstrat apud omnes gentes diversitas vocabulorum): quoniam ergo per haec secundum placitum omnis oratio esse monstratur, quod autem secundum placitum est, non est secundum naturam: non est ergo oratio supellex. Significandi enim ratio atque potestas naturaliter est. Quod si oratio naturaliter non est, non est supellex. His aliisque similibus monstrat non esse supellectilem orationem. Quocirca dicendum nobis est naturaliter quidem nos esse vocales potentesque naturaliter vocabula rebus imprimendi, non tamen naturaliter significativos sed positione: sicut artium singularum naturaliter sumus susceptibiles sed eas non naturaliter habemus sed doctrina concipimus: ita ergo vox quidem naturaliter est sed per vocem significatio non naturaliter. Neque enim vox sola est nomen aut verbum sed vox quadam addita significatione. Et sicut naturaliter est moveri, saltare vero cuiusdam iam artificii et positionis, et quemadmodum aes quidem naturaliter est, statua vero positione aut arte: ita quoque possibilitas quidem ipsa significandi et vox naturalis est, significatio vero per vocem positionis est, non naturae. Hactenus quidem de communi oratione locutus est, nunc autem transit ad species eius. Ait enim: ENUNTIATIVA VERO NON OMNIS SED IN QUA VERUM VEL FALSUM INEST. NON AUTEM IN OMNIBUS, UT DEPRECATIO ORATIO QUIDEM EST SED NEQUE VERA NEQUE FALSA. ET CAETERAE QUIDEM RELINQUANTUR; RHETORICAE ENIM VEL POETICAE CONVENIENTIOR CONSIDERATIO EST; ENUNTIATIVA VERO PRAESENTIS EST SPECULATIONIS. Species quidem orationis multae sunt sed eas varie partiuntur. At vero Peripatetici quinque partibus omnes species orationis ac membra distribuunt. Orationis autem species dicimus perfectae, non eius quae imperfecta est. Perfectas autem voco eas quae complent expediuntque sententiam. Et sit nobis hoc modo divisio: sit oratio genus: orationis aliud est imperfectum, quod sententiam non expedit, ut si dicam: Plato in lycio  aliud vero perfectum. Perfectae autem orationis alia est deprecativa, ut: Adsit laetitiae Bacchus dator  alia imperativa, ut: Accipe daque fidem  alia interrogativa, ut: Quo te, Moeri, pedes? An quo via ducit?  Alia vocativa, ut: O qui res hominumque deumque Aeternis regis imperiis  alia enuntiativa, ut: Dies est  et: Dies non est  In hac sola, quae est enuntiativa, veri falsive natura perspicitur. In caeteris enim neque veritas neque falsitas invenitur. Et multi quidem plures species esse dicunt perfectae orationis, alii autem innumeras earum differentias produnt sed nihil ad nos. Cunctae enim species orationis aut oratoribus accommodatae sunt aut poetis, sola enuntiativa philosophis. Ergo hoc dicit: non omnis oratio enuntiativa est. Sunt enim plurimae quae enuntiativae non sunt, ut hae quas supra proposui. Haec autem sola est, in qua verum falsumque inveniri queat. Quocirca quoniam de ista, in qua veritas et falsitas invenitur, dialecticis philosophisque est quaerendum, caeterae autem aut poetis aut oratoribus accommodatae sunt, iure de hac sola tractabitur, id est de enuntiativa oratione. Hucusque ergo de partibus interpretationis et de communi oratione locutus est. Nunc autem adstringit modum disputationis in speciem et de una specie orationis tractat deque una interpretatione, quae est enuntiativa. Species namque est enuntiatio interpretationis, negatio vero et affirmatio enuntiationis. Quare de enuntiativa oratione considerandi hinc cum ipso Aristotele commodissimum sumamus initium. EST AUTEM UNA PRIMA ORATIO ENUNTIATIVA AFFIRMATIO, DEINDE NEGATIO; ALIAE VERO CONIUNCTIONE UNAE. NECESSE EST AUTEM OMNEM ORATIONEM ENUNTIATIVAM EX VERBO ESSE VEL CASU. ETENIM HOMINIS RATIO, SI NON AUT EST AUT ERIT AUT FUIT AUT ALIQUID HUIUSMODI ADDATUR, NONDUM EST ORATIO ENUNTIATIVA. QUARE AUTEM UNUM QUIDDAM EST ET NON MULTA ANIMAL GRESSIBILE BIPES, NEQUE ENIM EO QUOD PROPINQUE DICUNTUR UNUM ERIT, EST ALTERIUS HOC TRACTARE NEGOTII. Una oratio duplici tractatur modo: vel cum per se una est vel cum per aliquam coniunctionem coniungitur. ƿ Vel certe ita dicendum est: aliae orationes naturaliter unae sunt, aliae positione. Et naturaliter quidem unae sunt orationes, quae non dissoluuntur in alias orationes, ut est: Sol oritur  Quae autem positione sunt unae in alias orationes dissoluuntur, ut est: Si homo est, animal est  haec enim in orationes alias separatur. Et quemadmodum lignum vel lapis singillatim in propria natura consistunt et una sunt, ex his autem facta navis vel domus cum pluribus quidem constent, unae tamen arte sunt, non natura: ita quoque in orationibus simplices et per se naturaliter unas orationes dicimus, quae verbo tantum et nomine iunguntur, compositas autem, quae in alias (ut dictum est) orationes dividuntur. Multas enim orationes in huiusmodi orationibus coniunctio iungit, ut si dicam: Et Plato est et Socrates  haec coniunctio et utrasque coniunxit atque ideo una videtur positione, quae naturaliter et per se una non fuerat. Naturaliter autem unius orationis duae partes sunt: affirmatio et negatio. Sed quoniam non ita dixit: EST AUTEM UNA ORATIO ENUNTIATIVA AFFIRMATIO VEL NEGATIO, DEINDE UNA CONIUNCTIONE sed ait: EST AUTEM UNA PRIMA ORATIO ENUNTIATIVA AFFIRMATIO, DEINDE NEGATIO, huiusmodi oritur quaestio, utrum id quod ait prima ad affirmationem referatur, ut sit posterior negatio, an id quod ait prima ad simplicem rettulerit orationem, ut secunda sit, quae ex orationibus iungitur. Quam dubietatem ipse dissolvit. Sic enim inquit: EST AUTEM PRIMA ORATIO ENUNTIATIVA AFFIRMATIO, et ut quam secundam diceret demonstraret ait DEINDE NEGATIO, ut primam affirmationem poneret, ƿ secundam negationem. Quod si ita dixisset: EST AUTEM UNA PRIMA ENUNTIATIVA ORATIO AFFIRMATIO VEL NEGATIO, DEINDE CONIUNCTIONE UNAE, ita oporteret intellegi tamquam si diceret illam esse primam unam orationem, quae simplex esset, cuius partes affirmatio essent atque negatio, secundam vero illam, quae coniunctione quadam una fieret, cum ex orationibus iungeretur. Sed quoniam id quod ait prima ad affirmationem iunxit dicens EST AUTEM UNA PRIMA ORATIO ENUNTIATIVA AFFIRMATIO, ad negationem vero 'deinde' subiunxit dicens DEINDE NEGATIO, dicendum est primam eum orationem esse arbitrari affirmationem, secundam vero negationem, cui 'deinde' continenter apposuit. Sed rursus incurrimus Alexandri quaestionem. Per hoc enim negationem affirmationemque negat sub uno genere poni oportere, sub enuntiatione, quod in his, quae priora vel posteriora sunt, commune genus non potest inveniri. Sed huic supra iam dictum est, non oportere omnia quaecumque quolibet modo priora vel posteriora sunt a genere communi secernere (alioquin sic primae et secundae substantiae sub uno genere substantiae non ponentur, sic etiam simplices et compositae orationes, quarum simplices propositiones primae sunt, posteriores compositae, uno genere non continebuntur) sed illa sola putanda sunt sub eodem genere poni non posse, quae ad substantiam priora vel posteriora esse cognoscimus, quae vero ad suum esse aequalia sunt nihil prohibet sub eodem genere utraque constitui. Ergo quoniam affirmationi et negationi hoc est esse, quod ƿ in his veritas et falsitas reperitur, hoc autem est enuntiatio, in qua scilicet veritatis et falsitatis constituta sit ratio: quoniam ad id quod falsi verique significativae sunt neque affirmatio prior neque negatio posterior est, nullus dubitat a quo aequaliter participant affirmatio et negatio eidem generi posse supponi. Sed affirmatio atque negatio aequaliter enuntiatione participant, siquidem enuntiatio veri falsique utitur significatione et affirmatio et negatio veritatem atque mendacium aequaliter monstrat: enuntiatio igitur affirmationis et negationis genus esse ponenda est. Quod ergo ait: EST AUTEM PRIMA ORATIO ENUNTIATIVA AFFIRMATIO, DEINDE NEGATIO; ALIAE VERO CONIUNCTIONE UNAE, ita intellegendum est, quod affirmationem primam, secundam vero negationem, cui addidit deinde, in prolatione posuerit. Prior enim est affirmatio, posterior negatio, in prolatione dumtaxat, non secundum veri falsique designationem. Quocirca nihil prohibet et priorem putari affirmationem negatione et tamen utrasque sub uno genere id est enuntiatione constitui. Sed quod secutus est: NECESSE EST AUTEM OMNEM ORATIONEM ENUNTIATIVAM EX VERBO ESSE VEL CASU, huiusmodi est: volens Aristoteles distribuere dictionem, affirmationem, negationem, enuntiationem, contradictionem sensum confusa brevitate permiscuit et nebulis obscuritatis implicuit. Oportuit namque prius quid esset dictio, post autem quid affirmatio et negatio et rursus enuntiatio et contradictio constituere. Sed haec interim praetermittit, nunc vero quemadmodum constituatur enuntiatio docet dicens, quod omnis enuntiatio constet in verbo. Quoniam simplex dictio est nomen ƿ aut verbum, omnis enuntiatio simplex huiusmodi est, ut semper quidem vel vertum vel aliquid quod idem valeat, tamquam si diceretur verbum vel casum verbi, in praedicatione retineat sed non semper subiectus terminus fit ex nomine, semper tamen praedicatus ex verbo. Sit enim huiusmodi propositio, quae est: Sol oritur  in hac ergo propositione quod dico "sol" subiectum est, quod vero dico "oritur" praedicatur. Et utrasque has dictiones terminos voco sed quodcumque prius dicitur in simplici enuntiatione, illud subiectum est, ut in hac "sol", quod vero posterius, illud praedicatur, ut in eadem "oritur". Ergo necesse est omnem enuntiativam orationem, si simplex sit, verbum in praedicatione retinere, ut in eadem ipsa cum dico "Sol oritur", "oritur" verbum est -- vel quod idem valeat, ut est: Socrates non ambulat  "Non ambulat" enim infinitum verbum est et verbum quidem non est sed eandem vim retinet quam verbum. Casus etiam verbi ponitur saepe, ut Socrates fuit  Subiectus vero terminus non semper consistit in nomine. Potest enim et infinitum nomen habere, ut cum dico: Non homo ambulat  potest etiam verbum, ut cum dico: Ambulare movere est  Ergo (ut arbitror) plene monstratum est non semper subiectum nomen esse, semper autem praedicatum in solo verbo consistere. Approbans ergo verba semper in praedicationibus poni hoc addidit: nisi enim aut est aut fuit aut aliquid huiusmodi sit additum aut quod idem valeat apponatur, enuntiatio non fit. Cum enim dico: Homo est  'est' verbum in praedicatione proposui, sin vero dixero: Homo vivit  idem valet tamquam si dicam homo vivus est. Ergo non posse sine verbo affirmationem negationemue constitui ƿ docuit per id quod ait ETENIM HOMINIS RATIO, SI NON AUT EST AUT ERIT AUT FUIT AUT ALIQUID HUIUSMODI ADDATUR, NONDUM EST ORATIO ENUNTIATIVA. Hoc enim dicere videtur: definitio hominis est verbi gratia animal gressibile bipes et haec est ratio humanae substantiae. Ergo haec ratio, nisi ei aut est aut erit aut fuit aut quodlibet verbum (sicut supra dictum est) apponatur, enuntiatio non fit; neque enim verum neque falsum est. Si enim dicam tantum animal gressibile bipes, nulla me veritas mendaciumue consequitur. Sin autem dixero animal gressibile bipes est vel non est, affirmatio mox negatioque conficitur, quas enuntiationes esse quis dubitet? Sed cum de simplicibus enuntiationibus loqueretur, ait hominis rationem id est definitionem non esse enuntiationem, nisi ei aut est aut erit aut huiusmodi aliquid apponatur, approbans scilicet unam esse et non multiplicem orationem definitionis humanae, cui si est aut erit aut fuit adderetur, enuntiationem simplicem faceret. Cur vero una sit talis oratio causa quaeritur. Neque enim ex solis duobus terminis constat id quod dicimus animal gressibile bipes, ut quae nomina plura sunt. Quare ipse sibi institit et de sua propositione rationem quaesivit, quam nunc dicere supersedit. Ait enim: QUARE AUTEM UNUM QUIDDAM EST ET NON MULTA ANIMAL GRESSIBILE BIPES, NEQUE ENIM EO QUOD PROPINQUE DICUNTUR UNUM ERIT, EST ALTERIUS HOC TRACTARE NEGOTII, hoc scilicet quaerens, tamquam si ita ipse ex persona sua diceret: de simplicibus enuntiationibus omnibus loquebar deque his proposui eas praeter verbum esse ƿ non posse et ad hanc rem probandam exemplum sumpsi definitionem hominis, cui nisi aut est aut erit aut fuit apponeretur, enuntiationem non fieri dixi, quasi una et non multiplex esset oratio ea per quam dicitur animal gressibile bipes, de qua fieri posset simplex enuntiatio. Cur autem una erit oratio animal gressibile bipes, ALTERIUS, inquit, EST HOC TRACTARE NEGOTII, cum de rebus non de propositionibus perspiciendum est. Nam non idcirco una est oratio, quia continve dicitur et coniuncte sibimet animal gressibile bipes. Hoc enim si ita esset, possemus et hanc orationem, quae tam multa significat, unam dicere, si continve proferatur, ut est: Socrates philosophus simus caluus senex  Ergo quemadmodum huiusmodi oratio sit multiplex et non una, posterius dicemus. Nunc ergo manifestum sit hanc orationem quae dicit Socrates philosophus simus caluus senex non esse unam sed multiplicem. Si ergo propinquitas proferendi ipsa continuatione unam faceret orationem, posses haec quoque una esse oratio, quae manifesto non una esse docebitur. Quare non idcirco erit una oratio ea quae dicit animal gressibile bipes, quod propinque et continve profertur. Quae autem causa sit ut una sit, ipse dicere distulit sed in libris eius operis, quod *Meta ta physika* inscribitur, expediet. Theophrastus autem in libro de affirmatione et negatione sic docuit: definitionem unam semper esse orationem eamque oportere continuatim proferre. Illa enim una oratio esse dicitur, quae unius substantiae designativa est. Definitio autem, ut verbi gratia hominis animal gressibile ƿ bipes, una est oratio per hoc, quoniam unum subiectum id est hominem monstrat. Si ergo continve proferatur et non divise, una est oratio, et quia continve dicitur et quia unius rei substantiam monstrat; sin vero quis dividat et orationem unam rem significantem proferendi intermissione distriboat, multiplex fit oratio. Ut si dicam animal gressibile bipes, unam rem mihi tota monstrat oratio et continve dicta est; sin vero dicam animal et rursus gressibile et sub intermissione repetam bipes, multiplex fit distribute intermissione oratio. Et rursus adversum id quaestio. Et quis hoc non iure culpet posse eam quae una est orationem intermissione proferendi fieri multiplicem, cum continuatio proferendi non faceret unam, quae esset multiplex per naturam? Sicut enim in his, quae multiplices sunt naturaliter, non potest continuatio proferendi unam facere orationem, sic quoque non debet quae est una naturaliter oratio idcirco quod de uno subiecto dicatur fieri multiplex per intermissionem. Sed hoc ita solvitur: nam cum dicimus animal et sub intermissione rursus gressibile eodemque modo iterum bipes, non hoc ita dicimus, tamquam si in unum cuncta coniuncta sins. Quocirca quoniam est quidem animal, est rursus gressibile, est rursus bipes, quoniam plura sunt et pluraliter dicta id est distributa, non videntur ad unum subiectum distributa posse praedicari, sicut cum dico "Socrates philosophus caluus senex", haec omnia non est simplex oratio, nec si continve proferatur, quod ad unam substantiam non tendunt: accidentia enim sunt et extrinsecus veniunt. Probatur autem neque eas orationes, quae per divisionem dicuntur, ƿ neque eas, quae non ad unam substantiam tendunt, unas esse, hoc modo: si dicat quis animal et rursus gressibile et iterum bipes, non unum est animal nec unum gressibile nec unum bipes. Sin vero dixero "animal gressibile bipes" continve et propinque, unum est, quod tria ista iuncta significant, id est homo. Convertamus nunc animum ad eas quae plura quidem significant sed continve proferuntur, ut cum dico "Socrates philosophus caluus senex": videtur quasi quaedam Socratis esse definitio philosophus caluus senex sed non necesse est, si huiusmodi Socrates fuit, omnem quicumque philosophus senex caluus est esse etiam Socratem. In multis ergo continuatio ista valet accidere. Quocirca non unum significat, quamquam continve proferatur. Ergo si ex omnibus unum quiddam significetur et continve proferatur, una est oratio, ut partes quaedam rei definitae sint ea quae in definitione ponuntur, non accidentia. Et proficit quidem aliquid continua prolatio ad perficiendam unam orationem sed ipsa sola non sufficit, nisi unum quoque subiectum sit. Atque ideo dixit Aristoteles animal gressibile bipes non idcirco esse unam orationem, quod propinque dicatur. Nam neque sufficit ad constituendam unam orationem propinquitas proferendi nihilque prohiberet, quae naturaliter essent multiplices, eas continve et propinque prolatas unas videri. Sed huius rei rationem Aristoteles ponere distulit. Sensus ergo huiusmodi est: NECESSE EST, inquit, OMNEM ENUNTIATIVAM ORATIONEM EX VERBO ESSE VEL CASU. ETENIM HOMINIS RATIO, quae et ipsa quoque oratio est, SI NON AUT EST AUT ERIT AUT FUIT AUT ALIQUID HUIUSMODI ILLI ADDATUR, NONDUM EST enuntiatio. Hoc vero in solis simplicibus enuntiationibus evenit, in his autem quae coniunctione unae sunt (ut supra ait) non omnino est. Cum enim dico dies est, vis tota in verbo est; si autem cum coniunctione proferam: Si dies est, lux est  tota vis in coniunctione consistit, id est 'si'. Veritatis enim aut falsitatis rationem sola coniunctio tenet, quae conditionem proponit, cum dicit "Si dies est, lux est": si enim illud est, illud evenit. Igitur in coniunctione omnis vis huiusmodi propositionis est, omnis autem simplex propositio totam vim in verbo habet positam. Et quemadmodum in his, quae hypotheticae vel conditionales dicuntur, coniunctiones propositionis vim tenent, sic in simplicibus propositionibus praedicatio vim optinet, unde et Graece quoque tales propositiones praedicativae dicuntur, scilicet quae simplices sunt, quod in his totam propositionem optineat praedicatio. Atque ideo Aristoteles ait ex verbo vel casu fieri simplicem enuntiationem. Nam praeter id quod totam continet propositionem praedicativam scilicet, id est praeter praedicationem, enuntiatio non fit. Unde est ut negatio quoque non ad subiectum sed ad praedicatum semper aptetur. Nam cum dico: Sol oritur  non est huius negatio: Non sol oritur  sed illa quae est: Sol non oritur  Atque ideo negatio ad subiectum posita non facit contrariam propositionem, ad praedicatum vero contrariam reddit. Recte igitur Aristoteles de subiecto quidem nihil locutus est. Non enim praedicativam propositionem subiectus terminus tenet sed tantum praedicatio, quae totam enuntiationem propria virtute confirmat. EST AUTEM UNA ORATIO ENUNTIATIVA QUAE UNUM SIGNIFICAT VEL CONIUNCTIONE UNA, PLURES AUTEM QUAE PLURA ET NON UNUM VEL INCONIUNCTAE. Hinc monstratur quoniam tum cum dixit: EST AUTEM UNA PRIMA ORATIO ENUNTIATIVA AFFIRMATIO, DEINDE NEGATIO, primam non eum de ea oratione dixisse, quae naturaliter una est sed de affirmatione. Alioquin hic quoque repetens ita dixisset: EST AUTEM UNA PRIMA ORATIO ENUNTIATIVA QUAE UNUM SIGNIFICAT. Sed quoniam non ita dixit, manifestum est quod dudum ait primam non ad orationem, quae praeter coniunctionem una est, rettulisse sed ad affirmationem, quam negatione priorem esse constaret. Sed hoc iam superius dictum est. Quid autem sibi velit haec enumeratio, paucis expromam multas enim confusiones multosque in orationibus errores hic locus optime intellectus veraciterque perceptus sustulit. Et est haec expositio quam nullus ante Porphyrium expositorum vidit. Non est idem namque unam esse orationem et multiplicem, quod simplicem et compositam, et distat una a simplici, distat etiam multiplex a composita. Est ergo una oratio quae unum significat, multiplex autem quae non unum sed plura. Fit autem hoc in huiusmodi orationibus, ut cum dico: Cato philosophus est  Haec oratio non est una: non enim unum significat potest enim monstrare et Catonem Uticensem esse ƿ philosophum, potest etiam ostendere et Catonem Censorium oratorem esse philosophum. Qua in re non una est oratio atque idcirco in Uticensi quidem Catone vera est, in oratore vero falsa. Huiusmodi ergo orationes multas vocamus. Sin vero unum significet, ut cum dicimus: In charta scribitur  illam dicimus unam. Ergo una quae sit vel multiplex oratio, ex his intellegitur quae significant. Si enim unam significat rem, una est, si multas, multiplex. Simplices autem et compositae orationes non ad significationem sed ad terminos ipsos dictionesque, quae in propositionibus sumuntur, referendae sunt. Et est quidem simplex oratio enuntiativa, quae ex solis duobus terminis constat, ut est: Homo vivit  Sive autem his propositionibus omnis addatur, ut est: Omnis homo vivit  sive nullus, ut: Nullus lapis vivit  sive aliquis, ut: Aliquis homo vivit  quoniam termini ipsi duo sunt, simplex vocatur propositio. Composita vero, si ultra duos terminos enuntiat, ut est: Plato philosophus in lycio ambulat  hic enim quatuor sunt termini, vel si tres sint, ut: Plato philosophus ambulat  Hae quoque, si eis omnis aut nullus aut aliquis addatur, eodem modo compositae sunt. Ergo una vel multiplex oratio intellegitur, si unum vel multa significent, et de propria semper significatione iudicantur. Simplex autem et composita non ex significatione sed ex verborum vel nominum pluralitate cognoscitur. Si enim ultra duos terminos habet propositio, composita est, sin duos tantum, simplex. Si ergo semper quae ƿ simplex oratio est, id est quae duobus terminis constat, unam tantum significantiam retineret, indifferenter dici posset una oratio et simplex (eadem enim una esset, quae etiam simplex) sed quoniam non omnis simplex unum significat, non omnis simplex una est. Potest ergo fieri ut simplex quidem sit propositio, multae tamen orationes: simplex quidem ad compositionem dictionum, multae vero ad significationem sententiarum. Quare erit in hoc gemina differentia, ut unam dicamus simplicem unamque orationem, alteram simplicem et plures orationes. Rursus si omnes compositae orationes plures etiam res significarent, indifferenter diceremus multiplicem et compositam; sed quoniam fieri potest ut propositio aliquotiens quidem constet ex numerosis pluribusque terminis quam sunt duo, unam tamen sententiam monstret, potest fieri ut composita quidem sit, una tamen oratio sit significatione, composita dictione, ut est animal rationale mortale mentis et disciplinae capax: haec quidem plura sunt sed his una subiecta substantia est id est homo, quare una quoque sententia. Sin vero quis dicat: Socrates et ambulat et loquitur et cogitat  multa sunt. Diversa enim sunt quod ambulat et quod loquitur et quod cogitat. Quare erit aliquando composita quidem oratio, una tamen. Sed quoniam composita oratio aliquotiens quidem continve sine coniunctione dicitur, aliquotiens coniunctione copulatur, fiunt hinc quatuor differentiae. Est enim una oratio composita ex terminis continuatim dictis et sine coniunctione unam sententiam monstrans, ut est: ƿAnimal rationale mortale mentis et disciplinae perceptibile. Haec enim oratio composita quidem est ex multis terminis sed coniunctionem non habet (nam quod dictum est mentis et disciplinae perceptibile, haec coniunctio quae est et nullam in tota propositione vim optinet: neque enim coniungit propositionem sed artem addit, cuius susceptibilis homo esse videatur) et habet unam sententiam subiectam, quod est homo. Alia vero est composita ex terminis nulla coniunctione copulatis multiplex et non unam significans propositionem, ut est: Plato Atheniensis philosophus disputat  Aliud enim est esse Platonem, aliud esse philosophum, aliud Atheniensem, aliud disputantem, et haec coniuncta unum aliquid non faciunt quasi substantiam. Quare haec multiplex est sed eam manifestum est nulla coniunctione copulari.Alia vero est composita ex propositionibus inconiunctis multiplex, ut est: Iuppiter optimus maximus est, Iuno regina est, Minerua dea sapientiae est  Quas si quis sub unum continveque proferat, plures quidem propositiones sunt, et oratio multiplex sed coniunctione carent. Alia vero est composita vel ex terminis vel ex propositionibus coniunctione copulatis multiplex et multa significans. Et ex terminis quidem composita, ut si quis dicat: Et Iuppiter et Apollo dii sunt  ex propositionibus autem coniuncta multa significans est, ut si quis dicat: Et Apollo uates est et Iuppiter tonat  Est autem praeter has alia composita propositio ex propositionibus coniunctione coniuncta ƿ unam significans orationem, ut cum dico: Si dies est, lux est  Duae enim propositiones, quae sunt istae "dies est", "lux est", si coniunctione copulantur. Sed haec oratio non significat multa. Neque enim diem esse et lucem proponit sed si dies est, lucem esse. Quocirca consequentiam quandam significat, non exstantiam propositionis. Non enim dicit utrasque esse sed si una est, aliam consequi, quod utrumque in unam quodammodo intellegentiam congruit. Sed hanc Porphyrius propositionem extrinsecus ponit, idcirco quod plura significare videbatur (ipsa enim propositionum pluralitas multitudinem simulat significationum) sed (ut dictum est) non plures significat res sed unam consequentiam. Compositarum igitur et unam rem significantium propositionum duplex modus est. Aut enim est ex terminis inconiunctis unam rem significans composita oratio, ut: Animal rationale mortale est  aut ex propositionibus composita et coniunctione copulata imaginem quidem emittens plura significandi, unam vero rem significans oratio, ut si dicamus: Si dies est, lux est  Cum ergo haec sit distributio compositarum et simplicium orationum, duplici modo unae orationes sunt et duplici multae, simplici autem inconpositae et simplici compositae. Et uno quidem modo una oratio dicitur cum aliqua coniunctione copulatur, alio vero cum unam rem significat; rursus uno modo dicitur multiplex ƿ oratio cum sine coniunctione est, alio vero cum plura significat. Atque hoc est quod ait: EST AUTEM UNA ORATIO ENUNTIATIVA QUAE UNUM SIGNIFICAT VEL CONIUNCTIONE UNA, PLURES AUTEM QUAE PLURA ET NON UNUM VEL INCONIUNCTAE. Est enim (ut dictum est) dupliciter una oratio: vel quando cum coniunctione est, vel cum unam rem significat. Multiplex autem oratio est vel quae multa significat, vel quae coniunctione non iungitur. Multas enim orationes vocavit eas quae sint multiplices et vel significationis pluralitatem teneant vel praeter coniunctiones sint. Quod autem ait vel inconiunctae, totum complexus est. Multiplex enim est propositio vel si fuerit incomposita, quemadmodum est: Cato philosophatur  multiplex etiam vel si fuerit composita ex terminis praeter coniunctionem, ut est: Plato Atheniensis in lycio disputat  vel si composita sit ex propositionibus praeter coniunctionem, quemadmodum est: Homo est, animal est  Cur autem cum dixit PLURES AUTEM QUAE PLURA addit ET NON UNUM? Hoc est quod sunt quaedam quae plura significent in sermonibus, unum tamen in tota compositione demonstrent, ut est animal rationale mortale. Haec enim omnia multa significant (aliud enim est animal, aliud rationale, aliud mortale) sed totum simul unum est, quod ƿ est homo. Cum autem dico: Socrates Atheniensis philosophus  et singula plura sunt et omnia simul plura nihilominus sunt. Haec enim accidentia sunt et nullam substantiam informant. Atque haec quidem dixit de orationibus quae vel coniunctione unae essent vel significatione, et rursus de multis quae vel praeter coniunctionem multae essent vel significatione multiplici. Quae vero de simplicibus atque compositis posterius dixerit, cum ad illum locum expositio venerit, explicabitur. Nunc autem revertamur ad ordinem. Igitur quoniam supra dixerat simplicem propositionem, quam categoricam Graeci dicunt, nos praedicativam interpretari possumus, semper verbi praedicatione constitui, non autem semper nomine subiecto, quod aliquotiens quidem vel infinitum nomen vel casus nominis vel verba subiecta sunt: cum ergo dictionibus simplicibus constitui diceret simplicem orationem et affirmationem negationemque orationes esse constaret, manifestum fecit affirmationem et negationem dictione constitui et formari, ita quidem ut affirmationem et negationem semper sola verbi dictio praedicata, non autem semper nominis dictio subiecta perficeret. Cum igitur haec ita proposuisset, nunc quid sit dictio, quae praedicativas id est simplices propositiones format, exponit dicens: NOMEN ERGO ET VERBUM DICTIO SIT SOLA. Quod ideo ait DICTIO SIT SOLA, quod sunt quaedam dictiones simul etiam affirmationes vel imperfectae orationes, quod supra iam dictum est. Cur autem verbum et nomen solae sint dictiones monstrat: QUONIAM NON EST DICERE SIC ALIQUID SIGNIFICANTEM ƿ VOCE ENUNTIARE, VEL ALIQUO INTERROGANTE VEL NON SED IPSUM PROFERENTEM. Sensus huiusmodi est: enuntiativa propositio his maxime duobus formatur: per propriam naturam atque substantiam et per eius usum atque tractatum. Et natura quidem ipsius est, ut in ea veritas inveniatur aut falsitas, usus autem cum aliquid aut interrogando proponitur et respondetur, ut utrum anima immortalis est, aut certe cum aliquis per suam sententiam enuntiat atque profert, ut si qui dicat hoc ipsum ex propria voluntate: anima immortalis est. Unde definitio quoque enuntiationis una quidem naturae atque substantiae talis redditur: enuntiatio est oratio, in qua verum falsumue est. Ex usu vero eius atque actu enuntiativa oratio est, quam interrogantes proponimus, ut verum vel falsum aliquid audiamus, ex nostra vero prolatione, quam proponentes verum aliquid falsumue monstramus. Ergo cum omnis enuntiativa oratio aut in interrogatione posita sit aut in spontanea prolatione et in utrisque enuntiationis natura et substantia illa versetur, ut sive in interrogatione sit posita cum responsione coniuncta verum habeat vel falsum, sive per se prolata utrumlibet retineat: dictiones, inquit, vel alio interrogante vel quolibet proferente et sponte dicente verum falsumue non continent. Si enim quis dicat interrogans "Socratesne disputat?" alius respondeat "Disputat", hoc quod respondit "Disputat" si cum tota interrogatione iungatur, potest habere intellectum verum falsumue significantis orationis, sin vero per se intellegatur disputat, quamquam alio ƿ interrogante responderit, vero tamen falsoque relinquitur. Similiter etiam si quis dicat "Socrates" vel "Ambulat" nullo interrogante sed ipse proferens, nec verum aliquid nec falsum designat. Ergo verba et nomina dictiones solum sunt, quoniam et simplices sunt (erant enim aliae quaedam dictiones in orationibus verbisque compositis sed nondum perfectae sententiae) quoniamque neque verum neque falsum vel alio interrogante vel quolibet sponte proferente significant. Erant enim aliae quaedam dictiones quae et alio interrogante et quolibet sponte proferente verum falsumue retinerent, in his scilicet quae erant affirmationes aut negationes. Quocirca sensus huiusmodi est, ordo autem verborum sese sic habet: NOMEN ERGO ET VERBUM DICTIO SIT SOLA, quoniam non possumus dicere significantem aliquid id est verbo vel nomine enuntiare. Non enim possumus dicere quoniam, quisquis verbo vel nomine significat aliquid, ille enuntiat, VEL ALIQUO INTERROGANTE VEL NON SED IPSUM PROFERENTEM, tamquam si sic diceret: verba ipsa et nomina dictiones solae sunt, quoniam verbis et nominibus significantem hominem aliquid non possumus dicere, quoniam enuntiat quidquam, sive eum aliquis interroget, sive ipse sponte proferat simplicem dictionem. Enuntiare autem est orationem dicere quae verum falsumque designat. HARUM AUTEM HAEC QUIDEM SIMPLEX EST ENUNTIATIO, UT ALIQUID DE ALIQUO VEL ALIQUID AB ƿ ALIQUO, HAEC AUTEM EX HIS CONIUNCTA VELUT ORATIO QUAEDAM IAM COMPOSITA. Quoniam superius de unis orationibus atque pluribus dixit et unam quidem posuit, quae aut coniunctione una esset secundum prolationem aut significatione secundum propriam naturam, plures vero quae aut coniunctione carerent aut multa significatione sua complecterentur, quoniam quidem aliud erat una oratio, aliud simplex, aliud composita, aliud plures, post illa ad simplicem compositamque reuertitur dicens simplicem esse orationem enuntiativam quae duobus terminis continetur, quorum unum subiectum est, alterum praedicatur. Quod vero ait HARUM AUTEM, enuntiativarum scilicet orationum dixit, quarum HAEC QUIDEM SIMPLEX EST ENUNTIATIO, et quae simplex est enuntiatio, ipse proposuit dicens UT ALIQUID DE ALIQUO, subaudiendum est praedicemus, ut sit hic sensus: harum autem enuntiativarum orationum est simplex enuntiatio, si aliquid unum de uno aliquo praedicemus, ut si dicam: Plato disputat  de aliquo Platone aliquid id est disputat praedicavi. Et haec simplex est enuntiatio, idcirco quoniam duobus terminis partibusque coninugitur. Si qua vero plures habuerit terminos et eius partes duorum terminorum multitudinem egrediantur, illae compositae orationes dicuntur et est enuntiatio composita huiusmodi: Si dies est, lux est  Dies est enim et lux est duae sunt simplices enuntiationes, quae coniunctae unam compositam perfecerunt. Atque hoc est quod ait: HAEC ƿ AUTEM ID EST ALIA ORATIO EX HIS CONIUNCTA id est ex simplicibus enuntiationibus VELUT ORATIO QUAEDAM IAM COMPOSITA est. Haec enim non simplex est oratio. Simplex enim oratio solas dictiones duas habet in partibus, composita vero etiam orationes, sicut haec quam supra proposui. Est ergo hic ordo quem ipse confudit: prius enim de affirmatione et negatione, quae prima esset, quae posterior, expedivit; dehinc de unis orationibus et pluribus dixit, postremo de simplicibus atque compositis. Sed quoniam quaedam in medio permiscuit, ea paululum differentes directam sententiae seriem continuavimus longum Aristotelis hyperbaton partium coniunctione recidentes. Neque enim simile videatur quod ait: EST AUTEM UNA PRIMA ORATIO ENUNTIATIVA AFFIRMATIO, DEINDE NEGATIO; ALIAE VERO CONIUNCTIONE UNAE et rursus cum dicit: EST UNA ORATIO ENUNTIATIVA QUAE UNUM SIGNIFICAT VEL CONIUNCTIONE UNA, PLURES AUTEM QUAE PLURA ET NON UNUM VEL INCONIUNCTAE VEL CUM RURSUS ADDIT: HARUM AUTEM HAEC QUIDEM SIMPLEX EST ENUNTIATIO, UT ALIQUID DE ALIQUO VEL ALIQUID AB ALIQUO, HAEC AUTEM EX HIS CONIUNCTA VELUT ORATIO IAM COMPOSITA sed illud quidem prius quod dixit EST AUTEM UNA PRIMA ORATIO ENUNTIATIVA AFFIRMATIO, DEINDE NEGATIO ad hoc rettulit, ut priorem affirmationem esse monstraret, posteriorem vero negationem (ait enim DEINDE NEGATIO, unde quod ait PRIMA ad affirmationem ponendum est), quod vero secutus est paulo post: EST AUTEM UNA ORATIO ENUNTIATIVA ƿ QUAE UNUM SIGNIFICAT VEL CONIUNCTIONE UNA, PLURES AUTEM QUAE PLURA ET NON UNUM VEL INCONIUNCTAE ad hoc rettulit, ut doceret quas unas esse orationes putari oporteret (expediens aut quae unum significarent aut quas coniunctio unas faceret) quas plures (aut quae multa in significatione retinerent aut quarum corpus nulla esset coniunctione compositum); quod vero postremo addit: HARUM AUTEM HAEC QUIDEM SIMPLEX EST ENUNTIATIO, UT ALIQUID DE ALIQUO VEL ALIQUID AB ALIQUO, HAEC AUTEM EX HIS CONIUNCTA VELUT ORATIO QUAEDAM IAM COMPOSITA ad simplices rettulit orationes atque compositas, simplices dicens duobus solis terminis iunctas, compositas, quae ex simplicibus orationibus enuntiativis coniungerentur: ut sit totus ordo hoc modo: EST AUTEM UNA PRIMA ORATIO ENUNTIATIVA AFFIRMATIO, DEINDE NEGATIO et rursus intermissis quae sequuntur hoc subiciatur: EST AUTEM UNA ORATIO ENUNTIATIVA QUAE UNUM SIGNIFICAT VEL CONIUNCTIONE UNA, PLURES AUTEM QUAE PLURA ET NON UNUM VEL INCONIUNCTAE et post hoc intermissis quoque sequentibus hoc sequatur: HARUM AUTEM HAEC QUIDEM SIMPLEX EST ENUNTIATIO, UT ALIQUID DE ALIQUO VEL ALIQUID AB ALIQUO, HAEC AUTEM EX HIS CONIUNCTA VELUT ORATIO QUAEDAM IAM COMPOSITA, tamquam si sic diceret: prima quidem inter enuntiationes oratio affirmativa est, secunda vero negatio. Affirmationum autem et negationum una oratio est, quae unum significat vel quae coniunctione una est, multiplex autem, quae multa significat ƿ vel quae coniunctione non iungitur. Harum quoque simplex est, quae duobus terminis constat, UT ALIQUID DE ALIQUO VEL ALIQUID AB ALIQUO; alia vero composita, quae ex simplicibus affirmationibus iungitur. Quod autem dicit ALIQUID DE ALIQUO VEL ALIQUID AB ALIQUO tale est: aliquid enim de aliquo affirmationem sign!ficat, ut cum dico: Socrates disputat  de aliquo Socrate aliquid id est disputat praedicavi et fit affirmatio. Si autem dicam: Socrates non disputat  a Socrate disputationem seiunxi et ab eo abstuli et hoc est negatio. Affirmatio enim de alia re aliam rem praedicat eique coniungit, negatio vero a qualibet re quamlibet rem praedicando tollit. Ergo hoc quod ait ALIQUID DE ALIQUO, affirmationem simplicem significavit; quod dixit ALIQUID AB ALIQUO, simplicem negationem. EST AUTEM SIMPLEX ENUNTIATIO VOX SIGNIFICATIVA DE EO QUOD EST ALIQUID VEL NON EST, QUEMADMODUM TEMPORA DIVISA SUNT. AFFIRMATIO VERO EST ENUNTIATIO ALICUIUS DE ALIQUO, NEGATIO VERO ENUNTIATIO ALICUIUS AB ALIQUO. Postquam de multis atque unis necnon simplicibus compositisque enuntiationibus expedivit, enuntiationem simplicem tractat et eam definitione concludit dicens vocem eam esse significantem aliquid esse vel non esse. Quod ergo ait vocem eam esse, ad genus rettulit, quod significativam ad ipsius differentiam vocis, quod DE EO QUOD ESSET AUT NON ESSET ALIQUID, ad significatarum rerum rursus differentiam ƿ rettulit. Habet enim secundum ipsam vocem qua profertur, ut significet quiddam, quid autem significet aut circa quid designationem enuntiatio teneat, ad differentiam significativarum pertinet vocum. Ita enim dictum est, tamquam si diceret: non omnia enuntiatio significat sed esse aliquid aut non esse. Est ergo enuntiatio simplex vox significativa de eo quod est esse aliquid vel non esse, id est omnis enuntiatio aut affirmatio est aut negatio. Esse enim ponit affirmatio non esse negatio. Sed quanta definitionem brevitate constrinxit, quidam non videntes in errorem stolidum falsitatis abducti sunt. Contendunt igitur affirmationis et negationis non esse enuntiationem genus. Nam si haec, inquiunt, definitio est enuntiationis, omnis autem generis definitio propriis speciebus accommodari potest (omne enim genus univoce de speciebus propriis praedicatur), dubium non est quin haec quoque definitio enuntiationis, si enuntiatio genus est, affirmationi negationique conveniat, si tamen eius species hae sunt. Sed quis umquam dixerit affirmationi convenire hanc definitionem, quae dicit vox significativa de eo quod est aliquid esse vel non esse? Neque enim fieri potest, ut affirmatio vox significativa sit de eo quod est esse et non esse sed tantum de eo quod est esse. Negatio rursus non de eo quod est esse et de eo quod est non esse sed tantum de non esse, numquam etiam de esse. Interimit enim semper negatio, iungit affirmatio atque constituit. Quare si haec definitio enuntiationis ad affirmationem negationemque non potest praedicari, affirmatio et negatio enuntiationis species non sunt. Qui mihi nimium videntur errare: quasi vero quidquam uetet utrasque ƿ affirmationem et negationem simul eadem definitione concludere. Possum enim dicere: affirmatio et negatio est vox significativa de eo quod est esse aliquid vel non esse, ut vox significativa utrisque communis sit, de eo quod eat esse affirmationis solius, de eo quod est non esse solius sit negationis. Sed nihil potuit fieri brevius, nisi ut in eadem definitione et enuntiationis naturam constitueret et ipsius faceret divisionem. Tamquam enim si ita dixisset: enuntiatio est vox significativa in qua verum falsumque signatur, huius autem una species affirmativa est, alia negativa, ita ait: ENUNTIATIO EST VOX SIGNIFICATIVA DE EO QUOD EST ALIQUID VEL NON EST. Nam quod dixit: DE EO QUOD EST ALIQUID VEL NON EST tale est ac si diceret: quae verum falsumque demonstrat. Omne enim quod esse ponit aliquid, ut si dicam: Dies est  vel non esse, ut si dicam: Dies non est  verum falsumque demonstrat. Si ergo aliquid ponatur esse aut non esse, in eo veritas et falsitas invenitur. Est igitur ita hoc quod ait vocem esse significativam DE EO QUOD EST ALIQUID VEL NON EST, tamquam si diceret: est enuntiatio vox significativa verum falsumque significans. Significatio namque de eo quod est esse vel non esse aliquid veri falsique demonstratio est. Sed in eadem definitione species admirabili brevitate partitus est. Tamquam enim si diceret: vox significativa est enuntiatio, in qua verum falsumue demonstratur sed una eius pars affirmativa est, alia negativa, ita ait DE EO QUOD EST ALIQUID VEL NON EST. Significatio enim de eo quod est aliquid affirmatio est, de eo vero quod non est negatio. Ita id quod ait designativam ƿ esse vocem enuntiationem DE EO QUOD EST ALIQUID AUT NON EST utrumque una colligit intellegentia. Hoc enim quod dixit DE EO QUOD EST ALIQUID AUT NON EST utrumque significat et veri falsique demonstrationem et affirmationis negationisque divisionem. Sed Alexander a propria sententia non desistit nec alio quam caeteri tenetur errore. Ait enim hic quoque apparere non esse genus enuntiationem affirmationis et negationis, quoniam ita in definitione enuntiationis affirmatione et negatione ut partibus usus est. Omne autem compositum atque omne aequivocum vel suis partibus vel suis significatis definiri potest, ut si quis ternarium numerum definire volens dicat: ternarius numerus est qui ex uno duobusque coniunctus est, vel si quis hominem definire volens dicat: homo est aut animal rationale mortale aut huius coloribus vel metallo facta simulatio: ita nomen aequivocum ex his, quae ipsum nomen aequivocum designabat, ostensum est. Hic ergo eodem modo: ENUNTIATIO, inquit, EST VOX SIGNIFICATIVA DE EO QUOD EST ALIQUID VEL NON EST, tamquam si diceret: enuntiatio est vox aut affirmativa aut negativa: in eundem scilicet errorem labens nec videns quemadmodum una definitione et divisionem fecerit et naturam enuntiationis ostenderit. Sed hanc expositionem (quod adhuc sciam) neque Porphyrius nec ullus alius commentatorum vidit. Aspasius etiam consentit Alexandro. Dicit enim Alexander eodem modo hic definisse Aristotelem enuntiationem, sicut alibi quoque id est in resolutoriis. Illic enim ita propositionem, quod est enuntiatio, definitione ƿ conclusit dicens: PROPOSITIO ERGO EST ORATIO AFFIRMATIVA VEL NEGATIVA ALICUIUS DE ALIQUO. Idem quoque Aspasius sequitur. Porphyrius autem sic dicit: admirabilem esse subtilitatem definitionis. Ex sua enim vi affirmationis et negationis enuntiatio definita est, ex terminis vero ipsa affirmatio atque negatio. Affirmatio namque in duobus terminis constans aliquid alicui inesse significat, totam autem vim ipsius esse aliquid adnuere. Negatio quoque aliquid alicui non inesse significat sed tota vis ipsius est abnuere atque disiungere. Vel rursus affirmatio aliquid alicui inesse designat sed vis ipsius tota ponere aliquid est (cum enim aliquid alicui inesse demonstrat ponit aliquid), rursus negatio quidem aliquid alicui non inesse declarat sed tota vis eius auferre est ergo nunc, inquit, enuntiationem ex tota vi affirma tionis negationisque definivit dicens: ENUNTIATIO EST VOX SIGNIFICATIVA DE EO QUOD EST ALIQUID VEL NON EST. Hoc autem ad negationis pertinet affirmationisque vim, tamquam si diceret: enuntiatio est vox significativa quae ponit aliquid aut tollit, quae propriae virtutes sunt affirmationis et negationis. Si enim ita dixisset: enuntiatio est de eo quod est aliquid alicui vel non est; tunc ex terminis affirmationis et negationis enuntiationem definisse videretur; cum autem dicit DE EO QUOD EST ALIQUID VEL NON EST, de tota utrarumque vi determinat. In hac enim affirmatione quae est: Dies est  aliquid alicui secundum ƿ terminos adesse monstravi (est enim diei applicui) sed tota huius propositionis vis est aliquid esse declarare; rursus cum dico: Dies non est  aliquid alicui non esse pronuntio sed tota eius vis est non esse dicere. Quare manifestum est secundum Porphyrium ex tota vi affirmationis et negationis enuntiationem esse descriptam, ex suis vero terminis ipsam affirmationem et negationem. Ait enim AFFIRMATIO VERO EST ENUNTIATIO ALICUIUS DE ALIQUO in affirmationis definitione genus sumens. Enuntiatio enim (ut dictum est) genus et affirmationis et negationis, quod ipse Aristoteles clarius demonstrat, qui in utrarumque definitionem enuntiationis nomen adscripsit dicens: AFFIRMATIO VERO EST ENUNTIATIO. Hoc enim rettulit ad genus, quod vero addidit alicuius de aliquo reduxit ad terminos. In simplici enim affirmatione aliquid de aliquo enuntiando praedicatur, ut in eo quod est: Dies est  esse diem. Negatio quoque ita definita est: ENUNTIATIO ALICUIUS AB ALIQUO, quantum ad enuntiationem rursus a genere, quantum alicuius ab aliquo rursus ad terminos. In hac enim negatione quae est: Dies non est  esse a die enuntiando tollimus. Sed ut non solum praesentis temporis enuntiationem definisse videretur, addidit enuntiationis definitionem de aliis quoque temporibus intellegi. Ait enim: ENUNTIATIO EST VOX SIGNIFICATIVA DE EO QUOD EST ALIQUID VEL NON EST adiecitque QUEMADMODUM TEMPORA DIVISA SUNT. Divisa enim sunt tempora in tribus. Omne enim tempus aut futurum est aut praesens aut praeteritum aut ex his mixtum. Enuntiatio ergo est vox significativa significans aut esse aliquid ƿ aut non esse sed quoniam hoc praesens tempus designat, non solum de praesenti, inquit, loquimur sed etiam de his temporibus quae dividuntur, ut hoc esse et non esse et in futurum veniat et in praeteritum, ut aliquotiens sio esse et non esse significet id est sic ponat atque auferat enuntiatio, ut et praesens tempus ponat et auferat, ut est: Socrates est Non est Socrates  et praeteritum ponat et auferat, ut est: Socrates fuit Socrates non fuit  eodem modo futurum: Socrates erit Socrates non erit  Ergo in his omnibus temporibus secundum esse aliquid vel non esse id est secundum ponere et auterre tota enuntiationis vis est. Hoc ergo est quod ait DE EO QUOD EST ALIQUID VEL NON EST, QUEMADMODUM TEMPORA DIVISA SUNT, tamquam si diceret: de eo quod est aliquid vel non est vox enuntiativa significat vel in praesens vel in futurum vel in praeteritum quemadmodum ipsa tempora dividuntur. Cur autem talis ordo fuerit definitionis, paucis absolvam. Prius enim de nomine, post de verbo, hinc de oratione, rursus de enuntiatione, dehinc de affirmatione, postremo de negatione disseruit. Omne compositum suis partibus posterius est, omne genus suis partibus prius: ergo in compositis partes toto priores sunt, in generibus et speciebus partes toto posteriores. Rursus in compositis totum partibus posterius, in speciebus et generibus totum partibus prius est. Ergo quoniam verba et nomina neque affirmationis neque negationis neque enuntiationis neque orationis species erant sed quaedam horum omnium partes, quibus haec omnia iungerentur, oratio autem genus enuntiationis, enuntiatio ƿ affirmationis et negationis, affirmatio prior negatione, scilicet secundum prolationem, sicut ipse testatus est: ergo quoniam haec omnia et oratio et enuntiatio et affirmatio et negatio verbis et nominibus coniunguntur, his omnibus nomina et verba priora sunt. Nomine autem res aut per se subsistens aut tamquam per se subsistens significatur, verbo vero accidens designatur et velut alii accidens, quod ex supra dictis plenum est. Quod autem per se consistit prius est: ergo id quod nomen significat: quam id quod verbum: quare verbo prius est nomen. Ergo quoniam nomen et verbum oratione, enuntiatione, affirmatione et negatione priora sunt (partes enim priores sunt his quae componuntur), iure haec ante omnia definita sunt. Quoniam vero nomen prius est verbo, prius nomen, postea vero definitum est verbum. Sed quia omne genus speciebus suis prius est, post haec id est nomen et verbum orationem definitione descripsit, quae et proximum enuntiationis genus esset et superius affirmationis et negationis; post orationem vero enuntiationem, quae cum sit species orationis, affirmationis tamen et negationis esset genus; post enuntiationem vero affirmationem, quae quamquam negation) aequaeua species esset secundum genus proprium id est enuntiationem, in prolatione tamen prior esset, ut ipse supra iam docuit dicens: EST AUTEM UNA PRIMA ORATIO ENUNTIATIVA AFFIRMATIO, DEINDE NEGATIO. Sed quoniam superius nobis dictum ƿ est has eum quinque res definire velle: quid sit dictio, quid enuntiatio, quid affirmatio, quid negatio, quid contradictio, dictionem quid sit ostendit per id quod ait: NOMEN ERGO ET VERBUM DICTIO SIT SOLA, enuntiationem vero per id quod ait: EST AUTEM SIMPLEX ENUNTIATIO VOX SIGNIFICATIVA DE EO QUOD EST ALIQUID VEL NON EST, QUEMADMODUM TEMPORA DIVISA SUNT, affirmationem vero EST ENUNTIATIO ALICUIUS DE ALIQUO; negationem quoque definivit dicens: NEGATIO VERO ENUNTIATIO ALICUIUS AB ALIQUO. Restat ergo de contradictione disserere. Quid sit ergo contradictio ipse persequitur dicens: QUONIAM AUTEM EST ENUNTIARE ET QUOD EST NON ESSE ET QUOD NON EST ESSE ET QUOD EST ESSE ET QUOD NON EST NON ESSE, ET CIRCA EA QUAE SUNT EXTRA PRAESENS TEMPORA SIMILITER OMNE CONTINGIT QUOD QUIS AFFIRMAVERIT NEGARE ET QUOD QUIS NEGAVERIT AFFIRMARE: QUARE MANIFESTUM EST QUONIAM OMNI AFFIRMATIONI EST NEGATIO OPPOSITA ET OMNI NEGATIONI AFFIRMATIO. ET SIT HOC CONTRADICTIO, AFFIRMATIO ET NEGATIO OPPOSITAE. Expeditis omnibus, quae sese explicaturum esse promiserat, nunc ad reliquam contradictionem ordine venit eamque ab affirmationibus negationibusque repetit dicens omnibus affirmationibus posse proprias negationes opponi et omnibus negationibus proprias ƿ rursus ex adverso affirmationes posse constitui. Hoc autem hinc sumitur: quoniam novimus alias res esse, alias non esse et quoniam nos ipsi dicere possumus et sentire alias res esse, alias non esse, ex his quatuor enuntiationes fiunt, geminae contradictiones. Si quis enim id quod est dicat non esse, ut si vivente Socrate dicat: Socrates non vivit  quod est negat et erit negatio false; rursus si quis id quod non est esse confirmet, ut si non vivente Socrate dicat: Socrates vivit  haec rursus affirmatio falsa est; si quis etiam id quod est esse enuntiatione constituat, ut si vivente Socrate dicat: Socrates vivit  uera erit affirmatio; sin vero quod non est esse negaverit, est negatio vera, ut si quis non vivente Socrate dicat: Socrates non vivit  Ex his igitur id est ex affirmatione vera et negatione falsa et rursus ex negatione vera et affirmatione falsa quatuor quidem sunt enuntiationes sed in duabus affirmatio, in duabus negatio continetur, contradictiones vero duae. Hoc est enim quod ait: QUONIAM AUTEM EST ENUNTIARE ET QUOD EST NON ESSE, falsam enuntiationem negationis ostendit; quodque addidit ET QUOD NON EST ESSE, falsam affirmationem in enuntiatione proposuit. Illud quoque quod dixit ET QUOD EST ESSE, enuntiationem designat, qua id quod est esse vera affirmatione profertur; amplius quod ait ET QUOD NON EST NON ESSE, verae negationis specimen dedit. Quare si et quod est vere potest dici esse et idem quod est falso potest praedicari non esse et id quod non est vere potest enuntiari non esse et id quod non est falso esse poterit ƿ affirmari, manifestum est omnem affirmationem habere aliquam contradictionem negationis oppositam et omnem rursus negation em affirmationis oppositionem facere contradictionem. Etenim si omne quod quis affirmat negari poterit et quod quis negat poterit affirmari, quis dubitet nec affirmationem posse constitui cui non negatio contradicat nec negationem cuius nulla affirmatio valeat inveniri? Omnis igitur affirmatio negationem et negatio habet oppositam affirmationem: est igitur CONTRADICTIO AFFIRMATIO ET NEGATIO OPPOSITAE. Quid autem sit oppositio posterius dicendum est aut quid sit contradictio post diligentissima ratione monstrabo. Quod autem ait ET CIRCA EA QUAE SUNT EXTRA PRAESENS TEMPORA tale est tamquam si diceret: sicut affirmatio et negatio in praesenti tempore fieri potest, ita etiam vel in praeterito vel in futuro. Nam sicut potest id quod est esse constitui, ita potest id quod fuit fuisse proponi et id quod futurum est in spem futuri temporis affirmari, ut cum dicimus: Socrates fuit Sol aestate in cancro futurus est  Eodem ergo modo et de futuro et praeterito affirmatio et negatio constituitur, quemadmodum de praesenti. Futurum autem et praeteritum extrinsecus est et praeter praesens tempus: illud enim veniet, illud recessit. Recte igitur etiam CIRCA EA QUAE SUNT EXTRA PRAESENS TEMPORA dixit huiusmodi posse affirmationes negationesque evenire. Circa enim praeteritum et futurum, quod est extrinsecus a praesenti tempore, SIMILITER OMNE CONTINGIT (ut ipse ait) QUOD QUIS AFFIRMAVERIT NEGARE ET QUOD ƿ QUIS NEGAVERIT AFFIRMARE. Unde fit ut in omnibus temporibus illud constet omni affirmationi posse opponi negationem omnique negation) oppositam affirmationem posse constitui. Nunc autem qualis debeat sumi oppositio in affirmatione et negatione demonstrat. Hoc enim est contradictio affirmatio et negatio oppositae. Quod si hae oppositae constitnunt contradictionem, qualis in his debet esse oppositio quae contradictionem constituit recte persequitur. DICO AUTEM OPPONI EIUSDEM DE EODEM, NON AUTEM AEQUIVOCE ET QUAECUMQUE CAETERA TALIUM DETERMINAMUS CONTRA SOPHISTICAL IMPORTUNITATES. Cum duobus terminis simplex propositio constet et unus subiectus sit, alius praedicetur, subiectus autem: sit qui primus dicitur, praedicatus vero qui posterius, dicit illam oppositione affirmationem et negationem integram constituere contradictionem, quae idem subiectum habeant, idem etiam praedicatum, ut neque subiectum neque praedicatum plura significet. Alioquin non erit contradictio nec aliqua oppositio. Ut cum dico: Socrates albus est  et alius dicit: Aethiops albus non est  haec affirmatio atque negatio non sunt oppositae, idcirco quia est aliud subiectum et idem praedicatum. In affirmatione enim "Socrates" subiectus fuit, in negatione Aethiops. Rursus cum dico: Socrates albus est  et alius dicit: Socrates philosophus non est  nec haec rursus negatio contra affirmationem retinet oppositionem, ideo quia aliud praedicatum in utrisque proponitur. ƿ In affirmatione enim 'album' praedicatum est ad Socraten, in negatione philosophus. Quod si utraque sint diversa, multo magis nulla. Fit oppositio: ut cum dico: Socrates philosophus est  si respondeat alius: Plato Romanus non est  hic neque idem subiectum est neque idem praedicatum et plus istae diversae sunt et nulla contra se oppositione oppositae atque ideo possunt utraeque esse verae et si ita contingit utraeque falsae necnon etiam una vera, una falsa. Quae enim se non perimunt, nihil eas impedit aut utrasque falsas aut utrasque veras aut unam veram, falsam aliam reperiri. Quare quorum vel aliud subiectum est vel aliud praedicatum, illa opposita esse non dicimus. Unde fit ut nec illa quoque quae plura significant, si subiecta aut praedicata sint, contradictoriam negationem valeant custodire. Si quis enim nomen aequivocum subiciat et aliud praedicet et si quis contra huiusmodi affirmationem constituat negationem, non faciet oppositionem. Ut cum dico: Cato se Uticae occidit  nomen hoc quod dicitur 'Cato' aequivocum est. Potest enim et orator intellegi et hic qui exercitum duxit in Africam. Si quis igitur dicat: Cato se Uticae occidit  potest fortasse intellegi de Catone Marciae, si quis respondeat Cato se Uticae non occidit, potest de Catone Censorio constituisse negationem. Sed quoniam diversus est Cato Censorius Catone Marciae et nomen ipsum Catonis diversa significat, diversae a se erunt affirmatio et negatio et non id omnino perimit negatio, quod affirmatio constituit. Affirmatio enim constituit Marciae Catonem se Uticae peremisse, negatio ƿ vero dicit Catonem, si ita contigit, oratorem non se Uticae peremisse. Quare non constituunt verum inter se falsumque, idcirco quod a se diversae sunt. Nam utrumque verum est: et quod se Cato Uticae occidit scilicet Marciae et quod se Cato Uticae non occidit scilicet orator. Atque hic aequivocum subiectum fecit, ut haec affirmatio et negatio oppositionem nullo modo constituerent. Quod si praedicatum fuerit aequivocum, eodem modo contradictio non fit. Dicat enim quis quoniam Cato fortis est  et de Catone praedicet fortitudinem mentis dicens aliusque respondeat: Cato fortis non est  ad inbecillitatem corporis spectans: ita igitur aequivocatio fortitudinis ambiguitatem fecit, quae oppositionem nulla ratione componeret. Et si uterque terminus et subiectus et praedicatus aequivoci fuerint, multo magis diversae a se erunt propositiones et non oppositae nec inter se verum falsumque dividentes sed utrasque veras, interdum utrasque falsas esse contingat. Quare unum oportet esse subiectum unumque praedicatum, ut id quod affirmatio praedicavit et iunxit, idem negatio dividat et abiungat et id de quo subiecto affirmatio praedicavit de eodem negatio neget. Nam si sit uterque aequivocus terminus aut quilibet unus eorum, fieri potest ut aliud tollat negatio quam affirmatio posuit itaque nulla fit oppositio. Quare non ita faciendum est sed idem subiectum et praedicatum in affirmatione esse debet, idem in negatione. Atque hoc est quod ait: DICO AUTEM OPPONI EIUSDEM DE EODEM. ƿ Quod enim ait EIUSDEM ad praedicatum rettulit, quod DE EODEM ad subiectum et subaudiendum est DICO AUTEM OPPONI negationem EIUSDEM praedicati DE EODEM subiecto sed ut non sint aequivoca neque subiectum neque praedicatum et multo magis utraque sed unum aliquid significent. Quod per hoc dixit NON AUTEM AEQUIVOCE. Nec sola, si non sit, aequivocatio firma est ad constituendam oppositionem. Multa enim sunt quae in Sophisticis Elenchis contra eos qui argumentis fallacibus verae rationis viam conantur euertere determinavit, quemadmodum faciendae essent propositiones et quemadmodum invenienda argumentatorum fallacia. Quod hic ait: ET QUAECUMQUE CAETERA TALIUM DETERMINAMUS CONTRA SOPHISTICAS IMPORTUNITATES, tamquam si diceret: dico quidem opponi affirmationi negationem eiusdem praedicati de eodemque subiecto, non autem aequivoce: hoc et quaecumque alia sunt, quae in sophisticis elenchis determinata sunt contra argumentatorum importunitates. Et hic quidem, quoniam aliud negotium erat, commodissime breviterque perstrinxit. Nos autem quid in sophisticis elenchis determinaverit ad constituendam oppositionis contradictionem, quantum brevitas patitur, non grauamur apponere. Non enim solum si aequivocatio in propositionibus collocetur nulla fit contradictio, verum etiam si univocatio in negatione ponitur, illa oppositio contradictionem penitus non habebit. Est enim oppositio habens contradictionem, ƿ in qua affirmatio si vera est negatio falsa sit, si negatio vera est fallax affirmatio videatur. Positis ergo secundum univocationem terminis utrasque simul et affirmationem et negationem veras esse contingit, ut si quis dicat: Homo ambulat Homo non ambulat  affirmatio de quodam homine vera est, negatio de speciali vera. Sed specialis homo et particularis univoca sunt: quocirca sumptis univocis contradictio non fit. At vero nec si ad aliam et aliam partem affirmatio negatioque ponatur, fit in ipsis ulla veri falsique divisio sed utrasque veras esse contingit: cum dico: Oculus albus est Oculus albus non est  In alia enim parte albus est, in alia parte albus non est: atque ita et negatio vera est et affirmatio. Nec si ad aliud atque aliud referens dicat, ulla inde contradictio procreatur, ut cum dico: Decem dupli sunt Decem dupli non sunt  Nam si ad quinarium referam, vera est affirmatio, si ad senarium, vera negatio. Nec si diversum tempus in affirmatione ac negatione sumatur, ut cum dico: Socrates sedet Socrates non sedet  Alio enim tempore sumpto sedere veram facit affirmationem, alio tempore non sedere veram negationem. Amplius quoque si diverso modo quis dicat in negatione quod aliter in affirmatione proposuit, vim contradictionis intercipit. Si quis enim dicat affirmationem potestate, negationem vero actu, possunt et affirmatio et negatio uno tempore congruente veritate constitui: ut si quis dicat: Catulus videt Catulus non videt  Potestate enim videt, actu non videt. Quocirca oportet fieri si facienda est ƿ contradictio EIUSDEM (ut ipse ait) praedicati DE EODEM subiecto, non aequivoce, neque univoce, ad eandem partem, ad idem relatum, ad idem tempus, eodem modo constitui. Quae omnia in Sophisticis Elenchis diligentissime persecutus est. Nunc pauca commemorans distulit in illius libri integram disputationem. Est autem enuntiatio de eo quod est aliquid esse vel non esse: affirmatio quidem de eo quod est esse ut: Plato philosophus est  negatio vero de eo quod est non esse, ut: Plato philosophus non est  Haec utraque enuntiatio: Plato philosophus est Plato philosophus non est  sese perimentia et in contrarium quasi quodam locata litigio faciunt contradictionem. Contradictio vero est oppositio affirmationis et negationis, in qua neque ambas falsas neque ambas veras esse contingit sed unam semper veram, alteram vero falsam. Si qua autem sunt huiusmodi, in quibus verum falsumque affirmatio negatioque non dividat, in illis aliquid diversum et non ad oppositionem integrum reperitur. Dicit autem Porphyrius argumentum esse ad id quod dicimus affirmationem negationi ita oportere opponi, ut una vera opposita in alteram mox falsitas veniat, communem inter nos consuetudinem colloquendi. Quando enim quis aliquid esse dixerit, idem alius negarit, unum ipsorum verum dicere, mentiri alium suspicamur. Amplius quoque si aliquid aut est aut non est mediumque inter esse et non esse nihil poterit ƿ inveniri, affirmatio autem ponit esse aliquid idemque aufert negatio et est contradictio affirmatio et negatio oppositae, talis oppositio integram facit contradictionem, in qua affirmatio et negatio utraeque verae esse non possint. Affirmationis autem negationisque natura ad qualitatem quandam refertur. Qualitas enim quaedam est affirmatio atque negatio. Praeter hanc vero qualitatem est etiam quantitas propositionum, de qua posterius paulo dicendum est. Sed volens Aristoteles quid esset contradictio nos docere, prius ubi esset ostendit. In oppositione enim contradictionem omnem esse necesse est. Quare quoniam contradictio in oppositione est, qualis autem oppositio hanc contradictionem faciat, adhuc ignota est estque haec oppositio aut in qualitate propositionum aut in quantitate aut in utroque et de qualitate propositionum, quae in affirmatione et negatione consistit, dictum est: nunc de quantitate dicetur, ut ea quoque cognita perspiciatur, in qualitate an in quantitate an in utroque propositionum contradictio sit. QUONIAM AUTEM SUNT HAEC QUIDEM RERUM UNIVERSALIA, ILLA VERO SINGILLATIM; DICO AUTEM UNIVERSALE QUOD IN PLURIBUS NATUM EST PRAEDICARI, SINGULARE VERO QUOD NON, UT HOMO QUIDEM UNIVERSALE, PLATO VERO EORUM QUAE SUNT SINGULARIA: NECESSE EST AUTEM ENUNTIARE QUONIAM INEST ALIQUID AUT NON ALIQUOTIENS QUIDEM EORUM ALICUI QUAE SUNT UNIVERSALIA, ALIQUOTIENS AUTEM EORUM QUAE SUNT SINGULARIA. Omnis propositio significationis suae proprietates ex subiectis intellectibus capit. Sed quoniam necesse est intellectus rerum esse similitudines, vis propositionum ad res quoque continuatur. Atque ideo cum aliquid vel affirmare cupimus vel negare, hoc ad intellectus et conceptionis animi qualitatem refertur. Quod enim imaginatione intellectuque concipimus, id in affirmatione aut in negatione ponentes affirmamus scilicet vel negamus. Et principaliter quidem ab intellegentia propositiones vim capiunt et proprietatem, secundo vero loco ex rebus sumunt ex quibus ipsos intellectus constare necesse est. Unde fit ut et quantitate propositio et qualitate participet. Qualitate quidem in ipsa affirmationis et negationis prolatione quam ex proprio quis iudicio emittit ac profert; quantitate vero ex subiectis rebus quas capiunt intellectus. Videmus namque alias esse in rebus huiusmodi qualitates, quae in alium convenire non possint nisi in unam quamcumque singularem particularemque substantiam. Alia est enim qualitas singularis, ut Platonis vel Socratis, alia est quae communicata cum pluribus totam se singulis et omnibus praebet, ut est ipsa humanitas. Est enim quaedam huiusmodi qualitas, quae et in singulis tota sit et in omnibus tota quotienscumque enim aliquid tale animo speculamur; non in unam quamcumque personam per nomen hoc mentis cogitatione deducimur sed in omnes eos quicumque humanitatis definitione participant. Unde fit ƿ ut haec quidem sit communis omnibus, illa vero prior incommunicabilis quidem cunctis, uni tamen propria. Nam si nomen fingere liceret, illam singularem quandam qualitatem et incommunicabilem alicui alii subsistentiae suo ficto nomine nuncuparem, ut clarior fieret forma propositi. Age enim incommunicabilis Platonis illa proprietas Platonitas appelletur. Eo enim modo qualitatem hanc Platonitatem ficto vocabulo nuncupare possimus, quomodo hominis qualitatem dicimus humanitatem. Haec ergo Platonitas solius unius est hominis et hoc non cuiuslibet sed solius Platonis, humanitas vero et Platonis et caeterorum quicumque hoc vocabulo continentur. Unde fit ut, quoniam Platonitas in unum convenit Platonem, audientis animus Platonis vocabulum ad unam personam unamque particularem substantiam referat; cum autem audit hominem, ad plures quosque intellectum referat quoscumque humanitate contineri novit. Atque ideo quoniam humanitas et omnibus hominibus communis est et in singulis tota est (aequaliter enim cuncti homines retinent humanitatem sicut unus homo: si enim id ita non esset, numquam specialis hominis definitio parti cularis hominis substantiae conveniret): quoniam igitur haec ita sunt, idcirco homo quidem dicitur universale quiddam, ipsa vero Platonitas et Plato particulare. His ergo ita positis quoniam universalis illa qualitas et in omnibus potest et in singulis praedicari, cum dicimus homo ambiguum est et dubitari potest utrum de speciali dictum sit an de aliquo particulari, ƿ idcirco quod nomen hominis et de omnibus dici potest et de singulis quibusque qui sub una humanitatis specie continentur. Quare indefinitum est, utrum de omnibus dictum sit id quod diximus homo an de una quaeumque individua hominis et particulari substantia hanc igitur qualitatem humanitatis si ambiguitate in tellectus separare nitamur, determinanda est et aut in pluralitatem distendenda aut in unitatem numeri colligenda. Nam cum dicimus "Homo" indefinitum est utrum omnes dicamus an unum, sin vero additum fuerit 'omnis', ut sit praedicatio "Omnis homo" vel "Quidam", tunc fit distributio et determinatio universalitatis et nomen quod universale est (id est 'homo') universaliter proferimus dicentes "Omnis homo" aut particulariter dicentes "Quidam homo". Omnis enim nomen universalitatis significativum est. Quocirca si 'omnis' quod universale significat ad hominem quod idem ipsum universale est adiungatur, res universalis quae est homo universaliter praedicatur secundum id quod definitio ei adicitur quantitatis. Sin vero dictum fuerit "Quidam homo" tunc universale quod est homo addita particularitate per id quod ei adiectum est 'quidam' particulariter profertur et dicitur res universalis prolata particulariter. Sed quoniam particularis est praedicatio "Quidam homo", particularis rursus praedicatio Platonis (de uno enim dicitur "Quidam homo" et de uno dicitur Plato), non eodem modo utraeque particulares esse dicuntur. Plato enim unam ac definitam substantiam proprietatemque demonstrat, quae convenire in alium non potest, quidam homo vero quod dicitur particularitate quidem ipsum nomen universale ƿ determinat sed si deesset 'quidam', id quod dicimus homo universale ac per hoc ambiguum permaneret, quod vero dicimus Plato numquam esse poterit universale. Nam etsi quando nomen hoc 'Plato' pluribus imponatur, non tamen idcirco erit hoc nomen universale. Namque humanitas ex singulorum hominum collecta naturis in unam quodammodo redigitur intellegentiam atque naturam, nomen vero hoc quod dicimus Plato multis secundum vocabulum fortasse commune esse videretur, nulli tamen illa Platonis proprietas conveniret, quae erat proprietatis aut naturae eius Platonis qui fuit Socratis auditor, licet eodem vocabulo nuncuparetur. Hoc vero ideo quoniam humanitas naturalis est, nomen vero proprium positionis. Nec hoc nunc dicitur quod nomen de pluribus non potest praedicari sed proprietas Platonis. Illa enim proprietas naturaliter de pluribus non dicitur, sicut hominis, et ideo incommunicabilis (ut dictum est) qualitas est ipsa Platonitas, communicabilis vero qualitas universalis quae et in pluribus et in singulis est. Unde fit ut cum dico "Omnis homo" in numerum propositionem tendam, cum vero dico Socrates aut Plato non in numerum emittam sed qualitatem proprietatemque unius in suae individuae singularisque substantiae unitatem constringam et praedicem. Quare in hoc quoque maxime hae duae particularitates quidam homo et Plato distant, quod cum dico Plato quem hominem dixerim vocabulo designavi proprietatemque uniuscuiusque quem nomino, cum vero dico ƿ quidam homo, numerum tantum reieci et ad unitatem propositionem redegi, de quo autem dicam haec particularitas mihi non subdidit. Quidam enim homo potest esse et Socrates et Plato et Cicero et unusquisque singulorum quorum proprietates a se in singularitatis ratione et natura diversae sunt. Unde commodissime Theophrastus huiusmodi particulares propositiones, quales sunt: Quidam homo iustus est  particulares indefinitas vocavit. Partem namque tollit ex homine quod est universale vel vocabulo vel natura, quae tamen ipsa sit pars et qua proprietate descripta, non determinat nec definit. Unde universale vocavit quod de pluribus naturaliter praedicatur, non quemadmodum nomen Alexandri de Troiano et de Macedone Philippi filio et de pluribus dicitur. Hoc enim positione de pluribus dicitur, illud natura. Et persubtiliter ait quod in pluribus natum est praedicari. Est enim haec universalitas naturalis. Illam vero nominis reique proprietatem quae particularis est singularem vocavit dicens: PLATO VERO EORUM QUAE SUNT SINGULARIA. Quod autem secutus est dicens: NECESSE EST AUTEM ENUNTIARE QUONIAM INEST ALIQUID AUT NON ALIQUOTIENS QUIDEM EORUM ALICUI QUAE SUNT UNIVERSALIA, ALIQUOTIENS AUTEM EORUM QUAE SUNT SINGULARIA, huiusmodi est tamquam si diceret: omnis quidem affirmatio et negatio inesse aut non inesse demonstrat. Et quidquid enuntiatur aut de eo quod est esse proponitur, ut: Plato philosophus est  (haec enim propositio Platoni philosophiam inesse constituit), aut de eo quod est ƿ non inesse, ut: Plato philosophus non est  (a Platone enim philosophiam dividens eidem philosophiam non inesse proponit). Ergo quoniam necesse est aut aliquid alicui inesse dicere aut aliquid alicui non inesse, illud quoque necesse est id cui inesse aliquid dicimus aut universale esse (ut cum dicimus: Homo albus est  albedinem universali rei inesse monstramus id est homini) aut certe particulare ac singulare, ut si quis dicat: Socrates albus est  albedinem enim Socrati singulari substantiae et proprietati incommunicabili inesse signavit. Sed in singularibus sive affirmetur aliquid sive negetur unus oppositionis modus est, qui vim contradictionis optineat. Nam quoniam singulare atque individuum nulla sectione dividitur, secundum ipsum quoque facta contradictio simplex erit. In his autem quae in universalibus fiunt non est unus modus contradictionis. Nam cum dico Socrates homo est Socrates homo non est  sola huiusmodi oppositio, si omnia illa conveniant quae contra argumentatorum importunitates supra iam dicta sunt, ad faciendam contradictionem idonea reperitur. Sin vero tale aliquid subiectum sit de quo aliquid praedicetur quod sit universale et in pluribus (ut ipse ait) natum sit praedicari, non est simplex oppositio contradictionis. Sunt enim earum propositionum quae de universalibus rebus fiunt tres differentiae: una quae omnis complectitur, ut cum dico: Omnis homo animal est  alia quae ex indefinita multitudine et innumera pluralitate ad unum propositionis vim colligit atque constringit. Haec huiusmodi est tamquam si quis dicat: Quidam homo animal est  Alia vero est quae neque in pluralitatem propositionem tendit neque in particularitatem redigit, ut ea quae sine ulla determinatione proponitur, ut est: Homo animal est Homo animal non est  hic enim nec 'quidam', quod particularitatis, nec 'omnis', quod est universalitatis, adiunximus. Unde fit ut singularitas simpliciter praedicetur, universalitas vero aliquotiens universaliter, ut: Omnis homo animal est  homo res universalis universaliter praedicata est. Nam cum sit homo universalis, quod ei adiectum est omnis universalitatem universaliter appellari fecit. Rursus est ut universalitas particulariter praedicetur, ut cum dico Quidam homo animal est  'quidam' particulare determinat sed iunctum ad hominem universalem substantiam particulariter praedicari fecit. Est quoque universale non universaliter praedicare, quotiens sine adiectione universalitatis vel particularitatis simpliciter nomen universale ponitur, ut est: Homo animal est  Determinationes autem dicuntur quae rem universalem vel in totum fundunt, ut 'omnis', vel in partem contrahunt, ut 'quidam'. 'Omnis' vero vel 'quidam' quantitatem propositionis determinant, quae quantitas iuncta cum qualitate propositionum variatur quatuor modis (qualitas autem propositionum in affirmatione et negatione est): aut enim universalem rem universaliter praedicat affirmative, ut: Omnis homo animal est  aut universalem rem particulariter affirmative, ut: Quidam homo animal est  aut universalem rem universaliter negative, ut: Nullus homo lapis est  aut universalem rem particulariter negative, ut Quidam homo lapis non ƿ est  Oportet autem in his quae universali determinatione proponuntur in ipsis determinationibus fieri negationem, ut quoniam determinatio universalis rei est universaliter, cum dicimus: Omnis homo iustus est  si universaliter negabimus, dicamus: Nullus homo iustus est  Et quod aio 'nullus' eam universalitatem quae est omnis intercipit, non eam quae est homo. Rursus si idem ipsum: Omnis homo iustus est  negare particulariter velim, dicam: Non omnis homo iustus est  per particularem negationem universalitatis vim interimens. In particularibus vero non item. Si enim eam quae est particularis determinatio universalis rei, ut est: Quidam homo iustus est  negare velim, particulariter dicam: Quidam homo iustus non est  Hoc autem idcirco fit, quod habet quandam similitudinem atque ambiguitatem, utrum universaliter an sit particulariter dictum, si in universalibus propositionibus negativae particulae ad praedicationes potius quam ad terminationes ponantur. Si enim contra hanc affirmationem quae est Omnis homo iustus est  ponam hanc quae dicit: Omnis homo iustus non est  haec duas res significare videbitur: et quod nullus homo iustus sit, omnem enim hominem iustum non esse proposuit, et quod sint quidam homines non iusti, omnem enim hominem negavit iustum esse. Hoc autem nihil impedit ut aliquis sit iniustus, aliquis iustus. Nam si est aliquis iustus, non repugnat ne vera sit propositio quae dicit: Omnis homo iustus non est  Non est enim iustus omnis homo, si alii iusti sint, alii vero iniusti. Quare quoniam duplicis significationis est, idcirco universalis negationis definitio, quae est nullus, universalis affirmationis tollit determinationem, quae est omnis. Atque ideo in particularibus negationibus ad ipsam universalitatem affirmationum negatio necesse est apponatur, ut in eo quod est: Omnis homo iustus est  illa est ei opposita negatio quae est: Non omnis homo iustus est  non illa quae est: Omnis homo iustus non est  ne sit ambiguum utrum universaliter an particulariter neget. Dictum est enim hanc negationem quae est: Omnis homo iustus non est  et universalitatis interemptionem designare et particularitatis propositionem. Quotiens vero particulare aliquid tollitur, in his non iam ad determinationem sed ad praedicatum particula negationis apponitur, ut in eo quod est: Quidam homo iustus est  nullus dicit: Non quidam homo iustus est  Neque enim hic ad determinationem particularem, quod est 'quidam', negatio ponitur sed dicimus: Quidam homo iustus non est  scilicet ad praedicatum quod est iustus. Unde etiam ad indeterminatas propositiones, quae sunt sine 'omnis' aut 'nullius' aut 'alicuius' determinatione, ad praedicatum semper apponitur particula negativa, ut est: Homo iustus est  Nemo enim dicit: Non homo iustus est  sed: Homo iustus non est  In singularibus quoque non dico: Non Socrates iustus est  sed: Socrates iustus non est  Et nisi aliquotiens ambiguitas impediret, ad praedicatum semper negatio poneretur. Sed omnia quaecumque in determinatione ponuntur talia sunt, quae aut totum colligant in affirmativo, ut est 'omnis', aut totum perimant in negativo, ut est 'nullus', aut colligant in affirmativo partem, ut est 'quidam', aut interimant in negativo partem, ut 'quidam non', aut in negativo perimant totum particulariter, ut est 'non omnis'. Sed 'quidam non' et 'non omnis' particulares negationes sunt. Sive ƿ enim quis partem ex toto subripiat, particulare est quod relinquit, quia a totius perfectione discessit, sive quis totum esse neget, partem relinquat, rursus particulare est quod fit reliquum. Nam cum dico: Quidam homo iustus non est  abstuli partem, et rursus cum dico: Non omnis homo iustus est  cum negavi omnem, aliquem qui iustus non esset ostendi. Haec igitur, 'omnis' et 'quidam', determinationes planissimae sunt et communi intellegentiae subiectae. Has duae particulares respiciunt negationes, ut ea quae est quidam non determinationem particularem negat, ea vero quae est non omnis universalem negat determinationem sed utraque negationem (ut dictum est) in particularitatem constringunt. Quod autem dicimus 'nullus' proprium quoddam videtur esse vocabulum. 'Non omnis' enim quod dicitur omnem per adverbium negativum quod est 'non' adimit. Rursus cum dicimus 'quidam non', ei quod est 'quidam' adverbium quod est 'non' additum a subiecto termino particulare separat. 'Nullus' vero quid separet in vocabulo ipso non monstrat et videtur quodammodo non potius esse negatio quam affirmatio. Neque enim adverbium est nec coniunctio. Adverbium namque atque coniunctio declinationibus carent, nullus vero quod dicimus et generibus subiacet et inflectitur casibus. Quid igitur est? An erit nomen? Sed nulla negatio nomen esse monstratur. Quid sit ergo tali investigatione quaerendum est. Videtur enim quod dicitur 'nullus' tale esse tamquam si dicamus nec ƿ unus. Nam qui dicit: Nullus homo animal est  tantundem valet quantum nec unus homo animal est. Quod vero dicimus 'ullus' hoc ab eo derivatum est quod est unus. Diminutio namque unius ullus est tamquam si diceremus unulus. Ergo plus negat quisquis etiam diminutionem negat, ut si quis dicat non modo non habet gemmam, quod maius est, verum etiam nec gemmulam, quod est minus. Sic ergo qui negare uult etiam unum plus negat si dicat nec ipsum unius diminutivum illud esse quod dicitur: ut si quis velit dicere nec unum esse hominem in theatro, ita dicat: non modo illic unus homo non est, verum nec ullus. Cum ergo dicimus 'nullus' ita proponimus tamquam si dicamus 'nec ullus'. Tenet igitur haec in se determinatio, quae est 'nullus', vicem negationis et nominis. Negationis quidem in eo quod est nec, nominis vero in eo quod est ullus, quod est diminutivum unius. Ita igitur maxima fit negatio rei paruissimae quod est unus, si ipsius diminutivum quoque subtrahat, quod est ullus. Quare et omnem et quendam statim tollit negatio, quae unius quoque ipsius diminutivum praedicatione subducit, ut ea quae est: Nullus homo iustus est  Hoc enim tantum est, tamquam si dicat "Non ullus homo iustus est", hoc idem valet tamquam si dicatur "Nec unus homo iustus est". Quare quoniam de his sufficienter est dictum, ad Aristotelis verba consequenti ordine veniamus. SI ERGO UNIVERSALITER ENUNTIET IN UNIVERSALI QUONIAM EST AUT NON, ERUNT CONTRARIAE ENUNTIATIONES. DICO AUTEM IN UNIVERSALI ENUNTIATIONEM ƿ UNIVERSALEM, UT OMNIS HOMO ALBUS EST, NULLUS HOMO ALBUS EST. Demonstrare oppositionem contradictionis intendit. Sed quoniam viam reperiendae ordinemque permiscuit, idcirco nos pauca quaedam prius ordinata expositione praedicimus, ne lector confusionis caligine atque obscuritate turbetur. Omnium propositionum quae sunt simplices, quas categoricas Graeci vocant, nos praedicativas dicere possumus, quatuor sunt diversitates: aut enim est affirmatio et negatio universalis, ut est: Omnis homo iustus est Nullus homo iustus est  aut affirmatio et negatio particularis, ut est: Quidam homo iustus est Quidam homo iustus non est  aut affirmatio et negatio indefinita, ut: Homo iustus est Homo iustus non est  aut de singulari subiecto affirmatio et negatio, ut: Cato iustus est Cato iustus non est  Harum vero inter se veritas falsitasque non se habet similiter sed diverse. Et prius de universalibus atque particularibus id est de his quae determinatae sunt dicendum est, post de reliquis disputabitur. Disponantur igitur affirmatio universalis quae est: Omnis homo iustus est  et contra hanc negatio universalis quae est: Nullus homo iustus est  sub his autem, sub affirmatione quidem universali particularis affirmatio quae est: Quidam homo iustus est  sub universali negatione particularis negatio quae est: Quidam homo iustus non est  Hoc autem monstrat subiecta descriptio: Omnis homo iustus est Nullus homo iustus est Quidam homo iustus est Quidam homo iustus non est. Hae igitur duae universalis affirmatio et particularis affirmatio dicuntur subalternae, rursus universalis negatio ƿ et particularis negatio dicuntur subalternae, idcirco quoniam particularitas semper sub universalitate concluditur. In quibus illud est considerandum, quod ubi est affirmatio universalis vera affirmatio quoque particularis vera est et ubi negatio universalis vera est particularis quoque vera est. Nam si vera est: Omnis homo animal est  vera est: Quidam homo animal est  Et si vera est quoniam Nullus homo lapis est  vera quoniam Quidam homo lapis non est  At si falsa sit particularis affirmatio, ut ea quae est: Quidam homo lapis est  falsa est universalis affirmatio: Omnis homo lapis est  Idem in negatione. Si enim negatio particularis falsa est, ut: Quidam homo animal non est  falsa est universalis: Nullus homo animal est  Ita ut praecedunt universales in vero, eodem modo praecedunt particulares in falso. Dicuntur vero affirmatio universalis et negatio universalis contrariae. Hoc autem idcirco quoniam contrariorum huiusmodi natura est, ut longissime a se distent, et si aliquam inter se habeant medietatem, non semper alterum ipsorum subiecto insit, ut album et nigrum: non possumus dicere quoniam omne corpus aut album aut nigrum est. Potest enim nec album esse nec nigrum et utrumque falsum esse quod dicitur, idcirco quoniam est medius color. Quod si non habent medietatem, alterum ipsorum necesse est inhaerere subiecto, ut cum dicimus omne corpus aut quietum est aut movetur, horum nihil est medium et necesse est omne, corpus vel consistere vel moveri. Ut autem simul in eodem possint esse contraria fieri non potest. Neque enim possibile est ut idem album nigrumque sit. Quod in affirmationibus et negationibus universalibus apparet. ƿ Negativa enim et affirmativa universalis plurimum quidem a se distant. Nam quod illa ponit omnibus, illa omnibus tollit et totum negat. Namque dicit: Omnis homo iustus est  omnem hominem ponit, quae dicit: Nullus homo iustus est  nihil eorum quae in humanitatis definitione sunt iustum esse concedit. Ita ergo a se longissime discrepant. Ad hoc si ea quae significant habent inter se aliquam medietatem, unam veram, unam falsam esse non est necesse, ut in eo quod est: Omnis homo iustus est Nullus homo iustus est  quoniam potest quaedam esse medietas, ut: Nec nullus homo iustus sit  (cum sit quidam); Nec omnis homo iustus sit  (cum non sit quidam), et possunt utraeque falsae et affirmatio et negatio reperiri. Neque enim verum est aut omnem hominem esse iustum aut nullum hominem esse iustum. Quocirca potest fieri ut in his in quibus aliqua medietas invenitur universalis affirmatio et universalis negatio veritatem falsitatemque non dividant sed utraeque sint falsae, ad exemplum scilicet contrariorum quae aliquam inter se continent medietatem. Potest enim in illis fieri ut utraque contraria possint non inesse subiecto, sicut supra monstravimus. In his vero quae medietate carent necesse est una vera sit semper, altera semper falsa, ut in eo quod est: Omnis homo animal est Nullus homo animal est  Hae propositiones huiusmodi sunt, ut una vera sit, una falsa, idcirco quoniam inter animal esse et non esse nihil interest, ad eorum scilicet contrariorum similitudinem quae medietate carent. In illis ƿ enim necesse erat alterum inesse subiecto. Sic ergo universalis affirmatio et universalis negatio utraeque falsae esse possunt, ut vero una vera sit, altera falsa, id quoque conceditur: ut utraeque sint verae fieri non potest, sicut illud quoque verum est contraria simul esse non posse. Rectissime igitur universalis affirmatio universalisque negatio contrariae nominantur.Particularis autem affirmatio quae est: Quidam homo iustus est  et particularis negatio quae est: Quidam homo iustus non est  universalibus et contrariis contrarias proprietates habent. Illae enim simul verae esse non poterant, ut vero essent simul falsae saepe nulla ratione uetabatur. Particulares vero ut utraeque verae sint evenire potest, ut utraeque falsae sint fieri non potest: ut in eo quod est: Quidam homo iustus est  verum est, Quidam homo iustus non est  id quoque verum est; ut utraeque falsae sint inveniri non potest. Et hoc quidem sunt contrariis dissimiles. Similes autem eisdem videntur quod sicut contrariae aliquotiens verum falsumque dividunt, ut una vera sit, altera falsa, ita quoque et particulares una vera potest esse, altera falsa, ut: Quidam homo animal est Quidam homo animal non est  Servant autem stabilem incommutabilemque ordinem et similitudinis et contrarietatis. Contrariae enim quoniam possunt esse utraeque falsae, in quibuscumque utraeque falsae contrariae reperiuntur, in his subcontrariae utraeque verae sunt. Sed quoniam utraeque contrariae verae inveniri non possunt, ideo utraeque subcontrariae falsse nequeunt reperiri, ut in eo quod est: Omnis homo iustus est ƿNullus homo iustus est  Quoniam hae falsae sunt, hae quas sub se continent particulares verae sunt, ut est: Quidam homo iustus estQuidam homo iustus non est  Sed si universales inter se verum falsumque dividunt et una vera est, altera falsa, particulares quoque idem facient, ut in eo quod est: Omnis homo animal est Nullus homo animal est  universalis affirmatio vera est, falsa negatio. Sed cum dico: Quidam homo animal est Quidam homo animal non est  particularis affirmatio vera est, falsa negatio particularis. Hae igitur dicuntur subcontrariae, vel quod sunt sub contrariis positae vel quod ipsae superioribus sub quibus sunt contrarias (ut dictum est) proprietates habent. In hac igitur recta oppositione contrariarum et subcontrariarum in superioribus utrisque falsitas esse potest, numquam veritas; in inferioribus vero utrisque quidem veritas inesse potest, numquam falsitas. Sin vero quis respiciat angulares et universalem affirmationem particulari opponat negationi universalemque negationem particulari comparet affirmationi, una vera semper, falsa altera reperietur nec umquam fieri potest, ut affirmatione universali vera particularis negatio non falsa sit vel hac vera non illam falsitas continuo subsequatur. Rursus si negatio universalis vera est, falsa particularis affirmatio; si particularis affirmatio vera, falsa universalis negatio. Licet autem hoc et in subiecta descriptione metiri et in aliis quoque terminis quoscumque sibi mens considerantis affinxerit idem videbit. Nam in eo quod est: Omnis homo iustus est  quoniam haec falsa est, vera est: Quidam homo iustus non est  et rursus in eo quod est: Nullus homo iustus ƿ est  falsa negatione vera est affirmatio: Quidam homo iustus est  Hae autem universalis affirmatio et particularis negatio quae sunt angulares et universalis negatio et particularis affirmatio quae ipsae quoque sunt angulares contradictoriae nominantur. Et haec illa est quam quaerit contradictio, in qua una semper vera sit, altera semper falsa. Superioris autem disputationis integrum descriptionis subdidimus exemplar quatenus quod animo cogitationeque conceptum est oculis expositum memoriae tenacius infigatur. His ergo ita sese habentibus indefinitas propositiones singularesque videamus. Et primum de indefinitis disputandum est. Indefinitae igitur per se veritatem ƿ falsitatemque non dividunt. Etenim cum dico: Homo iustus est Homo iustus non est  utrasque veras esse contingit indefinitas. Quocirca eas a contradictione separamus: contradictio enim constituitur (ut saepe dictum est) eo quod numquam utraeque verae aut utraeque falsae reperiri queant sed una semper veritatis, altera falsitatis capax est. Sed quae universalitatem proferunt indefinitam, illae definitarum particularium vim tenent. Tale est enim quod dico homo iustus est, tamquam si dicam Quidam homo iustus est  et rursus tale est quod dico: Homo iustus non est  tamquam si dicam: Quidam homo iustus non est  Hoc illa res approbat, quod quemadmodum definitae et particulares in aliquibus verae esse possunt, in aliquibus falsum verumque dividunt, numquam vero utrasque falsas esse contingit, ita quoque in indefinitis universale significantibus utrasque simul veras esse contingit, ut in eo quod dicimus: Homo iustus estHomo iustus non est  utrasque falsas proferre impossibile est sed unam veram, alteram falsam in his facillime reperimus, in his scilicet terminis qui naturaliter et necessario subiectis substantiis inhaerescunt vel his inesse non possunt: ut quoniam animal homini ex necessitate inest, si quis dicat: Homo animal est  idque negetur: Homo animal non est  vel: Homo lapis est Homo lapis non est  una vera statim falsa altera reperitur. Atque ideo hae contra universales universaliter praedicatas faciunt contradictionem. Nam si contra illam quae est: Omnis homo iustus est  ea quae est: Homo iustus non est  in oppositione constituatur, una semper vera est, altera falsa; et si contra eam quae est: Nullus homo iustus est  indefinita propositio ƿ quae est homo iustus est opponatur, verum inter se propositiones falsumque distribuunt, sicut definitae quoque universalium propositiones secundum particulares atque universales oppositae quantitates contradictorias faciunt oppositiones. Quare constat eas quae universale non universaliter proferunt et sunt indefinitae neque particulare neque universale proferentes ipsas quidem non semper inter se verum falsumque dividere, particularibus tamen definitis esse consimiles. Singulares vero quae sunt unum oppositionis inter se modum tenent: has si ad idem subiectum, ad idem praedicatum, ad eandem partem, ad idem tempus, ad eandem relationem, eodem modo proposueris, inter se verum falsumque distribuunt, ut est: Socrates iustus est Socrates iustus non est  Sunt igitur duae contradictiones: una quae fit in universalibus angulariter particularibus contra positis, altera quae fit in singularibus cum omnibus his quas in Sophisticis Elenchis exposuit determinationibus opposita. Quare quoniam quemadmodum se habeant propositiones quoque modo faciant contradictorias oppositiones ostendimus, ad ipsa Aristotelis verba veniamus, in quibus per haec ante praecognita facilis poterit evenire cognitio. SI ERGO UNIVERSALITER ENUNTIET IN UNIVERSALI QUONIAM EST AUT NON, ERUNT CONTRARIAE ENUNTIATIONES. DICO AUTEM IN UNIVERSALI ENUNTIATIONEM UNIVERSALEM, UT OMNIS HOMO ALBUS EST, NULLUS HOMO ALBUS EST. Superioris descriptionis intellegentiam plenius notat. Ait enim: quando res universalis universaliter designatur ƿ et eam quis universaliter affirmat, si eandem alter universaliter neget, ita sibimet comparatas propositiones esse contrarias. Atque in hoc suam sententiam manifestius ostendit. Ait enim DICO AUTEM UNIVERSALEM ENUNTIATIONEM IN UNIVERSALI, UT OMNIS HOMO ALBUS EST. Nam cum universalis sit homo, in universali homine universalis est enuntiatio, per quam dicitur omnis homo. Res ergo universalis (id est homo) per 'omnis' quae est determinatio universaliter praedicata est et hoc affirmative. Negative vero universaliter ita dicetur: Nullus homo albus est  'nullus' enim universalitas universalitati quae est homo adiecta est. Hoc modo igitur in universali universaliter enuntiantes affirmatio et negatio contrariae sunt, sicut et ipse testatur et nos in superiore expositione digessimus. QUANDO AUTEM IN UNIVERSALIBUS NON UNIVERSALITER, NON SUNT CONTRARIAE, QUAE AUTEM SIGNIFICANTUR EST ESSE CONTRARIA. DICO AUTEM NON UNIVERSALITER ENUNTIARE IN HIS QUAE SUNT UNIVERSALIA, UT EST ALBUS HOMO, NON EST ALBUS HOMO. CUM ENIM UNIVERSALE SIT HOMO, NON UNIVERSALITER UTITUR ENUNTIATIONE. OMNIS NAMQUE NON UNIVERSALE SED QUONIAM UNIVERSALITER CONSIGNIFICAT. Volenti indefinitam propositionem qualis esset ostendere non modo auferenda fuit ab universali termino universalis determinatio, verum etiam particularis et oportuit dici hoc modo: quando autem in universalibus non universaliter neque particulariter, non sunt contrariae. Nunc autem quoniam ƿ non addidit particulariter, videtur non de indefinitis, in quibus neque universalitas neque particularitas adest sed tantum de particularibus loqui, a quibus solum universale non etiam particulare subtraxit. Sed quid velit ostendere ipse convenientibus exemplis edocuit. Non enim posuit exempla particularis propositionis sed indefinitae. Ait enim DICO AUTEM NON UNIVERSALITER ENUNTIARE IN HIS QUAE SUNT UNIVERSALIA, UT EST ALBUS HOMO, NON EST ALBUS HOMO. Quod si particularem monstrare voluisset, ita diceret: ut est: Quidam homo albusNon est quidam homo albus  Sed quoniam per exemplum quid vellet ostendit, nos quoque superiori propositioni quae est: quando autem in universalibus non universaliter, deesse putemus aut particulariter, ut et particularitatem et universalitatem ex tota auferat dictione ut post exempla docuerunt non eum loqui de particulari sed de indefinita. Quare hoc dicit: at si neque universales sint propositiones neque particulares, quod subaudiendum est, illae non sunt contrariae. Sunt enim contrariae quae universaliter universalem terminum proponunt, indefinitae vero ad universalem terminum universalem terminationem non habent. Idcirco autem ab indefinitis universalitatem solam et non particularitatem quoque seiunxit, quod indefinitas propositiones a contrariis solum, non etiam a particularibus segregabat. Quod autem dico tale est: si vellet ostendere indefinitas propositiones proprie, neque particulares esse neque universales diceret. Quae ƿ autem in universali neque universaliter neque particulariter proponuntur, id est quae neque universales sunt neque particulares, indefinitae sunt. Nam quae neque universales sunt neque particulares, hae neque contrariae sunt neque subcontrariae. Subcontrariae quidem idcirco non sunt, quia non habent additam particularem determinationem; idcirco vero contrariae non sunt, quia determinatio universalis in his non est. Nunc autem cum tantum vellet ostendere eas contrarias non esse, de subcontrariis vero in praesenti vellet omittere, has esse indefinitas quae universale determinatum universaliter non haberent dixit, ut scilicet has non esse contrarias intellegeremus. Idcirco vero non adiecit particularitatem eas non habere, quoniam a solis contrariis separare indefinitas volebat, non etiam a subcontrariis. Ergo si indefinitas a contrariis et subcontrariis separare voluisset, ita diceret: QUANDO AUTEM IN UNIVERSALIBUS NON UNIVERSALITER nec particulariter, NON SUNT CONTRARIAE neque subcontrariae. Sed quoniam non eas volebat nunc non esse subcontrarias demonstrare sed tantum non esse contrarias, idcirco ei dicto quod est QUANDO AUTEM IN UNIVERSALIBUS NON UNIVERSALITER non addidit vel particulariter. Hoc enim si addidisset, ad subcontrarias tenderet, de quibus nihil est additum. Quare hoc dicit: hae quae indefinitae sunt, quoniam non habent universalitatem, contrariae non sunt. Sed cum per se quidem contrariae non sint, possunt tamen quaedam significare contraria. Hoc quid sit multipliciter expositorum sententiis expeditur. Herminus namque dicit idcirco indefinitas posse aliquando significare ƿ contraria, cum ipsae careant contrarietate, quippe quae universalium rerum sunt, additum tamen universale non habent, in solis his quibus ea quae affirmantur aut negantur subiecto naturaliter insunt: ut cum dicimus: Homo rationalis est Homo rationalis non est  quoniam rationalitas huiusmodi est quae in natura sit hominis, affirmatio et negatio inter se verum falsumque dividunt et quaedam quodammodo ab his contraria designantur. Sed nihil hoc attinet ad contraria significanda in his quae sunt indefinitae. Nam etiam particulares ipsae quoque in talibus verum falsumque dividunt, ut est: Quidam homo rationalis est Quidam homo rationalis non est  Has ergo secundum Herminum videmus posse significare contraria. Cur ergo in his quoque dixit quoniam contrariae quidem non sunt, QUAE AUTEM SIGNIFICANTUR EST ESSE CONTRARIA? Alexander autem hoc dicit: quoniam indefinitae sunt hae, nihil eas, inquit, prohibet sicut ad particulares ita quoque ad universales reducere, quae videntur esse contrariae, ut in eo quod est homo animal est, homo animal non est, quoniam hae propositiones indefinitae sunt, possunt accipi et quasi contrariae. Nam si dicimus homo animal est, potest ita accipi tamquam si dicamus omnis homo animal est, et rursus homo animal non est ita audiri potest tamquam si dicatur nullus homo animal est. Cum autem dicitur: Homo ambulat Homo non ambulat  non ad contrarias sed ad subcontrarias mens ducitur auditoris. ƿ Quocirca possunt indefinitae aliquando significare contraria, quoniam eo ipso quod sunt indefinitae nihil eas prohibet ad contrariorum significationem universaliumque reduci. Et haec quidem sententia habet aliquid rationis, non tamen integre id quod ab Aristotele dicitur ostendit. Et meliorem sententiam sponte reiecit, quam post Porphyrius approbavit. Sunt enim quaedam negationes quae intra se affirmationis eius quam negant retineant contrarietatem, ut in eo quod est: Sanus est Non est sanus  id quod dicitur -- "Non est sanus" -- significat "Aeger est", quod est contrarium sano esse. Rursus cum dicimus: Homo albus est  si contra hanc negemus per eam quae dicit: Homo albus non est  significare poterit quoniam homo niger est (nam qui niger est albus non est) sed nigrum esse et album esse contrarium est. Quare significant quaedam negationes affirmationesque contraria sed hoc non semper. Nam in eo quod est: Homo ambulat Homo non ambulat  nullum contrarium continetur. Ambulationi enim nihil est contrarium. Atque ideo dicit has quidem contrarias non esse, idcirco quod cum sint universales non universaliter enuntientur, posse autem aliquotiens contraria significare, cum intra negationem contrarium affirmationis includitur. Aspasius vero et Alexandri et hanc posteriorem probavit. Nos vero dicimus non quidem Alexandri sententiam abhorrere ratione sed hanc esse meliorem. ƿ Nam quod ait QUANDO AUTEM IN UNIVERSALIBUS NON UNIVERSALITER, NON SUNT CONTRARIAE, QUAE AUTEM SIGNIFICANTUR EST ESSE CONTRARIA, ab Alexandro non est expositum sed tantum dictum quando possint esse propositiones ipsae contrariae. A Porphyrio vero expositum diligenter est quando ea quae significantur possint esse contraria, quod ipse Aristotelis textus expressit. Quamquam Alexander quoque eandem quam Porphyrius posuit viderit expositionem, eam tamen (ut dictum est) sponte reiecit et sibi huius expositionis confirmavit sententiam displicere. Mihi vero aut utraeque recipiendae expositiones videntur aut melior iudicanda posterior. Hoc enim ipse quoque Aristoteles quodammodo subter ostendit cum dicit: SIMUL ENIM VERUM EST DICERE QUONIAM EST HOMO ALBUS ET NON EST HOMO ALBUS, ET EST HOMO PROBUS ET NON EST HOMO PROBUS. SI ENIM TURPIS, ET NON PROBUS; ET SI FIT ALIQUID, ET NON EST. Cuius quidem loci quae sit expositio, cum ad id venerimus, demonstrabimus. Cognoscendum autem est et memoria retinendum, quod quaecumque propositiones universales universaliter fuerint praedicatae, si hae affirmativae, illae vero sint negativae, semper utrasque esse contrarias, si nihil aequivocationis aut temporis aut aliorum quae supra determinata sunt ad faciendam oppositionem contrarietatis impediat. Non tamen omnes quaecumque contrariae sunt, hae aut in universalibus universaliter ponunt enuntiationem aut una affirmativa est, altera negativa, ut in eo quod est: Socrates sanus est Socrates aeger est  Hic enim neque in universali universalitas posita est neque ƿ rursus una est affirmatio, altera vero negatio sed sunt contrariae propositiones. Contraria enim sunt quae significant quocirca rectissime dictum est, quod quaecumque in universalibus rebus universaliter enuntiarent, si una earum esset affirmativa, altera negativa, statim naturaliter essent contrariae: quae autem contrariae essent, non necesse esse eas vel universale universaliter enuntiare vel unam esse affirmativam, alteram negativam sed aliquotiens quidem posse has esse contrarias, quae universale in universalibus non significarent sed hoc in his tantum quae essent in subiecto de quo fit affirmatio naturaliter, ut in eo quod est animal et homo. Cum dicimus: Homo animal est  quoniam inest in natura hominis animal, idcirco haec affirmans illa negans videntur esse contraria, quamquam illic nulla determinatio neque particularitatis neque universalitatis addatur. IN EO VERO, QUOD PRAEDICATUR UNIVERSALE, UNIVERSALE PRAEDICARE UNIVERSALITER NON EST VERUM; NULLA ENIM AFFIRMATIO ERIT, IN QUA DE UNIVERSALI PRAEDICATO UNIVERSALE PRAEDICETUR, UT OMNIS HOMO OMNE ANIMAL EST. Quod dicit huiusmodi est: omnis propositio simplex duobus terminis constat. His saepe additur aut universalitatis aut particularitatis determinatio. Sed ad ƿ quam partem hae determinationes addantur exponit videtur enim Aristoteli praedicato termino terminationem non oportere coniungi. In hac enim propositione quae est: Homo animal est  quaeritur, subiectumne debeat cum determinatione dici, ut sit: Omnis homo animal est  an praedicatum, ut sit: Homo omne animal est  an utrumque, ut sit: Omnis homo omne animal est  Sed neutrum eorum quae posterius dicta sunt fieri oportet. Namque ad praedicatum numquam determinatio iungitur sed tantum ad subiectum. Neque enim verum est dicere: Omne animal omnis homo est  idcirco quoniam omnis praedicatio aut maior est subiecto aut aequalis (ut in eo quod dicimus omnis homo animal est plus est animal quam homo, et rursus in eo quod dicimus homo risibilis est risibile aequatur homini), ut autem minus sit praedicatum atque angustius subiecto fieri non potest. Ergo in his praedicatis quae subiecto maiora sunt, ut in eo quod est animal, perspicue falsa propositio est, si determinatio universalitatis ad praedicatum terminum ponitur. Nam si dicamus: Homo omne animal est  animal quod maius est homine per hanc determinationem ad subiectum hominem usque contrahimus, cum non solum ad hominem sed ad alia quoque nomen animalis possit aptari. Rursus in his quae aequalia sunt idem evenit. Nam si dico: Omnis homo omne risibile est  primum si ad humanitatem ipsam referam superfluum est adicere determinationem; quod si ad singulos quosque homines, falsa est propositio. Nam cum dico: Omnis homo omne risibile est  hoc videor significare: ƿ singuli homines omne risibile sunt, quod fieri non potest. Non igitur ad praedicatum sed ad subiectum ponenda determinatio est. Verba autem Aristotelis hoc modo sunt et ad hanc sententiam dicuntur: in his praedicatis quae sunt universalia his adicere universale aliquid, ut universale praedicatum universaliter praedicetur, non est verum. Hoc enim est quod ait: IN EO VERO QUOD PRAEDICATUR UNIVERSALE, id est quod habet praedicatum universale, ipsum UNIVERSALE PRAEDICARE UNIVERSALITER NON EST VERUM. In praedicato enim universali, id est quod universale est et praedicatur, id ipsum praedicatum, quod universale est, universaliter praedicare, id est adiecta determinatione universalitatis, non est verum. Neque enim potest fieri ut ulla sit affirmatio in qua de universali praedicato universalis determinatio praedicetur. Eiusque rei notionem exemplo aperit dicens, ut: Omnis homo omne animal  Hoc autem quam sit inconveniens supra iam diximus. OPPONI AUTEM AFFIRMATIONEM NEGATIONI DICO CONTRADICTORIE, QUAE UNIVERSALE SIGNIFICAT EIDEM, QUONIAM NON UNIVERSALITER, UT: OMNIS HOMO ALBUS EST, NON OMNIS HOMO ALBUS EST, NULLUS HOMO ALBUS EST, EST QUIDAM HOMO ALBUS; CONTRARIE VERO UNIVERSALEM AFFIRMATIONEM ET UNIVERSALEM NEGATIONEM, UT: OMNIS HOMO IUSTUS EST, NULLUS HOMO IUSTUS EST. QUOCIRCA HAS QUIDEM IMPOSSIBILE EST SIMUL VERAS ESSE, HIS VERO OPPOSITAS CONTINGIT IN EODEM, ƿ UT: NON OMNIS HOMO ALBUS EST, EST QUIDAM HOMO ALBUS. Quae sit integra contradictio his verbis ostendit. Ait enim illam esse oppositionem contradictoriam, quaecumque dicit non esse universaliter rem universalem anutra eam quae rem universalem universaliter proponit. Atque hoc est quod ait: OPPONI AUTEM AFFIRMATIONEM NEGATIONI DICO CONTRADICTORIE QUAE UNIVERSALE SIGNIFICAT EIDEM, QUONIAM NON UNIVERSALITER, ut ei quae est: Omnis homo iustus est  opponitur ea quae universale significat non tamen universaliter, ut ea quae est: Quidam homo iustus non est  Hominem enim universalem significat non universaliter, ut cum dicit: Non omnis homo iustus est  Haec est contradictoria oppositio, ut si sit universalis affirmatio, sit particularis negatio, si sit universalis negatio, sit particularis affirmatio. Angulares enim (ut dictum est) solae faciunt contradictionem. Verba igitur se obscure habent sed sententia manifesta est. Dicit enim eam opponi contradictorie affirmationem negationi vel negationem affirmationi, quaecumque id, quod res altera universale universaliter significaret idem significaret non universaliter quod esset universale, ut in his quas supra diximus: ut haec quae est: Omnis homo iustus est  rem universalem universaliter significavit; illa quae est: Non omnis homo iustus est  eidem affirmationi opposita de homine universali non universaliter negavit dicens: Non omnis homo iustus est  Rursus ea quae dicit: Nullus homo iustus est  ƿrem universalem universaliter negavit dicens 'nullus'; ea vero quae dicit: Quidam homo iustus est  rem universalem particulariter affirmavit et non universaliter. Hominem enim quendam iustum esse proposuit sed non hominem universaliter enuntiavit rem universalem. Persequitur ergo proprietates omnes propositionum. Ait enim: CONTRARIE VERO UNIVERSALEM AFFIRMATIONEM ET UNIVERSALEM NEGATIONEM. Sicut enim supra dixit eas quae universaliter universale significarent vel in affirmatione vel in negatione esse contrarias, ita nunc quoque idem repetit contrarias esse dicens universalem affirmationem universalemque negationem. Earumque ponit exempla, quae utrasque universales monstrarent, UT: OMNIS HOMO IUSTUS EST NULLUS HOMO IUSTUS EST  Harum autem quae proprietas esset proposuit dicens: huiusmodi propositiones impossibile esse utrasque sibi in veritate inuicem consentire, quae autem his essent oppositae contingere utrasque veras esse. Sunt autem oppositae his utraeque particulares: universali enim affirmationi particularis negatio opponitur et universali negationi particularis affirmatio opposita est. Quocirca hae duae particularis affirmatio et particularis negatio, quae oppositae sunt affirmationi et negationi universalibus angulariter, hae possunt aliquando esse verae. Et in eodem, ut in eo quod est: Quidam homo iustus est Quidam homo iustus non est  Sed: Quidam homo iustus est  opposita est ei quae est: Nullus homo iustus est  illa vero quae est: Quidam homo iustus non est  opposita est ei quae est: Omnis homo iustus est  Sed utraeque inter se, id est: Quidam homo iustus est  et: ƿ Quidam homo iustus non est  in veritate consentiunt. Hoc est ergo quod ait: HIS VERO OPPOSITAS CONTINGIT IN EODEM easque designat exemplis, UT NON OMNIS HOMO ALBUS EST, EST QUIDAM HOMO ALBUS. Positis ergo duabus propositionibus, affirmatione universali et universali negatione, ars danda est, quatenus earum inveniantur opposita. Opposita autem dico contradictorie, non contrarie neque ullo alio modo. Sit enim haec affirmatio: Omnis homo iustus est  et haec negatio: Nullus homo iustus est  Contra affirmationem quae est: Omnis homo iustus est  videntur ergo esse negationes hae -- una: Nullus homo iustus est  altera: Quidam homo iustus non est  altera: Non omnis homo iustus est  et postrema indefinita: Homo iustus non est  Quae harum igitur contra eam quae est: Omnis homo iustus est  contradictorie constituitur? Contradictorie autem voco oppositionem, in qua affirmatio et negatio neque verae utraeque sint neque falsae utraeque sed una semper vera, alia falsa. Si ergo opponatur contra eam quae est: Omnis homo iustus est  ea quae est: Nullus homo iustus est  universalis scilicet negatio, non est oppositio; utraeque enim falsae sunt. Si vero opponatur ea quae est: Homo iustus non est  indefinita, nec ipsa quoque facit oppositionem. Quoniam enim indefinita est, potest aliquotiens pro universali negatione pro exspectatione auditoris intellegi. Quocirca nec ipsa facit oppositionem. Si enim hoc modo audita sit, cum ita accipitur ut contraria, simul eas falsas inveniri contingit. Restat ergo, ut aut ea sit quae est:ƿ Non omnis homo iustus est  aut ea quae est: Quidam homo iustus non est  Sed hae sibi consentiunt. Idem enim dicit qui proponit Quidam homo iustus non est  et idem qui dicit Non omnis homo iustus est  Nam si quidam homo iustus non est, non omnis homo iustus est; et si non omnis homo iustus est, quidam homo iustus non est. Quare utraeque particulares negationes contradictorie opponuntur contra universalem affirmationem. In his enim neque verae utraeque sunt neque utraeque falsae sed una vera, altera falsa rursus sit negatio universalis ea quae est: Nullus homo iustus est  Contra hanc videntur oppositae affirmationes hae: Omnis homo iustus est Homo iustus est Quidam homo iustus est  Sed contra eam quae est: Nullus homo iustus est  si opponitur ea quae est: Omnis homo iustus est  possunt esse utraeque falsae; quare non opponuntur contradictorie. At vero etiam ea quae dicit: Homo iustus est  quoniam indefinita est, potest ita in aliquibus intellegi tamquam si dicat: Omnis homo iustus est  Quod si sic est, poterit aliquando cum ea negatione quae est: Nullus homo iustus est  simul esse falsa; quare non est opposita relinquitur ergo, ut ea quae est: Quidam homo iustus est  contra eam quae est: Nullus homo iustus est  contradictorie videatur opposita. Angulariter igitur requirendae sunt, ut contra universalem affirmationem illa ponatur quae sub universali negatione est, contra universalem negationem illa contradictorie constituatur quae est sub universali affirmatione. Quod scilicet volens Aristoteles ostendere sic ait: QUAECUMQUE IGITUR CONTRADICTIONES UNIVERSALIUM SUNT UNIVERSALITER, NECESSE EST ALTERAM VERAM ESSE VEL FALSAM ET QUAECUMQUE IN SINGULARIBUS SUNT, UT EST SOCRATES ALBUS, NON EST SOCRATES ALBUS. In illis enim quae contradictoriae sunt universalibus universaliter praedicatis, in his verum semper falsumque dividitur. Contradictoriae autem sunt universalis affirmationis particularis negatio et universalis negationis particularis affirmatio. In his igitur una semper vera est, altera semper falsa. Atque hoc est quod ait: QUAECUMQUE IGITUR CONTRADICTIONES UNIVERSALIUM SUNT UNIVERSALITER, et hic distinguendum est ut intellegatur sic: quaecumque igitur contradictiones sunt universalium propositionum universaliter propositarum, necesse est alteram veram, alteram falsam esse. Et in his primum dividitur veritas falsitasque, quae sibi et qualitate et quantitate oppositae sunt: qualitate quod illa negatio est, illa affirmatio, quantitate quod illa universalis, illa particularis est. Secundo autem modo in his quae sunt singularia, si nullae argumentatorum nebulae sint, veritas falsitasque dividitur, ut in eo quod est: Socrates albus est Socrates albus non est  Una enim vera est altera falsa, si (ut dictum est) nulla ambiguitas aequivocationis impediat. QUAECUMQUE AUTEM IN UNIVERSALIBUS NON UNIVERSALITER, NON SEMPER HAEC VERA EST, ILLA VERO FALSA. SIMUL ENIM VERUM EST DICERE QUONIAM ƿ EST HOMO ALBUS ET NON EST HOMO ALBUS, ET EST HOMO PROBUS ET NON EST HOMO PROBUS. SI ENIM TURPIS, ET NON PROBUS; ET SI FIT ALIQUID, ET NON EST. VIDEBITUR AUTEM SUBITO INCONVENIENS ESSE, IDCIRCO QUONIAM VIDETUR SIGNIFICARE NON EST HOMO ALBUS SIMUL ETIAM QUONIAM NEMO HOMO ALBUS. HOC AUTEM NEQUE IDEM SIGNIFICAT NEQUE SIMUL NECESSARIO. Propositiones eas, quae in universalibus non universaliter proferuntur, non semper veras esse vel falsas conatur ostendere. Hoc autem per contraria monstrat. Ea enim propositio quae est: Homo albus est  et huius negatio quae est: Homo albus non est  hoc modo ostenduntur verum et falsum inter se interdum non posse dividere: nam si verum est, ut hae duae affirmationes: Est homo albus  et Est homo niger  utraeque uno tempore verae sint, verum est quoque affirmationem indefinitam et indefinitam negationem utrasque veras aliquotiens inveniri. Nam si verum est quoniam est homo albus, verum itidem quoniam est homo niger (nam cum Gallus sit candidus, Aethiops nigerrimus invenitur): simul ergo verum est dicere quoniam est homo albus et est homo niger. Sed qui niger est albus non est: simul ergo verum est dicere quoniam est homo albus et non est homo albus. Idem quoque et de probo et turpi. Nam si verum est dicere quoniam est homo probus, si quis hoc de philosopho dicat, et rursus verum est quoniam ƿ est homo turpis, si quis hoc de Sulla diceret, verum est utrumque, et quoniam est homo probus et quoniam est homo turpis. Sed qui turpis est, probus non est: simul igitur verum est dicere quoniam EST HOMO PROBUS ET NON EST HOMO PROBUS. Sed videbitur fortasse aliquid sibi dixisse contrarium et difficilior procedit ostensio, quae per huiusmodi exempla proponitur, quae contraria esse videantur. Albus enim et niger et probus et turpis contraria sunt et fortasse dubitet quidam, utrum uno tempore contraria haec in aliquibus valeant reperiri. Sed adiecit exemplum aliud, quod cum contrarium non sit, tamen ex eo sicut in contrariis quoque negatio procreatur: ut si quis dicat: Est homo probus  et alius dicat: Fit homo probus  si quis vel alio docente vel se ipso corrigente aliqua disciplina rationis eniteat. Nihil ergo contrarium habet esse probum et fieri probum; neque enim ita contrarium est, ut esse hominem probum et esse hominem turpem. Quare si nihil habet contrarium, dubium non est quin simul esse possint. Sed quod fit nondum est adhuc cum fit: quare nondum est probus qui fit probus. Sed verum erat dicere cum eo quod est: Est probus homo  quoniam fit probus homo. Sed qui fit probus homo, non est probus homo: verum est igitur dicere simul, quoniam est probus homo et non est probus homo, licet non invalida exempla sint posita de contrariis. Nihil enim prohibet uno tempore contraria aliis atque aliis inesse subiectis. Quocirca constat indefinitas per id quod in exemplis supra proposuit simul aliquotiens veras videri et non semper inter se verum falsumque partiri. Quod vero ait: VIDEBITUR AUTEM SUBITO INCONVENIENS ESSE, IDCIRCO ƿ QUONIAM VIDETUR SIGNIFICARE NON EST HOMO ALBUS, SIMUL ETIAM QUONIAM NEMO HOMO ALBUS EST, huiusmodi est: dixit enim propositionem affirmationis eam quae dicit: Est homo albus  veram posse esse cum ea quae dicit: Non est homo albus  Nunc hoc notat: videtur, inquit, aliquotiens inconveniens esse et incongruum dicere eam quae dicit: Est homo albus  et eam quae est: Non est homo albus  simul veras esse posse, idcirco quod ea quae est: Non est homo albus  emittit imaginationem quandam quod significet quoniam nullus homo albus est. Videtur enim negatio huiusmodi, quae est: Non est homo albus  illud quoque significare simul quoniam nullus homo albus est, ut si quis dixerit: Non est homo albus  hoc eum dixisse putandum sit, quoniam nullus homo albus est. HOC AUTEM, inquit, id est "Non est homo albus" et rursus "Nullus homo albus est", NEQUE IDEM SIGNIFICAT neque semper simul sunt. Nam qui dicit: Nullus homo albus est  universalitatem determinans negationem de universalitate proponit, qui vero dicit: Non est homo albus  non omnino de tota universalitate negat sed ei tantum sufficit de particularitate negasse. Atque ea quae est: Nullus homo albus est  si unus homo albus fuerit, falsa est, ea vero quae dicit: Non est homo albus  etiam si unus homo albus non fuerit, vera est. Quare non significant idem. Dico autem, quoniam nec omnino, quotienscumque dictum fuerit: Non est homo albus  mox significat quoniam nullus homo albus est. Nam cum dico: Nullus homo albus est  haec eadem significat quoniam non est homo albus (universalis enim intra se continet indefinitam): ƿ cum autem dicimus: Non est homo albus  non omnino significat nullus homo albus est, indefinita enim non intra se continet universalem. Superius namque monstravimus, quod indefinitae vim particularium optinerent. Quare si, cum est universalis negatio, est indefinita negatio, cum vero est indefinita negatio, non omnino est universalis negatio, non convertitur secundum subsistendi consequentiam. Quare non sunt simul. Quae enim non convertuntur, simul non sunt, ut nos Praedicamentorum liber edocuit. Quare neque idem significant negationes: Non est homo albus Nullus homo albus est  neque simul sunt, quoniam non convertuntur ad consequentiam subsistendi. Syrianus tamen nititur indefinitam negationem vim definitae optinere negationis ostendere. Hoc multis probare nititur argumentis Aristotele maxime reclamante. Nec hoc tantum suis sed Platonicis quoque Aristotelicisque rationibus probare contendit: eam quae dicit: Non est homo iustus  huiusmodi esse qualis est ea quae dicit: Nullus homo iustus est  Sed nos auctoritati Aristotelicae seruientes id quod ab illo veraciter dicitur approbamus. Nam quod Syrianus dicit indefinitam quidem affirmationem particularis optinere vim, indefinitam vero negationem universalis, quam mendaciter diceretur quamque utraeque in particularibus rectissime proponerentur, et supra monstravimus et in his libris quos de categoricis syllogismis composuimus in primo libro diligenter expressimus. Nunc nobis ipse quoque Aristoteles testis est et Syrianus facillima ratione conuincitur, quod in Analyticis quoque ex duabus indefinitis dicit non posse colligi syllogismum ƿ cum ex affirmativa particulari et negativa universali particularis negativa possit esse collectio. Quod si indefinitae affirmatio et negatio et negationis universalis et particularis affirmationis vim optinerent, numquam diceret Aristoteles has propositiones non colligere syllogismum. Sed illud verius est, quoniam ex duabus particularibus nihil in qualibet propositionum complexione colligitur, quod in his propositionibus quae indefinitae sunt nihil colligi dixit, quia particularium vim propositiones indefinitas arbitratus est optinere. Quare multis modis Syriani argumenta franguntur. Sed nos expositionis cursum ad sequentia convertamus. MANIFESTUM EST AUTEM QUONIAM UNA NEGATIO UNIUS AFFIRMATIONIS EST; HOC ENIM IDEM OPORTET NEGARE NEGATIONEM, QUOD AFFIRMAVIT AFFIRMATIO, ET DE EODEM, VEL DE ALIQUO SINGULARIUM VEL DE ALIQUO UNIVERSALIUM, VEL UNIVERSALITER VEL NON UNIVERSALITER. DICO AUTEM UT EST SOCRATES ALBUS, NON EST SOCRATES ALBUS. SI AUTEM ALIUD ALIQUID VEL DE ALIO IDEM, NON OPPOSITA SED ERIT AB EA DIVERSA. HUIC VERO QUAE EST OMNIS HOMO ALBUS EST ILLA QUAE EST NON OMNIS HOMO ALBUS EST, ILLI VERO QUAE EST ALIQUI HOMO ALBUS EST ILLA QUAE EST NULLUS HOMO ALBUS EST, ILLI AUTEM QUAE EST EST HOMO ALBUS ILLA QUAE EST NON EST HOMO ALBUS. Hinc quoque apparet affirmationem indefinitam et ƿ indefinitam negationem non semper unam in veritate aliam in falsitate consistere. Atque hinc docetur indefinitam negationem non idem valere, quod universalis negatio potest, et est alia universalis, alia indefinita negatio. Nam si unicuique affirmationi una negatio videtur opponi cumque diversae sint affirmatio quae dicit: Est homo albus  et ea quae dicit: Est quidam homo albus  diversas quoque habebunt in negationibus enuntiationes. Et illa quidem quae indefinita est affirmatio habebit indefinitam negationem, ut ea quae dicit: Est homo albus  huic opponitur: Non est homo albus  ea vero quae dicit: Est quidam homo albus  negationem habebit oppositam eam quae dicit: Nullus homo albus est  Quare si particularis affirmatio definita et rursus affirmatio indefinita a se ipsae diversae sunt, illud verum est oppositas quoque contradictorie negationes habere dissimiles. Quare ea quae est: Nullus homo iustus est  diversa est ab ea quae dicit: Homo iustus non est  Atque hoc nunc Aristoteles exsequitur: ait enim unam semper negationem contra unam affirmationem posse constitui. Et eius causam conatur ostendere, quod omnis negatio eosdem terminos habet in enuntiatione sed enuntiandi modo diversa est. Nam quod ponit affirmatio idem aufert negatio et quod illa praedicatum subiecto iungit hoc illa dividit atque disiungit. Quare si idem praedicatum idem subiectum in negatione est, quod affirmatio ante posuerat, non est dubium quin unius affirmationis una negatio videatur. Nam si duae sint, aut subiectum altera mutatura est aut praedicatum. Sed quaecumque sunt huiusmodi, non sunt oppositae. Hoc enim est quod ait: SI AUTEM ALIUD ALIQUID VEL ƿ DE ALIO IDEM, NON OPPOSITA SED ERIT AB EA DIVERSA. Sensus enim huiusmodi est: si negatio aliud aliquid praedicando neget quam in affirmatione fuit (ut si sit affirmatio "Est homo albus", negatio dicat "Non est homo iustus", aliud praedicavit in negatione quam in affirmatione fuerat constitlltum) vel si de alio subiecto quam in affirmatione fuerat idem quod in affirmatione fuit dixerit praedicatum (ut si affirmatio sit "Est homo iustus", negatio respondeat "Non est leo iustus", idem praedicatum est, subiecta diversa sunt): si ergo vel aliud quiddam praedicet in enuntiatione propositio vel de alio subiecto idem praedicet quod affirmatio ante posuerat, non erunt illa affirmatio negatioque oppositae sed tantum a se diversae; neque enim se perimunt. Et hanc rem demonstrativam addidit et quae esset argumentum unius affirmationis praeter unam negationem esse non posse, sive in singularibus, ut in eo quod ipse dicit exemplo: EST SOCRATES ALBUS, NON EST SOCRATES ALBUS, sive in universalibus universaliter praedicatis. Cum his particulares in oppositione contradictorie constituuntur, ut in universali universaliter affirmativa: Omnis homo albus est  in universali particulariter negativa praedicetur: Non omnis homo albus est  illi vero quae est in universali particulariter affirmativa: Quidam homo albus est  opponatur in universali universaliter propositio negativa: Nullus homo albus est  illi vero quae in universali non universaliter affirmativa est: Est homo albus  illa quae in universali non universaliter negativa est: Non est homo albus  ut quod ait vel de aliquo singularium ad haec exempla pertineat: EST SOCRATES ALBUS, NON EST SOCRATES ƿ ALBUS; quod autem secutus est VEL DE ALIQUO UNIVERSALIUM, VEL UNIVERSALITER ad illa exempla dictum esse videatur quae sunt: OMNIS HOMO ALBUS EST, NON OMNIS HOMO ALBUS EST, ALIQUI HOMO ALBUS EST, NULLUS HOMO ALBUS EST; quod vero addidit VEL NON UNIVERSALITER scilicet in universalibus ad illa exempla rettulerit quae sunt: HOMO ALBUS EST, NON EST HOMO ALBUS. Hinc igitur omnia rursus brevissime repetit dicens: iam sese dixisse, quoniam uni negationi una affirmatio esset opposita et hoc non quolibet modo sed contradictorie, in quibus scilicet verum falsumque divideretur. Dixisse etiam commemorat, quae essent hae quas contradictorias nominaret. Dixit autem esse angulares, affirmativam universalem et negativam particularem, rursus affirmativam particularem et negativam universalem. Disserui quoque, inquit, ET QUONIAM ALIAE SUNT CONTRARIAE. Non enim eaedem sunt contrariae quae sunt contradictoriae. Contrariae enim sunt sibimet universalis affirmatio universalisque negatio. Exposui illud quoque, inquit, QUONIAM NON OMNIS VERA VEL FALSA CONTRADICTIO. Nunc contradictionem non illam proprie sed communiter de his dixit quae sibi sunt oppositae sive contrario modo sive subcontrario. Hae namque non semper verum inter se falsumque dividebant, ƿ ut una semper esset vera, alia falsa. Poterat enim fieri ut contrariae simul invenirentur falsae, subcontrariae simul verae. De his autem, quae proprie contradictoriae sunt, de his sequitur et se iam exposuisse commemorat, et quare una vera vel falsa est et quando. Idcirco enim affirmatio universalis particulari negationi vi contradictionis opponitur, quod in omnibus a se ipsae diversae sunt et qualitate et quantitate. Illa enim est affirmatio, illa negatio, universalis illa, illa particularis. Ideo ergo aut utraeque falsae aut utraeque verae inveniri non possunt. Quando autem ita fuerit, constat unam veram esse, aliam falsam. Atque hoc est quod ait: ET QUARE ET QUANDO VERA VEL FALSA, dictum esse scilicet memorans, quare oppositio et quando una semper vera sit, altera falsa: tunc utique quando angulariter constituuntur, idcirco quoniam et quantitate a se propositiones et qualitate diversae sunt. Nobis autem dicendum est, quando oppositiones contrariae vel subcontrariae aut utraeque illae simul falsae sint aut utraeque illae simul verae aut una falsa, alia rursus inveniatur vera. In contrariis enim si ea quae non sunt naturaliter praedicentur, [utraeque] ut albedo, quoniam naturaliter homini non est, utraeque falsae sunt quae albedinem praedicant. Falsum est enim: Omnis homo albus est  falsum est: Nullus homo albus est  Sed quando ambae falsae sunt, verae sunt subcontrariae, ut est: Quidam homo albus est Quidam homo albus non est  Quod si quid naturale praedicetur in contrariis, affirmatio vera est, falsa negatio, ut quoniam naturale est homini esse animal, vera est ea quae dicit: Omnis homo animal est  falsa quae dicit: Nullus ƿ homo animal est  Eodem quoque modo in subcontrariis vera est affirmatio, falsa negatio. Sin vero aliquid impossibile praedicetur, falsa affirmatio est, vera negatio, ut quoniam impossibile est hominem esse lapidem, si dicamus: Omnis homo lapis est  falsum est, Nullus homo lapis est  verum est. Eandem quoque retinet vim subcontrarii natura: affirmatio enim hic falsa est, vera negatio. UNA AUTEM EST AFFIRMATIO ET NEGATIO QUAE UNUM DE UNO SIGNIFICAT, VEL CUM SIT UNIVERSALE UNIVERSALITER VEL NON SIMILITER, UT OMNIS HOMO ALBUS EST, NON EST OMNIS HOMO ALBUS; EST HOMO ALBUS, NON EST HOMO ALBUS; NULLUS HOMO ALBUS EST, EST QUIDAM HOMO ALBUS, SI ALBUM UNUM SIGNIFICAT. Ea quae a nobis superius sunt diligenter exposita, illa nunc ipse clarius monstrat. Diximus namque unam propositionem esse quae unam quamlibet rem significaret et non plurimas, ita ut nec aequivocum subiectum haberet nec aequivocum praedicatum; una enim propositio sic fit. Nunc hoc dicit: una propositio est quae unam rem significat id est quae neque subiectum aequivocum habet nec praedicatum. Sive autem sit universalis affirmatio sive universalis negatio sive particularis affirmatio sive particularis negatio sive indefinitae utraeque sive contra se angulariter ponantur: una illa propositio est, quae unam rem in affirmatione vel negatione significat. Sed hic quaestio est, quemadmodum universalis affirmatio unam rem significare ƿ possit, cum ipsa universalitas non de uno sed de pluribus praedicetur. Nam cum dico: Omnis homo albus est  singulos homines qui plures sunt significans multa in ipsa affirmationis praedicatione designo. Quocirca nulla erit affirmatio vel negatio universalis, quae unam rem significare possit, idcirco quod ipsa universalitas de pluribus (ut dictum est) individuis praedicatur. Sed ad hoc respondemus: cum universale quiddam dicitur, ad unam quodammodo collectionem totius propositionis ordo perducitur et eius non ad particularitatem sed ad universalitatem quae est una qualitas applicatur: ut cum dicimus omnis homo iustus est, non tunc singulos intellegimus sed ad unam humanitatem quidquid de homine dictum est ducitur. Quare sive sit universalis affirmatio sive universalis negatio vel in singularibus, potest fieri ut hae unae sint, si una significatione teneantur. Atque hoc est quod ait eas propositiones quas supra proposuit, quae sunt OMNIS HOMO ALBUS EST, NON EST OMNIS HOMO ALBUS; HOMO ALBUS EST, NON EST HOMO ALBUS; NULLUS HOMO ALBUS EST, EST QUIDAM HOMO ALBUS, unas videri, SI ALBUM, inquit, UNUM SIGNIFICAT. Si enim album quod praedicatur multa significet vel si homo quod subiectum est non unum, non est una affirmatio nec una negatio. Hoc autem in sequentibus clarius monstrat dicens: SIN VERO DUOBUS UNUM NOMEN EST POSITUM, EX QUIBUS NON EST UNUM, NON EST UNA AFFIRMATIO, UT SI. QUIS PONAT NOMEN TUNICA HOMINI ƿ ET EQUO, EST TUNICA ALBA HAEC NON EST UNA AFFIRMATIO NEC NEGATIO UNA. Sensus huiusmodi est: si una res plura significet, ex quibus multis unum effici possit, illa affirmatio, in qua illud nomen vel praedicatur vel subicitur, multa non significat, ut in eo quod est homo. Quod dicimus homo significat animal, significat rationale, significat mortale; sed ex his quae multa significat unum potest effici, quod est animal rationale mortale. Quare hoc nomen homo licet plura sint quae significet, tamen quoniam iuncta in unum quodammodo veniunt corpus et unum quiddam ex se iuncta perficiunt, cum ita dictum fuerit, quasi ut ex his quae significat unum aliquid fiat, unum quod tota illa iuncta perficiunt nomen illud significare manifestum est. Atque hoc est quod ait: SIN VERO DUOBUS UNUM NOMEN EST POSITUM, EX QUIBUS NON EST UNUM, non esse unam affirmationem. Si enim talia quilibet sermo plura significet, ex quibus iunctis unum effici nequeat corpus, nec possint ea quae significantur uno illo nomine in unam speciem substantiae convenire, non est illa una affirmatio. Quale autem nomen sit quod positum unam affirmationem non facit, idcirco quod plura significet ex quibus unum fieri non possit, exempli sollertissima virtute monstravit dicens: UT SI QUIS PONAT NOMEN TUNICA HOMINI ET EQUO, EST TUNICA ALBA HAEC NON EST UNA AFFIRMATIO NEC NEGATIO UNA. NIHIL ENIM HOC DIFFERT DICERE QUAM EST EQUUS ET HOMO ALBUS. HOC AUTEM NIHIL DIFFERT QUAM DICERE EST EQUUS ALBUS ET EST HOMO ALBUS. Si quis ponat homini et equo nomen tunica, inquit, et in propositione nomen hoc ponitur, illa propositio non est una sed multiplex. Nam si verbi gratia tunica homo atque equus dicatur, ut, cum dicit aliquis tunicam, aut equum designet aut hominem: si quis dicat in propositione sic: Tunica alba est  non est una affirmatio. Quod enim dicit: Tunica alba est  huiusmodi est quasi si dicam "Homo et equus albus est". Tunica enim equum atque hominem significatione monstravit. Quod vero dicit: Homo atque equus albus est  nihil differt tamquam si dicat: Equus albus est Homo albus est  Sed hae duae sunt propositiones et non similes, in his enim subiecta diversa sunt. Quocirca si hae affirmationes duae sunt, duplex quoque illa est affirmatio, quae dicit homo atque equus albus est. Quod si haec rursus duplex est, quoniam equum atque hominem tunicam significare propositum est, cum dicimus "Tunica alba est" non unum sed plura significat. Quocirca si ea affirmatio quae multa designat non est una, haec quoque affirmatio una non erit, cuius aut praedicatio aequivoca fuerit aut subiectum. Atque hoc est quod ait: SI ERGO HAE MULTA SIGNIFICANT ET SUNT PLURES, MANIFESTUM EST QUONIAM ET PRIMA MULTA ƿ VEL NIHIL SIGNIFICAT; NEQUE ENIM EST ALIQUIS HOMO EQUUS. Quod si, inquit, est equus albus et est homo albus multa significant, illa quoque prima propositio, quae est est tunica alba, unde hae fluxerunt, multa designat: aut si quis dicat non eam multa significare, concedit profecto nihil omnino propositionis ipsius significatione monstrari. Tunc enim nomen unum multa significans in unam significationem poterat convenire, quotiens ex his quae significat una posset coniungi constituique substantia, ut in eo quod supra proposui, cum homo animal rationale et mortale significat, quae in unum possunt iuncta congruere. Nunc autem si tunica hominem equumque significat, multa designat sed ea ipsa in unum corpus non veniunt. Neque enim fieri potest ut aliqui homo equus sit. Quare aut multa significat, quod verum est, aut si quis contendat non eam multa significare sed quiddam ex his quae significat iunctum, quoniam nihil est quod ex equo et homine coniungatur, nihil omnino significat. Hoc est enim quod dixit NEQUE ENIM EST ALIQUIS HOMO EQUUS, et hoc sub uno legendum est, non discrete pronuntiandum homo et rursus equus sed homo equus, ut ex his iunctis appareat nihil omnino posse constitui. Cur autem hoc dixerit, sequens monstrat oratio. Si enim ita facienda est oppositio, ut contra affirmationem huiusmodi opponatur ƿ negatio, quae in oppositione verum falsumque dividat, ut una vera, alia falsa sit, unam oportet esse affirmationem et uuam negationem, quod contingit, si neque subiectum neque praedicatum multa significet. Quod si plura designet et sit aequivocum, non erit in huiusmodi propositionibus una semper vera, altera falsa. Herminus vero sic sentit quod ait Aristoteles: SIN VERO DUOBUS UNUM NOMEN EST POSITUM, EX QUIBUS NON EST UNUM, NON EST UNA AFFIRMATIO: ut in eo, inquit, quod est homo gressibilis est, quoniam quod dicimus gressibile potest et bipes esse et quadrupes et multipes animal demonstrari: ex his, inquit, omnibus unum fit, quod est pedes habens: ista, inquit, huiusmodi affirmatio non multa significat. Sed sententiam Aristotelis omnino non sequitur. Neque enim ex his omnibus unum fit nec quadrupes et bipes et multipes pedem habere faciunt. Hic enim numerus pedum, non pedum constitutio est. Quare Herminus praetermittendus est. Huic autem expositioni quam supra disserui et Aspasius et Porphyrius et Alexander in his quos in hunc librum ediderunt commentariis consenserunt. Sed ne diutius nobis Aristotelis exemplum caliginis obscuritatem ferat, hoc in aliquo noto exemplo vocabuloque videndum est. Cum enim dicimus: Aiax se peremit, et Telamonis Aiacem filium et Oileum demonstrat, ex quibus duobus unum fieri aliquid non potest. Ex duobus enim individuis nihil omnimodis iungitur. ƿ Quare huiusmodi propositio multa significat. Sed haec hactenus. Nunc autem determinat haec, quae de propositionibus supra iam dixerat, non de omni tempore sed de solis tantum praeterito et praesenti, quemadmodum se in veritate et in falsitate habeant, disseruisse. In futuris vero non idem est quale in praeterito praesentique in propositione iudicium, idcirco quod iam vel cum contigit vel cum est definita veritas et falsitas in propositionibus invenitur. Ut cum dico: Brutus consulatum primus instituit sub rege Tarquinio  dicat alius: Brutus consulatum non primus instituit sub rege Tarquinio  hic una vera est, una falsa, et iam affirmatio definite vera est, definite falsa negatio rursus in praesenti cum dicimus: Vernum tempus est Vernum tempus non est  si hoc verno tempore dictum sit, affirmatio vera est et definite vera, negatio falsa est et definite falsa. Quod si hoc autumno dictum sit, definite falsa affirmatio et definite vera negatio, idcirco quod sive in praeterito sive in praesenti veritas affirmationis negationisue iam contigit. In futuro vero non eodem modo sese habet. Ut cum dicimus: Gothos Franci superabunt  si quis negat: Gothos Franci non superabunt  una quidem vera est, una falsa sed quae vera quae falsa ante exitum nullus agnoscit. Atque hoc est quod ait: IN HIS ERGO QUAE SUNT ET FACTA SUNT NECESSE EST AFFIRMATIONEM VEL NEGATIONEM VERAM ƿ VEL FALSAM ESSE, IN UNIVERSALIBUS QUIDEM UNIVERSALITER SEMPER HANC QUIDEM VERAM, ILLAM VERO FALSAM, ET IN HIS QUAE SUNT SINGULARIA, QUEMADMODUM DICTUM EST ut non modo una semper vera sit, altera falsa in tota contradictione sed illud quoque habeat, ut in una qualibet definite veritas aut falsitas reperiatur: ita ut in his singularibus veritas et falsitas in propositionibus dividatur, in universalibus autem, si his particularitates opponantur (quemadmodum dictum est) unam necesse est veram esse, alteram falsam sed definita propositionum veritate vel falsitate, sicut supra disserui. Quare in sequentibus quaedam de futuris tractanda sunt et quoniam maius opus est (quam hoc breviter dici possit viderimus) et nos secundi voluminis seriem longius extraximus, hoc loco fastidiosam longitudinem terminemus.  Ea quae huius libri series continebit altioris paene tractatus sunt quam ut in logica disciplina conveniat disputari sed quoniam (ut saepe dictum est) orationibus sensa proferuntur, quibus subiectas res esse ƿ manifestum est, non est dubium quin quod in rebus sit idem saepe transferatur ad voces. Quare recte mihi consilium fuit subtilissimas Aristotelis sententias gemino ordine commentationis aperire. Nam quod prior tenet editio, ingredientibus ad haec altiora et subtiliora quandam quodammodo faciliorem semitam parat; quod autem secunda editio in patefaciendis subtilibus sententiis elaborat, hoc studio doctrinaque provectis legendum discendumque proponitur. Quare prius quaedam pauca dicenda sunt, quatenus ea de quibus postea tractaturi sumus haec ipsa legentibus non videantur ignota. Categoricas propositiones Graeci vocant, quae sine aliqua conditione positionis promuntur, ut est dies est, sol est, homo est, homo iustus est, sol calet et caetera quae sine alicuius conditionis nodo atque ligamine proponuntur. Sunt autem conditionales propositiones huiusmodi: Si dies est, lux est  quas Graeci hypotheticas vocant. Conditionales autem dicuntur, quod talis quaedam conditio proponitur ut dicatur, si hoc est, illud est. Et illas quidem quas categoricas Graeci nominant, Latini praedicativas dicere possumus. Nam si categoria praedicamentum est, cur non quoque categoricae propositiones praedicativae dicuntur? Harum autem quaedam sunt quae cum sempiterna significent, sicut hae res quas significant semper sunt et numquam a propria natura discedunt, ita quoque ipsae propositiones immutabili significatione sunt: ut si quis dicat: Deus est Deus immortalis est  hae namque propositiones sicut de immortalibus dicuntur, ita ƿ quoque sempiternam habent et necessariam significationem. Nec hoc in unius temporis natura perspicitur sed in omnium. Nam cum dicimus: Deus immortalis est  vel: Immortalis fuit  vel: Immortalis erit  a propria significationis necessitate nil discrepat. Necessarias autem propositiones vocamus, in quibus id quod dicitur aut fuisse aut esse aut certe futurum esse necesse est evenire. Et hae quidem quae sempiterna significant sempiternae necessitatis sunt. Nam etiam si in his non sit manifesta veritatis natura, nil tamen prohibet fixam esse necessitatis in natura constantiam, ut si nobis ignotum est, utrum paria sint astra an imparia, non tamen idcirco poterit evenire ut nec paria nec imparia videantur sed sine ulla dubitatione aut paria sunt aut imparia. Omnis enim multitudo horum alterum retinet in natura. Quocirca etiam in his, si quis dicat: Astra paria sunt  aliusque respondeat: Astra paria non sunt  vel si quis dicat: Astra imparia sunt  aliusque respondeat: Astra imparia non sunt  unus horum verum ex necessitate proponit, quod, inquam, si id quod quilibet horum verum dixerit nobis ignotum est, necesse est tamen immutabiliter esse quod dicitur. Atque hae quidem sunt immutabiliter necessariae propositiones. Aliae vero sunt, quae non sempiterna significantes tamen et ipsae sunt necessariae, quousque illa subiecta sunt de quibus propositio aliquid affirmat aut negat. Ut cum dico: Homo mortalis est  quamdiu homo est tamdiu hominem mortalem esse necesse est. Nam si quis dicat: Ignis calidus est  ƿquamdiu est ignis tamdiu ex necessitate vera est propositio. Aliae vero sunt, quae a natura necessitatis recedunt et quaedam tantum contingentia significant sed haec aut aequaliter se ad affirmationem negationemque habentia aut ad unum frequentius vergentia. Et aequaliter quidem se habent, ut si quis dicat hodie me esse lauandum, hodie me non esse lauandum. Nihil enim magis vel affirmatio fiet aut negatio, utraeque enim aequaliter necessariae non sunt. Illae vero quae plus ad alteram partem vergunt huiusmodi sunt, ut si quis dicat hominem in senecta canescere, hominem in senecta non canescere: fit quidem frequentius ut canescat, non tamen interclusum est, ut non canescat. Praedicativarum autem propositionum natura ex rerum veritate et falsitate colligitur. Quemadmodum enim sese res habent, ita sese propositiones habebunt, quae res significant. Nam si in se res ullam retinent necessitatem, propositiones quoque necessariae sunt; sin vero tantum inesse significent -- ut si quis dicat: Homo ambulat  homini ambulationem inesse monstravit -- praeter aliquam necessitatem sunt tantum inesse significantes omni uacuae necessitate. Quod si res impossibiles sunt, propositiones quae illas res demonstrant impossibiles nominantur; sin vero res contingenter venientes atque abeuntes, quae illas prodit contingens propositio nuncupatur. Quoniam autem temporum alia sunt futura, alia praesentia, alia vero praeterita, res quoque subiectae temporibus his quoque temporum diversitatibus variae sunt. Aliae enim praesentis temporis sunt, aliae ƿ futuri, aliae praeteriti. Eodem quoque modo propositiones alias praeteriti temporis significatio tenet, ut cum dico Graeci Troiam euertere; aliae praesentis, ut Francorum Gothorumque pugna committitur; aliae futuri, ut Persae et Graeci bella moturi sunt. Et de praeteritis quidem et de praesentibus, ut res ipsae, stabiles sunt et definitae. Nam quod factum est, non est non factum, et quod non est factum, nondum factum est. Idcirco de eo quod factum est verum est dicere definite, quoniam factum est, falsum est dicere, quoniam factum non est. Rursus de eo quod factum non est verum est dicere, quoniam factum non est, falsum est, quoniam factum est. Et de praesenti quoque. Quod fit definitam habet naturam in eo quod fit, definitam quoque in propositionibus veritatem falsitatemque habere necesse est. Nam quod fit definite verum est dicere quoniam fit, falsum quoniam non fit. Quod non fit verum est dicere non fieri, falsum fieri. De definitione ergo propositionum praeteriti vel praesentis supra iam dictum est. Nunc vero ad illarum propositionum veritatem falsitatemque disputationis ordinem vertit, quae in futuro dicuntur quaeque sunt contingentia. Solet autem futura vocare, ƿ quae eadem contingentia dicere consuevit. Contingens autem secundum Aristotelicam sententiam est, quodcumque aut casus fert aut ex libero cuiuslibet arbitrio et propria voluntate venit aut facilitate naturae in utramque partem redire possibile est, ut fiat scilicet et non fiat. Haec ergo in praeteritum et praesens quidem definitum et constitutum habent eventum. Quae enim evenerunt non evenisse non possum et quae nunc fiunt ut nunc non fiant, cum fiunt, fieri non potest. In his autem, quae in futuro sunt et contingentia sunt, et fieri potest aliquid et non fieri. Sed quoniam tres supra modos proposuimus contingentis, de quibus melius in physicis tractavimus, singulorum subdamus exempla. Si hesterno domo egressus inveni amicum, quem in animo habebam quaerere, non tamen tunc quaerebam, ut non invenirem quem inveni antequam invenirem fieri poterat, cum autem inveni vel postquam invent, ut non invenissem fieri non potest. Rursus si ipse sponte praeterita nocte in agrum profectus sum, antequam hoc fieret, ut non proficiscerer fieri poterat, postquam profectus sum vel cum profectus sum, ut id non fieret quod fiebat aut non factum esset quod erat factum, fieri non valebat. Amplius possibile est scindi hanc qua uestior tunicam: si hesterno die scissa est, cum scindebatur aut posiquam scissa est, ut non scinderetur ƿ aut non esset scissa, fieri nequibat, ante vero quam scinderetur, fieri poterat ut non scinderetur. Perspicuum ergo in praesentibus atque praeteritis vel earundem rerum quae sunt contingentes definitum constitutumque esse eventum. In futuris autem unum quidem quodlibet duorum fieri posse, unum vero definitum non esse sed in utramque partem vergere et aut hoc quidem aut illud ex necessitate evenire, ut autem hoc quodlibet definite vel quodlibet aliud definite, fieri non posse. Quae enim contingentia sunt, in utraque parte contingunt. Quod autem dico tale est: egredientem me hodie domo amicum invenire aut non invenire necesse est (in omnibus enim aut affirmatio est aut negatio) sed invenire sine dubio definite aut certe si hoc non est rursus definite non invenire, quemadmodum hesterno die, quo amicum egrediens inveni (definitum est autem, quod non est verum me non invenisse), non eodem modo in his quae sunt contingentia et future sed tantum aut hoc quidem aut illud est et hoc ex necessitate, ut autem una res vel quilibet unus eventus definitus et iam quasi certus sit, fieri non potest. Et in hac re dissimiles sunt propositiones contingentium et futurorum his quae sunt praeteritorum vel praesentium. Nam cum similes sint in eo, quod in his aut affirmatio est aut negatio, ƿ sicut etiam in his quae sunt praeterita vel praesentia, in illo diversae sunt, quod in his quidem id est praeteritis et praesentibus rerum definitus eventus est, in futuris vero et contingentibus in definitus est et incertus, nec solum nobis ignorantibus sed naturae. Nam licet ignoremus nos, utrum astra paria sint an imparia, unum tamen quodlibet definite in natura stellarum esse manifestum est. Et hoc nobis quidem est ignoratum, naturae vero notissimum. Sed non ita hodie me visurum esse amicum aut non visurum nobis quidem quid eveniat ignoratum est, notum vero naturae. Non enim hoc naturaliter sed casu evenit. Quare huiusmodi propositiones non ad nostram sed ad naturae ipsius notitiam secundum incertum eventum et inconstantem veritatem atque mendacium derivabuntur. Talis enim est contingentis natura, ut in utraque parte vel aequaliter sese habeat, ut hodie me esse lauandum vel hodie me non esse lauandum, vel in una plus, minus in altera, ut hominem canescere senescentem vel hominem non canescere senescentem. Illud enim plus fit, illud minus. Sed nihil prohibet id quod rarius fit tamen fieri.De his ergo Aristotelica subtilitas disputatura primum a singularibus inchoans ad universalia tractatui viam pandit. Duobus enim modis contradictiones fiebant: aut in singularibus aut in universalibus universaliter praedicatis et his oppositis. Ingreditur autem ex his tribus quae supra iam dicta sunt: ex casu, ex libero ƿ arbitrio, ex possibilitate, quae omnia uno nomine utrumlibet vocavit, fingens scilicet nomen ad hoc, quod non unius et certi eventus ista sunt sed utriuslibet et quomodo contingit. Hoc autem monstrativum est naturae instabilis et ad utramque partem sine ullius rei obluctatione vergentis. Non autem oportet arbitrari illa esse utrumlibet et contingentium naturae, quaecumque nobis ignota sunt. Neque enim si nobis ignotum est a Persis ad Graecos missos legatos, idcirco missos esse incerti eventus est; nec si letale signum in aegrotantis facie medicina deprehendit, ut aliud esse non possit nisi ille moriatur, nobis autem ignotum sit propter artis imperitiam, idcirco illum aegrum esse moriturum utrumlibet et contingentis naturae esse iudicandum est sed illa sola talia sine dubio esse putanda sunt, quaecumque idcirco nobis ignota sunt, quod per propriam naturam qualem habeant eventum sciri non possunt, idcirco quoniam propria instabilitate naturae ad utraque verguntur, id est ad affirmationis et negationis eventum propria instabilitate atque inconstantia permutantur. Est autem inter philosophos disputatio de rerum quae fiunt causis, necessitatene omnia fiant an quaedam casu. Et in hoc Epicureis et Stoicis et Peripateticis nostris magna contentio est, quorum paulisper sententias explicemus. Peripatetici enim, quorum Aristoteles princeps est, et casum et liberi arbitrium indicii et necessitatem in rebus quae fiunt quaeque aguntur cum ƿ gravissima auctoritate tum apertissima ratione confirmant. Et casum quidem esse in physicis probaut: quotiens aliquid agitur et non id evenit, propter quod res illa coepta est quae agebatur, id quod evenit ex casu evenisse putandum est, ut casus quidem non sine aliqua actione sit, quotiens autem aliud quiddam evenit per actionem quae geritur quam speratur, illud evenisse casu Peripatetica probat auctoritas. Si quis enim terram fodiens vel scrobem demittens agri cultus causa thesaurum reperiat, casu ille thesaurus inventus est, non sine aliqua quidem actione (terra enim fossa est, cum thesaurus inventus est) sed non illa erat agentis intentio, ut thesaurus inveniretur. Ergo agenti aliquid homini, aliud tamen agenti res diversa successit. Hoc igitur ex casu evenire dicitur, quodcumque per quamlibet actionem evenit non propter eam rem coeptam, quae aliquid agenti successerit. Et hoc quidem in ipsa rerum natura est, ut non hoc nostra constaret ignorantia, ut idcirco quaedam casu esse viderentur, quod nobis ignota essent sed potius idcirco a nobis ignorarentur, quod haec in natura quaecumque casu fiunt nullam necessitatis constantiam aut providentiae modum tenerent. Stoici autem omnia quidem ex necessitate et providentia fieri putantes id quod ex casu fit non secundum ipsius fortunae naturam sed secundum nostram ignorantiam metiuntur. ƿ Id enim casu fieri putant, quod cum necessitate sit, tamen ab hominibus ignoretur. Et de libero quoque arbitrio eadem nobis paene illisque contentio est. Nos enim liberum arbitrium ponimus nullo extrinsecus cogente in id quod nobis faciendum vel non faciendum indicantibus perpendentibusque videatur, ad quam rem praesumpta prius cogitatione perficiendam et agendam venimus, ut id quod fit ex nobis et ex nostro iudicio principium sumat nullo extrinsecus aut violenter cogente aut impediente violenter. Stoici autem omnia necessitatibus dantes converso quodam ordine liberum voluntatis arbitrium custodire conantur. Dicunt enim naturaliter quidem animam habere quandam voluntatem, ad quam propria natura ipsius voluntatis impellitur, et sicut in corporibus inanimatis quaedam naturaliter gravia feruntur ad terram, levia sursum meant, et haec natura fieri nullus dubitet, ita quoque in hominibus et in caeteris animalibus voluntatem quidem naturalem esse cunctis, et quidquid fit a nobis secundum voluntatem quae in nobis naturalis est autumant, illud tamen addunt, quod ea velimus quae providentiae illius necessitas imperavit, ut sit quidem nobis voluntas concessa naturaliter et id quod facimus voluntate faciamus, quae scilicet in nobis est, ipsam tamen voluntatem illius providentiae necessitate constringi. Ita fieri quidem omnia ex necessitate, ƿ quod voluntas ipsa naturalis necessitatem sequatur fieri etiam quae facimus ex nobis, quod ipsa voluntas ex nobis est et secundum animalis naturam. Nos autem liberum voluntatis arbitrium non id dicimus quod quisque voluerit sed quod quisque iudicio et examinatione collegerit. Alioquin muta quoque animalia habebunt liberum voluntatis arbitrium. Illa enim videmus quaedam sponte refugere, quibusdam sponte concurrere. Quod si velle aliquid vel nolle hoc recte liberi arbitrii vocabulo teneretur, non solum hoc esset hominum sed caeterorum quoque animalium, quibus hanc liberi arbitrii potestatem abesse quis nesciat? Sed est liberum arbitrium, quod ipsa quoque vocabula produnt, liberum nobis de voluntate iudicium quotienscumque enim imaginationes quaedam concurrunt animo et voluntatem irritant, eas ratio perpendit et de his indicat, et quod ei melius videtur, cum arbitrio perpenderit et iudicatione collegerit, facit. Atque ideo quaedam dulcia et speciem utilitatis monstrantia spernimus, quaedam amara licet nolentes tamen fortiter sustinemus: adeo non in voluntate sed in iudicatione voluntatis liberum constat arbitrium et non in imaginatione sed in ipsius imaginationis perpensione consistit. Atque ideo quarundam actionum nos ipsi principia, non sequaces sumus. Hoc est enim uti ratione uti iudicatione. Omne enim commune nobis est cum caeteris animantibus, sola ratione disiungimur. Quod si sola etiam indicatione inter nos et ƿ caetera animalia distantia, cur dubitemus ratione uti hoc esse quod est uti iudicatione? Quam si quis ex rebus tollat, rationem hominis sustulerit, hominis ratione sublata nec ipsa quoque humanitas permanebit. Melius igitur nostri Peripatetici et casum in rebus ipsis fortuitum dantes et praeter ullam necesaitatem et liberum quoque arbitrium neque in necessitate neque in eo quod ex necessitate quidem non est, non tamen in nobis est ut casus sed in electione iudicationis et in voluntatis examinatione posuerunt. Et in eo autem quod possibile esse dicitur est quaedam inter Peripateticos et Stoicos dissensio, quam hoc modo paucis absolvimus. Illi enim definiunt possibile esse quod possit fieri, et quod fieri prohibetur non sit, hoc ad nostram possibilitatem scilicet referentes, ut quod nos possumus, id possibile dicerent, quod vero nobis impossibile esset, id possibile negarent. Peripatetici autem non in nobis hoc sed in ipsa natura posuerunt, ut quaedam ita essent possibilia fieri, ut essent possibilia non fieri, ut hunc calamum frangi quidem possibile est, etiam non frangi, et hoc non ad nostram possibilitatem referunt sed ad ipsius rei naturam. Cui sententiae contraria est illa quae dicit fato omnia fieri, cuius Stoici auctores sunt. Quod enim fato fit ex principalibus causis evenit sed si ita est, hoc quod non fiat non potest permutari. Nos ƿ autem dicimus ita quaedam esse possibilia fieri, ut eadem sint etiam non fieri possibilia, hoc nec ex necessitate nec ex possibilitate nostra metientes. His igitur expeditis illud addere sufficiat, haec Aristoteli fixa in sententia et disciplina retinenti facile fuisse contingentium propositionum modum de futuris ostendere: in utraque parte facere atque ideo determinatam eventus constantiam non habere. Quod ni ita esset, omma ex necessitate fieri crederentur, quod melius liquebit, cum ad ipsa Aristotelis verba venerimus. Non autem incommode neque incongrue Aristoteles de rebus altioribus et fortasse non pertinentibus ad artem logicam disputationem transtulit, cum de propositionibus loqueretur. Neque enim esset rectitudinem et significantiam propositionum constituere, nisi hanc ex rebus ita esse probavisset. Praedicativae enim propositiones (ut dictum est) non in sermonibus neque in complexione praedicationum sed in rerum significatione consistuut. Quare omnibus quae praedicenda erant explicitis ad ipsius Aristotelis sententias aperiendas enodandasque perveniamus. IN HIS ERGO QUAE SUNT ET FACTA SUNT NECESSE EST AFFIRMATIONEM VEL NEGATIONEM VERAM VEL FALSAM ESSE, IN UNIVERSALIBUS QUIDEM UNIVERSALITER SEMPER HANC QUIDEM VERAM, NAM VERO FALSAM, ET IN HIS QUAE SUNT SINGULARIA, QUEMADMODUM DICTUM EST. IN HIS VERO QUAE IN UNIVERSALIBUS NON UNIVERSALITER DICUNTUR, NON EST NECESSE; DICTUM AUTEM EST ET DE HIS. Categoricas propositiones quae praedicativae Latine possint nominari (ut supra iam diximus) ex rebus quas ipsae propositiones significant integra ratiocinandi norma diiudicat. Illae namque quas hypotheticas vel conditionales vocamus ex ipsa conditione vim propriam trahunt, non ex his quae significant. Cum enim dico: Si homo est, animal est  et: Si lapis est, animal non est  illud est consequens, illud repugnans. Quare ex consequentia et repugnantia propositionum tota in propositione vis vertitur. Unde fit ut non significatio sed conditio proposita hypotheticarum enuntiationum vim naturamque constituat: praedicativae propositiones (ut dictum est) ex rebus principaliter substantiam sumunt. Atque ideo quoniam quaedam res sunt praesentis temporis, quaedam praeteriti, sicut eventus ipse rerum praesentis temporis vel praeteriti certus est, ita quoque praedicativarum propositionum de praeteritis et praesentibus certa veritas falsitasque est erat autem contradictionis modus duplex: aut enim universalis particularibus angulariter opponebatur aut singularis significatio affirmativa singularem negationem contradictoria oppositione peremerat. Et in his una vera semper, falsa altera reperiebatur. In his autem quae essent indefinitae non necesse erat unam veram esse, alteram falsam. Sed in his, in quibus veritas et falsitas dividebatur, in his non solum una vera est semper, altera semper falsa, in praeterito scilicet et praesenti sed etiam una certam et definitam veritatem retinet, certam et definitam altera ƿ falsitatem. In his autem quae sunt in futuro, si necessariae quidem propositiones sunt, licet et secundum futurum tempus dicantur, necesse est tamen non modo unam veram esse, alteram falsam sed etiam unam definite veram, definite alteram falsam, ut cum dico: Sol hoc anno verno tempore in arietem venturus est  si hoc alius neget, non solum una vera est, altera falsa sed etiam vera est in hoc affirmatio definite falsa negatio. Sed Aristoteles non solet illa futura dicere quae sunt necessaria sed potius quae sunt contingentia. Contingentia autem sunt (ut supra iam diximus) quaecumque vel ad esse vel ad non esse aequaliter sese habent, et sicut ipsa indefinitum habent esse et non esse, ita quoque de his affirmationes indefinitam habent veritatem vel falsitatem, cum una semper vera sit, semper altera falsa sed quae vera quaeue falsa sit, nondum in contingentibus notum est. Nam sicut quae sunt necessaria esse, in his esse definitum est, quae autem sunt impossibilia esse, in his non esse definitum est, ita quae et possunt esse et possunt non esse, in his neque esse neque non esse est definitum sed veritas et falsitas ex eo quod est esse rei et ex eo quod est non esse rei sumitur. Nam si sit quod dicitur, verum est, si non sit quod dicitur, falsum est. Igitur in contingentibus et futuris sicut ipsum esse et non esse instabile est, esse tamen aut non esse necesse est, ita quoque in affirmationibus contingentia ipsa prodentibus veritas quidem vel falsitas in incerto est (quae enim vera sit, quae falsa secundum ƿ ipsarum propositionum naturam ignoratur), necesse est tamen unam veram esse, alteram falsam. Porphyrius tamen quaedam de Stoica dialectica permiscet: quae cum Latinis auribus nota non sit, nec hoc ipsum quod in quaestionem venit agnoscitur atque ideo illa studio praetermittemus. IN SINGULARIBUS VERO ET FUTURIS NON SIMILITER. NAM SI OMNIS AFFIRMATIO VEL NEGATIO VERA VEL FALSA EST, ET OMNE NECESSE EST VEL ESSE VEL NON ESSE. SI HIC QUIDEM DICAT FUTURUM ALIQUID, ILLE VERO NON DICAT HOC IDEM IPSUM, MANIFESTUM EST, QUONIAM NECESSE EST VERUM DICERE ALTERUM IPSORUM, SI OMNIS AFFIRMATIO VERA VEL FALSA. UTRAQUE ENIM NON ERUNT SIMUL IN TALIBUS. NAM SI VERUM EST DICERE, QUONIAM ALBUM VEL NON ALBUM EST, NECESSE EST ESSE ALBUM VEL NON ALBUM, ET SI EST ALBUM VEL NON ALBUM, VERUM EST VEL AFFIRMARE VEL NEGARE; ET SI NON EST, MENTITUR, ET SI MENTITUR, NON EST. QUARE NECESSE EST AUT AFFIRMATIONEM AUT NEGATIONEM VERAM ESSE. NIHIL IGITUR NEQUE EST NEQUE FIT NEC A CASU NEC UTRUMLIBET NEC ERIT NECNON ERIT SED EX NECESSITATE OMNIA ET NON UTRUMLIBET. AUT ENIM QUI DICIT verUS EST AUT QUI NEGAT. SIMILITER ENIM VEL FIERET VEL NON FIERET; UTRUMLIBET ENIM NIHIL MAGIS SIC VEL NON SIC SE HABET AUT HABEBIT. AMPLIUS SI EST ALBUM NUNC, VERUM ERAT DICERE PRIMO QUONIAM LERIT ALBUM, QUARE SEMPER VERUM ƿ FUIT DICERE QUODLIBET EORUM QUAE FACTA SUNT, QUONIAM ERIT. QUOD SI SEMPER VERUM EST DICERE QUONIAM EST VEL ERIT;, NON POTEST HOC NON ESSE NECNON FUTURUM ESSE. QUOD AUTEM NON POTEST NON FIERI, IMPOSSIBILE EST NON FIERI; QUOD AUTEM IMPOSSIBILE EST NON FIERI, NECESSE EST FIERI. OMNIA ERGO QUAE FUTURE SUNT NECESSE EST FIERI. NIHIL IGITUR UTRUMLIBET NEQUE A CASU ERIT; NAM SI A CASU, NON EX NECESSITATE. Geminas esse contradictiones in propositionibus supra iam dictum est et nunc quoque commemoratum in quibus necesse est unam veram esse, alteram falsam. Sed ea quae dicentur de futuris et contingentibus melius intellegentur, si de his contingentibus loquamur, quae in singular) contradictione proveniunt. Est enim universalium angularis contradictio in contmgentibus huiusmodi: Cras omnes Athenienses bello navali pugnaturi sunt Cras non omnes Athenienses bello navali pugnaturi sunt  In singularibus autem talis est: Cras Socrates in palaestra disputaturus est Cras Socrates in pallaestra disputaturus non est  Non autem oportet ignorare non esse similiter contingentes has quae dicunt: Socrates morietur  et: Socrates non morietur  et illas quae dicunt: Socrates cras morietur Socrates cras non morietur  Illae enim superiores omnino contingentes non sunt sed sunt necessariae (morietur enim Socrates ex necessitate), hae vero quae tempus definiunt nec ipsae in numerum contingentium recipiuntur, idcirco quod nobis quidem cras moriturum esse Socratem incertum est, naturae autem incertum ƿ non est atque ideo nec deo quoque incertum est, qui ipsam naturam optime novit sed illae sunt proprie contingentes, quae neque in natura sunt neque in necessitate sed aut in casu aut in libero arbitrio aut in possibilitate naturae: ex casu quidem, ut cum egredior domo amicum videam non ad hoc egrediens, ex libero arbitrio, ut quod possum et velle et non velle, an velim hoc antequam fiat incertum est, ex possibilitate, quod cum fieri possit et non fieri possit et antequam fiat, quod utroque modo potest, incertum sit. Ideoque Cras Socrates disputaturus est in palaestra  contingens est, quod hoc ex libero venit arbitrio. Ergo in huiusmodi contingentibus si in futurum una semper vera est, altera semper falsa et una definite vera, falsa altera definite et res verbis congruent, omnia necesse est esse vel non esse et quidquid fit ex necessitate fit et nihil neque possibile est esse, quod possibile sit non esse, neque liberum erit arbitrium neque in rebus ullis casus erit in omnibus necessitate dominante. In his namque id est in singularibus contradictionibus verum dicere uterque non potest. Contradictoriae enim erant quae simul esse non possint. Sed nec utraeque, negationes atque affirmationes, falsae esse in contradictoriis possum. Illae enim erant contradictoriae quae simul non esse non poterant. Quare unus verum dicturus est, unus falsum. Quod si nihil datur in huiusmodi rebus id est contingentibus instabili eventus ordine et incerta veritatis ƿ et falsitatis enuntiatione provenire, quidquid verum dicitur in affirmatione definite, hoc definite necesse est, quidquid falsum dicitur in negatione, hoc non esse necesse est. Omnia igitur ex necessitate aut erunt aut ex necessitate non erunt. Nihil ergo nec casus nec liberum arbitrium nec possibilitas ulla in rebus est, siquidem tenet cuncta necessitas. Aristoteles vero sumens istam hypotheticam propositionem, si omne quod in futuro dicitur aut verum definite aut falsum est definite, omnia ex necessitate fieri et nihil casu nihil iudicio nihil possibilitate, ea convenienti ordine monstrat. Et posito unam veram, alteram falsam definite esse omnia ex necessitate contingere ex consensu rerum propositionumque demonstrat hoc modo: proponit enim hanc conditionem et hanc veram esse ex rerum ipsarum necessitate confirmat. Est autem conditio: si omnis affirmatio vel negatio in futurum ducta vera vel falsa est definite, et omne quidquid fit ex necessitate fieri et nihil neque casu neque propria et libera voluntate atque iudicio nec vero aliqua possibilitate, quae hic omnia utrumlibet vocabulo nuncupavit. Ponit enim hanc conditionem dicens: NAM SI OMNIS AFFIRMATIO VEL NEGATIO VERA VEL FALSA EST (subaudiendum est "definite"), et OMNE NECESSE EST ESSE VEL NON ESSE. SI HIC QUIDEM DICAT FUTURUM ALIQUID, ILLE VERO NON DICAT HOC IDEM IPSUM, MANIFESTUM ƿ EST, VERUM DICERE ALTERUM IPSORUM, SI OMNIS AFFIRMATIO [uel negatio] VERA VEL FALSA EST. UTRAQUE ENIM NON ERUNT SIMUL IN TALIBUS. Ergo sensus huiusmodi est: si omnis, inquit, affirmatio vel negatio vera vel falsa est definite, et omne necesse est aut esse aut non esse, quod vel affirmatio ponit vel negatio perimit. Nam si quilibet dixerit esse aliquid et alius dixerit idem ipsum non esse, unus quidem affirmat, alter negat sed in affirmatione et negatione, quae in contradictione ponuntur, una semper vera est, altera falsa. Neque enim fieri potest ut utraeque sint verae. Non enim nunc sermo est aut de subcontrarus aut de indefinitis. Namque subcontrariae, id est particularis negatio et affirmatio particularis, et indefinitae utraeque verae in eodem esse poterant, contradictoriae autem minime. Neque enim fieri potest, ut hae quae vel in singularibus contradictiones sunt vel in universalibus angulariter opponuntur simul umquam verae sint. Hoc est enim quod ait UTRAQUE ENIM NON ERUNT SIMUL IN TALIBUS, id est utraeque enuntiationes non erunt verae in enuntiationibus contradictoriis. Posita ergo hac conditione: si omnis affirmatio definite vera vel falsa sit, omnia ex necessitate evenire, hanc ipsam rerum ipsarum et propositionum consequentiam et similitudinem monstrare contendit dicens: NAM SI VERUM EST DICERE, QUONIAM ALBUM VEL NON ALBUM EST, NECESSE EST ESSE ALBUM VEL NON ALBUM, ET SI EST ALBUM VEL NON ALBUM, VERUM EST VEL AFFIRMARE VEL NEGARE; ET ƿ SI NON EST, MENTITUR, ET SI MENTITUR, NON EST. QUARE NECESSE EST AFFIRMATIONEM AUT NEGATIONEM VERAM ESSE. Omnis, inquit, affirmatio omnisque negatio cum rebus ipsis vel vera vel falsa est, huius autem rei exempla ex praesentibus sumit. Nam sicut se habent secundum necessitatem in praesenti tempore enuntiationes, ita se habebunt etiam in futuro. Speculemur igitur in praesenti quae sit rerum propositionumque necessitas. Si qua enim propositio de qualibet re dicta vera est, illam rem quam dixit esse necesse est. Si enim dixerit, quoniam nix alba est, et hoc verum est, veritatem propositionis sequitur necessitas rei. Necesse est enim esse nivem albam, si propositio quae de ea re praedicata est vera est. Quod si dixerit quis non esse albam picem et haec vera est, manifestum est rem quoque propositionis consequi veritatem. Amplius quoque et propositiones rerum necessitates sequuntur. Si enim est aliqua res, verum est de ea dicere quoniam est, et si non est aliqua res, verum est de ea dicere quoniam non est. Ita secundum veritatem affirmationis et negationis necessitas rei substantiam sequitur et rerum necessitas propositionum comitatur necessitatem.Atque hoc quidem in veris. In falsis quoque idem est e contrario. Nam si falsa est affirmatio, rem de qua loquitur non esse necesse est, ut si falsa est affirmatio quae dicit picem esse albam, non esse albam picem necesse est. Rursus si falsa est negatio quae dicit nivem non esse albam, esse albam nivem necesse est. Rursus si res non est, affirmatio quoque de ea re necessarie falsa est. Quod si rursus res non ƿ sit id quod potest dicere falsa negatio, sine ulla dubitatione illa negatio falsa est et hoc esse necesse est, ut quoniam de nive potest dicere falsa negatio, quoniam alba non est, hoc ipsum quod falsa negatio dicit, id est albam non esse, non est. Nix enim non alba non est.Quare rerum necessitati falsitas veritasque convertitur. Nam si est aliquid, vere de eodem dicitur, quoniam est, et si vere dicitur, illam rem de qua vere aliquid praedicatur esse necesse est; quod si non est id quod dicitur, falsa enuntiatio est, et si enuntiationes falsae sunt, res non esse necesse est. Quod si haec ita sunt, positum est autem omnem affirmationem et negationem veram esse definite, quoniam propositionum veritatem vel falsitatem rerum necessitas secundum esse vel non esse consequitur (esse quidem secundum veritatem, ut dictum est, non esse secundum falsitatem): nihil fit casu neque libera voluntate nec aliqua possibilitate. Haec enim quae utrumlibet vocamus talia sunt, quae cum nondum sunt facta et fieri possunt et non fieri, si autem facta sint, non fieri potuerunt, ut hodie me Vergilii librum legere, quod nondum feci, potest quidem non fieri, potest etiam fieri, quod si fecero, potui non facere. Haec igitur huiusmodi sunt quaecumque utrumlibet dicuntur. Utrumlibet autem quid sit ipse planius monstrat dicens: utrumlibet enim nihil magis sic vel non sic se habet aut habebit. Est enim utrumlibet quod vel ad esse vel ad non esse aequaliter sese habeat, id est neque illud esse necesse sit ƿ neque non esse necesse sit. Putaverunt autem quidam, quorum Stoici quoque sunt, Aristotelem dicere in futuro contingentes nec veras esse nec falsas. Quod enim dixit nihil se magis ad esse habere quam ad non esse, hoc putaverunt tamquam nihil eas interesset falsas an veras putari. Neque veras enim neque falsas esse arbitrati sunt. Sed falso. Non enim hoc Aristoteles dicit, quod utraeque nec verae nec falsae sunt sed quod una quidem ipsarum quaelibet aut vera aut falsa est, non tamen quemadmodum in praeteritis definite nec quemadmodum in praesentibus sed enuntiativarum vocum duplicem quodammodo esse naturam, quarum quaedam essent non modo in quibus verum et falsum inveniretur sed in quibus una etiam esset definite vera, falsa altera definite, in aliis vero una quidem vera, altera falsa sed indefinite et commutabiliter et hoc per suam naturam, non ad nostram ignorantiam atque notitiam. Quocirca recte dictum est, si omnis affirmatio vel negatio vera definite esset, nihil fieri neque esse vel a casu vel a communi nomine utrumlibet nec esse aut non esse contingenter sed aut esse definite aut non esse definite sed magis ex necessitate omnia. Hoc enim consequitur eum qui dicit aut eum qui affirmat verum esse aut eum qui negat. Quod si hoc verum esset, itidem cum veritate vel fieret vel cum falsitate non fieret quod a vere falseue enuntiantibus dicebatur. Quod si hoc impossibile ƿ est et sunt quaedam res quae necessitate non sint (videmus autem quasdam esse casu, quasdam ex voluntate, quasdam ex propriae possibilitate naturae), frustra putatur sicut in praeteritis, ita quoque in futuris enuntiationibus unam esse veram, alteram falsam definite. Quare haec una fuit eius argumentatio. Aliam vero quasi ipse sibi opponens aliquam quaestionem ingreditur validiore tractatu: AMPLIUS SI EST ALBUM NUNC, VERUM ERAT DICERE PRIMO QUONIAM ERIT ALBUM, QUARE SEMPER VERUM FUIT DICERE QUODLIBET EORUM QUAE FACTA SUNT, QUONIAM ERIT. QUOD SI SEMPER VERUM EST DICERE QUONIAM EST VEL ERIT, NON POTEST HOC NON ESSE NECNON FUTURUM ESSE. QUOD AUTEM NON POTEST NON FIERI, IMPOSSIBILE EST NON FIERI; QUOD AUTEM IMPOSSIBILE EST NON FIERI, NECESSE EST FIERI. OMNIA ERGO QUAE FUTURA SUNT NECESSE EST FIERI. NIHIL IGITUR UTRUMLIBET NEQUE A CASU ERIT; NAM SI A CASU, NON EX NECESSITATE. Ad adstruendum non esse omnes enuntiationes veras definite in futuro vel falsas ex eadem quidem argumentationis virtute et ex eodem possibilitatis eventu, diversam tamen ingreditur actionis viam. Dudum enim ex his quae nondum erant facta, si vere futura esse praedicerentur, in rebus necessitatem solam esse posse collegit. Nunc autem ex his rebus quae facta sunt argumentationem capit, si vere antequam fierent praedicerentur, necessitatis nexu eventus rerum omnium contineri. Arbitrantur enim hi qui dicunt contingentium quoque propositionum stabilem esse enuntiationis modum secundum veritatem scilicet atque ƿ mendacium, quod omnia quaecumque facta sunt, inquiunt, potuerunt praedici, quoniam fient. Hoc enim in natura quidem fuit antea sed nobis hoc rei ipsius patefecit eventus. Quare si omnia quaecumque evenerunt sunt et ea quae sunt futura esse praedici potuerunt, necesse est omnia quae dicuntur aut definite vera esse aut definite falsa, quoniam definitus eorum eventus secundum praesens tempus est. Quare in omnibus in quibus aliquid evenit verum est dicere, quoniam eventurum est, et si nondum adhuc factum est. Hoc autem illa res probat verum fuisse tunc dici, quoniam evenit id quod praedici potuerat; quod si praedictum esset, res eventura definita veritate praediceretur. Hoc Aristoteles sumens ad idem impossibile validissima ratione perducit et praesentis temporis naturam cum futuri enuntiatione coniungit. Ait enim simile esse de praesentibus enuntiare secundum veritatis necessitatem et de futuris: nam si verum est dicere, quoniam est aliquid, esse necesse est, et si verum est dicere, quoniam erit, futurum sine dubio esse necesse est: omnia igitur ex necessitate futura sunt: ad idem scilicet impossibile argumentationem trahens. Sumit autem huius impossibilitatis ordinem ex his propositionibus quae faciliores quidem ad intellectum sunt, idem tamen valent hoc modo: SI SEMPER, inquit, VERUM EST DICERE, QUONIAM EST VEL ERIT, quidquid tunc verum fuit praedicere, illud NON POTEST NON ESSE NECNON FUTURUM ESSE. Quemadmodum enim id quod in praesenti vere dicitur esse, hoc non potest non esse, si vera de eo propositio ƿ fuit, quae dicebat esse, ita quoque in futuro quae dicit aliquid futurum esse, illa si vera est, non potest non futurum esse quod praedicit. Quod si non potest non fieri quod a vera propositione praedicitur, impossibile est non fieri. Idem est enim dicere non potest non fieri, quod dicere impossibile est non fieri. Quod autem impossibile est non fieri, necesse est fieri. Impossibile enim idem necessitati valet contrarie praedicatum, ut ipse post docuit. Nam quod impossibile est esse necesse est non esse. Quod enim ut sit possibile non est, illud non esse necesse est. Quod si hoc est, et contraria se eodem modo habebunt. Quod est impossibile non esse, hoc esse necesse est. Sed dictum est ea quae vera praedicuntur impossibile esse non esse, hoc autem est ex necessitate esse. Ea igitur quae praedicuntur ex necessitate futura sunt. Nihil igitur utrumlibet neque casu nec omnino secundum liberum arbitrium, quod utrumlibet significatio totum clausit. Nam quod dicit utrumlibet et possibilitatem et casum et liberum in significatione tenet arbitrium. Ergo nihil fit a casu. Nam si quaedam casu fieri dicat, ille rursus in ea re perimit necessitatem. Quod enim casu est non ex necessitate est. Nihil autem fit a casu, quoniam omnia ex necessitate proveniunt, quaecumque enuntiatio vera praedixerit. Evenit autem huiusmodi impossibilitas ex eo quod concessum est prius, omnia quaecumque facta sunt definite vere potuisse praedici. Nam si ex necessitate contingit id quod evenit, verum ƿ fuit dicere quoniam erit. Quod si ex necessitate non contingit sed contingenter, non potius verum fuit dicere quoniam erit sed magis quoniam contingit esse. Nam qui dicit erit, ille quandam necessitatem in ipsa praedicatione ponit. Hoc inde intellegitur, quod si vere dicat futurum esse id quod praedicitur non possibile sit non fieri, hoc autem ex necessitate sit fieri. Ergo qui dicit, quoniam erit aliquid eorum quae contingenter eveniunt, in eo quod futurum esse dicit id quod contingenter evenit fortasse mentitur; vel si contigerit res illa quam praedicit, ille tamen mentitus est: non enim eventus falsus est sed modus praedictionis. Namque ita oportuit dicere: Cras bellum navale contingenter eveniet  hoc est dicere: ita evenit, si evenerit, ut potuerit non evenire. Qui ita dicit verum dicit, eventum enim contingenter praedixit. Qui autem ita infit: Cras bellum erit navale  quasi necesse sit, ita pronuntiat. Quod si evenerit, non iam idcirco quia praedixit verum dixerit, quoniam id quod contingenter eventurum erat necessarie futurum praedixit. Non ergo in eventu est falsitas sed in praedictionis modo. Quemadmodum enim si quis ambulante Socrate dicat: Socrates ex necessitate ambulat  ille mentitus est non in eo quod Socrates ambulat sed in eo quod non ex necessitate ambulat, quod ille eum ex necessitate ambulare praedicavit, ita quoque in hoc qui dicit quoniam erit aliquid, etiam hoc si fiat, ille tamen ƿ falsus est, non in eo quod factum est sed in eo quod non ita factum est, ut ille praedixit esse futurum. Quod si verum esset definite, ex necessitate esset futurum. Igitur ex necessitate futurum esse praedixit, quodcumque sine ullo alio modo eventurum pronuntiavit. Quare non in eventu rei sed in praedicationis enuntiatione falsitas invenitur. Oportet enim in contingentibus ita aliquid praedicere, si vera erit enuntiatio, ut dicat quidem futurum esse aliquid sed ita, ut rursus relinquat esse possibile, ut futurum non sit. Haec autem est contingentis natura contingenter in enuntiatione praedicare. Quod si quis simpliciter id quod fortasse contingenter eveniet futurum esse praedixerit, ille rem contingentem necessarie futuram praedicit. Atque ideo etiam si evenerit id quod dicitur, tamen ille mentitus est in eo quod hoc quidem contingenter evenit, ille autem ex necessitate futurum esse praedixerit. Cum ergo sint quatuor enuntiationum veritatis et falsitatis modi, de his scilicet propositionibus quae in futuro praedicuntur (aut quoniam et erit et non erit id quod dicitur, id est ut et affirmatio et negatio vera sit, aut quoniam nec erit necnon erit, id est ut et affirmatio et negatio falsae sint, aut quoniam erit aut non erit, una tamen definite vera, altera falsa, aut rursus quoniam erit aut non erit utrisque secundum veritatem et falsitatem indefinitis et aequaliter ad veritatem mendaciumque vergentibus) docuit quidem supra et esse et non esse fieri nou posse, cum dicit: UTRAQUE ENIM NON ERUNT SIMUL IN TALIBUS. Docuit etiam aliquantisper aut ƿ esse aut non esse definite in contingentibus et futuris propositionibus esse non posse. Nunc illud addit, quod neque esse neque non esse, id est quod nec illud dici vere possit, posse utrasque inveniri falsas, quae dicuntur in futuro propositiones. Quod si neque utraeque verae sunt neque utraeque falsae neque una definite vera, falsa altera definite, restat ut una quidem vera sit, altera falsa, non tamen definite sed utrumlibet et instabili modo, ut hoc quidem aut hoc evenire necesse sit, ut tamen una res quaelibet quasi necessarie et definite proveniat aut non proveniat fieri non possit. Quemadmodum autem utrasque falsas non esse demonstraret, hic inchoat: AT VERO NEC QUONIAM NEUTRUM VERUM EST CONTINGIT DICERE, UT QUONIAM NEQUE ERIT NEQUE NON ERIT. PRIMUM ENIM CUM SIT AFFIRMATIO FALSA, ERIT NEGATIO NON VERA ET HAEC CUM SIT FALSA, CONTINGIT AFFIRMATIONEM ESSE NON VERAM. AD HAEC SI VERUM EST DICERE, QUONIAM ALBUM EST ET MAGNUM, OPORTET UTRAQUE ESSE; SIN VERO ERIT CRAS, ESSE CRAS; SI AUTEM NEQUE ERIT NEQUE NON ERIT CRAS, NON ERIT UTRUMLIBET, UT NAVALE BELLUM; OPORTEBIT ENIM NEQUE FIERI NAVALE BELLUM NEQUE NON FIERI NAVALE BELLUM. Sensus argumentationis huiusmodi est: nec illud, inquit, dici poterit, quod contingentium propositionum neutra vera sit in futuro. Hoc autem nihil differt dicere quam si quis dicat utrasque esse falsas. Hoc enim impossibile est. In contradictionibus namque utraeque falsae inveniri non possunt. Hoc enim proprium ƿ contradictoriarum est: ut proprietatem subcontrariarum refugiunt in eo quod simul verae esse non possunt, ita quoque et contrariarum proprietatem vitant in eo quod simul falsae non reperiuntur. Habent ergo propriam naturam, ut neque falsae simul sint neque verae. Quare una ipsarum semper erit vera, semper altera falsa. Impossibile est igitur, cum sit falsa negatio, non veram esse affirmationem, et rursus cum sit falsa affirmatio, negationem esse non veram. Igitur nec hoc est dicere, quod utraeque non verae sint. Quod per hoc dixit quod ait: AT VERO NEC QUONIAM NEUTRUM VERUM EST CONTINGIT DICERE, id est non nobis contingit dicere, hoc est impossibile est dicere, quoniam neutrum verum est, scilicet quod affirmationibus negationibusue prop onit ur contingentibus scilicet et futuris. Qui autem Aristotelen arbitrati sunt utrasque propositiones in futuro falsas arbitrari, si haec quae nunc dicit diligentissime perlegissent, numquam tantis raptarentur erroribus. Neque enim idem est dicere neutra vera est quod dicere neutra vera est definite. Futurum esse enim cras bellum navale et non futurum non dicitur quoniam utraeque omnino falsae sunt sed quoniam neutra est vera aut quaelibet ipsarum definite falsa sed haec quidem vera, illa falsa, non tamen una ipsarum definite sed quaelibet illa contingenter. His autem ƿ adicit aliud quiddam dicens: si propositionum veritas ex rerum substantia pendet, ut quidquid verum est in propositionibus dicere hoc esse necesse sit, si verum est dicere, quoniam erit aliquid album, veritatem sequitur rei necessarius eventus. Quod si dicat quis quamlibet illam rem cras albam futuram, si hoc vere dixerit, cras ex necessitate alba futura est. Sic igitur, si quis verum dicit neutram esse veram propositionum earum quae in futuro dicuntur, necesse est id quod dicitur et significatur ab illis propositionibus nec esse necnon esse. Fal sa enim et affirmatione et negatione nec quod affirmatio dicit fieri potest nec quod negatio. Ergo ex necessitate neutrum fit, quod vel affirmatio dicit vel negatio. Ergo si dicat affirmatio cras bellum navale futurum, quoniam falsa affirmatio est, non erit cras bellum navale. Rursus si idem neget negatio dicens non erit cras bellum navale, quoniam haec quoque falsa est, erit cras bellum navale. Quare nec erit bellum navale, quia affirmatio falsa est, necnon erit bellum navale, quia negatio. Sed hanc ineptiam nec animus sibi ipse fingere potest. Quis enim umquam dixerit rem aliquam ex necessitate nec esse nec non esse? Quod ille scilicet dicit, qui dicit utrasque propositiones in futuro falsas exsistere. QUAE ERGO CONTINGUNT INCONVENIENTIA HAEC SUNT ET HUIUSMODI ALIA, SI OMNIS AFFIRMATIONIS ET NEGATIONIS VEL IN HIS QUAE IN UNIVERSALIBUS ƿ DICUNTUR UNIVERSALITER VEL IN HIS QUAE SUNT SINGULARIA NECESSE EST OPPOSITARUM HANC ESSE VERAM, ILLAM VERO FALSAM, NIHIL AUTEM UTRUMLIBET ESSE IN HIS QUAE FIUNT SED OMNIA ESSE VEL FIERI EX NECESSITATE. QUARE NON OPORTEBIT NEQUE CONSILIARI NEQUE NEGOTIARI, QUONIAM SI HOC FACIMUS, ERIT HOC, SI VERO HOC, NON ERIT. NIHIL ENIM PROHIBET IN MILLENSIMUM ANNUM HUNC QUIDEM DICERE HOC FUTURUM ESSE, HUNC VERO NON DICERE. QUARE EX NECESSITATE ERIT QUODLIBET EORUM VERUM ERAT DICERE TUNC. Omnia in futuro vel vera vel falsa esse definite in propositionibus arbitrantes impossibilitas ista consequitur: nihil enim neque ex libero voluntatis arbitrio neque ex aliqua possibilitate, neque ex casu quidquam fieri potest, si omnia necessitati subiecta sunt. Quamquam quidam non dubitaverint dicere omnia ex necessitate et quibusdam artibus conati sunt id quod in nobis est cum rerum necessitate coniungere. Dicunt enim quidam, quorum sunt Stoici, ut omnia quaecumque fiunt fati necessitate proveniant, et omnia quao fatalis agit ratio sine dubio necessitate contingere. Sed illa esse sola in nobis et ex voluntate nostra, quaecumque per voluntatem nostram et per nos ipsos vis fati complet ac perficit. Neque enim, inquiunt, voluntas nostra in nobis est sed idem volumus idemque nolumus, quidquid fati necessitas imperavit, ut voluntas quoque nostra ex fato pendere ƿ videatur. Ita, quoniam per voluntatem nostram, quaedam ex nobis fiunt et ea quae fiunt in nobis fiunt quoniamque voluntas ipsa ex necessitate fati est, etiam quae nos voluntate nostra facimus, quod necessitas imperavit ea, ipsa impulsi facimus necessitate. Quare hoc modo significationem liberi arbitrii permutantes necessitatem et id quod in nobis est coninugere impossibiliter et copulare contendunt. Illud enim in nobis est liberum arbitrium, quod sit omni necessitate uacuum et ingenuum et suae potestatis, quorumdamque nos domini quodammodo sumus vel faciendi vel non faciendi. Quod si voluntatem quoque nostram fati nobis necessitas imperet, in nobis voluntas ipsa non erit sed in fato, nec erit liberum arbitrium sed potius seruiens necessitati. Unde fit ut, qui omnes actus eventnum necessitate constringunt, dicant per hoc poplitem quoque nos non flectere, nisi fatalis necessitas iusserit, caput quoque non scalpere, quare nec lauare, quare nec agere aliquid. His etiam adiciam vel aliquid feliciter vel aliquid infeliciter facere vel pati. Unde fit ut neque casum neque liberum arbitrium nec possibile in rebus ullum esse contendant, quamuis liberum destruere metuentes arbitrium aliam ei fingant significationem, per quam nihilominus libera hominis voluntas euertitur. Aristotelica vero auctoritas ita haec in rebus posita et constituta esse confirmat, ut non exponat nunc, quid sit casus quidue possibile quidue in nobis, nec ea esse in rebus ƿ probet atque demonstret sed in tantum apud illum haec in rebus esse manifestum est, ut opinionem, qua quis arbitratur enuntiationes in futuro omnes esse veras, per hoc impossibilem esse dicat, quod casum et possibilitatem liberumque euertat arbitrium. Haec enim ita constituta in rebus putat, ut non de his ulla opus sit demonstratione sed impossibilis ratio iudicetur, quaecumque vel possibile vel casum vel id quod in nobis est conatur euertere. Et casum quidem quemadmodum definita in propositionibus futuris veritas destruat supra monstravit. Nunc autem quemadmodum eadem ipsa veritas definita futurarum et contingentium propositionum tollat liberi arbitrii facultatem maxima vi argumentationis exsequitur dicens: huiusmodi cuncta contingere impossibilia, si quis unam enuntiationis partem definite veram vel falsam esse confingat. Sed nos secuti Porphyrium, cum huius disputationis expositionem coepimus, id quod prius dixit IN SINGULARIBUS ET FUTURIS ob hoc dixisse praediximus, quod facilior sit intellectus disputationis, si haec prius in singularibus perspicerentur. De quibus singularibus diligentissime praelocutus nunc de universalibus universaliter praedicatis et quae in his fiunt contradictiones loquitur. Ita enim dicit: SI OMNIS AFFIRMATIONIS ET NEGATIONIS VEL IN HIS QUAE IN UNIVERSALIBUS DICUNTUR UNIVERSALITER VEL IN HIS QUAE SUNT SINGULARIA NECESSE EST OPPOSITARUM HANC ESSE VERAM, ILLAM VERO FALSAM. Alexander autem in singularibus et futuris dixisse eum arbitratur, tamquam si diceret in his futuris ƿ quae in generatione et corruptione sunt. Sunt enim quaedam futura quae in generatione et corruptione non sunt, ut quod de sole vel de luna vel de caeteris caelestibus pronuntiatur. Haec vero, quae sunt in rebus his quarum est et nasci et corrumpi natura, unam semper non necesse est veram esse, alteram falsam. Sed neutram ego improbo expositionem, utraeque enim veracissima ratione firmantur. Omnis autem sensus talis est, quo necessitatem solam in rebus imperare destruit Aristoteles: omne quod natura est non frustra est; consiliari autem homines naturaliter habent; quod si necessitas in rebus sola dominabitur, sine causa est consiliatio; sed consiliatio non frustra est, natura enim est: non igitur potest in rebus cuncta necessitas. Ordo autem se sit habet: QUAE ERGO, inquit, CONTINGUNT INCONVENIENTIA HAEC SUNT ET HUIUSMODI ALIA, scilicet quoniam qui est in rebus casus euertitur, alia vero quoniam possibilitas et liberi arbitrii voluntas amittitur. Et haec quomodo contingunt ipse secutus est dicens: SI OMNIS AFFIRMATIONIS ET NEGATIONIS VEL IN HIS QUAE IN UNIVERSALIBUS DICUNTUR UNIVERSALITER VEL IN HIS QUAE SUNT SINGULARIA NECESSE EST OPPOSITARUM HANC ESSE VERAM, ILLAM VERO FALSAM, NIHIL AUTEM UTRUMLIBET ESSE IN HIS QUAE FIUNT SED OMNIA ESSE VEL FIERI EX NECESSITATE. Tunc enim inconvenientia illa contingunt, si omnis affirmatio et negatio definite vera vel falsa est sive in his contradictionibus quae in universalibus angulariter fiunt sive ƿ in singularibus. Tunc enim nihil est utrumlibet sed ex necessitate omnia, quoniam veritatem et falsitatem propositionum rerum eventus ex necessitate consequitur. Quare (ut ipse ait) non oportebit neque consiliari neque negotiari, quoniam si hoc facimus, erit hoc, si vero hoc, non erit. Euertitur enim consiliatio, si frustra est, frustra autem eam esse dicit, quisquis in rebus solam ponit fati necessitatem. Cur enim quisque consilium habeat, si nihil ex eo quod consiliatur efficiet, cum administret cuncta necessitas? Quare non oportebit consiliari vel, si quis consiliatur, negotiari non debet. Negotiari autem est actu aliquid et negotio agere, non lucrum sed aliquam causam vel actum. Nihil enim ipse per actum suum consiliumque expediet, nisi fati necessitas inbet. Docuit autem quid esset consiliatio per hoc quod ait: QUONIAM SI HOC FACIMUS, ERIT HOC, SI HOC, NON ERIT. Ita enim semper fit consiliatio, ut si sit Scipio, ita consiliabitur: si in Africam exercitum ducam, cladem Hannibalis ab Italia removebo: sin vero non ducam, non eripietur Italia. Hoc est enim dicere: si hoc facio, ut si in Africam exercitum ducam, erit hoc, id est eripietur Italia: sin vero hoc, id est si hic mansero, non erit hoc, non eripietur Italia. Et in aliis omnibus rebus eodem modo. Simul autem monstravit in consiliis non esse necessitatem. Si enim hoc, inquit, faciam, erit hoc, et si hoc, non erit. Quod si necessitas in rebus esset, sive hoc quis faceret sive non faceret, quod necesse esset eveniret. Quare quod consilii ratione fit non fit violentia necessitatis. Adiunxit ƿ autem ei quod est consiliari NEQUE NEGOTIARI et est ordo hoc modo: QUARE NON OPORTEBIT NEQUE CONSILIARI, QUONIAM SI HOC FACIMUS, ERIT HOC, SI VERO HOC, NON ERIT (NIHIL ENIM PROHIBET IN MILLEN SI MUM ANNUM HUNC QUIDEM DICERE HOC FUTURUM ESSE, HUNC VERO NON DICERE. QUARE EX NECESSITATE ERIT QUODLIBET EORUM VERUM ERAT DICERE TUNC) NEQUE NEGOTIARI id est actum incipere atque negotium gerere. Prior enim est consiliatio, posterius negotium sed negotium post consiliationem posuit et cuncta quae ad consiliationis naturam addi oportebat post negotiationis interpositionem subdidit. Est autem hoc modo: si omnia, inquit, necessitas agit, non oportet consiliari, quoniam si hoc facimus proveniet nobis hoc, si vero hoc facimus, non proveniet. Nihil enim prohibet frustra unum dicere, alterum negare dicentem: si hoc facimus, erit hoc aut non erit. Quod enim eventurum est fiet, sive ille per consilium coniectet hoc posse fieri, si quid aliud fecerit, sive ille neget hoc posse fieri, si hoc quod dixit faciat. Ex necessitate enim futurum est quidquid unus ipsorum verum dixerit. Quod si consiliari omnino non oportet, nec negotiari oportebit id est nullum incipere negotium. Sive enim quis incipiat sive non incipiat, quod ex necessitate est sine ulla dubitatione proveniet. Quare nihil alter homo altero distabit homine. Eo enim meliores homines ƿ iudicamus, quod potiores sunt in consilio. Sed ubi consiliatio frustra est cuncta necessitate faciente, homines quoque inter se nihil differunt. Ipsa enim consiliatio nil differt utrum bona an mala sit, cum proventus necessitas in fati administratione consistat. Quare si boni consilii homines laude digni sunt, mali consilii vituperatione, non aliter hoc erit iuste, nisi malus actus malumque consilium et e contra bonum in nostra sit potestate et non in fato. Cum enim nulla ex necessitate constringitur eventus rei, tunc et liberum voluntatis arbitrium, ut non sit fatali seruiens necessitati. Ergo neque qui in hoc mundo simplices rerum ordines posuerunt recipiendi sunt et hi qui in permixta hac mundana mole non permixtas quoque actuum causas accipiunt repudiandi. Nam neque qui casu omnia evenire dicunt recte arbitrantur neque qui omnia necessitatis violentia fingunt sana opinione tenentur neque omnia ex libero arbitrio esse manifestum est sed horum omnium et causae mixtae et eventus. Sunt enim quaedam ex casu, sunt aliqua ex necessitate, quaedam etiam videmus libero teneri iudicio. Et actuum quidem nostrorum voluntas in nobis est. Nostra enim voluntas domina quodammodo est nostrorum actuum et totius vitae rationis sed non ƿ eodem modo eventus quoque in nostra est potestate. Pro alia namque re aliquid ex libero arbitrio facientibus ex isdem veniens causis casus interstrepit. Ut [cum] scrobem deponens quis, ut infodiat vitem, si thesaurum inveniat, scrobem quidem deponere ex libero venit arbitrio, invenire thesaurum solus attulit casus, eam tamen causam habens casus, quam voluntas attulit. Nisi enim foderet scrobem, thesaurus non esset inventus. Quidam autem eventus nostris voluntatibus suppetit, quosdam impedit quaedam violenta necessitas. Prandere enim vel legere et alia huiusmodi sicut ex nostra voluntate sunt, ita quoque eorum saepe ex nostra voluntate pendet eventus. Quod si nunc imperare Persis velit Romanus, arbitrium quidem voluntatis in ipso est sed hunc eventum durior necessitas retinet et ad perfectionem uetat adduci. Itaque omnium rerum et casus et voluntas et necessitas dominatur nec una harum res in omnibus ponenda est sed trium mixta potentia. Unde fit ut peccantium consideretur magis animus potius quam eventus et puniatur animus non perfectio, idcirco quod voluntas quidem nobis libera est sed aliquotiens perfectionis ordo retinetur. Quod si omnia vel casu vel necessitate fierent, nec laus digna bene facientibus nec ultio delinquentibus nec leges ullae essent iustae, quae aut bonis praemia aut malis restituerent poenas. Venio nunc ad illud, quod multis quaeritur modis, an divinatio maneat, si non omnia in rebus ex necessitate contingunt. Nam quod in vera praedictione est, ƿ idem est in scientia, et sicut cum quis verum praedicit quod vere praedicitur esse necesse est, ita quod quis futurum novit illud futurum esse necesse est. Sed divinatio non omnia ut ex necessitate futura pronuntiat atque idcirco frequenter ita divinatur, quod facillime in ueterum libris agnoscitur: hoc quidem eventurum est sed si hoc fit non eveniet, quasi intercidi possit et alio modo evenire. Quod si ita est, necessitate non evenit. Utrum autem, si omnia futura sciat deus, omnia esse necesse est, ita quaeramus. Si quis dicat dei scientiam de futuris eventuum subsequi necessitatem, is profecto conversurus est, si omnia necessitate non contingunt, omnia deum scire non posse. Nam si scientiam dei sequitur eventuum necessitas, si eueutuum necessitas non sit, divina scientia perimitur. Et quis tam impia ratione animo torqueatur, ut haec de deo dicere audeat? Sed fortasse quis dicat, quoniam evenire non potest, ut deus omnia futura non noverit, hinc evenire ut omnia ex necessitate sint, quoniam deo notitiam rerum futurarum tollere nefas est. Sed si quis hoc dicat, illi videndum est, quod deum dum omnia scire conatur efficere omnia nescire contendit. Binarium enim numerum esse imparem si quis se scire proponat, non ille noverit sed potius nescit. Ita quod non est potentiae nosse se id ƿ arbitrari nosse potius impotentiae est. Quisquis ergo dicit deum cuncta nosse et ob hoc cuncta ex necessitate esse futura, is dicit deum ex necessitate eventura credere, quaecumque ex necessitate non eveniunt. Nam si omnia ex necessitate eventura novit deus, in notione sua fallitur. Non enim omnia ex necessitate eveniunt sed aliqua contingenter. Ergo si quae contingenter eventura sunt ex necessitate eventura noverit, in propria providentia falsus est. Novit enim futura deus non ut ex necessitate evenientia sed ut contingenter, ita ut etiam aliud posse fieri non ignoret, quid tamen fiat ex ipsorum hominum et actuum ratione persciscat. Quare si quis omnia ex necessitate fieri dicat, deo quoque benivolentiam subripiat necesse est. Nihil enim illius benignitas parit, quandoquidem cuncta necessitas administrat, ut ipsum dei benefacere ex necessitate quodammodo sit et non ex ipsius voluntate. Nam si ex ipsius voluntate quaedam fiunt, ut ipse nulla necessitate ciaudatur, non omnia ex necessitate contingunt. Quis igitur tam impie sapiens deum quoque necessitate constringat? Quis omnia ex necessitate fieri dicat, ista quoque vis impossibilitatis eveniet? Quare ponendum in rebus est casu quaedam posse et voluntate effici et necessitate constringi et ratio, quae utrumuis horum subruit, impossibilis iudicanda est. Non igitur immerito Aristoteles ad impossibilem rationem perducit dicens et possibilitatem et casum et liberum arbitrium deperire, quod fieri nequit, si omnium futurarum ƿ enuntiationum una semper vera est definite, falsa semper altera definite. Harum enim veritatem et falsitatem necessitas consequitur, quae et casum de rebus et liberum subiudicat arbitrium. Unde nunc quoque idem repetens dicit: nihil impedire, utrum aliquis ante mille annos dicat aliquid futurum esse an alius neget. Non enim secundum dicere vel negare cuncta facienda sunt vel non facienda sed si necesse est dicentem vel negantem res quoque affirmatas vel negatas subsequi, [etiam si illi non dicant] quae illis dicentibus evenire necesse erat, etiam non dicentibus evenire necesse est. Dicit autem hoc modo: AT VERO NEC HOC DIFFERT, SI ALIQUI DIXERUNT CONTRADICTIONEM VEL NON DIXERUNT; MANIFESTUM EST ENIM, QUOD SIC SE HABENT RES, ET SI HIC QUIDEM AFFIRMAVERIT, ILLE VERO NEGAVERIT; NON ENIM PROPTER NEGARE VEL AFFIRMARE ERIT VEL NON ERIT NEC IN MILLENSIMUM ANNUM MAGIS QUAM IN QUANTOLIBET TEMPORE. QUARE SI IN OMNI TEMPORE SIC SE HABEBAT, UT UNUM verE DICERETUR, NECESSE ESSET HOC FIERI ET UNUMQUODQUE EORUM QUAE FIUNT SIC SE HABERET, UT EX NECESSITATE FIERET. QUANDO ENIM VERE DICIT QUIS, QUONIAM ERIT, NON POTEST NON FIERI ET QUOD FACTUM EST VERUM ERAT DICERE SEMPER, QUONIAM ERIT. Eventus necessariarum rerum Aristoteles non ex praedicentium veritate sed ex ipsarum rerum natura considerans inquit: licet necesse sit, quisquis de re aliqua vera praedixerit, rem quam ante praenuntiaverit evenire, non tamen idcirco rerum necessitas ex praedictionis veritate pendet sed divinandi veritas ex rerum potius necessitate perpenditur. Non enim idcirco esse necesse est, quoniam verum aliquid praedictum est sed quoniam necessario erat futurum, idcirco de ea re potuit aliquid vere praedici. Quod si ita est, eveniendi rei vel non eveniendi non est causa is qui praedicit futuram esse vel negat. Non enim affirmationem et negationem esse necesse est sed idcirco ea esse necesse est quae futura sunt, quoniam in natura propria quandam habent necessitatem, in quam si quis incurrerit, verum est quod praedicit. Ergo si quaecumque nunc facta sunt verum de his fuisset dicere quoniam erunt, sive ille dixisset sive non dixisset, haec quae nunc facta sunt erant ex necessitate futura. Non enim propter dicentem vel negantem in rebus necessitas est sed propter rerum necessitatem veritas in praenuntiatione vel falsitas invenitur. Quare si etiam ea quae nunc facta sunt vere potuissent praedici quoniam erunt et his ita positis rem necesse esset evenire, sive illi praedicerent sive non praedicerent, necesse est omne quod fit ex necessitate es se futurum et nihil omnino utrumlibet ƿ in rebus est. Namque si nihil necessitatem rerum adivuat divinatio et nihil interest, utrum quis praedicat futurum esse aliquid an neget an nullus omnino aliquid nec in affirmatione nec in negatione praedicat, manifestum est quoniam nec de eo ulla distantia est, sive quis ante quamlibet multum tempus aliquid eventurum vere esse praedixerit sive ante quamlibet paucos dies vel horas vel momenta. Nihil enim interest: sive enim quis ante mille annos praediceret, quod ex necessitate esset futurum, sive ante annum vel mensem vel diem vel horam vel momentum, de necessitate rei eventurae nihil moveret. Quod enim nihil interesset utrum praediceretur an non praediceretur, nihil quoque interest an iuxta praedicatur an longius. Quod si haec ita sunt et omnia quaecumque evenerunt futura fuisse necesse est, totum liberum arbitrium perit, totus casus absumitur, rerum possibilitas praeter necessitatem omnis excluditur. Simul autem Aristoteles praenuntiationem eventumque coniungens rerum necessitatem ex ipsa propositionum veritate confirmat dicens: si haec ita sunt, ut in omni tempore sic se haberet unumquodque quod factum est, ut hoc ipsum vere praediceretur, NECESSE ESSET HOC FIERI, id est necesse esset quod praedictum vere est evenire. Unumquodque enim eorum quae fiunt et verepraedicuntur sic se habet, ut ex necessitate fiat. Hoc autem cur fiat haec ratio est: quod enim vere quis dicit, fieri necesse est. Illa enim veritas ex rerum ƿ necessitate procreatur. Quod si etiam id quod factum est veraciter praenuntiaretur futurum, nulla esset dubitatio omnia ex necessitate provenire. Quod si hoc, inquit, est impossibile (videmus enim quasdam res ex principio liberi arbitrii et ex nostrorum actuum fonte descendere), quid dubitamus frivolam rationem omnium necessitatis excludere nec dilectum humanae vitae interpositione necessitatis absumere? Quae enim erit ulla discretio inter homines, si liberi arbitrii iudicium perit? Cur postremum leges conditae, cur publice iura responsa sunt? Cur instituta moresque, publici et privati actus constitutionibus principum et iudiciorum nexibus continentur, si certum est nihil humanis licere propositis? Frustra enim cuncta sunt, si liberum arbitrium non est. Leges enim et caetera ad continendos animos hominum conditas scimus. Quod si se ipsi animi non regunt et eos aliqua quaedam violentia necessitatis impellit, dublum non est quin uacuae istae leges sint, quae nihil sponte facientibus proponuntur. Sed haec quam sint impossibilia ipse Aristoteles probat, cuius recta sententia neque casum neque necessitatem neque possibilitatem in utraque parte naturae neque liberum tollit arbitrium sed cuncta permiscens rebus pluribus mundum compositum non arbitratur simplici vel casu vel necessitate vel liberae voluntatis iudicio contineri. QUOD SI HAEC NON SUNT POSSIBILIA: VIDEMUS ENIM ESSE PRINCIPIUM FUTURORUM ET AB EO QUOD CONSILIAMUR ATQUE AGIMUS ALIQUID. Impossibilia, inquit, ista sunt ut omnia ex necessitate proveniant. Sumus enim quorundam nos ipsi quoque principia et animus noster ratione formatus actionesque nostrae ea ratione directae quarundam rerum principium tenent. Sic enim id quod in nobis est habere videmur: nullo extra impediente vel cogente ad quod nobis videtur ratione iudicante prosilimus. Nec omnia necessitatibus subripienda sunt. Omnium namque animalium genus in eo quod animalia sunt subiectum est aliud naturae, aliud caelestibus siderum cursibus, aliud rationi quoque mentis et animi cogitationi. Arbores namque et animalia irrationabilia illae quidem tantum naturae subiectae sunt, pecudes vero etiam caelestium decretis. Homines autem et naturae et sideribus et propriae voluntati subiecti sunt. Multa enim natura dominante vel facimus vel patimur, ut mortem vel huiusmodi habitudinem corporis. Multa secum rerum ipsarum necessitas trahit, ut ea quae cum facere velimus, non tamen facere valeamus. Multa autem dat liberum voluntatis arbitrium, quae nobis volentibus fiunt [ut fierent si velimus]. Unde fit ut natura quae motus ƿ est principium et liberi arbitrii facultate animi ratione participet. Anima vero velut inligata corporibus, quibus natura dominatur, imaginationibus et cupiditatibus et iracundiae ardoribus caeterisque, quae afferunt corpora, ex ipsa cui inligata est natura participat. Cuncti autem divinae providentiae subiecti ex illa quoque divinorum voluntate pendemus. Itaque nec caelestium necessitas tota subruitur nec casum disputatio haec de rebus eliminat et liberum firmat arbitrium. Sed haec maiora sunt quam ut nunc digne pertractari queant. Sumus igitur nos quoque rerum principia et ex nostris consiliis atque actibus in rebus plura consistunt. Quod si ea quae per hanc rationem auferuntur perspicua sunt, quod vero ponitur id est affirmationem et negationem omnem in futuro veram esse non aeque perspicuum est, cur dubitamus mendacem subterfugere rationis viam et tenere ea quae cum vera sunt tum manifesta sunt repudiatis his, quae nec veritate ulla firma sunt nec perspicuitate clarescunt? ET QUONIAM SUPRA IAM DIXERAT: QUARE NON OPORTEBIT NEQUE CONSILIARI NEQUE NEGOTIARI, nunc hoc reddidit ad id quod ait CONSILIARI DICENS ESSE PRINCIPIUM FUTURORUM ET AB EO QUOD CONSILIAMUR; ad id quod ait NEQUE NEGOTIARI reddidit id quod subiecit ATQUE AGIMUS. Quare tanta brevitate oratio constricta est, ut in ea teneatur rationis ordinisque necessitas. ET QUONIAM EST OMNINO IN HIS QUAE NON SEMPER ACTU SUNT ESSE POSSIBILE ET NON, IN ƿ QUIBUS UTRUMQUE CONTINGIT ET ESSE ET NON ESSE, QUARE ET FIERI ET NON FIERI. ET MULTA NOBIS MANIFESTA SUNT SIC SE HABENTIA, UT QUONIAM HANC UESTEM POSSIBILE EST INCIDI ET NON INCIDETUR SED PRIUS EXTERETUR. SIMILITER AUTEM ET NON INCIDI POSSIBILE EST. NON ENIM ESSET EAM PRIUS EXTERI, NISI ESSET POSSIBILE NON INCIDI. QUARE ET IN ALIIS FACTURIS, QUAECUMQUE SECUNDUM POTENTIAM DICUNTUR HUIUSMODI: MANIFESTUM EST, QUONIAM NON OMNIA EX NECESSITATE VEL SUNT VEL FIUNT SED ALIA QUIDEM UTRUMLIBET ET NON MAGIS VEL AFFIRMATIO VEL NEGATIO, ALIA VERO MAGIS QUIDEM IN PLURIBUS ALTERUM SED CONTINGIT FIERI ET ALTERUM, ALTERUM VERO MINIME. Continuus quidem sensus est ex superioribus hoc modo: supra enim ait quod si haec non sunt possibilia id est ut omnia necessitas administret: videmus enim a nobis quoddam esse principium futurorum et a nostris actibus atque consiliis: his illud addidit: quoniamque sunt aliqua quae possibilia quidem sunt esse cum non sint et non esse cum sint. Haec etiam simul auferuntur, si necessitas in omnibus dominetur. Et sensus quidem cum superioribus ita coniunctus est, quid autem habeat argumentationis tota sententia, hoc modo perspiciendum est: possibile esse dicitur quod in utramque partem facile naturae suae ratione vertatur, ut et cum non sit possibile sit ƿ esse nec cum sit ut non sit res ulla prohibeat. Ita ergo et quod possibile dicimus a necessitate seiungimus. Aliter enim dicitur possibile me esse ambulare cum sedeam, aliter solem nunc esse in sagittario et post paucos dies in aquarium transgredi. Ita enim possibile est ut etiam necesse sit. Possibile autem dicere solemus, quod et cum non sit esse possit et cum sit non esse iterum possit. Si quis ergo omnia necessitati subiecerit, ille naturam possibilitatis intercipit. Tres sunt ergo sententiae de possibilitate. Philo enim dicit possibile esse, quod natura propria enuntiationis suscipiat veritatem, ut cum dico me hodie esse Theocriti Bucolica relecturum. Hoc si nil extra prohibeat, quantum in se est, potest veraciter praedicari. Eodem autem modo idem ipse Philo necessarium esse definit, quod cum verum sit, quantum in se est, numquam possit susceptivum esse mendacii. Non necessarium autem idem ipse determinat, quod quantum in se est possit suscipere falsitatem. Impossibile vero, quod secundum propriam naturam numquam possit suscipere veritatem. Idem tamen ipse contingens et possibile unum esse confirmat. Diodorus possibile esse determinat, quod aut est aut erit; impossibile, quod cum falsum sit non erit verum; necessarium, quod cum verum sit non erit falsum; non necessarium, quod aut iam est aut erit falsum. Stoici vero possibile quidem posuerunt, quod susceptibile esset verae praedicationis nihil his prohibentibus, quae cum extra sint cum ipso tamen fieri contingunt. ƿ Impossibile autem, quod nullam umquam suscipiat veritatem aliis extra eventum ipsius prohibentibus. Necessarium autem, quod cum verum sit falsam praedicationem nulla ratione suscipiat. Sed si omnia ex necessitate fiunt, in Diodori sententiam non rectam sine ulla dubitatione veniendum est. Ille enim arbitratus est, si quis in mari moreretur, eum in terra mortem non potuisse suscipere. Quod neque Philo neque Stoici dicunt. Sed quamquam ista non dicant, tamen si unam partem contradictionis eventu metiuntur idem Diodoro sentire coguntur. Nam si, quisquis in mari mortuus est, illum necesse fuit in mari necari, impossibile eum fuit mortem in terra suscipere. Quod est perfalsum. Atque haec omnia impossibilia subire coguntur, quicumque cum definite alteram contradictionis partem in futuro veram esse contendunt, solam necessitatem in rebus esse dicunt. Neque enim, si quis naufragio periit in pelago, idcirco si numquam navigasset immortalis in terra futurus fuisset. At ergo non ex eventu rerum sed ex natura eventus ipsos suscipientium propositionum contradictiones indicandae sunt. Si enim mihi omnia nunc suppeditent ut Athenas eam, etiamsi non uadam, posse me tamen ire manifestum est; et cum vero potuisse non ire, id quoque apud eos qui eventus ex rerum natura recta ratione diiudicant indubitatum est. ƿ Non ergo id est possibile ut sit necessarium sed quamquam quod necessarium est possibile sit; est tamen alia quaedam extrinsecus possibilitatis natura, quae et ab impossibili et a necessitate seiuncta sit. Aristoteles enim hanc habet opinionem de his quae semper esse necesse est. Ea enim putat nullam habere ad contraria cognationem: ut nix quoniam semper est frigida numquam calori coniuncta est. Ignis quoque numquam frigori cognatus est, idcirco quod semper in frigoris contrarietate versatur id est in calore. Omnia ergo quaecumque sunt necessaria nullam ad contraria earum qualitatum, quas ipsa retinent, habent cognationem. Quod si quam cognationem haberet ignis ad frigus, frustra esset illa cognatio numquam igne in frigus qualitatem vertente. Sed novimus nihil proprium natum frustra naturam solere perficere. Ergo illa sint posita necessaria quaecumque ad contraria nullam habent cognationem. Quaecumque autem habent illa sunt non necessaria sed quoniam ad utramque partem contrarietatis naturali quadam cognatione videntur esse coniuncta, idcirco in utraque parte eorum eventus possibilis est: ut lignum hoc potest quidem secari sed nihilo tamen minus habet ad contraria cognationem, potest enim non secari, et aqua potest quidem calescere sed nihil eam prohibet frigori quoque esse coniunctam. Et universaliter dicere ƿ est: quaecumque neque semper sunt neque semper non sunt sed aliquotiens sunt, aliquotiens non sunt, ea per hoc ipsum quod sunt et non sunt habent aliquam ad contraria cognationem. Haec autem impossibilium et necessariorum media sunt. Impossibile enim numquam esse potest, necessarium numquam non esse: inter haec propria quorundam natura est, quae horum utrorumque sit media, quae et esse scilicet possit et non esse. Ergo hoc nunc dicit: videmus, inquit, IN HIS QUAE NON SEMPER ACTU SUNT (illa autem non semper actu sunt, quae ad utraque contraria habent cognationem: ignis semper actu calidus est, aqua vero non semper) quocirca videmus IN HIS QUAE NON SEMPER ACTU SUNT esse quaedam possibilia et non, id est ut et sint et non sint. Quod in his evenit IN QUIBUS UTRUMQUE CONTINGIT ID EST ET ESSE ET NON ESSE, ut aquam et esse calidam et non esse calidam, fieri quoque calidam et non fieri. Multaque nobis perspicua sunt ita sese habentia, ut in utraque parte eventus sine ullo alicuius rei impedimento vertatur, ut uestem quam possibile est quidem secari sed fortasse ita contingit, ut non ante ferro dividatur, quam eam exterat uetustas. Et hoc fieri potest, ut quaelibet uestis non ferro potius minutatim eat quam usu ipso exteratur. Similiter autem non solum eam secari possibile est. Non enim esset eam prius exteri quam secari, nisi prius possibile esset non secari. Cum enim ƿ exteritur, non secatur. Hoc autem in quibus eveniat universaliter monstrat. Evenit hoc enim, inquit, in facturis. Facturae autem sunt, in quibuscumque generatio est atque corruptio. Sive enim quid natura fiat sive arte, in his a faciendo facturam dixit. In his ergo facturis alia quidem potestate sunt, alia actu: ut aqua calida quidem est possibilitate, potest enim fieri calida, frigida vero actu est, est enim frigida. Hoc autem actu et potestate ex materia venit. Nam cum sit materia contrarietatis susceptrix et ipsa in se utriusque contrarietatis habeat cognationem, si ipsa per se cogitetur, nihil eorum habet quae in se suscipit et ipsa quidem nihil actu est, omnia tamen potestate. Suscipiens autem contraria quamquam unam habeat contrarietatem, habet tamen et alteram simul sed non actu, ut in eadem aqua. Huius enim materia et caloris susceptrix est et frigoris sed cum utrumlibet horum susceperit vel calorem vel frigus, est quidem si ita contigit, calida, est etiam simul frigida sed non eodem modo. Nam fortasse actu calida est, frigida potestate. Ergo quod potestate est in rebus ex materia venit. Alioquin divinis corporibus nihil omnino est potestate sed omne actu: ut soli numquam est lumen potestate, cui quidem nulla obscuritas, vel toto caelo nulla quies. Ita sese ergo habent ex materia ut omnia ipsa essent potestate, nihil autem actu, arbitratu ƿ naturae, quae in ipsa materia singulos pro ratione distribuit motus et singulas qualitatum proprietates singulis materiae partibus ponit, ut alias quidem natura ipsa necessarias ordinarit, ita ut quam diu res illa esset eius in ipsa proprietas permaneret, ut igni calorem. Nam quamdiu ignis est, tamdiu ignem calidum esse necesse est. Aliis vero tales qualitates apposuit, quibus carere possint. Et illa quidem necessaria qualitas informat uniuscuiusque substantiam. Illa enim eius qualitas cum ipsa materia ex natura coniuncta est. Istae vero aliae qualitates extra sunt, quae et admitti possunt et non admitti. Atque hinc est generatio et corruptio. Ex natura igitur et ex materia ista in rebus possibilitas venit. Qua in re casus quoque aliquando subrepit, quae est indeterminata causa et sine ulla ratione cadens. Neque enim natura est quae frustra nil efficit nec arbitrium liberum quod in iudicio et ratione consistit sed extra est casus, qui propter aliam rem quibusdam factis ipse subitus et improvisus exoritur. Ex hac autem possibilitate etiam illa liberi arbitrii ratio venit. Si enim non esset fieri aliquid possibile sed omnia aut ex necessitate essent aut ex necessitate non essent, liberum arbitrium non maneret. Recte igitur nec omnia casu ut Epicurus nec necessitate omnia ut ƿ Stoicus nec rursus omnia libero arbitrio fieri proposuit sed cuncta permiscens in permixto mundo permixtas quoque rerum causae esse proposuit, ut aliae quidem ex necessitate, aliae vero casu vel libero arbitrio vel postremo possibilitate contingerent. Quorum omnium unum nomen est utrumlibet, vel in casu vel in voluntate vel in possibilitate. Sed horum divisionem facit. Nam eorum quae sunt utrumlibet alia sunt quae aequaliter se ad affirmationem et negatio. Nem habent, ut est lecturum me esse hodie Vergilium et non lecturum: utroque enim modo utrumque est. Hoc est enim quod ait ET NON MAGIS VEL AFFIRMATIO VEL NEGATIO. Aequaliter enim et possum legere Vergilium nunc et possum non legere. Alia vero sunt quae non se aequaliter habeant sed quamquam in una re frequentius eveniat, non tamen prohibitum est in altera provenire, ut in eo quod est hominem in senecta canescere. In pluribus quidem hoc contingit sed CONTINGIT FIERI ET ALTERUM, id est ut non canescat, alterum vero minime, id est ut canescat. Ita igitur et ex possibilitate et ex casu et ex libero arbitrio contradictionem in una parte de futuro definite non esse veram vel falsam firmissima et validissima argumentatione constituit. His autem adicit hoc: IGITUR ESSE QUOD EST, QUANDO EST, ET NON ESSE QUOD NON EST, QUANDO NON EST, NECESSE EST; SED NON QUOD EST OMNE NECESSE EST ESSE NEC QUOD NON EST NECESSE EST NON ESSE. NON ENIM IDEM EST OMNE QUOD EST ESSE NECESSARIO, QUANDO EST, ET SIMPLICITER ESSE EX NECESSITATE. Duplex modus necessitatis ostenditur: unus qui cum alicuius accidentis necessitate proponitur, alter qui simplici praedicatione profertur. Et simplici quidem praedicatione profertur, cum dicimus solem moveri necesse est. Non enim solum quia nunc movetur sed quia numquam non movebitur, idcirco in solis motu necessitas venit. Altera vero quae cum conditione dicitur talis est: ut cum dicimus Socratem sedere necesse est cum sedet, et non sedere necesse est cum non sedet. Nam cum idem eodem tempore sedere et non sedere non possit, quicumque sedet non potest non sedere, tunc cum sedet: igitur sedere necesse est. Ergo quando quis sedet tunc cum sedet eum sedere necesse est. Fieri enim non potest ut cum sedet non sedeat. Rursus quando quis non sedet, tunc cum non sedet, eum non sedere necesse est. Non enim potest idem non sedere et sedere. Et potest ista esse cum conditione necessitas, ut cum sedet aliquis, tunc cum sedet, ex necessitate sedeat, et cum non sedet, tunc cum non sedet, ex necessitate non sedeat. Sed ista cum conditione quae proponitur necessitas non illam simplicem secum trahit (non enim quicumque sedet simpliciter eum sedere necesse est sed cum adiectione ea quae est tunc cum sedet), sicut solem dicimus non necesse esse tunc moveri, cum movetur, nec hoc addimus, ut solem moveri necesse sit cum movetur sed tantum simpliciter dicimus solem moveri necesse est. Et haec necessitas simplex de sole dicta veritatem in oratione perficiet. At vero illa quae cum conditione dicitur, ut cum dicimus Socratem sedere necesse est, tunc cum sedet, id ƿ quod proponimus tunc cum sedet et hanc conditionem temporis si a propositione dividamus, de tota propositione veritas perit. Non enim possumus dicere quoniam Socrates ex necessitate sedet. Potest enim et non sedere. Habet enim quandam convenientiam et cognationem potestas Socratis sicut ad sedendum sic etiam ad non sedendum. Ergo id quod dicimus ex necessitate Socraten sedere, tunc cum sedet, ad accidens respicientes proponimus. Nam quoniam accidit Socrati sedere et eo tempore quo accidit ei non accidisse non potest (sic enim fiet ut eidem eadem res et accidat et non accidat uno eodemque tempore, quod impossibile est), idcirco accidens eius inspicientes dicimus necesse esse Socraten sedere sed non simpliciter sed tunc cum sedet. Et sicut Aethiopem dicere simpliciter esse candidum falsum est, verum tamen in aliquo esse candidum (in oculis enim illi vel in dentibus candor est), ita quoque falsum dicere Socraten ex necessitate sedere simpliciter, verum autem est hanc necessitatem in aliquo quodam tempore, non simpliciter praedicare, ut dicamus tunc cum sedet. Quemadmodum enim in sole dicimus, quoniam solem moveri necesse est, simpliciter, si ita dicamus Socraten sedere necesse est, falsum est. Sin vero marmoreum Socraten dicamus, quoniam Socraten marmoreum sedere necesse est, si fortasse sedens formatus sit, verum est et simpliciter de tali Socrate necessitas poterit praedicari. De ipso autem Socrate simpliciter ƿ talis necessitas non dicitur. Neque enim fieri potest, ut Socrates ex necessitate sedeat, nisi forte cum sedet. Tunc enim cum sedet, quoniam sedet et non potest non sedere, ex necessitate sedet. Alioquin non simpliciter ex necessitate sedet sed contingenter, potest enim surgere. Quod autem ex necessitate simpliciter est, illam permutare non potest necessitatem: ut quoniam simpliciter solem moveri necesse est, sol stare nulla ratione potest. Hoc igitur dicit Aristoteles: omne quod est, quando est, et omne quod non est, quando non est, esse cum conditione et non esse necesse est sed non sine conditione aut esse aut non esse simpliciter. Haec enim illis solis necessitatibus attributa sunt quaecumque nullius potentiae aut cognationis ad opposita sunt, ut sol ad quietem vel ignis ad frigus. Neque enim idem est, inquit Aristoteles, ex necessitate esse aliquid, quando est, in conditione vel non esse, quando non est, et simpliciter dicere omne ex necessitate esse vel non esse. Illud enim conditio verum fecit, in hoc simplicitatis natura effecit veritatem. SIMILITER AUTEM, inquit, ET IN EO QUOD NON EST. Etiam in eo quod non est idem est: non omne quod non est non esse necesse est sed tunc cum non est tunc non esse necesse est, et hoc in conditione rursus, non simpliciter. Duabus igitur his necessitatibus demonstratis, una conditionali, altera simplici, nunc ad contradictionem rursus de futuro contingentemque reuertitur. ET IN CONTRADICTIONE EADEM RATIO. ESSE QUIDEM VEL NON ESSE OMNE NECESSE EST ET FUTURUM ESSE VEL NON; NON TAMEN DIVIDENTEM DICERE ALTERUM NECESSARIO. DICO AUTEM NECESSE EST QUIDEM FUTURUM ESSE BELLUM NAVALE CRAS VEL NON ESSE FUTURUM SED NON FUTURUM ESSE CRAS BELLUM NAVALE NECESSE EST VEL NON FUTURUM ESSE, FUTURUM AUTEM ESSE VEL NON ESSE NECESSE EST. QUARE QUONIAM SIMILITER ORATIONES VERAE SUNT QUEMADMODUM ET RES, MANIFESTUM EST QUONIAM QUAECUMQUE SIC SE HABENT, UT UTRUMLIBET SINT ET CONTRARIA IPSORUM CONTINGANT NECESSE EST SIMILITER SE HABERE ET CONTRADICTIONEM. QUOD CONTINGIT IN HIS, QUAE NON SEMPER SUNT ET NON SEMPER NON SUNT. Planissime quam sententiam haberet de contingentibus propositionibus et futuris exposuit dicens: in his totam quidem contradictionem dictam unam quamlibet partem habere veram alteram falsam sed non ut aliquis dividat atque respondeat hanc quidem ex necessitate veram esse, illam vero ex necessitate alteram falsam: ut in eo quod dicimus: Sol occidit  Sol hodie non occidit  facillime in his aliquis dividens dicit, quoniam solem hodie occidere ex necessitate verum est, non occidere ex necessitate falsum. Ita sese enim habet divinorum corporum ratio et natura, ut in his ƿ nulla cognatio sit ad opposita, atque ideo vel quod sunt ex necessitate sunt vel quod non sunt ex necessitate non sunt. Ea vero quae in generatione et corruptione sunt non ita sunt. Habent enim hoc ipso, quod et gignuntur et corrumpuntur, ad opposita cognationem atque ideo in his non est unam partem contradictionis assumere et eam necessario esse praedicare et rursus aliam necessario non esse proponere quamuis totius contradictionis una quaelibet pars vera sit, altera falsa sed incognite et indefinite, et non nobis, verum natura ipsa harum rerum quae proponuntur dubitabilis, ut in ea propositione quae est: Socrates hodie lecturus est Socrates hodie lecturus non est  Totius quidem contradictionis una vera est, una falsa (aut enim lecturus est aut non lecturus) et hoc confuse in tota oratione perspectum sed nullus potest dividere et respondere, quoniam vera est lecturum eum esse vel certe quoniam vera est non eum esse lecturum. Hoc autem non quod audientes de futuro nesciamus sed quod eadem res et esse possit et non esse. Alioquin si ex nostra inscientia hoc eveniret et non ex ipsarum rerum variabili et indefinito proventu, illa rursus impossibilitas contingeret, ut omnia necessitas administraret. Non enim propter scientiam nostram quod ex necessitate est eventurum est sed etiam si nos nesciamus, erit tamen alicuius rei eventus constitutus et indubitatus: illam rem futuram esse necesse est. Ergo quoniam hoc fieri non potest et ƿ sunt quaedam quae non ex necessitate proveniant sed contingenter, in his quamquam totius contradictionis in qualibet eius parte veritas inveniatur aut falsitas, non tamen ut aliquis dividat et dicat hanc quidem veram esse, illam vero falsam. Quod huiusmodi monstravit exemplo: cras enim bellum navale fieri aut non fieri necesse est, non tamen ex necessitate fiet cras aut ex necessitate cras non fiet, ut possit aliquis dividere et praedicare dicens cras fiet, ut hoc vere dicat et ita ex definito contingat, vel rursus cras non fiet, et hoc eodem modo proveniat: hoc fieri non potest sed tantum indefinite quaecumque una pars contradictionis vera est, altera falsa sed quae evenerit. Eventus autem ipsorum indiscretus est: et illud enim et illud poterit evenire. Hoc autem idcirco est quoniam non est ex antiquioribus quibusdam causis pendens rerum eventus, ut quaedam quodammodo necessitatis catena sit sed potius haec ex nostro arbitrio et libera voluntate sunt, in quibus est nulla necessitas. Quod si, inquit, itidem ORATIONES VERAE SUNT QUEMADMODUM ET RES: hoc sumpsit a Platone, qui dixit similiter se habere orationes rebus et cognatas quodammodo esse in ipsa significatione, si sint res impermutabiles et ratione stabili permanentes oratio quoque de his vera esset et necessaria, sin vero esset res quae varietate naturae numquam perpetuo permaneret in orationibus quoque fixa veritas non esset et nulla per huiusmodi orationes demonstratio proveniret. Hoc igitur sumens Aristoteles ut optime dictum sic ait: quoniam, inquit, orationes similiter sese habent quemadmodum res, manifestum est quoniam quaecumque res ita sunt, ut utrumlibet sint et contraria ipsorum contingere possint, necesse est ita contradictionem se habere, quae de illis natura instabilibus atque indefinitis rebus est, ut si res sint dubitabiles et indefinito variabilique proventu contradictio quoque quae de his rebus fit variabili indefinitoque proventu sit. Quae autem essent huiusmodi res, quarum eventus varius indefinitusque constaret, planissime demonstravit dicens: QUOD CONTINGIT IN HIS, QUAE NON SEMPER SUNT ET NON SEMPER NON SUNT. Ea enim sunt, in quibus contingit utrumlibet, quae neque semper sunt (possunt enim corrumpi) neque semper non sunt (possunt enim generari et fieri). Haec enim sunt quae habent ad opposita cognationem, sicut in ipsa propria substantia rerum ipsarum eventus docet. Nam esse et non esse oppositum est. Quod autem non fuit et generatur et fit ex eo quod non fuit est. Habuit igitur in hoc ad esse et non esse id est ad opposita cognationem. Sin vero idem ipsum quod est corrumpatur, ex eo quod fuit non erit. Habebit igitur rursus ad opposita cognationem. Quare et sicut harum quae sunt in generatione et corruptione rerum proventus indefinitus est, ita quoque et contradictionum partes, quamquam in tota contradictione una vera sit, altera falsa. Indefinitum ƿ enim et indiscretum est, quae una harum vera sit, quae altera falsa. HORUM ENIM NECESSE EST QUIDEM ALTERAM PARTEM CONTRADICTIONIS VERAM ESSE VEL FALSAM, NON TAMEN HOC AUT ILLUD SED UTRUMLIBET ET MAGIS QUIDEM VERAM ALTERAM, NON TAMEN IAM VERAM VEL FALSAM. QUARE MANIFESTUM EST, QUONIAM NON EST NECESSE OMNIS AFFIRMATIONIS VEL NEGATIONIS OPPOSITARUM HANC QUIDEM VERAM, ILLAM VERO FALSAM ESSE. Docuit supra nos in his quae utrumlibet sunt rebus contradictionis unam partem non esse definite veram, falsam vero alteram definite: nunc a frequentiori et a rariori argumentum trahit. Supra namque monstravit esse quasdam res quae frequentius quidem contingent, non tamen interclusum sit, ut et opposita aliquando contingent. Contingit enim ut rarius infrequentiusque contingat. Ergo si in his quaecumque in pluribus eveniunt non necesse est unam veram esse, alteram falsam (idcirco quod quicumque dixerit hominem in senecta canescere et hoc ex necessitate esse protulerit mentietur, potest enim et non canescere): si in his ergo non est definite una vera, altera falsa, in quibus una res frequentius evenit, rarius altera, multo minus in his in quibus oppositorum eventus aequalis est. Et verum est quidem dicere, quoniam hoc contingit frequentius, non tamen omnino quoniam ƿ contingit, idcirco quod, licet rarius, tamen contingit oppositum. Quod si neque in his quae in pluribus praedicantur una definite vera est, altera falsa et multo minus in his quorum aequaliter indiscretus eventus est, manifestum est in futuris et contingentibus propositionibus non esse unam veram, alteram falsam. Hoc enim in principio ut monstraret validissima argumentatione contendit. NEQUE ENIM QUEMADMODUM IN HIS QUAE SUNT, SIC SE HABET ETIAM IN HIS QUAE NON SUNT, POSSIBILIBUS TAMEN ESSE AUT NON ESSE SED QUEMADMODUM DICTUM EST. Ad divisionem temporum in principio factam totam reuocat quaestionem. Ait enim prius propositiones eas quae fierent aut in praesenti aut in praeterito aut in futuro praedicari. Et eas quidem quae de praeterito vel praesenti dicerentur definitam veritatem vel falsitatem habere, sive in sempiternis et divinis dicerentur rebus sive in nascentibus atque morientibus, in quibus utrumlibet contingeret, ut haberent ad opposita cognationem. In futuris vero, si de divinis quidem rebus aliquis et in mutabilibus loqueretur, eodem modo unam veram definite, alteram falsam esse definite. Non enim habere huiusmodi naturas ad opposita cognationem. In his autem quae in generatione et corruptione essent de futuro praedicatis vel affirmative vel negative non eundem esse modum veritatis definitae sed totius quidem contradictionis unam partem veram esse, alteram falsam, definite autem unam veram, definite alteram falsam minime. ƿ Nunc autem non utraque tempora posuit, praesens scilicet et praeteritum sed tantum praesens. Dixit enim: NEQUE ENIM QUEMADMODUM IN HIS QUAE SUNT, id est in his quae praesentia sunt. Quod vero ait IN HIS QUAE NON SUNT, POSSIBILIBUS TAMEN ESSE, de futuris loquitur, quae cum non sint tamen esse possunt. Non enim sic se habet in praesenti prasdicata propositio, quemadmodum in futuro, in his scilicet quae utrumlibet sunt et in generatione et in corruptione consistunt. In illis enim id est praeteritis et praesentibus definite una vera est, altera falsa: in his id est futuris et contingentibus veritas et falsitas propositionum nulla definitione constringitur. Sed quoniam de futuris propositionibus Aristotelicam sententiam quantum facultas fuit diligenter expressimus, prolixitatem voluminis terminemus.  Est quidem libri huius -- "De interpretatione" apud Latinos, apud Graecos vero *Peri hermeneias* inscribitur -- obscura orationis series obscurissimis adiecta sententiis atque ideo non hunc magnis expedissem ƿ voluminibus, nisi etiam nihil labori concedens quam pote planissime quod in prima editione altitudinis et subtilitatis omiseram secunda commentatione complorem. Sed danda est prolixitati venia et operis longitudo libri obscuritate pensanda est. Sunt tamen gradus apud nos satisfacientes lectorum et diligentiae et fastidio cupientium facillime magna cognoscere. Huius enim libri post has geminas commentationes quoddam breuarium facimus, ita ut in quibusdam et fere in omnibus Aristotelis ipsius verbis utamur, tantum quod ille brevitate dixit obscure nos aliquibas additis dilucidiorem seriem adiectione faciamus, ut quasi inter textus brevitatem commentationisque diffusionem medius ingrediatur stilus diffuse dicta colligens et angustissime scripta diffundens. Atque haec posterius. Nunc autem quoniam ab Aristotele supra monstratum est in futuro contingentium propositionum veritatem et falsitatem non stabili neque definita ratione esse divisam et quidquid supra latissima disputatio complexa est, nunc haec eius intentio est, ut categoricarum propositionum numerum tradat, quaecumque cum finito vel infinito nomine simpliciter fiunt. Primo enim volumine dictum est nomen esse ut 'homo', infinitum vero nomen ut 'non homo'. Praedicativae autem et categoricae propositiones sunt quae duobus tantum simplicibus terminis constant: hae ƿ sive cum finito nomine, ut est: Homo ambulat  sive cum nomine infinito, ut est: Non homo ambulat  Harum igitur propositionum categoricarum atque simplicium tradere numerum contendit, quaecumque fiunt adiectione nominis infiniti. Sed quoniam propositiones omnes aut secundum qualitatem differunt aut secundum quantitatem (secundum qualitatem, quod haec quidem affirmativa est, illa vero negativa, secundum quantitatem vero, quod haec quidem plura complectitur, illa vero pauca): secundum quam differentiam hae propositiones quae dicunt homo ambulat et rursus non homo ambulat a se differunt? Secundum qualitatem an secundum quantitatem? Nam quod dico: Homo ambulat  qualitatem quandam substantiae id est hominem ambulare designat et rem definitam atque substantiam unamque speciem ambulabilem esse pronuntiat, quod autem dico: Non homo ambulat  nominem quidem rem definitam tollo, innumerabilia vero significo. Quare illa quidem quae dicit: Homo ambulat  secundum qualitatem, quae vero: Non homo ambulat  videbitur secundum quantitatem potius discrepare. An certe illud magis est verius: [ut et] quod dico: Homo ambulat  'homo' simplex nomen quasi affirmationi est proximum, quod vero dico: Non homo ambulat  'non homo' infinitum nomen negationis videtur esse consimile? Sed affirmatio et negatio secundum qualitatem differunt, haec autem affirmationi sunt negationique similia: qualitate igitur potius quam ulla discrepant quantitate. An magis illud est verius, quod quemadmodum ƿ se habet propositio quae dicit Socrates ambulat ad eam quae dicit guidam homo ambulat, ita sese habet homo ambulat ad eam quae dicit non homo ambulat? Propositio namque quae est: Quidam homo ambulat  si plures ambulent, necesse est ut vera sit, si autem plures ambulent, ut: Socrates ambulet  non est necesse. Possunt enim plures ambulare et Socrates non ambulare sed cum plures ambulant, quidam homo ambulat. Hoc autem ideo evenit, quia quod dicimus: Quidam homo ambulat  particularitatem iungimus universalitati id est homini et, si qui sub illa universalitate sunt id est sub homine ambulante, eam quae dicit: Quidam homo ambulat  veram esse necesse est. At vero cum dicitur: Socrates ambulat  quoniam Socrates circa unius cuiusdam proprietatem est, nisi ipse Socrates ambulaverit, quamquam omnes homines ambulent, non est verum dicere Socrates ambulat. Sicut ergo: Quidam homo ambulat  indefinita Socrates ambulat  propria ac definita: sic etiam in eo quod est homo et non homo. Qui dicit: Homo ambulat  dicit quoniam quoddam animal ambulat et hoc nomine et qualitate determinat dicens "Homo ambulat". Qui vero dicit: Non homo ambulat  non quidem omnia subruit sed hominem tantum, caetera vero animalia ambulabilia esse pronuntiat. Ergo sive equus sive bos sive leo ambulat, verum est "Non homo ambulat" sed non est verum "Homo ambulat", si non ipse homo ambulat. Quare ƿ quemadmodum se habet "Quidam homo ambulat" ad "Socrates ambulat", quod illic, si plures homines ambularent, verum erat "Quidam homo ambulat", non etiam "Socrates ambulat", nisi ipse Socrates ambularet: ita quoque in eo quod est "Homo ambulat" et "Non homo ambulat" dici potest. Nam si plura quae sunt non homines ambulent, verum est dicere quoniam non homo ambulat, non autem verum est dicere quoniam homo ambulat, nisi ipse homo ambulet. Secundum definitionem potius et proprietstem videntur discrepare quam aliquam totam quantitatem vel partem vel rursus aliquam qualitatem. Nam, sicut posterius demonstrabitur, ea quae dicit non homo ambulat affirmatio potius quam negatio est. Atque haec hactenus praedixisse sufficiat. QUONIAM AUTEM EST DE ALIQUO AFFIRMATIO SIGNIFICANS ALIQUID, HOC AUTEM EST VEL NOMEN VEL INNOMINE, UNUM AUTEM OPORTET ESSE ET DE UNO HOC QUOD EST IN AFFIRMATIONE (NOMEN AUTEM DICTUM EST ET INNOMINE PRIUS; NON HOMO ENIM NOMEN QUIDEM NON DICO SED INFINITUM NOMEN; UNUM ENIM QUODAMMODO SIGNIFICAT INFINITUM, QUEMADMODUM ET NON CURRIT NON VERBUM SED INFINITUM VERBUM), ERIT OMNIS AFFIRMATIO VEL EX NOMINE ET VERBO VEL EX INFINITO NOMINE ET VERBO. PRAETER VERBUM AUTEM NULLA AFFIRMATIO VEL NEGATIO. EST ENIM VEL ERIT VEL FUIT VEL FIT, VEL QUAECUMQUE ALIA ƿ HUIUSMODI, VERBA EX HIS SUNT QUAE SUNT POSITA; CONSIGNIFICANT ENIM TEMPUS. QUARE PRIMA AFFIRMATIO ET NEGATIO EST HOMO, NON EST HOMO, DEINDE EST NON HOMO, NON EST NON HOMO; RURSUS EST OMNIS HOMO, NON EST OMNIS HOMO, EST OMNIS NON HOMO, NON EST OMNIS NON HOMO. In secundo (ut arbitror) libro praediximus omnem enuntiationem simplicem id est praedicativam ex subiecto et praedicato consistere, quorum semper praedicatio aut verbum esset aut quod idem posset, tamquam si verbi dictio poneretur: ut cum dicimus: Homo ambulat  verbum ponitur; cum vero dicimus: Homo rationalis  subaudiatur hic verbum 'est', ut totus intellectus sit "Homo rationabilis est". Quocirca necesse est aut verbum semper esse praedicatum aut quod sit verbo consimile idemque in enuntiationibus possit. Quod vero subiectum esset, aut omnino nomen esse aut quod vice nominis fungeretur. Quocirca illud maxime colligendum est omne in categorica propositione subiectum nomen esse, omne vero praedicatum verbum. Sed quoniam, cum de nomine loqueretur, aliud quoddam nomen introduxit, quod simpliciter quidem et per se nomen non esset, infinitum tamen nomen vocaretur, id quod cum negativa particula profertur, omnis autem propositio ex nominis subiectione consistit, est autem categorica propositio, quae aliquid de aliquo praedicat vel negat, et de quo praedicat quidem nomen est quoniamque in nomine infinitum etiam ƿ nomen dicitur, necesse est semper categoricam propositionem aut nomen habere subiectum aut illud quod dicitur infinitum. Infinitum vero nomen est quod ipse nunc INNOMINE vocat. Omnis ergo propositio praedicativa in duas dividitur species: aut ex infinito nomine subiectum est aut ex simplici nomine. Ex infinito quidem, cum dico: Non homo ambulat  ex finito autem et simplici, ut: Homo ambulat  Huius autem quae ex finito et simplici est species sunt duae: quae aut universale nomen subicit, ut "Homo ambulat", aut singulare, ut "Socrates ambulat". Quare ita fit divisio: omnium enuntiationum simplicium, quae ex duobus terminis constant, aliae sunt ex infinito nomine subiecto, aliae vero ex finito et simplici. Earum quae simplex habent subiectum aliae sunt quae universale simplex subiciunt, aliae quae singulare. Supra vero perdocuit quod sint differentiae propositionum simplex nomen in subiecto ponentium: quod aliae sint universales, aliae particulares, aliae indefinitae. Et secundum quantitatem quidem hoc modo differunt, secundum qualitatem vero, quod aliae affirmativae sint, aliae negativae. Idem quoque in his propositionibus quae ex infinito nomine subiecto enuntiantur. Aliae namque harum indefinitae sunt, aliae definitae. Definitarum aliae sunt universales, aliae particulares. Hic quoque secundum quantitatem nec minus secundum qualitatem eaedem infinitorum quoque nominum propositionibus differentiae sunt. Dicimus enim alias esse affirmativas, alias negativas. Subiecta vero descriptio docet, quae sint affirmativae simplices, ƿ quae sint negativae, et rursus quae sint affirmativae ex infinito nomine et quae negativae easque omnes in propriis determinationibus adiunximus nec minus etiam indefinitas in utraque specie propositionum posuimus singulare habentibus subiectum simplicibus propositionibus reiectis. Sint enim indefinitae simplices hae: Homo ambulat  Homo non ambulatcontra has vero divisae secundum infinitum nomen hae: Non homo ambulat Non homo non ambulat  Universales ex simplici subiecto nomine sint hae: Omnis homo ambulat Nullus homo ambulat  contra has divisse ex infinito nomine universales: Omnis non homo ambulat Nullus non homo ambulat  Rursus particulares ex finito nomine subiecto sint: Quidam homo ambulat Quidam homo non ambulat  rursus contra has divisae ex infinito nomine subiecto hae: Quidam non homo ambulat Quidam non homo non ambulat  Hoc autem subiecta descriptione declaratur: Indefinitae ex simplici nomine subiecto: Homo ambulat Homo non ambulat Indefinitae ex infinito nomine subiecto: Non homo ambulat Non homo non ambulat Universales ex simplici nomine subiecto: Omnis homo ambulat Nullus homo ambulat Universales ex infinito nomine subiecto: Omnis non homo ambulat Nullus non homo ambulat Particulares ex simplici nomine subiecto: Quidam homo ambulat Quidam homo non ambulat ƿParticulares ex infinito nomine subiecto: Quidam non homo ambulat Quidam non homo non ambulat Haec ergo partiens et de propositionibus ex duobus terminis constitutis faciens propositionem colligit omnis ex subiecto nomine propositiones et eas tantum ad divisionem sumit, quae ex infinito nomine fiunt, faciens huiusmodi divisionem principalem, ut sit: propositionum aliae sunt ex finito nomine, aliae ex infinito. Oportuerat quidem volentem cuncta partiri ad differentias propositionum non solum infinita sumere nomina sed etiam verba. Sed quoniam noverat nomen quidem infinitum conservare propositionem quam invenisset, ut si in affirmativa diceretur affirmativam servaret enuntiationem, ut est: Non homo ambulat  si in negativa negativam, ut est: Non homo non ambulat  verba vero quae sunt infinita iuncta in propositione non affirmationem sed perficere negationem, idcirco de his reticuit, quod hae magis quae ex verbo infinito sunt ad unam qualitatem pertinent propositionis id est ad negativam. Semper enim fit ex infinito verbo negatio. Haec igitur colligens ait: QUONIAM AUTEM EST DE ALIQUO SUBIECTO AFFIRMATIO SIGNIFICANS ALIQUID id est praedicans, hoc est quoniam omnis propositio ex subiecto et praedicato. Quod autem subiectum EST VEL NOMEN VEL INNOMINATUM. ƿInnominatum autem est quod propositum subruit nomen, ut est 'non homo'. Nomen enim quod est 'homo' differt nominis infiniti privatione quod est 'non homo' atque ideo et innominatum vocavit. Qualis autem debeat esse propositio de qua tractat ostendit dicens: UNUM AUTEM OPORTET ESSE ET DE UNO HOC QUOD EST IN AFFIRMATIONE, id est ex duobus terminis propositionem oportere consistere. Commemorat quoque quid sit innominatum se supra dixisse, quoniam quod diceremus 'non homo' nomen quidem Aristoteles non diceret sed quod nomen simpliciter non vocaret hoc addito infinito nomen diceret infinitum, idcirco quoniam unum quidem significat sed infinitum. 'Non homo' enim quod significationem eius quod dicimus homo tollit unum est et unam per se significationem subripiens, multa sunt quae intellegentium sensibus relinquantur. Commemorat etiam quoniam 'non currit' verbum superius infinitum vocavit et non simpliciter verbum. QUONIAM ergo aliquid de aliquo affirmatio est, hoc autem quod subiectum est aut nomen esse oportet aut innominatum id est infinitum nomen, duplex propositionis species invenitur. Omnis enim affirmatio vel ex nomine est et verbo vel ex infinito nomine et verbo. Eodem quoque modo et negatio. Neque enim reperietur ulla umquam affirmatio, cui negatio inveniri non possit. Quod si duplex species affirmationum, duplex quoque species est negationum. Illud ƿ quoque commemorat quod supra iam dixit. Nam licet ex nomine et verbo et rursus ex eo, quod non est nomen sed infinitum, nomine et verbo sit affirmatio et negatio praedicativa id est categorica: ut autem praeter verbum sit ulla affirmatio aut negatio aut praeter id quod idem significet verbo vel in subauditione vel aliquo alio modo fieri non potest. Ponit quoque verba quae paene in omnibus propositionibus aut sub ipsa cadunt aut quae idem valeant. EST ENIM, inquit, VEL ERIT VEL FUIT, VEL QUAECUMQUE ALIA consignificant tempus, verba sunt, sicut ex his doceri possumus quae ante posita sunt atque concessa, cum definitio verborum daretur: verba esse quae consignificarent tempus. Quare si haec consignificant tempus, non est dubium quin verba sins. Sed praeter haec aut praeter idem valentia propositio nulla est. Recte igitur dictum est praeter verba praedicativam propositionem non posse constitui. Iuste tamen aliquis quaestionem videatur opponere, cur cum iam dixerit praeter verbum enuntiationes nulla ratione posse constitui nunc idem repetit, quasi nil de his antea praedixisset. Sed superfivum videri non debet. QUONIAM enim finitum nomen cum negativa particula nomen est infinitum, idcirco putaretur fortasse negatio esse quod diceremus non homo. Quod si haec negatio, homo affirmatio. Ne in hunc ergo quisquam laberetur errorem, hoc dixit et congrue repetivit, quoniam praeter verbum esse enuntiatio non potest, tamquam si diceret: ƿ nemo arbitretur infinitum nomen esse negationem nec nomen affirmationem, praeter enim verbum affirmatio et negatio nulla umquam potest ratione constitui. In hoc illud quoque noverat quod verbum infinitum et negationem significaret et infinitum verbum. Id enim quod dicimus 'non ambulat' et infinitum est verbum et negatio sed per se quidem si dicatur simplex sine aliquibus aliis adiectionibus infinitum verbum est; sin vero cum nomine aut cum infinito nomine proferatur, non iam verbum infinitum sed negatio accipitur: ut 'non' negativa particula cum 'ambulat' iuncta infinitum verbum efficiat non ambulat sed in propositione quae est "Homo non ambulat" hominem non ambulare designet. Atque ideo ait subiecta quidem in propositionibus posse esse vel nomina vel infinita nomina, praedicata vero praeter verba esse non posse. Nam sive in affirmationibus quis coniungat quid, verbum sine dubio praedicavit, sive in negationibus, non infinitum verbum sed tantum verbum, cui addita non particula totem qualitatem propositionis ex affirmativa in negativam commPomba. Quare recte nullam differentiam propositionum de infinitis verbis fecit. Infinita enim verba tunc sunt infinita, cum sola sunt. Si vero cum infinito nomine iungantur aut nomine, non infinita verba iam sunt sed finita, cum negatione tamen in tota propositione intelleguntur. Si ergo, quemadmodum Stoici volunt, ad nomina negationes ponerentur, ut esset "Non homo ambulat" negatio, ambiguum ƿ esse posset, cum dicimus 'non homo' an infinitum nomen esset, an vero finitum cum negatione coniunctum. Sed quoniam Aristoteli placet verbis negationes oportere coniungi, infinita magis verba ambigui intellectus sunt, an infinita videantur, an cum negatione finita. Atque ideo ita discernitur: sumptum cum nomine infinitum verbum negatio fit et negativa propositio, ut est "Homo non ambulat", per se vero dictum infinitum verbum est, ut 'non ambulat'. Atque ideo hic solam differentiam nominum et infinitorum nominum in propositionibus dedit, non etiam verborum infinitorum, idcirco quod de coniunctis loquebatur, id est de nominibus vel infinitis nominibus atque verbis. In qua coniunctione id quod per se infinitum verbum dicitur negatio est. Neque enim oportet sicut omnis propositio aut ex finito nomine aut ex infinito constat, ita quoque aut ex verbo constare aut ex infinito verbo. Infinitum enim verbum in propositionibus non est sed quotiens aliquid (ut dictum est) tale ponitur, finitum quidem verbum est sed illi iuncta negatio totam propositionem privat ac destruit. Et verbum quidem infinitum iunctum nominibus negationem ut faciat necesse est, nomen vero infinitum iunctum verbis non necesse est ut faciat negationem. Quod enim dicimus "Non homo ambulat" affirmatio est, non negatio. Ergo quoniam affirmationem oportet aliquid de aliquo significare, nomen autem infinitum est aliquid, quotiens dicimus: Non homo ambulat  ambulationem (id est ALIQUID) de 'non homine' (id est DE ALIQUO) praedicamus. Sed si dicamus 'non ambulat' non potius de aliquo praedicavimus aliquid sed ab aliquo. Qui enim dicit homo non ambulat, ambulationem ƿ ab homine tollit, non de homine praedicat. Quare negatio potius quam affirmatio est. Si enim affirmatio esset, id est si verbum esset infinitum, aliquid de aliquo praedicaret. Nunc autem aliquid ab aliquo tollit: non est igitur verbum infinitum sed potius negatio, quotiens in tota sumitur propositione. Numerum vero propositionum, quarum nos supra quoque descripsimus, ipse subiecit: indefinitas quidem prius, post vero contra iacentes. Quod si quis vel ad illa reuertitur vel hic intendit animum, in quo vel nostra vel Aristotelica dispositio discrepet diligenter agnoscit. Nos enim et contrarias proposuimus et subcontrarias, Aristoteles vero solum contradictorie sibimet contra iacentes oppositasque proposuit. Sed Aristoteles non solum in praesenti tempore easdem propositionum dicit esse differentias quas proposuit sed etiam in aliis quoque temporibus quae sunt extrinsecus. Extrinsecus autem tempora vocat quae praeter praesens sunt praeteritum scilicet et futurum. QUANDO AUTEM EST TERTIUM ADIACENS PRAEDICATUR, DUPLICITER DICUNTUR OPPOSITIONES. DICO AUTEM UT EST IUSTUS HOMO; EST TERTIUM DICO ADIACERE NOMEN VEL VERBUM IN AFFIRMATIONE. QUARE IDCIRCO QUATUOR ISTAE ERUNT, QUARUM DUAE QUID EM AD AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM SESE HABEBUNT SECUNDUM CONSEQUENTIAM UT PRIVATIONES, DUAE VERO MINIME. DICO AUTEM QUONIAM EST AUT IUSTO ADIACEBIT AUT NON IUSTO, QUARE ETIAM NEGATIO. QUATUOR ERGO ERUNT. INTELLEGIMUS ƿ VERO QUOD DICITUR EX HIS QUAE SUBSCRIPTA SUNT. EST IUSTUS HOMO, HUIUS NEGATIO NON EST IUSTUS HOMO; EST NON IUSTUS HOMO, HUIUS NEGATIO NON EST NON IUSTUS HOMO. EST ENIM HOC LOCO ET NON EST IUSTO ET NON IUSTO ADIACET. HAEC IGITUR, QUEMADMODUM IN RESOLUTORIIS DICTUM EST, SIC SUNT DISPOSITA. Fertur autem etiam alia inscriptio quae est hoc modo: DICO AUTEM QUONIAM EST AUT HOMINI ADIACEBIT AUT NON HOMINI, QUARE ET NEGATIO. Et rursus paulo post: EST ENIM HOC LOCO ET NON EST HOMINI ADIACET. HAEC IGITUR, QUEMADMODUM IN RESOLUTORIIS DICTUM EST, SIC SUNT DISPOSITA. Quod autem dicitur perobscurum est et exponitur a pluribus incurate, quorum cum iudicio competenti enumerabo sententias. Postquam de his propositionibus expedivit, quae duobus constiterint terminis et subiectum habuerint aut nomen aut (ut ipse ait) innominatum id est infinitum nomen, nunc ad eas transit, in quibus est tertium adiacens praedicatur, uno subiecto duobus praedicatis: ut in eo quod dicimus homo iustus est homo subiectum est et iustus et est utraque praedicantur. Ergo in hoc duo sunt praedicata, unum vero subiectum. Et fortasse aliqui inquirat cur ita dixerit: quando autem est tertium adiacens praedicatur. Non enim tertium praedicatur sed secundum. Duo enim sunt quae praedicantur, unum vero subiectum est. Sed non ita dictum est, quasi est in ƿ propositione quae dicit homo iustus est tertium praedicaretur sed quoniam adiacet tertium et praedicatur. Ergo quod dicitur tertium ad adiacere refertur. Etenim in ea propositione quae dicit homo iustus est est tertium adiacet, praedicatur autem iam non tertium sed secundum. Ergo tertium numeratum adiacet, secundum vero numeratum praedicatur. Hoc est igitur quod ait: QUANDO EST TERTIUM ADIACENS PRAEDICATUR, non quoniam tertium praedicatur sed praedicatur tertium adiacens, id est tertio loco. Facit igitur nunc in his propositionibus considerationem, in quibus est tertium adiacens secundum praedicatur. Et sicut in his in quibus tantum praedicatur 'est', non etiam adiacens praedicabatur, ut homo est, de subiecto considerationem fecit, quot modis sumptum subiectum differentias faceret propositionum (aut enim nomen esse subiectum aut infinitum nomen), sic nunc de praedicato loquitur et de praedicati differentiis tractat. In his enim propositionibus, IN QUIBUS EST TERTIUM ADIACENS PRAEDICATUR, sumptum praedicatum alias nomen, alias infinitum nomen facit differentias propositionum. Praedicatum autem dico in ea propositione quae ponit: Homo iustus est  'iustus'. Hoc enim praedicatum de homine est, 'est' autem non praedicatur sed tertium adiacens praedicatur -- id est secundo loco et adiacens iusto, tertium vero in tota propositione praedicatur, non quasi quaedam pars totius propositionis sed potius demonstratio qualitatis. Non enim ƿ hoc quod dicimus est constituit propositionem totam sed qualis sit id est quoniam est affirmativa demonstrat. Atque ideo non dixit TERTIUM PRAEDICATUR tantum sed TERTIUM ADIACENS PRAEDICATUR. Non enim positum tertium praedicatur solum sed adiacens tertium secundo loco et quodammodo accidenter praedicatur. Potest etiam sic intelligi: idcirco dixisse Aristotelem 'est' in his tertium adiacens praedicari, quoniam possit aliquotiens et per se praedicari, ut si quis dicat: Socrates philosophus est  ut propositio haec hoc sentiat: Socrates philosophus vivit  'Est' enim pro 'vivit' positum est. Si quis ergo sic dicat duo inveniuntur subiecta est vero solum praedicatur, non etiam adiacens. Quod enim dicimus 'Socrates philosophus' utraque subiecta sunt 'est' autem praedicatur solum. Si quis autem dicat sic "Socrates philosophus est" ut non iam Socratem philosophum esse atque vivere sed Socratem philosophari et philosophum esse enuntiatione significet, tunc invenitur unum subiectum, duo praedicata. Socrates enim subiectum est, philosophus autem et est praedicata quorum philosophus quidem principaliter praedicatur, est autem adiacens philosopho et ipsum praedicatur sed non simpliciter praedicatur sed adiacens. Sunt autem etiam aliae propositiones hoc modo: Socrates in lycio leget  Et sunt hae ex tribus terminis.              Sed de hac interim propositionum natura nil tractat sed de his solis in quibus est tertium adiacens praedicatur, ut est: Homo iustus est  Sed de his duas quidem oppositiones. Quocirca recte duae oppositiones ƿ quatuor propositionum sunt. Hoc autem huiusmodi est: QUANDO EST TERTIUM ADIACENS PRAEDICATUR, quod principaliter praedicatur aut nomen erit aut infinitum nomen. Et hae aut affirmative praedicandae sunt aut negative. Quocirca simplicis nominis affirmatio et simplicis nominis negatio una est oppositio et duae propositiones. Finitum autem et infivitum hic non subiectum sed sumitur praedicatum, ut in eo quod est homo iustus est iustus praedicatur. Hoc autem nomen erit aut infinitum nomen. Fiunt ergo ex his duae affirmationes: homo iustus est, homo non iustus est. Atque hoc quidem in indefinitis. Posterius autem monstrabitur hoc etiam in his es se, quae determinationem habent universalitatis vel particularitatis. Nunc autem horum ordo subiectus numerum oppositionemque declaret. Oppositio una: Affirmatio simplex: Negatio simplex: Homo iustus est Homo iustus non est Oppositio una: Affirmatio ex infinito Negatio ex infinito. Homo non iustus est Homo non iustus non est  Simplices in superposita descriptione propositiones vocavi, in quibus nomen praedicatur, ut: Homo iustus ƿ est Homo iustus non est  Ex infinitis autem, in quibus nomen infinitum principaliter praedicatur, ut est: Homo non iustus est Homo non iustus non est  Sive autem est primo dicatur sive postea idem est nec hoc turbet quod Aristoteles 'est' primum dixit, nos vero postremum sed idem est. Fiunt igitur oppositiones duae, quatuor propositiones sunt. Hae quatuor propositiones ex senario propositionum numero ad pauciora reductae sunt. Si enim simplices et ex duobus terminis fuissent, hoc modo essent: Homo est Homo non est Iustus est Iustus non est Non iustus est Non iustus non est  et essent hae sex propositiones. Posset quidem adici hoc quidem etiam, ut de infinito nomine subiecto fierent propositiones, ut est: Non homo est Non homo non est  Sed de his posterius dicit. Nunc autem sex illae simplices in quatuor raptae sunt, idcirco quoniam res simplices iunctae naturaliter redeunt pauciores. Coniunctio enim ipsa numerum minuit, ut si sint decem res et singulae singulis iungantur, ut binae fiant, quinarius numerus coniunctionis redit. Ita etiam hic modo sex erant propositiones (ut supra docui) quae [et] simpliciter dicerentur sed hae adstrictae sunt et coniunctione deminutae. Nam quod posuerunt istae quatuor: Homo est Homo non est Iustus est Iustus non est  hae coniunctione in duas redactae sunt. Iunctus enim homo cum iusto duas propositiones fecerunt: Homo iustus est Homo iustus non est  Rursus ƿ ad eundem ipsum hominem infinitum cum praedicatur, aliae duae propositiones ex infinito praedicato rationabiliter oriuntur: Homo non iustus est Homo non iustus non est  Quorum duae sunt oppositiones, quatuor vero propositiones. Ita igitur ex sex propositionibus, id est: Est homo Non est homo Est iustus Non est iustus Est non iustus Non est non iustus(quae cum sex sint propositiones, tres tamen habent oppositiones) homo iusto et homo non iusto subiectus quatuor solas propositiones fecit, duplicem vero oppositionem. Qui vero dixerunt numerosiores fieri propositiones ex his, in quibus 'est' adiacens praedicaretur, quam ex his, quae duobus terminis constarent, illos non intellexisse rerum naturam manifestum est, quae ita fert, ut semper ex pluribus simplicibus rariores redeant res paucioresque coniunctae. Ait igitur: in his IN QUIBUS EST TERTIUM ADIACENS PRAEDICATUR: ut hoc quod ait TERTIUM non ad praedicationem referatur potius quam ad ordinem, ipse distinxit dicens: DICO AUTEM UT EST IUSTUS HOMO; EST TERTIUM DICO ADIACERE NOMEN VEL VERBUM IN AFFIRMATIONE. Non inquit tertium praedicari sed tertium adiacere, ad ordinem scilicet, non ad praedicationem, ut tertium quidem adiaceret, adiacens autem praedicaretur id est non simpliciter praedicaretur. Neque enim superius terminus in propositione est. Atque ideo si quis resoluere propositionem velit in suos terminos, ille non resolvit in 'est' sed in id quod est homo et iustus. Et erunt duo termini: subiectus quidem homo, praedicatus vero ƿ iustus, 'est' autem quod adiacens praedicatur et tertium adiacens non in termino sed in qualitate potius propositionis (ut dictum est) iustius accipietur. NOMEN autem VEL VERBUM ait 'est' propter hanc causam. Tertium enim nomen adiacere est dixit, ut doceret prima duo esse hominem scilicet et iustum, idcirco autem ait NOMEN VEL VERBUM, quoniam verba quoque nomina sunt. Hoc autem prius dixit dicens: IPSA QUIDEM PER SE DICTA VERBA NOMINA SUNT. Postquam igitur dixit, quid vellet ostendere per id quod ait EST TERTIUM ADIACENS PRAEDICATUR, quoniam ad ordinem non ad praedicationem, subter exposuit quot fierent propositiones dicens: QUARE IDCIRCO QUATUOR ISTAE ERUNT. Dixit autem communem istis quatuor accidentiam, quam paulo post diligenter exponam. Quod autem accidit hoc est: cum sint hae quatuor propopositiones, quas subter positurus est, duae ipsarum se AD AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM ITA HABEBUNT SECUNDUM CONSEQUENTIAM UT PRIVATIONES, DUAE VERO MINIME. Sed hanc his propositionibus accidentiam paulo post demonstrabo. Nunc autem illud respiciamus, quemadmodum ipse quatuor fieri propositiones dicat. Ait enim: DICO AUTEM QUONIAM EST AUT IUSTO ADIACEBIT AUT NON IUSTO. Fiet enim duplex propositio, si 'est' aut iusto adiaceat aut non iusto, hoc modo: Est homo iustus Est homo non iustus  Quare, inquit, si est affirmativo modo positum nunc quidem cum iusto, nunc autem cum non iusto geminas fecit propositiones scilicet affirmativas, idem quoque est cum negatione coniunctum id est non geminas ƿ quoque faciet negationes eas scilicet quae sunt: non est homo iustus, non est homo non iustus. Hoc est autem quod ait: DICO AUTEM QUONIAM EST AUT IUSTO ADIACEBIT AUT NON IUSTO. Si enim adiacet iusto, facit hanc affirmationem: Est iustus homo  si adiacet non iusto, facit hanc affirmationem: Est non iustus homo  Quare etiam negatio, quae iuncta cum est non est facit. Haec igitur negatio copulata iusto et non iusto duas efficiet negationes contra eas quas supra diximus propositiones. Si enim addatur iusto, talem facit negationem: Non est iustus homo  si non iusto: Non est non iustus homo  Hoc autem cur evenit? Quoniam est et non est iusto et non iusto adiacet, est cum iusto et non iusto duas faciente propositiones; non est iterum cum iusto et non iusto alias duas. Ex quibus quatuor duae oppositiones sunt, ut ait supra: QUANDO EST TERTIUM ADIACENS PRAEDICATUR, DUPLICITER DICUNTUR OPPOSITIONES. Quare sensus sese totus hoc modo habet. Sed quoniam est alia quoque scriptio loci, sic dicat: DICO AUTEM QUONIAM EST AUT HOMINI ADIACEBIT AUT NON HOMINI, QUARE ETIAM NEGATIO. QUATUOR ERGO ERUNT. INTELLEGIMUS VERO QUOD DICIMUS EX HIS QUAE SUBSCRIPTA SUNT. EST IUSTUS HOMO, HUIUS NEGATIO NON EST IUSTUS HOMO; EST NON IUSTUS HOMO, HUIUS NEGATIO NON EST NON IUSTUS HOMO, est hoc loco et non est homini adiacente. Turbabat expositores ƿ et dubitabant quid hoc esset, quod cum supra dixisset: DICO AUTEM QUONIAM EST AUT HOMINI ADIACEBIT AUT NON HOMINI, in eorum exemplo et dispositione 'est' non apposuit homini aut non homini sed iusto et non iusto dicens: INTELLEGIMUS VERO QUOD DICITUR EX HIS QUAE SUBSCRIPTA SUNT. EST IUSTUS HOMO, HUIUS NEGATIO NON EST IUSTUS HOMO; EST NON IUSTUS HOMO, HUIUS NEGATIO NON EST NON IUSTUS HOMO, et postquam iusto et non iusto est et non est apposuit quod ante non dixit sed ad hominem et ad non hominem est adiacere proposuit, postea infert: EST ENIM HOC LOCO HOMINI ADIACET, qui posuerat iusto et non iusto est et non est adiacere. Unde Alexander quoque dicit scripturae esse culpam, non philosophi recte dicentis et emendandam esse scripturam. Sed non eum oportuit confundi, si pro homine et non homine iustum et non iustum intulit. Haec enim exempla potius sunt quam propositionum necessitas. Quod enim dixit est homini et non homini adiacere ita sumpsit, tamquam si homo praedicaretur, ut in eo quod est: Socrates homo est  vel rursus: Socrates non homo est  Ergo volens sumere quodcumque praedicatum, nunc quidem simplex, nunc autem infinitum, intulit iustum et non iustum indifferenter habens, an homo et non homo praedicaretur, an iustus et non iustus, modo in praedicato alias sumeretur nomen, alias infinitum nomen. Non ergo oportuit conturbari Alexandrum aliosque in hac inscriptione, in qua nos philosophus exercere voluerit, sicut Porphyrium ƿ et Herminum non turbabat, qui dicunt exempla haec esse finiti praedicati et infiniti, in quibus quodlibet praedicatum [sit] aeque accipi oportere. Velut si, cum dixisset homini et non homini adiacere est et non est, album et non album postea intulisset, sufficeret. Hoc enim illud praedicatum alias finitum, alias infinitum sumere quibuscumque nominibus. Et quod ait homini et non homini adiacere est et postea intulit iusto et non iusto et subiecit hominem, non ita putandum est, tamquam de subiectis id est homine et non homine loqui voluerit et postea per errorem intulerit in praedicato iusto et non iusto sed potius ipsum homini et non homini ita sumpsit, tamquam in aliquo praedicaretur, ut (sicut dictum est): Socrates homo est Socrates non homo est  Hic ergo homo et non homo praedicatur. Rursus si quis dicat: Homo iustus est Homo non iustus est  nihil differt. Eodem enim modo praedicatum in una propositione simplex sumptum est, in altera infinitum, velut si dicam: Nix alba est Nix non alba est  eodem modo. Non ergo culpanda scriptura est quae, cum prius proposuisset homini et non homini adiacere est, iustum et non iustum intulit. Nil enim interest, sive iustum aut non iustum praedicetur sive homo aut non homo, dummodo praedicationem alias infinitam, alias vero sumat finitam, tunc cum est tertium adiacens praedicatur. Exercere igitur intellegentiam nostram acumenque philosophus voluit rerum omnium sollertissimus, non falsa scripture confundere. Quando autem ea quae supra dixit colligens ait: EST ENIM HOC LOCO ET NON EST HOMINI ADIACET, hoc sentit, quoniam in hac propositione quae dicit "Homo iustus est", quam supra proposuerit, iustus de homine praedicatur, 'est' autem adiacens iusto adiacebit; et in ea quae dicit "Homo iustus non est", quoniam iustus praedicatur de homine, 'non est' autem adiacet, 'non est' igitur homini quoque adiacebit. Hoc est enim quod ait: EST ENIM HOC LOCO ET NON EST HOMINI ADIACET. Nam si iustus praedicatur de homine, est autem et non est adiacet iusto, homini quoque adiacebit, ut dictum est. Hanc quoque scripturam emendandam esse Alexander opinatur faciendumque esse hoc modo, sicut prius quoque exposuimus: EST ENIM HOC LOCO ET NON EST IUSTO ET NON IUSTO ADIACET. Sed ordo quidem totius sententiae diligenter expositus est, sive illa scriptio sit sive illa. Neutra enim mutanda est. Et una quidem plus habet exercitii, altera vero facilitatis sed ad unam intellegentiam utraque perveniunt. Restat igitur ut id quod ait: QUARE IDCIRCO QUATUOR ISTAE ERUNT, QUARUM DUAE QUIDEM AD AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM SESE HABEBUNT SECUNDUM CONSEQUENTIAM UT PRIVATIONES, DUAE VERO MINIME diligentius exponamus. Locus enim magna brevitate constrictus est et nimia obscuritate ac subtilitate difficilis. Et hunc quidem in prima editione huius operis transcurrentes exposuimus atque [in] brevissimam ut in aliis quoque dedimus expositionem. Nunc autem quid in se sensus habeat veri, quid hac brevitate latitet, quantum facultas suppetit, ƿ nos ipsi patefaciemus, et quantum valet animum lector intendat. Cui si forte paulo obscuriora videantur, rerum impPomba difficultati; si vero planiora quam putaverit, suo gratiam debebit acumini. Sed prius quid de hoc loco Herminus arbitretur quam possibiliter expediam. Ait Herminus tribus modis propositiones cum infinito nomine posse proferri: aut enim infinitum subiectum habent, ut est Non homo iustus est  aut infinitum praedicatum, ut: Homo non iustus est  aut infinitum praedicatum et infinitum subiectum, ut: Non homo non iustus est  Harum igitur, inquit, quaecumque ad praedicatum terminum habent nomen infinitum, similes sunt his quae aliquam denuntiant privationem. Denuntiant autem privationem hae quae dicunt homo iniustus. Ergo istis huiusmodi quae proponunt: Homo iniustus est  illae, inquit, consentiunt quae sunt ex infinito praedicato, ut ea quae est: Homo non iustus est  Idem enim est, inquit, esse hominem iustum quod hominem non iustum. Illae vero quae habent aut subiectum infinitum, ut est: Non homo iustus est  aut utraque infinita, ut est: Non homo non iustus est  non consentiunt ad privatoriam propositionem, quae est: Homo iniustus est  Nulla similitudo est enim eius propositionis quae dicit: Non homo iustus est  et eius quae dicit: Homo inustus est  Nec vero eius quae proponit: Non homo non iustus est  et eius quae enuntiat: Homo iniustus est  Namque illae quae infinitum nomen habent in praedicatione hae privatoriis consentiunt, illae vero propositiones quae aut subiectum habent infinitum aut utraque infinita privatoriis longe diversae sunt. Sed haec Herminus. Longe a toto intellectu ƿ et ratione sententiae discrepans has interposuit, quae aut ex utrisque infinitis aut ex subiecto fierent infinito. Quid autem esset quod ait SECUNDUM CONSEQUENTIAM vel quae duae haberent se secundum consequentiam ut privationes, quae vero non, exponens nihil planum fecit et sensus nihilo magis ante expositionem Hermini quam post expositionem obscurus est. Nos autem Porphyrium sequentes eique doctissimo viro consentientes haec dicimus: quatuor esse propositiones, quarum duae quidem ex finitis nominibus sunt, duae vero ex infinitis nommibus praedicatis. Sunt autem ex finitis nominibus hoc modo: affirmatio est iustus homo, negatio non est iustus homo. Ex infinitis vero nominibus praedicatis affirmatio est quae dicit: Est non iustus homo  negatio quae proponit: Non est non iustus homo  Sed has ex infinitis nominibus praedicatis propositiones in reliquo sermone infinitas vocabimus, ut affirmatio infinita sit extra expositionem ea quae dicit: Est non iustus homo  negatio infinita ea quae dicit: Non est non iustus homo  ut quod dicturi eramus propositionem ex nomine infinito praedicato hanc infinitam nominemus, illas autem duas quae nullum nomen habent infinitum nec subiectum nec praedicatum simplices vocamus. Sunt ergo simplices propositiones hae: Est homo iustus Non est homo iustus  Privatorias autem propositiones voco quaecumque habent privationem. Privatoriae autem sunt hoc modo: Est iniustus homo  haec enim iustitia subiectum privabit, et rursus: Non est iniustus homo  haec rursus iniustitia subiectum privabit. Ergo cum sint duae propositiones simplices, una affirmativa, ƿ altera negativa, et sint duae privatoriae, eae quoque una affirmativa, una negativa, necnon etiam sint aliae infinitae, affirmativa rursus et negativa, dico quoniam, quemadmodum se privatoriae propositiones affirmatio scilicet et negatio ad affirmationes et negationes simplices habuerint, sic se habebunt etiam quae sunt infinitae ad easdem ipsas simplices scilicet secundum consequentiam. Quod autem dico tale est. Disponantur prius duae simplices id est affirmatio quae dicit: Est iustus homo  et rursus negatio quae dicit: Non est iustus homo  Sub his autem disponantur privatoriae: sub affirmatione quidem simplici privatoria negativa, sub negativa simplici affirmativa privatoria, ut sub ea quae dicit: Est homo iustus  ponatur ea quae dicit: Non est homo iniustus  et sub ea quae dicit: Non est homo iustus  ponatur ea quae proponit: Est homo iniustus  Rursus sub privatoriis disponantur infinitae: sub affirmatione affirmatio, sub negatione negatio. Sub affirmatione quidem privatoria quae dicit: Est iniustus homo  disponatur affirmativa infinita: Est non iustus homo  sub negativa vero privatoria quae dicit: Non est iniustus homo  ponatur negativa infinita quae dicit: Non est non iustus homo  Hoc autem subiecta descriptio docet: SIMPLICES Affirmatio: Negatio: Est iustus homo Non est iustus homo PRIVATORIAE Negatio: Affirmatio: Non est iniustus homo Est iniustus homo INFINITAE Negatio: Affirmatio: Non est non iustus homo Est non iustus homo  His ergo dispositis dico quoniam, quemadmodum se habent privatoriae, id est affirmatio et negatio quae dicunt: Est iniustus homo Non est iniustus homo  ad simplices quae proponunt: Est iustus homo Non est iustus homo  secundum consequentiam, sic se habebunt etiam infinitae propositiones affirmatio et negatio hae scilicet quae sunt: Est non iustus homo Non est non iustus homo  ad easdem simplices quae sunt: Est iustus homo Non est iustus homo  Videamus quae sit simplicium et privatoriarum consequentia, ut utrum se sic habeant infinitae ad simplices, quemadmodum se habent privatoriae ad easdem simplices, cognoscamus. Dispositae igitur sunt in primo quidem ordine simplices propositiones, affirmatio simplex quae dicit: Est iustus homo  et negatio simplex quae dicit: Non est iustus homo  Sub his id est sub affirmatione simplici duae negationes, una privatoria quae est: Non est iniustus homo  et altera infinita quae est: Non est non iustus homo  Sub negatione vero simplici quae dicit: Non est iustus homo  duae affirmationes, una privatoria quae dicit: Est iniustus homo  altera infinita quae dicit: Est non iustus homo  Illud quoque in descriptione videndum est, quod angulariter se affirmationes negationesque respiciunt. Nam affirmatio quae est simplex: Est iustus homo  angulariter se contra utrasque respicit affirmationes infinitam scilicet et privatoriam quae sunt: Est non iustus homo Est iniustus homo  Rursus negatio simplex quae est: Non est iustus homo  angulariter ƿ respicit duas negationes infinitam scilicet et privatoriam.  Et in veritate simplicem affirmationem privatoria negatio sequitur. Nam si verum est dicere quoniam est iustus homo, verum est dicere quoniam non est iniustus homo. Nam qui iustus est non est iniustus. Et possumus istam continuam propositionem coniunctamque proponere: si iustus est homo, non est iniustus homo. Sequitur ergo affirmationem simplicem privatoria negatio, ut si vera fuerit affirmatio simplex vera quoque sit negatio privatoria et affirmationis simplicis veritatem negationis privatoriae veritas consequatur. At vero non e converso est. Neque enim affirmatio simplex negationem sequitur privatoriam. Nam si verum est dicere quoniam non est iniustus homo, non est omnino verum dicere quoniam est homo iustus. Potest enim vere de equo dici quoniam equus non est iniustus homo (neque enim omnino homo est et ideo nec iniustus homo est) sed non potest dici de equo quoniam equus est homo iustus. Ita ergo, quoniam verum non est de equo quoniam est iustus homo equus, veritatem negationis privatoriae non sequitur veritas simplicis affirmationis. Atque ideo nec continua propositio hinc et coniuncta proferri proponique potest. Non est enim vera propositio, si quis dicat: "si non est iniustus homo, est iustus homo". De equo enim (ut dictum est) verum est quia non est iniustus homo, non tamen verum est iustum esse hominem equum. Quare negationem privatoriam simplex affirmatio non sequitur. Monstratum est igitur quoniam ƿ affirmationem simplicem negatio privatoria sequeretur, negationem vero privatoriam simplex affirmatio non sequeretur. Rursus videamus et in opposita parte qualis sit consequentia. In diversa enim parte affirmationem quidem privatoriam sequitur negatio simplex, negationem vero simplicem affirmatio privatoria non sequitur. Nam si verum est dicere quoniam est iniustus homo, verum est dicere quoniam non est iustus homo. Qui enim iniustus est, iustus non est. Et affirmativae privatoriae eius scilicet quae dicit: Est iniustus homo  veritatem sequitur negativa simplex quae est: Non est iustus homo  Hoc autem non convertitur. Neque enim simplicem negativam sequitur privatoria affirmativa. Nam si verum est dicere quoniam non est iustus homo, non est omnino verum quoniam est iniustus homo. De equo enim verum est dicere quoniam equus non est iustus homo (nam qui omnino homo non est nec iustus homo est) sed non de eodem equo dici potest vere quoniam equus est iniustus homo. Nam qui homo non est nec iniustus esse potest. Quare veritatem negativae simplicis non sequitur veritas privativae affirmationis, veritatem autem affirmationis privatoriae sequitur ex necessitate veritas simplicis negativae. Quocirca monstratum est hoc in utrisque, quoniam affirmationem quidem simplicem sequeretur negatio privatoria, negationem vero privatoriam non sequitur affirmatio simplex; rursus affirmationem privatoriam sequitur negatio simplex, negationem simplicem non sequitur affirmatio privatoria. His ergo ita positis de infinitis privatoriisque tractemus. Privatoriae namque et infinitae affirmationes affirmationibus, negationes consentiant negationibus ƿ hoc modo. Affirmatio enim privatoria quae dicit: Est iniustus homo  consentit infinitae affirmationi quae dicit: Est non iustus homo  Idem enim significant utraeque et privatoria affirmatio et infinita affirmatio et quamquam in aliquo sermone prolatione discrepant, tamen significatione nil discrepant, nisi tantum quod quem illa iniustum ponit id est privatoria, haec ponit esse non iustum. Et rursus negatio privatoria quae est: Non est iniustus homo  consentit atque concordat ei negationi quae est infinita: Non est non iustus homo  Hae quoque idem, quod sibi istae consentiunt. Sequitur autem simplicem affirmationem eam quae dicit: Est iustus homo  privatoria negatio quae dicit: Non est iniustus homo  sequitur igitur eandem ipsam simplicem affirmationem infinita negatio, id est eam quae dicit: Est iustus homo  ea quae proponit: Non est non iustus homo  Nam si sibi privatoria negatio et infinita consentiunt, quam consequitur privatoria negatio, eandem quoque infinita negatio consequitur. Sed affirmationem simplicem quae proponit: Est iustus homo  privatoria negatio sequitur quae dicit: Non est iniustus homo  quare sequitur etiam eandem simplicem affirmationem quae enuntiat: Est iustus homo  infinita negatio: Non est non iustus homo  Rursus e diversa parte idem evenit: quoniam affirmationem privatoriam quae dicit: Est iniustus homo  sequebatur negativa simplex quae proponit: Non est iustus homo  sequitur quoque infinitam affirmationem quae dicit: Est ƿ non iustus homo  simplex negatio quae dicit: Non est iustus homo  Nam si privatoria affirmatio et infinita consentiunt, quae sequitur privatoriam, eadem sequitur infinitam. Sed privatoriam affirmationem quae dicit: Est iniustus homo  sequitur simplex negatio quae proponit: Non est iustus homo  sed privatoria affirmatio et infinita affirmatio idem significant sibique consentiunt: sequitur igitur simplex negatio quae est: Non est iustus homo  infinitam affirmationem quae dicit: Est non iustus homo  Sed hoc e converso non evenit.Nunc enim demonstratum est quod simplicem affirmationem sequeretur infinita negatio et simplex negatio veritatem infinitae affirmationis sequeretur sed non est e converso, ut rursus infinitam negationem sequatur finita affirmatio et simplicem negationem infinita rursus affirmatio consequatur. Nam si idem privatoria negatio quae est non est iniustus homo et infinita negatio significat quae est: Non est non iustus homo  quoniam affirmatio simplex quae dicit: Est iustus homo  non sequitur privatoriam negationem quae est: Non est iniustus homo  ut supra monstravimus, eadem ipsa simplex affirmatio quae proponit est iustus homo non seqmiur infinitam negationem quae enuntiat: Non est non iustus homo  Rursus in parte altera si affirmatio privatoria quae proponit: Est iniustus homo  idem significat cum infinita affirmatione quae dicit: Est ƿ non iustus homo  privatoria autem affirmatio quae proponit: Est iniustus homo  non sequebatur simplicem negationem quae dicit: Non est iustus homo  nec eandem quoque simplicem negationem quae proponit: Non est iustus homo  sequitur infinita affirmatio quae dicit: Est non iustus homo  Sed quamquam hoc ratio consequentiae et necessitas monstret, nos tamen id quod demonstravimus ratione exemplis quoque doceamus. Dico enim affirmationem simplicem quae dicit: Est iustus homo  sequi infinitam negationem quae dicit: Non est non iustus homo  sicut eandem quoque simplicem affirmationem sequebatur privatoria negatio quae proponit: Non est iniustus homo  Nam si verum est dicere quoniam est iustus homo, verum quoque de eo dicere quoniam non est non iustus homo (nam qui iustus est non est non iustus) sicut verum erat dicere, quoniam idem qui iustus est non est iniustus. Quare simplicem affirmationem sequitur infinita negatio, sicut eandem quoque simplicem privatoria negatio sequebatur. Sed hoc non convertitur. Neque enim statim verum est, qui non est non iustus homo eundem esse iustum. Equus enim non est non iustus homo (neque enim omnino homo est: qui autem omnino homo non est, non poterit esse homo non iustus) sed de equo, de quo verum est dicere quoniam non est non iustus homo, non est de eo verum dicere quoniam est iustus homo, sicut de eodem equo verum esset dicere privatoriam negationem ƿ quae proponit: Non est iniustus homo  (haec enim poterat etiam de equo dici) nec erat verum quoniam sequeretur hanc id est privatoriam negationem simplex affirmatio quae diceret: Est iustus homo  Quare non sequitur infinitam negationem quae est: Non est non iustus homo  simplex affirmatio quae proponit: Est iustus homo  sicut ne illam quidem quae consentit infinitae negationi id est privatoriam negationem quae proponit: Non est iniustus homo  ea quae dicit: Est iustus homo  simplex affirmatio sequebatur. Concludenti igitur dicendum est quoniam affirmationem quidem simplicem sequitur infinita negatio, Sicut eam privatoria sequebatur, infinitam vero negationem non sequitur simplex affirmatio, sicut nec negationem privatoriam sequebatur. Rursus in parte altera idem e converso evenit. Affirmationem enim infinitam sequitur negativa simplex, sicut privatoriam quoque affirmationem eadem simplex negatio sequebatur. Nam qui est von iustus homo ille ex necessitate non est iustus, sicut etiam qui est iniustus homo ille ex necessitate non est iustus. At vero si verum est dicere quoniam non est iustus homo, non est omnino necesse ilium esse non iustum hominem. Equus enim non est iustus homo (nam qui omnino homo non est nec iustus homo esse potest) sed nullus de eodem dicere potest quoniam equus est non iustus homo (qui enim homo non est nec non iustus homo esse potest), sicut etiam cum diceremus: Non est iustus homo  non sequebatur privatoria affirmatio quae dicit: Est iniustus homo  Equus namque non est iustus homo sed de eodem equo nemo dicit quoniam est iniustus homo. Iterum igitur concludenti dicendum est affirmationem infinitam sequi simplicem negationem, sicut affirmationem quoque privatotiam sequebatur sed non convertere. Neque enim sequitur simplicem negationem infinita affirmatio, sicut eam nec privatoria affirmatio sequebatur. Sic ergo cum sint quatuor propositiones, duae simplices, duae infinitae, quarum duae simplices sunt: Est iustus homo Non est iustus homo  duae vero infinitae: Est non iustus homo Non est non iustus homo  (et harum quatuor duae quidem id est negatio infinita et negatio simplex sequuntur duas id est negatio infinita simplicem affirmationem, ea quae dicit: Non est non iustus homo  eam quae dicit: Est iustus homo  infinitam autem affirmationem simplex negatio, eam quae dicit: Est non iustus homo  ea quae proponit: Non est iustus homo  duae vero aliae id est affirmatio simplex et affirmatio infinita non sequuntur negationem infinitam et simplicem negationem. Hoc autem etiam in privatoriis evenit, ut affirmatio privatoria non sequatur simplicem negationem, cum illam simplex negatio sequatur, et rursus negatio privatoria sequatur affirmationem simplicem, cum simplex affirmatio non sequatur privatoriam negationem): recte dictum est harum quatuor id est duarum simplicium propositionum et duarum infinitarum duas duabus esse consequentes et habere quandam consequentiam ad alias, sicut infinita negatio et simplex negatio sequuntur simplicem affirmationem et infinitam affirmationem, sicut privationes ƿ quoque. Nam et privatoria negatio sequebatur simplicem affirmationem et simplex negatio sequebatur privatoriam affirmationem. Ergo duae habent consequentiam id est infinita negatio et simplex negatio consequentiam ad simplicem et infinitam affirmationem, sicut privationes quoque (namque et privationes similiter sunt, ut saepe supra monstravi), duae vero minime habent consequentiam. Neque enim negativam infinitam simplex sequitur affirmativa aut infinita affirmativa simplicem negativam sequitur, sicut in privationibus quoque fuit. In privationibus namque nec affirmatio simplex privatoriam negationem sequebatur nec simplicem negationem privatoria affirmatio consecuta est. Sensus ergo huiusmodi est: QUATUOR ISTAE ERUNT, id est quatuor propositiones, ex quibus duplicem fieri oppositionem dixerat. Quatuor autem istae sunt duae simplices: affirmativa est iustus homo, negativa non est iustus homo, et duae infinitae: affirmativa est non iustus homo, negativa non est non iustus homo. Quarum, inquit, duae, scilicet negative infinita et negativa simplex, sic se habebunt ad affirmationem et negationem secundum consequentiam, id est ita alias duas affirmationes simplicem et infinitam ipsae duae negationes sequnutur, ut eas privationes sequebantur; DUAE VERO MINIME id est simplex affirmatio et infimita affirmatio: non se habebunt secundum consequentiam ipsae duae affirmationes ad duas negationes, infinitam scilicet et simplicem, quas non sequebantur, sicut nec dudum has negationes privatoriae quoque affirmationes secutae sunt. Quod vero ait secundum affirmationem et negationem non ita ƿ intellegendum est, quasi una sit affirmatio aut una negatio sed quoniam in quatuor propositionibus, in quibus duae quidem affirmationes erunt, duae vero negationes (affirmationes: simplex quidem "Est iustus homo", infinita autem "Est non iustus homo", negationes autem: simplex quidem "Non est iustus homo", infinita autem "Non est non iustus homo"), quoniam affirmationes duas, simplicem quidem: Est iustus homo  infinitam: Est non instus homo  duae negationes sequebantur (simplex negatio quae est "Non est iustus homo" infinitam affirmationem quae dicit "Est non iustus homo", et rursus infinita negatio simplicem affirmationem sequebatur), quoniam ergo (ut dictum est) duas affirmationes simplicem et infinitam duae negationes simplex et infinita sequebantur, hoc autem et in privationibus erat, idcirco dictum est ad affirmationem et negationem secundum consequentiam sic se habere harum quatuor propositionum duas, sicut etiam se privationes haberent. Ad affirmationem autem et negationem dixit, quod duas affirmationes duae negationes sequerentur, duae vero minime, id est duas negationes duae affirmationes non sequerentur. Neque enim sequebatur negationem infinitam simplex affirmatio aut simplicem negationem infinita affirmatio, sicut nec in privationibus erat, quod saepe supra monstratum est. Ne quis autem nos arbitretur de eodem genere propositionem dicere negationis affirmationisque. Neque enim dicimus negationem simplicem sequi affirmationem simplicem. Hoc enim impossibile est. Numquam ƿ enim sibi consentiunt simplex affirmatio simplexque negatio, nec rursus infinita negatio et infinita affirmatio. Neque enim fieri potest, ut aut negatio quae dicit: Non est iustus homo  affirmationi quae proponit: Est iustus homo  consentiat aut affirmatio quae dicit: Est non iustus homo  negationi quae dicit: Non est non iustus homo eam enim quae dicit: Est iustus homo  simplicem affirmationem sequitur privatoria negatio quae dicit: Non est iniustus homo  sed negativam, inquiunt, infinitam quae est: Non est non iustus homo  haec non sequitur affirmativa simplex quae dicit: Est iustus homo  Ergo quemadmodum negativa privatoria quae est: Non est iniustus homo  sequitur affirmativam simplicem quae dicit: Est iustus homo  non eodem modo eadem simplex affirmatio quae dicit: Est iustus homo  sequitur infinitam negationem quae dicit: Non est non iustus homo  Quibus dicendum est non eos hanc consequentiam recte intellegere nec quicquam in hac huiusmodi propositionum consequentia discrepare. Cur enim hoc notaverint, quod non sequatur negationem infinitam quae est non est non iustus homo finita affirmatio quae dicit: Est iustus homo  Nam hoc nil mirabile debet videri. Idcirco enim simplex affirmatio quae dicit: Est iustus homo  non sequitur infinii tam negationem quae dicit: Non est non iustus homo  quoniam nec antea privatoriam sequebatur. Neque enim sequebatur eadem simplex affirmatio quae dicit: Est iustus homo  privatoriam negationem quae dicit: Non est iniustus homo  et ea causa est cur infinitam quoque ƿ non sequitur. Infinita enim et privatoria (ut supra saepe iam dictum est) sibi consentiunt. Quare nulla est discrepantia. Nam si simplex affirmatio privatoriam negationem sequeretur, eandem quoque infinitam sequeretur. Nunc autem quoniam simplex affirmatio privatoriam negativam non sequitur, nec infinitam quoque sequitur negativam. Illi autem qui sumpserunt quoniam sequeretur privatoria negatio simplicem affirmationem et in eadem consequentia discrepare dixerunt, quod simplex affirmatio non sequeretur infinitam negationem, non ita oportuit discrepantiam sumere sed magis si, quemadmodum privatoria negatio affirmationem simplicem, sic infinita negatio non sequeretur simplicem affirmationem, tunc in consequentia discreparet, nunc autem nulla est omnino discrepantia. Atque in hac quidem parte nihil omnino discrepant atque discordant. Videamus nunc in altera parte, quam illi esse discrepantiam dicunt infinitarum consequentiae et privatoriarum ad simplices, ut in ea quoque si quid vere discrepant videamus. Dicunt enim affirmationi quidem privatoriae quae dicit: Est iniustus homo  consentientem esse et concordantem simplicem negativam quae dicit: Non est iustus homo  et sicut negatio simplex sequitur privatoriam affirmationem, aiunt, quoniam non ita sequitur simplicem negationem quae dicit: Non est iustus homo  infinita affirmatio quae dicit: Est non iustus homo  Haec enim illam non sequitur. Quibus dicendum est rursus, quoniam idcirco infinita affirmatio quae dicit: Est non iustus homo  non sequitur ƿ simplicem negationem quae proponit: Non est iustus homo  quoniam privatoria affirmatio quae dicit: Est iniustus homo  non sequitur simplicem negationem quae proponit: Non est iustus homo  Quod si privatoria affirmatio sequeretur simplicem negationem, sequeretur sine dubio infinita quoque affirmatio eandem simplicem negationem. Nunc autem quoniam privatoria affirmatio simplicem negationem non sequitur, nec infinita affirmatio simplicem sequitur negationem. Affirmatio enim privatoria et affirmatio infinita sibimet consentiunt. Illi vero qui discrepantiam ostendere voluerunt infinitarum et privatoriarum consequentiae ad simplicem, quod cum negatio simplex sequeretur affirmationem privatoriam non eodem modo infinita affirmatio sequeretur simplicem negationem, non ita oportuit colligi discrepantiam sed potius si, quemadmodum affirmativa privatoria quae dicit: Est iniustus homo Est non est iustus homo  ita infinita affirmatio quae enuntiat: Est non iustus homo  sequeretur simplicem negationem quae est: Non est iustus homo  tunc oportuerat dicere aliquid discrepare consequentiam privatoriarum et infinitarum ad simplices. Nunc autem cum eodem modo privatoria affirmatio non sequatur, simplicem negationem, eodem quoque modo infinita affirmatio non sequatur simplicem negationem, manifestum est nullam esse in his discrepantiam, immo in omnibus simillimum, et illos nihil per hanc rationem ƿ quam volunt addere recte disserere, immo potius maioribus obscuram sententiam obscuritatibus implicare. Sed potius ita intellegendum est, ut id quod ait: QUARUM DUAE QUIDEM AD AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM SESE HABEBUNT SECUNDUM CONSEQUENTIANU UT PRIVATIONES, DUAE VERO MINIME ita accipiamus tamquam si ita dixisset: quatuor propositionum, duarum simplicmm, duarum vero infinitarum, duas id est affirmationes simplicem et infinitam sequuntur duae negationes, simplex et infinita scilicet, sicut privationes quoque (in privationibus enim affirmativam simplicem sequebatur negatio privatoria et simplex negatio privatoriam affirmationem), reliquae vero duae, id est simplex affirmatio et infinita affirmatio nullam habent consequentiam ad negationes, id est simplicem et infinitam, sicut nec privationes quoque (nam affirmatio privatoria non sequebatur negationem simplicem nec simplex affirmatio privatoriam negationem), ut dicamus hoc modo: QUARE QUATUOR ISTAE ERUNT, duae simplices, duae infinitae, QUARUM id est duarum simplicium et duarum infinitarum DUAE QUIDEM id est negationes simplex et infinita habent se ad affirmationes simplicem et infinitam SECUNDUM CONSEQUENTIAM UT PRIVATIONES, DUAE VERO MINIME id est affirmationes simplex et infinita ad duas negationes, id est simplicem et infinitam. Hoc est enim quod ait: AD AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM SIC SE HABEBUNT SECUNDUM CONSEQUENTIAM id est consequentur negationes eas quae sunt affirmationes, UT PRIVATIONES ƿ sicut in privationibus quoque dicebatur, DUAE VERO id est affirmationes simplex et infinita non habebunt se secundum consequentiam ad duas negationes, id est simplicem et infinitam, sicut privationes quoque se secundum sequentiam non habebant. Nam privatoria affirmatio non sequebatur negationem simplicem nec simplex affirmatio privatoriam negationem. Est alia quoque simplicior expositio, quam Alexander post multas alias expositiones in quibus animum vertit edidit hoc modo: cum sint, inquit, quatuor propositiones, quarum duae sunt infinitae, duae vero simplices, duae, inquit, infinitae aequaliter se habent secundum affirmationem et negationem ad privatorias, duae vero simplices ad easdem privatorias se similiter non habent hoc modo: affirmativa enim infinita consentit affirmativae privatoriae. Ea enim quae dicit infinita affirmatio est non iustus homo ei consentit privatoriae affirmationi quae dicit: Est iniustus homo  Ea vero infinita negatio quae dicit non est non iustus homo privatoriae negationi consentit quae dicit non est iniustus homo. Atque hae quidem duae, id est infinita affirmatio et infinita negatio, ita sese habent AD AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM, UT PRIVATIONES, id est eadem affirmant vel negant, quae etiam privationes affirmant vel negant, duae vero minime, id est duae simplices minime se ita habent ad affirmationem ƿ et negationem, sicut privationes. Nam omnino non contingit simplex affirmatio privatoriam affirmationem. Ea enim quae dicit: Est iustus homo  non consentit ei quae dicit: Est iniustus homo  Nec rursus negatio simplex privatoriae negationi consentit. Ea enim quae dicit: Non est iustus homo  quae simplex negatio est plurimum dissidet ab ea quae dicit: Non est iniustus homo  quae est privatoria negatio. Ergo cum sint quatuor, affirmatio simplex et negatio simplex, affirmatio infinita et negatio infinita, harum duae, id est affirmatio infinita et negatio infinita, ita aliquid affirmant vel negant ut privationes (hoc est enim quod ait: ITA SESE HABENT AD AFFIRMATIONEM ET NEGATIONEM, UT PRIVATIONES), DUAE VERO MINIME. Neque enim ita affirmant et negant duae simplices, sicut duae privatoriae. Affirmatio namque simplex ab affirmatione privatoria discrepat, et rursus negatio simplex a negatione privatoria longe dissidet atque discordat. Sed haec (ut diximus) Alexandri expositio est post multas alias simplicior, non tamen repudianda sed illa superior verior esse videtur, quod Aristoteles ipse testatur. Ait enim paulo post: HAEC IGITUR, QUEMADMODUM IN RESOLUTORIIS DICTUM EST, SIC SUNT DISPOSITA. Hanc enim consequentiam quam insuperiori expositione memoravi privatoriarum et infinitarum ad simplices in primi libri Priorum Resolutoriorum quae *analytika* Graeci vocant fine disposuit. Dicit autem Porphyrius fuisse quosdam sui temporis, qui hunc exponerent librum, et quoniam ab Hermino vel Aspasio vel Alexandro expositiones singulas proferentes multa contraria et expositionibus male ab illis editis dissidentia ƿ reperirent, arbitratos fuisse librum hunc Aristotelis, ut dignum esset, exponi non posse multosque illius temporis viros totam huius libri praeterisse doctrinam, quod inexplicabilem putarent esse caliginem. Nos autem brevissime hunc locum in prima editione praeteriimus sed quod illic pro intellectus simplicitate breviter posuimus, hic omni latitudine totam sententiae vim et prolixitatem digessimus. Quare quoniam superiora digne (ut mihi videtur) expressimus, sequentis textus ordinem sententiamque videamus. SIMILITER AUTEM SE HABET ET SI UNIVERSALIS NOMINIS SIT AFFIRMATIO, UT OMNIS EST HOMO IUSTUS, NON OMNIS EST HOMO IUSTUS; OMNIS EST HOMO NON IUSTUS, NON OMNIS EST HOMO NON IUSTUS. SED NON SIMILITER ANGULARES CONTINGIT VERAS ESSE. CONTINGIT AUTEM ALIQUANDO. De indefinitis quaedam propositionibus praelocutus nunc de his quae terminatae sunt secundum universalitatis et particularitatis adiectionem dicit, quod etiam ipsae similiter se habeant, sicut illae quoque quae sine ulla determinatione dicebantur, simplex scilicet oppositio atque infinita. Quod vero ait: SIMILITER AUTEM SE HABET ET SI UNIVERSALIS NOMINIS SIT AFFIRMATIO, alii ita intellexerunt, ut quod ait similiter referant ad numerum oppositionum et propositionum. Nam sicut in his quae indefinitae sunt et ƿ indeterminatae duae sunt oppositiones, una simplicis negationis et simplicis affirmationis, altera infinitae affirmationis et infinitae negationis, quatuor autem propositiones, quod supra iam dictum est, ita quoque in his quae terminationem secundum universalitatem particularitatemque habent quatuor fiunt propositiones et oppositio duplex. Oppositio enim una est universalis affirmationis simplicis et particularis negationis simplicis, ut est: Omnis homo iustus est Non omnis homo iustus est  Et haec quidem una est oppositio. Alia vero infinitae universalis affirmationis et infinitae particularis negationis, ut: Omnis homo non iustus est Non omnis homo non iustus est  Quare hic quoque, cum duae sint oppositiones, erunt sine dubio quatuor propositiones, sicut in his de quibus supra dixerat, quae scilicet determinatione carebant. Alii vero qui Aristotelis animum penitus inspexerunt non aiunt similiter solum se habere determinatas propositiones ad numerum oppositionum et propositionum sed etiam ad consequentiam. Nam quae est consequentia negationum ad affirmationes in his propositionibus simplicibus et infinitis, quae praeter determinationem dicuntur, eadem se similitudo habet in his quae terminatione proferuntur. Sed quoniam non in omnibus omnia similia habent, idcirco addidit notans: SED NON SIMILITER ANGULARES CONTINGIT VERAS ESSE. CONTINGIT AUTEM ALIQUANDO. Sensus autem totus huiusmodi est: similiter, inquit, se habent hae propositiones quae ƿ secundum determinationem dicuntur infinitae ad simplices et simplices ad infinitas, quemadmodum illae quoque sese habebant quae sine determinatione indefinitae dicebantur. Sed habent quandam dissimilitudinem, quod angulares propositiones in his quae cum determinatione dicuntur non eodem modo verae sunt, quomodo illae quae sine determinatione proferebantur vel infinitae vel simplices. Videamus ergo prius an eadem in his quae determinatae sunt sit consequentia quae in his est quae indefinitae proferuntur, post videamus quae sit in angularibus dissimilitudo. Disponantur ergo non solum eae quae simplices vel infinitae sunt sed etiam quae sunt privatoriae. Et prius quidem disponantur hoc modo: simplex affirmatio et simplex negatio et hae quidem indefinitae, id est praeter universalitatis aut particularitatis adiectionem. Sub his sub affirmatione quidem simplici ponatur negatio privatoria, sub negatione vero simplici affirmatio privatoria: hae quoque rursus indefinitae. Sub his autem ponantur sub affirmatione privatoria et sub simplici negatione affirmatio infinita, sub privatoria autem negatione et sub simplici affirmatione ponatur negative infinita, et hae quoque indefinitae et indeterminatae sine ulla vel universalitate vel particularitate. Sub his autem disponantur hae quas determinatas vel universalitatis quantitate vel particularitatis vocamus. Et primo quidem affirmatio universalis simplex, contra hanc negatio particularis simplex. Sub affirmatione autem universali simplici ponatur negatio particularis privatoria, sub negatione autem particulari simplici universalis affirmatio privatoria. Rursus sub negatione particulari privatoria et sub affirmatione universali simplici ponatur ƿ negatio particularis infinita, sub affirmatione vero universali privatoria et sub negatione simplici particulari ponatur universalis affirmatio infinita. Erit autem huiusmodi descriptio: INDEFINITAE Affirmatio simplex: Negatio simplex: Homo iustus est Homo iustus non est Negatio privatoria: Affirmatio privatoria: Homo iniustus non est Homo iniustus est Negatio infinita: Affirmatio infinita: Homo non iustus non est Homo non iustus est DEFINITAE Affirmatio universalis simplex: Negatio particularis simplex: Omnis homo iustus est Non omnis homo iustus est Negatio particularis privatoria: Affirmatio universalis privatoria: Non omnis homo iniustus est Omnis homo iniustus est Negatio particularis infinita: Affirmatio universalis infinita: Non omnis homo non iustus est Omnis homo non iustus est  In hoc ordine propositionum quem supra descripsimus quae sint angulares manifestum est. Sunt namque affirmationes quidem affirmationibus, negationes vero negationibus. Et in his quidem quae in definitae sunt eodem modo angulares sunt affirmationes. Simplex quidem affirmatio quae dicit: Est homo iustus  privatoriae affirmationi quae dicit: Est homo iniustus  et infinitae affirmationi quae proponit: Est homo non iustus  angularis est. Negatio vero simplex quae est: Non est homo iustus  negationi privatoriae quae dicit: Non est homo iniustus  et negationi infinitae quae est: Non est homo non iustus  angularis est. Item si quis ad definitas propositiones aspiciat, idem sine aliqua dubitatione reperiet. Affirmatio enim universalis simplex quae est: Omnis est homo iustus  affirmationi universali privatoriae quae enuntiat: Omnis est homo iniustus  et affirmationi universali infinitae quae proponit: Omnis est homo non iustus  angularis est, item negatio particularis simplex quae est: Non omnis est homo iustus  negationi particulari privatoriae quae dicit: Non omnis est homo iniustus  et negationi particulari infinitae quae proponit: Non omnis est homo non iustus  angularis. Sunt igitur affirmationes affirmationibus et negationes negationibus angulares et in ordine indefinitarum propositionum et in ordine definitarum. Quocirca de earum sequentia speculandum est. Dictum est enim prius quod affirmationem indefinitam simplicem sequeretur privatoria et infinita negatio, eas vero simplex affirmatio non sequeretur. Rursus infinitam affirmationem privatoriamque affirmationem sequitur simplex negatio, hae vero negationem simplicem non sequuntur. Rursus si quis ad ordinem definitarum respiciat, idem inveniet. Affirmationem namque universalem simplicem sequitur particularis privatoria negatio et particularis infinita negatio. Nam si vera est universalis affirmatio simplex quae dicit: Omnis est homo iustus,  vera est etiam particularis privatoria negatio quae dicit: Non omnis est homo iniustus  Hoc autem idcirco evenit, quod ea quae dicit: Non omnis homo iniustus est  idem potest quod simplex et similis est ei quae proponit: Quidam homo iustus est  particulari simplici affirmationi. Nam si non omnis homo iniustus est, quidam homo iustus est. Sed particularis affirmatio simplex sequitur universalem affirmationem simplicem. Quando enim vera est universalis affirmatio quae dicit: Omnis est homo iustus  vera est et particularis affirmatio quae proponit: Quidam homo iustus est  Sed est quae dicit: Quidam homo iustus est  consentit particularis negatio privatoria quae proponit: Non omnis est homo iniustus  Quocirca etiam particularis negatio privatoria universali simplici affirmationi consentiet. Sequitur igitur eam quae dicit: Omnis est homo iustus  universalem scilicet simplicem affirmationem ea quae proponit: Non omnis est homo iniustus  particularis negatio privatoria. Sed huic particulari negationi privatoriae quae dicit: Non omnis est homo iniustus  consentit infinita particularis negatio quae dicit: Non omnis est homo non iustus  Nam si verum est quoniam non omnis est homo iniustus, et verum est quoniam non omnis est homo non iustus. Idem est enim esse iniustum quod non iustum. Sed privatoria particularis negatio sequitur simplicem universalem affirmationem: infinita igitur negatio particularis sequitur simplicem universalem affirmationem eique consentit, si prius affirmatio universalis vera sit. Quocirca eam quae dicit: Omnis est homo iustus  universalem simplicem ƿ affirmationem sequuntur sine dubio particularis negatio privatoria: Non omnis est homo iniustus  et particularis negatio infinita: Non omnis est homo non iustus  Quare hic quoque affirmationem negationes sequuntur. Sed hoc non convertitur. Quoniam enim (ut dictum est) negatio particularis privatoria quae dicit: Non omnis est homo iniustus  consentit particulari affirmationi simplici, ei scilicet quae dicit: Quidam homo iustus est  hanc autem particularem affirmationem non sequitur universalis affirmatio (neque enim, si verum est quendam esse hominem iustum, idcirco iam et omnem esse hominem iustum necesse est): quare non sequitur affirmatio universalis simplex: Omnis est homo iustus  affirmationem particularem simplicem: Quidam est homo iustus  (potest enim hac vera id est particulari universalis esse falsa) sed particularis affirmatio simplex particulari negationi privatoriae consentit: quare nec privatoriam particularem negationem simplex affirmatio sequitur universalis. Eam igitur quae dicit: Non omnis est homo iniustus  non sequitur affirmatio universalis simplex quae proponit: Omnis homo iustus est  Sed particularis privatoria negatio consentit particulari negationi infinitae: universalis igitur affirmatio simplex non sequitur particularem negationem infinitam. Ea igitur quae dicit: Omnis est homo iustus  affirmatio universalis simplex non sequitur eam quae dicit: Non omnis est homo non iustus  particularem infinitam negationem. Duae igitur negationes infinita et privatoria particulares sequuntur universalem affirmationem simplicem, sicut in his quoque erat quae sunt ƿ indefinitae. Duae enim negationes infinita et privatoria indefinitae simplicem affirmationem sequebantur indefinitam. Sed non e converso. Affirmatio enim universalis simplex non sequitur negationes particularem infinitam et privatoriam, sicut nec indefinita qunque affirmatio simplex indefinitas sequebatur negationes privatoriam atque infinitam. Quare in hoc uno ordine similiter sese habent definitae his quae sunt indefinitae. Aequaliter enim affirmationibus veris verae sunt negationes, veras negationes affirmationum veritas non sequitur nec his consentit. Rursus in altera parte perspiciamus, quemadmodum affirmationes universales privatoriam scilicet et infinitam particularis negatio simplex sequatur. Namque affirmationem universalem privatoriam: Omnis est homo iniustus  sequitur particularis negatio simplex: Non omnis est homo iustus  Ea enim quae dicit: Omnis est homo iniustus  consentit simplici universali negationi quae dicit: Nullus homo iustus est  Nam si omnis est homo iniustus, nullus est homo iustus. Sed hanc, id est universalem simplicem negationem, sequitur particularis simplex negatio. Nam si vera est quoniam nullus homo iustus est, vera est quoniam non omnis homo iustus est. Sed universalis negatio simplex universali affirmationi privatoriae consentit: sequitur ergo particularis simplex negatio quae est: Non omnis est homo iustus  universalem affirmationem privatoriam quae proponit: Omnis est homo iniustus  Sed haec universali affirmationi infinitae consentit. Idem enim significant: Omnis est homo iniustus  ƿet: Omnis est homo non iustus  Quare sequitur quoque particularis negatio simplex quae est: Non omnis est homo iustus  universalem affirmationem infinitam quae dicit: Omnis est homo non iustus  Hic quoque affirmationes universales privatoriam atque infinitam sequitur simplex negatio particularis sed non convertitur. Etenim quoniam simplicem particularem negationem quae dicit: Non omnis est homo iustus  non sequitur universalis negatio quae proponit: Nullus homo iustus est  (neque enim si vera est non omnem hominem esse iustum, vera est nullum hominem esse iustum), haec autem, id est universalis simplex negatio, consentit unumque significat cum affirmatione universali privatoria: non sequitur igitur universalis privatoria affirmativa quae dicit: Omnis est homo iniustus  simplicem particularem negationem quae proponit: Non omnis est homo iustus  sicut nec eandem particularem negationem universalis negatio sequebatur. Sed privatoria universalis affirmatio consentit cum infinita affirmatione universali: igitur particularem negationem quae dicit: Non omnis est homo iustus  universalis affirmatio infinita non sequitur quae proponit: Omnis est homo non iustus  Quare hic quoque affirmationes duas universales, id est privatoriam atque infinitam, particularis simplex negatio sequitur, sicut affirmationes quoque duas indefinitas privatoriam atque infinitam negativa indefinita sequebatur. Sed duae affirmationes universales privatoria et infinita non sequuntur particularem simplicem negationem, sicut quae quoque indefinitae ƿ affirmationes privatoria et infinita indefinitam simplicem negationem non sequebantur. Similiter se igitur habent definitae indefinitis secundum consequentiam. Angulares autem non eodem modo sese habent. Nam indefinitarum propositionum angulares simul veras esse contingit. Nam si verum est quoniam est homo iustus, quae est indefinita affirmatio simplex, nihil prohibet veram esse etiam quae dicit: Est homo iniustus  et rursus eam quae dicit: Est homo non iustus  quae sunt indefinitae affirmationes privatoria et infinita. Rursus negationes negationibus quae sunt angulares veras esse contingit, ut ea quae est: Non est homo iustus  si vera est, nihil prohibet veram esse etiam quae dicit: Non est homo iniustus  et eam quae proponit: Non est homo non iustus  Angulares ergo sibi in indefinitis in veritate consentire nihil prohibet sed in his tantum terminis, ut in secundo huius operis volumine docuimus, quae neque naturalia sunt inesse neque impossibilia. Si quis enim dicat: Est homo rationabilis  huic angulares verae esse non possunt, hae scilicet quae dicunt: Est homo irrationabilis  et rursus: Est homo non rationabilis  Rationabilitas enim homini per naturam inest. Similiter autem et de impossibilibus dicendum est. Quod si sint talia quae neque impossibilia sint inesse nec naturalia sint inesse (ut in ea propositione quae dicit: Est homo iustus  iustitiam neque naturalem esse necesse ƿ est homini nec impossibile esse), manifestum est quoniam angulares sibimet semper in veritate consentiunt. Atque hoc idem de negativis quoque angularibus recte dicitur. In his igitur terminis qui nec naturales sunt nec impossibiles semper angulares et negationes negationibus et affirmationes affirmationibus simul veras esse contingit. Et hoc quidem in his quae indefinitae sunt. In his autem quae definitae sunt et universalitatis particularitatisque participes non eodem modo sunt. In quibusuis enim terminis sive possibilibus sive naturalibus sive impossibilibus affirmationes affirmationibus sibimet angularibus in veritate consentire non possunt, negationes autem negationibus angulares angularibus in his tantum terminis qui neque naturales neque impossibiles sunt in veritate poterunt convenire. Et primum quemadmodum affirmationes affirmationibus sibimet angularibus in veritate consentire non possunt in quibuslibet terminis demonstrandum est. Ea enim quae dicit: Omnis est homo iustus  et ea quae dicit: Omnis est homo iniustus  quae est scilicet angularis, verae simul esse non possunt. Ea namque quae dicit: Omnis est homo iniustus  nil differt ab ea quae proponit: Nullus homo iustus est  Sed "Omnis est homo iustus" et "Nullus homo iustus est", quoniam contrariae sunt, simul verae esse non possunt. Sed ea quae dicit: Nullus est homo iustus  convenit atque consentit ei quae proponit: Omnis est homo iniustus  quare: Omnis est homo iustus  et: Omnis est homo iniustus  simul verae esse non possunt. Sed eadem quae proponit: Omnis est homo iniustus  consentit (ut saepe dictum est) ei quae dicit: Omnis est ƿ homo non iustus  Quare in his nec haec in veritate consentire potest ei quae dicit quoniam omnis est homo iustus. Affirmatio igitur universalis simplex: Omnis est homo iustus  affirmationibus universalibus privatoriae et infinitae quae sunt: Omnis est homo iniustus  et: Omnis est homo non iustus  sibimet angularibus in veritate simul nulla ratione consentit, sicut ipsis quae indefinitae erant et affirmationes affirmationibus et negationes negationibus in veritate poterant consentire. In his autem quae sunt definitae affirmationes angulares simul verae esse non possunt. Recte igitur dictum est quoniam in aliis omnibus similis est consequentia definitarum et indefinitarum. Affirmationibus enim consentiunt in veritate negationes, negationibus autem affirmationes non omnino consentiont, quae similitudo consequentiae in utrisque est id est et in his quae definitae sunt et in his quae indefinitae. Sed est distantia, quod NON SIMILITER ANGULARES CONTINGIT VERAS ESSE. Et affirmationes affirmationibus et negationes negationibus in indefinitis veras esse contingit eas scilicet quae sunt angulares. In his autem quae sunt definitae affirmationes affirmationibus angulares veras esse aliquando nulla ratione contingit. Hoc autem manifestum erit, si quis et ea sibi proponat exempla in quibus sunt termini naturales atque impossibiles et ea in quibus sunt possibiles et non naturales neque impossibiles. In omnibus enim inveniet affirmationes affirmationibus definitas ƿ definitis angulares simul veras esse non posse. Quod autem addidit CONTINGIT AUTEM ALIQUANDO huiusmodi est: quamquam enim affirmationes affirmationibus angulares definitae simul verae esse non possint in quibuscumque propositis terminis, potest tamen fieri ut negationes negationibus verae inveniantur et sit haec similitudo ad indefinitas angulares. Nam sicut illic negationes negationibus indefinitae angulares verae esse simul poterant in his quae neque naturalia neque impossibilia essent, ita hic quoque id est in ordine definitarum negationes definitas negationibus definitis angulares angularibus simul veras esse contingit in his quae neque impossibiles sunt nec naturales. Negatio enim simplex particularis quae dicit: Non omnis est homo iustus  potest simul vera esse cum ea quae dicit: Non omnis est homo iniustus  Potest enim fieri ut quidam sint iusti, quidam autem non sint iusti et in eo utraeque verae sunt, et ea quae dicit: Non omnis est homo iustus  quia sunt quidam iniusti, et ea quae dicit: Non omnis est homo iniustus  quia poterunt esse aliqui iusti. Sed haec consentit infinitae negationi particulari quae dicit: Non omnis est homo non iustus  Idem est enim dicere "Non omnis est homo iniustus" quod "Non omnis est homo non iustus". Quocirca et hae sibimet angulares simul verae esse possunt. Nam si quidam sunt iusti, quidam iniusti, verum est dicere quoniam non omnis est homo iustus, quia sunt quidam iniusti, rursus verum est dicere non omnis est homo non iustus, quia sunt quidam iusti. Negationes igitur ƿ negationibus angulares definitae simul verae esse possunt et hoc est simile indefinitis, in quibus sicut affirmationes affirmationibus, ita quoque in veritate angulares negationes negationibus consentiunt. Sensus ergo totus huiusmodi est: SIMILITER AUTEM, inquit, SE HABET, id est similis erit consequentia propositionum, quemadmodum fuit in indefinitis, ETIAM SI UNIVERSALIS NOMINIS SIT AFFIRMATIO, id est etiam si definitae affirmationes negationesque ponantur, ut per subiecta exempla monstravit dicens affirmationi simplici universali OMNIS EST HOMO IUSTUS opponi NON OMNIS EST HOMO IUSTUS particularem scilicet simplicem negationem. Et rursus universalem affirmationem infinitam proponens eam scilicet quae est OMNIS EST HOMO NON IUSTUS huic illam opposuit quae dicit NON OMNIS EST HOMO NON IUSTUS. Hae, inquit, similiter se habent ad consequentiam quemadmodum ind efinitae. Quomo do autem se illae haberent ad c onsequentiam supra monstratum est. SED NON, inquit, SIMILITER ANGULARES CONTINGIT VERAS ESSE. In his enim quae erant indefinitae affirmationes affirmationibus angulares simul verae esse poterant. In his autem quae definitae sunt simul verae esse non possunt. CONTINGIT AUTEM ALIQUANDO, ut similiter angulares verae sint in his quae definitae sunt, quemadmodum et in indefinitis. Negationes enim negationibus angulares definitae simul in veritate consentiunt, ut in his quoque inveniebatur quas indefinitas supra descripsimus. Plenus est igitur huiusmodi intellectus. Herminus autem hoc aliter sic exponit: similiter, inquit, ƿ duas facient oppositiones quatuor propositiones, si fuerint duae simplices, duae infinitae, determinatione tamen adiecta. Hoc autem sic monstrat: proponit prius simplicem affirmationem universalem quae dicit: Omnis est iustus homo  contra hanc particularem simplicem negationem: Non omnis est iustus homo  sub affirmatione universali simplici affirmationem universalem infinitam quae dicit: Omnis est non iustus homo  contra hanc sub negatione particulari simplici particularem negationem infinitam quae proponit: "Non omnis est non iustus homo". Omnis est iustus homo Omnis est non iustus homo Non omnis est iustus homo Non omnis est non iustus homo. His ergo ita dispositis duae, inquit, fiunt oppositiones. Contra enim eam quae est omnis est iustus homo opponitur illa quae proponit: Non omnis est iustus homo  Hoc autem idcirco quoniam sibi contradictorie oppositae sunt universalis affirmatio simplex et particularis negatio simplex. Et est haec quidem una propositio. Rursus contra eandem affirmationem simplicem quae dicit: Omnis est iustus homo  opponitur universalis affirmatio infinita quae dicit: Omnis est non iustus homo  et hoc contrario modo. Ea namque quae dicit: Omnis est non iustus homo  idem significat eique consentit quae dicit: Nullus homo iustus est  Sed haec quae proponit nullus homo iustus est contrario modo opposita est ei quae dicit: Omnis est iustus homo  Quocirca etiam ea quae proponit: Omnis est non iustus ƿ homo  contrarie erit opposita ei quae dicit: Omnis est iustus homo  Est igitur haec quoque altera oppositio. Duae ergo sunt oppositiones, quemadmodum etiam in his quae sunt indefinitae: licet alio modo essent oppositae, tamen duae erant oppositiones. Secundum diametrum autem non similiter veras contingit esse, ut ipse ait. Illae enim quoniam indefinitae erant, et secundum diametrum quae erant simul veras esse contingebat et omnes omnibus. Quod si quis ad indefinitarum descriptiones redeat diligenter agnoscit. Hic autem, inquit, hoc est in his quae definitae sunt, non idem est. Hoc sic monstrat: ea enim propositio quae dicit: Omnis est iustus homo  non consentit contradictioni suae quae dicit: Non omnis est iustus homo  Rursus ea quae dicit: Omnis est non iustus homo  non consentit rursus ei quae dicit: Non omnis est non iustus homo  Haec enim contrariae ipsius consentiebat. Quare cum vera est universalis affirmatio simplex quae dicit: Omnis est iustus homo  sine dubio falsa est ea quae dicit: Omnis est non iustus homo  Sed hac falsa contradictio eius vera erit: vera igitur est ea quae negat dicens: Non omnis est non iustus homo  Quocirca hae duae propositiones angulares verae aliquotiens inveniuntur: Omnis est iustus homo Non omnis est non iustus homo  Contingit ergo aliquando veras esse sed non, inquit, omnino. Nam si a particulari negatione infinita coeperis, non idem est id est non eadem veritas venit. Hoc autem tali probatur modo: si enim vera est quoniam non omnis est non iustus ƿ homo, falsa est ea quae dicit: Omnis est non iustus homo  Est enim ei contradictorie opposita. Hac autem falsa quae dicit: Omnis est non iustus homo  non omnino veram necesse est esse eam quae proponit: Omnis est iustus homo  idcirco quoniam hae duae sibi contrariorum loco oppositae sunt. Contrarias autem propositiones simul falsas esse posse supra docuimus. Ergo non necesse est, si falsa est omnis est non iustus homo, veram esse eam quae dicit: Omnis est iustus homo  Quod si non necesse est, hoc potest fieri ut utraeque sint falsse. Quare evenit aliquando, ut vera hac propositione quae dicit: Non omnis est non iustus homo  falsa sit illa quae proponit: Omnis est iustus homo  Quare non similiter secundum diametrum in veritate propositiones sibi consentiunt. Atque hoc quidem Herminus non recte expositione dicens ordinem turbat. Si quis autem vel hoc quod Herminus ait diligenter agnoscit vel id quod supra nos diximus, cognoscit multam esse differentiam expositionis et meliorem superiorem iudicans ei, si quid nobis credit, recte consentiet. HAE IGITUR DUAE OPPOSITAE SUNT, ALIAE AUTEM AD NON HOMO UT SUBIECTUM ALIQUID ADDITO, UT EST IUSTUS NON HOMO, NON EST IUSTUS NON HOMO; EST NON IUSTUS NON HOMO, NON EST NON IUSTUS NON HOMO. MAGIS PLURES AUTEM HIS NON ERUNT OPPOSITIONES. HAE AUTEM EXTRA ILLAS IPSAE SECUNDUM SE ERUNT UT NOMINE UTENTES NON HOMO. Supra iam dixerat omne subiectum aut ex nomine simplici et finito aut ex nomine rursus infinito consistere et eorum oppositiones ostendit quod essent duae et quatuor propositiones, duae quidem simplex subiectum nomen habentes, duae vero infinitum. Post has quando est tertium adiacens praedicaretur, illic quoque dupliciter oppositiones fieri dixit, cum scilicet finitum nomen esset subiectum, vel infinitum praedicatum, earumque inter se eam consequentiam demonstravit, qualem haberent privatoriae ad easdem ipsas simplices, quibus ex infinito nomine propositiones compararentur. Et quoniam omnis harum varietas propositionum ita fit, cum est tertium praedicatur, ut aut et subiectum et praedicatum finita sint aut subiectum quidem finitum, praedicatum vero infinitum (de quibus supra locutus est, cum earum consequentiam demonstravit) aut infinitum habent subiectum, finitum vero praedicatum aut infinitum et subiectum et praedicatum. Et habent quidem propositiones utrumque finitum, ut est: Homo iustus est Homo iustus non est  finitum vero subiectum, infinitum praedicatum, ut est: Homo non iustus est Homo non iustus non est  Et harum quidem consequentia supra monstrata est. Aliae vero sunt, quae infinitum habent subiectum et quasi nomine utuntur nomine infinito, ut: Non homo iustus est Non homo iustus non est  Utuntur enim hae propositiones subiecto, id est ƿ 'non homo' ut nomine, praedicato vero eo quod est iustus. Hoc est enim quod ait: ALIAE AUTEM AD NON HOMO UT SUBIECTUM ALIQUID ADDITO. Si quis enim ponat non homo quidem subiectum et de hoc aut finitum nomen praedicet, ut est 'iustus', aut infinitum, ut est 'non iustus', utroque modo duplicem rursus faciet oppositionem. Quatuor sunt autem propositiones hae: Est non homo iustus Non est non homo iustus Est non homo non iustus Non est non homo non iustusIn his igitur quatuor propositionibus, oppositionibus vero duplicibus non homo quidem subiectus est sed in superiore oppositione finitum quidem praedicatur nomen quod est iustus,. Sed illae, inquit, quae praedicatum quidem infinitum habent, subiectum vero finitum vel quibus et praedicatum finitum est et subiectum, habent aliquam ad se consequentiam, hae vero quas postea memoravimus, id est quae infinitum haberent subiectum, praedicatum autem vel infinitum vel finitum, nullam habent consequentiam ad eas propositiones, quae sive finito praedicato sive infinito, ex finito tamen subiecto consisterent. Hoc est enim quod ait: HAE AUTEM EXTRA ILLAS IPSAE SECUNDUM SE ERUNT, id est nullam consequentiam ad superiores quae ex finito subiecto constarent habere eas quae infinitum subiectum in propositionis ordine retinerent. Postquam igitur enumeravit et quae ex utrisque finitis consisterent, id est et subiecto et praedicato, et has ƿ quae ex subiecto quidem finito, praedicato vero infinito essent, has etiam quae ex subiecto infinito essent et ex finito praedicato necnon illas addidit quae ex utrisque infinitis constare viderentur: postquam igitur has enumeravit, ait: MAGIS PLURES AUTEM HIS NON ERUNT OPPOSITIONES. Omnis enim oppositio (quod supra iam dictum est) aut ex utrisque finitis est, ut: Est homo iustus Non est homo iustus  aut ex finito subiecto, infinito praedicato, ut: Est homo non iustus Non est homo non iustus  aut ex infinito quidem subiecto, finito vero praedicato, ut: Est non homo iustus Non est non homo iustus  aut ex infinitis utrisque, ut: Est non homo non iustus Non est non homo non iustus  ut autem quinta oppositio reperiri possit, nulla rerum ratione possibile est. De his ergo haec dicta sint, in quibus est tertium adiacens praedicatur. IN HIS VERO IN QUIBUS EST NON CONVENIT, UT IN EO QUOD EST CURRERE VEL AMBULARE, IDEM FACIUNT SIC POSITA AC SI EST ADDERETUR, UT EST CURRIT OMNIS HOMO, NON CURRIT OMNIS HOMO; CURRIT OMNIS NON HOMO, NON CURRIT OMNIS NON HOMO. NON ENIM DICENDUM EST NON OMNIS HOMO SED NON NEGATIONEM AD HOMO ADDENDUM EST. OMNIS ENIM NON UNIVERSALE SIGNIFICAT SED QUONIAM UNIVERSALITER. MANIFESTUM EST AUTEM EX EO QUOD EST CURRIT HOMO, NON CURRIT HOMO; CURRIT NON ƿ HOMO, NON CURRIT NON HOMO. HAEC ENIM AB ILLIS DIFFERUNT EO QUOD NON UNIVERSALITER SUNT. QUARE OMNIS VEL NULLUS NIHIL ALIUD CONSIGNIFICAT NISI QUONIAM UNIVERSALITER DE NOMINE VEL AFFIRMAT VEL NEGAT. ERGO CAETERA EADEM OPORTET APPONI. Sunt quaedam propositiones in quibus est quidem tertium adiacens praedicatur et hoc sono ipso et prolatione cognoscitur, aliae vero sunt in quibus tale verbum praedicatur, quod tertium quidem adiacens non praedicetur, habeat tamen contineatque intra se verbum est. Quae praedicatio si solvatur in participium atque verbum, quod ante solo verbo dictum praedicatum secundum praedicabatur, tertio loco praedicabitur est et fit similis propositio, tamquam si prolatione quoque haberet est verbum. Si quis enim dicat:"Omnis homo currit"in hac propositione unum subiectum est, alterum praedicatur. Homo enim subiectus est, praedicatur autem currit. Neque enim possumus in hac propositione tres esse terminos arbitrari, idcirco quod omnis quidem terminus non est sed subiecti termini determinatio. Significat enim quoniam res universalis, id est homo, universaliter subicitur cursui, cum dicit:"Omnis homo currit" Nulla est enim hominis exceptio, ubi omnem currere determinatio est. Ergo non ponitur loco termini id quod dicimus omnis sed potius ƿ subiecti termini determinatio est. Quo circa in hac propositione quae dicit:"Omnis homo currit"duo sunt termini: homo et currit. Ergo in eadem quamquam verbum est non praedicetur in prolatione, in verbi tamen quod est currit significatione concluditur. Si quis enim hanc propositionem quae dicit:"Omnis homo currit"solvat in participium atque verbum, faciet omnis homo currens est et idem significat participium verbo coniunctum quod significat verbum, quod utraque complectitur. Nam cum dico "Omnis homo currit", omni homini actionem praesto esse pronuntio; quod si idem rursus dicam "Omnis homo currens est", eandem actionem homini rursus adesse proponit. Idem igitur significat verbum currit quod currens est. Et in ea propositione quae dicit:"Omnis homo currit"licet in prolatione est non dicatur, tamen tertium potestate praedicatur, quod hinc cognoscitur, si tota propositio dissolvatur in participium scilicet atque verbum. Quamobrem sicut ex nomine infinito subiecto fit affirmatio, non eodem modo ex infinito verbo affirmatio fieri potest sed mox vis in ea negationis agnoscitur. Quomodo enim facimus affirmationem dicentes: Omnis non homo currit  'non homo' scilicet subiectum infinitum ponentes, non ita possumus dicere fieri affirmationem cum proponimus: Omnis homo non currit  Haec enim iam negatio est. Quare ubicumque fuerit 'non currit' vel 'non laborat' vel 'non ambulat' vel 'non legit', in omnibus negatio fit, in quibuscumque infinitum verbum praedicatur. Dubitabit autem aliquis an sicut ex infinito verbo fieri affirmatio non potest sed semper negatio ƿ ex hoc praedicamento fit, ita quoque si eadem propositio solvatur in participium atque verbum, an ex infinito participio possit affirmatio fieri. Quaeritur enim an sicut in hac propositione quae dicit: Omnis homo currit  qui ita proponit dicens: Omnis homo non currit  facere affirmationem non potest sed sine dubio negationem facit, ita quoque si eadem solvatur in participium et verbum, ut dicat quis: Omnis homo currens est  si fiat infinitum non currens et dicatur: Omnis homo non currens est  an haec affirmatio sit an certe negatio tantundem valens tamquam si aliquis dicat: Omnis homo non est currens  Sed fuerunt qui hoc cum ex multis aliis tum ex aliquo Platonis syllogismo colligerent et quid ex ea re definirent doctissimorum virorum auctoritate cognoscerent. Ex duabus enim negativis syllogismus fieri non potest. In quodam enim dialogo Plato huiusmodi interrogat syllogismum: sensus, inquit, non contingunt substantiae rationem; quod non contingit, nec ipsius veritatis contingit notionem: sensus igitur veritatis notionem non contingit. Videtur enim ex omnibus negativis fecisse syllogismum, quod fieri non potest, atque ideo aiunt infinitum verbum quod est non contingit pro participio infinito posuisse id est non contingens est. Est enim in pluribus aliis inveniendi facultas frequenter verbum infinitum positum pro nomine infinito. ƿ Quare verbum quidem dixere quidam semper facere negationem' si infinitum proponatur, participia autem vel nomina si sint infinita posse facere affirmationem. Et ideo quotienscumque a magnis viris infinitum verbum et duae negationes in syllogismo proponuntur, hac ratione defenditur, quod dicatur verbum infinitum pro participio esse propositum, quod participium nominis loco in propositione praedicatur. Et hoc quidem Alexander Aphrodisius arbitratur caeterique complures. Idcirco enim aiunt non posse fieri ex infinito verbo affirmationem, quoniam sicut verbum est infinitum verbum mox totem perficiet negationem, sic etiam verba quae in sese complectuntur verbum est non facient infinitam affirmationem sed potius negationem. Si quis enim sic dicat: Homo currens non est  nullus hanc dixerit affirmationem. Si quis vero sic: Homo non currit  idcirco nec haec propositio affirmatio est quoniam currit est verbum intra se continet et sicut ad est verbum iuncta particula negativa non facit affirmationem sed potius negationem, ita quoque ad illud verbum iuncta negatio quod intra se continet est verbum plenam perficit negationem. Aristoteles autem non videtur ista discernere sed similiter arbitrari, sive cum participio ponatur est verbum ƿ sive sine participio verbum illud quod verbum est intra se claudit atque complectitur. Dicit enim hoc modo: IN HIS VERO IN QUIBUS EST NON CONVENIT UT IN EO QUOD EST CURRERE VEL AMBULARE, IDEM FACIUNT SIC POSITA AC SI EST ADDERETUR. Et huius subiecit exemplum, UT EST CURRIT OMNIS HOMO. In hac enim propositione quae dicit: Currit omnis homo  non quidem convenit poni est verbum; eodem modo vel si quis dicat: Omnis homo ambulat  hic quoque est verbum poni non convenit sed haec talia sunt, tamquam si est adderetur. Quod exemplo docuit. Nam sicut "Est currens omnis homo" affirmatio est cursus praesentiam monstrans, ita quoque "Currit omnis homo" affirmatio idem valens idemque significans. Has ex simplicibus subiectis affirmationes in quibus est dici non convenit consequenter enumerat dicens: Currit omnis homo  mediam ponens determinationem, quod est omnis, inter currit quod est praedicatio et subiectum quod est homo: contra hanc opponit simplicem negationem dicens: Non currit omnis homo  Rursus facit affirmationem ex infinito nomine: Currit omnis non homo  huic opponit negationem infiniti nominis subiecti: Non currit omnis non homo  Et has idcirco proposuit, ut monstraret idem in his evenire in quibus est non convenit praedicari, quod in illis quoque in quibus est tertium adiacens praedicabatur. Sed quoniam in negatione infiniti nominis subiecti ƿ ait: Non currit omnis non homo  poterat quis dicere non recte fecisse negationem eius affirmationis quae est: Currit omnis non homo  hanc quae dicit: Non currit omnis non homo  sed potius ita debuisse oppositionem constitui: Currit omnis non homo Non currit non omnis homo  Ex hoc autem demonstrat ita faciendam esse negationem, ut eam ipse disposuit. Dicit enim: NON ENIM DICENDUM EST NON OMNIS HOMO SED NON NEGATIONEM AD HOMO ADDENDUM EST. Qui est sensus huiusmodi: quotiens facimus, inquit, negationem contra hanc affirmationem quae dicit currit omnis non homo, non est negativa particula non adiungenda ei quod est omnis sed potius subiecto id est nomini quod est homo. Cum enim ita dicimus: Currit omnis non homo  facienda est negatio: Non currit omnis non homo  Non enim dicendum est: Non currit non omnis homo  et non negativa particula non est adicienda ad omnis sed potius ad homo. Huius autem haec causa est quod omnis determinatio in terminorum numero non adscribitur sed potius ad vim suam id est ad determinationem. Non enim aliquid universale significat ipsum omnis sed significat quidem universale homo, omnis autem determinatio est, quoniam quis id quod universale est id est homo universaliter praedicat. Non ergo universale aliquid significat omnis determinatio sed potius quoniam universale ƿ nomen universaliter praedicatur. Atque ideo quotiens in his negatio fit, ad subiectum potius nomen trahi oportet negationem non ad determinationem. Sed ne forte quis dubitet, ut etiam in aliis quoque ita fieri oportere oppositiones dicat. In his enim quae subiectum habent finitum, cum dicimus: Omnis homo currit  si contra hanc contradictorie opposita negatio ponitur, ad determinationem particula negative constituenda est, ut contra eam quae dicit: Omnis homo currit  ea sit quae dicit: Non omnis homo currit  In his autem quae ex infinito nomine subiecto fiunt, sive in affirmatione sive in negatione, a subiecto nomine non est separanda negatio. Hoc autem ita esse facillima ratione cognoscitur, si determinationes paulisper auferantur et in his propositionibus ex infinito nomine subiecto quae sunt indefinitae speculatio fiat. Sit enim affirmatio indefinita: Non homo currit  Contra hanc erit negatio: Non homo non currit  Si igitur hae propositiones factae sunt in universalibus terminis (universalis enim terminus est homo) sed non habent additam determinationem, quoniam universaliter praedicantur, id est omnis, et servata est et in affirmatione et negatione ad subiectum negativa particula (semper enim fiebat necessarie infinitum), etiam tunc quando additur aliquid quod determinet, non ad determinationem addenda est negatio sed potius ad subiectum nomen. Quod cum in affirmatione fuerit infinitum, hoc idem infinitum ut in negatione reuertatur providendum est. Sicut enim finitum terminum et simplicem in his indefinitis ƿ propositionibus ad affirmationem et negationem custodiri oportet, ut dicamus: Currit homo Non currit homo  ita quoque in ea oppositione quae est ex infinito nomine subiecto idem servandum est, ut quod in affirmatione subiectum est idem seruetur etiam in negatione. Quod si hoc in his quae indefinitae sunt evenit, cur non etiam in illis idem fieri oportere videatur quae definitae sunt? Hoc solum enim definitae ab indefinitis differunt, quod cum indefinitae universalia praedicant praeter universalitatis determinationem, determinatae et definitae idem illud prasdicant universale cum adiectione et significatione quoniam universaliter praedicatur. Nihil igitur aliud omnis vel nullus significat, nisi quoniam id quod universale dicitur universaliter praedicatur. Ergo omnia eadem quae in affirmatione et negatione indefinitis ponebantur eadem quoque et in eisdem determinatis servanda sunt. Omnis enim et nullus non sunt termini sed universalis termini determinationes. His igitur ab Aristotele decursis nos quoque a Syriano, cui Philoxeno esse cognomen supra rettulimus, propositionum omnium numerum, de quibus in hac libri disputatione perpendit, nimis ad rem pertinentem atque utilem transferamus. Et prius perspiciendum est in categoricis propositionibus quot indefinitae sunt. Quantae enim fuerint indefinitae, tot ƿ erunt universales, tot particulares, tot singularium atque individuorum propositiones. Et prius quidem affirmationes perspiciamus hoc modo: quatuor modi sunt propositionum: aut enim indefinitae sunt aut universales aut particulares aut singularium atque individuorum. Si ergo perspiciantur quantae sint indefinitae affirmationes, has si per quaternarium numerum multiplicavero, colligitur mihi numerus affirmationum. Quem si duplico, colligitur etiam negationum hoc modo. Praedicatur enim est aut ipsum solum aut certe tertium adiacens cum alio. Et si solum praedicatur, aut ad nom en simplex atque finitum praedicandum est aut ad infinitum. Ex his duae sunt affirmationes: Est homo Est non homo  Quotiens autem est tertium adiacens praedicatur, hae quatuor erunt affirmationes: aut cum subiectum infinitum est solum, ut: Est iustus non homo  aut cum praedicatum infinitum est solum, ut: Est non iustus homo  aut cum utraque finita sunt, ut: Est iustus homo  aut cum utraque infinita sunt, ut: Est non iustus non homo  MAGIS PLURES AUTEM HIS, ut ipse ait, propositiones inveniri non possunt. Cum igitur sex sint affirmationes, duae quibus est praedicatur, quatuor vero adiacente, has si per quaternarium ducam, viginti et quatuor fient. Quas rursus si binario multiplicem, quadraginta octo mihi summa subcrescunt. Tot igitur erunt affirmationes et negationes quaecumque vel praedicato est verbo vel tertio adiacenti et praedicato fiunt. Qua in re quoniam tres ƿ sunt aliae qualitates propositionum, quae sunt necessariae, contingentes et inesse tantum significantes, secundum quas qualitates istae omnes propositiones proferuntur, has quadraginta octo propositiones si in ternarium numerum duxerimus, scilicet propositionum qualitates, centum quadraginta quatuor omnis propositionum praedicativarum, de quibus hoc libro tractat, numerositas crescet. Sed nunc praeter has tris qualitates quae sint quadraginta octo propositiones cum negationibus suis (quas si per qualitates propositionum, necessariam scilicet et contingentem et inesse significantem, multiplicavero, centum quadraginta quatuor fient) subter adscripsimus. EST SOLUM Est homo Non est homo Est non homo Non est non homo Est omnis homo Non est omnis homo Est omnis non homo Non est omnis non homo Est quidam homo Non est quidam homo Est quidam non homo Non est quidam non homo Est Socrates Non est Socrates Est non Socrates Non est non Socrates ITEM EST TERTIUM Est iustus homo Non est iustus homo Est iustus omnis homo Non est iustus omnis homo Est iustus quidam homo Non est iustus quidam homo Est iustus Socrates Non est iustus Socrates Est iustus non homo Non est iustus non homo Est iustus omnis non homo Non est iustus omnis non homo Est iustus quidam non homo Non est iustus quidam non homo Est iustus non Socrates Non est iustus non Socrates Est non iustus omnis homo Non est non iustus omnis homo Est non iustus quidam homo Non est non iustus quidam homo Est non iustus Socrates Non est non iustus Socrates Est non iustus non homo Non est non iustus non homo Est non iustus omnis non homoNon est non iustus omnis non homo Est non iustus quidam non homo Non est non iustus quidam non homo Est non iustus non Socrates Non est non iustus non Socrates  Has igitur propositiones Syriano calculis colligente nos quoque nominatim disposuimus, idcirco quoniam facilior fides habobitur numero, si per exempla prodantur, simul etiam quoniam male doctus de his propositionibus peruersissime contendebat et affirmationes quidem negationum loco ponens, negationes vero affirmationum totum ordinem confundebat. Quare ne quem illius oratio a rectae rationis veritate traduceret, idcirco hanc ad tenacioris memoriae subsidium fecimus dispositionem. QUONIAM VERO CONTRARIA EST NEGATIO EI QUAE ƿ EST OMNE EST ANIMAL IUSTUM ILLA QUAE SIGNIFICAT QUONIAM NULLUM EST ANIMAL IUSTUM, HAE QUIDEM MANIFESTUM EST QUONIAM NUMQUAM ERUNT NEQUE VERAE SIMUL NEQUE IN EODEM IPSO, HIS VERO OPPOSITAE ERUNT ALIQUANDO, NON OMNE ANIMAL IUSTUM EST EST ALIQUOD ANIMAL IUSTUM. Hoc quoque est diligentissime superius demonstratum, quod contrariae aliquotiens verum falsumque dividerent, si aut in rebus naturalibus aut in impossibilibus proponerentur: aliquotiens vero simul inveniri posse falsas, si res neque naturales neque impossibiles praedicarent. Contrarias autemesse dictum est, quaecumque vel affirmative vel negative universalem facerent enuntiationem. Ergo nunc hoc dicit: quae sunt, inquit, contrariae simul verae esse non possunt. Et hoc non sine quadam rerum determinatione locutus est. Ait enim: QUONIAM VERO CONTRARIA EST NEGATIO EI QUAE EST OMNE EST ANIMAL IUSTUM scilicet affirmationi ILLA QUAE SIGNIFICAT QUONIAM NULLUM EST ANIMAL IUSTUM SCILICET NEGATIO, HAE QUIDEM, inquit, quoniam sunt contrariae, quae simul verae esse non possunt, MANIFESTUM EST QUONIAM NUMQUAM ERUNT NEQUE VERAE SIMUL NEQUE IN EODEM. Sed quod dixit neque verae simul huiusmodi est: nihil enim prohibet alio et alio tempore et affirmationem universalem et negationem veraciter ƿ posse proponi. Ut si quis dicat: Omnis homo iustus est  hoc si aureo saeculo diceretur, verissime proponeretur. Quod si quis rursus dicat: Nullus homo iustus est  hoc si ferreo saeculo enuntiet, erit vera propositio. Quare contingit et affirmationem universalem et negationem veras esse, quas manifestum est esse contrarias sed non simul: illa enim in aureo saeculo si ita contingit, illa in ferreo. Sed haec tempora diversa sunt et non sunt simul. Quare recte hoc quoque addidit ut diceret MANIFESTUM EST QUONIAM NUMQUAM ERUNT NEQUE VERAE SIMUL. Quod autem addidit NEQUE IN EODEM ad aliam eiusdem rei determinationem valet. Possunt enim rursus eodem tempore et simul universalis affirmatio et universalis negatio verae esse sed si non de eodem praedicentur. Ut si quis dicat: Omne animal rationale est  hoc si de hominibus praedicetur, vera est affirmatio. Quod si quis dicat: Nullum animal rationale est  hoc si de equis enuntiet, vera erit uno eodemque tempore contra universalem affirmationem universalis facta negatio sed non in eodem. Illa enim affirmatio de hominibus facta est, haec vero de equis negatio. Quamobrem recte dictum est numquam esse simul contrarias veras posse neque in eodsm id est nec uno eodemque tempore nec de uno subiecto. Sed quoniam his oppositae erant universali quidem affirmationi particularis negatio, universali vero negationi affirmatio particularis et has diximus idcirco subcontrarias dici, quod diversa quodammodo contrariis patiantur, manifestum est quoniam sicut contrariae verae simul esse non possunt, dividunt tamen aliquotiens inter se veritatem ƿ et falsitatem, ita quoque et subcontrariae dividunt quidem verum inter se falaumque aliquotiens, quando contrariae quoque diviserint, simul autem verae inveniri possunt, quando universales et contrariae simul falsae sunt, ut autem simul falsae sint, nulla rerum ratione contingit. Ergo contrarias quidem simul veras esse atque in eodem numquam quisquam poterit invenire, subcontrarias autem quae universalibus et contrariis oppositae sunt sibi inuicem comparatas veras inveniri possibile est: ut in eo ipso exemplo quod ipse proposuit: Non omne animal iustum est  vera est, rursus: Est aliquod animal iustum  haec quoque vera est. Quare contrariae simul verae esse non possunt, subcontrarias simul veras nihil prohibet inveniri. SEQUUNTUR VERO HAE: HANC QUIDEM QUAE EST NULLUS EST HOMO IUSTUS ILLA QUAE EST OMNIS EST HOMO NON IUSTUS, ILLAM VERO QUAE EST EST ALIQUI IUSTUS HOMO OPPOSITA QUONIAM NON OMNIS EST HOMO voN IUSTUS. NECESSE EST ENIM ESSE ALIQUEM. De consequentia propositionum simplicium atque infinitarum sufficienter quidem supra disseruit sed nunc haec est huic intentio non quae particularis affirmatio vel negatio quam universalem affirmationem vel negationem sequatur, quod iam supra monstravit, ƿ sed quae universalis negatio universalem sequatur affirmationem vel quae particularis negatio particulari scilicet affirmationi consentiat. Proponitque has quatuor dicens negationem quidem simplicem universalem et affirmationem infinitam universalem sese sequi et sibimet consentire nec minus his oppositas id est particularem affirmationem simplicem et particularem infinitam negationem et in veritate et in falsitate se sequi et a se nullo modo discrepare. Disponantur enim hae quatuor: prior affirmatio infinita universalis quae dicit: Omnis est homo non iustus  sub hac ei consentiens simplex universalis negatio quae proponit: Nullus est homo iustus  rursus in altera parte contra affirmationem infinitam particularis simplex affirmatio quae dicit: Est aliqui homo iustus  et sub hac particularis infinita negatio quae proponit:"Non omnis est homo non iustus" Omnis est homo non iustus Est quidam homo iustus Nulla est homo iustus Non omnis est homo non iustus.  His ergo ita dispositis si affirmatio universalis infinita vera sit ea quae dicit: Omnis est homo non iustus  vera est etiam ea quae proponit: Nullus est homo iustus  quae est universalis simplex negatio. Hoc autem melius in verioribus cognoscitur exemplis. Dicatur enim: Omnis est homo non quadrupes  vera, rursus: Nullus est homo quadrupes  haec quoque vera est. Quod si una harum falsa sit, falsa quoque erit et altera. Nam si falsa est quoniam omnis est homo non iustus, sicut vere quoque falsa est, illa quoque negatio simplex mendacissime praedicavit quae dicit: Nullus est homo ƿ iustus  quocirca affirmatio universalis infinita et negatio uniusrsalis simplex sibimet consentiunt, ut una vera alteram veram esse necesse sit, alterius falsitate reliquam quoque falsitas consequatur. Idem quoque evenit in parte altera. Nam si vera est quoniam quidam homo iustus est, vera quoque est quoniam non omnis est homo non iustus, est enim aliqui. Nam id quod dicitur non omnis tantundem est, tamquam si qui dicat quidam non est, quod in alio quoque exemplo manifestius apparebit. Si quis dicat: Non omnis homo iustus est  hoc est dicere "Quidam homo iustus non est". Ergo 'non omnis' 'quidam' non significat. Si quis ergo ita proponat: Quidam homo non iustus non est  quem dicit non esse non iustum iustum esse confirmat. Quare ille de quo dicitur quoniam non iustus non est erit iustus. Unde fit ut ea quae dicit: Non omnis est homo non iustus  consentiat ei quae dicit: Quidam homo non iustus non est  Sed haec consentit ei quae dicit: Quidam homo iustus est  haec igitur quoque consentit et ei quae proponit: Non omnis est homo non iustus  Sed quoniam hoc fortasse aliquatenus videtur obscurius, consequentiae ipsarum hoc modo sumendae sunt. Sitque nobis hoc positum affirmationem universalem infinitam et negationem universalem simplicem sibimet consentire, ut unius veritatem et falsitatem alterius veritas aut falsitas consequatur. Si falsa est affirmatio infinita universalis quae dicit: Omnis est homo non iustus  vera erit huic opposita particularis ƿ infinita negatio quae proponit: Non omnis est homo non iustus  Sed cum falsa est affirmatio universalis infinita, falsa quoque est universalis simplex negatio quae dicit: Nullus est homo iustus  Sed hac falsa particularem affirmationem quae huic contradictorie opposita est veram esse necesse est, quae est: Est quidam homo iustus  Quocirca quando affirmatio universalis infinita falsa est, vera est particularis infinita negatio et quando universalis negatio simplex falsa est, vera est simplex affirmatio particularis. Sed affirmatio universalis infinita et negatio universalis simplex simul falsae sunt et sibimet in falsitate consentiunt: simul igitur erunt verae simplex particularis affirmatio et infinita negatio particularis. Rursus si vera est affirmatio universalis infinita, falsa erit negatio particularis infinita: ei enim contradictorie opposita est. Si rursus vera est universalis simplex negatio, falsa est particularis simplex affirmatio. Sed universalis affirmatio infinita et universalis negatio simplex simul verae sunt: simul igitur erunt falsae particularis affirmatio simplex et particularis infinita negatio. Quare hae quoque, id est particularis affirmatio simplex et particularis infinita negatio, sibimet in veritate et falsitate consentiunt et veritatem suam et mendacium inuicem consequuntur. Quare affirmatio quidem et negatio utraque universalis, haec simplex, illa infinita, sequuntur sese sibique consentiunt. Particulares autem id est universalibus oppositae simplex affirmativa et negative infinita, ipsae quoque sibimet consentiunt. Quare rectus est ordo, ut sicut affirmationi universali infinitae consentit simplex universalis negatio, ita particulari ƿ affirmationi simplici particularis negatio infinita consantiat. MANIFESTUM EST AUTEM, QUONIAM ETIAM IN SINGULARIBUS, SI EST VERUM INTERROGATEM NEGARE, QUONIAM ET AFFIRMARE VERUM EST, UT PUTASNE SOCRATES SAPIENS EST? NON; QUONIAM SOCRATES IGITUR NON SAPIENS EST. IN UNIVERSALIBUS VERO NON EST VERA QUAE SIMILITER DICITUR, VERA AUTEM NEGATIO, UT PUTASNE OMNIS HOMO SAPIENS? NON. OMNIS IGITUR HOMO NON SAPIENS. HOC ENIM FALSUM EST. SED NON OMNIS IGITUR HOMO SAPIENS VERA EST; HAEC AUTEM EST OPPOSITA, ILLA VERO CONTRARIA. De consequentia propositionum disputans et sibi quemadmodum consentirent ilium tractatum parumper egressus docere proposuit, quae veniant in responsionem de singularibus, si ad praedicationem ipsorum sit particula negationis apposita, quae rursus in his quae de universalibus sunt propositionibus ad praedicationem addita particula negative concurrent. Neque enim oportet similiter facere enuntiationes. Non enim simile est quod ex utraque praedicatione contingit. Hoc autem ita manifestum est: si quis de singulari aliquo interrogatus neget, ille qui interrogaverit potest facere ex infinito nomine praedicato illam scilicet negationem iungens quam respondens ante negaverit, et hoc veraciter praedicabit. De universalibus autem apparebit non eandem ƿ veritatem posse contingere, si ex his affirmatio componatur. Si quis enim interroget alium PUTASNE SOCRATES SAPIENS EST? Si ille responderit NON, vere ille concludit dicens: SOCRATES IGITUR NON SAPIENS EST. Sit autem hoc in alio quoque clariori exemplo manifestum atque interrogemus aliquem hoc modo: Socratesne Romanus est? Ille respondeat: non, nos vere concludere possumus: Socrates igitur non Romanus est, facientes ex negatione quam ille respondebat et ex nomine quod nos in propositione praedicavimus affirmationem ex nomine infinito quae dicit: Socrates non sapiens est vel Socrates non Romanus est. Has enim affirmationes esse ex infinito nomine supra monstratum est. Si igitur eodem modo aliquis in universalibus subiectis interroget dicens: OMNISNE HOMO SAPIENS EST? Nos utique respondebimus: NON. Tum ille eadem similitudine concludit. Dicit enim: OMNIS IGITUR HOMO NON SAPIENS EST. Quocirca nullus homo sapiens est. Ea enim quae dicit: Omnis homo non sapiens est  consentire monstrata est ei quae dicit: Nullus homo sapiens est  Videbitur ergo quodammodo ex vera responsione falsa inlata esse conclusio. Cui nos dicimus negationem quidem nos respondisse, non ut ea negatio ad praedicatum iungeretur sed ad determinationem. Neque enim nos voluisse ab omni homine sapientiam tollere, cum interrogante an omnis homo sapiens esset ƿ nos negaremus sed ab omni potius id est determinatione voluisse nos abstrahere sapientiam, illud scilicet significantes, quod alicui esset et alicui non esset sapientia, ut quod diximus non tantum valeret tamquam si diceremus non omnis. Ergo si illa negatio ad nomen, id est ad sapientem iongatur, universalis fit affirmatio quae dicit: Omnis homo non sapiens est  consentiens universali negationi quae proponit: Nullus homo sapiens est  Sed haec contraria est interrogationi. Fuit enim interrogatio: Omnisne homo sapiens est?  Haec habet universalem affirmationem, cui contraria est universalis negatio, cui rursus negationi consentit affirmatio universalis infinita. Quocirca affirmationi quoque universali simplici, quae in interrogatione posita est, id est omnisne homo sapiens est? Contraria est ea quae dicit conclusio quoniam omnis homo non sapiens est. Quod si dicat: Non omnis homo sapiens est  et verum est et ei est opposita. Contra enim eam quae dicit interrogationem: Omnisne homo sapiens est?  Cum responsum fuerit non et iuncta negatio fuerit ad omnis, particularis negatio fit dicens: Non omnis homo sapiens est  quae est opposita universali affirmationi ei quae in interrogatione proposita est [universali]. Hoc est enim quod ait: HAEC AUTEM EST OPPOSITA, ILLA VERO CONTRARIA. Per verba autem sensus iste sic constat: ƿ MANIFESTUM EST AUTEM, inquit, QUONIAM IN SINGULARIBUS, ut est Socrates et quidquid individuum est, SI EST VERUM INTERROGATUM NEGARE, id est si quando quis aliquid interrogatus vere negaverit, cum aliquis interrogatur, an Romanus sit Socrates, ille neget, QUONIAM ET AFFIRMARE VERUM EST? ut ille qui interrogat ex negatione et nomine praedicato faciat infinitam affirmationem. Et huius exemplum: PUTASNE SOCRATES SAPIENS EST? Responsio NON. Conclusio quoniam SOCRATES IGITUR NON SAPIENS EST. Sed hoc non similiter in universalibus se habet, quod per hoc monstrat quod ait: IN UNIVERSALIBUS VERO NON EST VERA QUAE SIMILITER DICITUR, id est non est vera affirmatio infinita facta ex praedicato nomine et respondentis negatione sed potius vera est negatio, non affirmatio. Huius exemplum: nam interrogatio est UT PUTASNE OMNIS HOMO SAPIENS? Responsio NON. Falsa conclusio OMNIS IGITUR HOMO NON SAPIENS. Hoc enim falsum est et simile ei quod supra de singulari subiecto praediximus sed potius illa quae dicit: Non omnis igitur homo sapiens est  ut respondentis negatio ad omnis iungatur et fiat negatio particularis. Est enim haec vera haec autem est opposita. Nam cum affirmatio universalis interrogata esset ea quae dicit: Omnis homo sapiens est  ex negativa particula factum est: Non omnis homo sapiens est  in conclusione et sunt oppositae. ƿ Illa est enim affirmatio universalis, haec autem particularis negatio. ILLA VERO CONTRARIA. Nam si non negatio ad praedicatum iungatur, fit universalis affirmatio infinita, quae consentit universali negationi finitae. Sed haec contra affirmationem universalem finitam quae in interrogatione est posita contraria est. Contraria igitur erit etiam illa quae universalis est affirmatio infinita. Quae autem causa est cur in singularibus vel affirmatio ex infinito nomine vel negatio finita sibimet consentiant, in universalibus autem universalis affirmatio ex infinito nomine non consentiat particulari negationi finitae, quaerendum est. Etenim si quis dicat Socrates non sapiens est et Socrates sapiens non est, idem est et hae duae sibimet consentiunt? Si quis autem dicat: Omnis homo non sapiens est  et rursus: Non omnis homo sapiens est  hae duae sibi non consentiunt. Sed haec ratio est, quod in singularibus subiectis non sunt duplices oppositiones sed una tantum, id est quae negationem facit, in universalibus autem universaliter praedicatis duplex oppositio est, una contraria, una vero contradictoria. Si ergo sit huiusmodi affirmatio quae dicat: Socrates sapiens est  contra hanc una est oppositio quae proponit: Socrates sapiens non est  Si ergo dicat aliquis: Socrates non sapiens est  haec nullum alium habebit intellectum quam ea quae dicit: Socrates sapiens non est  Unam enim tautum solam diximus in singularibus oppositionem. Quare quaecumque aliae fuerint, eadem significatione ƿ concurrent. In universalibus vero universaliter praedicatis non eodem modo est. Nam si sit affirmatio universalis quae dicit: Omnis homo sapiens est  contra hanc etiam illa est quae dicit: Nullus homo sapiens est  etiam illa quae dicit: Non omnis homo sapiens est  Et illa est contraria, haec contradictoria. Duplex ergo haec oppositio sibi non potest consentire. Illa enim totum tollit quae est universalis negatio, illa partem finita quae est particularis negatio. Sed univerealis negatio universali affirmationi ex infinito nomine consentit: diversa igitur erit haec quoque a particulari finita negatione. Quoniam ergo duplex est oppositio in universalibus, simplex in singularibus, recte in eadem similitudine praedicationis non eadem veritas falsitasque contingit. ILLAE VERO SECUNDUM INFINITA OPPOSITAE NOMINA VEL VERBA, UT IN EO QUOD EST NON HOMO VEL NON IUSTUS, QUASI NEGATIONES SINE NOMINE VEL VERBO ESSE VIDEBUNTUR SED NON SUNT; SEMPER ENIM VEL VERAM ESSE VEL FALSAM NECESSE EST NEGATIONEM, QUI VERO DIXIT NON HOMO, NIHIL MAGIS DE HOMINE SED ETIAM MINUS verUS FUIT VEL FALSUS, SI NON ALIQUID ADDATUR. SIGNIFICAT AUTEM EST OMNIS NON HOMO IUSTUS NULLI ILLARUM IDEM NEC HUIC OPPOSITA EA QUAE EST NON EST OMNIS NON HOMO IUSTUS. ILLA VERO QUAE EST ƿ OMNIS NON IUSTUS NON HOMO ILLI QUAE EST NULLUS IUSTUS NON HOMO IDEM SIGNIFICAT. Novimus propositiones ex infinitis fieri posse nominibus: has ergo dissoluens Aristoteles sumit proxime dictionem nominis infiniti et de ea disputat si contra finitum nomen comparetur haec quaedam enuntiativa oppositio videatur. Si quis enim sumat id quod dicimus non homo et opponat contra id quod dicimus homo, videbitur fortasse aliquatenus facere oppositionem. Quoniam enim omnis negativa particula adiecta verbo, quod continet propositionem, negationem facit, si modus aliquis propositionis non praedicetur, quod posterius demonstrandum est, [et] videtur cum adiecta fuerit negativa particula quandam facere negationem, ut si non particula inugatur ei quod est homo faciet non homo. Hoc est enim quod ait: ILLAE VERO QUAE SUNT SECUNDUM INFINITA OPPOSITAE NOMINA VEL VERBA, UT IN EO QUOD EST NON HOMO VEL NON IUSTUS, QUASI NEGATIONES SINE NOMINE VEL VERBO ESSE VIDENTUR. Si quis enim dicat non currit, haec fit sine nomine negatio; quod si quis dicat non homo, haec quoque est sine verbo negatio. Quae dictiones secundum infirutum nomen et verbum opponuntur fimto verbo vel nomini quod est currit et homo: videbuntur ergo hae negationes secundum infinitum nomen vel ƿ verbum quae praedicantur SED NON SUNT. Maxima enim probatio has negationes non esse conuincit, quod omnis negatio vel vera vel falsa est, quod autem dicimus non homo vel non currit, licet simplicia quoque et finita homo scilicet atque currit nihil verum falsumue significent, tamen haec infinita multo minus aliquid verum aut falsum demonstrant. Non quod simplicia verum aliquid falsumue significent, idcirco dicimus infinitas dictiones simplicibus minus verum falsumue monstrare sed quod quamquam nihil verum vel falsum designet simplex nomen aut verbum, tamen definitum quiddam proponit, ut in eo quod est homo finitum quiddam est et una species. Is vero qui dicit non homo, praesentem quidem speciem interimit, infinitas tamen alias dat intellegere ipse nihil ponens. Quocirca quamquam finita verba vel nomiha per se vera vel falsa esse non possint nisi cum aliis iuncta sint, tamen longe minus veritatis aut falsitatis capacia sunt nomina infinita vel verba, quae nec hoc ipsum quidem quod significant ponunt sed illud quidem perimunt, nihil autem per se aliud in significatione constituunt: postremo propinquius ad veritatis vel falsitatis finita intellectus. Minus igitur vera vel falsa est dictio nominis infiniti quam alicuius simplicis et finiti vocabuli. SIGNIFICAT AUTEM EST OMNIS NON HOMO IUSTUS ƿ NULLI ILLARUM IDEM NEC HUIC OPPOSITA EA QUAE EST NON EST OMNIS NON HOMO IUSTUS. ILLA VERO QUAE EST OMNIS NON IUSTUS NON HOMO ILLI QUAE EST NULLUS IUSTUS NON HOMO IDEM SIGNIFICAT. Postquam de propositionibus infinitum habentibus praedicatum sufficienti disputatione locutus est earumque oppositiones ostendit consequentiasque demonstravit, in medio de infinitis nominibus quod non essent negationes breviter pernotavit, nunc redit ad eas propositiones quae subiectum habent infinitum, praedicatum vero vel finitum vel infinitum. Et primum quidem an eaedem sint idemque significent habeantque ordine aliquam consequentiam hae propositiones quae ex infinito subiecto sunt cum his quae ex infinito praedicato sunt vel ex utrisque finitis docet. Ait enim has duas propositiones quae sunt EST OMNIS NON HOMO IUSTUS, NON EST OMNIS NON HOMO IUSTUS nulli illarum idem significare quae aut ex utrisque finitis esset aut ex praedicato infinito. Et disponantur quidem illae quae aut ex utrisque finitis sunt aut ex praedicato infinito. Et primum quidem ponatur simplex affirmatio universalis, sub hac negatio universalis ex praedicato infinito superiori simplici affirmationi consentiens. Contra vero ponatur universalis simplex negatio et sub hac universalis ex infinito praedicato affirmatio, quas constat sibimet consentire praesidente affirmatione universali quae est ex infinito scilicet praedicato. Est omnis homo iustus Nullus est homo iustus Nullus est homo non iustus Est omnis homo non iustus. Cum ergo ita sint affirmationes positae et negationes quae simplex quidem subiectum habeant, infinitum vero vel simplex praedicatum, nunc Aristoteles dicit quoniam hae propositiones quae subiectum habent infinitum nulli illarum superiorum quas disposuimus idem significant. Haec enim quae dicit: Est omnis non homo iustus  non consentit ei quae dicit: Est omnis homo iustus  nec rursus ei quae dicit: Est omnis homo non iustus  nec his rursus quae sunt: Nullus est homo iustus  vel: Nullus est homo non iustus  Hae enim omnes hominem subiectum habent, illa vero non hominem. Quocirca nec huius negatio, id est universalis affirmationis ex infinito subiecto particularis scilicet negatio, cum ulla earum quae finitum subiectum habent poterit consentire. Ea enim quae dicit: Non est omnis non homo iustus  neque cum ea quae proponit: Est omnis homo iustus  neque cum ea quae dicit: Est omnis homo non iustus  neque cum his quae enuntiant: Nullus est homo iustus  vel: Nullus est homo non iustus  Sed non hoc dicit, quoniam ex infinito subiecto propositiones diversae sunt his quae sunt vel ex finito praedicato vel ex infinito, subiecto tamen finito. Possunt enim diversae quidem esse praedicationes, idem tamen aliquotiens significare, ut ea quae dicit: Omnis est homo iniustus  cum sit diversa ab ea quae dicit: Nullus est homo iustus  idem tamen aliquando significant, si affirmatio privatoria praecesserit. Dictum est enim quod affirmationibus praecedentibus negationes sine dubio ƿ sequerentur ergo non hoc dicit, quoniam diversae sunt ex infinito nomine subiecto, praedicato vel finito vel infinito, subiecto tamen finito sed quod omnino sibi non consentiant nec idem significent id est tota sint propositionis virtute dissimiles. Atque haec quidem dixit de his quae finitum subiectum haberent, infinitum vero praedicatum. Venit autem nunc ad ipsarum consequentias quae ex infinito nomine subiecto constant et sicut supra consequentiam earum quae ex utrisque finitis erant vel ex infinito praedicato docuit, ita quoque nunc e converso quae ex utrisque infinitis nominibus constant vel infinito nomine subiecto qualem ad se habeant consequentiam monstrat dicens: illa vero quae est: Omnis non iustus non homo  illi quae est: Nullus iustus non homo  idem significat. Has duas tantum propositiones monstrat, affirmativam scilicet universalem ex utrisque infinitis quae dicit: Omnis non iustus non homo  ei consentire quae est universalis negatio ex solo infinito subiecto quae dicit: Nullus iustus non homo  In his autem subauditur particula est, ut sit tota propositio: Omnis non iustus non homo est  et rursus: Nullus iustus non homo est  Nam sicut in his, quae finitum habebant subiectum, infinitum vero vel finitum praedicatum, affirmationem ex finito subiecto et infinito ƿ praedicato eam scilicet quae dicit: Est omnis homo non iustus  sequebatur simplex universalis negatio quae ex utrisque finitis constat id est: Nullus homo iustus est  ita quoque in his permutatis tantum subiectis idem evenit. Nam sicut illic negatio ex utrisque finitis universalis sequebatur affirmationem ex finito subiecto et infinito praedicato universalem, ita hic quoque affirmationem ex utrisque infinitis universalem sequitur negatio ex infinito subiecto ipsa quoque universalis. Et has quidem duas propositiones adscripsit solam in his consequentiam, caeteras autem, quod putabat intellectu esse faciles, persequi neglexit. Nos autem eas ne quid relictum videatur apponimus. Est enim sequentia hoc modo: Omnis non homo non iustus est Quidam non homo iustus est Nullus non homo iustus est Non omnis non homo non iustus est Omnis non homo iustus est Quidam non homo non iustus est Nullus non homo non iustus est Non omnis non homo iustus est  ƿ Has igitur si quis diligenter inspexerit duas comparationes duabus convenientissimam consequentiam consensumque monstrabunt.  Maximam operis emensi partem ea quae sequuntur licet magnis quaestionibus impedita, tamen audacius atque animosius exsequimur nec defatigari in singulis partibus oportet totius dialecticae prodere adgressos atque expedire doctrinam. Itaque rectam commentationis seriem conteximus. TRANSPOSITA VERO NOMINA VEL VERBA IDEM SIGNIFICANT, UT EST ALBUS HOMO, EST HOMO ALBUS. NAM SI HOC NON EST, EIUSDEM MULTAE ERUNT NEGATIONES. SED OSTENSUM EST, QUONIAM UNA UNIUS EST. EIUS ENIM QUAE EST EST ALBUS HOMO NEGATIO EST NON EST ALBUS HOMO; EIUS VERO QUAE EST EST HOMO ALBUS, SI NON EADEM EST EI QUAE EST EST ALBUS HOMO, ERIT NEGATIO VEL EA QUAE EST NON EST NON HOMO ALBUS VEL EA QUAE EST NON EST HOMO ALBUS. SED ALTERA QUIDEM EST NEGATIO EIUS QUAE EST EST NON HOMO ALBUS, ALTERA ƿ VERO EIUS QUAE EST EST ALBUS HOMO. QUARE ERUNT DUAE UNIUS. QUONIAM IGITUR TRANSPOSITO NOMINE VEL VERBO EADEM FIT AFFIRMATIO VEL NEGATIO MANIFESTUM EST. Docet nunc quoniam si verba vel nomina transferantur et aliud prius, aliud vero posterius praedicetur, unam sine dubio significantiam retinere. Sive enim quis dicat: Est homo albus  sive: Est albus homo  sive: Homo albus est  sive: Albus homo est  sive quomodolibet aliter ordinem praedicationis permPomba, eadem sine dubio significatio permanebit. Et hoc quidem fortasse oratoribus vel poetis non eodem modo perspiciendum est quo dialecticis. Etenim qui ad compositionem orationis spectant, maximum differt quo verba et nomina praedicationis suse ordine proferantur. Multum enim interest in eo quod ait Cicero: Ad hanc te amentiam natura peptrit, voluntas exercuit, fortuna servavit  ita dixisse ut dictum est an ita: ad hanc te amentiam peperit natura, exercuit voluntas, servavit fortuna. Sic enim minor est sententiae magnitudo minusque in ea lucet id quod si componatur eminet et sese vel nolentibus hominum auribus animisque patefacit. Rursus cum dicit Vergilius: Pacique imponere morem, potuisset servare metrum  si ita dixisset: moremque imponere paci sed esset debilior sonus nec eo ictu versus tam praeclare nunc compositus diceretur. Ergo non idem valet oratoribus vel poetis verborum nominumque ordo mutatus. ƿ Qui enim ad compositionem spectant, multum in ordine sermonum ornamenti reperient. Dialecticis vero, quibus nulla ad orationis leporem cura dicendi congruit quibusque sola veritas perscrutatur, nihil differt quolibet ordine verba et nomina si permutentur, cum tamen eandem vim quam prius in significatione retineant. Sed nec apud ipsos modis omnibus permutato ordine dictionis eadem semper vis significatioque servatur. Haec enim particula quae negativa est, id est 'non', multum valet multamque differentiam perficit variis adiecta locis. Si quis enim dicat: Homo albus non est  faciet indefinitam simplicem negationem. Si quis vero dicat: Homo non albus est  faciet indefinitam ex infinito praedicato affirmationem. Si quis autem praedicet: Non homo albus est  idem quoque constituit ex infinito subiecto indefinitam affirmationem. Rursus si quis dicat hoc modo: Omnis homo non iustus est  haec consentit ei quae dicit: Nullus homo iustus est  Quod si idem non ad universalitatis determinationem ponatur, ut dicatur: Non omnis homo iustus est  non iam universalis affirmatio infinitae praedicationis consentiens universali simplici negationi fit sed potius particularis negatio simplex. Videsne igitur quam multas faciat differentias negativa particula diversae nominum praedicationi coniuncta? Sed quamquam haec ita sint, potest tamen eadem alio modo diversis in locis posita eandem vim significationemque servare. Si enim posita non particula cum universalitate sua cum eadem ipsa saepius permPombaur, idem sine dubio in significatione consistit. Si quis enim dicat: Non omnis homo albus est  particularis est negatio simplex. Si quis vero sic dicat: Homo non omnis albus est  eadem significatio est, vel si hoc modo: Homo albus non omnis est  nec haec a superiori significatione discedit, vel si quis amplius quoque permPomba dicens: Homo albus est non omnis  a priori significatione nil discrepat. Eodem modo vel si quomodolibet aliter permPombaur cum propria tamen universalitatis determinatione, diverso permutata modo idem semper necesse est in significatione seruetur. Eodem modo si eadem non particula cum alio nomine vel verbo iuncta saepius transferatur, ut cum dicimus homo iustus non est, rursus homo non est iustus, rursus non est homo iustus, eadem significatio retinetur. Quocirca si sola negativa parcula permutata sit et non eodem semper ordine praedicetur, multas differentias faciet propositionum. Sin vero iuncta cum alio nomine saepius (ut dictum est) transferatur, eadem in translationibus omnibus significatio permanebit. His igitur ita dispositis videndum est quae sit Aristotelis demonstratio verba et nomina transposita eandem semper vim significationemque subicere. Ait enim: TRANSPOSITA VERO VERBA VEL NOMINA IDEM SIGNIFICANT, UT EST ALBUS HOMO, EST HOMO ALBUS. Haec enim transpositis nominibus atque verbis eandem retinet significationem. In illa enim prius albus est, posterior homo, in hac autem prior homo, posterior albus. Quod si hoc falsum est et non sunt eaedem ƿ sed a se diversae sunt, impossibile aliquid inconveniensque contingit. Erunt enim duae negationes unius affirmationis, quod est impossibile. Ostensum enim est quoniam una negatio unius affirmationis est. Nunc igitur videamus si hae affirmationes quae dicunt: Est albus homo  et: Est homo albus  non sunt eaedem sed diversae, quemadmodum unius affirmationis duae sint negationes. Et primo quidem disponantur hoc modo: Est albus homo Est homo albus  huius ergo propositionis quae dicit: Est albus homo  erit negatio ea scilicet quae proponit: Non est albus homo  Alia namque quae esse possit rationabiliter non potest inveniri. Disponantur igitur rursus eaedem et superior cum propria negatione: Est albus homo Non est albus homo Est homo albus  Cum igitur eius quae dicit: Est albus homo  negatio sit ea quae proponit: Non est albus homo  si ea quae dicit: Est homo albus  diversa erit ab ea propositiones quae enuntiat: Est albus homo  alia eius erit negatio. Sit ergo aut ea quae dicit: Non est non homo albus  aut ea quae dicit: Non est homo albus  Rursus igitur disponantur duae quidem affirmationes primae alternatim positae et e contrario confessa prioris negatio. Contra secundam vero utraeque hae negationes quas dicimus adscribantur. Est albus homo Non est albus homo Est homo albus Non est non homo albus Non est homo albus  ƿ His ergo ita descriptis eius propositionis quae dicit: Est homo albus  non potest illa esse negatio quae dicit: Non est non homo albus  Illius est enim negatio quae habet subiectum infinitum quae dicit: Est non homo albus  similiter autem et si quamlibet aliam quis posuerit negationem, eius sine dubio alia affirmatio reperietur. Unde fit ut relinquatur ea eius esse negatio quae proponit: Non est homo albus  Est ergo negatio eius quae dicit: Est homo albus  ea quae dicit: Non est homo albus  Sed eius affirmationis quae proponit: Est albus homo  negatio est et ista quae dicit: Non est homo albus  Quod probat ea res quod inter se verum falsumque dividunt. Nam si verum est esse album hominem, falsum est non esse hominem album. Quod si in aliquibus verum invenitur, hoc secundum definitionem propositionis agnoscitur, non secundum negationis formam, ut magis secundum quantitatem non sint sibi oppositae potius quam secundum qualitatem. Quod illa res nuonstrat si quis sic dicat: Est albus omnis homo  Si contra hanc ponatur non est omnis homo albus, perspicuum est quoniam inter se et veritatem dividunt et falsitatem. Unam enim veram esse necesse est, unam falsam. Quare etiam si determinationes auferantur, eadem oppositio redit, licet sit indefinita. Nam sicut in ea quae dicit: Omnis homo iustus est Non omnis homo iustus est  sublatis omnis et: Non omnis homo iustus est  et: Homo iustus non est  affirmatio et negatio sunt oppositae, ita quoque et in ƿ his sublato omnis et non omnis ea quae dicit: Est albus homo  ei quae dicit: Non est homo albus  opposita est. Additis enim determinationibus una semper vera est, altera falsa. Sed diximus quoniam eius affirmationis quae dicit: Est albus homo  negatio esset: Non est albus homo  Duae igitur negationes: Non est albus homo  et: Non est homo albus  unius affirmationis sunt quae enuntiat: Est albus homo  Quod evenit si negationes hae quae dicunt: Non est homo albus  et: Non est albus homo  a se diversae sunt. Quod ex eo contingit quod prius propositum est eam quae dicit: Est albus homo  diversam esse ab ea quae dicit: Est homo albus  Quod si hoc impossibile est ut una affirmatio duas habeat negationes et perspicuum est contra eam affirmationem quae dicit: Est albus homo  utrasque has negationes quae dicunt: Non est albus homo  et: Non est homo albus  opponi, hae a se diversae non sunt sibique consentiunt et tantum permutatione nominis distant, caeteris autem omnibus eaedem sunt. Quod si hae negationes eaedem sunt, eaedem quoque sunt affirmationes. Recte igitur dictum est quoniam transposita verba et nomina eandem vim significationemque servarent. Sensus ergo totus sese ita habet. Hoc modo autem ordo verborum: TRANSPOSITA VERO, inquit, NOMINA VEL VERBA IDEM SIGNIFICANT. Et horum exemplum: UT EST ALBUS HOMO, EST HOMO ALBUS. In his enim nomina transposita sunt. NAM SI HOC NON EST, id est si non idem significant verba nominaque transposita, quiddam impossibile et inconveniens. Ait enim EIUSDEM ƿ MULTAE ERUNT NEGATIONES, id est eiusdem affirmationis multae erunt negationes. Sed hoc impossibile est. Ostensum est enim quoniam una negatio unius affirmatio his est. Duas ergo negationes uni opponi affirmationi, si verba et nomina transposita non idem significant, sic demonstrat: EIUS ENIM QUAE EST EST ALBUS HOMO scilicet affirmationis NEGATIO EST NON EST ALBUS HOMO (contra illam enim affirmationem haec negatio iuste ponitur), EIUS VERO QUAE EST EST HOMO ALBUS, id est alterius affirmationis, SI NON EADEM EST EI QUAE EST EST ALBUS HOMO, id est si diversa est a priore propositione quae dicit: Est albus homo  et non est ei eadem, ac si diceret: si ei non consentit, ERIT NEGATIO VEL EA QUAE EST NON EST NON HOMO ALBUS VEL EA QUAE EST NON EST HOMO ALBUS vel quaecumque alia, quam si quis ponat, non esse negationem una ratione refellitur, qua haec quam posuit. Refellitur autem haec hoc modo: ait enim: SED ALTERA QUIDEM EST NEGATIO EIUS QUAE EST EST NON HOMO ALBUS, ALTERA VERO EIUS QUAE EST EST ALBUS HOMO. Inter duas enim negationes quas posuit, illam scilicet quae dicit: Non est non homo albus  et eam quae proponit: Non est homo albus  illa quae dicit: Non est non homo albus  negatio est affirmationis infinitum habentis subiectum quae dicit: Est non homo albus  alia vero scilicet quae proponit: Non est homo albus  eius est ƿ negatio quae est: Est albus homo  Cum ea enim verum dividit atque falsum. Quare erunt duae negationes unius affirmationis. Sed hoc impossibile est. QUONIAM IGITUR TRANSPOSITO NOMINE VEL VERBO EADEM FIT AFFIRMATIO VEL NEGATIO MANIFESTUM EST: superiorem argumentationem hac huius sententiae conclusione confirmans. Fecit autem hunc syllogismum in secundo modo hypothetico quem indemonstrabilem vocat hoc modo: si primum est, secundum est; sed secundum non est, primum igitur non est, id est si transpositis verbis et nominibus non sunt eaedem propositiones, unius affirmationis duae sunt negationes; sed hoc impossibile est: non igitur diversae sunt propositiones transpositis verbis atque nominibus. AT VERO UNUM DE PLURIBUS VEL PLURA DE UNO AFFIRMARE VEL NEGARE, SI NON EST UNUM EX PLURIBUS, NON EST AFFIRMATIO UNA NEQUE NEGATIO. DICO AUTEM UNUM NON SI UNUM NOMEN SIT POSITUM, NON SIT AUTEM UNUM EX ILLIS, UT HOMO EST FORTASSE ET ANIMAL ET BIPES ET MANSUETUM SED EX HIS UNUM FIT; EX ALBO AUTEM ET HOMINE ET AMBULARE NON UNUM. QUARE NEC SI UNUM ALIQUID DE HIS AFFIRMET ALIQUIS ERIT UNA AFFIRMATIO SED VOX QUIDEM UNA, AFFIRMATIONES VERO MULTAE, NEC SI DE UNO ISTA SED SIMILITER PLURES. Multos talis loci huius caligo confudit, ut digne exsequi et quod ab Aristotele dicebatur expedire non ƿ possent. Nos autem supra iam diximus magnae fuisse curae apud Peripateticae sectae principes diiudicare, quae esset una affirmatio vel negatio, quae plures. Neque enim vocis sonitu cognoscuntur aut numero terminorum. Est enim ut una quidem res de una re praedicetur et non sit una enuntiatio. Potest item fieri ut vel plures de una re praedicentur vel una de pluribus, una tamen ex his omnibus enuntiatio fiat. Quae res magnae apud eos cautelae fuit, ut ubi incidisset perspecta regula non lateret. Nam si quis dicat: Canis animal est  non est una enuntiatio. Canis enim multa significat. Si quis vero dicat: Homo animal rationale mortale est  vel animal rationale mortale homo, singulae enuntiationes sunt, idcirco quoniam unum ex omnibus quiddam fieri potest. Nam de animali, mortali et rationali simul iunctis unus homo perficitur. Item alia sunt quae plurima praedicantur, de quibus unum aliquid effici constituique non possit. Neque si illa de altero praedicentur neque si de illis aliud, una affirmatio vel una negatio est sed tot dicendae sunt esse affirmationes quot sunt hae res quae vel de una praedicantur vel de quibus una dicitur, ut cum dicimus: Socrates calvus philosophus ambulat  Ex calvitia et philosophia et ambulatione nihil unum coniungitur, ut haec quasi alicuius speciem forment. Quocirca sive haec de uno praedicentur sive unus de istis, non poterit esse una enuntiatio. Et communiter quidem totius propositi sensus huiusmodi est. Nunc autem ad ipsa Aristotelis verba veniamus. Dicit enim: AT VERO UNUM DE PLURIBUS VEL PLURA DE UNO AFFIRMARE VEL NEGARE, SI NON EST UNUM ES PLURIBUS, NON EST AFFIRMATIO UNA NEQUE NEGATIO. Si, inquit, plura de uno praedices, ut cum dicis: Philosophus simus calvus Socrates est  vel rursus cum unum de pluribus praedicas, cum dicis: Socrates philosophus simus calvus est  si ex his pluribus quae vel praedicas vel subicis unum aliquid non fit, quemadmodum fieri unum potest de his quae praedicamus substantia animata sensibilis id quod est animal, non fit una negatio nec una affirmatio, quandoquidem plura vel praedicantur vel subiciuntur, ex quibus congregatis una species non exsistat. Quod si unum de uno aliquis praedicaverit, quorum unum nomen plura significet, ex quibus pluribus unum aliquid non fiat, rursus non est una affirmatio nec una negatio. Si quis enim dicat: Canis animal est  nomen canis significat et latrabilem et caelestem et marinum, ex quibus iunctis nihil unum efficitur. Quare quoniam ex his pluribus unum aliquid effici non potest, ex illo quoque nomine non fit una affirmatio et una negatio, quod praedicatur aut subicitur, cum multa significet ex quibus unum fieri non possit. Quod per hoc ostendit quod ait: DICO AUTEM UNUM NON SI UNUM NOMEN SIT POSITUM NON SIT AUTEM UNUM EX ILLIS. Potest enim fieri ut unum nomen de uno praedicetur sed si unum ipsorum plura significet, ex quibus unum non sit, non est una affirmatio nec una negatio. Neque enim vox una perficit enuntiationem sed eius quod significatur simplicitas, vel si plura sins, in unum collectorum ƿ aliquid unum faciendi potentia. Huius autem rei subiecit exemplum quo plurimos fefellit dicens: UT HOMO EST FORTASSE ET ANIMAL ET BIPES ET MANSUETUM SED EX HIS UNUM FIT, EX ALBO AUTEM ET HOMINE ET AMBULARE NON UNUM. Putaverunt enim alii ita hunc dixisse, ut ostenderet exempli gratia se hanc quasi definitionem dedisse, ne forte aliquis arbitraretur hanc quasi veram hominis definitionem posuisse, quae est animal bipes mansuetum. Idcirco enim, inquiunt, dixit FORTASSE ET ANIMAL ET BIPES ET MANSUETUM EST, ne quis omnino putaret huiusmodi esse hominis definitionem Aristotelem arbitrari. Alii vero hoc non ita dictum acceperunt sed potius in hanc sententiam scripturamque Aristotelis dictum interpretati sunt: UT HOMO EST AEQUE ET ANIMAL ET BIPES ET MANSUETUM SED EX HIS UNUM FIT, ut ita intellegeretur: homo quidem aequaliter se habet ad id quod homo est et ad id quod animal bipes mansuetum est. Quocirca si idem et aequum est dicere hominem, quod animal bipes mansuetum, necesse est quotiens de uno haec plura praedicantur, id est animal bipes mansuetum de homine, quoniam aequale est homini, quod unum est, unum quiddam praedices, quamuis tres voces praedicare videaris. Sed omnes hi nihil omnino intellegunt sed est melior expositio quam Porphyrius dedit. Volens, inquit, Aristoteles monstrare, quae una esset affirmatio, quae non una, dixit primo, quoniam plura de uno praedicare vel plura uni subicere non est ad unam enuntiationem, nisi ex illis pluribus unum aliquid fieret. Videns item quod adhuc possint plures esse affirmationes etiam his praedicatis, quae cum plura sint, unum tamen ex his fieri possit, hoc dixit FORTASSE ET ANIMAL ET BIPES EST ET MANSUETUM quod autem dico tale est: manifestum quidem sit, quoniam si plura de uno praedicentur, ex quibus unum fieri non possit, vel si plura uni subiciantur, ex quibus unum non sit, quoniam non est una affirmatio rel negatio.Nunc autem tractemus de his pluribus ex quibus unum aliquid fieri potest. Inveniemus enim et in his in modo ipso enuntiandi plures aliquotiens enuntiationes et non unam reperiri, quamquam ex pluribus unum fieri aliquid possit. Si quis enim sic dicat: animal rationale mortale homo est, simul iungens animal rationale mortale, quoniam continve dictum est et ex his unum aliquid fit, una est affirmatio. Sin vero sit aliquid interualli, ut ita quis dicat: homo animal et rursus rationale et aliquantulum requiescens dicat mortale est, non est una affirmatio nec una negatio. Haec enim intercapedo plurimas efficit enuntiationes. Rursus si cum coniunctione dicantur homo animal et rationale et mortale est, sic quoque multae propositiones sunt. Nec differt aliquid vel requiescendo vel interponendo coniunctiones dicere quam si quis sic dicat: Homo animal est Homo rationalis est Homo mortalis est  quae perspicue propositiones multae sunt. Videns ergo hoc Aristoteles ita dixit: HOMO EST FORTASSE ET ANIMAL ET BIPES ET MANSUETUM. Ad hoc inquit fortasse tamquam si ita diceret: de homine quidem et bipede et mansueto fit unum sed est aliquotiens forte ut plures propositiones sins, cum ea coniunctio quaedam separat atque discernit. Erit enim fortasse homo et animal, ut haec una sit propositio, et bipes ut altera et mansuetum ut rursus altera. Sed ex his unum aliquid fit, quae cum continve prolata sunt, quoniam ex his unum aliquid conficitur, una est propositio. Non autem idem evenit in omnibus. EX ALBO enim ET HOMINE ET AMBULARE NON UNUM FIT. Si quis enim dicat: Socrates homo albus ambulat  non est una affirmatio, quoniam ex homine albedine et ambulatione nulla omnino species fit. Quare conclusio est, quoniam nec si de his pluribus, ex quibus unum non fit, unum aliquid praedicetur, ut ex terreno latrabili et caelesti et merino quoniam unum non fit et de his unum aliquid praedicatur, quod dicimus canis, huiusmodi nomen quod plura significat, ex quibus unum non fit, si de altero praedicetur vel si subiciatur alteri, non fit una affirmatio nec una negatio sed erit quidem vox una, affirmationes vero plurimae. Sive enim unum de pluribus praedicetur, ex quibus non fit unum, vel plura huiusmodi de uno, vel si unum de uno praedicetur, quod praedicatum plura significet, ex quibus unum non fit, sive illud praedicatum alteri subiciatur, omnino non fit una affirmatio nec una negatio. Est autem regula huiusmodi: una affirmatio est, si aut duo termini singulas res significent aut si plura ita de uno praedicentur vel uni subiciantur, ut ex his aliquid unum fieri possit, aut unum nomen quod vel praedicatur vel subicitur talia significet plura, quae omnia unam quodammodo speciem valeant congregare. SI ERGO DIALECTICA INTERROGATIO RESPONSIONIS EST PETITIO, VEL PROPOSITIONIS VEL ALTERIUS PARTIS CONTRADICTIONIS, PROPOSITIO VERO UNIUS CONTRADICTIONIS EST, NON ERIT UNA RESPONSIO AD HAEC; NEC UNA INTERROGATIO, NEC SI SIT VERA. DICTUM AUTEM IN TOPICIS DE HIS EST. SIMILITER AUTEM MANIFESTUM EST, QUONIAM NEC HOC IPSUM QUID EST DIALECTICA EST INTERROGATIO. OPORTET ENIM DATUM ESSE EX INTERROGATIONE ELIGERE UTRAM VELUT CONTRADICTIONIS PARTEM ENUNTIARE QUIA OPORTET INTERROGANTEM DETERMINARE, UTRUM HOC SIT HOMO AN NON HOC. Quisquis dialectica utitur interrogatione, hic aut simpliciter interrogat atque unam propositionem in interrogatione ponit, ut contra eam sit una responsio, aut utrasque interrogans dicit, ad quas non fit simplex responsio sed una tota propositio respondetur. Si quis enim dicat interrogans: Socrates animal est?  Contra hanc talis est responsio: Aut ita aut non  Si quis vero hoc modo interroget: Socrates animal est an non?  Contra hanc non est una responsio. Si enim respondetur ita, de qua adnueris ignoratur, de affirmatione an de negatione; rursus si non responderis, nescitur quam negare volueris, affirmationem an negationem. Quare contra huiusmodi interrogationes tota propositio respondenda est, id est altera pars contradictionis, ƿ aut tota affirmatio aut tota negatio, ut dices aut est animal Socrates aut, si hoc non videtur, respondeas non est animal Socrates. In his igitur quae multa sunt, ex quibus unum fieri nequit, si fiat interrogatio, et ipsa reprehensibilis est et contra eam una responsio. Quisquis enim ea plura interrogat, ex quibus unum esse non possit, multas facit interrogationes. Contra quam si simpliciter respondeatur, etiam si vera sit ipsa responsio, tamen iure reprehenditur. Contra enim multiplicem interrogationem multiplex debet esse responsio. Si quis enim dicat interrogans: Socrates philosophus est et legit et ambulat?  Quia potest fieri ut sit quidem philosophus et legat, non autem ambulet vel ambulet sed non legat, potest item fieri ut et legat et ambulet, contra huiusmodi propositionem non est una responsio. Nam qui ita interrogavit: Socrates philosophus est et legit et ambulat?  Aut imperite aut captiose interrogavit. Contra quam interrogationem, si contigerit Socratem philosophum esse et ambulare et legere, si respondeatur: ita est, haec quoque responsio reprehenditur. Contra plures enim interrogationes una responsio non debet adhiberi, etiam si vere per illam unam respondeatur sicut in hac quoque, si et philosophus est et legit et ambulat. Quocirca si interrogatio dialectica responsionis petitio est, per quam responsionem fiat propositio, ut cum quis dixerit interrogans: Dies est?  Alius respondeat non, fiat inde negatio: Dies non est  vel certe altera pars propositionis, cum ita interrogatur: Dies est an dies non est?  Ut congrue scilicet respondeatur diem esse aut diem non esse, id est tota propositio: hae quae ex his pluribus fiunt atque interrogantur, ut unum ex his fieri non possit, non sunt simplices interrogationes. Quocirca nec ad eas simplex est reddenda responsio. De his autem se in Topicis dixisse commemorat. Rursus QUIA DIALECTICA INTERROGATIO RESPONSIONIS EST PETITIO (ut supra dictum est) VEL PROPOSITIONIS VEL ALTERIUS PARTIS CONTRADICTIONIS, quod paulo post demonstrabitur, imperite illi interrogant qui ita dicunt: Quid est animal?  vel: Quid est homo?  Oportet enim qui dialectice interrogat dare interrogatione optionem, an sibi respondens affirmationem eligere velit an negationem. Qui vero sic interrogat, ut quid est aliqua res volit dicere respondentem, non est illa interrogatio dialectica. Interrogant autem quidam hoc modo: Putasne anima ignis est?  Cum respondens negaverit, addet: Nonne tibi aliquid videtur esse inter ignem atque aerem, medium corpus, ut sit anima?  Cum respondens hoc quoque abnuerit, ille persequitur: An fortasse magis tibi videtur aquam esse animam vel terram?  Cum ille neque terram neque aquam animam esse consenserit, tunc defessi interrogationibus ita interrogant: Quid est ergo anima?  Haec autem non est interrogatio dialectica sed potius discipuli ad magistrum aliquid addiscere cupientis. Qui enim aliquid cupit addiscere interrogat eum qui docere potest quid sit de quo ambigit. Dialecticus ƿ autem (ut dictum est) ita interrogare debet, ut respondenti sit optio an affirmationem an negationem velit eligere. Oportet autem scire, quoniam omnis INTERROGATIO RESPONSIONIS EST PETITIO, dialectica vero non cuiusdam responsionis sed eius quae in utraque parte habeat optionem. Ergo hoc ipsum quid est non est dialectica interrogatio. Oportet enim ita interrogare, ut ex interrogatione responsor possit eligere alteram contradictionis partem. Debet enim terminare et definire is qui interrogat, an hoc sit quod dicitur an non, ut: Homo animal est an non?  Ut ille aut affirmationem respondeat aut negationem. Quod autem dixit dialecticam interrogationem petitionem esse responsionis, vel propositionis vel alterius partis contradictionis, huiusmodi est: quisquis interrogat affirmationem; aut eandem exspectat ut auditor sibi respondeat aut contradictionem, ut si quis sic interroget: Homo animal est?  Si ille adnuerit, propositionem reddidit, eam scilicet quam proposuit interrogans; si vero interrogante aliquo, an homo animal sit, respondens dixerit: Non est  contradictionem respondisse videbitur. Ille enim affirmationem interrogavit, ille negationem respondet, quod est contradictio. Rursus si negationem interroget et ille respondeat negationem, eandem propositionem reddidit, quam is qui interrogabat ante proposuerat; sin vero interrogante alio negationem ille affirmationem responderit, contradictio responsa est. Hoc est igitur quod ait interrogationem responsionis petitionem esse et cuius responsionis addidit VEL PROPOSITIONIS, si idem respondeat, quod ille interrogat, VEL ALTERIUS PARTIS CONTRADICTIONIS, si cum ille affirmationem interrogat, ille responderit negationem, vel si cum ille negationem in interrogatione posuerit, ille affirmationem in responsione reddiderit. Interrogationis autem secundum Peripateticos duplex species est: aut cum dialectica interrogatio est aut cum non dialectica. Non dialecticae autem interrogationis duae sunt species, sicut Eudemus docet: una quidem quando sumentes accidens interrogamus, cui illud accidat, ut quando videmus domum Ciceronis, si interrogemus: Quis illic maneat?  vel quando subiectum quidem ipsum et rem sumimus, quid autem illi accidat interrogamus, ut si ipsum Ciceronem quis videat et interroget: Quo divertat  Et haec una species est eorum, quae secundum accidens non dialectice interrogamus. Altera vero quando proponentes nomen quid sit quaerimus aut genus aut differentiam aut definitionem requirentes, ut si quis interroget: Quid sit animal  vel quando definitionem aut aliquid superius dictorum sumimus et quaerimus, cuius illa sint, ut si quis quaerat, animal rationale mortale cuius sit definitio. QUONIAM VERO HAEC QUIDEM PRAEDICANTUR COMPOSITA, UT UNUM SIT OMNE PRAEDICAMENTUM EORUM QUAE EXTRA PRAEDICANTUR, ALIA VERO NON, QUAE DIFFERENTIA EST? DE HOMINE ENIM VERUM EST DICERE ET EXTRA ANIMAL ET EXTRA BIPES ET UT UNUM ET HOMINEM ET ALBUM ET HAEC UT UNUM. ƿ SED NON, SI CITHAROEDUS ET BONUS, ETIAM CITHAROEDUS BONUS. SI ENIM, QUONIAM ALTERUTRUM DICITUR, ET UTRUMQUE DICITUR, MULTA ET INCONVENIEN IA ERUNT. DE HOMINE ENIM ET HOMINEM VERUM EST DICERE ET ALBUM, QUARE ET OMNE. RURSUS SI A BUM, ET OMNE. QUARE ERIT HOMO ALBUS ALBUS ET HOC IN INFINITUM. ET RURSUS MUSICUS ALUS AMBULANS; ET HAEC EADEM FREQUENTER IMPLICITA. AMPLIUS SI SOCRATES SOCRATES ET HOMO, ET SOCRATES SOCRATES HOMO. ET BIPES, ET HOMO BIPES. Multa sunt quae cum singillatim vere praedicentur, si quis ea coniungat et praedicet, veram praedicationem tenent. Sunt autem alia quae, si per se et disiuncta praedicentur, vera sunt; sin vero coniuncte dicantur, veritatem in praedicatione non retinent. Quae ergo horum sit differentia oportet agnosci. Si quis enim dicat Socratem animal esse, verum dixerit, si quis rursus praedicet, quoniam Socrates bipes est, hoc ƿ quoque verum est. Quae si coniuncta dicantur, ut est: Socrates animal bipes est  a propria veritate non discrepat. Atque haec quidem in genere et ea differentia quae substantialis est Socrati. Quod si de accidenti quoque dicatur, potest idem nihilominus evenire. Si quis enim sic dicat: Socrates homo est  verum est, rursus: Socrates calvus est  hoc quoque verum est. Quod si iungat dicens: Socrates homo calvus est  veram rursus ex coniunctis faciet praedicationem. Atque in his quidem ea quae singillatim vere dicebantur, iuncta veraciter praedicata sunt. Sunt autem alia in quibus singillatim quidem praedicata vera sunt, iuncta vero qualitatem veritatis amittunt. Ut si quis dicat quoniam Socrates bonus est, verum est, rursus Socrates quoque citharoedus est, sit hoc quoque verum. Haec coniungere non necesse est, ut sit verum Socrates bonus citharoedus est. Potest enim bonus quidem esse homo et cum sit citharoedus, non tamen esse bonus sed in alia re quidem bonus, in alia tantum artis illius cognitor, non tamen in ipsa perfectus. Hoc autem facilius tall liquebit exemplo: si quis enim dicat quoniam Tiberius Gracchus malus est, verum est, rursus Tiberius Gracchus orator est, hoc quoque verum est. Si coniungens dicat: Tiberius igitur malus orator est, falso dixerit, optimus enim orator fuit. Sed ne quis nos ita dicentes ignorare pPomba oratoris esse definitionem utrum bonum dicendi peritum, aliter ista dicta sunt, ad exemplum potius quam ad veritatem. Atque ƿ haec quidem proposita ab Aristotele sunt, cuius in textu verba sic constant: QUONIAM VERO, inquit, ALIA QUIDEM PRAEDICANTUR coniuncta et COMPOSITA, ut ex his unum praedicamentum fiat eorum quae extra vere dicta sunt, alia vero cum extra singillatimque vere praedicarentur iuncta veram non faciunt praedicationem, inquirendum est quae eorum sit differentia. Exempla autem horum talia sunt. Eorum quidem, quae extra praedicantur vere nec si coniuncta sunt naturam veritatis amittunt, tale exemplum est: DE HOMINE VERUM EST DICERE, quoniam et animal est et bipes rursus quoniam animal bipes verum est de eodem homine dicere, ut de Socrate. De eodem quoque Socrate et hominem extra et album, si ita contingit, verum est dicere et de eo praedicare animal bipes a veritate non discrepat. Atque haec quid em extra singillatimque praedicantur vere et iuncta vera sunt. Quod si de aliquo praedicetur, quoniam citharoedus est, et verum sit et rursus quoniam bonus est, et verum sit non necesse est dici quoniam bonus citharoedus est potest enim esse solum quidem citharoedus, bonus autem homo. Hucusque quidem ista disposuit. Quoniam autem videbantur quidam arbitrari, quod omnia quae singillatim vere praedicarentur eadem quoque composita recte dicerentur, contra hos dicit, quoniam multa erunt inconvenientia multaque impossibilia sunt si quis dicat omne quod singillatim praedicatur veraciter id iunctum vere praedicari. De homine enim verum est dicere quoniam homo est. Nam de Socrate ƿ qui homo est vere dicitur quoniam homo est. Rursus de eodem vere potest dici quoniam albus est. Quare et si haec iungas et ut unum praedices, verum est dicere de aliquo homine quoniam homo albue est. Sed homo qui albus est verum est de eo dicere quoniam albus est: quare etiam haec si iungas: erit igitur praedicatio "Socrates homo albus albus est"! Nam de Socrate verum erat dicere quoniam homo albus est. Sed de homine albo verum est dicere quoniam albus est. Haec iuncta homo albus albus faciunt. Quod si de eodem homine albo album rursus praedicari velis, verum est: quocirca et si iungas: erit igitur praedicatio homo albus albus albus est. Atque hoc idem in infinitum. Rursus si quis de aliquo homine dicat quoniam ille homo musicus est, si verum dicat adiciatque quoniam idem homo ambulans est, verum dicit, si iungat quoniam ille homo ambulans musicus est. Sed si verum est de aliquo homine praedicare quod sit ambulans musicus, de ambulante autem musico verum est dicere quoniam musicus est, erit ille homo homo ambulans musicus musicus. Sed de eodem verum est dicere quoniam ambulans est, verum igitur erit de eo rursus dicere quoniam homo ambulans ambulans musicus musicus est. Amplius quoque Socrates Socrates est et rursus homo: erit igitur Socrates Socrates homo. Sed et bipes: erit igitur Socrates Socrates homo bipes. Sed de Socrate verum est dicere quoniam Socrates homo bipes est. Sed cum dixi hominem de eo, iam et bipedem ƿ dixi (omnis enim homo bipes est): verum est ergo de eo dicere quoniam bipes est. Sed verum erat dicere quoniam Socrates Socrates homo bipes est: vera erit igitur praedicatio Socrates homo bipes bipes est. Sed rursus hominem dixi atque in eo aliud bipes nominavi (omnis enim homo bipes est): Socrates igitur homo bipes bipes bipes est. Et hoc in infinitum protractum superfiva loquacitas invenitur. Non igitur fieri potest ut modis omnibus quicquid extra dicitur id iunctum vere praedicetur. QUONIAM ERGO SI QUIS SIMPLICITER PONAT COMPLEXIONES FIERI PLURIMA INCONVENIENTIA CONTINGIT DICERE MAVIFESTUM EST; QUEMADMODUM AUTEM PONENDUM, NUNC DICIMUS. EORUM IGITUR QUAE PRAEDICANTUR ET DE QUIBUS PRAEDICANTUR QUAECUMQUE SECUNDUM ACCIDENS DICUNTUR VEL DE EODEM VEL ALTERUM DE ALTERO, HAEC NON ERUNT UNUM, UT HOMO ALBUS EST ET MUSICUS SED NON EST IDEM ALBUM ET MUSICUM; ACCIDENTIA ENIM SUNT UTRAQUE EIDEM. NEC SI ALBUM MUSICUM VERUM EST DICERE, TAMEN NON ERIT ALBUM MUSICUM UNUM ALIQUID; SECUNDUM ACCIDENS ENIM MUSICUM ALBUM. QUARE NON ERIT ALBUM MUSICUM. QUOCIRCA NEC CITHAROEDUS BONUS SIMPLICITER SED ANIMAL BIPES; NON ENIM SECUNDUM ACCIDENS. AMPLIUS NEC QUAECUMQUE INSUNT IN ALTERO. QUARE NEQUE ALBUM FREQUENTER NEQUE ƿ HOMO HOMO ANIMAL VEL BIPES; INSUNT ENIM IN HOMINE BIPES ET ANIMAL. Quae superius comprehendit ea nunc apertissima ratione determinat dicens de his solis extra praedicatis veraciter non posse unam praedicationem fieri veram, si coniuncta sins, quaecumque aut accidentia sunt eidem, aut cum unum alii accidit, accidens aliud de illo accidenti praedicatur. Si quis enim de Socrate dicat quoniam Socrates citharoedus est, rursus Socrates bonus est, si utraque veraciter praedicet, duo accidentia de uno subiecto praedicavit, id est de Socrate. Quocirca non potest ex his una fieri praedicatio, ut dicatur Socrates citharoedus bonus est. Rursus si de Socrate praedicetur musicus (sit enim Socrates musicus), de musico autem si praedicetur albus, et hoc fortasse sit verum, non tamen iam necesse est musicum album esse. Si enim sit musicus Socrates, si de eodem musico albus praedicetur, praedicatur quidem de Socrate subiecto musicus, de musico autem quod est accidens praedicatur album, rursus aliud accidens: ergo non potest hic una fieri vera propositio ut dicatur: Socrates musicus albus est. Neque enim semper musicus albus esse potest sed hanc naturam habent accidentia, ut veniant et recedant. Ergo si eius, qui musicus albus est, in sole stantis cutem calor fuscaverit, non erit quidem albus cum sit musicus. Quocirca neque tunc cum vere praedicabatur, quoniam Socrates musicus albus est, neque tunc fuit recta veraque praedicatio. Non enim habet permanendi naturam accidens, ut semper vere praedicetur. Ratio autem verborum sic constat: quoniam ergo, inquit, si quis ƿ dicat omnino quomodolibet complexiones fieri, id est ut quod singillatim praedicaveras hoc complexum conexumque proponas, plurima inconvenientia dicere contingit (multa enim concurrunt impossibilia, sicut supra ipse monstravit, tunc quando ad nimiam loquacitatem perduxit eos eadem frequenter nomina repetentes), quemadmodum ponendum est nunc dicimus, id est quemadmodum autem debent quae singillatim vere dicuntur iuncta praedicari, nunc, inquit, dicimus. Omnia, inquit, quae praedicantur de alio et rursus de quibus alia praedicantur duplici modo sunt: aut enim accidentia sunt aut substantialia. Et aliae quidem praedicationes sunt secundum accidens, quotiens aut duo accidentia de substantia aut accidens de accidenti alicui substantiae praedicatur, alia vero non secundum accidens, quotiens aliquid de atliquo substantialiter dicetur. Eorum igitur quaecumque secundum accidens dicuntur, eorum si vel duo sint accidentia et de eodem praedicentur vel si alterum accidens de altero accidenti dicatur, ex his non potest una fieri propositio neque erit unum si iuncta sint. Homo enim et albus est et musicus sed album musicum, quoniam in unam formam non concurrunt, non facient unam propositionem. Non enim idem album et musicum. Utraque enim eidem sunt accidentia, non tamen idem sunt. Nec si album de musico praedicemus, id est accidens de accidenti, et hoc verum sit, non tamen necesse est id quod musicum est esse album. Neque enim unum est aliquid. Accidenter enim id quod musicum est ƿ album est. Quoniam enim id ipsum cui musicum accidit album est, idcirco musicum album dicitur. Non est autem idem musicum album. Quocirca eadem ratione tenetur, ut non possit idem esse citharoedus bonus nec in unum corpus coniuncta faciant aliquid unum, quamquam singillatim vere praedicentur. Quod si quis aliquid substantialiter praedicet duasque res singillatim dicat, possunt in unam propositionem redire, quae substantialiter vere seiuncte separatimque praedicantur. Homo enim, cum et animal sit et bipes, est animal bipes et fit ex his una praedicatio. Nam neque animal secundum accidens inest homini nec bipes. Quod per hoc ostendit quod ait: SED ANIMAL BIPES; NON ENIM SECUNDUM ACCIDENS. Addit quoque illud quoniam nec ea iuncta recte praedicantur, quaecumque vel latenter vel in prolatione in aliquo terminorum continentur, qui in propositione positi sunt. Idcirco enim de homine albo non debet dici albus, ut veniat praedicatio homo albus albus, quoniam iam in homine albo continetur album. Rursus de homine idcirco non debet praedicari bipes, quoniam licet non sit prolatum, tamen qui homo est bipes est. Sed de homine si quis bipes praedicet, de re duos habente pedes deque hac differentia quod est bipes praedicat bipes. Quocirca erit hic quoque homo bipes bipes. Homo enim continet intra se bipes et qui dicit hominem cum sua differentia dicit. Si quis ergo ad hunc praedicet bipes, de re duos habente pedes bipedem praedicavit. Erit igitur homo bipes bipes. Sed ita praedicari non debet. Continetur enim in homine bipes, ƿ ad quod si rursus bipes praedices, molestissimam facies repetitionem. Hoc enim est quod ait: AMPLIUS NEC QUAECUMQUE INSUNT IN ALIO: continentur vel prolatione, ut in eo quod est homo albus (continetur in eo albus, quoniam per prolationem iam dictum est) aut potestate et vi, ut in eo quod est homo continetur bipes, quamquam dictum penitus non sit. VERUM AUTEM DICERE DE ALIQUO ET SIMPLICITER, UT QUENDAM HOMINEM HOMINEM AUT QUENDAM ALBUM HOMINEM ALBUM; NON SEMPER AUTEM SED QUANDO IN ADIECTO QUIDEM ALIQUID OPPOSITORUM INEST QUAE CONSEQUITUR CONTRADICTIO, NON VERUM SED FALSUM EST, UT MORTUUM HOMINEM HOMINEM DICERE, QUANDO AUTEM NON INEST, VERUM. Haec quaestio contraria superiori est. Illic enim quaerebatur, si quae singillatim praedicabantur, an semper eadem vere coniuncta compositaque dicerentur; hic autem converso ordine idem quaerit, an ea quae composita vere praedicantur singillatim dicta vere dicantur. Post obitum enim Socratis possumus dicere hoc cadaver homo mortuus est et hominem mortnumque inugentes unam inde veram facere praedicationem. Solum autem hominem dicere cadaver illud non est verum. Rursus eundem Socratem vivum verum est dicere quoniam animal bipes est et singillatim verum ƿ est dicere quoniam animal est. Quare quaeritur quae sit huius quoque differentia praedicationis, ut cum coniuncta dicuntur et vere de subiectis praedicantur alias quidem et extra dici vere possint, alias vero praeter illam coniunctionem simplicia si dicantur falsa sint. Hoc autem quasi dubitans dixit. Ita enim legendum est, quasi si dubitans diceret sic: verum est autem dicere de aliquo compositum coniunctumque aliquid, ut de aliquo homine hominem aut de aliquo albo album, ita ut et horum aliquid simpliciter praedicetur, an certe non semper? Et dat regulam qua pernoscamus, an quae composita dicuntur eadem singillatim dici possint an minime. Quotiens enim talia sunt quae praedicantur cum alio, ut in se non habeant contradictionem praedicata, possunt dici et separata veraciter. Quodsi habeant in se aliquam contradictionem quae praedicantur et composita dicuntur vere, separata vere praedicari non possunt. Qui dicit cadaver hominem mortuum vere dicit, solum autem hominem dicere vere non potest, idcirco quoniam prius cum coniunctione praedicavit dicens hominem mortuum, mortuusque quod adiacet hominis praedicamento (cum homine enim praedicatum est mortuus) contradictionem tenet contra hominem. Est enim homo animal, mortuus vero non animal: ergo mortuus et homo contradictionem quandam inter se habent. Illud est enim animal, illud vero non animal. Quocirca quoniam inter se haec habent quandam contrarietatem, ƿ separatus homo de mortuo homine solus non dicitur. Eodem quoque modo est et si quis dicat manum esse marmoream statuae: verum dicit, solum autem manum dicere esse eam quae statuae est falsum est. Habet enim manus potestatem dandi accipiendique sed illa marmorea non habet. Ergo est quaedam contradictio inter manum et manum marmoream, quod illa dare atque accipere potest, illa non potest. Haec enim sibi contradictionis opponuntur modo. Ergo quotienscumque tale aliquid praedicatur, ut homo de cadavere, cui tale aliquid coniunctum sit atque adiaceat, quod faciat contradictionem contra praedicatum (ut hic adiacet mortnus homo simulque praedicatur de cadavere, ut faciat contra ipsum hominem contradictionem eamque in se contineat), non potest separari una praedicatio, ut singillatim dicatur, sin vero non sit ista contradictio, potest: ut in eo quod est: Socrates animal bipes est  Animal et bipes nulla contradictione opponuntur: quocirca potest de eo et animal singillatim atque simpliciter et bipes dici. Sensus quidem huiusmodi est, ordo autem se sic habet. Dubitans enim dixit: VERUM AUTEM DICERE DE ALIQUO composite et connexe et rursus simpliciter, ut quendam hominem hominem aut quendam album album, an certe non semper sed tunc quando in adiecto, id est in eo quod adiectum cum aliquo praedicatur, inest aliquid oppositorum talium quaecumque consequitur contradictio, id est quam oppositionem mox contradictio consequatur, ut oppositionem hominis et mortui sequitur contradictio, animal scilicet et non animal: si igitur sic sint, non est ƿ verum simpliciter praedicari sed falsum, ut mortuum hominem, quem coniuncte vere dicere possis, eundem hominem solum non vere praedicabis. Quando autem haec oppositio in his quae praedicantur non inest, verum est quod coniuncte praedicaveris et simpliciter praedicare. Adiectum est autem in quo venit aliquotiens oppositio huiusmodi, ut in eo quod est homo mortuus mortuus adicitur homini. Aliter enim vere homo de cadavere non potest praedicari. VEL ETIAM QUANDO INEST QUIDEM SEMPER NON VERUM, QUANDO VERO NON INEST, NON SEMPER VERUM, UT EOMERUS EST ALIQUID, UT POETA. ERGO ETIAM EST AN NON? SECUNDUM ACCIDENS ENIM PRAEDICATUR ESSE DE HOMERO; QUONIAM POETA EST SED NON SECUNDUM SE, PRAEDICATUR DE HOMERO QUONIAM EST. QUARE IN QUANTISCUMQUE PRAEDICAMENTIS NEQUE CONTRARIETAS INEST, SI DEFINITIONES PRO NOMINIBUS DICANTUR, ET SECUNDUM SE PRAEDICANTUR ET NON SECUNDUM ACCIDENS, IN HIS ET SIMPLICITER VERUM ERIT DICERE. QUOD AUTEM NON EST, QUONIAM OPINABILE EST, NON VERUM DICERE ESSE ALIQUID. OPINATIO ENIM EIUS NON EST, QUONIAM EST SED QUONIAM NON EST. Quoniam supra dixerat, quando esset in adiecto contradictio, non esse verum simpliciter praedicare, quando vero non esset, verum esse quod coniuncte ƿ diceretur simpliciter dicere, hoc ipsum quoniam videbatur in aliquibus non esse verum, consequenter emendat. Ait enim verum esse illud quod supra dictum est, quandocumque in adiecto esset aliqua contradictio, non esse verum simpliciter praedicare, quod coniuncte diceretur, quando autem non inest contradictio, non semper verum esse praedicare simpliciter, quod coniuncte vere diceretur sed aliquotiens verum, aliquotiens vero falsum. Huius rei tale exemplum est: cum dico: Homerus poeta est  est et poeta coniuncte de Homero vere praedicavi. Sin vero dixero: Homerus est  falsum est, quamquam non sit aliqua contradictio inter est et poetam, neque in adiecto est ulla talis est oppositio quam consequatur contradictio. Cur autem hoc eveniat, talis ratio est: de Homero enim poetam quidem principaliter praedicamus, cum dicimus Homerus poeta est, est autem verbum de poeta quidem praedicamus principaliter, de Homero autem secundo loco. Non enim idcirco praedicamus esse, quia Homerus est sed quia poeta est. Sublato igitur eo quod principaliter praedicatur, id est poeta, licet nullam contradictionem habeat est, quod adiacet poetae, contra poetam, non fit vera praedicatio dicendo Homerus est. Secundum accidens enim est praedicatur, non principaliter. Sublata autem principali praedicatione, quod secundum accidens praedicabatur, falsum continuo reperitur. Quod autem addit: QUARE IN QUANTISCUMQUE PRAEDICAMENTIS NEQUE CONTRARIETAS INEST, SI DEFINITIONES PRO NOMINIBUS DICANTUR, ET SECUNDUM SE PRAEDICANTUR ET NON SECUNDUM ACCIDENS, ƿ IN HIS ET SIMPLICITER VERUM ERIT DICERE huiusmodi est. Ea quae superius dixit una ratione collegit dicens: quaecumque eo modo praedicantur, ut neque in nominibus neque in definitionibus propriis aliquam teneant contrarietatem, haec et extra simpliciterque praedicata vera sunt, ut in eo quod est homo mortuus mortuus atque homo: haec quidem nominibus nullius contrarietatis contradictionisue sunt sed si horum pro no minibus definitiones sumantur, mox contrarietas oppositionis agnoscitur. Si quis enim dederit hominis definitionem, dicit animal esse rationale, si quis mortui, dicit esse corpus, verum vita privatum atque inanimum atque ex hoc tota vis contradictionis apparet. Quocirca si sumantur definitiones pro nominibus et in his aliqua contrarietas inesse videbitur vel si secundum accidens aliquid praedicetur, ut est de Homero, cum de poeta principaliter praedicetur, non praedicabuntur simpliciter vere quaecumque composita praedicabantur. Quod si neque contrarietas ulla sit et per se praedicentur et non per accidens, quicquid composite vere dicitur, hoc simpliciter vere praedicatur. Quoniam autem fuerunt quidam qui hoc ipsum quod non est esse dicerent totum syllogismum his propositionibus coniungentes: Quod non est opinabile est Quod autem opinabile est est Igitur est quod non est hoc igitur dicit: si verum est praedicare, inquit, de eo quod non est quoniam opinabile est, est quidem verbum de opinabili praedicamus, de eo autem quod non est secundum accidens. Quoniam enim quod non est opinabile est, idcirco secundo loco de eo quod non est verbum est praedicamus. Quare non possumus simpliciter dicere esse quod non est. Idcirco enim opinabile est, quia non est. Scibile enim esset, si per se esset, non opinabile, sicut Homerus idcirco esse dicitur, quia poeta est, non quia per se est. Vel certe idcirco dicitur Homerus esse poeta, quia poesis ipsius exstat et permanet, sicut aliquos in filiis suis saepe vivere dicimus. Quocirca id quod non est idcirco esse dicitur opinabile, quoniam ipsius est opinatio, non autem quoniam id quod non est per se aliquid esse potest. His igitur ante perstructis atque ordine terminatis ad propositionum modos, rem in dialectica utilissimam, de propositionibus tractatum disputationemque convertit. Restat nunc de propositionum modis oppositionumque disserere. Multis enim dubitatum est rationibus, an idem modus esset propositionum sine modo positarum, qui illarum quoque quae propriis modis et qualitatibus terminantur. Inchoat autem de his rebus dubitationem sic. HIS VERO DETERMINATIS PERSPICIENDUM QUEMADMODUM SE HABENT NEGATIONES ET AFFIRMATIONES AD SE INVICEM HAE SCILICET QUAE SUNT ƿ DE POSSIBILE ESSE ET NON POSSIBILE ET CONTINGERE ET NON CONTINGERE ET DE IMPOSSIBILI ET DE NECESSARIO; HABET ENIM ALIQUAS DUBITATIONES. Omnis propositio aut sine ullo modo simpliciter pronuntiatur, ut Socrates ambulat vel dies est vel quicquid simpliciter et sine ulla qualitate praedicatur. Sunt autem aliae quae cum propriis dicuntur modis, ut est Socrates velociter ambulat. Ambulationi enim Socratis modus est additus, cum dicimus eum velociter ambulare. Quomodo enim ambulet, significat id quod de ambulatione eius velociter praedicamus. Similiter autem si quis dicat Socrates bene doctus est, quemadmodum sit doctus ostendit nec solum doctus dixit sed modum quoque doctrinae Socratis adiungit. Sed quoniam sunt modi alii per quos aliquid posse fieri dicimus, aliquid esse, aliquid necesse esse, aliquid contingere, quaeritur in his quoque quemadmodum fieri contradictionis debeat oppositio. In his enim propositionibus, quae simpliciter et sine ullo modo praedicantur, facile locus contradictionis agnoscitur. Huius enim affirmationis quae est: Socrates ambulat  negatio si ad verbum ponatur, ut est: Socrates non ambulat  rectissime oppositione facta ambulare a Socrate disiunxit. Rursus huius propositionis quae est: Socrates philosophus est  si quis ad est verbum negationem ponat, integram faciet negationem dicens: Socrates philosophus non est  Neque enim fieri potest ut ad aliud in simplicibus affirmationibus negatio ƿ ponatur nisi ad id verbum quod totius vim continet propositionis. Si quis enim in hac propositione quae est homo albus est non dicat fieri negationem eam quae est homo albus non est sed potius homo non albus est, hoc modo falsum ostenditur: proposito lapide interrogetur de eo: An lapis ille homo albus sit?  ut si ille negaverit ponens negationem eius quae est: Homo albus est  eam quae dicit: Homo non albus est  dicatur ei: si non est de hoc lapide vera affirmatio quae dicit: Homo albus est  vera erit de eo negatio ea scilicet quae dicit: Homo non albus est  Sed haec quoque falsa est. Omnino enim lapis homo non est atque ideo de eo non poterit praedicari quoniam homo non albus est. Quod si neque affirmatio neque negatio de eo vera est, hoc autem impossibile est, ut contradictoriae affirmationes et negationes de eodem praedicatae utraeque falsae sins, constat non esse eius affirmationis quae dicit: Homo albus est  illam negationem quae dicit: Homo non albus est  sed potius eam per quam proponitur quoniam albus non est. Nusquam igitur alibi ponenda negatio est in his quae simpliciter et sine modo aliquo praedicantur nisi ad verbum quod totem continet propositionem. De his autem sufficienter supra iam diximus. In his autem in quibus aliqui modus apponitur dubitatio est, an ad modum ilium ponatur negativa particula an locum suum serues ad verbum, sicut in his quoque propositionibus fiebat, ƿ quae simplices et sine modo ullo proponebantur. Nam si serues locum suum negativa particula, ut ponatur ad verbum, proprietas contradictionis excidit et verum inter se falsumque non dividit. Modus enim quidam est faciendi aliquid, quotiens dicimus possibile esse vel necesse esse vel quicquid huiusmodi est. Ergo si quis me dicat nunc posse ambulare, idem neget negationem ponens ad verbum quod est ambulare dicatque me posse non ambulare, affirmatio et negatio contradictoriae de eodem dictae verae simul invenientur. Me namque et ambulare posse et non ambulare posse manifestum est. Quod si in hoc modo possibilitatis non recte verbo particula negatira coniangitur, etiam in his quoque quae nullam habent differentiam, an ad modum an ad verbum negatio ponatur, custodienda est talis oppositio quae huic speciei propositionum quae cum modo proferuntur conveniat. In hac propositione quae dicit: Socrates velociter ambulat  sive quis ita neget: Socrates velociter non ambulat  ad verbum ponens negationem sive sic: Socrates non velociter ambulat  modo negativam particulam iungens, prope simile esse ridebitur. Dividit enim cum affirmatione veritatem falsitatemque utroque modo apta negatio. Sed quoniam sunt plurimi modi, in quibus si ad verbum inugatur particula negativa, non est negatio superius enuntiatae affirmationis, idcirco servanda est in omnibus secundum modum propositionibus ista oppositio, ut uno eodemque modo cunctarum ƿ fieri oppositiones dicantur, ut in illis quidem negatio quae simplices sunt rem neget, in his autem quae cum modo sunt modum neget, ut in eo quod est: Socrates ambulat  rem ipsam id est ambulat neget adimatque propositio dicens: Socrates non ambulat  in illis autem quae cum modo sunt rem quidem esse consentiat, modum neget, ut in ea propositione quae dicit: Socrates velociter ambulat  negatio dicat: Socrates non velociter ambulat  ut sive ambulet sive non ambulet nulla sit differentia, modum autem id est velociter ambulandi perimat ex adverso constitute negatio. Quamquam in quibusdam hoc non sit: simul enim cum modo ipso etiam rem perimi necesse est, ut in eo quod est: Socrates potest ambulare Socrates non potest ambulare  et modum et rem modo ipsi iuncta particula negationis intercipit. Sed hoc in his fere evenit, in quibus non fieri quidem aliquid dicitur et actus ipsius additur modus sed potius faciendi in futuro modus, ut si quis dicat Socratem ambulare posse, non quod iam ambulet sed quod eum sit ambulare possibile. Hic si possibili negatio coniungatur, etiam rem illam tulisse videbitur de qua illa possibilitas praedicatur. Si quis autem dicat quoniam Socrates velociter ambulat, facere eum aliquid dicit modumque illi actui iungit, ut quemadmodum illud faciat quod facere dicitur quilibet agnoscat. In his res quidem permanet, modus autem subruitur, ut superius dictum. An certe illud magis verius est dicendum, quod semper huiusmodi ƿ propositiones modum quidem auferant, rem vero de qua modus ille praedicatur non perimant? Et in quibus ponitur res, ut in eo quod est: Socrates velociter ambulat  et in quibus praedicatur actus ipse et praesens, quia fiat atque agatur, manifestum est modum quidem subrui, rem vero quae fieri dicitur permanere, ut cum dicimus: Socrates non velociter ambulat  ambulare eum quidem non subtractum est sed tantum haec negatio velocitatem ab ambulatione disiunxit. In his autem quae possibilitatem aliquid in futuro faciendi per modum ponunt nullus omnino actus ponitur sed tantum modus. Ad quem modum iuncta negatio modum quidem perimit sed res illa de qua modus praedicabatur non permanet, idcirco quoniam nec tunc cum praedicabatur cum modo aliquid fieri agive propositum est, ut si quis dicat: Socratem possibile est ambulare  positus quidem modus est, res vero actu constitute non est. Non enim dictum est quoniam ambulat sed quoniam eum possibile est ambulare. Hanc ergo possibilitatem tollit negatio in propositione quae dicit: Socratem non possibile est ambulare  sed in eadem propositione res de qua dicebatur modus ille non permanet. Hoc autem idcirco evenit, quia ne in affirmatione quidem posita est res de qua praedicatus est modus. Atque ideo non a negatione perempta res, quippe quam negatio positam non invenit sed tantum modus, qui etiam ab affirmatione constitutus est. Magna autem distantia est, an ad modum negatio ponatur an ad verbum. Nam si ad verbum ponam, praedicaho a subiecto disiungitur, ut est: Socrates non ambulat  Nam ambulat quod praedicatio ƿ est a subiecto quod est Socrates divisum est. Sin vero ad modum ponatur, non praedicatio a subiecto dividitur sed a praedicatione potius disiungitur modus, ut in eo quod est: Socrates non velociter ambulat  non ambulationem a Socrate propositio ista disiunxit sed velocitatem ab ambulatione id est modum a praedicato. Et hoc in his facilius evidentiusque apparet, quaecumque ita praedicantur ac fieri. Oportet autem quid possibile, quid necessarium, quid inesse definire eorumque significationes ostendere, quod nobis et ad huius loci subtilitatem proderit, quem tractamus, et superiora quaecumque de contingentibus dicta sunt magis liquebunt et Analyticorum nobis mentem apertissima luce vulgabit. Quatuor modi sunt quos Aristoteles in hoc libro de interpretatione disponit: aut enim esse aliquid dicitur aut contingere esse aut possibile esse aut necesse esse. Quorum contingere esse et possibile esse idem significat nec quicquam discrepat dicere cras posse esse circenses et rursus cras contingere esse circenses, nisi hoc tantum quod possibile quidem potest privatione subduci, contingens vero minime. Contra enim id quod dicitur possibile esse et negatio possibilitatis infertur aliquotiens, ut est non possibile esse, et privatio, ut est impossibile esse. Namque quod dicimus impossibile esse privatio possibilitatis est. In contingenti autem quamquam idem significet sola tantum opponitur negatio, nulla vero privatio ƿ reperitur: ut in eo quod est contingens, si hoc perimere volumus, dicimus non contingens et hoc negatio est, incontingens autem nullus dixerit quod est privatio. Cum igitur contingens esse et possibile esse idem significent, multa in his diversitas est secundum Porphyrium quae sunt necessaria et inesse tantum significantia et contingentia vel possibilia. Quod enim esse aliquid dicitur, de praesenti tempore iudicatur. Si quid enim nunc alicui inest, hoc esse praedicatur, quod vero ita inest, ut semper sit et numquam mPombaur, illud necesse esse dicitur, ut soli motus lunaeque cum terra obstitit defectus. Quae autem contingere dicuntur vel possibilia esse, illorum neque secundum praesens neque secundum aliquam immutabilitatem speculamur euentum sed tantum respicimus quantum contingentis propositio pollicetur. Quod enim posse esse vel contingere dicitur, nondum quidem est sed esse poterit. Sive autem eveniat sive non eveniat, quia tamen esse potest, contingens vel possibilis dicitur propositio. Non enim ex euentu diiudicantur huiusmodi propositiones sed potius ex significatione hoc modo: si quis enim dicat posse cras esse circenses, possibilis est contingensque affirmatio. Quod si cras sint circenses, non tamen aliquid est actu propositionis contingentis vel possibilis permutatum, ut necesse fuisse videatur, quod illa possibiliter promittebat. Quod si rursus non sint circenses, omnino nec sic aliquid permutatum est, ut necesse fuisse non esse circenses ƿ videatur. Non enim (ut dictum est) secundum euentum ista iudicantur sed potius secundum ipsius propositionis promissum. Quid enim dicit quisquis dixerit cras posse esse circenses? Hoc, ut opinor, sive sint sive non sint nulla tamen interclusum esse necessitate ne non sint. Quare quatuor modorum duo quidem idem sunt, contingens atque possibile, hi autem duo cum duobus reliquis atque ipsi reliqui a se dissentiunt. Possibile enim et contingens distat ab ea propositione quae esse aliquid dicit. Haec enim secundum possibilitatem futuri temporis affirmationem proponit, illa vero secundum praesentis actum. Utraeque vero, et ea quae esse et ea quae possibile esse vel contingere significat, a necessaria propositione disiunctae sunt. Necessitas enim non modo inesse uult aliquid sed etiam immutabiliter inesse, ut illud quod esse dicitur numquam esse non possit. Quocirca consequentiae quoque ordinis evidenter apparent. Quod enim est necessarium sine eo quod est esse vel contingere esse vel possibile esse dici non potest. Quidquid enim necessarium est et est et esse potest vel si esse non posset, nec esset omnino. Quod si non esset, nec necesse esse diceretur. Quare omne necessarium et est et possibile est. Sed neque omne est necessarium est (possunt enim esse quaedam, quae ut sint non est necesse, ut Socratem ambulare vel caetera quae de separabilibus accidentibus sumuntur) vel rursus quod contingit esse vel esse possibile est mox esse necesse ƿ est. Quare necesse est quidem sequuntur esse et possibilitas, Sed neque esse neque possibile esse necessitas ulla consequitur. Rursus omne esse sequitur posse esse. Quod enim est et potest esse. Nam si esse non posset, sine ulla dubitatione nec esset. Possibile autem esse non consequitur esse. Quod enim possibile est potest et non esse, ut me possibile est quidem nunc procedere sed hoc mihi non est esse. Non enim nunc procedo. Quare gradatim haec omnis est consequentia. Necesse est namque et esse sequitur et possibilitas. Rursus esse eadem sequitur possibilitas, possibilitatem autem nec esse sequitur nec necessitas. Liquet ergo, quoniam duo modi sunt possibilium: unum quod iam sequitur necessitatem, alterum quod non sequitur ipsa necessitas. Nam cum dico: Necesse est ut nunc sol moveatur  hoc etiam possibile est, cum vero dico: Possibile est me nunc sumere codicem  non est necesse. Recte igitur ab Aristotele paulo post dubitabitur, utrum sit illud possibile quod necessitati conveniat. Sed cum ad eadem loca venerimus, quid sibi ista possibilium similitudo velit vel quemadmodum discerni possit agnoscemus. Nunc autem quoniam affirmativarum propositionum consequentias explicuimus, negativarum rursus consequentias exploremus. Harum namque quatuor propositionum, quae fiunt ex esse, ex necesse esse, ex possibile esse vel contingit esse, quatuor negationes sunt id est non esse, non necesse esse, non possibile esse vel non contingere esse. Sed quemadmodum affirmationes contingere esse et possibile esse eaedem ƿ erant secundum significationum similitudinem, ita quoque negationes eaedem sunt. Neque enim discrepat quicquam dicere non possibile est quam si enuntiet non contingit. Consequentiae autem se in affirmativis habebant hoc modo, ut necessaries propositiones sequerentur esse aliquid significantes atque possibiles, eas autem quae esse aliquid dicerent eaedem possibiles sequerentur sed neque possibilibus esse aliquid significantes nec necessariae consentiebant. In negativis vero e contra est. Negationem enim possibilitatis sequitur et eius quae est esse aliquid significantis negatio et necessariae. Negationem vero necessarii neque eius quod est esse neque eius quod est possibile esse negatio sequitur. Disponantur enim in ordinem omnes hoc modo: Possibile esse Non possibile esse Contingens esse Non contingens esse Esse Non esse Necesse esse Non necesse esse  Repetendum igitur breviter est affirmativarum consequentias, ut quemadmodum e converso sint in negativis evidentius patefiat. Esse sequitur possibilitas et contingentia, possibilitatem vero et contingentiam esse non sequitur, necesse esse vero sequitur et esse et possibilitas et contingentia, possibilitatem autem et contingenham nec esse sequitur nec necessitas. In negationibus vero e contra est. Non posse esse et non contingere sequitur non esse. Quicquid enim non potest esse non est. Non esse autem non posse esse ƿ non sequitur. Quod enim non est non omnino interclusum est ut esse non possit. Nunc ego enim Traiani forum non video sed non est necesse ut non videam. Fieri enim potest ut propius acceders videam. Rursus non posse esse et non contingens esse nec non esse sequitur nec non necesse esse. Quod enim esse non potest non videbitur vere dici, quoniam illud non necesse est esse sed potius quoniam illud necesse est non esse. Negationem autem necessitatis, id est non necesse esse, neque non esse sequitur neque non possibile esse. Me enim cum ambulo non necesse est ambulare. Neque enim ex necessitate quisquam ambulat. Nec rursus quod non est necesse id non potest fieri. Quisquis enim ambulat non quidem illi ambulare necesse est sed tamen potest. Atque ideo quod non est necesse esse non omnino interclusum est ut esse non possit. Et de non contingenti eadem ratio est. Diverso igitur modo quam in affirmationibus negativa conversio est. Illic enim necessitatem et essentia et possibilitas sequebatur, essentiam autem possibilitas sed neque possibilitatem essentia vel necessitas nec rursus essentiam necessitas sequebatur. Hic autem non possibile esse et non esse et non necesse esse consequitur. Sed neque non necesse esse non esse sequitur neque utrasque possibilitatis negatio, quae non posse aliquid esse proponit. An magis illud dicendum est, quod sicut se in affirmationibus habet, ita quoque in negationibus, ut Theophrastus ƿ acutissime perspexit? Fuit enim consequentia in affirmativis, ut necessitatem et esse consequeretur et possibilitas, possibilitatem vero nec esse nec necessitas sequeretur. Idem quoque penitus perspicientibus in negationibus apparebit. Veniens namque negatio in necessario faciensque huiusmodi negationem quae dicit "non necesse est" vim necessitatis infringit et totam propositionem ad possibile duxit. Quod enim non necesse est esse fracto rigore necessitatis ad possibilitatem perductum est. Sed possibilitatem nec esse sequebatur nec necessitas. Recte igitur fractam necessitatem et ad possibile perductam, cum negatio dicit non necesse esse, nec non esse nec non contingere esse consequitur. Rursus qui dicit possibile esse, si ei disiunctio negationis addatur, tollit possibile et ad necessitatis perpetuitatem negativa forma totam propositionem reuocat, ut est non possibile. Quod enim non possibile est fieri non potest ut sit, quod autem fieri non potest ut sit necesse est ut non sit. Ergo necessariam quandam vim habet haec propositio in qua dicimus non posse esse aliquid. Sed necessitatem sequebatur et essentia et possibilitas. Non necesse autem esse ad possibilitatem respicit. Recte igitur non necesse esse, quod est iam possibilitatis, sequetur propositionem quae dicit non posse esse, quod est necessitatis. Alii ergo ordines propositionum sunt, vis tamen eadem, ut necessitatem cuncta sequantur, possibilitatem vero necessitas non sequatur. Hic oritur quaestio subdifficilis. Nam si necessitatem sequitur possibilitas, non necesse autem possibilitati confine est, cur non necesse esse sequatur id quod dicimus non necesse esse? Nam si possibilitas sequitur necessitatem, non necesse autem esse possibilitatem, sequi debet necessitatem id quod non necesse praedicamus. Quae hoc modo dissolvitur: non possibile esse quamquam vim habeat necessitatis, differt tamen a necessitate, quod illud affirmativam habet speciem, illud vero negativam. Sic etiam possibile esse et non necesse esse differunt eo tantum, quod illud est affirmativum, illud vero negativum, cum vis significationis eadem sit. Sed necessitatem affirmatio possibilitatis et contingentis sequebatur. Quamquam tamen possibilitatem imitetur eique consentiat id quod dicimus non necesse esse, tamen negatio quaedam est. Recte igitur affirmationem quod est necesse esse non sequitur negatio per quam aliquid non necesse esse proponimus. Et hanc quidem huius solutionem quaestionis Theophrastus vir doctissimus repperit. Nos autem his determinatis ad sequentia proMilanius. Sunt enim, ut ipse ait Aristoteles, in his multae dubitationes. Sed totius textus plenissimum sensum primo ponimus. Quod etsi longum est, tamen ne intercisa videatur esse sententia non grauabor apponere.  NAM SI EORUM QUAE COMPLECTUNTUR ILLAE SIBI INVICEM OPPOSITAE SUNT CONTRADICTIONES, QUAECUMQUE SECUNDUM ESSE ET NON ESSE DISPONUNTUR, ƿ UT EIUS QUAE EST ESSE HOMINEM NEGATIO EST NON ESSE HOMINEM, NON, ESSE NON HOMINEM ET EIUS QUAE EST ESSE ALBUM HOMINEM, NON ESSE NON ALBUM HOMINEM SED NON ESSE ALBUM HOMINEM. SI ENIM DE OMNIBUS AUT DICTIO AUT NEGATIO, LIGNUM ERIT VERUM DICERE ESSE NON ALBUM HOMINEM. QUOD SI HOC MODO, ET QUANTISCUMQUE ESSE NON ADDITUR, IDEM FACIET QUOD PRO ESSE DICITUR, UT EIUS, QUAE EST AMBULAT HOMO NON, AMBULAT NON HOMO NEGATIO EST SED NON AMBULAT HOMO; NIHIL ENIM DIFFERS DICERE HOMINEM AMBULARE VEL HOMINEM AMBULANTEM ESSE. QUARE SI HOC MODO IN OMNIBUS, ET EIUS QUAE EST POSSIBILE ESSE NEGATIO EST POSSIBILE NON ESSE, NON, NON POSSIBILE ESSE. VIDETUR AUTEM IDEM POSSE ET ESSE ET NON ESSE; OMNE ENIM QUOD EST POSSIBILE DIVIDI VEL AMBULARE ET NON ƿ AMBULARE ET NON DIVIDI POSSIBILE EST. RATIO AUTEM, QUONIAM OMNE QUOD SIC POSSIBILE EST NON SEMPER ACTU EST, QUARE INERIT EI ETIAM NEGATIO; POTEST IGITUR ET NON AMBULARE QUOD EST AMBULABILE ET NON VIDERI QUOD EST VISIBILE. AT VERO IMPOSSIBILE DE EODEM VERAS OPPOSITES ESSE DICTIONES; NON IGITUR EST ISTA NEGATIO. CONTINGIT ENIM EX HIS AUT IDEM IPSUM DICERE ET NEGARE SIMUL DE EODEM AUT NON SECUNDUM ESSE ET NON ESSE QUAE APPONUNTUR FIERI AFFIRMATIONES VEL NEGATIONEA SI ERGO ILLUD IMPOSSIBILIUS, HOC ERIT MAGIS ELIGENDUM. EST IGITUR NEGATIO EIUS QUAE EST POSSIBILE ESSE NON POSSIBILE ESSE. EADEM QUOQUE RATIO EST ET IN EO QUOD EST CONTINGENS ESSE; ETENIM EIUS NEGATIO NON CONTINGENS ESSE. ET IN ALIIS QUOQUE SIMILI MODO, UT NECESSARIO ET IMPOSSIBILI FIUNT ENIM QUEMADMODUM IN ILLIS ESSE ET NON ESSE APPOSITIONES, SUBIECTAE VERO RES HOC QUIDEM ALBUM, ILLUD VERO HOMO, EODEM QUOQUE MODO HOC LOCO ESSE QUIDEM SUBIECTUM FIT, POSSE VERO ET CONTINGERE APPOSITIONES DETERMINANTES QUEMADMODUM IN ILLIS ESSE ET NON ESSE VERITATEM, SIMILITER ƿ AUTEM HAE ETIAM IN ESSE POSSIBILE ET ESSE NON POSSIBILE. Haec Aristotele subtiliter discutiente illud oportet agnoscere, quod multum differt ipsius possibilitatis vim naturamque definire vel propriae scientiae qualitate concludere et possibilem enuntiationem qualis esse debeat iudicare. Namque in possibilis cognitione illud solum perspicitur, an id quod dicitur fieri possit nuilo extrinsecus impediente casu. Quod etiamsi accidat, nihil de statu prioris possibilitatis. Ipsius possibilis enuntiationis diiudicatio plurimum differt, quod mox poterit ex ipsa de possibilibus enuntiationibus disputatione cognosci. Nam sicut non est idem hominis definitionem respondere quaerentibus et ipsam definitionem alio termino definitionis includere, ita non idem est de possibili enuntiatione et quid ipsum possibile est tractare. Unde fit ut, cum possibile atque contingens idem in significationibus sit, diversum esse in enuntiatiombus videatur. Supra namque docuimus possibilitatem et contingentiam eiusdem significationis esse, ut quod contingeret fieri idem esset possibile, quod possibile esset idem quoque contingeret. Sed possibilis enuntiatio non est eadem quae contingens. Neque enim si quis possibilem affirmationem proponat eique opponat contingentem negationem, rectam faciet contradictionem. Si quis enim dicat quodlibet illud esse possibile, alius respondeat negans rem illam contingere, licet quantum in significatione est priorem possibilitatem abstulerit, non tamen est dicenda contradictio, ƿ in qua alii termini in negatione, alii in affirmatione enuntiati sunt. Possibilis enim affirmatio de possibilitate negationem, non de contingentia habere debebit. Idem quoque in contingentibus. Neque enim si quis aliquid contingere dixerit, opponenda illi est possibilitatis negatio, licet idem sit possibile quod contingens. Constat igitur diversissimam esse rationem modi per se diiudicandi et enuntiationis, quae cum modo et cum qualitate praedicatur. Unde fit ut quamquam idem in significationibus possibilitas et contingentia sint, quasi diversae ab Aristotele in modorum ordine proponantur. Illud autem ignorandum non est quod Stoicis universalius videatur esse quo distet possibile a necessario. Dividunt enim enuntiationes hoc modo: enuntiationum, inquiunt, aliae sunt possibiles, aliae impossibiles, possibilium aliae sunt necessariae, aliae non necessariae, rursus non necessariarum aliae sunt possibiles, aliae vero impossibiles: stulte atque improvide idem possibile et genus non necessarii et speciem constituentes. Novit autem Aristoteles et id possibile quod non necessarium est et id possibile rursus quod esse necessarium potest. Eodem namque modo non dicitur possibile esse, quod vel ex falsitate in verum transit aliquando vel rursus ex veritate in falsum. Ut si quis dicat nunc, quoniam dies est, verum dixerit, idem si hoc nocte praedicet, falsum est et haec veritas propositionis in falsum est permutata sic ergo quaedam sunt possibilitates, ut eas et esse et non esse contingat, quae non eodem modo dicuntur quemadmodum illae quae mutabilem naturam non habent, ut hae scilicet quas necessarias dicimus. Ut ƿ si quis dicat solem moveri vel solem possibile esse moveri, haec numquam ex veritate in falsitatem mutabitur. Sed nunc de Aristotelis Stoicorumque dissensione tacendum est. Illud tamen solum studiosius perquirendum est, quo loco sit ponenda negatio in his propositionibus, in quibus modus aliqui praedicatur, ut quae dicentur esse possibiles enuntiationes. Possibiles, contingentes et necessariae et quaecumque cum modo sunt propositiones illae veraciter esse dicentur, in quarum significationibus rei de qua prasdicantur subsistendi qualitas invenitur, ut cum dico: Socrates bene loquitur  modus quidam est loquendi Socratem. Ergo sicut in his propositionibus, quaecumque cuiuslibet illius rei subsistentiam promittunt, ad ipsam subsistentiam negatio ponitur (ut cum dicimus "Socrates est", ad esse aptatur negatio, cum negamue "Socrates non est"), ita quoque in his quae modum subsistentiae dicunt ad eum modum ponenda negatio est, qui ad illam subsistentiam videtur adiectus, ut cum dicimus: Socrates bene loquitur  modus ipsius rei est id quod praedicatum est bene: ad hunc igitur modum et qualitatem ponenda negatio est. Possibiles autem propositiones vel contingentes eas esse dicimus, in quibus modus ipse monstratur et potius non esse de modo dicitur sed modus de eo quod est esse. Cum enim dicimus possibile esse, esse quidem quiddam dicimus, quemadmodum autem sit additum est, id est possibile, ut non necessarium neque aliquo alio modo nisi tantum secundum potestatem dicatur. Fit ergo esse ƿ subiectum, praedicatio vero modus vel contingans vel possibilis vel necessarius vel quilibet alius. Atque hae quidem propositiones secundum modum dicuntur, in quibus de substantia nihil ambigitur, de modo autem et qualitate sola tractatur. Sin vero subiciatur quidem modus, praedicetur vero esse, tunc de substantia rei quaeritur non de modo, ut si quis dicat possibile est, ut ipsum possibile in rebus esse pronuntiet, huic propositioni nullus modus adiectus est. Cum enim dicimus possibile esse modum habere, hoc per se ita non dicimus sed particulam propositionis ablatam. Ita enim perspicimus quasi si cum propositione esset iuncta. Quam si cum propria propositione iunxerimus, et quali modo praedicetur apparet. Cum enim dicimus possibile est, ut modum significet, particula propositionis est. Quam si suo corpori adgregemus facientes aliquam propositionem, quid modus ille profiteatur agnoscimus. Age enim id quod dixi possibile est coniungamus aliis praedicamentis atque inde una enuntiatio conficiatur dicamusque Socratem ambulare possibile est. Videsne modum in propositione possibile, ut etiam sive Socrates ambulet sive non ambulet, posse eum tamen ambulare ex ipso propositionis modo quilibet agnoscat? Ita igitur auferentes de toto partem possibilem enuntiationem quasi si tota sit propositio speculamur, ut in his dictionibus fieri solet, quae pluralitatem determinant, ut si dubitemus contra omnis an nullus ponatur an non omnis, ita eas speculemur, quasi si integras propositiones, quas determinationes propositionum ƿ esse manifestum est. Concludenti igitur dicendum est: in his quae modum praedicant omnes aliae res subiectae sunt vel esse vel ambulare vel legere vel dicere vel quicquid aliud cum aliquo modo fieri dicetur, in his autem ubi modus ipse praedicatur, ut integra sit propositio, non enim propositionis, non est cum modo propositio sed ibi tantum de subsistentia modi proponitur. Ut si qui dicat possibile est, quiddam in rebus dicit esse possibile, et rursus contingens est, quiddam in rebus dicit esse quod contingat, et rursus necesse est, esse quiddam dicit in rebus quod sit necesse: hic non de modo sed de solo esse tractatur. Quare quotiens esse quidem subicitur, modus autem praedicatur, ut cum dicimus: Socratem ambulare possibile est  ad modum iungenda negatio est, quotiens vero modus subicitur, esse autem praedicatur, ad esse ponenda negatio est. Ut cum dicimus possibile est, quia ita dicimus tamquam si diceremus possibilitas est, et cum dicimus contingere est, ita dicimus tamquam si diceremus contingentia est, ad esse ponenda negatio est dicendumque possibile non est, quod idem valet tamquam si diceretur possibilitas non est. Eodem quoque modo et de contingentia. Non autem perfecte speculantibus idem semper videri debet subiectum, quod primo loco reperiri dicitur, idem praedicatum semper, quod secundo loco praedicatur. In quibusdam enim verum est, in ƿ aliis vero ex significatione potius propositionum colligimus, qui terminus subiectus sit, qui vero praedicatus. Nam cum dico: Homo animal est  prius mihi necesse est dicere hominem, post praedicare animal atque ideo subiectum dicitur homo, animal vero praedicatur. In his autem in quibus modus additur sic est: cum dicimus: Socrates bene loquitur  idem valet tamquam si dicamus: Socrates bene loquens est  et hic quidem bene prius dictum est, postea vero loquens est et videtur subiectum quidem esse id quod dictum est bene, praedicatum autem id quod dictum loquens est. Sed hoc falsum est. Et hinc facillime poterit inveniri, quod loquentem quidem esse eum nullus ignorat, quisquis audit Socratem bene loquentem esse, vim autem totius propositionis modus continet. In id enim intendendus est animus, non si loquatur. Hoc enim indubitatum est. Nam qui eum bene dicit loqui, loqui quoque consentit. Quare ad modum intendendus est animus, ad id quod dictum est bene. Socrates enim bene loquitur quod dixit, loqui quidem non sufficit dicere, nisi etiam dicat bene. Continet igitur totam propositionem modus. Sed rursus propositionem continet praedicatio: modus igitur in his propositionibus potius praedicatur. Concludendum igitur universaliter est omnem modorum contradictionem non secundum esse verbum fieri nec secundum id rursus verbum quod in se esse contineat sed potius secundum modum. Continere autem in se verba id quod est esse dicuntur, ut cum dicimus loquitur. Tantundem enim valet tamquam si dicamus loquens est. Quare quaecumque propositiones quemlibet illum in se retineant modum, ƿ dubitandum non est quin non ad id quod ponit esse negatio iuste applicetur sed potius ad eum modum quo aliquid esse fierive pronuntietur. Omnis namque cum modo affirmatio talis est, ut non intendere debeat animum auditor ad id quod esse dicitur sed ad id potius quomodo illud esse dicatur. Ut cum dicimus: Socrates bene loquitur  non perspiciendum est an loquatur sed illuc potius animi dirigenda intentio est quemadmodum loquatur. Hoc enim videtur totam continere propositionem. Ergo contra possibile esse non est ea negatio quae dicit possibile non esse sed non possibile esse. Eodem modo et contra eam quae dicit contingere esse non ea quae enuntiat contingere non esse sed potius ea negatio est quae dicit non contingere esse. Idem quoque et in necessariis impossibilibusque modis caeterisque, quae nunc Aristoteles pro solita brevitate transgressus est, faciendum videtur. Sed quoniam commentationis virtus est non solum universaliter vim sensus expromere, verum etiam textus ipsius sermonibus ordinique conectere, ea quae superius confuse dicta sunt nunc per sermonum ipsorum ab Aristotele dictorum ordinem dividamus. HIS VERO DETERMINATIS PERSPICIENDUM QUEMADMODUM SE HABENT NEGATIONES ET AFFIRMATIONES AD INVICEM HAE SCILICET QUAE SUNT DE POSSIBILE ESSE ET NON POSSIBILE ET CONTINGERE ET NON CONTINGERE ET IMPOSSIBILI ET DE NECESSARIO; HABET ENIM ALIQUAS DUBITATIONES. PERSPICIENDUM, inquit, est de affirmationibus negationibusque, qua ƿ ratione videantur opponi in his propositionibus, quas quidam modus continet, ut in his quae sunt possibiles vel contingentes vel necessariae vel impossibiles vel verae vel falsae vel bene vel male vel quicquid aliqua qualitate praedicatur. HABET ENIM, inquit, ALIQUAS DUBITATIONES et quas dubitationes habeat continuo eas subicit. NAM SI EORUM QUAE COMPLECTUNTUR ILLAE SIBI INVICEM OPPOSITAE SUNT CONTRADICTIONES, QUAECUMQUE SECUNDUM ESSE ET NON ESSE DISPONUNTUR. Sensus totus huiusmodi est: in omnibus complexionibus propositionum illa in his oppositio valet, quaecumque secundum esse et non esse fit. Ut cum dicimus: Homo est  huius negatio: Homo non est  sed non ea quae dicit: Non homo est  Et rursus eius quae proponit: Est albus homo  illa negatio est quae dicit: Non est albus homo  non ea quae proponit: Est non albus homo  Hoc ipsum autem, quoniam eius quae dicit: Est albus homo  non est negatio ea quae dicit: Est non albus homo  sed potius ea quae dicit: Non est albus homo  sic demonstrat: SI ENIM DE OMNIBUS AUT DICTIO AUT NEGATIO, LIGNUM ERIT VERUM DICERE ESSE NON ALBUM HOMINEM. Breviter dictum est sed ita posse videtur exponi: propositum, inquit, sit lignum, de quo duae enuntiationes dicantur. Illud tamen nobis manifestum sit de omnibus, si affirmatio vera est, falsam esse negationem, eam scilicet quae contradictorie opponitur, et si vera negatio, falsam affirmationem. Pronuntietur igitur de proposito ligno, quoniam lignum hoc est albus homo. Hoc falsum est. ƿ Si igitur haec affirmatio falsa est, vera debet eius esse negatio. Si igitur ea est negatio affirmationis quae dicit: Est albus homo  ea quae negat dicens: Est non albus homo  haec negatio vere praedicabitur de ligno dicente quolibet quod lignum hoc est non albus homo. Sed hoc fieri non potest. Perspicue enim falsum est lignum esse non album hominem. Quod enim omnino homo non est nec non albus homo esse potest. Falsae igitur utraeque, et affirmatio quae dicit de ligno quoniam est albus homo et negatio de eo quae dicit quoniam est non albus homo. Quod si sunt falsae utraeque, haec negatio illius affirmationis non est. Quaerenda igitur est alia quae cum ea verum dividat atque falsum. Qua in re nulla alia reperietur contra eam quae dicit: Est albus homo  praeter eam quae dicit: Non est albus homo  Nam si ea dicitur esse affirmationis huius quae dicit: Est albus homo  negatio quae enuntiat: Est non albus homo  erit ut de ligno de quo affirmatio dicta falsa est vera sit enuntiata negatio eritque de ligno verum dicere, quoniam lignum hoc est non albus homo sed hoc impossibile est. Constat igitur neque eam propositionem quae dicit: Est non albus homo  illius affirmationis esse negationem quae proponit: Est albus homo  et eam quae dicit: Non est albus homo  negationem esse eiusdem affirmationis quae dicit: Est albus homo  Videsne igitur ut prope in omnibus affirmationes et negationes secundum esse vel non esse fiant? Illa enim album quod esse dixit, illa negat album non esse dicens rursus illa dicit hominem esse, illa vero negat dicens hominem non esse et in caeteris eodem modo est. QUOD SI HOC MODO, ET IN QUANTISCUMQUE ESSE NON ADDITUR, IDEM FACIET QUOD PRO ESSE DICITUR, UT EIUS, QUAE EST AMBULAT HOMO, NON EA QUAE EST AMBULAT NON HOMO NEGATIO EST SED EA QUAE EST NON AMBULAT HOMO; NIHIL ENIM DIFFERT HOMINEM AMBULARE VEL HOMINEM AMBULANTEM ESSE. Nec hoc solum, inquit, in his evenire potest propositionibus, quae secundum esse vel non esse disponuntur sed etiam in his quaecumque verbis talibus continentur, ut verba illa vim eius quod est esse concludant, ut est: Homo ambulat  ambulat continet in se esse. Idem enim est ambulat quod est ambulans. Ad haec igitur verba quae in propositionibus esse continent aptanda negatio est. Si enim omnis contradictio secundum esse vel non esse fit, haec autem verba esse propria significatione concludunt quoniamque verba haec ita ponuntur tamquam si hoc ipsum esse poneretur, manifestum est ad ea verba quae esse continent negationem poni oportere ad earum similitudinem propositionum, quae secundum esse et non esse supra dicta ratione sibimet opponuntur. His igitur ante praedictis quid inconveniens ex his possit esse persequitur. QUARE SI HOC MODO IN OMNIBUS, ET EIUS QUAE EST POSSIBILE ESSE NEGATIO EST POSSIBILE NON ESSE, NON, NON POSSIBILE ESSE. VIDETUR AUTEM IDEM POSSE ET ESSE ET NON ESSE; OMNE ENIM QUOD EST POSSIBILE DIVIDI VEL AMBULARE ET NON AMBULARE ET NON DIVIDI POSSIBILE EST. Superius demonstratum est quemadmodum in his quae complectuntur enuntiationibus secundum esse potius et non esse fierent oppositiones, nunc hoc dicit: si hoc, inquit, in omnibus propositionibus faciendum est, ut earum contradictiones secundum esse et non esse ponantur, et in his quae aliquid possibile esse pronuntiant non ita ponenda negatio est, ut dicat non possibile esse sed potius secundum non esse constituenda est, ut dicatur possibile non esse negationem eius esse quae dicit possibile esse. Sed si hoc dicimus, inquit, affirmatio et negatio contradictoriae verum inter se falsumque non dividunt. Omne enim quod potest esse idem etiam potest non esse. Quod enim potest dividi idem potest non dividi et quod potest ambulare idem potest et non ambulare. Quae autem sit huiusmodi possibilitas, per quam cum dicitur aliquid fieri posse, illud tamen relinquatur posse non fieri, consequenter explanat dicens: RATIO AUTEM EST, QUONIAM OMNE QUOD SIC POSSIBILE EST NON SEMPER IN ACTU EST, QUARE INERIT EI ETIAM NEGATIO; POTEST IGITUR ET NON AMBULARE QUOD EST AMBULABILE ET NON VIDERI QUOD EST viSIBILE. AT VERO IMPOSSIBILE EST DE EODEM VERAS OPPOSITES ESSE DICTIONES; NON IGITUR EST ISTA NEGATIO. Causa est igitur, inquit, cur id quod posse esse dicitur idem possit non esse, quod omne quod possibile dicimus ita pronuntiamus, ut non semper in actu sit, id est non sit necessarium. Omne namque quod semper in actu est necessarium est, ut sol semper movetur: itaque illi semper agitur motus. Si quis autem me dicat ambulare posse, quoniam ƿ mihi ambulationis motus non semper agitur et inest mihi aliquotiens non ambulare, inest quoque illud ut vere de me dicatur posse me non ambulare, cum vere pronuntietur posse ambulare. Ergo quaecumque non semper in actu sunt et posse esse et posse non esse recipiunt. Potest igitur et quod est ambulabile, id est quod ambulare potest, non ambulare et quod est visibile non videri. Quocirca docetur non esse negationem eius quae dicit posse esse eam quae proponit posse non esse, idcirco quod utraeque sunt verae in his quae (ut ipse ait) NON SEMPER ACTU sunt. CONTINGIT ENIM unum ex utrisque quae Aristoteles dicit: AUT IDEM IPSUM DICERE ET NEGARE SIMUL DE EODEM AUT NON SECUNDUM ESSE ET NON ESSE QUAE APPONUNTUR FIERI AFFIRMATIONES VEL NEGATIONES, ut aut idem sint affirmatio et negatio sibique consentiant, si secundum esse et non esse in omnibus contradictio fit, ut est in eo quod est posse esse et posse non esse (idem enim utraeque sunt sibique consentiunt et si quis eam dicit contradictionem esse contradictionem sibi consentire dicit), aut certe non in omnibus negationibus secundum esse et non esse ea quae apponuntur fieri affirmationes vel negationes, id est non in omnibus negationibus secundum appositionem esse vel non esse vel eorum verborum quae esse continent fieri contradictionem. SI ERGO ILLUD, INQUIT, IMPOSSIBILIUS EST, HOC ERIT MAGIS ELIGENDUM. Duo supra posuerat quae ex supra dictis rationibus evenirent: aut unum et idem ipsum esse ƿ dicere et negare simul de eodem, id est ut dictio et negatio idem essent simul de eodem praedicatae sibique consentirent, aut non secundum esse vel non esse fieri contradictionem. Sed videntur utraque quasi quodammodo inconvenientia esse, quippe cum illud unum etiam impossibile sit, ut affirmatio negatioque consentiant, illud alterum id est non secundum esse et non esse fieri oppositiones inconsentiens sit aliis propositionibus, in quibus hoc modo contradictionem fieri manifestum est. Nunc ergo hoc dicit: quoniam utrumque, inquit, inconveniens est, unum autem ex his erit eligendum, quod minus est impossibile, hoc sumendum est. Minus autem est impossibile, ut secundum esse et non esse non fiant oppositiones. Hoc enim nihil prohibet, illud autem impossibilius, ut affirmatio negatioque consentiant. Hoc igitur erit eligendum potms: has quae cum modo sunt propositiones non eas habere oppositiones, quae secundum esse et non esse fiunt sed potius eas quae ad modum ponuntur. Non autem ita dixit impossibilius est, tamquam si altera impossibilis sit sed ad hoc potius rettulit quod utraeque quasi inconvenientes videntur, quarum unam etiam impossibilem esse non dubium est. Hinc quoque disponit secundum modum aliquem pronuntiatarum propositionum quae esse negationes ponuntur. Dicit enim: EST IGITUR NEGATIO EIUS QUAE EST POSSIBILE ESSE EA QUAE EST NON POSSIBILE ESSE, negationem scilicet ƿ addens non ad esse verbum sed ad modum quod est possibile. Eandem quoque rationem dicit esse et in contingentibus. Eius enim quae est contingere esse negatio est non contingere esse. Docet etiam de necessario et impossibili sibi idem videri. Quae autem natura huius oppositionis sit, licet breviter, veracissime tamen expressa est, de qua nos superius diutius locuti sumus. Quod si quis perspicacius intendit, illius intellegentiam loci cum hac gradatim proficiscente expositione communicat. FIUNT ENIM QUEMADMODUM IN ILLIS ESSE ET NON ESSE APPOSITIONES, SUBIECTAE VERO RES HOC QUIDEM ALBUM, ILLUD VERO HOMO, EODEM QUOQUE MODO HOC LOCO ESSE QUIDEM SUBIECTUM FIT, POSSE VERO ET CONTINGERE APPOSITIONES DETERMINANTES QUEMADMODUM IN ILLIS ESSE ET NON ESSE VERITATEM, SIMILITER AUTEM HAE ETIAM IN ESSE POSSIBILE ET ESSE NON POSSIBILE. Appositiones vocat praedicationes. Dicit ergo in his propositionibus, quae praeter aliquem modum dicuntur, praedicantur quidem semper ess e et non es se vel ea verba quae esse continent, subiciuntur vero res de quibus illa praedicantur, ut album, cum dicimus album est, vel homo, cum dicimus homo est. Atque ideo quoniam in his praedicatio totam continet propositionem veritatemque et falsitatem praedicatio illa determinat, praedicatur autem esse vel quicquid esse continet, iure secundum esse et non esse contradictiones ponuntur. In his autem, id est in quibus modus aliqui praedicatur, esse quidem subiectum est vel ea verba quae esse continent, modus autem solus quodammodo praedicatur. ƿ Nam quod dicitur esse solum sine modo aliquo ipsius rei substantia pronuntiatur et quaeritur in eo quodammodo an sit: idcirco esse ponente affirmatione dicit negatio non esse. In his autem in quibus modus aliquis est non dicitur aliquid esse sed cum qualitate quadam esse, ut esse quidem nec affirmatio ambigat nec negatio, de qualitate autem, id est quomodo sit tunc inter aliquos dubitatur. Atque ideo ponente aliquo, quoniam Socrates bene loquitur, non ponitur negatio, quoniam bene non loquitur sed quoniam non bene loquitur, idcirco quoniam (ut dictum est) non ad esse vel ad ea verba quae es se continent propositio nem totam conficiunt sed potius ad modum intenditur animus audientis, cum affirmatio aliquid esse pronuntiat. Si igitur haec continent totius propositionis vim quod autem propositionis vim continet praedicatur et secundum id quod praedicatur semper oppositiones fiunt, recte solis modis vis negationis apponitur. His autem rationabiliter constitutis illud rursus exsequitur quod non modo contradictio non est posse esse et posse non esse, verum etiam huiusmodi propositiones, quae cum modis positae, negationem tamen habent ad esse coniunctam, omnino negationes non sunt sed affirmationes. Possunt enim earum negationes aliae reperiri. Ait enim: EIUS VERO QUAE EST POSSIBILE NON ESSE NEGATIO EST NON POSSIBILE NON ESSE. In tantum inquit, non est ulla contradictio eius quae est posse esse et eius quae est posse non esse, ut ea quae dicit ƿ posse non esse non esse negatio sed potius affirmatio conuincatur. Affirmatio autem affirmationi numquam contradictorie opponitur. Docetur autem esse affirmatio ea quae dicit posse non esse, quod eius alia quaedam negatio reperitur, ea scilicet quae dicit non posse non esse. Simulque illud adiungit: cum sint, inquit, huius propositionis quae dicit aliquid posse esse duae quae videantur esse negationes, ea scilicet quae dicit posse non esse et ea quae proponit non posse esse, hinc agnoscitur quae harum sit contradictoria contra eam quae dicit posse esse affirmationem: quae enim verum falsumque cum ea dividit, ipsa eius potius potest esse quam ea quae illi consentit. Ei autem quae est posse esse consentit ea quae dicit posse non esse, ut supra iam docui: ea quae dicit non posse esse si falsa est, vera est ea quae dicit posse esse, haec rursus si falsa est, vera est illa quae enuntiat non posse esse. Dividunt igitur hae veritatem falsitatemque, quod in singulis exemplis facillime poterit inveniri. Age enim dicat quis posse me ambulare, ille verum dixerit, si quis vero dicat non posse me ambulare, mentitus est. Rursus si quis dicat posse solem consistere, mentitur, si quis vero dicat non posse solem consistere, de ipsius nullus ambigit veritate. Dividunt igitur veritatem falsitatemque hae scilicet quae dicunt posse esse et non posse esse, illae vero se sequuntur quae dicunt posse esse et posse non esse. Quae igitur consentiunt, contradictiones non sunt, quae autem veritatem inter se falsitatemque dividunt, ipsas contradictiones magis esse ƿ putandum est. Quod per hoc ait: QUARE ET SEQUI SESE INVICEM VIDEBUNTUR  Quae autem propositiones sese sequantur dicit:  IDEM ENIM POSSIBILE EST ESSE ET NON ESSE  Cur autem sese sequantur monstrat adiciens:  NON ENIM CONTRADICTIONES SIBI INVICEM SUNT  Si enim contradictiones essent, numquam sese sequerentur. Sed quae sint contradictiones declarat dicens: SED POSSIBILE ESSE ET NON POSSIBILE ESSE NUMQUAM SIMUL SUNT  Cur autem numquam simul sint, non tacuit. Ait namque: OPPONUNTUR ENIM. Nam idcirco numquam simul sunt et veritatem falsitatemque dividunt, quoniam opponuntur. Docet quoque eius propositionis quae dicit posse non esse illam esse negationem quae proponit non posse non esse. Ex eadem vi ad propositionem transit. Dicit enim: AT VERO POSSIBILE NON ESSE ET NON POSSIBILE NON ESSE NUMQUAM SIMUL SUNT,  per quod ostenditur illam esse affirmationem, illam vero negationem. Universaliter enim quaecumque idem de eodem haec ponit, haec aufert, si illa sit affirmatio, illa negatio et nihil aequivocationis aut universalium determinationis impediat, contradictorie sibimet opponuntur.  Caetera iam ita ut ait per se expedita sunt, ut longa expositione non egeant, nisi quaedam in eorum ordine permiscenda sunt, quae id quod per se est lucidum clarius monstrent. Persequitur enim similiter caeteros modos dicens quae propositiones quarum affirmationum non sint negationes et quae sint ƿ et eas, quas negationes non esse dicit, ut affirmationes esse demonstret, alias negationes opponit. SIMILITER AUTEM, inquit, ET EIUS propositionis QUAE EST NECESSARIUM ESSE NON est ea negatio quae dicit NECESSARIUM NON ESSE (haec enim affirmatio est, sicut mox negatione opposita comprobavit) SED POTIUS ea negatio est eius quae est necessarium esse quae dicit NON NECESSARIUM ESSE. Eodem quoque modo cuncta persequitur dicens: EIUS VERO QUAE EST NECESSARIUM NON ESSE, quam supra dixerat non esse oppositam ei quae dicit necessarium esse, illa negatio est quae proponit NON NECESSARIUM NON ESSE. Quaecumque enim negationem ad esse positam habent, illas si cum modo sint affirmationes esse putandas. EIUS VERO QUAE EST IMPOSSIBILE ESSE, NON est ea negatio quae dicit IMPOSSIBILE NON ESSE (non enim ad modum habet negativam particulam iunctam) SED potius ea quae dicit NON IMPOSSIBILE ESSE. Hae namque inter se verum falsumque dividunt. Illius vero quae ad esse habet negativam particulam, quam affirmationem esse manifestum est, id est eius quae dicit IMPOSSIBILE NON ESSE, ea negatio est quae dicit NON IMPOSSIBILE NON ESSE. Concludit etiam breviter id quod superius demonstravit dicens: ET UNIVERSALITER VERO (QUEMADMODUM DICTUM, EST) ESSE ƿ QUIDEM ET NON ESSE OPORTET PONERE QUEMADMODUM SUBIECTA, NEGATIONEM VERO ET AFFIRMATIONEM HAEC FACIENTEM AD UNUM APPONERE ET HAS PUTARE OPORTET ESSE OPPOSITAS DICTIONES. Universaliter, inquit, dicimus, sicut supra iam dictum est, in his propositionibus quae modos additos habent esse et non esse subiecta potius fieri, modos vero praedicari atque ideo ad unum quemlibet modum, id est secundum unum, fieri debere affirmationem semper et negationem, ut sicut affirmationem praedicatus modus continet, ita negativa particula ad modum iuncta totam contineat negationem. Proponit autem eas quas putat esse oppositas dictiones hoc modo: Possibile Non possibile Contingens Non contingens Impossibile Non impossibile Necessarium Non necessarium  Quod autem addidit VERUM NON VERUM, ad hoc pertinet ut omnes modos includeret. Vere enim modus quidam est, sicut et bene, sicut velociter, sicut laete, sicut graviter, et quicumque modi sunt, hoc modo facienda est contradictio: verum est, non verum est non autem non est verum, velociter ambulare, non velociter ambulare sed non illa quae dicit velociter non ambulare. Concludenti igitur semper ad modum inugenda negatio est. Illae enim semper sibimet opponuntur, ut supra iam dictum est, quae secundum praedicationes habent negativas particulas iunctas. Praedicantur autem in his modi, ut supra iam monstravimus. ƿ Secundum modos igitur in his negatio posita integram vim contradictionis efficiet. Expeditis modorum oppositionibus de consequentia propositionum atque consensu habebitur subtilis utilisque tractatus. Si igitur possibile esse simpliciter diceretur, simplex et facilis propositionum videretur esse consensus nec quicquam in earum consequentia posset errari: nunc autem quoniam dupliciter dicitur, secundum diversos modos non eaedem propositionum sunt consequentiae. Quod autem dico tale est. Possibilis duae sunt partes: unum quod cum non sit esse potest, alterum quod ideo praedicatur esse possibile, quia iam est quidem. Prior pars corruptibilibus et permutabilibus propria est. In mortalibus enim Socrates potest esse cum non fuit, sicut ipsi quoque mortales, qui sunt id quod antea non fuerant. Potest enim homo cum non loquitur loqui et cum non ambulat ambulare. Ergo haec pars secundum id dicitur quod non quidem iam est, esse tamen potest. Illa vero alia pars possibilis quae secundum id dicitur, quod iam est aliquid actu, non potestate, utrisque se naturis accommodat, et sempiternis scilicet et mortalibus. Nam quod in sempiternis est esse possibile est, rursus quod est in mortalibus nec hoc a subsistendi possibilitate discedit sed tantum differt, quia id quod in aeternis est nullo modo permutatur et semper esse necesse est, illud vero quod in rebus mortalibus invenitur poterit et non esse et ut sit non est necesse. Ego namque cum scribo inest mihi scribere, quocirca et scribere ƿ mihi possibile est sed quoniam sum ipse mortalis, non est haec potestas scribendi necessaria: neque enim ex necessitate scribo. At vero cum caelo dicimus inesse motum, nulla dubitatio est quin necesse sit caelum moveri. In mortalibus igitur rebus cum est aliquid et esse potest et ut sit non est necesse, in sempiternis autem quod est necesse est esse et quia est esse possibile est. Cum igitur principaliter possibilis duae sint partes: una quae secundum id dicitur quod cum non sit esse tamen potest, altera quae secundum id praedicatur quod iam est aliquid actu non solum potestate, huiusmodi possibile quod iam sit actu duas ex se species profert: unam quae cum sit non est necessaria, alteram quae cum sit illud quoque habet ut eam esse necesse sit. Nec hoc solius Aristotelis subtilitas deprehendit, verum Diodorus quoque possibile ita definit: quod est aut erit. Unde Aristoteles id quod Diodorus ait erit illud possibile putat quod cum non sit fieri tamen potest, quod autem dixit Diodorus est id possibile Aristoteles interpretatur quod idcirco dicitur esse possibile, quia iam actu est. Cuius possibilitatis modi duas partes esse docuimus: unam quam necessariam dicimus, alteram quam non necessariam praedicamus. Huius autem non necessariae duae rursus partes sunt: una quae a potestate pervenit ad actum, altera quae semper actu fuit, a quando res illa quae susceptibilis ipsius est fuit. Et illa quidem quae a possibilitate ad actum venit utriusque partis contradictionis susceptibilis est, ut nunc ego qui scribo ex potestate ad actum veni et agens possum scribere. ƿ Ante enim quam scriberem erat mihi scribendi potentia sed ex potestate scribendi veni ad actum scribendi. Quare utraque mihi conveniunt et non scribere et scribere. Possum enim et non scribere, possum et scribere, quae est quodammodo contradictio. Atque ideo quaecumque ex potestate ad actum renerunt, ea et facere possum et non facere et esse et non esse, ut qui loquitur, quia antea potuit loqui quam loqueretur et nunc ideo potest loqui quia loquitur, et potest loqui et potest non loqui. Alia vero quae numquam ante potestate fuit sed semper actu, a quando res ipsa fuit quae aliquid potestate esse diceretur, ad unam rem tantum apta est, ut ignis numquam fuit potestate calidus, ut postea actu calidus sentiretur, nec nix ante frigida potestate, post actu sed a quando fuit ignis actu calidus fuit, a quando nix actu frigida. Quocirca hae potentiae non sunt aptae ad utraque. Neque enim ignis frigus incutere nec nix calidum quicquam possit efficere. Quare facienda a principio huiusmodi divisio: possibilis alia pars est quae cum non sit esse tamen potest, alia vero quae actu est et ideo possibilis dicitur. Si enim non posset, nec esset omnino. Huius autem possibilitatis quae secundum illum dicitur modum, quod iam est actu, duae partes sunt: una secundum id quod ex necessitate esse dicimus, altera secundum id quod cum sit non tamen esse ex necessitate ƿ aliquid arbitramur. Huius autem non necessariae possibilitatis duae sunt aliae partes: una quae quoniam ex potestate ad actum venit et esse et non esse recipiet facultatem, altera quae quia numquam actum habere destitit, a quando fuit id quod dicitur ei esse possibile, ad unam tantum partem apta est atque possibilis, eam scilicet quam actus semper exercuit, ut igni calor vel nivi frigus vel adamanti durities vel aquae liquor. Sed nullus arbitretur ex necessariae possibilitatis specie esse id quod dicimus numquam potestate fuisse actus quosdam in quibusdam rebus, ut igni calorem. Ipse enim ignis exstingui potest. In illis autem quae necessaria sunt non modo qualitas a subiecta re discedere numquam debet, quod videtur etiam in igni, a quo sua caloris qualitas non recedit sed etiam illud quod subiecta illa substantia immortalis esse videatur, quod igni non accidit. Solem enim et caetera mundi huius corpora quae superna sunt et caelestia immortalia Peripatetica disciplina putat atque ideo consentienter sibi dicit solem necessario moveri, quod non modo a sole motus ille numquam recedit sed ne sol ipse esse quidem desinet. His igitur praedictis id ad quod haec praemissa sunt id est consequentia propositionum diligentius exsequenda est. ET CONSEQUENTIAE VERO SECUNDUM ORDINEM FIUNT ITA PONENTIBUS: ILLI ENIM QUAE EST POSSIBILE ESSE ILLA QUAE EST CONTINGERE ESSE, ET HOC ILLI CONVERTITUR, ET NON IMPOSSIBILE ESSE ET NON NECESSARIUM ESSE; ILLI VERO QUAE EST POSSIBILE NON ESSE ET CONTINGERE NON ESSE EA QUAE EST NON NECESSARIUM NON ESSE ET NON IMPOSSIBILE NON ESSE; ILLI VERO QUAE EST NON POSSIBILE ESSE ET NON CONTINGENS ESSE ILLA QUAE EST NECESSARIUM NON ESSE ET IMPOSSIBILE ESSE; ILLI VERO QUAE EST NON POSSIBILE NON ESSE ET NON CONTINGENS NON ESSE ILLA QUAE EST NECESSE ESSE ET IMPOSSIBILE NON ESSE. CONSIDERETUR AUTEM EX SUBSCRIPTIONE QUEMADMODUM DICIMUS. Haec Aristoteles consentienter his quae nos supra praemisimus addidit de consequentia propositionum. Quae etsi manifesta sunt acute perspicientibus, tamen ne nos nihil huic quoque loco addidisse videamur brevissima ea expositione percurrimus. Primum voluit demonstrare, quoniam quaecumque de possibili dicerentur eadem etiam de contingenti dici veracissime possint atque ideo ait: ILLI QUAE EST POSSIBILE ESSE consequentem esse illam quae dicit aliquid contingere. Et ne in his aliquid discrepans videretur, adiecit dicens: ET HOC ILLI CONVERTITUR, ut intellegeremus quod esset possibile hoc contingere et quod contingeret illud esse possibile. Quare quae sibi convertuntur, ea aequalia sunt atque eadem. Quicquid igitur in possibili dici potest, idem in contingenti praedicatur. Haec ergo, id est possibile atque contingens, sequi dixit illas propositiones quae dicerent non impossibile esse et eas quae necessarium negant id est non necesse esse aliquid ƿ praedicant. Ait enim: ILLI ENIM QUAE EST POSSIBILE ESSE ILLA QUAE EST CONTINGERE ESSE, ET HOC ILLI CONVERTITUR, ET EA QUAE EST NON IMPOSSIBILE ESSE ET NON NECESSARIUM ESSE, tamquam si hoc diceret: et possibile est sequitur contingentia et haec utraque sibi convertuntur sed has sequitur non impossibile esse et non necessarium esse. Hoc quam recte dictum sit neminem latet. Nam quod est possibile esse atque esse contingit, ut sit impossibile non est. Nam si esset impossibile, non diceretur posse esse, quod ut non esset ratio impossibilitatis adstringeret. Ergo id quod potest esse non est impossibile esse. Similiter non est necesse esse id quod posse esse dicitur. Hoc autem idcirco evenit, quia id quod possibile praedicamus ad utramque partem facile vertitur. Nam et ut sit fieri potest et ut non sit. At vero necessitas et impossibilitas in alterutra parte constringitur. Nam quod impossibile est esse numquam potest. Porro autem quod necesse est non esse numquam potest. Ergo id quod negamus impossibile esse consentire facimus possibilitati. Id autem quod negamus necessarium rursus eidem naturae vim possibilitatis adinugimus [ut sit hoc modo dicendum] et ut verius loquamur, ita dicendum est: quod possibile est et esse poterit et non esse, rursus quod impossibile est esse non potest, quod necesse est non esse non potest. Ergo si impossibilem enuntiationem negationis adiectione frangamus dicentes non impossibile esse, illi partem possibilitatis ƿ adiungimus in qua esse posse aliquid dicitur, sin vero necessariae propositionis rigorem negatione minuamus dicentes non necesse esse, illud evenit ut ad eam partem necessariam propositionem applicemus, quae in possibilitate est, ut possit non esse. Quare possibilitatem sequitur non esse impossibile, idcirco quia quod possibile est fieri potest. Eandem rursus possibilitatem sequitur propositio quae dicit non necesse esse, idcirco quia quod possibile est poterit et non esse. Aliter idem dicimus: quod possibile est non est verum dicere, quoniam impossibile est, quia fieri potest rursus quod possibile est non est verum dicere, quoniam necesse est esse. Potest enim quod possibile est esse idem non esse. Quare si de possibilitate impossibilitas et necessitas recte dici non potest, eorum negationes possibilitati consentient, quae sunt non impossibile esse et non necessarium esse. Sed meminisse debemus eandem semper in omnibus de contingenti et de possibili esse rationem, de eo scilicet possibili quod cum adhuc non sit poterit tamen esse aut non esse. Aliam rursus consequentiam dicit hoc modo: ILLI VERO QUAE EST POSSIBILE NON ESSE ET CONTINGERE NON ESSE EA QUAE EST NON NECESSARIUM NON ESSE ET NON IMPOSSIBILE NON ESSE. Propter eandem causam has quoque esse consequential dixit. Illi enim quae est possibile non esse et ei quae est contingere non esse illam consentire ait quae dicat non necesse esse non esse et non impossibile esse non esse. Hoc autem ideo quia quod potest non esse potest et esse et rursus quod contingit non esse contingit et esse. At vero quod necesse est non esse illud non potest esse, quod autem impossibile est non esse illud non esse nou poterit. Quare a possibili utraeque discrepant. Nam quia possibilitas posse esse aliquid promittit, contrarium sentit ea quae dicit necesse esse non esse. Rursus quia possibilitas habet in se vim, ut id quod potest esse possit et non esse, dissentit ab ea multumque discrepat quae dicit impossibile esse non esse. Quod si propositio quae praedicat necesse esse non esse et rursus quae dicit impossibile es se non esse a possibilitate dissentiunt, recte nimirum harum negationes possibilitati consentire creduntur. Possibiles autem propositiones voco huiusmodi quae vel in affirmatione vel in negatione possibilitatem aliquam monstrant altera parte non interclusa, ut quae dicit possibile esse aliquid esse ab hac non intercluditur ea per quam dici poterit possibile esse non esse vel si quis dicat possibile aliquid non esse, ab hac rursus non interclusum est, ut esse possit atque ideo affirmationem quae praedicat posse esse possibilem voco nec minus eam quae dicit aliquid posse non esse. Et in istis propositionibus quas Aristoteles ponit, in quibus dicit possibile non esse, non videatur ita dicere tamquam si hoc modo pronuntiet, ut velit intendere aliquid impossibile esse cum dicit possibile non esse. Ita enim hanc propositionem dicit non quo possibilitatem illam auferat sed quo dicat possibile esse aliquid ut non sit. Subaudiendum enim est adiungendumque ad possibile verbum quod est esse, ut cum ƿ ille dicit possibile non esse nos intellegamus possibile esse non esse, id est possibile esse ut non sit. Tertiam consequentiam ponit hanc in qua consentire dicit ILLI QUAE EST NON POSSIBILE ESSE ET NON CONTINGENS ESSE illam quae dicit NECESSARIUM NON ESSE ET IMPOSSIBILE ESSE. Hoc ita plenum est ut expositione non egeat. Quod enim non possibile est hoc fieri non potest, quod fieri non potest necesse est ut non sit, quod autem necesse est ut non sit ut sit impossibile est. Recte igitur dicitur eam propositionem quae dicit aliquid non posse esse et eam quae dicit non contingere esse consequi illas quae esse cum necesse est negant et quae impossibilitatem affirmant [non est contingens scilicet esse et non necessarium esse]. Reliquam consequentiam, in qua eas propositiones quae dicerent NON POSSIBILE ESSE aliquid NON ESSE ET NON CONTINGERE NON ESSE illas quae proponerent NECESSE ESSE ET IMPOSSIBILE NON ESSE, neque ullam habet obscuritatem. Nam quod non est possibile ut non sit hoc impossibile est ut non sit. Id quod enim dicimus impossibile esse idem valet tamquam si dicamus non possibile esse. Quod enim facit negatio in ea interpretatione in qua dicimus non possibile, idem facit privatio in ea in qua dicimus impossibile. Quod autem impossibile est non esse late patet, quia necesse est esse. Ergo et quod non est possibile ut non sit manifestum est quoniam esse necesse est. Idem quoque ƿ et de contingenti dicendum est. Describit autem eas hoc modo, ut non solum mente et ratione capiantur verum etiam subiectae oculis faciliores intellectu sint. Nos autem, ut sit lucidior explanatio, de his duos facimus ordines. Et in primo quidem eas proposuimus quae praecedunt, in secundo vero eas quae sequuntur, ut sit multa facultas vel per se earum rationes non intellegentibus, ad descriptionem tamen respicientibus, quae quam sequatur agnoscere. PRAECEDENTES: SEQUENTES: Possibile esse Non impossibile esse Contingens esse Non necesse esse Possibile non esse Non necessarium non esse Contingens non esse Non impossibile non esse Non possibile esse Necessarium non esse Non contingens esse Impossibile esse Non possibile non esse Necesse esse Non contingens non esse Impossibile non esse  Hac igitur descriptione facta, quid Aristoteles communiter de propositionibus universaliterque tractaverit, nulli sollertius intuenti videtur ambiguum. Caetera vero quae singillatim de eorum consequentiis disputavit, quoniam defetigari lectores nolumus, sextum volumen expediet.  Sextus hic liber longae commentationi terminum ponit, quae quodam magno labore constiterit ac temporis mora. Nam et plurimorum sunt in unum coaceruatae sententiae et duorum ferme annorum spatium continuo commentandi sudore consumpsimus. Neque ego arbitror quibusdam sinistre interpretantibus gloriose factum videri, ut quod dici breviter posset id nos ostentatione doctrinae non ad lectorum scientiam potius quam prolixitate ad fastidium tenderemus. Quibus responsum velim non haec tam mendaciter esse sensuros, si prioris commenti perlegerent brevitatem. Nam neque brevius explicari potuit angustissimorum obscuritas impedita sermonum et quam multa ad plenam libri huius intellegentiam desint agnoscitur. Quid autem utrumque opus legentibus utilitatis exhibeat, hinc facillime mihi videtur posse perpendi, quod cum hanc secundam editioneni in manus quisquam primum sumpserit rerum ipsarum spatiosa varietate confunditur, ut qui in maioribus intendere mentem nequit editionis primae brevitatem simplicitatemque desideret. Quod si quis ad prioris editionis duos libros rector accesserit, sumpsisse sibi ad scientiam quiddam fortasse videbitur sed cum postremo hanc secundam cognoverit editionem, quam multa in prima ignorarit agnoscit. Nec homines a legendo longum opus labore deterreat, cum nos non impedierit ad scribendum. Sed ne ipsum quoque prooemium tendi longius videatur, ad Aristotelis seriem et ad ea quae de consequentia propositionum diligenter exsequitur reuertamur. Ea quae communiter universaliterque de propositionibus omnibus et de earum ad se inuicem consequentiis speculanda fuerant in superiori propositionum ipsarum descriptione disposuit nunc vero quae singillatim singulis accidunt diligentissimo tractatu persequitur. Ait enim ita: ERGO IMPOSSIBILE ET NON IMPOSSIBILE ILLUD QUOD EST CONTINGENS ET POSSIBILE ET NON CONTINGENS ET NON POSSIBILE SEQUITUR QUIDEM CONTRADICTORIE SED CONVERSIM; ILLUD ENIM QUOD EST POSSIBILE ESSE NEGATIO IMPOSSIBILIS, NEGATIONEM VERO AFFIRMATIO; ILLUD ENIM QUOD EST NON POSSIBILE ESSE ILLUD QUOD EST IMPOSSIBILE ESSE; AFFIRMATIO ENIM EST IMPOSSIBILE ESSE, NON IMPOSSIBILE VERO NEGATIO. Consequentia propositionum (ut superior descriptio docet) secundum possibile et necessarium facta est. Quam rem illa quoque secuta est, ut et de contingentibus ƿ et impossibilibus propositionibus consequentiisque diceretur. Nam cum contingens recto modo possibili consentiat, impossibile converso ordine necessarium est, ut paulo post docebimus. Speculatur ergo de possibili contingenti et impossibili, quemadmodum ad se inuicem vel quas habeant consequentias idque constituit hoc modo dicens: impossibile et non impossi bile sequuntur quidem possibile et non possibile contradictorie quidem sed conversim. Hoc autem huiusmodi est: scimus affirmationem privatoriam esse eam quae dicit impossibile esse, huius vero negationem non impossibile esse, rursus affirmationem possibilem eam quae dicit possibile esse, huius negationem quae proponit non possibile esse. Sequitur ergo affirmationem possibilem negatio impossibilitatis. Nam quod possibile est idem est non impossibile. Alioquin si ea quae dicit non impossibile est non sequitur possibilitatem, sequitur eius affirmatio, id est impossibile esse. Erit ergo quod possibile est impossibile, quod fieri non potest. Quod si impossibilitas possibilitatem non sequitur, non impossibile esse sequitur possibilitatem. At vero negationem possibilitatis sequitur affirmatio impossibilitatis. Nam quod non possibile est impossibile est. Eandem enim vim optinet negatio in propositionibus quam etiam privatio. Et de contingenti eodem modo. Nam quod contingens est illud est non impossibile. Nam si contingens et possibile se sequuntur, possibile vero et non impossibile consentiunt, contingens et non impossibile idem designant. Rursus non contingens ƿ et impossibile idem videri poterit perspicienti, quod non contingens quidem et non possibile idem sentiunt. Sed non possibile impossibilitati consentit. Quocirca et non contingens quoque impossibile aliquid esse denuntiat. Fit ergo ut affirmatio impossibilitatis contradictionem possibilitatis sequatur sed non ut affirmatio affirmationem, nec ut negatio negationem sed conversim, id est ut affirmatio negationi, negatio vero affirmationi consentiat. Affirmationem namque quae est possibile es se sequitur negatio impossibilis quae dicit non impossibile esse, negationem vero possibilitatis quae est non possibile esse sequitur impossibilitatis affirmatio quae proponit impossibile esse. Idem quoque et de contingenti dicendum est. Affirmationem namque contingentis sequitur negatio impossibilitatis, negationem vero contingentis sequitur affirmatio impossibilitatis. Omnino enim quicquid de possibilitate proponitur idem de contingentibus iudicatur. Disponantur ergo hoc modo: primum quidem affirmatio impossibilis, contra eam negatio impossibilis, et sub affirmatione impossibili ponantur ex contingentibus et possibilibus, quas ipsa sequitur impossibilitas, sub negatione vero impossibilitatis illae possibilis et contingentis propositiones, quibus ipsa impossibilitatis negatio consentit, hoc modo: ƿ AFFIRMATIO CONTRADICTIO NEGATIO Impossibile esse Non impossibile esse NEGATIO CONTRADICTIO AFFIRMATIO Non possibile esse Possibile esse Non contingens esse Contingens esse  Patet ergo ut contradictiones quidem aliis contradictionibus consentiant. Qua in re illud quoque manifestum est, quod affirmationes negationibus, negationes vero affirmationibus consentiunt. Seusus ergo totus talis est, sermonum vero ratio haec est: IMPOSSIBILE, inquit, ET NON IMPOSSIBILE scilicet quod est contradictio duas contradictiones id est ILLUD QUOD EST CONTINGENS ET POSSIBILE ET NON CONTINGENS ET NON POSSIBILE SEQUITUR QUIDEM CONTRADICTORIE (nam una contradictio impossibilis duas sequitur contradictiones, id est contingens et non contingens, possibile et non possibile) sed quamquam contradictionem sequatur alia contradictio, CONVERSIM tamen sibi consentiunt. Nam QUOD EST POSSIBILE ESSE SEQUITUR NEGATIO IMPOSSIBILIA, ut superior descriptio docet, NEGATIONEM VERO possibilis AFFIRMATIO scilicet impossibilis. Nam quod est non possibile consentit ei quod est impossibile. Est autem affirmatio impossibilis ea quae dicit impossibile esse. Et quamquam inuoluta sit sermonum ratio, tamen si quis secundum superiorem expositionem ad ipsius Aristotelis sermones superiores ƿ redeat et quod illis deest ex nostra expositione compenset, sensus planissimus a ratione non denat. NECESSARIUM VERO QUEMADMODUM, CONSIDERANDUM EST. MANIFESTUM QUONIAM NON EODEM MODO SED CONTRARIAE SEQUUNTUR, CONTRADICTORIAE AUTEM EXTRA. NON ENIM EST NEGATIO EIUS, QUOD EST NECESSE NON ESSE, NON NECESSE ESSE, CONTINGIT ENIM VERAS ESSE IN EODEM UTRASQUE; QUOD ENIM EST NECESSARIUM NON ESSE, NON EST NECESSARIUM ESSE. Impossibilis atque possibilis dudum comparatione didicimus, quod affirmationem possibilem impossibilis negatio sequeretur, rursus negationi possibilis impossibilis affirmatio consentiret. Quaerens ergo nunc, quemadmodum possibilium et necessariarum propositionum fiat consequentia, dicit non eodem modo in his evenire quemadmodum in illis evenit quae ex possibilis et impossibilis comparationibus nascebantur. In illis enim contradictiones oppositae contradictiones rursus oppositas sequebantur, ut affirmationem negatio, negationem affirmatio sequeretur. In his autem hoc est in necessariis et possibilibus non eodem modo est sed contrariae quidem sequuntur, contradictoriae vero et oppositae extra sunt et non sequuntur. Et prius quidem quae sint contrariae, quae contradictoriae disponamus. Propositionis enim quae dicit necesse esse ea quae proponit non necesse esse contradictoria est, ea ƿ vero quae dicit necesse esse non esse contraria: ut si quis dicat solem necesse esse moveri, huic est opposita contradictorie solem non necesse esse moveri, contraria vero solem necesse esse non moveri. Possibilem igitur propositionem sequitur contradictio necessarii, contradictionem vero possibilis non sequitur necessitas (quod eveniret si in his sese oppositae sequerentur) sed potius ea quae est contraria necessitati. Age enim propositioni quae dicit possibile esse videamus quae ex necessariis consentiat. Illa quidem quae dicit necesse esse non ei poterit consentire. Quod enim possibile est esse potest et non esse, quod autem esse necesse est non esse non poterit. Ergo si possibilitatem necessitas non sequitur, sequitur eam necessitatis contradictio. Non sequitur ergo propositionem eam quae dicit possibile esse ea scilicet quae proponit necesse esse: sequitur ergo propositionem possibilem contradictio necessitatis quae proponit non necesse esse. Sed contradictioni possibilis necessitas non consentit. Neque enim dicere possumus, quoniam eam propositionem quae dicit non possibile esse sequatur ea quae proponit necesse esse sed potius contraria necessariae illa quae dicit necesse esse non esse. Nam cum non possibile est, necesse est non esse. Disponantur enim hae scilicet quae se sequuntur et sub his necessaria et quae sit contradictio, quae contrarietas adscribatur. ƿ Possibile Non possibile Non necesse esse Necesse esse non esse CONTRADICTIO CONTRARIETAS Necesse esse  Nulli ergo dubium est quin affirmationem possibilis sequatur necessarii negatio, negationem vero possibilis necessarium non sequatur sed potius contrarietas necessarii. Nam cum possibile esse sequatur contradictio necessitatis, quod est non necesse est, contradictionem possibilis quae dicit non possibile esse non sequitur necessitas ipsa sed potius contraria ea scilicet quae proponit necesse esse non esse. Sensus ergo huiusmodi est, talis vero est ordo sermonum: NECESSARIUM VERO, inquit, QUEMADMODUM id est quas habeat consequentias, CONSIDERANDUM EST. Primo quidem definit dicens: MANIFESTUM EST QUONIAM NON EODEM MODO, quo loco subaudiendum est: quemadmodum in his quae sunt possibiles et impossibiles SED CONTRARIAE SEQUUNTUR, CONTRADICTORIAE VERO EXTRA sunt et non sequuntur. Namque contradictionem possibilis necessarii non contradictio sed (ut supra docuimus) contrarietas sequebatur. Non enim contradictio contradictioni in hac necessarii consequentia consentiebat. Sequebatur namque possibilitatem illud quod est non necessarium, non possibile autem sequebatur ea propositio quae diceret necesse esse non esse, non autem necesse esse. Sed rursus necesse esse non esse et non necesse esse non sunt contradictiones sed non necesse esse quidem negatio necessarii est, illa vero quae dicit necesse esse non esse contraria necessarii. Contra se autem non sunt contradictoriae. Possunt enim in uno eodemque simul inveniri. Quod per hoc ait quod dixit:CONTINGIT ENIM VERAS ESSE IN EODEM UTRASQUE. NAM QUOD EST NECESSARIUM NON ESSE, NON EST NECESSARIUM ESSE ut quoniam necesse est hominem quadrupedem non esse, non necesse est esse hominem quadrupedem. Nam si hoc falsum est, necesse erit hominem esse quadrupedem, cum necesse sit non esse. Quocirca manifestum est, quoniam simul aliquando inveniri possunt non necesse esse et rursus necesse esse non esse propositiones. Quae cum ita sint, contradictiones non sunt. Causam vero reddens cur, cum secundum possibilis comparationem ad contradictiones sit reddita consequentia, non eodem modo in necessariis potuerit evenire, sic dicit: CAUSA AUTEM CUR NON CONSEQUATUR SIMILITER CAETERIS, QUONIAM CONTRARIE IMPOSSIBILE NECESSARIO REDDITUR IDEM VALENS. NAM SI IMPOSSIBILE EST ESSE, NECESSE EST HOC, NON ESSE SED NON ESSE; SI VERO IMPOSSIBILE NON ESSE, HOC NECESSARIUM EST ESSE. QUARE SI ILLA SIMILITER ƿ POSSIBILE ET NON, HAEC E CONTRARIO: NAM IDEM SIGNIFICAT NECESSARIUM ET IMPOSSIBILE SED (QUEMADMODUM DICTUM EST) CONTRARIE. Causa est, inquit, cur consequentia in necessariis ita reddatur, quod necessarium semper impossibili contraria ratione consentit. Nam quod impossibile est esse hoc necesse est non esse, et rursus quod necesse est esse hoc impossibile est non esse. Fit igitur contrarietas quaedam. Nam cum impossibilitas esse habet, necessitas non esse, et cum necessitas esse, impossibilitas non esse. Ergo idem valet impossibilitas et necessitas non eodem modo reddita sed si necessitas secundum esse, impossibilitas secundum non esse, et si impossibilitas secundum esse, secundum non esse necessitas. Quare idcirco evenit ista contrario modo consensio. Nam ubi est impossibile esse, ibi est necesse non esse sed impossibile esse et non possibile esse consentiunt: igitur non possibile esse et necesse non esse consentiunt. Nulli ergo dubium est idcirco necesse esse non esse sequi possibilis negationem, quoniam impossibilitas quae sequitur possibilis negationem consentit ei quae dicit necesse non esse. Hoc autem ideo quia impossibilitas et necessitas idem valent (ut dixi) si contrarie proponantur. Quare quod dicitur hoc modo est: CAUSA AUTEM est, inquit, CUR NON CONSEQUATUR SIMILITER CAETERIS, id est quae secundum possibile et impossibile factae sunt, QUONIAM CONTRARIE IMPOSSIBILE NECESSARIO REDDITUR IDEM valENS, id est contrario ƿ modo reddita et pronuntiata impossibilitas necessitati idem valet. NAM SI IMPOSSIBILE EST ESSE, NECESSE EST HOC, NON ESSE SED necesse NON ESSE hoc est quod impossibile est esse. Nullus ergo dixerit quoniam esse necesse est sed potius quoniam necesse est non esse, tamquam si ita dixisset: nam si impossibile est esse, necesse est hoc non esse sed non putandum est quoniam impossibile est esse hoc est quod necesse est esse. Quod si rursus impossibile est non esse, hoc necesse est esse. Conversim igitur et contrarie impossibilitas necessitati redditur idem valens [id est contrario modo reddita et pronuntiata impossibilitatis necessitati]. Quod si impossibilitas ad possibile simili contradictione et contradictionum conversione consequentiam reddit, idem autem valet impossibilitas et nesessitas contrarie praedicata, nulli dubium est quin recte hic contraria et non opposita fuerit consequentia. An certe ita exponendum est: quoniam in consequentia impossibilis et non impossibilis ad eas quae proponebant possibile et non possibile eam quae est non possibile ea quae dicit aliquid esse impossibile sequebatur, contrarie vero impossibile idem valet quod necessarium, manifestum est quoniam, si similiter se habet, id est eo modo quo dictum est, impossibile ad consequentiam possibilis et non possibilis, impossibile vero ei quod est non possibile consentaneum sit, id quod e contrario idem valet, id est necessarium non esse, id sequi eam propositionem quam etiam impossibilitas ƿ sequebatur. Est autem contrarie idem valens impossibilitati ea quae est necessarium non esse sequiturque impossibilitas eam propositionem quae est non possibile esse: et necessarium non esse igitur sequitur eam quae est non possibile esse, ut sit sensus hic: quoniam impossibile necessario idem potest e contrario, similiter vero sese habet, id est eo modo quo dictum est, impossibilis consequentia ad eas quae sunt possibile et non possibile. AN CERTE IMPOSSIBILE SIC PONI NECESSARII CONTRADICTIONES? NAM QUOD EST NECESSARIUM ESSE, POSSIBILE EST ESSE, NAM SI NON, NEGATIO CONSEQUETUR; NECESSE ENIM AUT DICERE AUT NEGARE. QUARE SI NON POSSIBILE EST ESSE, IMPOSSIBILE EST ESSE: IMPOSSIBILE IGITUR EST ESSE QUOD NECESSE EST ESSE, QUOD EST INCONVENIENS. AT VERO ILLUD QUOD EST POSSIBILE ESSE NON IMPOSSIBILE ESSE SEQUITUR, HOC VERO ILLUD QUOD EST NON NECESSARIUM ESSE. QUARE CONTINGIT QUOD EST NECESSARIUM ESSE NON NECESSARIUM ESSE, QUOD EST INCONVENIENS. AT VERO NEQUE NECESSARIUM ESSE SEQUITUR POSSIBILE ESSE NEQUE NECESSARIUM NON ESSE; ILLI ENIM UTRAQUE CONTINGIT ACCIDERE, HORUM AUTEM UTRUMLIBET VERUM FUERIT, NON ERUNT ILLA VERA. SIMUL ENIM POSSIBILE ESSE ET NON ESSE; SIN VERO NECESSE ESSE VEL NON ESSE, NON ƿ ERIT POSSIBILE UTRUMQUE. RELINQUITUR ERGO NON NECESSARLUM NON ESSE SEQUI POSSIBILE ESSE. HOC ENIM VERUM EST ET DE NECESSE ESSE. HAEC ENIM FIT CONTRADICTIO EIUS QUAE SEQUITUR NON POSSIBILE ESSE; ILLUD ENIM SEQUITUR IMPOSSIBILE ESSE ET NECESSE NON ESSE, CUIUS NEGATIO NON NECESSE NON ESSE. SEQUUNTUR IGITUR ET HAE CONTRADICTIONES SECUNDUM PRAEDICTUM MODUM ET NIHIL IMPOSSIBILE CONTINGIT SIC POSITIS. Superius quidem propositionum facta conversio est ita, ut possibilem propositionem necessarii negatio sequeretur. Atque his ita positis non evenit, ut contradictio contradictionem sequeretur nec ut converso modo sequeretur, quod in illis scilicet eveniebat in quibus possibilium et impossibilium sequentia considerabatur, quoniam contradictio necessarii, quod est scilicet non necessarium esse, sequebatur possibilem propositionem, possibilis vero contradictionem non consecuta est necessitas sed contrarium necessitatis. Hoc permutare volens intendit ita constituere consequentias, ut simili modo contradictio quidem contradictioni consentiat sed conversim. Hoc autem hac ratione disponit. Dicit enim: erravi fortasse quod necessarii et possibilis consequentiam ex possibili inchoavi et non ex necessario, ut eius hoc consensionem metiretur. Posuit enim praecedens ƿ possibile esse eique sicut consentiens non necessarium esse. Et haec quidem superius. Nunc autem convertit et dicit: an fortasse, inquit, errore lapsi ita has consequentias constituimus, ut primo poneremus possibile esse, huic autem adiungeremus velut consequens necessarii negationem quae diceret non necesse esse? Ac potius illud verum est, ut posito prius necessario necessitati possibilitas consentiens subsequatur? Videtur enim omnem necessariam propositionem possibilitas subsequi. Quod si quis neget, illi confitendum est, quoniam negatio possibilis sequitur necessitatem. In omnibus enim aut affirmatio aut negatio est. Ergo si necessariam propositionem non sequitur possibilitas, possibilitatis negatio consequitur. [Ut ita dicatur] ergo recta consequentia ita dicit: quod necesse est esse non possibile est esse. Sed dudum dictum est, quod ei propositioni quae proponeret non possibile esse impossibilitas consentiret. Sed non possibile esse consequitur necessitatem, et impossibilitas igitur consequitur necessitatem. Erit itaque recta propositionum consequentia: si necesse est esse, impossibile est esse. Sed hoc fieri non potest. Si igitur impossibilitas non sequitur necessitatem, sequitur autem propositio quae aliquid non posse esse denuntiat impossibilem propositionem, necessariae propositioni possibilitatis negatio quae est non possibile esse non consentit. Quod si haec necessariae enuntiationi non consentit, consentiet affirmatio. Necessitatem igitur possibilitas consequitur. ƿ Erit ergo recta propositionum consequentia hoc modo: si necesse est esse, possibile est esse. Sed rursus alia nobis ex his impedimenta nascuntur. Nam si quis dicat necessitati propositionem possibilem consentire quoniam possibilitati ea propositio quae dicit non impossibile esse et rursus ea quae enuntiat non necesse esse consentit, quod superior ordo praedocuit, erit ut necessariae propositioni consentiat ea quae dicit non necesse esse. Erit igitur recta consequentia: si necesse est esse, non necesse est esse. Sed hoc rursus est impossibile. Quod si ita est, aliquid in possibilis consequentiis propositionum permutandum est, ut possit ipsa sibi ratio consentire. Aut igitur illud primo inconvenienter dictum est, quod necessarii negatio affirmationem possibilem sequeretur, ut ea quae est non necesse esse sequatur eam quae dicit possibile esse vel certe illud non recte sensimus ad possibilem propositionem necessarium consentire. Quod quia perabsurdum est (nullus enim dixerit necessitati possibilitatem esse contrariam: evenit enim quod necesse est' hoc fieri non posse) rectaque est haec consequentia: si necesse est, possibile est, fit ut potius necessarii negatio propositionem possibilem non sequatur. Sed cum haec dicuntur, illud intellegi placet, quod necessitatem possibilitas sequatur, ut id quod necesse est, hoc dicatur esse possibile, illud autem quod per se possibile est non modis omnibus sit necesse. Nam si necesse est, fieri non potest ut non sit, quod vero possibile est, et non esse potest. Igitur quod possibile ƿ est non est necesse. Dico autem quia neque ea propositio sequitur possibilitatem, quae necessitati omnino contraria est. Est namque necessariae propositioni contraria ea quae dicit necesse est non esse. Hanc possibilitati consentire nullus impellet. Nam quod necesse est non esse, illud non potest esse, quod autem possibile est, et esse et non esse potest. Necessitas ergo propositionis quae secundum esse praedicatur idcirco non sequitur possibilitatem, quoniam possibilitas quidem et non esse potest, necessitas vero quae secundum esse est non esse non potest. Rursus necessitas quae secundum non esse praedicatur a possibilitate differt eamque non sequitur, quod necessitas ea quae secundum non esse dicitur non potest esse, possibile vero et esse et non esse potest. Quid igitur ut neque opposita negatio necessarii possibilitatem sequatur, quae non necesse esse proponit, neque ipsa necessitas affirmandi quae dicit necesse esse neque huic contraria quae dicit necesse esse non esse? Sed in his quatuor videbuntur. Est enim necessaria affirmatio quae dicit necesse esse, huic opposita est ea quae praedicatur non necesse esse, rursus contraria necessitati affirmatio est quae dicit necesse est non esse, huic opponitur ea quae proponit non necesse est non esse, quod subiecta docet subscriptio: Necesse est esse Non necesse est esse Necesse est non esse Non necesse est non esse  Si igitur neque ea quae dicit necesse est esse neque huic opposita quae proponit non necesse est esse nec necessitati contraria, cuius sententia est quoniam ƿ necesse est non esse, possibilitati consentit, restat ut ei consentiat quarta quae dicit non necesse est non esse, quae scilicet quarta aliquatenus etiam ipsi necessitati consentit, necessitas vero possibilitati minime. Omne enim quod necesse est esse et possibile est esse et ut non sit non est necesse. Idcirco autem haec propositio quae dicit non necesse est non esse necessitati consentit, quia necessitati quidem contraria est ea quae dicit necesse est non esse, haec vero opposita est huic propositioni quae dicit necesse est non esse, ea scilicet quae proponit non necesse est non esse: quare consentiet ei propositio quae contraria est sibimet oppositae affirmationi. Quod si quis attentius inspicit et ad supra scriptum omnino reuertitur, facile cognoscit. Si igitur possibile est (ut dictum est) sequitur ea propositio quae dicit non necesse est non esse, negationem possibilis sequitur huic opposita quae dicit necesse est non esse eritque huiusmodi consequentia: si possibile est, non necesse est non esse, rursus si non possibile est, necesse est non esse. Reuersa est igitur illa consequentia quae contradictorie quidem fiebat sed conversim, sicut supra de possibilibus dictum est. Hic namque affirmationem possibilem negatio sequitur quae necessarium quidem destruit sed id quod ad non esse ponitur, ea scilicet quae dicit non necesse est non esse, rursus negationem possibilis affirmatio sequitur necessaria quae secundum non esse ponitur. Est igitur hic quoque eadem conversio, ut contradictio quidem contradictionem sequatur sed conversim, ut affirmatio negationi, negatio vero affirmationi conveniat. Melius vero hoc si sub ƿ oculos caderet liquere credidimus atque ideo apertissime sententiam rei subiectae dispositionis nos ordo commoneat. Affirmatio possibilis Negatio possibilis oppositae secundum esse: secundum esse: Possibile esse Non possibile esse Negatio necessaria Affirmatio necessaria secundum non esse: secundum non esse: Non necesse est non esse Necesse est non esse  Omnis quidem sententia est talis, ordo autem sermonum huiusmodi est: postquam dixit de possibilium et impossibilium consequentia, quod contradictiones quidem contradictionibus convenirent sed conversim, id est quod affirmatio negationi, negatio vero consentiret affirmationi, haec eadem, inquit, consequentia quemadmodum in necessariis evenit, videndum est. Speculatus igitur et de necessariis idem non repperit. Nam cum dixisset necessarii negationem consentire possibilitati, affirmatio necessaria negationi possibilitatis non consensit. Eiusdem rei reddens causas illud arguit quod impossibilitas necessitati idem valeret contrarie reddita. Quam rem emendare volens ita dixit: AN CERTE, inquit, IMPOSSIBILE EST SIC PONI NECESSARII CONTRADICTIONES? Ut negationem scilicet necessarii possibilitati consentire diceremus. Addit autem dubitationem quandam, quae ita sese habet. NAM QUOD EST, inquit, NECESSARIUM ESSE, illud sine dubio POSSIBILE EST ESSE. NAM SI NON, id est si quod necessarium est possibile non est, NEGATIO possibilitatis CONSEQUITUR. NECESSE EST ENIM in omnibus rebus AUT DICERE id est affirmare AUT CERTE NEGARE. In omnibus namque rebus aut affirmatio vera est aut negatio. QUARE SI NON POSSIBILE EST ESSE, id est si hoc est non possibile esse [quod impossibile est, fiet id] quod necessarium est esse, sequitur autem propositionem quae dicit non possibile est esse illa quae proponit IMPOSSIBILE EST ESSE, fit aliquid impossibile ut dicatur: IMPOSSIBILE IGITUR EST ESSE ID QUOD NECESSE EST ESSE. Sed hoc inconveniens est. Ergo hic docuit, quod necessitatem possibilitas sequeretur. Nunc autem aliud addit: quoniam supra dixit possibili propositioni necessariae affirmationis negationem consentire, nunc de eadem re dubitationem dicens: AT VERO ILLUD QUOD EST POSSIBILE ESSE NON IMPOSSIBILE ESSE SEQUITUR. Nam quod possibile est, hoc non est impossibile sed quod non est impossibile esse non necesse est esse. Ergo si non impossibile esse sequitur possibilitatem, non impossibilitatem autem sequitur id quod dicitur non necessarium esse sequiturque possibilem propositionem id quod dicimus non necessarium ƿ esse, nulli dubium est quin, si necessitatem possibilitas sequitur, sequatur affirmationem necessariam negatio necessariae. QUARE CONTINGIT QUOD EST NECESSARIUM ESSE id ipsum NON NECESSARIUM ESSE. QUOD EST INCONVENIENS. Constat ergo quoniam affirmationem possibilem non sequitur opposita negatio necessariae affirmationi, idcirco quod illud removendum est: aut, quod supra diximus, ne sequatur possibilem affirmationem negatio necessariae, aut ne necessitatem possibilitas sequatur. Quod quia fieri nullo modo potest, illud est removendum, ne possibilitatem necessitati opposita negatio subsequatur. Igitur ea quae dicit non necesse est esse non sequitur possibilitatem. Et quia haec omnia in medio tacuerat, supra dictis addit: AT VERO NEQUE NECESSARIUM ESSE SEQUITUR POSSIBILE ESSE, hoc scilicet sententiae includens possibilitati non consentire necessarium, nec hoc solum sed NEQUE illud quod dicimus NECESSARIUM NON ESSE. Hoc ut tractatum sit ipse planius monstrat. ILLI ENIM id est possibili UTRAQUE CONTINGIT ACCIDERE et esse scilicet et non esse, HORUM AUTEM, id est necessarii secundum esse et necessarii secundum non esse, UTRUMLIBET VERUM FUERIT, NON ERUNT ILLA VERA. Hoc ipse exponit. De possibili enim utroque ita dicit: SIMUL ENIM POSSIBILE EST ET ESSE ET NON ESSE (hoc est ergo quod ait: ILLI ENIM UTRAQUE CONTINGIT ACCIDERE); SIN VERO, INQUIT, NECESSE EST ESSE ƿ VEL NON ESSE, id est si non potest non esse et non poterit esse, NON ERIT POSSIBILE UTRUMQUE, ut si esse necesse est, non poterit non esse vel si non esse necesse est, non poterit esse. Tres igitur propositiones non necesse esse, necesse esse, necesse esse non esse possibilitatem non sequuntur. RELINQUITUR ERGO id est ut quarta propositio, quae opponitur necessario secundum non esse affirmatur, possibilitatem sequatur, id est NON NECESSARIUM NON ESSE SEQUI POSSIBILE ESSE. Sed quia possibile consentit necessario, haec quoque necessario consentit. Namque hoc est quod dixit: HOC ENIM VERUM EST ET DE NECESSE ESSE. Nam quod necesse est, non necesse est ut non sit. Haec igitur propositio quae dicit non necesse est non esse contradictio est eius affirmationis quae sequitur negationem possibilitatis eam scilicet quae dicit non possibile esse. Nam cum affirmationem eam quae est scilicet possibile esse sequatur necessarii secundum non esse negatio ea quae proponit non necesse est non esse, negationem possibilis eam scilicet quae proponit non possibile est esse sequitur affirmatio necessaria secundum non esse quae dicit necesse est non esse, quam eandem quae proponit non possibile esse, quae est scilicet negatio possibilitatis, impossibilis affirmatio sequitur quae proponit impossibile esse. Hoc est ergo quod ait: HAEC ENIM FIT CONTRADICTIO EIUS QUAE SEQUITUR ID QUOD EST NON POSSIBILE ESSE. Nam cum possibilem affirmationem sequatur necessariae secundum ƿ non esse negatio quae dicit non necesse est non esse, haec necessaria secundum non esse negatio contradictio est eius quae sequitur negationem possibilitatis. ILLUD ENIM, id est negationem possibilitatis, SEQUITUR ID QUOD EST IMPOSSIBILE. Nam cum negatio possibilitatis sit quae dicit non possibile esse, hanc sequitur ea quae dicit impossibile est esse, cui consentit ea quae dicit necesse esse non esse. Sequitur igitur possibilis propositionis negationem ea quae dicit necesse esse non esse, cuius est contradictio ea quae dicit non necesse esse non esse. Fit ergo hic quo que ut contradictio contradictionem sequatur sed conversim. Quod ait per hoc cum dixit: SEQUUNTUR IGITUR ET HAE CONTRADICTIONES SECUNDUM PRAEDICTUM MODUM eum scilicet, ut affirmatio negationem, negatio vero sequatur affirmationem, et nihil quidem erit vel inconveniens vel impossibile ita positis consequentiis, ut affirmationem quidem possibilem negatio necessarii secundum non esse sequatur, negationi vero possibilis affirmatio necessaria secundum non esse consentiat. Quibus explicitis alias rursus adicit dubitationes. Sopra namque consequentias ita disposuit, ut praecedens necessarium possibilitas sequeretur, nunc de eodem ipso ambigit. Sive enim quis ponat consentire necessario possibile, sive quis neget, utrumque videtur incongrnum, quoniam si quis neget possibilitatem ƿ necessitati congruere, is dicit quoniam possibilitatis negatio necessariae propositioni conveniet. Si quis enim abnuat propositioni quae dicit aliquid necesse esse consentire eam quae proponit possibile esse, is illud abnuere non potest, quia negatio possibilitatis necessitati consentiat, eritque integra consequentia: si necesse est esse, non possibile est esse, quandoquidem illa falsa est consequentia quae dicit: si necesse est esse, possibile est esse. Quod si hoc fieri non potest, ut possibilitatis negatio necessariae consentiat affirmationi, illud verum est affirmationem possibilem necessariae convenire. Sed in hoc quoque maior inerit difficultas. Omne namque quod possibile est esse, possibile est et non esse. Sed si possibilitas necessitatem sequitur, erit id quod necesse est ut possit esse et possit non esse secundum naturam scilicet possibilitatis, quae ipsi convenit necessitati. Sed hoc impossibile est: non igitur possibilitas sequitur necessitatem. Quod si possibilitas necessitatem non sequitur, negatio possibilitatis sequitur, ea scilicet quae est non possibile esse, evenientque ea rursus incommoda, quae dudum cum eum locum tractaremus expressimus. Quod si quis possibilitatis non velit esse negationem eam quae dicit non possibile esse sed potius eam quae dicit possibile esse non esse, quamquam ille non recto ordine affirmationem negationi accommodet dictumque supra sit, quotiens cum modo propositiones dicuntur ad modos ipsos potius negationem poni oportere quam ad verba, dandae tamen manus sunt, ut cum eo quoque concesso, quod ad defensionem ƿ utile aliquibus videri possit, argumentationis falsam sententiam fregerimus, penitus atque altius sit veritas constituta. Sit ergo haec negatio possibilitatis quam ipsi volunt, id est ea quae dicit possibile esse non esse sed haec quoque necessitati non convenit. Si quis enim dicat quoniam possibile esse necessarium non sequitur, sequitur mox possibilis contradictio necessitatem. Quod si quis contradictionem possibilis ponat eam quae dicit possibile esse non esse eaque necessitati consentire putatur, erit secundum eum recta consequentia: si necesse est esse, possibile est non esse sed hoc fieri non potest. Quod enim necesse est esse non potest non esse. Si igitur possibilitas non sequitur necessitatem (erit enim quod necesse est contingens, possibile namque et contingens idem valet), negationes possibilitatis, sive ea quae dicit non possibile esse, sive ea cuius sententia est possibile esse non esse, necessitati convenient. Sed utrumque impossibile est. Quod si haec non sequuntur, sequitur ea quae est earum affirmatio, id est possibilitas. Sed hoc quoque fieri non potest, ut saepius supra monstravi. Haec ergo huiusmodi quaestio in sequenti ordine ab ipso resolvitur. Nunc quoniam quaestionis supra dictae talis sensus est, verba ipsa sermonumque ordo videatur. Ait namque ita: DUBITABIT AUTEM, inquit, ALIQUIS, SI ILLUD QUOD EST NECESSARIUM ESSE POSSIBILE ESSE SEQUITUR, ƿ id est si necessitati possibilitas consentit. NAM SI NON SEQUITUR, id est si neget aliquis ut possibilitas necessitatem sequatur, CONTRADICTIO CONSEQUITUR, possibilitatis scilicet contradictio. Nam quod possibilitas non sequitur, contradictio possibilitatis sequitur, ea scilicet quae dicit non possibile esse. Et praetermisit quod ex his esset impossibile. Hoc autem est ut, si necessitatem possibilitas non sequatur et contradictio possibilitatis consentiat, sit recta consequentia: si necessarium est esse, non possibile est esse, quod est inconveniens. ET SI QUIS NON HANC DICAT ESSE CONTRADICTIONEM, id est si quis neget possibilitatis contradictionem esse quae dicit non possibile esse, illud certe ei NECESSE EST DICERE quod possibilitatis contradictio ea sit quae dicit POSSIBILE esse NON ESSE. SED UTRAEQUE FALSAE SUNT DE NECESSE ESSE. Nam quod necesse est, fieri non potest ut non possibile sit, et rursus quod necesse est, fieri non potest ut possibile sit non esse. RURSUS IDEM VIDETUR ESSE POSSIBILE INCIDI ET NON INCIDI. Possibilitas enim affirmationi negationique communis est. Namque ET ESSE ET NON ESSE potest quod possibile esse dicitur. HOC AUTEM FALSUM est, id est de necessario praedicari. Necessarium namque si est, non esse non poterit; si non est, nulla ratione contingit. Quod si quis dicat quoniam possibilitas necessitatem sequitur, eadem possibilitas consentit contingenti et ERIT NECESSE ESSE CONTINGERE NON ESSE, id est erit contingens id quod necesse ƿ esse praedicatur. Nam si quod possibile est potest non esse, quod autem potest non esse contingit ut non sit, non dubium est quin, si necessitatem possibilitas sequitur, sequatur eam quoque et contingentia. Sed, contingens possumus dicere in negatione, ut dicatur contingit non esse: est igitur quod necesse est esse contingens non esse. HOC AUTEM FALSUM EST. Atque hic quidem ordo sermonum est, ut in aliis fere omnibus perplexus atque constrictus: alias enim similitudo enuntiationum, alias id quod deest implicitam reddit obscuramque sententiam. Quod si quis Aristotelis verbis seriem nostrae expositionis adnectat et quod illic propter similitudinem confusum est per expositionis nostrae distinctionem ac separationem disgreget, quod vero in Aristotelis sermonibus minus est hinc compenset, sententiae ratio totius elucebit.Nunc ergo quoniam proposuit quaestionem, eam continenter exsequitur his verbis: MANIFESTUM AUTEM QUONIAM NON OMNE POSSIBILE VEL ESSE VEL AMBULARE ET OPPOSITA valET SED EST IN QUIBUS NON SIT VERUM, ET PRIMUM QUIDEM IN HIS QUAE NON SECUNDUM RATIONEM POSSUNT, UT IGNIS CALFACTIBILIS ET HABET viM IRRATIONABILEM. ERGO SECUNDUM RATIONEM POTE, STATES IPSAE EAEDEM PLURIMORUM ETIAM CONTRARIORUM. IRRATIONABILES VERO NON OMNES SED QUEMADMODUM DICTUM EST, IGNEM NON EST POSSIBILE ƿ CALEFACERE ET NON, NEC QUAECUMQUE ALIA SEMPER AGUNT. ALIQUA VERO POSSUNT ET SECUNDUM IRRATIONABILES POTESTATES SIMUL QUAEDAM OPPOSITA. SED HOC QUIDEM IDCIRCO DICTUM EST QUONIAM NON OMNIS POTESTAS OPPOSITORUM EST NEC QUAECUMQUE SECUNDUM EANDEM SPECIEM DICUNTUR. Cum de possibilis et necessarii consequentia dubitasset cumque si possibilitas necessitati consentiret, quod erat incommodum, vel si possibilitas rursus necessitatem sequeretur necessitas ipsa cui possibilitas consentiret in se et esse et non esse susciperet, nunc incongruentem ambiguitatem rationabili argumentatione dissolvit dicens. Non vere illud metui, ne possibilitas necessitatem sequens ipsam naturam necessitatis atque rigorem frangeret, ut id quod necesse esset in contingentiam permPombaur neque enim, inquit, omne quod possibile est esse et possibile est non esse. Sunt enim plura quae unam tantum vim continent et ad negationem nullo modo sint apta, ut in his possibilitatibus quas irrationabilis actus efficit. Nam cum sit possibile ignem calefacere, non est possibile ut non calefaciat. Quare haec potestas non potest opposita. Si qua enim potestas opposita potest, illa et esse potest et non esse et facere et non facere, quae vero non potest opposita, unam ƿ rem tantum potest, quae affirmationem tantum dat, negationem vero repudiet. Si quis ergo ponat possibilitatem necessitati consentire, non idcirco iam necesse est ipsam necessitatem in contingentiam verti, cui contingenti scilicet possibilitas consentit. Non enim, inquit, omne possibile utrumque potest, id est et posse esse et posse non esse, atque ideo non omne possibile contingentiae consentit. Docet autem hoc his modis: IN HIS, inquit, QUAE NON SECUNDUM RATIONEM POSSUNT, possibilitas quae esse dicitur non valet opposita, ut ignem calefacere irrationale est. Nulla onim ratio est cur ignis calefaciat: omnium namque quae naturaliter fiunt nulla ratio est. Ergo haec quorum potestas irrationabilis est non possum opposita, ut ignis non potest calefacere et non calefacere. Si enim utrumque possint, opposita possum. Calefacere enim et non cale. Facere opposita sunt. Cum ergo irrationabiles potestates et opposita agendi non habeant facultatem, illa quae secundum rationem fiunt ad oppositorum aecum actuary poterunt retineri, ut quicquid ex voluntate et ratione conceptum est ad utrumque valeat, medicinam mihi exercere et possibile est et possibile non est vel rursus ambulare. Quod enim quisquis animi ratione vel appetentia uult, hoc ex ratione venire dicitur. Et in his omnibus illa potestas est quae ad utrumque valeat, id est et ad affirmationem et ad negationem, ut sit scilicet et non sit. In his autem quae sunt ƿ irrationabilia, licet in solis evenire possit, ut ea potestas quae dicitur non etiam possit opposita, tamen non omnis irrationabilis potestas opposita non potest, ut aqua et friget et humida est: ergo et frigescere potest facile et humectari sed eadem permutata in calidam potest frigescendi non habere vim, cum non possit humectandi amittere potestaten, dum aqua sit. Quocirca non omnis potestas opposita valet sed valet quidem opposita potestas ea quae secundum rationabiles motus valuit, illa vero potestas quae opposita non valet in solis irrationabilibus invenitur, licet non in omnibus. Sunt enim irrationabiles potestates quae utrumque possint, ut id quod dictum est de aquae frigore. Et tota quidem sententiae vis talis est, nunc quis sermonum ordo sit explicetur. MANIFESTUM, inquit, est QUONIAM NON OMNE POSSIBILE VEL ESSE VEL AMBULARE ET OPPOSITA valET. Quod ita dictum esse manifestum est, non ut putaremus quoniam omne quod ambulare potest vel quod esse potest non possit opposita, id est non possit non esse: hoc enim videtur textus ostendere sed nemo ita intellegat potiusque sic dictum videatur: manifestum est quoniam non omne possibile, ut possibile frequenter solemus usurpare, cum dicimus possibile esse ambulare, opposita valet. Neque enim quod omnis potestas affirmationi negationique conveniat sed sunt quaedam quae unum tantum possint, ut supra iam diximus. Atque hoc apertius intellegitur si ita dicamus: manifestum est autem quoniam non ƿ omne possibile et opposita valet, quoniam scilicet possibile frequenter et de esse et de ambulare praedicamus. Hoc ita cogitans facilius quis agnoscit, quid ipsius textus verba denuntient, cum etiam adminiculari quis debeat obscuris sensibus patientia atque consensu, quod ad sententiam potius dicentis exspectet, etsi se sermonum ratio ita non habeat. Hoc ergo ita constituto manifestum esse scilicet non omnes potestates opposita valere sed esse quasdam IN QUIBUS NON SIT VERUM dicere quoniam opposita valent, [et] datur exemplum: in his quidem primum quae irrationabiliter possunt, id est non secundum aliquam rationem, quarum scilicet potestatum reddi ratio non potest, quod ipsarum natura sit, ut quoniam ignis calfactibilis est, idcirco de eo ratio reddi non potest: hoc namque illi naturaliter adest. Et haec quidem ignis potestas non valet opposita, scilicet sit irrationalis, quae vero rationabiles sunt et secundum rationabilem potestatem EAEDEM PLURIMORUM ETIAM CONTRARIORUM SUNT. Nam quibus ratio dominatur, ad utraque opposita natura ipsorum apta est, ut eaedem potestates sint plurimorum quae sunt contraria, ut si est mihi possibile ambulare, quoniam hoc ex ratione et ex voluntate fit, sit possibile non ambulare et est haec potestas non unius sed plurimorum eorumque contrariorum. Licet enim affirmatio et negatio sit quodammodo ambulare et non ƿ ambulare, tamen nunc ab Aristotele in contrarii vice disponitur. Et hoc quidem in omnibus rationabilibus potestatibus planum est eas plurimorum esse contrariorum et opposita valere, quae vero secundum rationem non sunt, licet sint quaedam quae opposita valeant, non tamen omnia. Nam cum aqua frigendi habeat potestatem, quod est irrationabile, est ei rursus alia potestas calefaciendi, cum ipsa sit calefacta sed non in omnibus potestatibus irrationabilibus hoc inveniri potest. Ignis enim (ut dictum est) unam calefaciendi tantum videtur habere potestatem. Hoc est enim quod ait: IRRATIONABILES VERO NON OMNES, id est opposita valent sed QUEMADMODUM DICTUM EST, IGNEM NON EST POSSIBILE CALEFACERE ET NON, daturque in omnibus regula quae non sint possibilia contrariorum, ea scilicet quae semper unam rem actu continent, ut ignis semper calet, sol semper movetur et caetera huiusmodi, quod per hoc ait quod dixit: NEC QUAECUMQUE ALIA SEMPER AGUNT. Aliqua vero possunt quaedam opposita etiam secundum irrationabiles potestates, ut dictum est de aqua. Sed hoc idcirco dictum esse testatur, ut cognosceremus nihil evenire contrariorum, si quis diceret possibilitatem necessario consentire. Cum enim non omnis possibilitas contraria valeret, ea scilicet necessitati consentit, quae contraria non valet sed unam rem semper agit. Hoc est enim quod ait: SED HOC QUIDEM IDCIRCO DICTUM EST, QUONIAM NON OMNIS POTESTAS OPPOSITORUM EST, NEC QUAECUMQUE SECUNDUM EANDEM SPECIEM DICUNTUR. Quod ait: NEC QUAECUMQUE SECUNDUM EANDEM SPECIEM DICUNTUR tale est: non modo, inquit, omne quod dicitur possibile contrariorum esse potest sed etiam quae sub eadem specie sunt quaedam contraria non possunt, ut ea quae sunt irrationabilium. Nam cum omnium irrationabilium in eo quod irrationabilia sunt una sit species, tamen ne in his quidem inveniri potest, ut in omnibus eadem sit contrariorum potestas, ut de igne quod supra iam dictum est. Nam cum eius irrationabilis sit potestas, non tamen talis est ut ad contraria transferatur. Recte igitur dictum est, quoniam nec quae sub eadem specie sunt poterunt omnia contrariorum esse potentia. Nam cum ignis potestas cum aliis omnibus potestatibus irrationabilibus sub eadem sit specie, quod irrationabilis est potestas, tamen non valet opposita. Atque hoc quidem quod attemptare possit totam quaestionem, non tamen validissime dissoluere praedixit: quo vero maxime dirigat dubitationem ambiguitatemque constituat, ipse continuata oratione adicit dicens: QUAEDAM VERO POTESTATES AEQUIVOCAE SUNT. POSSIBILE ENIM NON SIMPLICITER DICITUR SED HOC QUIDEM QUONIAM VERUM EST UT IN ACTU, UT POSSIBILE EST AMBULARE QUONIAM AMBULAT, ET OMNINO POSSIBILE EST ESSE QUONIAM IAM EST ACTU QUOD DICITUR POSSIBILE, ILLUD VERO QUOD FORSITAN AGET, UT POSSIBILE EST AMBULARE QUONIAM AMBULABIT. ET HAEC QUIDEM IN MOBILIBUS SOLIS EST POTESTAS, ILLA VERO ET IN IMMOBILIBUS. IN ƿ UTRISQUE VERO VERUM EST DICERE NON IMPOSSIBILE ESSE AMBULARE VEL ESSE, ET QUOD AMBULAT IAM ET AGIT ET AMBULABILE. SIC IGITUR POSSIBILE NON EST VERUM DE NECESSARIO SIMPLICITER DICERE, ALTERUM AUTEM VERUM EST. QUARE QUONIAM PARTEM UNIVERSALE SEQUITUR, ILLUD QUOD EX NECESSITATE EST SEQUITUR POSSE ESSE SED NON OMNINO. Quid haec sententia contineret, quam nunc Aristoteles proposuit, quinto quidem libro diligenter expressimus et nunc eam breviter exsequimur. Expositionis enim causa doetrinaeque hunc nobis secundum expositionis sumpsimus laborem, non augendi prolixitate fastidii. Talis ergo est tota sententia: possibile quod frequenter in rebus dicimus non simpliciter dicitur atque ideo quoniam possibile a potestate traductum est, ipsa quoque potestas aequivoca est. Hoc hinc manifestum est, quod quaedam possibilitates ad hoc dicuntur non quoniam aguntur sed quoniam ut agantur nihil impedit, ut si de aliquo sano corpore omnibusque aliis quae impedire poterant remotis sedente dicatur possibile esse eum ambulare, non quoniam ambularet sed quoniam ut ambularet nihil omnino prohibet. Quaedam vero potestates ita dicuntur quoniam iam actu sunt atque aguntur, ut si quis de ambulante homine dicat possibile eum esse ambulare. Atque ideo illa possibilitas quae non secundum actum aliquem dicitur sed secundum id quod posset agere dicitur, eo quod agere non prohibetur, a potestate possibilitas ƿ nominatur. Haec vero quae iam agit atque in actu est, actus ipse, possibilitas appellatur. Duae ergo significationes sunt possibilitatis: una quae eam possibilitatem designat quae est potestate, quae scilicet actu non sit, altera quae eam possibilitatem significet quae iam actu sit. Haec autem possibilitas quae iam actu est aut ex potestate ad actum transit aut semper in actu naturaliter fuit, ut cum homo ex eo quod sedet ambulat, potest ambulare atque ideo ex potestate in actum vertit, sol vero cum movetur, numquam ex potestate in actum vertit (neque enim aliquando hunc motum non egit) neque ignis ut nunc caleret, aliquando non caluit. Ergo ea rursus possibilitas quae secundum actum aliquem dicitur duas intra se species continet: unam quae talem actum possibilitatis designet, quem non esse non liceat, et haec dicitur necessaria et numquam ex potestate in actum vertit sed in actu naturaliter mansit; alterum vero quod liceat et non esse, quod scilicet ex potestate in actum migravit, et hoc non necessarium, cum sit actu. Et haec talis potestas, quae ex potestate in actum vertit, in solis mobilibus est, hoc est quae moveri possunt, haec autem sunt corporalia. Incorporalia enim non moveri quibus rationibus adstruatur paulo post dicemus. Illae vero quae semper in actu propria naturae qualitate manserunt, et in mobilibus inveniuntur, ut igni calor qui semper actu et numquam fuerit potestate, ƿ et in his quae sunt immobilia, haec autem sunt incorporalia et divina. Quare potestas ea quae ex potestate in actum migravit solorum est corruptibilium et corporalium, ea vero quae semper actu fuit divinis corporalibusque communis est. Ut igitur tota ratio breviter accingatur, ita dicendum est: possibilitas aequivoca est et multa significans. Est enim una possibilitas quae ipsa quidem non sit in actu, esse tamen possit atque ideo de ea possibilitas praedicetur, est autem alia quae iam est actu. Haec autem potestas quae iam actu est non est aequivoca sed genus. Habet enim sub se species eam potestatem quae actu quidem est sed ex potestate migraverit, aliam vero quae actu est sed ex potestate non migravit. Et illa quidem quae ex potestate non migraverit, ipsa dicitur necessaria, quae numquam relinquet subiectum, illa vero quae ex potestate ad actum transiit sine ulla dubitatione dicitur non necessaria, idcirco quod poterit relinquere aliquando subiectum. Sed de his utrisque, scilicet quae vel in potestate vel in actu possibilitates dicuntur, communis poterit esse praedicatio, si dicamus utrasque esse non impossibiles. Nam et qui potest ambulare, cum non ambulet, et qui iam ambulat, verum est de his dicere quoniam non est impossibile eos id agere quod possunt agere vel agunt. Cum vero sub significatione possibilitatis duo sint: una possibilitas quae actu non est, alia vero quae actu est, illa possibilitas quae secundum potestatem dicitur necessario non accommodatur neque aliquando necessitati poterit consentire. Restat igitur, ut sub ea possibilitate necessitas ponatur quae actu est. Sed ea ƿ quoque habet unam speciem per quam ex potestate in actum migrat, quae est non necessaria: quare ne in hac quidenu potest poni necessitas. Restat igitur ut, quoniam id quod necesse est esse nullus negat esse possibile, sub possibili est autem et ea quae potestate esse dicitur sed necessitas non ponitur neque sub ea potestate quae actu est et poterit subiectum relinquere, ponatur sub eo actu qui subiectum relinquere non potest, ut sit necessitas possibilitas quae sit actu et subiectum numquam relinquat, eo quod ad actum ex potestate non venerit. Species igitur quaedam erit necessitas possibilitatis, siquidem illic ponitur, ubi est ea possibilitas quae actu semper est. Quod quoniam speciem sequitur genus et ubi est species genus deesse non potest, sequitur speciem suam, id est necessitatem, genus proprium, id est possibilitas sed non omne. Ea vero possibilitas necessitatem non sequitur, quae potestate tantum est, non etiam actu, neque ea quae cum sit actu relinquere subiectum potest sed ea tantum quae cum actu sit numquam poterit a subiecto discedere. Sequitur ergo possibilitas necessitatem nihilque evenit impossibile sed ea, ut dictum est, quae in actu sit et numquam in subiecto natura esse desistat. Totus quidem sensus huiusmodi est, ratio vero verborum ita constabit: QUAEDAM VERO, inquit, POTESTATES AEQUIVOCAE SUNT. Hoc idcirco dictum est, quoniam non omnis potestas aequivoca est. Est enim potestas quae ut genus sit, ea scilicet quae secundum actum praedicatur. Quemadmodum autem quaedam potestates aequivocae sint exsequitur dicens: POSSIBILE ENIM NON SIMPLICITER ƿ DICITUR, ET HOC PARTITUR: SED HOC QUIDEM QUONIAM VERUM EST UT IN ACTU, UT POSSIBILE EST AMBULARE, QUONIAM AMBULAT, ET OMNINO POSSIBILE EST ESSE, QUONIAM IAM EST ACTU QUOD DICITUR POSSIBILE. Hoc planius nihil poterit demonstrari quin illud possibile dicat, quod iam agitur. Quod si quis possibile esse neget, hoc agi et fieri atque esse dicit quod impossibile est sed hoc omnem modum irrationabilitatis excedit. Aliam vero partem significationis possibilitatis hanc dicit: ILLUD VERO QUOD FORSITAN AGET, et dat huius exemplum, UT POSSIBILE EST AMBULARE, QUONIAM AMBULABIT. Non ergo quod iam agit sed QUOD FORSITAN AGET, id est quod ut agat fortasse nihil prohibet. ET HAEC QUIDEM, inquit, IN MOBILIBUS SOLIS EST POTESTAS, haec scilicet possibilitas quae potestate dicitur non secundum actum. Mobilia vero, ut dictum est, sola corpora dicit. ILLA VERO, id est quae actu sunt, ET IN IMMOBILIBUS, id est divinis. Atque ideo addidit haec cum dicit et IN IMMOBILIBUS, ut non suspicemur in solis esse divinis actus possibilitatem sed etiam in mortalibus atque corporeis. IN UTRISQUE VERO VERUM EST DICERE NON IMPOSSIBILE ESSE AMBULARE VEL ESSE, ET QUOD AMBULAT IAM ET QUOD AGIT ET AMBULABILE. In utrisque, inquit, significationibus una praedicatio poterit convenire, ut dicamus non esse impossibile ƿ vel ambulare quod iam ambulat vel ambulare quod potest ambulare et non ambulat, quod per hoc ait quod dixit AMBULABILE. Ambulabile enim est quod non quidem ambulet, possit tamen ambulare. His addit: SIC IGITUR POSSIBILE NON EST VERUM DE NECESSARIO SIMPLICITER DICERE, id est sic possibile, quemadmodum aequivoce possibilitas praedicatur, non est verum de necessario simpliciter et universaliter atque omnino praedicare, hoc est non omne possibile necessario consentit. ALTERUM AUTEM id est possibile VERUM EST, hoc est de necessario praedicare, illud scilicet quod secundum actum dicitur immutabilem. QUARE QUONIAM PARTEM suam, id est speciem, id quod est UNIVERSALE, id est genus, SEQUITUR, ILLUD QUOD EX NECESSITATE EST, quod scilicet species est possibilitatis, SEQUITUR POSSE ESSE, id est possibilitas SED NON, inquit, OMNINO. Nam illa possibilitas, quae in actu praedicatur et relinquere subiectum potest, non sequitur necessitatem sed ea tantum, quae cum in actu sit neque ex potestate in actum vertit neque poterit subiectum relinquere. Atque haec quidem quae Aristoteles dixit huiusmodi sunt, quae vero nos distulimus, ut doceremus immobilia esse divina, mobilia vero sola corpora vocari brevissime demonstrandum est. Sex motus species esse manifestum est, sicut in praedicamentorum libro Aristoteles digessit, quamquam hoc in physicis permutaverit. Sed nunc ita ponamus tamquam si omnino sex sint. Si secundum nullam motus speciem moveri divina atque incorporalia ratio declaravit, ordine conuincitur non moveri divina. Ergo neque generantur neque corrumpuntur neque crescunt neque minuuntur neque de loco in locum transeunt, quippe quae plenitudine naturae suae ubique tota sunt nec de deo aliquid intellegi fas est, nec rursus aliqrubus passionibus permutantur. Quod si secundum nullum horum motuum divinarum rerum permutabilis est natura, manifestum est ea omnino non esse mobilia atque sex motus hos solis corporibus evenire. Atque hoc quidem de plurimis quae de ea re possunt dici rationibus atque argumentis limasse sufficiat. Nunc quoniam Aristoteles consentire necessario possibilitatem non omnem docuit et quae ei conveniret expressit, rursus de ipsorum consequentia et quid primo, quid posterius poni debeat, memoriter subicit dicens: ET EST QUIDEM FORTASSE PRINCIPIUM QUOD NECESSARIUM EST ET QUOD NON NECESSARIUM OMNIUM VEL ESSE VEL NON ESSE, ET ALIA UT HORUM CONSEQUENTIA CONSIDERARE OPORTET. MANIFESTUM EST AUTEM EX HIS QUAE DICTA SUNT, QUONIAM QUOD EX NECESSITATE EST SECUNDUM ACTUM EST, QUARE SI PRIORA SEMPITERNA, ET QUAE ACTU SUNT POTESTATE PRIORA SUNT. ET HAEC QUIDEM SINE POTESTATE ACTU SUNT, UT PRIMAE SUBSTANTIAE, ƿ ALIA VERO CUM POTESTATE, QUAE NATURA PRIORA SUNT, TEMPORE VERO POSTERIORA, ALIA VERO NUMQUAM SUNT ACTU SED POTESTATE SOLUM Postquam de possibilis et necessarii consequentia quid videretur exposuit, haec ad emendationem quodammodo superioris ordinis apponit, ut quoniam superius a possibili inchoans caeteras omnes propositiones ad possibile et contingens et ad eorum consensum reduxit, nunc hoc rationabiliter mPomba, ut non potius a possibilitate inchoandum sit sed a necessitate. Nam si quis animadvertat diligentius superiorem descriptionem, primo positum est possibile et contingens et ad eadem cunctorum consensus relatus est. Nunc autem hoc permutatum videtur. Dicit enim fortasse hoc esse rectius, ut magis propositionum consequentia a necessariis inchoetur. Est autem totus sensus huiusmodi: quoniam, inquit, necessaria sempiterna sunt, quae autem sempiterna sunt omnium aliorum quae sempiterna non sunt principium sunt, necesse est ut id quod necessarium est caeteris omnibus prius esse videatur. Ergo consequentiae quoque eodem modo faciendae sunt, ut primo quidem necessitas, post vero possibilitas et caetera proponantur, sintque consequentiae hoc modo: Necesse esse Non necesse esse Non possibile esse non esse Possibile esse non esse Necesse esse non esse Non necesse esse non esse Non possibile esse Possibile esse  ƿ Videsne igitur ut primo quidem necesse esse et non necesse esse propositum sit, secundo vero loco ad necessitatis caetera consensum consequentiamque relata sint? Hoc est ergo quod dixit fortasse principium quoddam esse omnium vel esse vel non esse id quod esset necessarium, ut a necessario speculandarum propositionum principium sumeretur, quod esse aliarum propositionum vel non esse secundum consequentiam consensum constitueret. Et quoniam prius positum est necesse esse, huic consentit ea quae dicit non possibile esse non esse. Istius ergo propositionis quae dicit non esse possibile ut non sit, quae scilicet non esse denuntiat (tollit enim possibile quod modus est), principium est necessitas, cui sine ulla dubitatione consentit. Et rursus quoniam ei quae dicit non necesse esse consentit ea quae dicit possibile est non esse, huius propositionis, quae aliquid esse constituit, id est possibile, principium est ea propositio quae dicit non necesse est. Ergo sive affirmative necessitas proponatur sive negative, vide principium quoddam esse caeterorum et caetera velut his, id est necessarlis, consentientia iudicari oportere. Et hoc est quod ait: ET ALIA QUEMADMODUM ISTA CONSEQUENTIA CONSIDERARE OPORTET. Cur autem istud eveniat, consequenter ostendit dicens: quoniam ea quae necessaria sunt actu ƿ sunt, ut frequenter supra monstratum est, ea vero quae necessaria sunt sempiterna sunt, quae vero sempiterna sunt priora sunt his quorum sunt huiusmodi potestates quae in actu nondum sint, manifestum est quoniam et quae actu sunt et potestate ad actum non veniunt priora sunt. Sed de eo actu loquimur, qui ex potestate ad actum non venit sed semper actu propriae naturae constitutione permansit, ut cum ignis calet vel sol movetur et caetera huiusmodi ita sunt, ut actum numquam reliquerint neque ab his actus afuerit aliquando neque ex potestate ad hunc venerint actum. Quoniam ergo huiusmodi fuerunt ut semper essent, quae autem semper sunt, ea omnibus sunt priora, erunt etiam potestate secundum propriam naturam priora. Sed quae priora semper sempiterna sunt et rursus eadem necessaria, actu sunt et necesse est, ut ea quae actu sunt his quae sunt potestate priora sint. Post haec fit ab Aristotele divisio rerum hoc modo: rerum aliae sunt actu semper, qui ex potestate non venerit, et istae sunt quarum nullae sunt potestates sed semper in actu sunt. Aliae vero quae in actum ex potestate migraverint, quarum quidem substantia et actus secundum tempus posterior est potestate, natura vero prior. In omnibus enim illud quod est actu prius est et nobilius quam id quod potestate est. Illud enim quod potestate est adhuc ad actum festinat atque ideo perfectio quidem est actus, ƿ potestas vero adhuc quiddam est imperfectum, quod tunc perficitur cum ad actum aliquando peruenerit. Quod autem perfectum est eo quod est imperfectum generosius et prius esse manifestum est. Nam si res quae ad actum suum ex potestate venerunt, prius fuerunt potestate, post vero actu, ergo actus earum rerum posterior est potestate, si ad tempus referamus, prior vero eadem potestate, si ad naturam. Et hoc est quod ait: alias res esse, quae cum possibilitate sunt et actu sunt sed actum potestate tempore quidem posteriorem habeant, natura vero priorem, quasdam autem res esse in quibus sola potestas sit, numquam actus, ut numerus infinitus. Crescere enim potest in infinita numerus, quicumque vero numerus dictus sit vel centum vel mille vel decem milia et caeteri finitos; esse necesse est. Ergo actu numerus numquam est infinitus, quoniam vero potest in infinita concrescere, idcirco solum potestate est infinitus. Eodem quoque modo et tempus. Quantumcumque enim tempus dixeris finitum est sed quoniam tempus potest in infinita concrescere, idcirco dicimus tempus esse infinitum, quod potestate sit infinitum, non actu. Nihil enim actu esse poterit infinitum. Quod autem supra dixit quae semper actu essent primas esse substantias, non ita putandum est primas eum substantias dicere quemadmodum in categoriis, ubi primas substantias indinduas dicit. Hic autem primas substantias quae semper ƿ actu sunt idcirco nominat quia, ut dictum est, quae semper actu sunt principalia caeterarum rerum sunt atque ideo primas eas substantias esse necesse est. UTRUM AUTEM CONTRARIA EST AFFIRMATIO NEGATIONI ET ORATIO ORATIONI QUAE DICIT QUONIAM OMNIS HOMO IUSTUS EST EI QUAE EST NULLUS HOMO IUSTUS EST AN OMNIS HOMO IUSTUS EST EI QUAE EST OMNIS HOMO INIUSTUS EST? CALLIAS IUSTUS EST, CALLIAS IUSTUS NON EST, CALLIAS INIUSTUS EST: QUAE HARUM CONTRARIA EST? Post propositionum consequentias pertractatas easque subtili inquisitione dispositas illud exoritur inquirendum, quod magnam in se utilitatem ita praefert, ut quanta in eo vis utilitatis sit, prima quoque fronte legentium mentibus ingeratur. Nam cum sit manifestum, quoniam affirmationem opposita negatio semper oppugnat maximeque perimet universalem affirmationem universalis negatio quoniamque non ignoratur, quod affirmatio quae contrarium affirmat ipsa quoque contrarii perimat propositionem, quaeritur quae magis perimat magisque oppugnet affirmativam, utrumne ea quae universalis negatio est an ea quae contrarii vel privationis affirmatio. Sit enim positum hanc esse affirmationem quae proponit OMNIS HOMO IUSTUS EST, hanc ergo duae perimunt propositiones, et universalis scilicet negatio quae dicit quoniam NULLUS HOMO IUSTUS EST et ea quae privationem ƿ iustitiae praedicat affirmando, ea scilicet quae dicit OMNIS HOMO INIUSTUS EST. Affirmatio igitur quae proponit: Omnis homo iustus est  perimitur et a negatione propria universali quae dicit: Nullus homo iustus est  et ab affirmatione privatoria quae proponit: Omnis homo iniustus est  Cum igitur ab utrisque perimatur, quod autem perimitur ei quod [eam] perimit videtur esse contrarium quoniamque a duobus, ut dictum est, perimitur et duae unius contrariae esse non possunt, quae duarum propositionum quas supra memoravimus, id est negationis universalis et privatoriae affirmativae, contraria sit universali affirmationi superius comprehensae? In qua re quam sit utilis quaestio nullus ignorat, qui cogitat, quia nisi hoc ab Aristotele quaesitum enodatumque esset, magnam fore dubitationem, an illud reciperetur, ut duo unius possent esse contraria, quod manifesto fieri non potest. Nam cum duo unam rem perimant, quis esset qui dubitaret aut unam rem duabus opponi aut duabus unam rem perimentibus quaeri oportere, quae magis earum videretur contraria? Contrarias autem nunc dicimus non secundum eum modum, quem Aristoteles in praedicamentis explicuit sed tantum ad id quod res rem vel propositio perimit propositionem, ut quasi hoc modo ƿ quaeratur: affirmatio universalis secundum quam magis perimitur, utrumne secundum eam quae universalis est negatio an secundum eam quae vel prirationem praedicat vel quodlibet aliud quod ex ipsa oppositione vim contrarii repraesentet? Unde etiam illud latere non oportet, nulli esse dubium inter universalem affirmationem privatoriam et universalem negationem quae esset opposita contrarie. Supra enim iam dictum est affirmationi universali negationem universalem esse contrariam sed hic, ut dictum est, non hoc dicitur sed illud potius quae magis perimat rem. Nam quae magis perimit ea propemodum magis videbitur esse contraria. Atque ideo non solum de universalibus proposuit sed ne suspicaretur quis quod illam contrarietatem diceret quam vel in praedicamentis locutus est vel rursus supra cum de universali affirmatione et negatione loqueretur, de particularibus adiecit, quibus non erat contrariae oppositionis affirmatio atque negatio. Nam si recte superius comprehensa meminimus, affirmatio universalis et negatio universalis contrariae esse dicebantur. Nec solum hoc sed etiam secundum iustum et iniustum constituit quaestionem, quod habitus et privatio potius est quam ulla contrarietas. Quare, ut diximus, intellegendum est esse nunc in quaestione, quae propositio quam propositionem proxime efficaciusque destruat ac perimat. Huius inquirendae rei via exsistet hoc modo: NAM SI EA QUAE SUNT IN VOCE SEQUUNTUR EA ƿ QUAE SUNT IN ANIMA, ILLIC AUTEM CONTRARIA EST OPINIO CONTRARII, UT OMNIS HOMO IUSTUS EI QUAE EST OMNIS HOMO INIUSTUS, ETIAM IN HIS QUAE SUNT IN VOCE AFFIRMATIONIBUS NECESSE EST SIMILITER SESE HABERE. QUOD SI NEQUE ILLIC CONTRARII OPINATIO CONTRARIA EST, NEC AFFIRMATIO AFFIRMATIONI ERIT CONTRARIA SED EA QUAE DICTA EST NEGATIO. QUARE CONSIDERANDUM EST, QUAE OPINATIO VERA FALSAE OPINIONI CONTRARIA EST, UTRUM NEGATIONIS AN CERTE EA QUAE CONTRARIUM ESSE OPINATUR. DICO AUTEM HOC MODO. EST QUAEDAM OPINATIO VERA BONI QUONIAM BONUM EST, ALIA VERO QUONIAM NON BONUM FALSA, ALIA VERO QUONIAM MALUM. QUAENAM ERGO HARUM CONTRARIA EST VERAE? ET SI EST UNA, SECUNDUM QUAM CONTRARIA? Haec investigatio, quae magis sit universali affirmationi contraria, utrumne privatoria universalis affirmatio an universalis negatio, hinc sumitur quod omnis fere proprietas, quam in vocibus venire necesse est, ex opinionibus venit quas voces ipsae significant. Quod igitur quaerendum in vocibus est, hoc prius est in opinionibus perspiciendum. Neque enim fieri potest ut, cum vocum significatio ex opinionibus veniat, quas scilicet voces ipsae significant, non prius proprietates vocum in opinionibus reperiantur. Requirendum igitur ƿ est quemadmodum se ista in opinionibus posita habeant, ut quod in his fuerit repertum ad voces rationabiliter transferatur. Quaeratur igitur prius in opinionibus hoc modo: si opinio privatoriae universalis affirmationis magis est contraria opinioni simplicis universalis affirmationis quam opinio universalis negationis, manifestum quoniam privatoria universalis affirmatio magis perimit universalem simplicem affirmationem quam universalis negatio. Quod si illud magis ratio reppererit, quod opinio negationis universalis opinionem affirmationis universalis magis perimat potius quam opinio privatoriae affirmationis opinionem universalis affirmationis, constat quod universalis negatio magis contraria est universali affirmationi potius quam privatoria affirmatio. Hoc autem ut inveniatur, ita faciendum est: ponatur opinio quaedam vera, contra eam duae falsae, quarum una affirmatio sit privatoria, altera universalis negatio. De duabus igitur falsis quam mendaciorem ratio invenerit, eam dicimus verae opinioni magis esse contrariam. Sint igitur tres opiniones, una vera, duae falsae, et sit quidem vera haec quae id quod bonum est bonum esse arbitratur, ea scilicet quam dicit Aristoteles opinionem esse BONI QUONIAM BONUM EST; sit autem ex falsis una quae id quod bonum est non bonum esse arbitratur, quam Aristoteles dicit falsam opinionem ƿ boni quoniam NON BONUM EST; reliqua quae id quod bonum est malum esse arbitratur ea est quae ab Aristotele dicta est opinio boni quoniam malum est. Ex his igitur tribus, una vera, duabus falsis, quaerendum est quae magis sit contraria verae. Sed quia contingit saepe et negationem et privationem unum significare, in his praesertim contrariis in quibus nulla medietas invenitur, addit: ET SI EST UNA, SECUNDUM QUAM CONTRARIA? Hoc autem huiusmodi est: in his contrariis in quibus nulla medietas est idem negatio valet quod etiam privatio, in his vero in quibus est quaedam medietas affirmatio privatoria et negatio non eiusdem significationis sunt. Age enim sint huiusmodi contraria quae sint immediata genitum esse et ingenitum esse. In contrariis igitur immediatis idem privatoria affirmatio quod negatio valet, in his autem quae medietatem habent non idem. Neque enim aequum est dicere quemlibet illum esse malum et rursus non esse bonum. nam cum bonum negatur, potest aliquid medium audientis animus suspicari; cum vero malum ponitur, tota audientis suspicio in contrarium reiecta est, atque ideo non idem significant. Sed quia saepe (ut dictum est) privatio vel contrarietas negationi consentit, quotiens tales quaedam propositiones reperiuntur, in quibus nihil negatione diserepet privatoria affirmatio, quaerendum est, ut Aristoteli videtur, secundum quam potius prolationem ƿ vel opinionem verae affirmationi vel opinioni contraria propositio vel opinio fiat. Quamquam enim interdum idem eignificent, alio tamen modo ipsis propositionibus utuntur. Nam qui negationem ponit id quod est dicit non esse, qui vero privationem id quod non est dicit esse. Cum igitur diversum initium et diversa intentio quodammodo sit propositionum sub eadem significatione, et quae earum magis verae propositioni contraria sit et secundum quem motum animi magis vera propositio perimatur quaerendum est. Hoc est enim quod ait: ET SI EST UNA, SECUNDUM QUAM CONTRARIA? Non enim dicit quoniam omnino negatio et privatio idem sunt sed in his in quibus idem sunt, hoc est in immediatis contrariis, et quando idem significant, quoniam non secundum unum motum animi unam significationem dicunt, qui contrarium vel privationem ponunt et qui negationem, secundum quam contraria magis est propositio, utrumne secundum eam quae privationem ponit an secundum eam quae negationem? Post hoc quemadmodum sit contrarietatis natura designat. NAM ARBITRARI CONTRARIAS OPINIONES DEFINIRI IN EO, QUOD CONTRARIORUM SUNT, FALAUM EST. BONI ENIM QUONIAM BONUM EST ET MALI QUONIAM MALUM EADEM FORTASSE ET VERA, SIVE PLURES SIVE UNA SIT. SUNT AUTEM ISTA CONTRARIA SED NON EO QUOD CONTRARIORUM SINT CONTRARIAE SUNT SED MAGIS EO QUOD CONTRARIE. Sensus quidem breviter expeditus sed summa rationis veritate contextus est. Cum enim de contrariis disputat, quemadmodum contrariae opiniones esse pos sint prima fronte disponit. Arbitratur enim quidam contrarias esso opiniones, quae de contrariis aliquid arbitrarentur sed hoc falsum esse conuincitur. Neque enim si bonum et malum contrarium est et aliqui de bono et malo opinetur, mox necesae est ut contrarietas subsequatur. Age enim quilibet de bono opinetur quoniam bonum est et rursus de malo opinetur quoniam malum est. Cum igitur idem de bono et de malo opinetur, illud quoniam bonum, illud quoniam malum, tamen contrariae opiniones non sunt. Neque enim contrarium est opinari id quod bonum est bonum esse et id quod malum est malum esse. Utraeque enim verae sunt, opinionum autem contrarietas in falsitate cognascitur. Quo autem modo huiusmodi opiniones contrariae esse possunt, quae de eadem quodammodo affectione animi proficiscuntur, id est opiniones cognoscentes quod verum est? Non igitur si quis contrariorum aliquam opinionem habeat et quicquam de contrariis arbitretur, statim necesse est subsequi in opinionibus contrarietatem. Ergo non est contrarietas opinionum in ea arbitratione, quae contrariorum est vel quae de contrariis habetur sed potius contrarietas in opinionibus tunc fit, quotiens de una eademque re contrarie quisquam opinatur. Ut ƿ quaelibet res sit proposita bona: de ea si quis contrario modo opinetur, quoniam bonum est, de eadem rursus quoniam malum est, opinio quae id quod est bonum bonum esse putat vera est, altera vero quae id quod est bonum malum esse arbitratur falsa est, vera autem et falsa contrariae sunt. Recte igitur has opiniones quas veritas falsitasque disiungit contrarias esse dicimus et sunt non contrariorum sed de una eademque re per contrarietatem ductae. Recte igitur dictum est non oportere definire contrarias opiniones in eo quod contrariorum sint sed potius in eo quod de eadem re contrarie suspicentur. Ordo vero sermonum talis est: NAM ARBITRARI, inquit, CONTRARIAS OPINIONES DEFINIRI IN EO, QUOD CONTRARIORUM SINT, id est in eo quod quaedam de contrariis opinentur, FALSUM EST. Quomodo autem falsum sit ipse declarat. BONI ENIM QUONIAM BONUM EST ET MALI QUONIAM MALUM est EADEM FORTASSE est, id est non sibi sunt contrariae opiniones sed utraeque idem sunt. Quemadmodum autem idem sint ipse subiunxit dicens ET VERA. Idcirco enim idem sunt, quia verae sunt, contrarietas autem in veritate, ut dictum est, et falsitate est posita. Qua in re si consentiunt, idem in veritate et falsitate esse videbuntur. Nec hoc numerositas impediet. SIVE ENIM PLURES SIVE UNA SIT, in eo quod verae sunt idem sunt. SUNT AUTEM, inquit, ISTA CONTRARIA, id est quae in opinionibus versantur. SED NON EO QUOD VEL CONTRARIORUM SUNT vel do contrariis arbitrantur, contrariae opiniones inveniuntur sed ipsarum contrarietas inde nascitur, quod de una re contrario modo opinantur. Hoc est qund ait: sed magis eo quod contrarie. Hic enim contrarie adverbii loco positum est, tamquam si diceret: sed magis ea re contrariae sunt, quod contrarie opinantur, et subintellegimus de una scilicet re. Si enim non de una re contrarie opinentur sed de pluribus, poterunt non esse contrariae. Quod facile cauteque perspiciens unusquisque reperiet. SI ERGO EST BONI QUONIAM EST BONUM OPINATIO, EST AUTEM QUONIAM NON BONUM, EST VERO QUONIAM ALIQUID ALIUD QUOD NON EST NEQUE POTEST ESSE, ALIARUM QUIDEM NULLA PONENDA EST, NEQUE QUAECUMQUE ESSE QUOD NON EST OPINANTUR NEQUE QUAECUMQUE NON ESSE QUOD EST (INFINITAE ENIM UTRAEQUE SUNT, ET QUAECUMQUE ESSE OPINANTUR QUOD NON EST ET QUAECUMQUE NON ESSE QUOD EST) SED IN QUIBUS EST FALLACIA. HAE AUTEM EX QUIBUS SUNT GENERATIONES. EX OPPOSITIS VERO GENERATIONES, QUARE ETIAM FALLACIA. Validam quidem sententiam brevissimis sermonibus clausit, cuius, ut breviter dicendum sit, haec vis est: qui de contrarietate propositionum nosse quaerebat, debebat primo quae propositionum non esset infinita constituere atque ad eam vim contrarietatis aptare. In omnibus enim contrariis unum uni contrarium est. Si autem sit quaedam in propositionibus infinitas, illa. Tota infinitas propositionum uni propositioni contraria esse non poterit. Hoc sumendo totum textum argumentationis ingreditur aitque non solum exspectari oportere in propositionibus quod falsa verae sit contraria sed quod inter omnes falsas illa falsa sit verae contraria, quae una est et non infinita. Possum esse infinitae propositiones et falsse, potest una finita eadem quoque falsa, quae verae contraria esse rationabiliter ponenda est. Volens ergo constare, quoniam negatio potius contraria sit affirmationi quam ea affirmatio quae contrarium ponit, hoc dicit: potest, inquit, esse opinatio quaedam quae id quod est de unaquaque re esse opinetur. Est etiam alia quae id quod non est rem ullam esse arbitretur. Est alia quae id quod secum habet res ulla proposita non eam habere pPomba. Est rursus alia quae id quod est res ipsa non eam id esse arbitretur. Ut autem hoc per uagatum luceat exemplum, sumpsit propositum de quo opinaretur aliquis id quod est bonum. Si quis igitur hoc bonum bonum esse opinetur, vere opinabitur. Rursus si quis hoc esse bonum quod non est bonum pPomba, falsa opinabitur: ut si quis arbitretur quoniam bonum laedit, quoniam inutile est, quoniam bonum iniustum est, is ea de bono opinabitur quae non sunt et hoc falsum est Rursus qui id quod in se habet bonum non habere arbitratur, is opinabitur hoc modo: bonum non esse utile, bonum non esse iustum, bonum non esse expetendum, et is quoque fallitur. Quod si quis sit qui hoc ipsum quod est bonum, non esse bonum arbitretur, ut non pPomba bonum neque malum esse, id est quod non est, neque expetendum esse, id est quod in sese habet sed id quod est ipsum bonum non esse, ita arbitratur bonum non esse bonum. Caeterae igitur omnes opiniones infinitae sunt. Possumus enim permulta colligere falsa quae cum non sint de unaquaque re ea tamen esse dicamus, ut in eo ipso bono possum dicere, quia malum est, possum quia turpe, quia iniustum, quia vitabile, quia periculosum, et caetera quaecumque in bono nullus inveniet et haeo sunt infinita. Rursus possum dicere ea quae habet bonum non esse in bono, ut si dicam bonum non esse utile, bonum non esse expetendum, bonum non esse quod auget atque haec quidem rursus infinita sunt. Sed quando id quod est aliqua res aufert opinio, hoc facere nisi semel non potest. Neque enim aliqua per id effici possum, si quod bonum est non esse bonum arbitratur. Ergo caeterae quaecumque aut id ƿ quod non est bonum esse arbitrantur aut id quod habet in sese bonum non esse arbitrantur falsae sunt sed in infinitum. Bonum autem ita nunc usurpat, tamquam si dicat bonitas. Si quis autem ipsam bonitatem non esse bonum arbitretur, is et falsus est et definito modo falsus est. Sed in falsis quae definita sunt et una numero, ea magis et proxime veris videntur esse contraria. Una enim res semper uni rei est contraria. Quocirca recte haec magis contraria est quae negat id quod est potius quam ea quae negat vel id quod in sese habet vel affirmat quod in se non habet. Hoc autem ut ostenderet non recto sermone usus est sed ad quiddam aliud orationem detorsit, quae res confusionem non minimam fecit. Nam cum dixisset non debere nos illas potius ponere contrarias verae opinioni quae infinitae sunt, subiunxit illud quod ait: SED IN QUIBUS EST FALLACIA. Haec autem est ex his ex quibus sunt et generationes. Hoc autem talem sententiam claudit: inquit opiniones veris opinionibus opponendum esse contrarias in quibus principium est fallaciae. Fallaciae autem ex his nascuntur ex quibus etiam et generationes, generationes autem in oppositis inveniuntur. Hoc autem tale est: omnis generatio ex permutatione eius quod fuit surgit. Nisi enim id quod fuit prius esse desierit, non potest esse generatio. Omne enim quod gignitur in aliam quodammodo formam substantiae permutatur. Ergo cum non fuerit id quod fuit tunc gignitur et est quiddam aliud quam fuit et qui fallitur id quod est quaelibet ƿ res non esse arbitratur. Nam qui quod bonum est malum esse putat fallitur sed fieri aliter non potest ut sit malum, nisi non sit bonum et in caeteris eodem modo. Fallacia igitur est et principium fallaciae est, quod quis id quod est aliqua res non eam esse arbitratur. Haec autem fallacia ex his est ex quibus sunt generationes. Omnis enim, ut dixi, generatio ex detrimento surget, ut quod fit dulce non fit ex albo sed ex non dulci, et rursus quod fit album non fit ex duro sed ex non albo, et caeterae generationes es negationibus potius proficiscuntur et est prima inde fallacia. Quod si ubi prima fallacia [ex quibus sunt generationes], ibi integerrima falsitas est et proxima verae opinioni, haec autem in oppositis reperiuntur, hoc est in affirmationibus et negationibus, dubium non est quin negationis opinatio magis contraria sit ea opinione quae contrarium aliquid in arbitratione confirmat. Et sensus quidem huiusmodi est, verba autem sese sic habent: SI ERGO EST, inquit, BONI QUONIAM EST BONUM OPINATIO, quae scilicet vera est, EST AUTEM QUONIAM NON BONUM EST, quae falsa est ac definita, EST VERO QUONIAM ALIQUID ALIUD EST QUOD NON EST NEQUE POTEST ESSE, id est ea quae id esse adscribit quod non est, ALIARUM ƿ QUIDEM omnium NULLA PONENDA EST, dicit, NEQUE QUAECUMQUE ESSE QUOD NON EST OPINATUR, id est quae id quod non est res proposita esse eam putat, NEQUE QUAECUMQUE NON ESSE QUOD EST, id est neque ea quae id quod habet res proposita in opinionibus negat. Cur autem istae non ponantur contrariae docet hoc modo: INFINITAE ENIM, inquit, UTRAEQUE SUNT, ET QUAE ESSE OPINANTUR QUOD NON EST, ET QUAE NON ESSE QUOD EST. Sed quae magis ponenda est? IN QUIBUS EST, inquit, FALLACIA, id est in quibus principium fallaciae. Principium autem fallaciae unde ducitur? Ex his ducitur, EX QUIBUS SUNT ET GENERATIONES. Unde autem sunt generationes? EX OPPOSITIS. Omnis enim, ut dictum est, generatio ex eo quoniam non est id quod fuit, quod scilicet ad negationem vergit. Quare, inquit, etiam fallacia et principium fallaciae in oppositis invenitur, ubi etiam generahones, ex quibus est ipsa fallacia. SI ERGO QUOD BONUM EST ET BONUM ET NON MALUM EST, ET HOC QUIDEM SECUNDUM SE, ILLUD VERO SECUNDUM ACCIDENS (ACCIDIT ENIM EI MALO NON ESSE), MAGIS AUTEM IN UNOQUOQUE EST VERA QUAE SECUNDUM SE EST, ETIAM FALSA, SIQUIDEM ET VERA. ERGO EA QUAE EST QUONIAM NON EST ƿ BONUM QUOD BONUM EST EIUS QUOD SECUNDUM SE EST FALSA EST, ILLA VERO QUAE EST QUONIAM MALUM EIUS QUOD EST SECUNDUM ACCIDENS. QUARE MAGIS ERIT FALSA DE BONO EA QUAE EST NEGATIONIS OPINIO QUAM EA QUAE EST CONTRARII.  Licet haec omnia in primae editionis secundo commentario diligentissime explicuerimus, ne tamen curta expositio huius libri esse videatur, hic quoque eadem repetentes explicabimus. Est namque ingressus huius argumentationis huiusmodi: si, inquit, posita vera propositione plures sint quae eam perimunt falsae, illa inter eas verae propositioni magis erit contraria, quaecumque magis est falsa. Quaerendum igitur est quae inter plures falsas propositiones magis falsa sit, ut ea verae propositioni magis videatur esse contraria. Hoc autem per veritatem dicendum est. Nam cum vere et per ipsam rem aliquid dici possit et per accidens, illud tamen maxime veritatis naturam tenet, quod secundum rem ipsam dicitur potius quam quod secundum aecidens venit. Ut si quis de bono opinetur, quoniam bonum est, hic secundum ipsam rem veram opinionom habet, sin vero aliquis arbitretur, quoniam bonum utile est, verum quidem opinabitur sed ista veritas de bono per accidens fit boni. Accidit ƿ enim bono ut utile quoque sit. Quare illa quae bonum bonum esse arbitratur per se vera est, id est secundum ipsam rem vera est, illa vero quae id quod bonum est utile esse opinatur per accidens boni vera est. Quare propinquior naturae bonitatis est ea quae id quod bonum est bonum esse arbitratur quam ea quae id quod bonum est utile. Quod si ita est, verior illa est quae secundum ipsam rem vera est potius quam ea quae secundum accidens videtur. His igitur ita constitutis et de falsitate idem dicendum. Falsa enim propositio quae illi verae contraria est, quae secundum se est, magis falsa est quam ea quae illam veram perimit, quae secundum accidens vera est. Nam si verior ea quae de ipsa natura rei verum aliquid opinatur, illa erit magis falsa quae perimit veriorem. Quod si illa, quamquam sit vera, minus tamen, quae de rei accidente pronuntiat, minus quoque illa erit falsa quae minus veriorem perimit. His igitur ita constitutis videamus nunc quemadmodum se in his habeant opinionibus vel propositionibus de quibus nunc tractatur. Idem igitur sit exemplum: ut supra dictum, id quod est bonum et bonum est et non malum sed quod bonum est secundum ipsam rem est, quod vero malum non est accidit ei. Nam id quod bonum est per naturam bonum est, quod vero malum non est secundo loco et quasi accidenter est. Ergo opinio de bono quoniam bonum est verior erit propinquiorque naturae ea opinione quae est de bono ƿ quoniam malum non est. Si igitur ita est et ea quae veriorem opinionem perimit magis falsa est quam ea quae illam quae quamquam vera sit minus tamen est vera, manifestum est quoniam negatio magis est falsior quam ea affirmatio quae contrarium ponit. Nam negatio dicit non esse bonum quod bonum est, affirmatio vero malum esse quod bonum est: negatio ea quae est non esse bonum quod bonum illam secundum se opinionem veram perimit quae dicit bonum esse quod bonum est, illa vero affirmatio contrarii quae est malum esse quod bonum est illam opinionem perimit veram quae de bono secundum accidens est, id est non malum esse quod bonum est. Constat igitur magis falsam esse opinionem quae dicit non esse bonum quod bonum est potius quam eam quae opinatur malum esse quod bonum est. Quod si haec falsior, magis contraria: magis igitur contraria est negationis opinio quam contrariae affirmationis.  Expedito igitur sensu verba ipsa discutienda sunt. SI ERGO, inquit, QUOD BONUM EST sit bonum et non sit malum, ET HOC QUIDEM SECUNDUM SE, id est ut quod bonum est bonum sit, ILLUD VERO SECUNDUM ACCIDENS, hoc est quod bonum est ut malum non sit, (ACCIDIT ENIM EI MALUM NON ESSE), MAGIS AUTEM IN UNOQUOQUE EST VERA, QUAE SECUNDUM SE EST, nam quod secundum uniuscuiusque naturam est propinquius ƿ est ei rei cui secundum naturam: quocirca et veritas secundum rem, quia rei proxima est, verior est quam est ea quae secundum accidens est (hoc est enim quod ait: MAGIS AUTEM IN UNOQUOQUE EST VERA QUAE SECUNDUM SE EST): quod si hoc ita est, ETIAM FALSA, id est etiam illa est falsitas magis falsior quae illam perimit opinionem vel propositionem quae secundum se vera est, siquidem illa secundum naturam rei vera verior est quam quae secundum accidens vera est, hoc est enim quod dixit: SIQUIDEM ET VERA. Hoc igitur disponens exemplo confirmat: ERGO EA QUAE EST QUONIAM NON EST BONUM QUOD BONUM EST EIUS QUOD SECUNDUM SE EST FALSA EST, hoc est illa quae opinatur illi opinioni quae secundum se vera fuit. Hoc enim haec verba demonstrant, quod dixit: ERGO EA QUAE EST QUONIAM NON EST BONUM QUOD BONUM EST EIUS QUOD SECUNDUM SE EST FALSA EST, id est quae ipsum bonum negat bonum esse per se verae propositionis falsa est, id est opposita. Falsitas enim veritati opponitur. ILLA VERO QUAE EST QUONIAM MALUM EIUS QUOD EST SECUNDUM ACCIDENS, hoc est illa opinio quae id quod bonum est malum arbitratur esse falsa est et apta ei propositioni quae est secundum accidens vera, id est quae ƿ opinabatur bonum non esse malum. QUARE MAGIS ERIT FALSA DE BONO EA QUAE EST NEGATIONIS OPINIO QUAM EA QUAE EST CONTRARII, id est magis contraria est negatio quam affirmatio contrarii, siquidem cum sint de bono utraeque praedicatae, falsior tamen negatio reperitur. Sed quod dixit bono accidere, ut malum non sit, non ita intellegendum est, quemadmodum solemus dicere substantiae aliquid acoidere. Neque enim fieri potest sed accidere hic intellegendum est secundo loco dici. Principaliter enim quod est bonum dicitur bonum, secundo vero loco dicitur non est malum. Hoc autem tractum est a similitudine substantiae et accidentis. Unaquaeque enim substantia principaliter quidem substantia est, secundo vero vel alba vel bipeda vel iacens vel quicquid substantiis accidere potest. FALSUS EST AUTEM MAGIS CIRCA SINGULA QUI HABET CONTRARIAM OPINIONEM; CONTRARIA ENIM EORUM QUAE PLURIMUM CIRCA IDEM DIFFERUNT. QUODSI HARUM CONTRARIA EST ALTERA, MAGIS VERO CONTRARIA CONTRADICTIONIS, MANIFESTUM EST QUONIAM HAEC ERIT CONTRARIA. Vis omnis argumentationis, ut brevissime expediatur, huiusmodi est: omne verum aut secundum se verum est aut secundum accidens, quare necesse est etiam falsum aut secundum se falsum esse aut per accidens. Verum autem illud esse verius constat quod secundum se est potius quam illud quod per accidens. Qui vero contrariam de re aliqua habet opinionem quam res ipsa est, necesse est ut plurimum falsus sit. Etenim contrarietas opinionum, quotiens de una eademque re longissime a se absistentes opiniones sunt. Quod igitur magis falsum est, hoc erit etiam falsum contrarium. Illud enim quod magis a veritate abest, hoc magis falsum est. In opinionibus vero quae a se plurimum differunt, ea sunt contraria illa igitur in opinionibus contraria est quae plurimum falsa est. Est autem, ut dictum est, plurimum falsa, quae secundum se falsa est, id est quae illam perimit propositionem quae secundum se vera est. Quocirca (haec enim est negatio) negatio contraria est affirmationi potius quam ea affirmatio quae contrarium ponit. Talis igitur sensus his verbis includitur: FALSUS EST AUTEM MAGIS, inquit, CIRCA SINGULA QUI HABET CONTRARIAM OPINIONEM. Quamquam enim possit esse quilibet falsus, etiamsi de eadem re contrariam non habeat opinionem, ille tamen magis fallitur qui contrarium aliquid opinatur. Hoc autem cur eveniat dicit: CONTRARIA ENIM EORUM SUNT QUAE PLURIMUM CIRCA IDEM DIFFERUNT. Idcirco enim maxime falsa contraria opinantur, quia contrarietas non nisi in plurimum discrepantibus invenitur. QUOD SI HARUM CONTRARIA EST ALTERA, id est quod si harum propositionum, quae per se falsa est vel quae per accidens, unam contrariam esse necesse est, MAGIS VERO CONTRARIA CONTRADICTIONIS, hoc est magis autem falsa negatio ƿ (hoc enim quod ait: MAGIS VERO CONTRARIA hoc sensit tamquam si dixisset: magis vero falsa contradictionis est, id est magis vero falsa negatio est), concludit: si illa, ut dictum est superius, ita sunt, MANIFESTUM esse, QUONIAM HAEC, id est contradictionis, ERIT CONTRARIA. ILLA VERO QUAE EST QUONIAM MALUM EST QUOD BONUM IMPLICITA EST; ETENIM QUONIAM NON BONUM EST NECESSE EST FERE IDEM IPSUM OPINARI.Postquam idcirco contrariam potius negationem esse monstravit, quod haec magis esset falsa quam ea quae contrarium affirmaret, et distinctione falsitatis contrariam esse propositionem opinionemque quae rem propositam negaret edocuit, nunc ex simplicibus implicitisque propositionibus opinionibusque idem nititur approbare. Dicit enim quod ea affirmatio quae contrarium ponit implicita et non simplex sit. Idcirco autem implicita est, quod quae arbitratur id quod bonum est malum esse mox illi quoque opinari necesse est id quod bonum est bonum non esse. Neque enim aliter esse malum potest, nisi bonum non sit. Quare qui quod bonum est malum esse arbitratur, et rem bonam malum putat et eandem ipsam non esse bonum. Non igitur simplex est haec opinio de bono, quoniam malum est. Continet enim intra se illam, quoniam non est bonum. Qui vero opinatur non esse bonum quod bonum est, non illi quoque necesse est opinari quoniam ƿ malum est. Potest enim et non esse aliquid bonum et malum non esse. Atque hoc quidem in his innititur rebus in quibus aliqua medietas poterit inveniri. Hoc quoque cautissime addidit. His igitur ita positis quoniam contrarii opinio non est simplex, simplex vero est negationis, necesse est ut contra simplicem opinionem simplex potius videatur esse contrarium. Est autem simplex opinio boni quoniam bonum est vera, simplex vero boni quoniam non bonum est falsa. Simplici igitur opinioni de bono quoniam bonum est simplex erit contraria, negationis scilicet, quae est boni quoniam non est bonum. Tota vero vis huius argumentationis hinc tracta est: quotiens vera est quaedam propositio et duae quae eam perimere possint, si una earum nihil indigens alterius veram propositionem perimat, reliqua vero praeter alteram eandem veram propositionem perimere non possit, illa magis dicenda contraria est, quae sibi sufficiens nec reliquae indigens propositam propositionem perimere valet. Veram autem propositionem de bono quoniam bonum est sola perimere potest et ad illius verae interitum est sibi ipsa sufficiens illa quae opinatur non esse bonum quod bonum est. Illa vero quae opinatur malum esse sibi sola non sufficiet, nisi illa quoque ei auxilietur, quae est id quod bonum est bonum non esse. Idcirco enim contraria illa aufert, quia secum negationem trahit. Manifestum est hanc quae ad verae ƿ propositionis interitum sibi ipsa sufficit recte magis videri contrariam quam eam quae sibi ipsa non sufficit, nisi ei vis negativae propositionis addatur. AMPLIUS, SI ETIAM IN ALIIS SIMILITER OPORTET SE HABERE, ET HIC VIDEBITUR BENE ESSE DICTUM; AUT ENIM UBIQUE EA QUAE EST CONTRADICTIONIS AUT NUSQUAM. QUIBUS VERO NON EST CONTRARIA, DE HIS EST QUIDEM FALSA EA QUAE EST VERAE OPPOSITA, UT QUI HOMINEM NON PUTAT HOMINEM FALSUS EST. SI ERGO HAE CONTRARIAE SUNT, ET ALIAE CONTRADICTIONIS.Quod de his, inquit, propositionibus dicimus si hoc in omnibus invenitur, firmum debet esse quod dicimus. Neque enim verisimile est in aliis quidem propositionibus negationes esse contrarias, in aliis vero affirmationes quae contrarium ponunt sed si hoc in omnibus propositionibus invenitur et contradictionibus, ut contradictio potius contraria sit, id est negatio, quam quae contrarium habet, nihil est dubium quin haec ratio consistat in omnibus: sin vero in aliis ea quae contrarium ponit magis contraria est quam negatio, hic quoque ita sese manifestum est non habere. Ubi enim inveniri potest contrarietas, in his dubitatio est, quaenam sit contraria, utrumne ea quae contrarium affirmat an ea quae id quod propositum est negat. Ergo in his in quibus dubium non est quemadmodum ƿ sit hoc speculandum est. Dubium autem non est in his in quibus nulla est contrarietas, ut in substantiis. Hic enim solae sunt contrariae negationes. Si ergo huic opinioni quae est de homine quoniam homo est illa opponitur quae est de homine quoniam homo non est, manifestum est in aliis quoque in quibus contrarietas invenitur locum contrarietatis negationem potius optinere. [Nam si in his in quibus contrarietas est, ut in bono vel malo, manifestum est potius illam esse contrariam quae bonum negaret quam eam quae malum opponeret ei quae id quod bonum est bonum esse arbitretur, nec in his eam contrariam esse oporteret in quibus contrarietas nulla est.] Quid enim attinet cum de homine dicimus, quod contrarium non habet, ibi esse negationem contrariam, cum vero de bono, quod contrarium habet, ibi non esse sed potius eam quae contrarium poneret? Quodcumque enim convertitur a negatione suam vim in omnibus servare debet.Quod ergo dicitur ab Aristotele, ut breviter explicem, tale est: si in aliis negatio est contraria, hie quoque negationem esse contrariam manifestum est quod si in aliis minime, in his quoque quae supra posuit. Sed in omnibus aliis in quibus contrarietas non invenitur contradictio contrarietatis locum tenet, et in his igitur in quibus est aliqua contrarietas eundem locum neque alium tenebit. Quod in his verbis ƿ explicuit: AMPLIUS, SI ETIAM IN ALIIS SIMILITER OPORTET SE HABERE, ET HIC VIDEBITUR BENE ESSE DICTUM. Nam si in caeteris omnibus ita se habere necesse est, et in his quae supra sunt dicta ita sese habet et id quod dictum est optime dictum esse videbitur. AUT ENIM UBIQUE EA QUAE EST CONTRADICTIONIS alicubi quidem contrariam reperiri, alicubi vero minime. QUIBUS VERO NON EST CONTRARIUM, ut in substantiis in quibus nulla est contraria (hoc enim nos, si bene meminimus, praedicamenta docuerunt), DE HIS EST QUIDEM FALSA EA QUAE EST VERAE OPPOSITA, id est in his invenitur quidem opposita falsa opinio verae opinion) sed quae sit ista manifestum est. Nam ubi nulla contrarietas, liquet contradictionis esse contrarietatem. UT QUI HOMINEM NON PUTAT HOMINEM FALSUS EST. Haec enim sola contrarietas verae propositionis invenitur. SI ERGO HAE CONTRARIAE SUNT, et illae aliae quae sunt CONTRADICTIONIS, id est si in his quae contrarietatem non habent negationes sunt contrariae (necesse est enim aliquas esse contraries), in aliis omnibus etiam in quibus est aliqua contrarietas, ut bono et malo, negatio locum optinet contrarietatis. AMPLIUS SIMILITER SE HABET BOND QUONIAM BONUM EST ET NON BOND QUONIAM NON BONUM ƿ EST, ET SUPER HAS BONI QUONIAM NON BONUM EST ET NON BONI QUONIAM BONUM EST. ILLI ERGO QUAE EST NON BONI QUONIAM NON BONUM VERAE OPINIONI QUAE EST CONTRARIA? NON ENIM EA QUAE DICIT QUONIAM MALUM; SIMUL ENIM ALIQUANDO ERIT VERA, NUMQUAM AUTEM VERA VERAE CONTRARIA EST; EST ENIM QUIDDAM NON BONUM MALUM, QUARE CONTINGIT SIMUL VERAS ESSE. AT VERO NEC ILLA QUAE EST NON MALUM; SIMUL ENIM ET HAEC ERUNT. RELINQUITUR ERGO EI QUAE EST NON BONI QUONIAM NON BONUM CONTRARIA EA QUAE EST NON BONI QUONIAM BONUM, QUARE ET EA QUAE EST BONI QUONIAM NON BONUM EI QUAE EST BONI QUONIAM BONUM. Quaecumque superius dicta sunt, ea rursus validiore per proportionem argumentatione confirmat. Proportio autem est rerum inter se inuicem similitudo. Si igitur positae sint res quatuor, quarum duae sint praecedentes, reliquae sequentes, et sic se habeat prima ad secundam quemadmodum tertia ad quartam, necesse est ita sese habere primam ad tertiam quemadmodum fuerit secunda ad quartam. Hoc enim ipsum ƿ breviter facillimeque numeris agnoscamus. Sit enim primus numerus II, secundus VI, rursus inchoantibus tertius IIII, quartus XII. II VI IIII XII  In his igitur praecedentes quidem unt duo et quattuor, sequentes vero sex et duodecim. Sunt autem ut duo ad sex, ita quatuor ad duodecim. Nam sicut duo senarii tertia pars est, ita quaternarius duodenarii tertia pars est. Quocirca sicuti quaternarius praecedens ad sequentem, ita alius praecedens ad alium sequentem erit; ut praecedens ad praecedentem, ita sequens ad sequentem. Sed duo ad quatuor qui sunt praecedentes medietas est, et sex igitur ad duodecim medietas est. Igitur in omni proportione hoc respiciendum, quod si de quatuor propositis rebus sicut prima est ad secundam, ita tertia ad quartam, erit ut prima ad tertiam, ita secunda ad quartam. Ista igitur numerorum proportio ad propositionum vim naturamque transferatur sintque duae propositiones primae, quarum una praecedens, altera sequens, et aliae rursus duae, quarum una praecedens, altera similiter sequens, et in his sit aliqua similitudo. Sit enim prima boni quoniam bonum est, hanc sequatur boni quoniam ƿ bonum non est. Rursus sit praecedens tertia non boni quoniam non bonum est, hanc autem sequens quarta non boni quoniam bonum est. I II Boni quoniam bonum est Boni quoniam boni non est III IIII Non boni quoniam non bonum est Non boni quoniam bonum est  Praesciatur igitur in his quae sit proportionis similitudo. Est enim ut prima boni quoniam bonum est ad secundam boni quoniam bonum non est, ita tertia non boni quoniam bonum non est ad quartam non boni quoniam bonum est. Nam sicut boni quoniam bonum est vera propositio est, falsa autem boni quomam non est bonum, ita quoque non boni quoniam non est bonum vera propositio est, falsa autem non boni quoniam bonum est. Quod si ita est et eodem modo sese habet opinio boni quoniam bonum est ad opinionem quae est boni quoniam bonum non est, quemadmodum etiam opinio non boni quoniam non bonum est ad opinionem non boni quoniam bonum est, et quemadmodum se habet prima ad tertiam, ita sese habebit secunda ad quartam. Quemadmodum sese habet igitur boni quoniam bonum est ad eam quae est non boni quoniam non bonum est, cum utraeque sint verae, ita sese habet opinio boni quoniam bonum non est ad opinionem non boni quoniam bonum est, quod ipsae quoque utraeque sunt falsae. Nam ut istae ƿ simul verae, ita illae simul falsae. Quocirca ut est prima ad tertiam, ita secunda ad quartam. Ostensa igitur hac proportione immutato ordine eaedem disponantur. Sed sit prior opinio ea quae est non boni quoniam bonum non est eamque sequatur boni quoniam bonum est et sub his praecedens tertia non boni quoniam bonum est, quarta sequens boni quoniam bonum non est. I VERA II VERA Non boni quoniam bonum est Boni quoniam bonum est III FALSA IIII FALSA Non boni quoniam bonum est Boni quoniam bonum non est  Ut igitur superius demonstratum est, ita se habet opinio non boni quoniam non bonum est ad eam opinionem quae est boni quoniam bonum est, quemadmodum non boni quoniam bonum est ad eam quae est boni quoniam non est bonum. Ut enim illae simul verae, ita hae simul falsae eademque proportio est. Quocirca erit sicut prima quae est non boni quoniam non bonum est ad tertiam eam quae est non boni quoniam bonum est, ita erit secunda boni quoniam bonum est ad quartam boni quoniam non est bonum. Requirendum igitur est quemadmodum hic nunc sit prima ad tertiam, ut ex eo speculemur, quemadmodum sit secunda ad quartam. Dico enim, quoniam huic opinioni quae arbitratur non esse bonum quod bonum non est contraria illa est quae arbitratur id quod ƿ bonum non est bonum esse. Age enim, si potis est, contra eam opinionem quae id quod bonum non est non bonum putat sit ea quae id quod bonum non est malum putat. Sed hoc fieri non potest. Contrariae enim opiniones simul numquam verae sunt, possunt autem simul hae esse verae. Si quis enim parricidium quod non est bonum pPomba non esse bonum, idem quoque parricidium quod per naturam non est bonum malum pPomba, vere in utraque opinione arbitratur. Igitur non est contraria opinio ei quae id quod bonum non est non bonum putat ea quae id quod bonum non est malum arbitrator. Rursus ponatur eidem opinioni de non bono quoniam non est bonum contraria ea quae arbitratur id quod non est bonum non esse malum. Id quoque interdum est. Fieri enim potest ut id quod bonum non est nec malum sit. Neque enim omnia quaecumque bona non sunt statim mala sunt sed est ut bona quidem non sint, nec tamen mala sint. Si quis enim lapidem nequiquam iacentem, quod per se bonum non est, non bonum esse pPomba, vere arbitrabitur, idem ipsum lapidem, quod per se bonum non est, si non malum pPomba, nihil eius opinioni falsitatis incurrit. Quare quoniam ea quae est non boni quoniam non bonum est et cum ea quae est non boni quoniam malum est et cum ea quae est non boni quoniam non est malum vera aliquotiens ƿ invenitur, neutri contraria est. Restat igitur ut ei sit contraria opinio non boni quoniam non bonum est quae opinatur id quod non est bonum bonum esse, haec autem est non boni quoniam bonum est. Contraria igitur est non boni quoniam non bonum est ei quae est non boni quoniam bonum est. Sed hic ita sese habebat opinio non boni quoniam bonum est ad opinionem non boni quoniam non bonum est, quemadmodum opinio boni quoniam bonum est ad eandem opinionem quae est boni quoniam non est bonum. Sed prima tertisque contrariae, secunda igitur quartaque secundum similitudinem proportionis sunt sine ulla dubitatione contrariae. Potest vero et simplicius intellegi hoc modo: si boni quoniam bonum est opinio et non boni quoniam non est bonum opinio similes secundum veritatem sunt, boni autem quoniam non est bonum et rursus non boni quoniam bonum est ipsae quoque similes secundum falsitatem sunt, si una falsarum uni verarum opinionum inventa fuerit contraria, erit reliqua falsa reliquae verae contraria, quod sola efficit similitudo. Ostenditur autem una falsa uni verae, quemadmodum supra exposuimus, contraria, hoc est ea quae dicit id quod non est bonum bonum esse ei quae arbitratur id quod non est bonum non esse bonum. Relinquitur igitur ea quae arbitratur id quod bonum est non esse bonum contraria esse ei quae opinatur id quod bonum est esse bonum. Qua in re colligitur negationem potius quam contrarium ƿ ponentem affirmationem verae affirmationi esse contrariam. Perplexa igitur sententia his modis quibus diximus expedita est sed se sic habet ordo sermonum: AMPLIUS, inquit, SIMILITER SE HABET BONI QUONIAM BONUM EST ET NON BONI QUONIAM NON BONUM EST, quae utraeque verae sunt, ET SUPER HAS BONI QUONIAM NON BONUM EST ET NON BONI QUONIAM BONUM EST, quae sunt utraeque mendaces. ILLI ERGO QUAE EST NON BONI QUONIAM NON BONUM est VERAE OPINIONI QUAENAM EST CONTRARIA? Hoc quasi interrogativo modo dictum est. NON ENIM EA QUAE DICIT QUONIAM MALUM est, quoniam simul aliquando esse poterit vera. Hoc autem in contrariis non potest inveniri. NUMQUAM enim VERA VERAE CONTRARIA EST. Quemadmodum autem fieri potest, ut simul sint verae? Quoniam est QUIDDAM NON BONUM MALUM, QUARE CONTINGIT SIMUL VERAS ESSE. AT VERO NEC ILLA QUAE EST NON MALUM; SIMUL ENIM ET HAE ERUNT, id est possunt aliquando simul esse verae, in his praesertim rebus quae inter bonum malumque sunt. RELINQUITUR ERGO EI QUAE EST NON BONI QUONIAM NON BONUM, quae scilicet vera est, CONTRARIA EA QUAE EST NON BONI QUONIAM BONUM est, quae falsa est et simul vera non potest inveniri. QUARE, ad similitudinem superius positam proportionis reuertitur, ut dicat ET EAM QUAE EST BONI QUONIAM NON BONUM EST EI QUAE EST BONI QUONIAM ƿ BONUM est contrariam. Quod si quis ea quae superius dicta sunt diligentius intuetur, nec in totius sententiae statu nec quicquam in ordine fallitur. MANIFESTUM VERO QUONIAM NIHIL INTEREST, NEC SI UNIVERSALITER PONAMUS AFFIRMATIONEM; HUIC ENIM UNIVERSALIS NEGATIO CONTRARIA ERIT, UT OPINIONI QUAE OPINATUR QUONIAM OMNE QUOD EST BONUM BONUM EST EA QUAE EST QUONIAM NIHIL EORUM QUAE BONA SUNT BONUM EST. In superiori argumentatione omnia de indefinitis explicuit sed quoniam fortasse aliquis poterat suspicari non eandem rationem esse posse in his propositionibus quae sunt definitae atque in his aliquid interesse, utrum eadem demonstratio in his quae indefinitae sunt eveniret, hoc addit nihil interesse, utrum eandem demonstrationem, quam ipse superius in propositionibus indefinitis fecit, quisquam faciat in universalibus, quae iam sine dubio definitae sunt. Si quis enim secundum indefinitarum propositionum superiorem dispositionem definitas disponat easque secundum praedictum modum speculetur, non aliam universatis affirmationis opinioni contrariam reperiet quam eam quae est universalis negationis opinio. Nihil enim interest inter indefinitas definitasque propositiones, nisi quod indefinitae quidem sine determinatione, definitae ƿ vero cum augmento determinationis sunt, vel universalitatis vel particularitatis. Hoc est enim quod ait: NIHIL INTEREST, NEC SI UNIVERSALITER ponatur affirmatio. Universali namque affirmationi universalis contraria erit negatio, UT OPINIONI QUAE OPINATUR QUONIAM OMNE QUOD EST BONUM BONUM EST, quae scilicet est universalis affirmationis, EA SIT CONTRARIA QUAE EST QUONIAM NIHIL EORUM QUAE BONA SUNT BONUM EST, hoc est opinio universalis negationis. Hoc autem cur fiat ostendit. NAM EA QUAE EST BOVI QUONIAM BONUM, SI UNIVERSALITER SIT BONUM, EADEM EST EI QUAE OPINATUR QUICQUID EST BONUM QUONIAM BONUM EST. NIHIL DIFFERT AB EO QUOD EST OMNE QUOD EST BONUM BONUM EST. SIMILITER AUTEM ET IN NON BONO. Gradatim indefinitam propositionem ad similitudinem universalis adduxit. Dicit autem: quaecumque fuerit indefinita propositio, ei si quod in sermone solemus dicere quicquid addatur, universalis fit, ut nihil omnino distet ea quae ad rem in affirmatione omne praedicat. Ut ea opinio vel propositio quae est de bono quoniam bonum est hoc scilicet opinatur, quoniam bonum bonum est, huic si addatur quicquid, ut ita dicamus: quicquid bonum est bonum est, nihil differt ab ea quae opinatur omne bonum bonum esse. Quare eadem vis est superioris demonstrationis in ƿ propositionibus indefinitis, quae etiam in universalibus, quae paruulum quiddam distant, quod non ad qualitatem nec ad vim propositionis sed ad quantitatem refertur. Universalitas enim quantitatis ponitur. Et sensus quidem huiusmodi est, verba vero sic sunt. Superius proposuerat nihil interesse, an indefinita esset propositio an universalis. Cur autem nihil intersit hoc modo dicit: NAM EA QUAE EST BONI QUONIAM BONUM est, id est indefinita affirmatio, SI UNIVERSALITER SIT BONUM, id est si bonum universaliter proferatur, EADEM EST EI QUAE OPINATUR QUICQUID BONUM EST QUONIAM BONUM EST, id est nihil discrepat ab ea opinione quae opinatur quicquid bonum est bonum esse. Huiusmodi autem opinio NIHIL DIFFERT AB ea, quae aperte universaliter proponitur, quae est OMNE QUOD EST BONUM BONUM EST. SIMILITER AUTEM ET IN NON BONO, id est non bonum quoque eadem ratione dicimus. Ea namque propositio vel opinio quae opinatur non bonum esse quod non bonum est, si ei adicitur universalitas, nihil differt ab ea quae dicit quicquid non bonum est non est bonum. Haec autem nullo distat ab ea, quae universaliter aperte proponitur, quae est omne quod bonum non est non est bonum. QUARE SI IN OPINIONE SIC SE HABET, SUNT AUTEM HAE QUAE SUNT IN VOCE AFFIRMATIONES ET ƿ NEGATIONES NOTAE EARUM QUAE SUNT IN ANIMA, MANIFESTUM EST, QUONIAM ETIAM AFFIRM ATIONI CONTRARIA QUIDEM NEGATIO CIRCA IDEM UNIVERSALIS, UT EI QUAE EST QUONIAM OMNE BONUM BONUM EST VEL QUONIAM OMNIS HOMO BONUS EA QUAE EST VEL QUONIAM NULLUM VEL NULLUS, CONTRADICTORIE AUTEM AUT NON OMNIS AUT NON OMNE. Superiores omnes argumentationes ad unum colligit redigitque ad conclusionem omnem quaestionis vim. Supra enim negationes et affirmationes earumque contrarietates de opinionibus pensari oportere praedixerat, nunc vero quoniam in opinionibus repperit illam contrariam esse, quae esset universalis negatio, idem refert ad propositiones, quas manifestum est, quoniam voces sunt et significativae, passiones animi designare. In principio enim libri significativas voces passiones animae monstrare veraciter docuit, nunc ea velut probaturus est: quoniam in opinionibus illa potius contraria universali affirmationi reperta est, quae esset universalis negatio potius quam ea quae contrarium universali affirmationi affirmaret, idem quoque arbitratur in vocibus provenire, hoc est affirmationi universali non affirmationem contrariam rem ponentem sed universalem negationem esse contrariam, ƿ contradictorias vero eas quae, cum affirmatio universalis esset, particularis negatio inveniretur. Atque hoc quidem planissime dictum est nec aliquis in verbis error est sed nos, ut caetera nihil ambiguum relinquentes ipsorum quoque verborum, eorum ordinem persequemur. Ait enim: QUARE SI IN OPINIONE SE SIC HABET, id est quod opinio negationis contraria invenitur opinioni affirmationis potius quam contrarium ponens affirmatio, SUNT AUTEM HAE QUAE SUNT IN VOCE AFFIRMATIONES ET NEGATIONES NOTAE EARUM QUAE SUNT IN ANIMA (nam sicut in voce affirmatio et negatio est, ita quoque etiam in opinione, cum ipse animus in cogitatione sua aliquid affirmat aut quid negat, quod nos alio loco diligentius expediemus): ergo quoniam affirmationes et negationes quae sunt in voce notae earum sunt affirmationum vel negationum quae sunt in anima, MANIFESTUM EST, QUONIAM ETIAM AFFIRMATIONI CONTRARI. QUIDEM EST NEGATIO CIRCA IDEM UNIVERSALIS. CIRCA IDEM autem addidit, ne disiunctas affirmationes et negationes contrarias diceremus sed ut affirmatio et negatio de una eademque re illa quidem universaliter affirmaret, illa vero universaliter negaret. Earum autem exempla haec sunt: UT EI QUAE EST QUONIAM ƿ OMNE BONUM BONUM EST VEL QUONIAM OMNIS HOMO BONUS EST EA QUAE EST QUONIAM NULLUM, id est nullum bonum bonum est, quae contraria est, VEL NULLUS, hoc est quoniam nullus homo bonus est. CONTRADICTORIA AUTEM AUT NON OMNIS, id est non omnis homo bonus est contra eam quae dicit: Omnis homo bonus est  AUT NON OMNE, hoc est non omne bonum bonum est contra eam quae dicit quoniam omne bonum bonum est. Constat igitur in his propositionibus quas supra proposuit illam magis esse contrariam, affirmationi quae dicit: Omnis homo iustus est  eam quae dicit: Nullus homo iustus est  potius quam eam quae dicit: Omnis homo iniustus est  MANIFESTUM AUTEM QUONIAM ET VERAM VERAE NON CONTINGIT ESSE CONTRARIAM NEC OPINIOVEM NEC CONTRADICTIONEM. CONTRARIAE ENIM SUNT QUAE CIRCA OPPOSITA SUNT, CIRCA EADEM AUTEM CONTINGIT VERUM DICERE EUNDEM; SIMUL AUTEM EIDEM NON CONTINGIT INESSE CONTRARIA. Post haec libri terminum expedit in ea speculatione et demonstratione, per quam, licet verum sit manifestumque omnibus duas propositiones veras non esse contrarias, tamen id ipsum demonstrare conatur. Est autem huius argumentationis ingressus huiusmodi: ea quae sunt contraria opposita sunt, opposita vero non possunt eidem simul inesse: contraria igitur eidem simul inesse non possunt. De quibus autem aliquid simul verum dici potest, illa simul eidem inesse possunt, quae vero simul eidem inesse ƿ non possunt, de his simul verae propositiones, affirmatio et negatio, esse non possunt. Sed contraria simul eidem inesse non possunt: quae igitur simul verum dicunt contrariae non sunt, idcirco quoniam de quibus et affirmatio et negatio simul verae esse possunt, illa simul eidem insunt. Quocirca quae simul verae sunt contrariae non sunt. Sensus hic est, verba autem sic constant: MANIFESTUM AUTEM EST, inquit, QUONIAM ET VERAM VERAE NON CONTINGIT ESSE CONTRARIAM, id est duas veras propositiones non posse esse contrarias? NEC OPINIONEM NEC CONTRADICTIONEM: si opinio non est vera verae contraria, multo magis nec contradictio quae ex opinionibus venit. Contradictio autem hic pro contrarietate posuit: de ea enim non agebatur. CONTRARIAE ENIM SUNT QUAE CIRCA OPPOSITA SUNT, id est omne contrarium oppositum. CIRCA EADEM AUTEM CONTINGIT VERUM DICERE, idcirco quod de his solis et negatio et affirmatio verae simul esse possunt, quae eidem simul esse contingit, SIMUL AUTEM EIDEM NON CONTINGIT INESSE CONTRARIA, ut concludatur: quoniam de quibus affirmatio et negatio simul verae sunt, ea simul eidem inesse possunt, contraria vero simul eidem inesse non possunt, quae simul verae sunt non possunt esse contrarialNoster quoque labor iam tranquillo constitit portu. Nihil enim, ut arbitror, relictum est quod ad plenam ƿ huius libri notitiam pertineret. Quare si rem propositam studio diligentiaque perfecimus, erit perutile his qui harum rerum scientia complectendarum cupiditate tenebuntur: sin vero minus id eiecimus, quod nobis propositum fuit, ut obscurissimas libri sententias enodaremus, labori nostro nihil ut aliis nocituro, et si non proderit, obloquitur.  Multa ueteres philosophiae duces posteriorum studiis contulerunt, in quibus priusquam ad res profunda mersas caligine peiuenirent qandam quasi intelligentiae luctatione praeluderent: hinc institutionum breuior compendii facilitate doctrina, hinc per ea quae illi *prolegomena* uocant, ad intelligentiam promptior uiam unitur. Huius igitur aemulus prouidentiae statui obscura rum aditus doctrinarum praemissae institutionis luce reserare, et praesentem operam syllogismis quorum connexionibus omnis ratio continetur, addicere, modumque eum custodire dicendi, ut facilitati atque intelligentiae seruientes, astringamus a ueteribus dicta latius, enuntiata breuius porrigamus, obscurata improprii nouitate sermonis consueti uocabuli proprietate pandamus. Sed qui ad hoc opus lector accedit, ab eo primitus petitum uelimus ne in hic quae nunquam alias attigerit statim audeat iudicare, neue si quid in ludo puerilium disciplinarum rudis adhuc et nondum firmus acceperit, id amplexandum atque etiam colendum pPomba; alia enim teneris atque imbuendis adhuc auribus accomotata, alia firmis ac robustioribus doctrina mentibus, reseruatur. Quare si quid est quod discrepet, ne statim obstrepat sed ratione consulta, quid ipse sentiat quid nos afferamus, ueriore mentis acumine et subtiliore consideratione diiudicet. Idem namque eueniet, ut quae in primo statim studendi aditu didicerunt, perspecta penitus ac potius deprehensa contemnant. At si iam quisque duae scientiae defensor esse cupidus malit (habent hoc quoque uitii homines quos comprehendit discendi uetus ac longa, segnities, ut si arreptis semel opinionibus non recedant, ne in senectute discendo, nihil usque in senectutem didicisse uideantur), si, inquam, malunt uindicare quam uertere quae uulgatis semel etudiis imbiberunt, nemo expetit ut priora condemnent sed ut maiora quaedam construant atque altiora coniungant. Non enim una atque eadem diuersarum ratio disciplinarum, cum sit diuersissimis disciplinis una atque eadem substantia materies. Aliter enim de qualibet orationis parte grammatico, aliter dialectico disserendum est, nec eodem modo lineam uel superficiem mathematicus ac physicus tractant. Quo fit ut altera alteram non impediat disciplina, sed multorum consideratione coniuncta fiat uera naturae atque ex omnibus  explicata cognitio.  Sed de his hactenus; nunc de propositis ordinamur. Quoniam igitur nobis hoc opus est in categoricos syllogismos, syllogismorum uero compago propositionibus texitur, propositionum uero partes sunt nomen et uerbum, pars autem ab eo cuius pars est, prior est; de nomine et uerbo, quae prima sunt, disputatio prima ponatur, dehinc de propositione ad ultimum de syllogismorum connexione tractabitur.  Nomen est uox significatiua secundum placitum sine tempore, cuius nulla pars significatiua eit separata; quae definitio paulo enodatius explicanda est.  Nomen enim uocem esse dicimus, quoniam uox nominum genus est; omne autem genus de sua specie praedicatur, omnisque definitio a genere sumitur, ut si definias hominem prius animal dicas, quod est genus, Post uero differentias iungas quae sunt rationale et mortale. Ita igitur nos quoque in nominis difinitione uocem quidem ut genus sumimus, caetera autem uoci quasi differentiae aggregamus, uelut quod nomen designatiua uox dicitur. Sunt enim uoces quae nihil designant, ut syllabae, nomen uero designatiua uox est, quon iam nomen designat id semper cuius nomen est.  Secundum placitum uero adiunctum est, quoniam nullum nomen natura significat sed secundum placitum ponentis constituentisque uoluntatem. Illud enim unaquaeque res dicitur quodei placuit qui primus rei nomen impressit. Aliae enim sunt uoces naturaliter significantes, ut canum latratus, iras canum significat, et aliae eius quaedam uox blandimenta; gemitus etiam designant dolorem, sed non sunt nomina, quia non designant secundum placitum sed secundum naturam.  Sine tempore uero, quod et uerba uoces sunt significatiuae et secundum placitum sed distant a nominibus, quia nomina quidem sine tempore sunt, uerba uero cum tempore.  Cuius nulla pars significatiua est separata, nomina ab oratione disiungit. Oratio namque uox est significatiua secundum placitum et aliquoties sine tempore, ut hic uersus: Nerine Galathea thymo mihi dulcior Hyblae. Sed orationis partes, separatae a tota oratione, designant: nominum uero nihil extra designat, atque in illis quidem nominibus quae figurae sunt simplicis nihil pars omnino significare manifestum est, ut in eo quod est Cicero, nulla pars separata [763C] designat neque ci, neque ce, neque ro.  At si nomen compositum fiat, significare aliquid separata, partes uidentur; sed in eodem nomine quod ex utrisque compositum est, separate nihil designant, ut si dicam magister, partes eius nominis sunt magis atque ter, quae sumpta extrinsecus et a nominis parte separatae significatione non carent, utraque enim ad uerbi aliter significat quantitatem; sed cum magister quod est compositum nomen alicuius artis peritum doctoremque significet, magis neque partem doctoris, neque totum doctorem poterit designare. Eodem quoque modo ter, neque in toto significat, neque in parte doctorem, id est, rem illam quae magistri uocabulo subiecta est nulla ratione designat.  Compositorum ergo nominum partes nihil eius rei quam in unum conuenientes uocabulum designabant disiunctae distractaeque significant; alia uero significare possunt sed tunc non partes nominis sed ipsa sunt nomina. Quod enim coniuncta significant, id diuisa atque se posita non designant. iuncta autem magis et ter doctoris significationem tenebant, separata igitur omnem significationem doctoris amitunt.  Sed ne quis superius posito calumnietur exemplo, nec magister compositum nomen esse concedat, uir fortis esse compositum nomen, si uno praeferatur accentu nullus negabit, cuius partes uir atque fortis quod in eo quod est uir fortis significare dicantur, non iam nominis partes sed ipsa sunt nomina, nec uir fortis unius erit nomen sed potius oratio, quae duorum nominum collata significatione conuincitur, quod uir fortis cum unius accentus intentione prolatum non est oratio sed nomen, cuius partes nomina esse non poterunt, ac si nomina non sunt, cum neque naturales affectus neque actus, ut uerba significent, omnino non nihil designant. Quare concludendum est, cum quaelibet uoces propriam significationem tenent, non partes nominum, sed ipsa esse nomina, cum uero unius formam nominis copulauerint, eo considerantur ut partes uim propriae significationis amittere.  Sed de his in commentario libri *Peri hermeneias* Aristotelis satis dictum est, et maior eius rei tractatus est quam ut nunc totus ualeat expediri.  Sed quoniam sunt quaedam uoces quae et designatiuae sunt et secundum placitum, et sine tempore, quarumque partes nihil extra significant, neque tamen proprietates nominis naturamque obseruent, discernendae prius sunt, additisque differentiis a nomine segregandae, ut quae sit uis nominis euidenter appareat. Adiecta enim semper negatio nomini, uocem dubiam facit, quae neque uerbo neque orationi, etsi interius consideratum sit, neque nomini possit annecti, ut si quis dicat, non homo, uox est significatiua. Designat enim quidquid homo non fuerit, secundum placitum. Eas enim omnino partes habet quis ad significationem uel negationis uel hominis placitum uocabula ponentis assumpsit. Sine tempore, quae res eam uocem quae dicit non homo separat ac seiungit a uerbo, cuius partes nihil extra significant, ne oratio esse uideatur. Non homo enim uox seiuncta est ex negatiua particula et homine, quae in eodem nomine separata nihil designant, significat enim non homo, uel equum, uel canem, uel quidquid (ut dictum est) non homo non fuerit. Sed quae est negatiua, neque hominis, neque equi, neque ullius substantiae significationem tenet. Item homo neque canem, neque quidquid homo non fuerit, significare potest; quocirca in ea uoce quae est non homo partes nihil separatae significant eius rei quam tota uocis compositio designabat. Atque ideo nec in oratione quidem poni potest. Si quis enim eam uocem quae est non homo orationem concedat, nihil aliud eam esse fatebitur quam negationem. Negatio autem omnis uera uel falsa est. Qui autem dicit non homo, neque ueritatem nuntiat, neque mendacium. Praeterea ab omni negatione si quis negatiuum seiungat aduerbium, affirmatio relinquetur; ab ea autem uoce quae est non homo, si quis aufert id quod est negatiuum aduerbium, homo relinquetur, quod nondum est affirmatio. Quocirca si non homo haec uox negatio esse non potest, nihil autem aliud esse uideretur si esset oratio, concludendum est negationem iunctam eum nomine orationem esse non posse. Nomen enim omne certum aliquid definitumque significat, ut homo, equus, canis et caetera; non homo autem uox aufert quidem quod significatur a nomine, nec praescribit quid ipse significet. Quocirca quoniam significat quidem aliquid sed non finitum negatio iuncta cum homine, infinitum nomen uocetur.  Addenda est ergo definitioni nominis differentia, scilicet ut nomen sit quod cum caeteris quae dicta sunt sit definitae significationis. Iam uero casus nominum non altius intuentibus nomina uideantur. Quid enim Catonis, et Catoni, atque huiusmodi uoces quae rectis nominibus inflectuntur, nomina esse non existimet? Sed hae quoque uoces a nomine quadam differentia discrepabunt. Omne enim nomen iunctum cum est uerbo, enuntiationem reddit ac suscipit mendacii ueritatisque naturam, ut Cato est, uel dies est, at si est uerbum casibus adiungatur, neque enuntiatio sit, neque plena sententia orationis absoluitur, ut Catonis est, nec sententiam habet absolutam, nec ueri aliquid potest notare nec falsi, atque idcirco non nomina, sed casus nominum nuncupantur. Nam cum id a quo quidquam flectitur primum sit, illud uero quod ab inflexione primi nascitur sit secundum, neque idem primum ac secundum esse possit, manifestum est casus nominum non idem esse quod nomina: idcirco caeteros quidem genitiuum, datiuum, accusatiuum, casus appellant grammatici, primum uero rectum ac nominatiuum quod hic locum principem in significatione possederit.  Facienda est igitur nominis plena neque ullo diminuta definitio sic: Nomen est uox significatiua secundum placitum sine tempore, cuius nulla pars significatiua est separata, aliquid finitum designans, cum est uerbo coniuncta faciens enuntiationem.  Separat igitur nomen uox quidem ab articulis atque inanimatis sonis; designatiua uero a uocibus quae nihil significant, secundum placitum a uocibus aliquid natura significantibus; sine tempore a uerbo quod a temporis significatione non recedit, cuius nulla pars separata significat, ab oratione, cuius quemadmodum partes extra significent, paulo posterius disseram; aliquid definitum designans, ab his uocibus quae nomen negationemque coniungunt et nomina faciunt infinita, cum est uerbo faciens enuntiationem, a casibus qui cum est copulati non possunt plenam perficere atque explicare sententiam.  In uerbo quoque eadem fere cuncta conueniunt, nisi quod in significatione temporis a nomine separatur. Omne enim uerbum actionem passionemue designat, quae fieri sine temporis notatione non potest. Est itaque uerbi definitio haec: uerbum est uox significatiua secundum placitum cum tempore, cuius nulla pars significatiua est separata, ut currit, uincit; sed si uerbis negatiua copulentur aduerbia, fiunt infinita uerba, sicut fieri nomina diximus infinita, ut cum currit, nut uincit, certum aliquid finitumue designet, addita negatione, id quidem quod a uerbo designatur intercipit, quid uero aliud fieri dicat tali significatione non terminat; praeterea negatio iuncta cum uerbo siue in eo quod est, siue in eo quod non est, recte dici potest, ut homo non currit. Non esse autem orationem aut enuntiationem negatiuam illa prorsus argumenta monstrabunt, quae infinitum nomen ab oratione aut negatione diuidebant. Sed quoniam principaliter praesentia quaeque sentimus, his autem rebus quas praesenti sensu concipimus indita esse a mortalibus uocabula manifestum est, recte dicis uerbum semper significationis temporis habere praesentis, ut currit aut uincit. Curret autem aut uincet, et cucurrerit aut uicerit, non sunt uerba sed uerborum casus, scilicet quia a praesentis temporis significatione flectuntur; est ergo uerbi plena definitio sic: Verbum est uox significatiua secundum placitum cum significatione temporis, cuius nulla pars significatiua est separata, aliquid finitum designans et praesens.  Restat igitur ut de oratione dicamus sed prius uidetur esse monstrandum utrumne nomen et uerbum sola in partibus orationis ponantur, an ut grammatici uolunt et reliquae orationis partibus debeant aggregari. Grammatici enim considerantes uocum figuras, octo orationis partes annumerant. Philosophi uero, quorum omnis de nomine uerboque tractatus in significatione est constituta, duas tantum orationis partes esse docuerunt, quidquid plenam significationem tenet, siquidem sine tempore significat, nomen uocantes, uerbum uero si cum tempore: atque ideo aduerbia quidem atque pronomina nominibus iungunt, sine tempore enim quiddam constitutum definitumque significant, nec interest quod flecti casibus nequeunt, non est hoc nominum proprium ut casibus inflectantur. Sunt enim nomina quae a grammaticis *monoptota* nominantur, participium uero quia temporis significationem trahit, etsi casibus effertur, uerbo tamen recte coniungitur. Interiectiones autem siquidem, naturaliter significent, nec uerbo, nec nomini copulandae sunt; uerbi enim ac nominis definitiones non habent esse naturalia sed ad ponentis placitum constituta, atque ideo nec in orationis partibus numerabuntur. Oratio enim positione significat, nam si naturaliter significaret oratio, non diuersa gentes orationes loquerentur. Si quae uero interiectionem positione significant, quoniam finitam sine tempore affectionem designant, recte nominibus annumerantur. Quae uero ipsa, quidem nulla propria significatione nituntur, cum aliis uero iunctae designant, ut coniunctiones atque praepositiones, illae ne partes quidem orationis esse dicendae sunt; oratio enim ex significatiuis partibus iuncta est. Quocirca recte nomen ac uerbum solae orationis partes esse dicuntur. Oratio est uox significatiua secundum placitam, cuius partes aliquid extra significant ut dictio, non ut affirmatio.  Oratio igitur habet simul cum uerbo et nomine commune, quod uox est, quod significatiua est, quod secundum placitum est. Separatim uero cum nomine illi commune, est quod aliquando sine tempore est, ut Virgilianus quem supradiximus uersus: Nerine Galathea thymo mihi dulcior Hyblae  et qui sequitur: Candidior cygnis, bedera formosior alba.  Cum uerbo autem quod interdum cum temporis significatione profertur, ut: Si qua tui Coridonis habet te cura, uenito.  Differt autem ab utroque quod partes orationis a tota separatae oratione significant. Sunt enim partes orationis nomen et uerbum quae significatiua esse dum ea definiremus ostendimus. Significant igitur partes orationis ut dictio, non ut affirmatio, quanquam aliquoties quidem ut affirmatio sed non semper tamen, semper autem ut dictio. Est enim dictio simplex uerbi ac nominis nuncupatio. Nam cum dicimus: Si dies est, lux est  hanc totam orationem si diuidere in partes uelimus, scilicet dies est, lux est, utraque pars ut affirmatio significabit, dies est, lux est, aftirmationes esse manifestum est. At si minutatim tota orationis membra carpamus, usque in nomina ac uerba postrema fiet resolutio. Dicemus enim partes esse superius positae orationis, dies et lux et est, quae per se prolata non sunt affirmationes sed tantum dictiones. Omnis uero oratio, quoniam ex uerbis nominibusque consistit, in nomina et uerba solui potest. Non enim omnem orationem in affirmationem cedi possibile est, ueluti si quis dicat lux est, huius partes sunt, lux atque est, quas non esse affirmationes sed simplices dictiones nullus ignorat. Cum igitur oratio quidem non semper in affirmationem solui queat semper autem in simplices dictiones, iure dictum est orationis partes extra aliquid designare non ut affirmationes sed potius ut dictiones.  Orationis autem species (ut arctissime diuidamus) sunt quinque, interrogatiua, ut  Quo te, Meri, pedes? an quo uia ducit in urbem?  Imperatiua, ut: Suggere tela mihi.  Inuocatiua, ut: Dii maris et terrae, tempestatumque potentes.  Deprecatiua: Ferte uiam, uenti, facilem, et spirate secundi.  Enuntiatiua: Est mihi disparibus septem compacta cicutis Fistula.  Quarum quidem praeter enuntiationem nulla uel esse aliquid, uel non esse designat. Caeterae namque uel interrogant, uel inuocant, uel imperant, uel precantur. Enuntiatio uero semper esse aliquid aut non esse significat. Atque ideo sola enuntiatio est, in qua ueritas uel falsitas inueniri queant. Unde etiam enuntiationis nascitur definitio, est enim enuntiatio quae uerum falsumue denuntiat. Hanc etiam proloquium uel propositionem Tullius uocat, quae quidem partim simplex, partim composita. Simplex est quae conditione seposita esse aliquid uel non esse proponit, ut: Plato philosophus est.  Composita uero quae ex duabus simplicibus copulante conditione consistit, ut: Plato si doctus est, philosophus est.  Simplicium uero enuntiationum alias in qualitate sitas, alias in quantitate differentias inuenimus. In qualitate quidem quod alia affirmatiua, alia negatiua est. Enuntiatio affirmatiua est enuntiatio aliquid de aliquo significans, ut: Plato philosophus est  philosophum de Platone praedicamus. Negatiua uero est enuntiatio aliquid ab aliquo praedicatione seiungens, ut: Plato philosophus non est  philosophum enim a Platone tali praedicatione seiunximus. Secundum quantitatem uero differentiae enuntiationum sunt, quod aliae quidem uniuersales aliae particulares aliae indefinitae, alio singulares. Uniuersales sunt quae siue affirment, siue negent, uniuersaliter tamen enuntiant uniuersale subiectum, ut: Omnis homo sapiens est. Nullus homo sapiens est  homo uniuersale quiddam est. Multos enim sub se indiuiduos coercet et continet, qui uniuersaliter enuntiantur, dum ei omnis uel nullus adiungitur. Particulares uero quae uel affirmando uel negando ambitum subiecti uniuersalis in partem redigunt, ut: Quidam homo sapiens est. Quidam homo sapiens non est  hic enim uniuersalitas hominis, adiecta particulari determinatione minuta est, atque in partem redacta. Indefinitae uero sunt quae absque uniuersalitatis et particularitatis determinatione dicuntur, ut: Est homo sapiens      Non est homo sapiens  Singulares uero sunt quae de singulari aliquid et de indiuiduo affirmando negandoue proponunt, ut: Socrates sapiens est. Socrates sapiens non est  Differt autem particularis propositio a singulari, quod particularis quidem unum aliquem subiicit, nec quis sit iste designat, ut: Quidam homo sapiens est  quis iste homo sit propositio non declarat. Singularis uero unum aliquem sumit, et quis iste sit significat, ut: Socrates sapiens est  unum enim et hunc Socratem sapientem esse proposuit. Amplius particularis omnis uniuersalem quidem terminum ponit sed ei detrahit uniuersalitatem, dum qualitatem particularitas adiungit, ut in propositione: Quidam homo sapiens est  Homo uniuersalis est terminus, multos enim propria praedicatione concludit. Sed quia dicitur quidam, ad unum homo redigitur, qui uniuersale persisteret, nisi particularitas fuisset adiuncta; in singularibus uero propositionibus praedicato termino semper indiuiduum supponitur, ut: Socrates sapiens est  Socrates enim singularis est, atque indiuiduus; idcirco igitur illa particularis propositio quae partem ex uniuersalitatem detrahit, haec singularis quae in singularis atque indiuidui praedicatione consistit.  Simplicium uero enuntiationum partes sunt subiectum atque praedicatum. Subiectum st quod praedicati suscipit dictionem, ut in ea propositione quae est: Plato philosophus est. Plato subiectum est, de ipso enim philosophos praedicatur, et in eo philosophi suscipit dictionem. Praedicatum uero est quod dicitur de subiecto, ut in eadem propositione, philosophos dicitur de Platone subiecto, semper enim quod subiectum est uel minus est, uel aequale praedicato: minus quidem ut in ea propositione de qua paulo ante tractauimus. Plato enim philosophi nomen non potest aequare neque solus Plato philosophus est; aequalis uero est subiectus terminus praedicato, ut si quis dicat: Homo risibilis est  homo enim qui subiectus est terminos praedicato risibili coaequatur. Unde fit ut possit reddi reciproca praedicatio, scilicet, ut uices subiectum praedicatumque permutent, subiectumque fiat quo erat antea praedicatum, uersoque ordine praedicetur quod fuerat ante subiectum, ut si dicatur quod risibile est homo est; omnia enim quae sunt aequalia de se inuicem praedicantur. Ut uero id quod subiectum est maius possit esse praedicato, nulla prorsus enuntiatione contingit, ipsa enim praedicata natura minora esse non patitur. Sed quod aequale uel maius est, id semper de aequali uel minore praedicatur. Has uero enuntiationum partes, id est praedicatum atque subiectum terminos appellamus. Termini uero dicuntur quod in eos postrema sit resolutio: itaque in singularibus uel indefinitis propositionibus duos terminos semper inuenimus, et uerbum quod propositionis determinet qualitatem, ut in propositione qua dicimus: Socrates sapiens est  Socrates quidem ac sapiens terminos esse manifestom est. Est uero uerbum non est terminus sed designatio qualitatis, et qualis propositio sit negatiuam affirmatio significat, et nunc quidem solo est uerbo propositioni accommodato facta est affirmatio. At si non, quod est abuerbium negatiuam esset ad iunctum ita diceretur: Socrates sapiens non est  atque hoc modo mutata qualitate fieret de affirmatione negatio.  "Est" igitur et "non est" non sunt termini sed, ut dictum est, significatio qualitatis. Eadem omnia etiam in indefinita propositione conueniunt; quod si sint tales orationes: Socrates est, dies est  "est" ui gemina fungitur, scilicet praedicati, est enim uerbum de Socrate et die praedicatum, et signi qualitatis, idem namque est solum positum affirmationem efficit, cum negatiuo aduerbio negationem. At si sint propositiones quae differentias secum habeant quantitatum, ut sunt uniuersales ac particulares, eadem uis permanet terminorum; "omnis" enim ac "nullus" et "quidam" terminis non annumerantur sed enuntiationem significant qualitatem.  Atque ideo recte quod subiicitur ac praedicatur termini nuncupati sunt, quoniam in eos tantum resoluitur propositio. Caetera enim quae simplicibus enuntationibus adiunguntur, aut qualitatem propositionum retinent, aut quantitatem significant.  Propositionum uero simplicium aliae sunt quae in nulla parte conueniunt, ut: Plato philosophus est  et: Virtus bona est  utraque enim aliud quiddam de alio praedicatur, nec babent aliquid in proponendi ratione commune. Illa enim Platonem philosophum dicit, illa uirtutem bonam esse pronuntiat. Aliae uero sunt quae aliqua terminorum participatione iunguntur. Id autem duobus fieri modis potest, aut enim ordine eodem, aut per ordinis commutationem. Eodem uero ordine duplici modo, si uel simplices terminos in utriusque constituas uel si per oppositionem fiat participatio terminorum: quod tribus neque amplius continget modis, nam uel praedicato, uel subiecto, uel utriusque terminis negatio copulatur. Ordinis etiam commutatione conueniunt duobus modis, aut enim per simplicem terminorum praedicationem, aut per eorumdem terminorum oppositionem. Haec quoque oppositio terminorum triplicem recipit modum, cum negatio uel praedicato, uel subiecto, uel utrisque coniungitur; illae uero quae altero termino participant et tribus modis, uel cum in una propositione quod praedicatur in altera subiectum est, uel cum idem in utriusque praedicatur, uel cum idem in utrisque subiectus est. Et quoniam omnium sibimet conuenientium propositionum ordinatissimam fecimus diuisionem, nunc de singulis quibusque tractemus, ac primum de ea propositionum conuenientia, quae cum utrisque participet terminis, participandi tamen ordinem seruent, ea est huiusmodi: Omnis homo sapiens est. Nullus homo sapiens est.  Utraque enim propositio hominem subiicit, et praedicat sapientiam, et cum utroque termino congruant, sunt tamen diuersae, quoniam haec affirmatio est, illa negatio. Et hoc quidem exempli gratia dictum sit, plenius uero fiet de tali participatione tractatus hoc modo.  Cunctarum simplicium propositionum differentias, uel in qualitate, uel in quantitate sitas esse ostendimus; in quantitate cum uniuersaliter pronuntiat [F. pronuntiantur] uel particulariter uel indefinite, uel singulariter proferuntur, in qualitate uero cum hae quidem affirmatiuae sunt, illae uero negatiuae. Si igitur duas affirmatiuas aggregamus fiunt mixtae cum utrisque octo differentiae, quae simul qualitatem quantitatemque contineant. Sunt autem mixtae hae, affirmatio uniuersalis, negatio uniuersalis, affimatio particularis, negatio particularis, affirmatio indefinita, negatio indefinita, affirmatio singularis, negatio singularis.  Quarum quidem indefinitas singularesque segregemus, et de uniuersalibus ac particularibus disseramus. Describatur ergo uniuersalis primum affirmatio: Omnis homo iustus est  cuius aduersum tenet locum negatiua propositio uniuersalis: Nullus homo iustus est  item sub uniuersali affirmatione ponatur particalaris affirmatio, quidam homo iustus est, hanc aduersa fronte respiciat, sitque uniuersali negatiuae supposita particularis negatio: Quidam homo iustus non est.   Uniuersalis affirmatio:  Omnis homo iustus est.  Uniuersalis negatio: Nullus homo iustus est. Particularis affirmatio: Quidam homo iustus est  Particularis negatio: Quidam homo iustus non est  Harum igitur affirmatio atque negatio uniuersalis qualitate quidem discrepant sed quantitate concordant; nam quod haec quidem affirmatio est, illa uero negatiua est, sunt in qualitate diuersae, quia uero utraque unuersalis est quantitate conueniunt. Harum igitur uel utrasque falsas, uel alteram ueram alteram falsam recipere possibile est, utraeque autem simul uerae nequeunt inueniri, nam in proposita descriptione affirmatio quae est: Omnis homo iustus est  et negatio quae est: Nullus homo iustus est  cum utraeque sint uniuersales, neutra tamen est uera. At si sit affirmatio: Omnis homo animal est  atque uniuersaliter denegetur ita: Nullus homo animal est  uel ita: Omnis homo lapis est. Nullus homo lapis est  unam ueram, alteram falsam esse necesse est. Atque ideo quoties ea praedicantur quae et conuenire subiecto et ab eo ualeant segregari et uniuersaliter illa confirmat haec denegat, utrasque falsas contingit, et superius positis declaratur exemplis. Iustitia enim cum esse in hominibus possit, non tamen ita hominibus inhaesit, ut ab eis separari nullo modo queat, atque ideo neque omnis homo iustus est, neque omnis homo iustus non est, contingit utrasque mentiri; at si tale sit quod a subiecto abstrahi separarique non possit, uel quod nunquam possit euenire subiecto, et quae uniuersaliter affirmatiua est uniuersaliter abnuatur, euenit uni ueritatem, alteri semper adesse mendacium sed ita ut si a subiecto quod praedicatur non potest segregari, uera sit semper affirmatio, falsa negatio; at si quod euenire non potest praedicatur, affirmatio quidem falsa sit sed uera sit negatio. Nam quoniam anima non ab homine potest segregari, quae hominem animal esse confirmat uera est, falsa uero illae quae denegat; item si quod non potest fieri praedicetur, fiatque affirmatio, omnem hominem esse lapidem, idque aduersa propositio neget, nullumque hominem lapidem esse concedat, negatio quidem ueritati, affirmatio autem iuncta est mendacio: simul autem ueras esse affirmationem uniuersalem uniuersalemque negationem nulla poterunt exempla monstrare. Atque ideo uniuersalis quidem affirmatio, uniuersalisque negatio contraria dicuntur, nam ut in contrariis aliquid medium cortinentibus potest neutrum inesse subiecto, ut corpus neque nigrum sit neque album, quoniam est quod praeter ea esse possit, ut rubrum, itemque in contrariis medietate carentibus necesse est alterum semper inesse subiecto ut omne animal aut dormita ut uigilat, quoniam inter dormire ac uigilare nihil medium est; autem simul atque in eodem utraque contraria reperiantur fieri nequit. Ita etiam in uniuersalibus affirmatione ac negatione: ut utraeque falsae sint, exemplo contrariorum aliquid medium claudiunt; uel altera uera, falsa uero altera, sicut in contrariis quae medio carent fieri posse manifestum est sed impossibile est ut utriusque sententia in ueritate conueniat, sicut nulla contraria simul esse patiuntur. Atque ideo uniuersalis aftirmalio uniuersalisque negatio contrariae nominantur. Hae igitur non eam uim ipsa semper aduersitate conseruant, ut eis sit perpetua atque inconciliata discordia, nec se semper inuicem perimunt, quae cum sententia dissideant communi tamen falsitate concordant.  Si igitur earum una sub mota sit, non necesse est ut esse altera consequatur: fieri enim potest ut neutra sit, uelut si omnem iustum esse hominem destruat, non est consequens ut nullus homo sit iustus. Quae autem sub his propositionibus collocantur, id est particularis affirmatiua atque negatio, subcontrariae nomen habent, idcirco quod uniuersalitati particulare commune subiectum est; cum igitur uniuersales intelliguntur esse contrariae, subcontrarias esse necesse et quae sub uniuersalibus contrariis collocantur. Horum quoque quantitas est eadem, quoniam utraeque sunt particulares; diuersa qualitas intelligitur, quoniam affirmatio haec est, illa uero negatio; sed quanquam contrariis uideantur esse subiectae, conuerso tamen modo particulares in ueritate sibimet, noii in falsitate consentiunt. Nam ut haec uerum, falsum illa pronuntiet, atque utraeque sint uerae tacile propositis declaratur exemplis; ut uero utraeque falsae sint, non potest inueniri. Nam si quod neque separari, neque possit adesse subiecto, alterutra enuntiet propositio, una est ueritati, altera cognata mendacio. Et siquidem quod a subiecto separari non potest praedicetur, affirmatio sola ueritatis calculum tenet; at si quod subiecto impossibile adesse dicatur, sola obtinet negatio ueritatem, ut si quis enuntiet: Quidam homo animal est  et alius neget: Quidam homo animal non est  uel ita: Quidam homo lapis est. Quidam homo lapis non erat  utraque affirmationum negationumque oppositio uerum inter falsumque partitur. Sed in prioribus quidem affirmatio, in posterioribus autem uera negatio est. At si quod euenire quadem possit sed a subiecto tamen aliquando ualeat segregari, affirmatio particularis, negatioque pronuntietur, utrasque ueras esse necesse est, ut: Quidam homo iustus est Quidam homo iustus non est  ut uero utraeque falsae sint, nulla potuerunt exempla congruere. Quocirca ne ista quidem quas subcontrarias appellamus semper sese inuicenm perimunt, quandoquidem aliquoties in ueritate concordant.  At si omnibus differentiis dissidentes ac inuicem destruentes inuenire conemur, respiciendae sunt angulares; hae uero sunt uniuersalis affirmatio et negatio particularis, uel uniuersalis negatio et affirmatio particularis; his enim tanta inter se discordia manifesta est, ut neque in falsitate unquam, neque in ueritate conueniant, semperque necesse est cum affirmatio sit uera, negationem esse mendacem, cum negationi adsit ueritas, affirmationi esse propriam falsitatem. At primum cum geminas esse propositionum differentias dixerimus in qualitate scilicet et quantitate, harum et qualitas diuisa esse probator et quantitas: nam quod haec affirmatio est, illa negatio, in qualitate dissentiunt; quod uero haec uniuersalis, in particularis quantitate discordant.  Item neque in falsitate, neque in ueritate unquam poterunt conuenire.  Siue enim de his quae a subiecto abesse non possunt unam semper ueram esse necesse est, alteram falsam, nam si talis terminus praedicatur, ut cum uel adesse subiecto uel non adesse contingat, uniuersales semper falsae sunt, particulares uerae sunt, si quis enim ita proponat: Omnis homo iustus est  atque alius neget: Quidam homo iustus non est  uniuersalis affirmatio falsa est, particularis est uero negatio, similiter autem si quis ita pronuntiet: Nullus homo iustus est  uniuersalis negationis falsa, particularis affirmationis uera sententia est; ita in his quae uel adesse subiecto, uel abesse contingant, uniuersales falsitati coniunctae sunt, particulares obtinent ueritatem.  At si tales termini sint, qui separari atque a subiecto diuidi nequeant, siue illa sit uniuersalis, siue particularis, haerebit semper affirmationi ueritas, negationi mendacium, ut si quis uniuersaliter enuntiet omnem hominem esse animal, aliusque particulariter neget, quemdam hominem non esse animal affirmatio uniuersalis uerum loquitur, particularis negatiuae falsa sententia est. Item si quis uniuersaliter negando proponat nullum hominem esse animal, particularem affirmationem ueritas sequitur, haeret uniuersalis negatio falsitati; quod si sint quae predicantur ut nunquam possint adesse subiecto, seu illae uniuersaliter seu particulariter proponantur, negationes ornat ueritas, affirmationes falsitas decolorat. Si quis enim confirmat dicens omnem hominem lapidem esse, aliusque quemdam hominem non esse lapidem respondeat, uniuersalem affirmationem falsitas, particularem negationem ueritas tenet; quod si ita quis uniuersaliter neget: Nullus homo lapis est  et particulariter affirmet: Quidam homo lapis est  uniuersali constat negatione ueritas, particularis affirmatio non caret falsitate. Quoquo igitur modo praedicata uel subiecta mutaueris, si tamen uniuersalem affirmatiuam particulari negatiuae, uel uniuersalem negatiuam particulari affirmatiuae consertam a singulari consideratione committas, si haec falsa illam reram esse contingit, et si haec uera est illam falsam necesse est inueniri, atque idcirco has inter se oppositas et contradictorias nuncupamus.  Et hactenus quidem affirmationes et negationes auersis intentionibus conferentes, quid in eis discordiae ac diuersitatis esset ostendimus; nunc uniuersalem affirmationem particulari affirmatiuae, et uniuersale in negationem particulari negatiuae ad ueritatis falsitatisque conuenientiam comparemus. Harum namque inter se nulla discordia est, atque ideo non de earum dissensu sed de consensu potius uidetur esse quaerendum.  Primum igitur uniuersalis affirmatio et particularis affirmatio subalternae dicuntur, quoniam altera subiacet alteri, id est particularis affirmatio uniuersali affirmationi supposita est atque subiecta, ueluti pars intra totius semper ambitum latet; idemque de uniuersali et particulari negatiua dicendum est, subalternae enim uocantur, quod superior atque amplior uniuersalis negatio intra se particularem negationem claudit et continet.  Haec igitur tali ratione consentiant, si enim uniuersales in ueritate praecedant, particulares ueras esse necesse est, ut si quis uniuersaliter affirmando proponat, omnem hominem animal, ea cum sit uera, particularis sibi affirmationis ueritatem comitem trahit, ea uero est: Quidam homo animal est.  Nam si uerum est omnem hominem esse animal, uerum est esse aliquem; item si quis uniuersaliter enuntiet nullum hominem esse lapidem, et uerum dixerit, subiecta ei particularis negatio idem retinet, nec mentitur qui dixerit quemdam hominem lapidem non esse; ita igitur uniuersalibus affirmatione ac negatione uera dicentibus, particularis affirmatio et negatio ueram uniuersalium sententiam consequuntur. At si uniuersales falsae sint, non necesse est particulares uniuersalium consensu praebere mendacinm, uelut in his uniuersalibus qua proponunt omnem hominem esse iustum, uel nullum hominem esse iustum, quae cum una sit affirmatio, altera negatio, utraeque sunt falsae; sed eas particularium falsitas non ex necessitate consequitur, nam et quemdam hominem esse iustum, quae particularis est affimatio, uere quis dixerit, atque ideo falsis uniuersalibus, particulares ueras esse non necesse est. Quod enim uniuersalis affirmatio falsa dicatur omnem hominem esse lapidem, errat particularis affirmatio quae proponit quemdam hominem esse lapidem.  At si uniuersalis negatio falsa proponatur nullum hominem esse animal non idcirco partirularis erit uera negatio, si pronuntiet quendam hominem non esse animal, atque ideo uniuersalibus quidem in ueritate manentibus, particulares necesse est uniuersalium consentire ueritati, at si uniuersalibus falsitas inhaerebit, particulares tum ueras, tum etiam falsas esse possibile est, ueras quidem si quidtale praedicetur quod adesse subiecto possit, et a subiecto ualeat separari, falsas esse utrasque, affirmationem quidem particularem, si in eo sit uniuersalis falsa affirmatio quod subiecto non potest conuenire, negationem particularem, si in eo uniuersalis negatio mentiatur quod a subiecto non potest segregari, ut posita superius exempla declarant.  Quod si ad ueritatis et falsitatis consequentiam particulares propositiones locum principem sortiantur, contraria eis uniuersalis propositionis ratione conueniunt. Nam si sint falsae, particulares falsas esse necesse est; sin uero particulares uerae sint, tum uniuersales uerae sunt, tum etiam falsae. Nam si particularis affirmatio est falsa, quae dicit aliquem hominem esse lapidem, uniuersalis quoque affirmatio falsa est quae proponit omnem hominen esse lapidem. Item si particularis est falsa negatio quae decernit quemdam hominem non esse animal, falsa erit uniuersalis negatio quae nullum hominem animal esse contendit. At si particularis affirmatio uel negatio uerae sunt, idque praedicatur quod a subiecto diuidi ac segregari queat, affirmationem negationemque uniuersales non est dubium posse mentiri, ut quod iam uerae sint particulares quae proponunt quemdam hominem esse iustum, et quemdam hominem non esse iustum, his suppositas uniuersales falsas esse manifestum est, ut ea quae dicit: Omnis homo iustus est  et: Nullus homo iustus est.  At si quid tale affirmatio particularis pronuntiet quo subiectum carere non possit, uera erit superposita affirmatio uniuersalis, ut cum aliquis enuntiat quemdam hominem esse animal, huic uniuersalis affirmatio in ueritate consentit, quae est omnis homo animal est. At si quid particularis negatio tale proponat, quod subiecto nequeat inhaerere, ueritatem particularis negationis uniuersalis negatiuae ueritas necesso est consequatur, ut cum aliquis dicit quemdam hominem lapidem non esse, consonat uniuersalis ueritas propositionis quae nullum hominem lapidem esse pronuntiat: quo fit ut praecedentibus quidem uniuersalibus ueris, particulares ueras esse necesse sit; praecedentibus uero in falsitate particularibus, uniuersalium ueritas non subsequatur; manentibus uero uniuersalibus falsis, particulares mendacium dicere non sit necesse, sicut ne uera quidem particularibus proponentibus, ueram uniuersalium necesse est esse sententiam. Et hoc quidem exempla docuerunt: ut autem firma demonstratione clarescat, utilis ad euidentiam rerum descriptio proponatur. Ex his ergo quae superius dicta sunt intelligi potest contrarias quidem uel uerum inter se falsumque diuidere, uel simul posse mentiri, ueras simul esse non posse; subcontrarias uero uel utrasque ueras esse, uel alteram ueram, alteram falsam, nunquam tamen simul proferre mendacium; angulares autem neque in ueritate unquam, neque in mendacio consonare sed uni semper ueram, alteri semper falsam esse sententiam.  Nunc demonstrandum est uniuersalibus ueris particulares non posse mentiri, falsis autem uniuersalibus posse particulares non falsa proferre. Dico enim si uniuersalis affirmatio sit uera, particularem quoque affirmationem ueram futuram; nam si falsa est, erit uera quae particulari affirmationi opponitur uniuersalis negatio sed posita est uera affirmatio uniuersalis; hoc igitur modo utrasque simul ueras esse contingit, affirmationem scilicet uniuersalem uniuersalemque negationem, quod euenire non posse monstratum est; non igitur fieri potest ut affirmatiua uniuersali uera proposita, particularis affirmatio mentiatur.  Rursus si uera est uniuersalis negatio, particularem quoque negationem ueram esse concedo, nam si falsam quis dixerit uniuersalem affirmationem, quae est ei opposita ueram necessario esse fatebitur. At si uniuersalis negatio uera esse proposita est, simul igitur uniuersales negationem et affirmationem ueras esse contingit; quod fieri non posse superius posita exempla docuerunt.  At si falsa est uniuersalis affirmatio, particularis uel falsum poterit enuntiare uel uerum: quo posito nihil impossibile comitatur, siue enim falsa sit, erit uera negatio uniuersalis, seu uera illa sit, uniuersalem negationem falsitas obtinebit. Quod fit ut falsa uniuersali affimatione, uniuersalis negatio, tum si falsitate consonet, tum ab ea ueritate discordet, quod non esse impossibile superioribus docetur exemplis.  Eodem quoquo modo et si uniuersalis negatio falsa sit, particularem negationem, uel ueram uel falsam esse possibile est, neque idcirco aliquid sequitur incongruum. Particulari namque negatione uera, uniuersalis affirmatio mentietur; eadem falsa, uerum uniuersalis affirmatio pronuntiat: quo fit ut falsa uniuersali negatione proposita, affirmationem uniuersalem tum ueram, tum falsam rationis demonstret euentus, quod impossibile non est.  Rursus si particulares false sunt, uniuersalis quoque falsitas sequitur. Nam si particularis affirmatiua pronuntiet mendacium, uniuersali quoque affirmationi falsitas inhaerebit, nam si haec uera est, falsa erit ei apposita negatio particularis; sed affirmationem particularem constituimus esse mendacem, simul igitur particularis affirmatio et negatio falsa sunt, quod esse inconueniens praecedens tractatus declarauit.  Item, si particularis negatio falsa dicatur, uniuersalis quoque negationis falsitas consonabit: nam si negatio uniuersalis uera est, falsa est opposita, quae est affirmatio particularis, quomodo utrasque particulares, affirmationem scilicet ac negationem, simul falsas esse contingit, quod fieri non posse praediximus.  At si uera sit affirmatio particularis, falsa uel uera uniuersalis affirmatio esse potest: sed si falsa sit particularis, negationem ueram esse necesse est; si uera sit, habebit particularis negatiua mendacium. Sed cum uera sit affirmatio particularis, negationem particularem uel falsam esse uel ueram nihil est impossibile.  Rursus si negatio particularis teneat ueritatem, uniuersalis negatio uel ueritatem tenere potest uel proferre mendacium. Nam si uera est, oppositam affirmationem particularem falsam esse manifestum est; si falsa est, ueritatem particularis affirmatiua custodiet: quo fit ut si particularis negatio teneat ueritatem, affirmatio particularis uera uel falsa sit, quorum neutrum impossibile. non esse praemissa docuerunt.  Atque haec quidem de uniuersalibus dicta sufficiant.  Nunc de infinitis ac singularibus disseramus, quarum quidem indefinitae sunt, quibus nulla significatio determinationis adiungitur sed praeter uniuersalis et particularis intelligentiam quantitatis proferuntur, ut: Homo iustus est. Homo iustus non est  quibus tametsi ut, dictum est, nulla significatio determinationis adiungitur, uim tamen obtinent particularium propositionum. Namque ut illae quas subcontrarias in priore descriptione signauimus, alias quidem inter se uerum falsumque distribaunt, alias quidem inuicem ueritate conspirant, nunquam tamen simul uidentur posse mentiri, ita etiam indefinitae, siquidem tale est quod enuntiat quod subiecto semper inesse necesse sit, affirmatio est uera, falsa negatio, ut in his propositionibus: Homo animal est. Homo animal non est.  At si id in indefinitis propositionibus efferatur quod subiecti natura non suscipit, negatio quidem uera est sed affimatio iuncta est falsitati, ut si quis dicat: Homo lapis est. Homo lapis non est  ut uero utraeque in pronuntianda falsitate consentiant, non potest inueniri. Eadem tamen ab uniuersalibus affirmatiuis atque negatiuis, ita dissentiunt, ut quoquo modo subiecta permutes, una semper ueritatis, altera sit semper plena mendacii. Exemplum uero huiusmodi praedicati, quod subiecto semper inhaereat, hoc est: Omnis homo animal est. Homo animal non est. Nullus homo animal est. Homo animal est.  Hic indefinitae ui eadem funguntur qua et particularis, huius uero quod nunquam inhaeret, hoc est: Omnis homo lapis est. Homo lapis non est. Nullus homo lapis estt. Homo lapis est  in his quoque indefinita, uniuersalibus oppositae per unamquamque oppositionem unam ueram, falsam alteram reddiderunt, item quod suscipere subiecti naturam ualeat et possit amittere. Omnis homo iustus est. Homo iustus non est. Nullus homo iustus est. Homo iustus est  in his etiam indefinitae particularibus immutatae sunt, quae uniuersalibus obiecta per unamquamque propositionum aduersitatem, uni semper uerum, alteri diuisere mendacium. Praeterea quoque modo terminorum exempla ponantur, si affirmationes affirmationibus, negationes negationibus comparemus, uniuersalibus ueris indefinitarum ueritas prouenit, ut cum uerae sunt, omnem hominem esse animal, et nullum hominem esse lapidem, constat ueritas indefinitis quae proponunt, et hominem animal esse, et hominem lapidem non esse. At si uniuersalium falsitas antecedat, indefinitarum uel ueritas, uel mendacium uariabit, hoc modo. Falsa enim est uniuersalis enuntiatio quae proponit omnem hominem esse iustum; sed ea quae dicit hominem esse iustum, tenet in humanae naturae parte ueritatem. Nam si non habet omnis homo iustitiam, cum tamen aliquis habeat, uere dici potest hominem esse iustum.  Item, cum proponitur uniuersaliter: Nullus homo iustus est  falsum est, at si id indefinitae denegetur, a ueritate non discrepat. Nam cum sit aliquis homo non iustus, non mentietur qui pronuntiauerit hominem esse non iustum. Item cum sit falsa quae uniuersaliter affirmat dicens omnem hominem esse lapidem, falsa est quae idem indefinita enuntiatione confirmat dicens hominem esse lapidem.  Rursus cum sit falsa negatio per quam proponitur nullum hominem esse animal, falsa est indefinita negatio quae pronuntiat hominem non esse animal. Hic quoque particularium similitudo seruata est. Nam in subalternis uera uniuersalitas ueritatem particularitatis trahebat. Falsa uero uniuersalitas nec ueritatis, nec mendacii necessitatem particularibus afferebat. Eadem omnia uniuersalium atque indefinitarum collatione proueniunt.  Rursus indefinitas primum falsas constet, uniuersales quoque necesse est esse mendaces, ut si falsum sit esse hominem iustum, falsum erit omnem hominem esse iustum, quandoquidem non capit ueritatem, si iustus uel unus homo non fuerit. Item, si indefinita negatio mentiatur, uerum uniuersalis negatio non habebit, ueluti si falsa sit ea qeae dicit hominem non esse iustum, quandoquidem non potest uniuersaliter ab homine denegari, si uel uni hominum probabitur adesse iustitia. At si indefinitae sententiam ueritatis obtineant, uniuersales tum ueras, tum eueniet esse mendaces: uelut cum dicimus hominem esse iustum uerum est, est enim homo qui iustitia non careat. Huius uniuersalis negatio mentietur, cum quis dixerit nullum hominem esse iustum. At si id affirmabitur indefinite quod a subiecto diuelli secernique non possit, uera nihilominus erit affirmatiua que proponit omnem hominem esse animal. At si id quod subiecti naturam non recipit proponit indefinita negatio, ueluti si dicat hominem lapidem non esso nihil ab eius ueritate uniuersalis negatiua dissentiet ut ea quae nullum animal esse proponit. Nihil igitur dubium est indefinitas particularibus esse consimiles, eamdemque uim ueritatis ac falsatis significationibus obtinere: de quibus sufficienter dictum est.  Nunc de singularibus explicemus, quae nihil superioribus similes exstant.  Illae namque quoniam constituebant uniuersale subiectum, de quo praedicatum terminum dicerent, idcirco suscipiebant etiam differentias quantitatis. Nam quod uniuersale est et uniuersaliter et particulariter et indefinite poterit pronuntiari. At hae quae unum aliquid ponunt, singuiariter atque indiuidue differentias quantitatis habere non possunt, atque ideo sola in eis relinquitur discrepantia qualitatis, quod haec quidem affirmatio, illa uero negatio. Semper igitur inter se affirmatio et negatio singularis uerum falsumque distribuent, si non caetera impediant quae sensum in alias atque in alias significationes solent deflectere ac detorquere.  Cum uero unum atque idem praedicatum atque subiectum in affirmatione et negatione constiterit, uno eodemque sumptum tempore, uno eodemque prolatum modo, ad unum atque idem relatum, de una atque eadem parte propositum, necesse est ex his unam semper esse ueram, alteram semper esse falsam. Nam siue aequiuocos terminos sumant siue non ad idem tempus procedant, siue alius utrisque insit modus, siue ad alias partes uel ad aliquid aliud referantur, ueras utrasque esse contingit. Age enim aequiuocum terminum sumat affirmatio, dicatque: Cato Uticae se peremit  negetque negatio: Cato se Uticae non peremit.  Hic igitur utraeque sunt uerae, quoniam Cato aequiuocum est. Namque Cato praetorius Uticae sibi manus intulit, Cato uero censorius minime. Item proponatur affirmatiua hoc modo: Nocte lucet  negatio respondeat: Nocte non lucet.  Hic igitur lucere aequiuocum est. Atque ideo nihil impedit quominus utraeque in ueritate permaneant. Affirmatio namque cum dicit lucere nocte, lunae loquitur locem. Illa uero cum negat, de solis luce significat. Hic igitur aequiuocum praedicatum utrasque uerum conseruare permisit.  Item si quis de Socrate proponat dicens: Socrates sedet  atque alius neget: Socrates non sedet  utraeque uerae esse queunt, si ad diuersa tempora referantur. Potest enim nunc quidem Socrates sedere, alio uero tempore non sedere. Rursus si quis humani oculi colorem nigrum esse confirmet, aliusque nigrum non esse contendat, utrique uerum loquentur, si ad singulas oculi partes affirmatio negatioque referantur. Nam quod circa orbem est qui medius pupulam tenet, album est. Ipse uero orbis niger uisitur.  Rursus si de Socrate inter duos locato quis dixerit: Socrates dexter est  aliusque respondeat: Socrates dexter non est  utrisque constare ueritas potest. Ad eum qui cum sinistra Socratis est, dexter est. Ad eum uero cuius laeuo lateris pars Socratis dextra coniungitur, dexter non est.  Item, si quis ouum animal esse constituat, aliusque ouum animal esse neget, utraeque a ueritate non dissonant: namque ouum potestate animal est, actu animal non est. Ita igitur inter se singulariam subiectorum propositiones uerum faleumque distribuent, ut unam ueritatem necesse sit habere, alteram mendacium, si neque quod subiectum est, neque quod predicatum, aliqua sit aequiuocatione confusum ad idem tempus, ad easdem partes, ad eumdem modum, eademque rem ad quam affirmatio retulit ea quae proponuntur in negatione afferatur, ut si quis de Socrate pronuntiet: Socrates caluus est Socrates caluus non est  si igitur de Socrate eodem affirmatio negatioque proponant, si eamdem caluitii significationem affirmatio sumpserit et negatio, si eamdem utraeque capitis partem loquantur, si uel actum utraeque potestatemue significant, si nulla diuersitate temporis erretur, si non ad alium affirmatio, ad alium negatio referatur, una semper ueritati coniuncta est, retinet semper altera falsitatem.  Quoniam de ea conuenientia propositionum quae utrisque simplicibus terminis eodemque ordine captaretur explicui, nunc de ea partici patione dicendum est quae et utrosque terminos et eumdem ordinem seruat; hoc autem (ut dictum est) tribus contingere modis potest -- aut enim predicatus tantum, aut subiectus terminus, aut uterque cum negatione proponitur. At tum enuntiatio uel ab infinito subiecto, uel ab infinito praedicato, uel ab infinitis utrisque consistit. Quoties enim nomini negatio subiungitur, nomen redditur infinitum. Atque ideo per oppositionem participatio fieri dicitur. Nomini enim simplici semper infinitum nomen opponitur, ut "homo" "non homo", [780B] "animal" "non animal", et caetera: quae cum ita sint, disponantur simplices, atque ex earum natura caeteras colligamus. Primo igitur propositionum series describatur, ea scilicet quae utrisque iungitur finitis, propositisque simplicibus ita ex infinitis omnibus copulatarum propositionum ordo iungatur, ut affirmationes affirmationibus, negationes negationibus, aduersis frontibus collocentur. Omnis homo rationalis est. Omnis non homo non rationalis est. Nullus homo rationalis est. Nullus non homo non rationalis est. Quidam homo rationalis est. Quidam non homo non rationalis est. Quidam homo rationalis non est.   Quidam non homo non rationalis non est.  Omnis homo grammaticus est. Omnis non homo non grammaticus est. Nullus homo grammaticus est. Nullus non homo non grammaticus est. Quidam homo grammaticus est. Quidam non homo non grammaticus est. Quidam homo grammaticus non est.  Quidam non homo non grammaticus non est.  Omnis homo lapis est.  Omnis non homo non lapis est Nullus homo lapis est. Nullus non homo non lapis est. Quidam homo lapis est. Quidam non homo non lapis est. Quidam homo lapis non est. Quidam non homo non lapis non est.  Omnis homo iustus est. Omnis non homo non iustus est. Nullus homo iustus est. Nullus non homo non iustus est. Quidam homo iustus est. Quidam non homo non iustus est. Quidam homo iustus non est. Quidam non homo non iustus non est.  Omnis homo risibilis est. Omnis non homo non risibilis est. Nullus homo risibilis est. Nullus non homo non risibilis est. Quidam homo risibilis est. Quidam non homo non risibilis est. Quidam homo risibilis non est. Quidam non homo non risibilis non est.  Harum igitur talis est consocianda falsitate uel ueritate proprietas, ut affirmationes quidem inter se uniuersales particularesque negationes uel in ueritate uel in mendacio consentire queant, uel uerum inter se falsumque diuidere. Si quid enim de subiecto tale praedicetur quod uel de subiecto nequeat segregari, ut ab homine rationabilitas, uel a subiecto quidem recedere queat sed subiecti naturam non possit aequare, ut hominis grammaticus, unam ueram, alteram falsam esse proueniet. Nam qui dicit: Omnis homo rationalis est  uerum loquitur, et qui dixerit: Omnis non homo non rationalis est  mentietur. Diuinae namque substantiae rationis quidem compotes sunt sed homines non sunt.  Item si quis pronuntiet, omnis homo grammaticus, est falsum dixerit. At qui proponit: Omnis non homo non grammaticus est  uerum dixerit. Nam qui homo non est, grammaticus esse non potest. At si id de subiecto praedicetur quod uel nunquam subiecto ualeat conuenire, ut lapis homini, uel conueniens ab eo possit abscedere, cum sit maius atque uniuersalius subiecto, ut iustitia homini, simul utrisque falsitas prouenit. Nam si quis dicit: Omnis homo lapis est  falsam fecerit propositionem. Eodem quoque modo qui dixerit, omnis non homo non lapis est, cum silex homo non sit sed lapis. Item propositio: Omnis homo iustus est  falsa est, cuius sequitur falsitatem: Omnis non homo non iustus est.  Nam diuinis substantiis adest semper iustitia, cum non sit humanitas.  At si quid tale de subiecto praedicetur quod et semper ei copuletur, neque tamen subiectum possit excedere, ut risibile homini, utrinque sententia in significandi ueritate concurrit: Omnis homo risibilis est  uera est: Omnis non homo non risibilis est  haec retinet ueritatem. Nam quia risibile hominis proprium est, recte dicitur non esse risibile quidquid homo non fuerit. Eadem omnia in particulari negatione redduntur. Nam siue quae sunt maiora subiecto atque ab eo discedere nequeunt, at rationabilitas ab homine, uel quae discedunt quidem sed sunt maiora subiecto, ut grammaticus homine, de subiecto praedicentur, unam ueram, alteram falsam faciunt. Nam qui dicit: Quidam homo rationalis non est  falsum proposuit; qui uero respondet: Quidam non homo non rationalis non est  uerum loquitur.  Diuina quippe substantia non est quidam homo sed carere non potest humanae ratione naturae. Item: Quidam homo grammaticus non est  uera est sed falsa est si dicam: Quidam non homo non grammaticus non est. Cum illud sit uerius, quoniam qui homo non fuerit, non potest esse grammaticus.  At si quae uel nunquam de subiecto possunt uere praedicari, ut lapis de homine, uel praedicantur quidem et sunt maiora subiecto sed ab eo discedere separarique patiuntur, ut iustitia ab homine, ueras protinus utrasque conseruant. Nam qui dicit: Quidam homo lapis non est  uerum dixerit. At si quis respondeat: Quidam non homo non lapis non est  is quoque uerum dixerit: si quidem de silice uel de huiusmodi caeteris uelit intelligi, quae cum non sint homines, non lapides non sunt.  Item: Quidam homo iustus non est  propositio ueritatem tenet. Sed ne illa quidem falsa est quae proponit: Quemdam non hominem non iustum non esse  hoc enim, ut dictum est, diuinis substantiis inuenitur, ut iustitiam teneant, quamuis ab hominis definitione seiunctae sunt.  Item, si id quod abesse non potest, et sit aequale subiecto, de eodem subiecto praedicetur, ut risibile homini, incurrit utrisque mendacium. Nam:  Quidem homo risibilis non est  falsa est, cuius falsitati sese aemulam praestat quae proponit: Quidam non homo non risibile non est  quasi qui homo non sit possit esse risibilis. Ita igitur quidem in affirmationibus uniuersalibus et particularibus negatiuis ueritas falsitasque et simul aliquoties inuenitur, et inter utrasque diuiditur. Negationes uero uniuersales et particulares affirmationes non simili respondent modo. Sed negationes quidem uniuersales, unam uerum dicere, alteram falsam, simul utrasque falsas esse possibile est. Simul autem ueras nunquam esse contingit. Nam si id quod adesse subiecto non potest, praedicetur, ut lapis homini, unam ueram faciunt, alteram falsam, ut est: Nullus homo lapis est  uera est; falsa est quae proponit: Nullus non homo non lapis est  omnia quippe animalia praeter hominem ita non sunt lapides, sicut ab hominum natura seiuncta sunt.  Quidquid uero aliud de subiecto praedicetur, neutri constare ueritas potest, ut si quis proponat: Nullus homo rationalis est  falsum dixerit; aliusque respondeat: Nullus non homo non rationalis est  hanc quoque conuincit ratio mentiri, equus quippe non homo est, nec eum quis dixerit rationis esse participem; ut autem simul uerae sint, nullus poterit terminus approbare.  Particulares autem affirmatiuae in differentiam ueritatis falsitatisque discedunt, quoties aliquid tale de subiecto dicitur, quod nunquam possit adesse subiecto, ut lapis: nam si quis enuntiet: Quidam homo lapis est  falsa propositio est; at si quis respondeat: Quidam non homo non lapis est  tenet contrariam ueritatem, equus quippe non homo est, nec lapis esse dicetur. Quidquid uero aliud de subiecto praedicabitur, est eas in ueritatis significationem conuenire, ut: Quidam homo rationalis est  uera est, Quidam non homo non rationalis est  huic quoque ueritas constat, equus quippe non homo est, nec ratione subsistit; ut uero simul falsae sint, nullis reperietur exemplis. Ad hunc igitur modum ei de caeteris quae uel subiectum uel praedicatum retinent infinitum, ad ueritatis falsitatisque consensum enuntiationum proprietas consideranda est, de quibus modo breuiter quid eueniat tetigisse sufficiat, singula uero lectoris exploranda diligentiae, et per conuenientes terminos rimanda permittimus. Disponantur igitur propositiones quae ex utrisque simplicibus terminis constant, easque quarum subiectum tantum abnuatur ex aduerse parte respiciant. SIMPLICES EX SUBIECTIS FINITIS  Omnis homo rationalis est. Omnis non homo rationalis est. Nullus homo rationalis est.  Nullus non homo rationalis est. Quidam homo rationalis est. Quidam non homo rationalis est. Quidam homo rationalis non est. Quidam non homo rationalis non est.  Omnis homo risibilis est. Omnis non homo risibilis est. Nullus homo risibilis est. Nullus non homo risibilis est. Quidam homo risibilis est.Quidam non homo risibilis est. Quidam homo risibilis non est. Quidam non homo risibilis non est.  Omnis homo iustus est. Omnis non homo iustus est. Nullus homo iustus est. Nullus non homo iustus est. Quidam homo iustus est. Quidam non homo iustus est. Quidam homo iustus non est. Quidam non homo iustus non est.  Omnis homo grammaticus est. Omnis non homo grammaticus est. Nullus homo grammaticus est. Nullus non homo grammaticus est. Quidam homo grammaticus est. Quidam non homo grammaticus est. Quidam homo grammaticus non est.  Quidam non homo grammaticus non est.  Omnis homo lapis est.  Omnis non homo lapis est Nullus homo lapis est. Nullus non homo lapis est. Quidam homo lapis est. Quidam non homo lapis est. Quidam homo lapis non est. Quidam non homo lapis non est. In harum igitur affirmationibus quidem uniuersalibus ueritas et falsitas distribuitur, si quis tale de subiecto praedicetur quod abesse non possit, siue illud maius sit, ut animal homine, siue aequale, ut risibile homini. In his enim unam ueram, alteram falsam esae neoesse est, quidquid uero praeter ea fuerit praedicatum, unam semper ueritas, alteram semper falsitas non sequetur: ut autem simul uerae sint nequit ostendi.  Particularium uero in affirmationibus quidem, siquidem ea praedicentur quae ualeant transire subiectum, siue ab eo separari nequeunt, ut animal ab homine, seu possint, ut iustitia ab homine, loquitur utraque uera sententia. Quidquid uero praeter ea fuerit praedicatum, unam ueritas, alteram falsitas tenet; falsae uero simul nequeunt inueniri. Negationes uero particulares siquidem id praedicent quod a subiecto non possit abscedere, siue illud maius sit, ut rationale homine, seu aequale, ul risibile homini, uni constabit ueritas, aItera mentietur. Si quid uero praeter ei fuerit praedicatum, ueras semper utrasque constat, ut ineas communis falsitasnunquam possit incidere. Item disponantur in ordinem primum quidem simplices, has e regione respiciant quae subiecto simplici denegantur praedicato.  SIMPLICES EX INFINITO PRAEDICATO  Omnis homo lapis est.  Omnis homo non lapis est Nullus homo lapis est. Nullus homo non lapis est. Quidam homo lapis est. Quidam homo non lapis est. Quidam homo lapis non est. Quidam homo non lapis non est.  Omnis homo animal est.  Omnis homo non animal est Nullus homo animal est. Nullus homo non animal est. Quidam homo animal est. Quidam homo non animal est. Quidam homo animal non est. Quidam homo non animal non est.  Omnis homo risibilis est. Omnis non homo non risibilis est. Nullus homo risibilis est. Nullus non homo non risibilis est. Quidam homo risibilis est. Quidam non homo non risibilis est. Quidam homo risibilis non est. Quidam non homo non risibilis non est.  Omnis homo iustus est.  Omnis non homo non iustus est. Nullus homo iustus est. Nullus non homo non iustus est. Quidam homo iustus est. Quidam non homo non iustus est. Quidam homo iustus non est. Quidam non homo non iustus non est. Omnis homo grammaticus est. Omnis non homo non grammaticus est. Nullus homo grammaticus est. Nullus non homo non grammaticus est. Quidam homo grammaticus est. Quidam non homo non grammaticus est. Quidam homo grammaticus non est.  Quidam non homo non grammaticus non est. Harum igitur affirmationes uniuersales, siquidem praedicent quod subiecto nequeat conuenire, ut lapis homini, uel a subiecto, cum sit aequale uel sit maius, non possit abscedere, ut animal uel risibile ab homine, unam semper necesse est ueritatem. alteram proferre mendacium: quidquiduero praeterea fuerit praedicatum, utrisque falsitas inuenitur, ut ad ueritatem conuenire non possint. Negationes uero uniuersales siquidem id de subiecto praedicent quod subiecto adesse possit et abesse, ita ut excedat, ut uirtus hominem, uel id quod adesse quidem queat sed non possit adaequare subiectum, ut grammaticus hominem, utraeque in falsitate communicant. Quidquid uero aliud fuerit praedicatum, unam ueritas, alteram falsitas consequetur; ut autem simul uerae sint, nequit ostendi.  Particularium uero affirmationes quidem simul uerae sunt, si id quod uel adesse possit uel abesse praedicetur, siue illud maius sit ut iustitia homine, seu minus ut grammaticus ab homine. Si quid uero aliud fuerit praedioatum, ueritas in eas ac falsitas distribuitur, ita ut nunquam communem consonent falsitatem. Particulares quoque negatiuae in similibus terminis ueritate concordant. Nam si quod adesse uel abesse potest, siue illud maius sit ut iustus ab homine, siue minus, ut grammaticus ab homine, de subiecto praedicetur, ueritas utrisque constabit. In aliis uero cunctis praedicationibus uni ueritas, alteri falsitas cedit. Nunquam tamen utraeque in prodenda falsitate consentient.  Praeter hanc autem inter se conuenientiam propositionum, habent aliquid hae proprium quae praedicatum adiecia negatione pronuntiant, quod caeteris inesse non possit.Affirmationes namque negationibus, negationesque affirmationibus, quarum uniuersalis est propositio, itemque particulares affirmationes negationibus, negationes affirmationibus ita conueniunt, ut nunquam neque in falsitate, neque in ueritate discordent. Conuenientium autem ordinem seriemque describimus quas si quis in superius posita respexerit; uidebit angulariter conuersas.  Omnis homo rationalis est. Nullus homo non rationalis est. Omnis homo non rationalis est. Nullus homo rationalis est Quidam homo non rationalis est. Quidam homo rationalis non est. Quidam homo rationalis est. Quidam homo non rationalis non est. Quod idcirco in his tantum uidetur euenire, quod de eodem subiecto uterque intelligitur ordo oppositionis. Nam quae dicit: Omnis homo rationalis est  de homine rationale praedicauit; item quae proponit: Omnis homo non rationalis est  de eodem homine rationale seiunxit, ut merito simplices affirmationes negationi consentiant. At non in aliis intelligitur idem esse subiectum. Nam et illa quae proponit omnem non hominem esse rationalem, et illa quae enuntiat omnem non hominem esse non risibilem, de homine non loquantur sed quolibet alio quod hominis negatione relinquitur. Atque ideo uelut extraneae atque a semet alienae, nec in ueritate possidet aliquam nec in falsitate concordiam.  Indefinitas autem propositiones, quoniam particularibus similes esse monstrauimus, adiungendas superioribus non putaui. Id enim indefinitis necesse est euenire, quod particularibus solet incurrere.  Expeditis igitur his propositionibus quae ex utrisque communicant terminia atque eodem ordine collocatis, nunc eam propositionum conuenientiam uel participationem loquimur, quae in utrisque quidem terminis conuenientia sed ordinis commutatione consistunt, cuius disceptationis hic finis est, de propositionum conuersione docuisse, quid enim est aliud propositiones mutato ordine conuenire utrisque terminis, nisi propositiones conuerti? Conuerti autem uel sibi uel aliis propositiones dicuntur, quoties, mutato ordine terminorum, id est quod subiectum fuerat praedicato et quod praedicabatur ante subiecto, ueritatem simul obtinent uel falsitatem. De quibus plenissime hic disputandi sumemus exordium.  Quatuor propositiones esse praediximus, quae habeant differentias quantitatum et utrisque terminis absque ordinis permutatione participant. Hae uero sunt affirmatio uniuersalis, negatio uniuersalis, affirmatio particularis, negatio particularis.  Harum igitur particularis affirmatio particulariter quidem sibi ipsa conuertitur, uniuersali autem affirmationi per accidens, et rursus uniuersalis negatio, loco principe sui recipit conuersionem, ad particularem uero negationem per accidens conuerti potest.  Affirmationis uero uniuersalis ad se ipsam perpetua non potest esse conuersio, ad particularem uero affirmationem per accidens potest. Nec uero negationis particularis ad se ipsam principaliter stabilis ac firma conuersio est sed negationi uniuersali secundo loco atque accidentaliter. Quae omnia facilius declarantur exemplis. Affirmatio enim particularis, ut ea quae proponit: Quidam homo albus est  facile sibi ipsa conuertitur, si dicamus, quoddam album homo est, atque in utrisque simul ueritas constat. At si quis proponat quendam hominem esse lapidem, eamque conuertat dicens quemdam lapidem esse hominem, mansit in utrisque mendacium. Hoc igitur modo affirmatio particularis sui recipit conuersionem.  Item negatio uniuersalis conuerti potest, ut si quis enuntiet nullum hominem esse lapidem, eamdemque conuersis terminis dicat nullum lapidem esse hominem, simul ueritatem tuentur. At si quis dicat nullum hominem esse animal, atque eamdem sub terminorum conuersione proponat dicens nullum animal esse hominem; neutra suam perdidit falsitatem. Hoc igitur modo uniuersalis quoque negatio sibi ipsa conuertitur, uniuersalis uero affirmatio non tenet perpetuam conuersionem: quamuis enim quoties de speciebus propria praedicentur conuerti uniuersales affirmationes queant, ut si quis dicat: Omnis homo risibilis est  poterit terminorum ordinem permutare, omne risibile esse hominem, tamen non est haec aequalis atque in omnibus terminis fida conuersio. Quid enim cum quis ita proponit: Omnis homo animal est  nunquid conuertere uere potest, ut omne animal hominem esse pronuntiet? Quare cum aliquoties uniuersalis affirmatio conuersa propriam non teneat ueritatem, dicitur conuersionis naturam non posse suscipere.  Negatio quoque particularis interdum uidetur posse conuerti, ueluti si quis enuntiet quemdam hominem lapidem non esse, uerum loquetur, cum dixerit quemdam lapidem hominem non esse; sed est instabilis et incerta conuersio: nam cum quidam homo grammaticus non sit, falsum est dicere quemdam grammaticum hominem non esse. Ita igitur haec quoque conuersio protinus a sua ueritate deficit.  Superius igitur propositarum quatuor enuntiationem duae quidem oppositae, id est particularis affirmatio et uniuersalis negatio, conuersionem sui firmam perpetuamque suscipiunt; duae uero oppositae, id est affirmatio uniuersalis et negatio particularis, conuersionis non tenent firmitatem sed quia uniuersalis affirmatio, quae in sui conuersione uidetur instabilis, si uera est, particularem quoque affirmationem ueram esse necesse est. Si autem particularis affirmatio conuersa non amittit propriam ueritatem, uniuersalis quoque affirmatio conuersa particulari affirmationi eamdem ueritatem sonabit, uelut his exemplis probabitur. Si quis enim proponat omnem hominem esse animal, uerum dixerit, huius subalterna particularis affirmatio quemdam hominem esse animal, ea quoque uera est, quoniam uniuersalis affirmationis ueritas antecessit. Sed eamdem conuerti sibi uerissime potest, dicitur enim quoddam animal esse hominem. Quocirca affirmatio uniuersalis quae proponit omnem hominem esse animal, et conuersa particularis affirmatio quae pronuntiat quoddam animal esse hominem, utraeque simul a ueritatis significatione non deficiunt. Ita igitur uniuersalis affirmatio, quae sui conuersionem perpetuam ferre non poterat, per accidens particulari affirmationi conuersa est. Per accidens autem idem quoniam particularis affirmatio principe sibi ipsa loco conuertitur, conuersae autem particulari affirmationi uniuersalis affirmatio eamdem retinet in ueritate sententiam. Eadem ideo est etiam uniuersalis negationis, quae quoniam ipsa principaliter conuerti potest, conuersaeque negationi uniuersali illa quae subalterna est eamdem.  ueritatis refert sententiam. Particularis negatio conuersa ad ueritatis signiticationem poterit conuenire, ut si quis nullum hominem esse lapidem confiirmet, et huius [787B] conuersio est, nullum lapidem esse bominem, quae cum uera praecedat, subalternae particularis negatiuae perficit ueritatem: ea uero est, quidam lapis homo non est, quae comparata uniuersali negationi quae dicit nullum hominem esse lapidem, quamuis terminis discrepans, tamen similis ueritate proponitur. Igitur particularis negatio, quae sibi ipsi conuerti non poterit, uniuersali negationi per accidens conuerti potest. Per accidens autem idcirco quoniam uniuersalis negatio in se ipsam priore loco conuerti potest. Per conuersionem autem sui cum particulari negatione similem ueritatis uidetur obtinere sententiam. Itaque concludendum est particularem quoque affirmationem uniuersalemque negationem conuersionem sui firmam ac stabilem custodire. Affirmationem autem uniuersalem particularemque negationem in conuertendo firmas esse non posse sed hanc affirmationi particulari, illam uniuersali negationi per accidens, posse conuerti.  Restat nunc de ea propositionum conuenientia uel participatione disserere, in qua utrinque terminorum ordine permutato, uni uel utrique eorum negatiuum copulatur aduerbium.  Sed quanquam huiusmodi participationis plures esse differentias nouerimus, ad instructionem tamen Categoricorum Syllogismorum de hac tantum proposuisse sufficiat, quarum quidem propositionum pars ex simplicibus nominibus constat, pars uero ex infinitis. Nam propositio uniuersalis, quae est: Omnis homo animal est  ex utrisque nominibus finitis constat. Namque et homo et animal finita nomina esse manifestum est. Ea uero affirmatio quae proponit omne non animal non hominem esse infinitorum terminorum positione coniuncta est. Non animal enim et non homo nomina esse infinita, in nominis definitione praediximus, quae quidem sese ad ueritatis falsitatisue rationem sic habent, ut enim negationibus adiunctis infinita nomina simplicibus opponuntur, ita etiam conuersio propositionum econtrario contingit quam paulo ante in simplicibus hababatur. Atque in his enuntiationibus conuerti termini per appositionem dicuntur, unusque enim terminorum negatione praeposita terminis simpliciter pronuntiatis uidetur oppositus. Huius uero participationis est triplex modus: aut enim praedicato tantum termino, negatio iungitur, aut subiecto, aut utrique termini denegantur. Primum igitur supposita descriptione pandantur exempla. Post autem quemadmodum se habent ad ueritatis falsitatisue consensum consequentis ordine dispPombaur. Ac primum quidem de hac disserimus cuius subiectum praedicatumque negatur. Post uero cuius subiectum solum, postremo cuius qui praedicatur terminus cum negatione profertur. Atque earum quidem naturam atque ordinem ex simplicibus informabimus. Simplices autem, in quantitatum differentiis constitutas, quatuor esse monstrauimus. Sit igitur prima quidem affirmatio uniuersalis, quae proponat omnem hominem esse animal; aduersum hanc collocetur affirmatio uniuersalis, quae non solum conuersis terminis enuntietur uerum in uno quoque termino negatiuum aduerbium habeat adiunctum hoc modo: Omne non animal non homo est.  Rursus proponatur uniuersalis negatio, ea quae est: Nullus homo animal est  huic aduersam teneat locum uniuersalis negatio terminis cum negatione conuersis, id: Nullum non animal non homo est. Item sit particularis affirmatio simplex: Quidam homo animal est  huic terminus atque ex aduerso referatur particularis affirmatio, quae, commutatis in ordinem terminis, negationes utrisque gestet oppositas, ut est: Quoddam non animal non homo est.  Item sit particularis simplex negatio quae proponat quemdam hominem animal non esse; hanc ex aduerso respiciat particularis negatio, quae, permutatis ad ordinem terminis, aduerbium negationis adiecerit, ut est: Quoddam non animal non homo non est. SIMPLICES CONVERSAE UTRISQUE INFINITIS  Omnis homo animal est. Omne non animal non homo est Nullus homo animal est. Nullum non animal non homo est. Quidam homo animal est. Quoddam non animal non homo est. Quidam homo animal non est. Quoddam animal non homo non est. In illis enim affirmatio uniuersalis particularisque negatio conuersionem stabilem non tenebant. Affirmatio autem particularis atque uniuersalis negatio conuersae certissime tuebantur uel in ueritate, uel in falsitate consensum. Hic omne diuersum est. Uniuersalis namque affirmatio et particularis negatio per oppositionem sibi ipsa conuertitur, uniuersalis autem negationis et particularis affirmationis non est ad ueritatis falsitatisue consensum fide conuersio.  Ac primum de uniuersali affirmatio tractemus, quae cum in simplicibus uera sit, ueritatem quoque per oppositionem conuerse custodit, ut ea qua dicit omnem hominem esse animal, uera est, atque illi per oppositionem conuertitur, id est: Omne non animal non homo est  eam quoque ueram esse necesse est. Propositionis autem huius ista sententia est, quoniam non est homo, quidquid animal non est, quod uerum esse nullus ignorat. Item si sit falsa uniuersalis affirmatio in simplicibus terminis constituta, falsa quoque eius per oppositionem probabitur esse conuersio: nam cum dicimus: Omnis lapis animal est  falsa est, atque illi per oppositionem conuertitur, id est: Ommne non animal non lapis est  eam quoque fals&m esse necesse est. Id enim ex tali enuntiatione sentitur, quoniam quidquid animal non fuerit, id lapis non est, quod apertissime falsum est, cum lapis ipse animal non sit: quod si uniuersalis affirmatio terminorum oppositionem conuersa sibimet in ueritate conuenit et in falsitate, non est dubium quin uniuersalis simplex affirmatio stabili per oppositionem conuersione monstretur. Idem de simplici etiam particulari negatione dicemus. Nam cum haec falsa est, ut ea quae dicit: Quidam homo animal non est  illa quoque falsitatem tenebit, quae huic terminorum oppositione conuertitur, ut ea quae proponit:  Quoddam non animal non homo non est.  Id enim ex bac enuntiatione colligitur, quod res quae non sit animal, sit homo. Etenim hoc esse hominem, quod non esse non hominem. At si uera sit negatio particularis ex simplicibus terminis iuncta, ut est: Quidam lapis animal non est  non deerit ueritas cum terminorum oppositione conuersae quae proponit quoddam non animal non lapidem non esse. Id enim conuersio ita significat, quod res quaedam quae animal non sit lapis sit, hoc est enim esse lapidem quod non esse non lapidem; quod si particularis simplex negatio per oppositiones propriae conuersioni et in ueritatis et in falsitatis significatione concordat, non est dubium particularem simplicem negationem certo sibi ac stabili modo per oppositionem terminorum posse conuerti.  In negatione uero uniuersali non est perpetua neque fida conuersio. Quod quidem fallere poterit, si quis ad solam respiciat conuenienliam falsitatis. Nam cum sit falsa simplex uniuersalis negatio quae proponit nullum hominem esse animal, falsa est quae ei per oppositionem conuertitur, ut est: Nullum non animal non homo est. Id enim ex haec propositione monstratur, quoniam omne quod animal non est, id homo est, hominem esse significat, quidquid animal non sit, quae proponit, nullum esse non hominem, qui animal non sit. Sed hic in falsitate consensus ad ueritatem usque non peruenit. Age enim sit uera simplex uniuersalis negatio: Nullus homo lapis est  non uera potest esse: Nullus non lapis non homo est.  Id namque designat ista conuersio, quoniam quidquid lapis non fuerit, id homo est; hominem namque esse designat quod lapis non sit, qui pronuntiat nullum esse non hominem quod lapis non est, quod apertissime falsum est; quamuis enim multa proferam quaecum lapides non sint, tamen ab hominum natura seiuncta sunt, ut equus, arbor atque alia plurima. Si igitur negatio uniuersalis per oppositionem propriae conuersioni in falsitate quidem conuenit, nec tamen in ueritate consentit, recte pronuntiatur conuersionem perpetuam atque aequabilem non habere.  Eadem quoque ratio est in affirmatione simplici particulari. Nam in hoc quoque saepe error deprehenditur, ut certae propositionum conuersiones putentur, si quis non ad falsitatis quoque sed ad solam conuenientiam ueritatis aspiciat. Nam cum affirmatio simplex particularis uera sit, ut est: Quidam homo animal est  si huius termini cum oppositione conuertantur, fiatque propositio: Quoddam non animal non homo est  a ueritate non discrepat. Quid enim aliud enuntiatio ista designet quam esse rem aliquam quae cum animal non sit, ne homo quidem sit, ut lapis simul et animalis et hominis natura deficiat. Sed hic in ueritate consensus ad falsitatem usque non tendit. Quid enim si sit falsa simplex affirmatio particularis, ut est: Quidam homo lapis est  non erit eius per oppositionem falsa conuersio: Quidam non lapis non homo est?  Atqui haec firma ueritate consistit, id enim ex hac propositione datur intelligi quod sit quidam quod cum lapis non sit, ne homo quidem sit, ut equus atque arbor, quae neque hominis, neque lapidis definitione clauduntur. Quod si particularis affirmatio, dum per oppositionem conuertitur, in ueritate quidem tenet secum ipsam concordiam, in falsitate autem sibimet ipsa dissentit, rectum est pronuntiare quod termini negatione coniuncta conuersionem firmam stabilemque non teneant. Quare cum in simplicibus, ac praeter oppositionem conuersionibus, uniuersalis quidem negatio particulurisque affirmatio pernetua fidaque terminorum permutatione uertantur, affirmamatio uero uniuersalis particularisque negatio minime, dum per terminorum oppositionem simplex propositio sibi ipsa conuertitur, omnia, ut dictum est, aduersa ratione contingunt, uniuersalia namque affirmatio et particularis negatio firmam negatarum partium retinent conuersionem. Uniuersalis autem negatio in falsitate quidem recte sibi ipsa conuertitur. In ueritate autem sibi ipsa discordat. Particularis autem affirmatio in ueritate quidem sibi conuenit sed in falsitate dissentit. Similis autem contemplatio est in his quae, conuerso ordine terminorum, praedicato tantum uel subiecto sibi copulant negationem: in quibus, ut in superioribus quoque fecimus, propositionum tantum ordinem describemus, et quid eueniat sub breuilate monstrabimus, perquirenda atque examinanda singula lectoris diligentiae derelinquentes. Descriptis ergo simplicibus ex aduersa parte, quae, conuerso ordine praedicatum cum negatione pronuntiant, conferantur. SIMPLICES CONVERSAE DE PRAEDICATO INFINITO: Omnis homo animal est. Omne animal non homo est. Nullus homo animal est. Nullum animal non homo est. Quidam homo animal est. Quoddam animal non homo est. Quidam homo animal non est. Quoddam animal non homo non est. Omnis homo iustus est. Omnis iustus non homo est. Nullus homo iustus est. Nullus iustus non homo est. Quidam homo iustus est.  Quidam iustus non homo est. Quidam homo iustus non est. Quidam iustus non homo non est.  Omnis homo grammaticus est. Omnis grammaticus non homo est. Nullus homo grammaticus est. Nullus grammaticus non homo est. Quidam homo grammaticus est. Quidam grammaticus non homo est. Quidam homo grammaticus non est.  Quidam grammaticus non homo non est.  Omnis homo lapis est. Omnis lapis non homo est Nullus homo lapis est. Nullus lapis non homo est. Quidam homo lapis est. Quidam lapis non homo est. Quidam homo lapis non est. Quidam lapis non homo non est. Omnis homo risibilis est. Omne risibile non homo est. Nullus homo risibilis est. Nullum risibile non homo est. Quidam homo risibilis est. Quoddam risibile non homo est. Quidam homo risibilis non est.    Quoddam risibile non homo non est. Harum igitur in affirmationibus quidem uniuersalibus si ea de subiecto praedicentur quae et adesse et abesse contingent, siue illud subiecto maius sit ut iustitia homine, siue minus ut grammaticus homine, uel si ea quae omnino adesse non possum ut lapis homini, simul semper falsas esse necesse est. Si quid uero praeter haec fuerit praedicatum, unam ueram, falsam alteram esse proueniet, nunquam uero utrique ueritas consonabit.  In negationibus uero uniuersalibus siquidem ea de subiecto praedicentur quae a subiecto ualeant segregari, siue illa maiora sint ut iustitia homine, siue minora ut eodem homine grammaticus, utrisque aderit falsa sententia.  Quidquid uero reliquorum fuerit praedicatum uni uerum, alteri faciet adesse mendacium. Nunquam uero in his concors ueritas inuenitur.  In particularibus uero affirmationibus siquidem ea praedicentur, quae [792A] cum separari possint, tum uel maiora sunt ut iustus homine, uel minora ut grammaticus homine, communis affirmationes ueritates obtinebit. Alia uero quaelibet praedicatio unam ueram, alteram semper faciet esse mendacem sed nunquam communiter mentientur.  In negationibus uero particularibus hic modus est, ut siue ea quae adesse non rossunt, ut lapis homini, siue quae possum ac poterunt segregari, cum tamen eorum aliud maius sit, ut iustitia homine, aiitld minus, ut grammaticus homine, praedicentur, ueritas utrisque constabit.  Quidquid uero absque hic praedicabitur, ueritatem uni, alteri diuides falsitatem, simul tamen falsas esse non euenit. Item descriptio supponatur quae priore parte simplicibus collocatis, eas quae conuerso ordine subiectum cum negatione proponunt contraria fronte constituat. SIMPLICES  CONVERSAE DE SUBIECTO INFINITO: Omnis homo animal est. Omne non animal homo est. Nullus homo animal est. Nullum non animal homo est. Quidam homo animal est. Quoddam non animal homo est. Quidam homo animal non est. Quoddam non animal homo non est.  Omnis homo risibilis est.  Omne non risibile homo est. Nullus homo risibilis est. Nullum non risibile homo est. Quidam homo risibilis est. Quoddam non risibile homo est. Quidam homo risibilis non est. Quoddam non risibile homo non est.  Omnis homo lapis est. Omnis non lapis homo est. Nullus homo lapis est.  Nullus non lapis homo est. Quidam homo lapis est. Quidam non lapis homo est. Quidam homo lapis non est. Quidam non lapis homo non est.  Omnis homo iustus est. Omnis non iustus homo est. Nullus homo iustus est. Nullus non iustus homo est. Quidam homo iustus est.  Quidam non iustus homo est. Quidam homo iustus non est. Quidam non iustus homo non est.  Omnis homo grammaticus est. Omnis non grammaticus homo est. Nullus homo grammaticus est. Nullus non grammaticus homo est. Quidam homo grammaticus est. Quidam non grammaticus homo est. Quidam homo grammaticus non est. Quidam non grammaticus homo non est. Superius igitur descriptarum enuntiationum affirmationes quidem uniuersales, siue de subiecto praedicentur quae ab eo nunquam ualeant amoueri, siue illud maius sit, ut animal homine, seu aequale ut risibile homini, seu tale quod subiecto nullo modo possit obtingere ut lapis homini, uni ueritatem dispartient, alteri falsitatem. At si quod absque his praedicabitur, utrasque falsitas obtinebit, communi autem propositionum ueritati locus esse non poterit. At in negationibus quidem uniuersalia et maiora praedicentur, seu ea quae relinquere subiectum nequeant ut animal hominem, seu quae possint ut iustitia hominem, utrisque falsitas inhaeredit. Aliae quaelibet praedicamenta unam ueram faciunt, alteram falsam, ita ut communis utraeque ueritatis non possint esse participes.At in particularibus affirmationibus quidem, siquidem maiora de subiecto praedicentur, quae uel nunquam subiecti coniunctione diicedant ut animal homine, uel etiam segregentur ut iustitia ab homine, respondebit utraque ueritatem; caeterae uero praedicationes ueritatem propositionibus falsitatemue distribuunt in commune participantibus falsitatem. Particulares uero negationes, siquidem ea praedicent quae possint a subiecto separari, siue illud maius sit ut iustitia homine, seu minus ut grammaticus homine, ueras utrasque esse recesse est. Si quid uero extra praedicabitur, uni oportet uerum, alteri adesse mendacium, ut simul falsae nequeant inueniri. Atque haec quidem de his propositionibus quae cum determinatione proferuntur dicta sunt. Quae uero indefinitae sunt, quoniam particularium proprietatibus adaequantur, eadem omnia comparatae uniuersalibus obtinebunt quae in superiore descriptione particularium propositionum ordo seruauit.  Restarent subiectorum singularium propositiones, de quibus, quoniam et longum est dicere, et nihil ad operis propositi affert utilitatem, et sibi ipse exemplo earum quas superius proposuimus easdem lector inueniet, praetereundum uidetur. Multa Graeci ueteres posteris suis in consultissimis reliquere tractatibus, in quibus priusquam ad res densa caligantes obscuritate uenirent, quasi quadam intelligentia luctatione praeludunt: hinc per introductionem est facilior discibiliorque doctrina, hinc per ea quae illi *prolegomena* uocant, nos praedicta uel praedicenda possumus dicere, ad intelligentiam promptior uia munitur. Hanc igitur prouidentiam non exosus, statui ego quoque in res obscurissimas aliquem quodammodo pontem ponere, mediocriter quidque delibans ita ut si quid breuius dictum sit, id nos dilatione ad intelligentiam porrigamus; si quid suo more Aristoteles nominum uerborumque mutatione turbauit, nos intelligentiae seruientes ad consuetum uocabulum reducamus; si quid uero ut ad doctos scribens summa tantum tangens designatione monstrauit, nos id introductionis modo aliqua in eas res tractatione disposita perquiramus.  Sed si qui ad hoc opus legendum accenserint, ab his petitum sit ne in his quae nunquam attigerint statim audeant iudicare; neue si quid in puerilibus disciplinis acceperint, id sacrosanctum iudicent, quandoquidem res teneris auribus accommodatas saepe philosophiae seuerior tractatus eliminat. Si quid uero in his non uidebitur, ne statim obstrepant sed, ratione consulta, quid ipsi opinentur, quidue, nos ponimus, ueriore mentis acumine et subtiliore pertractata ratione diiudicent. Et hi quidem sic. Nos enim, ut arbitror, suffecimus eos commentarios, de quibus haec nos protulimus, degustent blando fortasse sapore subtilitatis eliciti, quamuis infrenis et indomiti creatores sint, tamen ueterum uirorum inexpugnabilibus auctoritatibus acquiescent; si quis uero Graecae orationis expers est, in his, uel si qua aliorum sunt similia, desudabit. Itaque haec huius prooemii lex erit, ut forum nostrum nemo non intellecturus, et ob id culpaturus inspiciat. Sed ne prooemiis nihil afferentibus tempus teratur, inchoandum nobis est illo prius depulso periculo, ne a quoquam sterilis culpetur oratio. Non enim eloquentiae compositiones sed planitiem consectamur: qua in re si hoc efficimus, quamlibet incompte loquentes, intentio quoque nostra nobis perfecta est. Sed quoniam syllogismorum structura nobis est hoc opere explicanda, syllogismis autem prior est propositio, de propositionibus hoc libello tractatus habebitur.  Et quoniam propositionis partes sunt nomen et uerbum, pars autem ab eo cuius pars est prior est, de nomine, et uerbo, quae prima sunt, disputatio prima ponatur. Nomen est uox designatiua ad placitum sine tempore, cuius nulla pars extra designatiua est. VOX autem dictum est, quia uox nominum genus est. Omnis autem definitio a genere trahitur, ut si definias hominem, animal dicis, id est genus; post uero rationale, id est differentia. DESIGNATIVA uero dicta est, quia sunt uoces quaedam quae nihil significant, ut sunt syllabis. NOMEN uero, designat id cuius est nomen. AD PLACITUM uero, quia nullum nomen aliquid per se significat sed ad ponentis placitum. Illud enim unaquaeque res dicitur quod ei placuit qui primus rei nomen illud impressit. Sunt enim uoces naturaliter significantes, ut canum latratus iras canum significat, et alia eius quaedam uox blandimenta; sed non sunt nomina non sunt ad placitum significantes sed natura. SINE TEMPORE uero, quod uerba quidem uoces sunt designatiuae et secundum placitum sed distant, quod nomina sine tempore sunt, uerba cum tempore. CUIUS NULLA PARS EXTRA DESIGNATIVA EST: nomen ab oratione disiungit, quod oratio et ipsa uox est, et desiguatiua, et secundum placitum, aliquoties sine tempore est sed orationis partes significant, nominum uero minime. In Ciceronis enim nomine nulla extra pars designatiua est, neque 'ci' neque 'ce' neque 'ro'. Neque si ex duobus integris nomina sint. Quod enim in uno consignificat, id extra non significat.  In nomine enim 'magister', 'magis' et 'ter' consignificauit, quia est magister.  Sublatum uero 'ter' et 'magis' non erit alicuius significatio, nisi tibi hoc alii nomen dare placuerit. Omnia enim nomina non naturaliter sunt, sed ad placitum ponuntur. Sed de hoc in commentario libri *Peri hermeneias* Aristotelis dictum est et maior eius rei tractatus est, quam ut nunc queat expediri.  Reuertamur igitur ad nomen. Sed quoniam sunt quaedam uoces quae et designatiuae sunt, et secundum placitum et sine tempore, quarum dubia sit natura, ut est 'non-homo', hoc enim significat quiddam et secundum placitum, impositum est enim sed dubium est cui subdi possit, nomini enim non potest, omne enim nomen significat aliquid definitum, 'non-homo' autem quod definitum est perimit, oratio uero dici non potest, omnis enim oratio ex nominibus et uerbis constat, 'non-homo' autem, neque ex nominibus constat neque ex uerbis sed multo magis esse non potest uerbum, omne enim uerbum cum tempore est, 'non-homo' uero sine tempore est: quid sit ergo ita uidendum est: et quoniam 'non-homo' uox significat quiddam, quid autem significet in homine ipso non continetur (potest enim 'non-homo' et equus esse et lapis et domus, et quidquid homo non fuerit, quoniam ea qui re significare potest infinita sunt, infinitum nomen uocatur); et quoniam sunt quaedam uoces et designatiuae et ad placitum, et definitae, et quarum partes extra nihil significant, ut sunt casus nominum, ut 'Ciceronis' et 'Cicerone' et caetera, haec nomina non erunt. Omne enim nomen iunctum cum est uerbo, aut uerum aut falsum demonstrat. Ut si dicas: Dies est  hoc uero aut uerum aut falsum est. Si uero casum iungas, neque uerum neque falsum efficis. Si enim dicas: Diei est  nihil quod sit aut non sit demonstrasti. Itaque nihil ex hoc neque uerum neque falsum efficies. Et merito dictum uidetur. Quod enim primo uocabulum nomina rebus imponentes dixerunt, id solum numen uocabitur merito. Qui enim primus circo circum nomen imposuit, ita dixisse uidetur: Dicutur hoc circus!  Atque ideo primus hic casus nominatiuus uocatur, quod nomen sit. Aliis uero nominibus non nominis caeteros casus appellauere.  Ergo a capite reuoluendum est, uocem dictum quod uox nominum genus sit; designatiuam uero, quod sunt quaedam uoces quae nihil designant, ut ad his uocibus separetur quae nihil significant; ad placitum, ut ab his uocibus separetur quae naturaliter significant, ut sunt pecudum. Sine tempore uero dictum est, ad diuisionem uerbi quod cum tempore est; cuius nullapars extra significat, ut diuideretur ab oratione, cuius partes nomina sunt et uerba, quae significant; finita uero, ut ab infinitis separetur; recta, ut a casibus distingueretur.  Et in uerbo eadem omnia fere conueniunt. Est enim uerbum uox significatiua ad placitum cum tempore, cuius nulla pars extra significatiua est.  Et quia est quaedam uox significatiua et ad placitum cum tempore, cuius pars nihil significat, ut 'non albet' (Albet enim, quod cum non iunctum consignificat, solum non significat), et quia nihil definitum monstrat (quod enim non albet, potest et rubere, potest et nigrescere, potest et pallere, et quidquid non albet), ideo "infinitum uerbum" uocatum est. 'Faciebat' autem et 'facturus', ut superius in nomine, non uerba sed casus uerborum sunt.  Repetendum est igitur ab initio uerbum esse uocem dictum, a genere; significatiuam, ut a non significatiuis uocibus diuidatur; ad placitum, ut ab illis quae natura sunt significatiuae uocibus separetur: cum tempore, ut a nomine diuideretur; praesens aliquid significare, ut a uerbi casibus disiungeretur; finita, ut ab infinitis disterminaretur.  Restat ergo nunc quid sit oratio dicere. Haec enim ex nomine et uerbo componi uidetur: sed prius utrum nomen et uerbum solae partes orationis sint consideremus, an etiam aliae sex, ut grammaticorum opinio fert, an aliquae ex his in uerbi et nominis iura uertantur; quod nisi prius constitutum sit, tota propositionum ac deinceps ea ipsa quae ex propositionibus componitur syllogismorum ratio titubabit. Nam si ex quo sint genere termini nesciatur, totum ignorabitur. Nomen et uerbum, duae solae partes sunt putandae, caeterae enim non partes sed orationis supplementa sunt: ut enim quadrigarum frena uel lora non partes sed quaedam quodammodo ligaturae sunt et, ut dictum est, supplementa non etiam partes, sic coniunctiones et praepositiones et alia huiusmodi non partes orationis sunt sed quaedam colligamenta. Participium uero quod uocatur, uerbi loco ponetur, quoniam temporis demonstratiuum est. Aduerbium uero nomen est, cuiusdam enim definitae significationis est sine tempore, quod si per casus non flectitur, nihil impedit. Non enim est proprium nominis flecti per casus. Sunt enim quaedam nomina quae flecti non possunt, quae a grammaticis *monoptata* nominantur -- sed hoc grammaticae magis quam huius considerationis est. Oratio est uox designatiua ad placitum, cuius partes aliquid extra significant, ut dictio, non ut affirmatio.  Et est orationi commune cum nomine et uerbo quod VOX est, et DESIGNATIVA, et AD PLACITUM. Cuius enim partes ad placitum sunt, ea quoque ipsa ad placitum est; orationis autem partes sunt nomen et uerbum; sed haec ad placitum; oratio igitur ad placitum est. Termini uero orationis a dialecticis nominantur nomina et uerba. Termini uero dicti sunt, quod usque ad uerbum et nomen resolutio partium orationis fiat, ne quis orationem usque ad syllabas nominum uel uerborum tentet resoluere, quae iam designatiuae non sunt.  Distat autem a nomine uel uerbo oratio quod illis partes extra significant, uerbi et nominis partes nihil extra designant. Est autem dictio unius simplex uocabuli nuncupatio, uel simplex affirmatio. Atque ideo dictum est orationis partes significare ut dictionem id est ut simplicis uocabuli nuncupationem. In oratione enim: Socrates ambulat  utraque extra significat tantum quantum simplex uocabuli nuncupatio designare queat. Quomodo autem ut affirmatio simplex non significet in commentario Perihermeneias explicui. (Quid autem sit affirmatio et negatio paulo post explicabimus.)  Sunt uero species orationis in angustissima diuisione quinque. Interrogatiua, ut: Putasne anima immortalis est?  Imperatiua, ut: Accipe codicem!  Optatiua uel deprecatiua, ut: Faciat Deus. Vocatiua, ut: Adesto Deus.  Enuntiatiua, ut: Socrates ambulat  sed in illis quatuor nulla neque ueritas est, neque falsistas Enuntiatiua uero sola aut uerum aut falsum continet. Atque hinc propositiones oriuntur.  Enuntiatio autem in duas partes secabitur, in affirmationem et negationem. Affirmatio est enuntiatio alicuius ad aliquid. Negatio est enuntiatio alicuius ab aliquo. Et est affirmatio, ut puta: Plato philosophus est. Negatio: Plato philosophus non est. Affirmatio enim ad Platonem philosophiam enuntiat aliquam, id est Platonem esse philosopbum. Negatio uero ab aliquo Platone aliquam pbilosophiam enuntiando tollit, id est enuntiat Platonem non esse philosophum. Enuntiatiuarum igitur orationum aliae sunt simplices, aliae non simplices. Simplices sunt ut si dicas: Dies est. Lux est.  Non simplices ut: Si dies est lux est.  Affirmationes uero simplices et negationes, aliae sunt uniuersales, aliae sunt particulares, aliae indefinitae. Uniuersales sunt quae aut omne affirmant ut: Omnis homo animal est  aut omne negant, ut: Nullus homo animal est  Particulares uero quae aliquem affirmant uel aliquem negant, ut: Aliquis homo animal est. Aliquis homo animal non est  indefinitae uero quae neque uniuersaliter affirmant aut negant, neque particulariter, ut: Homo animal est. Homo animal non est  Diuiditur autem simplex propositio in duas partes: in subiectum et praedicatum, ut: Homo animal est  'homo' subiectum est, 'animal' uero de homine praedicatur. Hae autem partes termini nominantur. Quos definimus sic: Termini sunt partes simplicis propositionis in quibus diuiditur principaliter propositio. Est enim simplicis propositionis uniuersalis secunda diuisio, ut sit in propositione:  Omnis homo animal est  'omnis homo' unus terminus, alius uero 'animal est'. Sed hoc secundo loco, illud uero principaliter. Nam primi termini sunt subiectum et praedicatum. 'Est' enim et 'non est', non magis termini sunt quam affirmationis uel negationis designatiua sunt, et 'omnis' uel 'nullus' uel 'aliquis' non magis sunt termini quam definitionum, utrum particulariter an uniuersaliter dictum sit, designatiua sunt.  Diuiditur ergo, ut dictum est, propositio in id quod subiectum est, et in id quod praedicatur. Dico autem subiectum, ut in: Omnis homo animal est  propositione hominem, id uero quod pradicatur dico animal, et semper quod praedicatur, aut abundat et superest sub#ecto, aut aequatur. Minus autem praedicatum a subiecto nunquam reperietur. Sed id quod diximus diuersis demonstremus exemplis. Subiecto praedicatum abundat quoties genus aliquod de aliquo praedicatur, ut si dicas: Omnis homo animal est  Non enim potes conuertere, ut dicas: Omne animal homo est  quia animal ab homine plus est et abundat. Aequatur autem praedicatum subiecto quoties proprium quoddam cuipiam praedicatur, ut: Omnis homo risibile est  potes conuertere: Omne risibile homo est  ut autem minus sit id quod praedicatur, fieri nequit. Dicitur etiam praecedere pracdicatum, sequi quod subiectum est. Idonior est enim praedicatio constituere propositionem, quam id quod subiectum est.  Simplicium autem propositionum aliae sunt in nullo sibi participantes ut sunt: Omnis homo animal est  et: Virtus bona est  et aliae huiusmodi propositiones, aliae uero quae participant. Participantium aliae sunt quae in utroque termino participant, aliae quae in altero, et quae altero termino participant tribus modis, utroque uero duobus.  Ostendamus ergo exemplis quomodo altero tribus modis participant. Communis enim terminus est, cum in una subiectus sit, in altera praedicatus, ut est: Omnis homo animal est  et: Omne animal animatum.  In priore enim propositione animal praedicatur ad hominem, in posteriore praedicatur ad animal animatum, et fit animal subiectum. Et est hic primus modus de eis qua altero termino participant.  Secundus uero modus est in quo in utrisque communis terminus praedicatur, ut si quis dicat: Omnis nix est candida  et: Omnis margarita est candida.  Etenim in prima et secunda propositione candida praedicatur, in prima ad niuem, in secunda ad margaritam. Et est hic secundus modus altero termino participantium.  Tertius uero modus est, quoties in utrisque propositionibus cornmunis terminus subiectus est, ut si dices: Virtus bonum est Virtus iustum est  In utrisque enim ad iustum et ad bonum uirtus subiectum est.  Sunt igitur participantes alterum terminum his tribus modis, aut cum in una communis terminus praedicatur, in illa subiectus est; aut cum in utrisque praedicatur; aut cum in utrisque subiectus est.  Earum uero quae ad utrosque participant terminos duo sunt modi. Aliae enim ad eumdem ordinem, aliae ad ordinis commutationem. Ad eumdem sunt quae de eodem idem demonstrant, uel affirmatiue uel negatiue, uel uniuersaliter aliter uel particulariter: Omnis uoluptas bonum est. Nulla uoluptas bonum est  et rursus particulariter: Quaedam uoluptas bonum est. Quaedam uoluptas bonum non est.  Ad ordinis uero commutationem sunt quoties qui in altera subiectus est terminus, in alia praedicatur ut: Omne bonum iustum est  et: Omne iustum bonum.  Nam in priore bonum subiectum est, iustum praedicatum, in secunda iustum subiectum est, bonum praedicatum. Nunc ergo quoniam aliae ad eumdem ordinem, aliae ad ordinis commutationem sunt, prius dicemus de his quae ad eumdem ordinem utroque termino participant. Et quoniam sunt propositiones, aliae affirmatiuae aliae negatiuae; aliae uniuersales aliae particulares aliae indefinitae: -- duae sunt ex his quae qualitate differunt, tres quae quantitate. Et sunt quae qualitate differunt affirmatiua et negatiua; ad quantitatem quae uero differunt, sunt uniuersalis, particularis, et indefinita.  In affirmatiuis enim et negatiuis quale quid sit aut non sit ostenditur. In uniuersali particulari et indefinita de omnium uel nullorum uel nonnullorum quantitate monstratur. Ex his ergo quinque differentiis, id est uniuersali, particulari, indefinita, affirmatiua, negatiua, sex coniunctiones fiunt, ita ut tribus quae ad quantitatem dicuntur duae quae ad qualitatem dicuntur aptentur, et fit uniuersalis affirmatiua, et uniuersalis negatiua, ut: Omnis homo iustus est. Nullus homo iustus est  et particularis affirmatiua, et particularis negatiua, ut: Quidam homo iustus est. Quidam homo iustus non est  et indefinita affirmatiua et negatiua, ut: Homo iustus est. Homo iustus non est  fiunt ergo ex duabus quae sunt ad qualitatem, tribus quae sunt ad quantitatem iunctis, sex coniunctiones, de quibus indefinitas, affirmatiuas et negatiuas separemus, et de solis uniuersalibus et particularibus tractatus habeatur.  Subscribantur etiam earum participantium quae ad eumdem ordinem utroque termino participant, duae uniuersales propositiones, una affirmatiua, et altera negatiua, et sit affirmatiua uniuersalis: Omnis homo iustus est  et contra ipsam uniuersalis negatiua: Nullus homo iustus est.  Item sub his ponantur particularis affirmatio et particularis negatio, ita ut sub uniuersali affirmatiua ponatur particularis affirmatiua, et sub uniuersali negatiua ponatur particularis negatiua, et sit particuiaris affirmatiua: Quidam homo iustus est  et contra ipsam particularis negatiua: Quidam homo iustus non est  quod demonstrat sequens descriptio. In superiori igitur descriptione uniuersalis affirmatiua et uniuersalis negutiua contrariae sunt, subcontrariae uero particularis affirmatiua et particularis negatiua, subalternae uero dicuntur uniuersalis affirmatiua et particularis affirmatiua, et item uniuersalis negatiua et particularis negatiua. Contraiacentes sunt angulares, id est uniuersalis affirmatiua et particularis negatiua. Et item uniuersalis negatiua et particularis affirmatiua, ut: Omnis homo iustus est. Quidam homo iustus non est. Nullus homo iustus est. Quidam homo iustus est  et sunt ut hoc modo definiri possint. Contrariae sunt quae uniuersaliter eidem idem haec affirmat, haec negat. Subcontrariae sunt quae particulariter eidem idem haec affirmat, haec negat. Subalternae sunt quae eidem idem affirmant uel negant, haec particulariter, illa uniuersaliter. Contraiacentes sunt quando eidem eamdem rem haec affirmat, haec negat, uel haec negat, haec affirmat, illa generaliter, haec particulariter, et uocantur contrariae, quis quod affirmatio uniuersaliter ponit negatio uniuersaliter tollit. Subalternae uero, quoniam quod illa uniuersaliter ponit, etiam haec particulariter ponit. Subcontrariae uero dictae sunt, uel quod naturaliter sub ipsis contrariis positae sunt, ut descriptio docet, uel quod a contrariis diuersae sunt, et ipsis contrariis quodammodo contrariae. Nam contraria, ut utraeque simul sint fieri non potest, ut utraeque omnino non sint fieri potest, contrariam uim obtinebunt subcontrariae. Nam ut utraeque omnino non sint fieri non potest, ut utraeque simul sint fieri potest, quod in sequentibus melius explicabitur. Contraiacentes dicuntur, quoniam uniuersalis affirmatio uel negatio, particularem affirmationem uel negationem angulariter respiciunt.  Cum autem singulae propositiones habeant duas differentias, unam ad qualitatem, alteram ad quantitatem, ut quae uniuersalis, affirmatiua est, habeat differentiam ad quantitatem quod uniuersalis est, et aliam ad qualitatem quod affirmatiua est; eodem modo caeterae propositiones binas habeant differentias, unam secundum qualitatem, alteram secundum quantitatem.  Subalternae quae sunt, una tantum differentia distant quantitatis, quod haec particularis, illa uniuersalia est. Nam qualitatis differentiam nullam retinent. Utraeque enim affirmatiuae sunt. Hae uero aliae, id est contrariae et subcontrariae ad qualitatem, quod illa affirmatiua, illa negatiua est, nam ad quantitatem nihil differunt. Utraeque enim contrariae uniuersales, utraeque subcontrariae particulares sunt, illae autem quae contraiacentes dicuntur utrisque differentiis differunt. Nam et illa uniuersalis affirmatio est, haec particularis negatio, et illa uniuersalis negatio, est, haec particularis affirmatio.  Nunc quoniam quae secundum qualitatem uel secundum quantitatem et quomodo differant dictum est, earum proprietates, qus secundum uerum falsumque sunt, explicemus.  Igitur earum quae subalternae sunt, si fuerit uera uniuersalis affirmatio uera erit particularis affirmatio. Si enim: Omnis homo iustus est  uera est, uera erit etiam quae dicit: Aliquis homo iustus est.  Nam si omnis homo iustus est, et quidam. Eodem modo negatiuae subalternae nam si uniuersalis negatiua uera fuerit, erit etiam uera negatiua particularis, ut si: Nullus homo iustus est  uera fuerit, etiam erit uera: Quidam homo iustus non est.  Nam si nullus homo iustus est, nec quidam. Conuerti autem non potest, nam si particularis uera fuerit, non necesse erit ueram esse etiam uniuersalem. Ut si: Quidam homo iustus est  uera fuerit, non necesse erit ueram esse: Omnis homo iustus est.  Possunt enim esse non omnes. Et eodem modo de negatiua. Nam si particularis negatiua uera fuerit, ut est: Quidam homo non est iustus  non necesse erit uniuersalem: Nullus homo iustus est  ueram esse. Potest enim fieri ut quidam iusti sint.  Ergo dicamus in subalternis propositionibes si uniuersales uerae sint, ueras esse necesse est particulares sed non conuertitur. Nam si particulares uerae fuerint non necesse est ueras etiam uniuersales esse.  Particulares uero ad uniuersales contrariam conuersionem habent. Nam ut superius si uniuersales uerae essent, etiam particulares uerae essent; et si particulares uerae essent, non omnino uere essent etiam uniuersales in particularibas; si particulares falsae fuerint, falsae erunt etiam uniuersales. Nam si particularis: Quidam homo iustus est  falsa fuerit, uniuersalis etiam: Omnis homo iustus est  falsa erit. Nam si quidam homo iustus est falsa est, uera est nullus homo iustus est. Si uera est: Nullus homo iustus est  falsa est: Omnis homo iustus est.  Falsa igitur particulari, falsa erit uniuersalis.  Item si negatiua particularis falsa fuerit, quae est: Quidam homo iustus non est  falsa erit etiam: Nullus homo iustus est.  Nam si falsum est quia quidam homo iustus non est, uera est quia omnis homo iustus est. Si uera est haec, falsa est: Nullus homo iustus est  falsa igitur particulari, falsa erit etiam uniuersalis. Sed non conuertitur, ut si uniuersales falsae sint, falsas necesse sit esse particulares: nam si uniuersalis: Omnis homo iustus est  falsa fuerit, non necesse est particularem: Quidam homo iustus est  falsam esse. Potest enim fieri ut si omnis homo iustus non fuerit, sit quidam iustus. Et item si uniuersalis negatiua: Nullus homo iustus est  falsa fuerit, non necesse erit: Quidam homo non est iustus  falsam esse. Nam si falsa est nullus homo iustus est, uerum est esse aliquos iustos, uera est etiam quae dicit: Quidam homo iustus non est  quod sint quidam etiam non iusti.  Repetens igitur a capite dicat quod in subalternis. Si uniuersales uerae fuerint, uerae erunt etiam particulares. Sed non conuertitur. Item si particularea falsae fuerint, falsae erunt etiam uniuersales; sed non conuertitur, contrariae uero simul eese uerae nunquam possunt. Potest autem fieri ut alias utraeque falsae sint, alias una uera, altera falsa. Utraeque falsae sunt, ut si quis dicat: Omnis homo grammaticus est  falsa est, nam non omnis; et: Nullus homo grammaticus est  falsa est, nam non nullus; est autem una uera, altera alsa, ut si quis dicat: Omnis homo bipes est  haec affirmatiua uera est; Nullus homo bipes est  haec negatiua falsa est. Et item: Omnis homo quadrupes est  haec affirmatiua falsa est; Nullus homo quadrupes est  haec negatiua uera est. Sunt ergo contrariae aliquoties utraeque falsae, aliquoties inter se uerum falsumque diuidentes; ut utraeque autem uerae sint fieri nunquam potest, subcontrariae uero contraria patiuntur. Nam falsae nunquam reperiri queunt. Sed alias uerae utraeque sunt, ut est: Quidam homo grammaticus est  uera est, et: Quidam homo grammaticus non est  etiam haec uera est. Potest enim alius esse grammaticus et alius non esse. Alias una uera est, altera falsa. Vera est enim affirmatio: Quidam homo bipes est  falsa est autem negatio: Quidam homo bipes non est.  Item falsa est affirmatio: Quidam homo quadrupes est  uera est negatio: Quidam homo quadrupes non est  ut uero utraeque falsae sint fieri nunquam potest.  Restat igitur ut de contreiacentibus dicamus, quae neque falsae simul aliquando esse possunt neque uerae sed semper una uera est, altera falsa, quod facilius liquet, si quis sibi quaecumque fingat exempla.  Res admonet ut quaedam de indefinitis propositionibus consideremus. Indefinitae etenim propositiones aequam uim retinent particularibus propositionibus. Dictum est enim quod si uniuersales uel affirmatiuae uel negatiuae in subalternis propositionibus essent uerae, essent quoque uerae particulares. Nunc uero dicimus quod si uniuersalis propositiones uerae fuerint, uerae erunt etiam indefinitas. Nam si uera est: Omnis homo bipes est  uera est etiam:  Quidam homo bipes est  uera erit etiam indefinita quae dicit: Homo bipes est.  Item dictum est quod si particulares falsae essent, falsae essent etiam uniuersales, nunc uero dicendum est quod si indefinita falsa fuerit, falsa erit etiam uniuersalis. Nam si falsa est quae dicit: Homo quadrupes est  falsa erit etiam quae dicit: Quidam homo quadrupes est  et: Omnis homo quadrupes est.  Atque idem hoc etiam in negatiuis conuenire uidetur. Unde constat quod omnes indefinitae particularibus propositionibus aequam uim continent.  Rursus dictum est quod subcontrariae, quae particulares affirmatiuae et negatiuae sunt, simul uerae esse possunt, diuidere etiam uerum falsumque ualent, simul uero falsae esse non posse. Hoc idem in indefinitis propositionibus exspectandum est. Nam diuidunt inter se uerum falsumque, ut si quis dicat: Homo bipes est  uera est; Homo bipes non est  falsa est, et item: Homo quadrupes est  falsa est; Homo quadrupes non est  uera est; uerae autem simul inueniri possunt, ut si quis dicat: Homo grammaticus est  si quis hoc dicat de Donato, uerum est. Item: Homo grammaticus non est  si quis hoc dicat de Catone, uerum est, ut simul falsae sint nunquam reperiemus. Hinc quoque ostenditur indefinitas cum particularibus aequali esse potentia.  Amplius quod dictum est, contraiacentes, id est uniuersalem affirmatiuam et particularem negatiuam, et item uniuersalem negatiuam et particularem affirmatiuam neque ueras simul esse neque falsas sed inter se diuidere uerum falsumque, hoc idem euenit in indefinitis.  Nam uniuersalis affirmatiua et indefinita negatiua, uel uniuersalis negatiua et indefinita affirmatiua, neque uerae simul esse possunt, neque simul falsae. Diuiduntur autem inter se uerum falsumque: nam si dixeris: Omnis homo bipes est  uera est; et si dicas: Homo bipes non est  falsa est. Item si dixeris: Homo quadrupes est  falsa est, si dixeris, Nullus homo quadrupes est  uera est: unde hinc quoque colligere licet omnes indefinitas potestate et ui aequales esse particularibus. Sunt etiam quaedam propositiones quae diuidunt quidem et ipsae uerum et falsum, ut: Deus fulminat. Deus non fulminat.  Sed istae tunc diuidunt inter se uerum et falsum, cum idem tempus, idem subiectum, idem praedicatum sit. Quod autem dico tale est, si aequiuocum subiectum fuerit, non diuidunt uerum et falsum. Si quis enim dicat:Cato se Uticae occidit  et respondeatur: Cato se Uticae non occidit  utraeque uerae sunt. Nam et Cato Minor se peremit, et Cato Censorius se Uticae non occidit. Sed hoc idcirco euenit, quod Catonis nomen aequiuoce dicitur, dicitur enim et Maior Cato Censorius, et Minor Uticensis. Item si aequiuoca fuerit in propositione praedicatio, uerum inter se affirmatio negatioque non diuidunt. Si quis enim sic dicat: In nocte lucet  et respondeatur: In nocte non lucet  fieri potest ut utraeque uerae sint. Nam in nocte lucerna lucere potest, et sol lucere non potest: hoc ideo euenit quia lucere aequiuoce et ad lucernae lumen et ad solis dicitur.  Amplius si aliud est aliud in subiectis et praedicatis tempus fuerit, uerum falsumque inter se affirmatio negatioque non diuidunt. Nam si quis dicat: Socrates ambulat  et respondeatur: Socrates non ambulat  possunt utraeque uerae esse, potest enim fieri ut Socrates alio tempore ambulet, alio tempore non ambulet; sed aut stet aut sedeat, aut quodlibet aliud: in talibus ergo propositionibus quales sunt: Socrate ambulat. Socrates non ambulat  illae inter se uerum falsumque diuidunt quae ad idem subiectum, ad idem praedicatum, ad idem tempus dicuntur.  Sunt etiam aliae quae contradictoriae uocantur, quae sunt huiusmodi, quoties affirmationem uniuersalem tollit negatio particularis: Omnis homo iustus est. Non omnis homo iustus est  et rursus: Nullus homo iustus est  et:  Quidam homo iustus est  in his enim uniuersalis determinatio tollitur. Sed de his alias.  Et quoniam dictum est de his quae eodem ordine participant, dicamus nunc de his quae ordinis commutatione participant. Harum quoque propositionum quae ad comnmutationem ordinis participant duplex modus est. Est enim per contrapositionem conuersio, ut si dicas: Omnis homo animal est Omne non animal non homo est  simplex conuersio est, ut si dicas: Omnis homo <est> risibile  et conuertas: Omne risibile <est> homo  sed in illis terminorum tantum commutatio conuersionem facit, in quibus neque praedictum subiecto, neque subiectum praedicato abundat. In hac enim propositione quae dicit: Omnis homo est risibile  homo subiectum, risibile praedicatum, aequam uim habet, et ideo conuerti potest ut si risibile subiectum et homo praedicatum, et dicatur omne risibile homo. In quibus uero unus terminus alio abundauerit, conuerti propositio non potest. Nam si dicas: Omnis homo animal est  uera est; non tamen potest ueri ut conuersa haec propositio terminis commutatis uera sit: falsum est enim dicere: Omne animal homo est.  Sed hoc cur euenit? Quia homine animal abundat.  Illa uero conuersio, quae per contrapositionem fit hoc modo fit quoties in affirmatiua subiectum fuerit, idem mutatum et factum praedicatum ad negatiuam particulam ponitur, ut est: Omnis homo animal est.  Hic homo subiectum est et ad hoc animal praedicatur. Si uero quis per contrapositionem conuertat, et faciat animal subiectum hominem praedicatum, et ad hominem particulam negatiuam ponat, hoc modo faciet: Omne non animal non homo est  et erit ista conuersio: Omnis homo animal est. Omne non animal non homo est.  Sed de his posterius tractabimus.  Nunc ad simplices reuertamur. Cum sint igitur quatuor propositiones quarum quae uniuersales sunt, id est affirmatiua et negatiua, duae uero particulares, id est affirmatiua et negatiua, particularis affirmatiua, et uniuersalis negatiua commutatis terminis sibi ipsa conuertitur. Conuertuntur autem illae ut dictum est quoties, commutatis terminis, uel simul uerae sunt, uel simul falsae. Nam si quis dicat: Quidam homo animal est  uera est. Conuersio uero eius: Quoddam animal homo est  uera est. Item: Quidam homo lapis est  falsa est, quemadmodum et eius conuersio: Quidam lapis homo est  nam et ista falsa est. Est igitur particularis affirmatiua quae commutatis terminis sibi ipsa conuertitur. Idem uere patitur uniuersalis negatio. Si quis enim dicat: Nullus homo lapis est  uera est, et potest conuerti: Nullus lapis homo est  nam et ista uera est. Item: Nullus homo rhetor est  falsa est, et eius conuersio: Nullus rhetor homo est  falsa est. In quatuor igitur his propositionibus quae tantum contraiacentes sibi ipsae conuertuntur, id est particularis affirmatio et uniuersalis negatio. Aliae uero duae sibi ipsis non conuertuntur. Nam neque uniuersalis affirmatio, neque particul&ris negatio sibi ipsa conuertitur. Si quis enim dicat: Omnis homo animal est  uera est. Si quis uero conuertat:  Omne animal homo est  falsum est. Non igitur sibi ipsi conuerti potest, quoniam conuersa prioris ueritatem non recipit. Neque uero particularis negatio sibi conuertitur. Nam si quis dicat: Quidam homo grammaticus non est  uera est; si uero conuertat: Quidam grammaticus homo non est  falsa est: omnis enim grammaticus homo est.  Repetendum est igitur a capite quod cum quatuor propositiones sint, affirmatio uniuersalis, negatio uniuersalis, affirmatio particularis, negatio particularis, particularis affirmatio et uniuersalis, negatio quae contraiacentes sunt, sibi ipsis conuerti possunt. Uniuersalis uero affirmatio et particularis negatio, quae ipsae contraiacentes sunt, nunquam possunt sibi ipsis conuerti. Nec hoc nos turbet quod quaedam affirmationes uniuersales et quaedam particulares negationes conuerti possunt. Potest enim dici: Omnis homo risibilis est  Omne risibile homo est  et utraeque uerae sunt. Et item: Omnis homo hinnibilis est  falsa est; et: Omne hinnibile homo est  et haec quoque falsa est. Item in particulari negatione: Quidam homo non est lapis  uera est; et: Quidam lapis non est homo  uera est. Item: Quidam homo non est risibile  falsa est; Quoddam risibile homo non est  et haec quoque falsa est. Ergo uidentur posse uniuersales affirmationes et particulares negationes conuerti, et conuertuntur quidem sed non uniuersaliter.  Generaliter autem dico propositiones posse conuerti, quoties uniuersaliter, id est in omnibus conuertuntur. Istae autem in duabus solis materiebus conuerti possunt. Si quis enim proprium cuiuslibet speciei ad ipsam speciem cuius est proprium uelut ad subiectum praedicet, potest conuertere. Nam quia risibile proprium est homini, si praedices risibile, et subiicias hominem, ut est: Omnis homo risibile est  potes iterum subiicere risibile et hominem praedicare, ut si dicas: Omne risibile est homo.  In illis uero simul falsae sunt generalium affirmationum conuersiones, in quibus id quod praedicatur ad subiectum nullo tempore uere dici potest, ut si quis dicat: Omnis homo lapis est  falsa est. Et iterum: Omnis lapis homo est  falsa est haec, quoniam nullo tempore neque homo lapis est, neque lapis homo uere praedicabitur. In particularibus negatiuis contrarium est; nam aut falsae sunt, cum proprium subiectum est aut praedicatum, ut si quis dicat: Quidam homo risibile non est  falsum est. Item: Quoddam risibile homo non est  et haec quoque falsa est. In illis uerae sunt, quando id quod affirmando nullo tempore uere praedicari potest ad subiectum praedicant, ut si dicas: Quidam homo lapis non est  uera est. Iterum: Quidam lapis homo non est  uera est. Ergo uniuersales affirmationes tum sibi conuertuntur ut uerae sint cum proprium praedicant, tum sibi conuertunturut falsae sint cum id quod nullo tempore adsubiectum uere dici poterit praedicatur. Item in particularibus negatiuis, tum falsae sunt, cum proprium praedicant, tum uerae, cum id quod nullo tempore uere dici poterit praedicant. In his ergo solae conuerti possunt. In aliis uero conuerti non possunt. Atque ideo uniuersaliter non conuertuntur; remanet ergo ut in aliis rebus omnibus, ut superius dictum est, non conuertantur.  Hoc uero perpiciendum est, quod particularis affirmatioque sibi ipsi conuertitur, uniuersali affirmationi, quae sibi non conuertitur, per accidens conuerti potest. Et item contraiacens uniuersali affirmationi particularis negatio, quae sibi ipsi non conuertitur, conuerti potest per accidens negationi uniuersali, quae sibi ipsi conuertitur. Sed quomodo particularis affirmatio et uniuersalis negatio sibi ipsis conuertantur ostendimus.  Nunc uero quomodo particularis affirmatio uniuersali affirmationi per accidens, uel quomodo particularis negatio uniuersali negationi per accidens couertantur, demonstrandum est. Dictum est superius quod si uera est uniuersalis affirmatio, uera est etiam particularis, et sequeretur particularis uniuersalem. Nam si uera est: Omnis homo animal est  uera est etiam: Quidam homo animal est.  Si enim omnis, et quidam; sed particularis affirmatio sibi ipsi conuertitur, conuertitur etiam uniuersali affirmationi. Nam si omnis homo animal est, et quidam homo animal est. Sed ista sibi conuertitur hoc modo, si dicas: Quidam homo animal est  potest igitur conuerti ad: Omnis homo animal est  uniuersalem affirmationem particularis affirmatio, quae est: Quidam homo animal est  et conuertitur, ut si dicas: Quoddam animal homo est  utraeque enim uerae sunt -- et quae dicit: Omnis homo animal est  et quae dicit: Quoddam animal homo est  per accidens autem conuerti dicitur particularis affirmatio uniuersali affirmationi, qui particularis affirmatio sibi ipsi principaliter conuertitur, secundo uero loco uniuersali affirmationi conuertitur.  Restat igitur ut hoc monstremus: quomodo particularis negatio quae sibi non conuertitur uniuersali negationi quae sibi conuertitur per accidens conuertatur, et hic eadem ratio est. Nam quoniam uniuersalis negatio si uera est, uera est etiam particularis, uniuersalis uero negatio sibi ipsa conuertitur potest uniuersali negationi conuersae particularis conuerti negatio. Age enim uniuersalem negationem, id est:. Nullus homo hinnibilis est  conuertamus, ut sit: Nullum hinnibile homo est. Sed istam propositionem, id est uniuersalem negatiuam quae est: Nullus homo hinnibilis est  sequitur particularis negatio quae est: Quidam homo non est hinnibilis.  Conuerte igitur uniuersalem quae est: Nullus homo hinnibilis est  et fac: Nullum hinnibile homo est  conuerte huic particularem negationem quae est: Quidam homo non est hinnibilis  et fac: Quoddam hinnibile non est homo  utraeque uerae sunt. Nam et: Nullum hinnibile homo est  quae est uniuersalis conuersio negationis, uera est, et: Quoddam hinnibile non est homo  quae conuersio particularis negationis est. Cur autem per accidens conuerti dicatur, superius dictum est. Liquet ergo talis per accidens conuersio: quod igitur habet uniuersalis affirmatio, hoc habet etiam contraiacens particularis negatio, utraeque enim sibi conuerti non possunt; quod autem habet uniuersalis negatio, hoo habet et ei contraiacens affirmatio particularis, utraeque enim sibi conuerti possunt. Iunctae ergo quae sibi conuerti possunt, et quae sibi conuerti non possunt, ut quae sibi conuerti potest iungatur ei quae sibi conuerti non potest, et quae sibi conuerti non potest iungatur ei quae sibi conuerti potest, faciunt per accidens conuersiones quae superius demonstratae sunt.  Restat ut de his conuersionibus dicamus quae per contrapositionem fiunt, et primum earum sit dispositio in descriptione subiecta, generalis enim affirmationis quae dicit: Omnis homo animal est  conuersio per contrapositionem est quae dicit:  Omne non animal non homo est.  Item generalis negationis quae dicit: Nullus homo animal est  conuersio per contrapositionem est: Nullum non animal non homo est.  Item particularis affirmationis quae dicit: Quidam homo animal est  conuersio per contrapositionem est quae dicit: Quoddam non animal non homo est.  Item particularis negationis quae dicit: Quidam homo animal non est  conuersio per contrapositionem est quae dicit: Quoddam non animal non homo est  quod demonstrat subiecta descriptio: Omnis homo animal est Omne non animal non homo est    Nullus homo animal est. Nullum non animal non homo est. Quidam homo animal est Quoddam non animal non homo est Quidam homo animal non est    Quoddam non animal non homo non est. His ergo ita positis, quomodo dictum est superius in simplici terminorum conuersione, quod particularis affirmatio et generalis negatio sibi ipsis conuerterentur, generalis uero affirmatio et particularis negatio sibi ipsis non conuerterentur, hic in per contrapositionem conuersionibus contra est. Nam generalis affirmatio per contrapositionem sibi ipsa conuertitur, et particularis negatio sibi ipsi conuertitur. Generalis uero negatio et particularis affirmatio per contrapositionem sibi non conuertuntur.  Quod ita esse his exemplis probabimus. Si enim uera sit affirmatio generalis quae dicit: Omnis homo animal est  uera erit eius per contrapositionem conuersio quae dicit: Omne non animal non homo est.  Quod enim animal non fuerit, id homo non erit. Et si falsa fuerit generalis affirmatio quae dicit: Omne animal homo est  falsa erit etiam eius per contrapositionem conuersio quae dicit: Omnis non homo non animal est  potest enim fieri ut quod homo non est, animal sit. Illa enim negat esse animal quod homo non fuerit. Quod si cum uera est generalis affirmatiua, uera est eius per contrapositionem conuersio, et si cum falsa est generalis affirmatio, falsa est eius per contrapositionem conuersio, non est dubium quin generalis affirmatio possit sibi ipsa conuerti.  Item nunc ostendendum est quomodo particularis negatio sibi ipsi per contrapositionem conuertitur. Nam si falsa est quae dicit: Quidam homo animal non est  falsa eius erit etiam per contrapositionem conuersio quae dicit: Quoddam non animal non homo est.  Hoc enim uidetur haec propositio dicere, ac si diceret: Quaedam res quae animal non est homo est, qui enim dicit: Non homo non est  hominem esse significat quod animal non sit. Hoc uero aperte falsum est, omnis enim homo animal est, et si uera fuerit particularis negatio quae dicit: Quoddam animal homo non est  uera erit et eius per contrapositionem conuersio quae dicit: Quidam non homo non animal non est. Aequale est enim ac si diceret: Res quae homo non est non est non animal sed est animal, ut equus et bos homo non est, et non est non animal.  Ergo si cum particularis negatio falsa est, falsa est etiam eius per compositionem conuersio, et si cum particularis negatio uera est, uera est eius per contrapositionem conuersio, non est dubium quin particularis negatio possit per contrapositionem sibi ipsa conuerti.  Nunc quoniam ostensum generalem affirmatiuam et particularem negatiuam, per contrapositionem sibi posse conuerti, ostendamus generalem negatiuam et particularem affirmatiuam per contrapositionem sibi non posse conuerti.  Et prius de generali negatione dicendum est. Nam si generalis negatio uera est, non necesse erit per contrapositionem sibi conuersam ueram esse. Sed si falsa fuerit et per contrapositionem sibi conuersam falsam esse necesse est. Nam si falsa est quae dicit: Nullus homo animal est  falsa erit fortasse eius per contrapositionem conuersio, quae dicit: Nullum non animal non homo est.  Aequale est enim ac si dicat: Nulla res est quae non sit animal et sit non homo, quod est omnis res quae animam non habet homo est, quod aperte falsum est. Item si uera fuerit generalis negatio, falsa erit eius per contrapositionem conuersio. Nam si uera est quae dicit: Nullus homo est lapis  falsa erit eius per contrapositionem conuersio quae dicit: Nullus non lapis non homo est.  Aequale est enim ac si dicat: Nulla res est quae cum non sit lapis non homo sit, quod est omnis res quaecumque lapis non fuerit homo est, quod falsum est. Innumerabilia enim inuenies quae non sunt lapides, et non homines non sunt; ergo quoniam si generalis negatio falsa fuerit, Falsa est eius per contrapositionem conuersio, uel si eadem uera fuerit, falsa erit eius per contrapositionem conuersio, non est dubium generalem negationem sibi non posse [808D] conuerti, quod enim in aliquo fallit, generaliter colligi non potest.  Restat igitur ut id quod reliquum est monstremus, particularem affirmationem per contrapositionem sibi non posse conuerti. Cum enim fuerit particularis affirmatio uera, uera erit eius etiam per contrapositionem conuersio. Nam si uera est quae dicit: Quidam homo animal est  uera est eius per contrapositionem conuersio:  Quoddam non animal non homo est.  Aequale est enim ac si dicat: Quaedam res quae animam non habet homo non est, quod uerum est. Lapis enim animam non habet, et tamen homo non est. Item si particularis affirmatio quae dicit: Quidam lapis homo est  falsa est, uera erit eius per contrapositionem conuersio quae dicit: Quidam non homo non lapis est.  Aequale est enim ac si diceret: Quaedam res quae homo non fuerit lapis non est, quod uerum est. Equus enim homo non est, et tamen lapis non est. Ergo si cum in quibusdam particularis affirmatio uera fuerit, uera erit eius per contrapositionem conuersio, et si cum in quibusdam falsa fuerit particularis affirmatio, uera erit eius per contrapositionem conuersio, non est dubium particulares affirmationes per contrapositionem sibi non posse conuerti. Generalis enim negatio et particularis affirmatio, quae contraiacentes sunt, in per contrapositionem conuersionibus contraria patiuntur. Nam in generalibus negatiuis siue generales negatiuae uerae fuerint siue falsae per contrapositionem conuersiones semper falsae sunt; in particularibus autem affirmatiuis, siue particularis affirmatio uera fuerit siue falsa, siue per contrapositionem conuersio uera est. Repetendum est igitur a superioribus et confirmandum quod in simplicibus terminorum conuersionibus particularis affirmatio et generalis negatio sibi conuerti possunt. Generales uero affirmatio et particularis negatio sibi conuerti uon possunt. In his uero conuersionibus quae per contrapositionem fiunt, contra est; nam generalis affirmatio et particularis negatio per contrapositionem sibi ipsis conuerti possunt, generalis uero negatio, et particularis affirmatio per contrapositionem sibi ipsis conuerti non possunt, et generalis negatio et particularis affirmatio quae sunt contraiacentes in ueri falsique distantia (ut demonstratum est), sibi ipsis inuicem contraria patiuntur.  Haec de categoricorum syllogismorum categoricis propositionibus dicta sufficiant. Si qua uero in his praetermissa sunt, in Perihermenias Aristotelis commentario diligentius subtiliusque tractata sunt.  Superioris series uoluminis quod ad categoricorum syllogismorum propositiones attinebat explicuit. Nunc autem, quantum introductionis patitur temperamentum, de ipsa categoricorum syllogismorum ratione tractabitur; et quoniam omnium compositorum firmitudo uel uitium, aut in his maxime reperitur ex quibus est compositum, aut penes bonam malamue compositionem eius laus uituperatioque tenetur: namque domus si fortibus lapidibus debilibusue constructa, ipsa quoque est fortis aut debilis; porro autem si artificis compositionem aequabilem solertemque fuerit nacta, ipsa quoque constructio, merito stabilitatis erit laudabile fundamentum; si uero insolertior compositio fiat, tota quoque quamuis ex bonis ordinata lapidibus, nulla sese gerens fabrica stabilitate nutabit; nos quoque hanc eamdem imaginem secuti, prius de his quibus ipse syllogismus constat, id est propositionibus explicuimus.  Nunc uero de ipsa inter se syllogismorum coniunctione compositioneque tractubimus. Illud uero meminisse debebis, introducendis hic me praestitisse docendis, non introductis.  Et prius quid sit esse in omni uel non esse, paucis ostendam. Si qua enim [809D] res alterius generis fuerit, omnem intra se speciem continebit, et in toto species genere illa esse dicetur. Sit enim genus animal, homo uero species. Homo ergo quoniam minus est quam animal, in toto animali esse dicetur. Omnis enim homo animal est. Si quis ergo sic dicat aliquam rem de omni alia re praedicari, conuersa uice nihil interest. Nam sicut in toto animali homo est, sic etiam animal de omni homine praedicatur. In toto uero non esse est, quoties alia res ab alia re omni disiuncta est: ut si dicas: Animal in nullo lapide est  nullum enim animal lapis est; et si dicas: Animal de nullo lapide praedicatur  de nulloenim lapide animal dicitur. Definimus ergo in toto esse, uel in toto non esse sic: in toto esse, uel de omni praedicari dicitur, quoties non potest inueniri aliquid subiecti ad quod illud quod praedicatur dici non possit. Namque nihil hominis inuenitur ad quod animal dici non possit. In toto uero non esse, uel de nullo praedicari dicitur, quoties nihil subiecti poterit inueniri ad quod illud quod praedicatur dici possit. Nihil enim lapidis inueniri potest de quo possit animal praedicari.  Illud sane notandum est, quod esse in toto uersa uice dicitur. Nam si aliquid [810C] de omni aliquo praedicatur, illud de quo illud praedicatur in toto illo esse dicitur quod praedicatur, ut animal de omni homine dicitur. Homo uero in toto est, id est uelut quaedam pars intra totum animal latet. Et si quid in alio omni fuerit, in eo toto res illa de quo superius dicebatur esse dicitur, ut idem animal cum in omni sit homine, et de eo omni praedicetur, homo in toto est animali.  His igitur ita positis, quotiescumque ita dicimus, ut litteras pro terminis disponamus, pro breuitate hoc et compendio facimus, id quod per litteras demonstrare uolumus uniuersaliter demonstrarnus. Nam fortasse in terminis aliquibus falsum ingerendum necesse sit. In litteris uero nunquam fallimur, quoniam ad hoo utimur litteris quasi terminos poneremus. In litteris uero ipsis, nisi terminorum coniunctio per se firma ualensque fuerit, ulla neque ueritas, neque falsitas reperietur. Quoties igitur aliud de alio omni predicari uolumus ostendere, sic ponimus. Sit primus terminus a, secundus b, et praedicetur a de omni b. Hoc autem ita accipito tanquam si posuerimus a animal, b hominem. Eodem modo et de negatiuis. Nam si dicamus, a de nullo b praedicatur, tale est ac si dicamus, a, quod est animal, de nullo lapido praedicatur, quod est b, et alia quaecumque eis fuerint consimilia. Omnis autem syllogismus simplex tribus terminis demonstratur atque concluditur.  Sed prius ipsorum syllogismorum figurae aspiciumus, post uero do modis ordinibusque eorum tractabimus.  Tribus igitur terminis ita positis, ut prope se et sibi connexi sint, tres non ultra fieri complexiones necesse est hoc modo: sit enim a, sit b, sit c; aut enim a de b praedicabitur, et b de c, aut certe a et de b praedicabitur et de c, uel iisdem ipsis a et b c terminus uidebitur esse subiectus. Sit enim a bonum, sit b iustum, sit c uirtus, aut enim a, id est bonum erit in omni b, id est iusto, et dicetur: Omne iustum bonum est  et item b iustum in omni c, id est uirtute, et dicetur: Omnis uirtus iusta est.  Et erunt huiusmodi propositiones: Omne iustum bonum est  et: Omnis uirtus iusta est  aut a, id est bonum, de b, quod iustum est, et de c, quod uirtus est, predicabitur, ut sit: Omne iustum bonum est. Omnis uirtus bona est  aut certe a bonum, b iusto, et c uiriuti subiacebit, ut dicatur: Omne bonum iustum est  et:Omne bonum uirtus est.  In hac enim complexione b et c de solo a termino praedicantur. Ubi uero a de omni b termino, et b item predicatur de omni c. Hanc figuram uoco primam quae definitur sic:  Prima figura est in qua is qui subiectus est de alio praedicatur.  Namque b, quod a termino subiectum est, ad c item terminum praedicatur. Extremitates uero dico huius figurae quod praedicatur et quod subiectum est, id est a c. Namque a pradicatur de b termino, c uero terminus b termino subiacet. Medium autem illud uoco quod alii subiacet, et de alio praedicatur, id est b. Nam b terminus a termino subiacet, de c uero termino praedicatur. Maior uero extremitas est, quae prima praedicatur, id est a. Namque idem a de b termino praedicatur. Minor uero quae medio termino subiicitur, id est c, namque c terminus medio termino, id est b, subiecius est; de eo enim b medius terminus dicitur. Maior uero terminus a uocatus est, id est qui praedicatur, quoniam omne praedicatum ab e. de quo praedicatur maius est. Et in conclusionie, sicut in prima propositione, semper a terminus praedicatur, a enim bonum praedicatur de b iusto, et dicitur: Omne iustum bonum est  b uero medius terminus predicatur de c, et dicitur: Omnis uirtus iusta est.  Ex his igitur concluditur in syllogismo: Omnis uirtus bonum est  et a bonum nominabitur de c uirtute, atque ideo maior a nobis extremitas appeliatur.  Id uero meminisse debemus, quod ea quae paria sunt retorqueri possunt, et ad se inuicem praedicari, et sicut id quod predicatur in eo quod subiectum est, omni est, ita rursus conuersum quod fuerit subiectum, in eo quod antea praedicabatur omne erit. Nam si f et g duo termini ita sibi sint aequales, ut neuter neutro maior sit, cum praedicaueris f de omni g, erit f terminus in omni g termino. Si uero conuertas et praedices g terminum de f termino, erit iterum g terminus in omni f termino. Sit enim f risibile, g homo. Ergo si praedices f risibile, et g hominem subiicias, f risibile in omni g inuenitur. Omnis enim homo risibile est. Si uero praedicas g hominem ad f risibile, g homo in omni f risibile reperitur. Omne enim risibile homo est.  Quid autem termini sint, uel quid praedicatio, aut subiecto, priori de propositionibus libro satis dictum est. Sed ne forte erremus quod uidetur uniuersalis affirmatio conuersa. Nam de hoc quoque superius dictum est.  Modo uero hoc solum monstrare uolumus, quod quae sunt in toto paria sola conuertantur. Hoc tamen prodest ad ostensionem syllogismorum quae fit in circulo, quam in Analyticis diximus.  Ac de prima syllogismorum categoricorum figura expeditum est. Secunda uero figura est quoties a terminus de utrisque b et c terminis praedicatur hoc modo: Si enim dicas a bonum de omni b iusto, ut sit hoc modo propositio: Omne iustum bonum est  et inde a bonum de omni c uirtute, ut dicas: Omnis uirtus bonum est  solum a de utrisque b et c terminis praedicasti, et erit haec secunda figura. Medius autem terminus in hac figura erit qui de utrisque praedicatur, id est a. Extremitates uero ea quae subiecta sunt, id est b et c. Maior uero extremitas est de qua primo a terminus appellatur, id est b iustum; uel si ad c primo praedicabitur c terminus maior extremitas inuenitur. Idcirco quod ea extremitas de qua medius terminus primo praedicatur, in conclusione ipsa quoque praedicabitur, ut posterius demonstrandum est. Minor uero extremitas erit ad quod medius terminus posterius praedicabitur.  Tertia uero figura est, quoties a et b termini de ullo c praedicantur. Si quis enim praedicet a, id est bonum de c, id est uirtute, ut sit huiusmodi propositio: Omnis uirtus bonum est  item b praedicetur de c, ut sit: Omnis uirtus iustum est  tertiam figuram facit. In hac uero figura medius terminus erit qui utrisque subiectus est, id est c. Namque de c termino a et b termini praedicantur. Maior uero extremitas est quae primo praedicatur, id est a; minor uero quae postea, id est b; uel si quem libuerit b prius, a posterius praedicare secundum priorem posterioremque praedicationem, maior minorue extremitas inuenietur, et hic quoque maior extremitas in conclusionibus, sicut in superioribus aliis figuris, de minore praedicatur.  Expeditis igitur tribus syllogismorum figuris, dicendum est quia perfectus syllogismus est cui ad integram probatamque conclusionem ex superius sumptis et propositis nihil deest. Sed modo atque ordine facta conclusio nihil dehabens, per ea quae antea proposuit terminatur.  Imperfectus uero syllogismus est cui nihil aeque ad perfectionem deest, uerumtamen in his quae in propositionibus sumpta sunt aliqua desunt cur ita esse uidetur. Sed et hae definitiones omnes posterius liquebunt.  Nunc autem unde hae figurae nascantur breuiter expliicandum est. Quoniam unde nascuntur, in eadem iterum resoluuntur. Sed secunda et tertia figura de prima figura nasci et procreari uidentur. Sit enim a terminus in omni b termino, et de omni eo praedicetur, b uero terminus de omni c termino praedicatur. Haec, ut dictum est, prima syllogismorum figura est. Si quis igitur maiorem extremitatem propositionemque conuertat, et quod fuerat antea praedicatum faciat esse subiectum, secundam faciet figuram. Nam quemadmodum a terminus praedicatur de b termino, ita b de c. Si ergo conuertatur, et fiat b terminus de a termino praedicetur, inuenitur b terminus qui antea medius fuerat, et a termino subiectus, de c uero termino praedicatur ad utrosque terminos praedicatiuus.   Age enim quoniam a bonum de b iusto praedicabatur, b uero iustum de c uirtute praedicabatur, erat propositio: Omne iustum bonum est  Omnis uirtus iusta est  manente propositione quae est: Omnis uirtus iusta est  prima propositio (id est "Omne iustum bonum est") contrauertatur et fiat: Omne bonum iustum est.  Inueniuntur igitur propositiones sic: Omne bonum iustum est. Omnis uirtus iusta est  et iustum, id est b de a et c terminis praedicabitur. Conuersa igitur maiore prioris figurae extremitate, secunda syllogismorum figura procreatur.  Tertia uero figura nascitur, minori propositione conuersa. Nam si a bonum predicatur de b iusto, ut dicatur: Omne iustum bonum est  b uero iustum praedicatur de c uirtute, ut dicatur: Omnis uirtus iusta est  si, priore propositione manente, id est: Omne iustum bonum est  secunda quae est: Omnis uirtus iusta est  conuertatur et fiat: Omne iustum uirtus est  inuenietur omnes propositiones sic: Omne iustum bonum est. Omne iustum uirtus est  et de b iusto a et c termini praedicantur, et fit tertiae figurae connexio. Conuersis igitur primis posterisque extremitatibus primae figure, tertia uel secunda figura nascuntur. At uero unaquaeque harum trium figurarum habet sub se plures syllogismorum modos, ut modi sub figuris ita sint ut sunt species sub suis generibus.  Habet enim prima figura sub se, Aristotele auctore, modos quatuor; sed Theophrastus uel Eudemus super hos quatuor quinque alios modos addunt, Aristolele dante principium in secundo Priorum Analylicorum uolumine, quod melius postmodum explicabitur. Secunda uero figura habet sub se quatuor modos; tertia uero, auctore Aristotele, sex; addunt etiam alii unum, sicut ipse Porphyrius, superiores scilicet sequens.  Et quoniam (ut superiore libro dictum est) aliae propositiones affirmatiuae sunt, aliae negatiuae, et earum aliae uniuersales, aliae uero particulares, secundum eas ipsas, propositiones syllogismorum conclusionesque iunguntur. BARBARA Namque primae figurae primus modus est qui fit ex duabus uniuersalibus affirmatiuis, uniuersalem colligens affirmatiuam. Si enim a termimis fuerit in omni b termino, et si b terminus de omni c termino fuerit praedicatus, a terminus de omni c termino praedicabitur. Namque a bonum si praedicetur de omni b iusto, ut sit:  Omne iustum bonum est  b uero iustum, si de c praedicetur uirtute, ut sit: Omnis uirtus iustum est  necessario concluditur extremitatibus ad se inuicem praedicatis, id est a et c, ut sit: Omnis uirtus bonum est  Sunt igitur huiusmodi propositiones atque conclusio? Si a in omni b fuerit, et b in omni c fuerit, a terminus de omni c praedicabitur, id est: Omne iustum bonum est, Omnis uirtus iusta est;  et conclusio:  Omnis igitur uirtus bonum est  et hic primae figurae primus modus est. CELARENT Secundus uero modus primae figurae est, quoties ex prima uniuersali negatiua et secunda uniuersali affirmatiua conclusio uniuersali negatione colligitur. Si enim sit a malum, b bonum, c iustum, a terminus de nullo b termino praedicabitur. Nullum enim bonum malum est, b uero terminus de omni c termino praedicabitur, omne enim iustum bonum est. Quare colligitur, nullum iustum malum est, ut est hoc modo: Si a terminus de nullo b termino praedicatur, b uero terminus de omni c fuerit praedicatus, a terminus de nullo c praedicabitur, ut est:  Nullum bonum malum est, Omne iustum bonum est; Nullum igitur iustum malum est. DARII Tertius uero modus primae figurae est, quoties ex uniuersali affirmatiua, et particulari affirmatiua, particularis affirmatiua colligitur. Nam si a uirtus de omni b, id est bono, praedicetur, et b bonum de quodam c, id est iusto, fuerit praedicatum particulariter, erit quoque conclusio particularis, hoc modo, ut a uirtus de quodam c iusto particulariter praedicetur. Si igitur fuerit a terminus in omni b, et b terminus in aliquo c particulariter, erit a terminus in aliquo c particulariter, ut sit:  Omne bonum uirtus est, Quoddam iustum bonum est; Quoddam igitur iustum uirtus est.  FERIO Quartus modus primae figurae est talis, quoties ex uniuersali negatione et particulari affirmatione paricularis negatiua colligitur. Nam si a terminus de nullo b termino praedicetur, b uero termimis de quodam c termino praedicetur, a terminus de quodam c termino non praedicabitur, quod monstrat subiecta descriptio. Nam sunt huiusmodi propositiones: Nullum bonum malum est, Quoddam iustum bonum est; Quoddam igitur iustum malum non est.  Hos ergo quatuor in prima figura modos in Analyticis suis Aristoteles posuit. Caeteros uero quinque modos Theophrastus et Eudemus addiderunt, quibus Porphyrius, grauissimae uir auctoritatis, uisus est consensisse, qui sunt huiusmodi. Nam quoniam particularis affirmatiua sibi ipsi conuertitur, quisquis ostenderit in conclusione a terminum de quodam c termino particulariter praedicari, in eadem ipsa conclusione monstrauit quod c terminus de a termino rursus particulariter praedicetur. Nam si sibi particularis propositio in coliclusione conuertitur, si a terminus in quodam c termino fuerit, c terminus de quodam a termino praedicabitur. Item quisquis uniuersalem negatiuam in conclusione probauerit, necesse est eum ipsius quoque conuersionem in eadem conclusione probasse. Uniuersalis enim negatio semper sibi couuertitur. Nam si quis probauit quod a terminus de nullo c termino praedicatur, non est dubium quin in hac conclusione illud quoque probatum sit, quod c terminus de nullo a termino praedicetur. Semper enim, ut dictum est, uniuersalis negatiua sibi ipsi conuertitur. Uniuersalis quoque affirmatiua duplici conclusione continetur: nam quisquis ostendit a terminum de omni c termino praedicari, illud quoque ostendit quod c terminus de quodam a termino particulariter praedicetur. Si quis enim probauerit animal de omni homine praedicari, ita dicens, omnis homo animal est, illud quoque necessario monstrauit particulariter, quoniam quoddam animal homo est. Ita semper uniuersalis negatio, et uniuersalis affirmatio, uel particularis affirmatiua dupliciter concluduntur. Aliae enim sibi ipsis conuertuntur, quae particularis est particulariter, quae uniuersalis uniuersaliter. Alia uero, cum ipsa uniuersalis affirmatiua sit, particulariter sibi ipsi conuertitur. Particularis autem negatio nunquam sibi ipsi conuertitur, atque ideo simplicem in se retinet conclusionem.  Hoc autem quod nuper diximus, in secundo priorum Analyticorum libro ab Aristotele monstratur, quod scilicet Theophrastus et Eudemus principium capientes ad alios in prima figura syllogismos adiiciendos animum adiecere, qui sunt huiusmodi qui *kata anaklasin* uocantur, id est, per refractionem quamdam conuersionemque propositionis.  BARALIPTON Et est quintus modus ex duabus uniuersalibus affirmationibus, particularem colligens affirmatiuam hoc modo: Si a fuerit in omni b, et b fuerit in omni c, posset equidem concludi quod a terminus esset in omni c termino. Sed quoniam ista uniuersalis propositio, ut dictum est, particulariter conuertitur, praetermisso eo quod a terminus de omni c termino praedicatur, conclusio esse dicitur quod c terminus de quodam a termino praedicatur, quod hoc exemplo monstrandum est. Si enim sint propositiones sic:Omne iustum bonum est, Omnis uirtus iusta est;  posset concludi equidem quoniam: Omnis uirtus bonum est.  Sed quoniam illa propositio sibi conuertitur, ut sit: Quoddam bonum uirtus est  particulariter, particularis syllogismus conclusioque colligitur ex duabus uniuersalibus affirmatiuis. Eius uero forma talis est, a terminus in omni b, b terminus in omni c; igitur c terminus in quodam a, ut est: Omne iustum bonum est, Omnis uirtus iusta est; Quoddam bonum iustus est.  Per conuersionem refractionemque dicitur, quoniam quod uniuersaliter colligebatur conuersum, particulariter collectum est.  CELANTES Sextus modus est primae figurae qui fit ex uniuersali negatiua et uniuersali affirmatiua uniuersalem conclusionem per conuersionem colligens. Nam si a terminus in nullo b fuerit, b uero terminus in omni c termino fuerit, posset equidem colligi quoniam a terminus in nullo c termino est: se quoniam uniuersalis negatiua conuertitur, dicimus quoniam c terminus in nullo a termino est, ut sit hoc modo:  Nullum bonum malum est, Omne iustum bonum est;  posset colligi: Nullum iustum malum est  sed ex his per conuersionem colligimus:  Nullum malum iustum est.  DABITIS Septimus modus primae figurae est, qui ex uniuersali affirmatiua et particulari affirmatiua per conuersionem particularem colligit affirmatiuam. Si enim fuerit a terminus in omni b, et b terminus de quodam c termino praedicetur, potest a terminus de quodam c termino praedicari. Sed quoniam particularis affirmatio sibi ipsi conuertitur, per conuersionem fit conclusio, et dicitur c terminus de quodam a termino praedicari, ut sit sic: Omne bonum uirtus est, Quoddam iustum bonum est;  posset equidem concludi, quoniam:  Quoddam iustum uirtus est  sed quia particularis affirmatio conuertitur, dicimus quoniam:  Quaedam uirtus iusta est. FAPESMO Octauus modus primae figurae est, quoties ex uniuersali affirmatione et uniuersali negatione particulariter colligitur. Si enim a terminus de omni b termino praedicatus fuerit, b uero terminus de nullo c termino praedicetur, non posset colligi quoniam a terminus de nullo c termino praedicatur. Cur autem non possit, in resolutoriis dictum est. Sed quoniam uniuersalis negatiua sibi ipsa conuertitur, potest dici et conuerti, quoniam c terminus de nullo b termino praedicatur, b uero terminus de quodam a termino dicitur, quoniam uniuersalis affirmatiua purtioulariter sibi ipsa conuertitur: quare c terminus de quodam a termino non praedicabitur, ut sit sic: Omne bonum iustum est, Nullum malum bonum est;  non posset colligi, quoniam: Nullum malum iustum est,  sed conuertitur sic:  Nullum bonum malum est,  Quoddam iustum bonum est; Quoddam igitur iustum malum non est. FRISESOMORUM Nonus modus primae figurae est, qui ex particulari affirmatiua et uniuersali negatiua particularem colligit negatiuam per conuersionem. Si enim a terminus de quodam b termino, b uero terminus de nullo c termino praedicetur, non potest quidem dici quoniam a terminus de quodam c termino non praedicabitur. Cur autem non possit, hoc quoque in resolutoriis diximus; sed quoniam uniuersalis negatio conuerti potest, dicitur quoniam c terminns de nullo termino praedicatur, et b terminus de quodam a praedicatur; c igitur terminus de quodam a non praedicabitur, ut sit sic:  Quoddam bonum iustum est, Nullum malum bonum est; Quoddam igitur iustum malum non est. Expeditis igitur nouem primae figurae modis, ad secundae figurae quatuor modos ueniamus. lllud tantum constet, quod quemadmodum in prima figura per nouem supradictos modos et affirmatio uniuersalis, et negatio uniuersalis, et affirmatio particularis, et negatio particularis, in conclusione colligitur, in secunda figura affirmatiuam neque generalem neque particularem posse colligi sed tantum uel particulariter, uel uniuersaliter solas colligi negatiuas.  CESARR Est autem secundae figurae primus modus hic, quoties ex uniuersali negatione, et uniuersali affirmatione, uniuersalis negatiue colligitur. Si enim a terminus de nullo b termino et de omni c termino praedicetur, terminus de nullo c termino praedicabitur. Sit enim a bonum, sit b malam, c iustum. Si quis igitur sic dicat:  Nullum malum bonum est,  Omne iustum bonum est;  concludit: Nullum iustum malum est.  Liquet igitur maiorem extremitatem de minore in conclusione praedicari. Sed omnes secundae fgurae syllogismis quam uis ueri sint, uerum tamen ex seipsis non probatur sed ex primae figurae modis implentur. Namque si a terminos de nullo b termino praedicetur, et in omni c termino sit, nondum probatum est quoniam omnino b terminus de nullo c termino praedicetur. Sed si quis ex isto secundae figurae primo modo primae figurae secundum modum faciat, per conuersionem totus syllogismus conclusioque probata est. Si quis enim in hoc syllogismo qui est a terminus in nullo b, et idem a terminus de omni c praedicetur, et a b propositionem conuertat, ut faciat esse b a, nam omnis uniuersalis negatiua conuertitur; si quis igitur dicat quoniam a terminus de nullo b termino praedicatur, et b igitur de nullo a termino praedicabitur sed a terminus de omni c termino praedicabitur.  Fit igitur primae figurae secundus modus ex uniuersali negatiua et uniuersali affirmatiua uniuersalem colligens negatiuam, ut sit conclusio. De nullo igitur c termino b praedicabitur. His igitur conuersionibus omnis secundae et tertiae figurae syllogismus conclusioque colligitur et probatur. Atque ideo quoniam ex seipsis non sunt probati nisi ex superioribus comprobentur, id est, primae figurae modis, quicumque in secunda uel tertia figura inuentus fuerit, imperfectus uocatur syllogismus. CAMESTRES Secundus uero modus secundae figurae est quoties ex uniuersali affirmatiua et uniuersali negatiua commutatis ordinibus uniuersalibus rursus negatiua concluditur, Si enim a terminus in omni b termino fuerit, et de nullo c termino praedicetur, b term in us de nullo c termino praedicabitur. Sit enim a bonum, b iustum, c malum. Si quis igitur sic dicat: Omne iustum bonum est, Nullum malum bonum est;  concludit:  Nullum igitur malum iustum est.  Sed haec complexio coniunctioque propositionum duplicem conuersionem habet. Ostenditur enim de secundo primae figurae modo sic. Nam si a terminus in omni b termino est, et de nullo c termino praedicatur, hic uniuersalis negatiua conuertitur. Erit igitur ut c terminus de nullo a termino praedicetur. Quod si ita est, erit huiusmodi syllogismus: c terminus de nullo a termino praedicatur, a terminus in omni b termino est, c igitur terminus de nullo b termino praedicabitur. Ecce una conuersio facta est propositionis negatiuae. Sed quoniam diximus concludi non c in nullo b sed b in nullo c termino, hic uniuersalis conclusio negatiua conuertitur: et sicut conclusum est c terminum de nullo b termino praedicari, ita concluditur de nullo c termino b terminum praedicari. FESTINO Tertius modus secundae figurae est, quoties ex uniuersali negatiua et particulari affirmatiua particularis negatiua colligitur.  Si enim a terminus de nullo b termino praedicetur, et in quodam c termino fuerit, b terminus de quodam c termino non praedicabitur. Sit enim a bonum, b malum, c iustum. Si quis igitur sic dicat: Nullum malum bonum est,  Quoddam iustum bonum est;  concludat necesse est:  Quoddam iustum malum est.  Hic quoque syllogismus per conuersionem hoc modo probatur. Nam si a terminus de nullo b termino praedicatur, et b terminus de nullo a termino praedicabitur. Sed a terminus de quodam c termino praedicatur. Redit igitur primae figurae modus quartus, qui est ex uniuersali negatione est particulari affirmatione, particularem scilicet colligens negatiuam, ut in hoc quoque syllogismo. Nam hic quoque particularem nagatiuam colligit, id est b terminum de quodam c termino non praedicari. BAROCO Quartus modus secundae figurae est, qui ex uniuersali affimatione et particulari negatione particularem colligit negatiuam, Nam si a terminus in omni b termino sit, et de quodam c termino non praedicetur, b terminus de quodam c termino non praedicabitur. Sit enim a bonum, b iustum, c malum. Si quis igitur dicat:  Omne iustum bonum est, Quoddam malum bonum non est;  concludit: Quoddam igitur malum iustum non est.  Haec uero complexio atque ordo propositionum per conuersionem non potest approbari. Generalis enim affirmatiua sibi ipsa conuerti non potest. Monstratur igitur iste syllogismus ex prima figura non per conuersionem sed per impossibilitatem, quoniam si particularis conclusio negatiua in hoc syllogismo non concluditur, aliquod inconueniens impossibileque contingit. Sed haec impossibilitas per primam figuram demonstrabitur. Dico enim quoniam si a terminus de omni b termino praedicetur, et in aliquo c termino non sit, talem colligi conclusionem, ut b terminus de aliquo c termino non praedicetur. Nam si hoc falsum est, huic contraiacens propositio uera erit. Particularibus autem negatiuis uniuersales affirmatiuae contraiacentes sunt, ut in superiore libro docuimus. Si igitur hic particularis negatio non est conclusio, erit generalis affirmatio. Sit enim affirmatio generalis, et b terminus de omni c termino praedicetur; sed a terminus de omni b termino predicatur, b uero terminus de omni c termino praedicari dicitur; a igitur terminus de omni c termino praedicatur, quod fieri non potest. lta enim a c propositionem posuimus prius, ut diceremus a terminum de quodam c termino non praedicari. Hoc igitur ostensum est per primum modum primae figurae.  Quare in secunda figura omnis syllogismus imperfectus est, et eius probatio aut per conuersionem in primam figuram reducitur, aut ex hypothetica dispositione per impossibilitatem, et primam figuram aliter fieri non posse monstratar, et alii quidem omnes per impossibile probantur, quod paulo post dernonstrabitur.  Restat ut tertiae figurae modos atque ordines explicemus. Sed antea quam id faciamus, illud prius uidendum est, quod in tertiae figurae modis quam conclusio colligitur uniuersalis. Sed si uel negatiuae uel affirmatiuae fuerint collectiones, particulares semper erunt, nunquam etiam generales.  DARAPTI Est autem tertiae figurae primus modus hic, qui ex duabus uniuersalibus affirmationibus particularem colligit affirmationem. Nam si a et b termini de omni c termino praedicentur, a terminus de quodam b termino praedicabitur per conuersionem. Nam si b terminus de omni c termino praedicatur, et uniuersalis affirmatio particulariter sibi conuertitur, c terminus de quodam b termino praedicatur. Quod si ita est, fit tertius primae figurae modus, qui est ex uniuersali et particulari affirmatiua, et colligit a terminuni de quodam b termino praedicari. Sit enim a iustum, b uirtus, c bonum. Si quis enim sic dicat: Omne bonum iustum est, Omne bonum uirtus est;  fit conclusio:  Quaedam uirtus iusta est.  Mutant alii terminos, et uolunt facere secundum modum, ut sit a uirtus, b iustum, c bonum, ut si talis syllogismus: Omne bonum uirtus est, Omne bonum iustum est;  et concludatur: Quoddam iustum uirtus est.  Sed hunc Aristoteles a superiore non diuidit, et hos duos unum modum putat, et idcirco nos septem tertiae figurae esse diximus modos dubitantes; sed magis Aristoteles sequendus est, atque ideo alium modum dicamus esse qui possit integre uideri secundus.  <III-2: FELAPTON> Secundus uero modus tertiae figurae est, quoties ex uniuersali negatione et uniuersali affirmatione negatio colligitur particularis.  Si enim a terminus de nullo c termino, b terminus uero de omni c termino praedicetur, a terminus de quodam b termino non praedicabitur.  Nam si a terminus de nullo c termino praedicatur, b uero de omni c, et c terminus de quodam termino praedicabitur.  Particulariter enim sibi uniuersalis affirmatiua conuertitur.  Concluditur igitur in quarto primae figurae modo, a terminum de quodam b termino non praedicari. Sit enim a malum iustum, c bonum. Si quis sic dicat: Nullum bonum malum est,      Omne bonum iustum est;  concludat necesse est: Quoddam igitur iustum malum non est.  Ex quo considerandum est maiorem extremitatem in conclusione praedicari. DISAMISTertius modus tertiae figurae est, quoties ex particulari et uniuersali affirmatiua particularis affirmatio concluditur. Si enim a terminus de quodam c, et b terminus de omni c termino praedicetur, concluditur a terminum de quodam b termino praedicari per duplicem conuersionem. Quoniam enim b terminus de omni c termino praedicatur, et a terminus de quodam c termino praedicatur, et particularis affirmatiua semper sibi ipsi conuertitur, c terminus de quodam a termino praedicabitur. Sunt igitur propositiones sic: b terminus de omni c termino, c uero terminus de quodam a termino praedicatur: quod si ita est, colligitur in primae figurae modo tertio b terminum de quodam a termino praedicari. Atque ita particularis affirmatiua conuertitur, et a terminus de quodam b termino praedicabitur, eruntque duplices couuersiones, una propositionis, alia conclusionis. Sit enim a iustum, b uirtus, c bonum. Si quis igitur sic dicat:  Quoddam bonum iustum est, Omne bonum uirtus est;  concludat necesse est: Quaedam uirtus iusta est. DATISI Quartus modus tertiae figurae est quoties ex uniuersali affirmatione et particulari affirmatione affirmatio particularis colligitur. Nam si a terminus de omni c termino praedicetur, b uero terminus in quodam c termino sit, concluditur a terminum de quodam b termino praedicari per conuersionem. Si enim b terniinus de quodam c termino praedicetur, et c terminus de quodam b termino praedicatur, quonium particularis affirmatiua sibi ipsi conuertitur, et fit syllogismus in primae figurae tertio modo, qui at ex uniuersali affirmatiue et particulari affirmatiue, particularem colligens affirmatiuam, ut sit syllogismus hoc modo: a terminus in omni c, et c terminus in quodam b. Igitur b terminus in quodam b. Sit n uirtus, h iustum, c bonum. Si quis igitur sic dicat: Omne bonum uirtus est, Quoddam bonum iustum est;  concludet quoniam: Quoddam iustum uirtus est. BOCARDO Quintus modus tertiae figurae est quoties ex particulari negatione et uniuersali affirmatione particularis colligitur negatiua. Sed hic modus per conuersionem probari non potest sed per impossibilitatem, sicut quartus secundae figurae probatus est modus. Si enim a terminus de quodam c termino non praedicetur, b uero terminus de omni c termino praedicetur, a terminus de quodam b termino non praedicabitur; nam si non ita est, erit illud uerum, a terminum de omni b termino praedicari; sed b terminus de omni c termino praedicatur, a igitur terminus de omni c termino praedicabitur, quod fieri non potest. Prius enim ita positus est a terminus, ut de quodam c termino non praedicaretur. Quod si generalis affirmatio in conclusione syllogismi non est, ut sit a terminus in omni b termino, erit huic contraiacans particularis negatio, ut a terminos de quodam b termino non praedicetur. Sit enim a malum, b iustum, c bonum. Si quis igitur sic dicat: Quoddam bonum malum non est,      Omne bonum iustum est;  concludat necesse est: Quoddam igitur malum non est.  FERISON Sextus modus tertiae figurae est quoties ex uniuersali negatiua et particulari affirmatiua particularis negatio colligitur per conuersionem. Nam si a terminus in nullo c termino sit, b uero terminus de quodam c termino praedicetur, fit conclusio a terminus de quodam b termino non praedicari. Nam si a terminus de nullo c termino praedicatur, b uero termimis de quodam c termino praedicabitur, et c terminus de quodam b termino praedicabitur, quoniam particularis affirmatiua potest conuerti. Fit igitur talis syllogismus, ut a terminus de nullo c termino praedicetur, c terminus de quodam b termino praedicetur, et a terminus de quodam b termino non praedicetur. Sit a malum, b iustum, c bonum. Si quis igitur dicat: Nullum bonum malum est, Quoddam bonum iustum est;  concludit:   Quoddam iustum malum non est.  His igitur expeditis, quid ipse syllogismus sit definiendum est. Definitur autem sic: Syllogismus est oratio in qua positis quibusdam atque concessis, aliud quiddam quam sint ea quae posita et concessa sunt, necessaria contingit per ipsa quae concessa sunt.  Orationem diximus esse syllogismum idcirco quoniam omnis definitio a generali trahitur, genus autem syllogismi EST ORATIO. Quod autem dictum IN QUA POSITIS QUIBUSDAM ET CONCESSIS, ita intelligendum est, quasi sic dictum esset, secundum quam positis et concessis; ut enim syllogismus fiat, ante aliquid a proponente dicitur, quod audiens concedat, quod si ille concesserit, concludit et perficit syllogismum, idoirco, quia dubiae res per quaedam CONCESSA et probata monstrantur, conceditur autem aequaliter et negatio uera. Caetera uero in syllogismi definitione talia sunt quae non integre dispositos syllogismos a syllogismorum definitione uerorum discernant. Nam quod dictum est IN QUA POSITIS QUIBUSDAM, sumptorum scilicet et propositionum multitudo monstratur. Sunt enim qui putantur esse huiusmodi syllogismi, in quibus tantum una propositio est et una conclusio. Qualis est hic: Vides; Viuis igitur. Homo es; Animal igitur es.  et alia huiusmodi, quos scilicet ueteres in syllogismis non acceperunt, syllogismos enim est aliquorum collectio. At uero collectio non nisi plurimorum est, et quicumque unam posuit propositionem, ille non colligit. Nullum igitur faciet syllogismum. Debet enim syllogismus, ut angustissimus sit, duabus propositionibus comprobari. Quod autem dictum est, aliud quiddam necessario euenire quam sint ipsa quae concessa sunt, quoniam freqaenter tales ab aliquibus flunt syllogismi, ut ea quae proposuerunt, ipsa etiam in conclusione concludant, ut est hic: Si homo es, homo es; Homo autem es; Homo igitur es.  Idem enim conclusit quod ante proposuit. Atque ideo, ad istorum discretionem, aliud quiddam contingere debere dictum est QUAM SINT EA QUAE CONCESSA SUNT, ut in superioribus omnibus syllogismis quos in trium figurarum modis et demonstratione posuimus. Tales uero syllogismi quales nunc dicti sunt per ridiculi sunt, quod id quod ante concessum est quasi dubium quiddam in conclusione colligitur. Nam quod positum est, necessario contingere, ad hoc pertinet, quoniam frequenter ad inductionem uerae quaedam propositiones sunt quarum conclusio nullo modo uera est, ut si quis sic dicat: Qui musicam nouit musicus est  et concedatur; et: Qui arithmeticam arithmeticus est  et: Qui medicinam medicus est  et: Qui bonum bonus est.  Cum igitur haec omnia concessa sunt, dicat: Et qui malum, malus est  quod quasi superioribus simile uidetur sed omni modo falsum est: boni enim homines non aliter cauent, nisi mala nouerint. Atque ideo propter eas conclusiones quae sunt per eas propositiones quae per inductionem dicuntur, additum est conclusiones in syllogismis necessarias contingere, id est ex necessitate contingere.  Est etiam alia exposilio sed in Analyticis nostris iam dicta est. Illud uero quod dictum est, PER IPSA QUAE POSITA SUNT, hoc propter eos dictum est qui tales faciunt syllogismis, in quibus aut minus aliquid, aut plus, aut aliud propositum est quam proponi debuerat. Fiunt enim huiusmodi syllogismi. Si quis enim ita dicat:  Socrates homo est, Omnis homo animal est;  et concludat: Socrates igitur animatus est  minus proposuit, quod non dixit omne animal esse animatum. Nunc si sic proposuisset, recte Socrates animatum esse concluderet, ita dicendo: Socrates homo est, Omnis homo animal est, et: Omne animal animatum est; Socrates igitur animatus est.  Plus autem proponere hoc est, ut si quis sic dicat: Omnis homo animal est, Omne animal animatum est, sed et: Sol in Ariete est; Omnis igitur homo animatus est  hic uero superfluum est quod solem in Ariete esse interposuit. Aliud autem quam necesss est quidam proponunt hoc modo, ut si quis sic dicat:  Omne homo animal est, Virtus autem bonum est;  Omnis igitur homo animatum est.  Nulla igitur harum propositionum ad rem pertinet quod concludere cupiebat. Expedita igitur syllogismi definitione, ad priorum modorum naturam resolutionemque ueniamus, et prius omnes in ordinem disponatur. PRIMAE FIGURAE MODI  PRIMUS Omne iustum bonum est, Omnis uirtus iusta est; Omnis igitur uirtus bona est. SECUNDUS Nullum bonum malum est, Omne iustum bonum est;  Nullum igitur iustum malum est. TERTIUS. Omne bonum uirtus est, Quoddam iustum bonum est; Quoddam igitur iustum uirtus est. QUARTUS Nullum bonum malum est, Quoddam iustum bonum est; Quoddam igitur iustum malum non est. QUINTUS Omne iustum bonum est, Omnis uirtus iusta est; Quoddam igitur bonum uirtus est. SEXTUS Nullum bonum malum est, Omne iustum bonum est; Nullum igitur malum iustum est. SEPTIMUS Omne bonum uirtus est, Quoddam iustum bonum est; Quaedam igitur uirtus iusta est. OCTAVUS Omne bonum iustum est, Nullum malum honum est;  Quoddam igitur iustum malum non est. NONUS Quoddam bonum iustum est, Nullum malum bonum est; Quoddam igitur iustum malum non est.  SECUNDAE FIGURAE MODI   PRIMUS Nullum malum bonum est, Omne iustum bonum est; Nullum igitur iustum malum est. SECUNDUS Omna iustum bonum est, Nullum malum bonum est; Nullum igitur malum iustum est. TERTIUS Nullum malum bonum est, Quoddam iustum bonum est; Quoddam igitur iustum malum non est.QUARTUS Omne iustum bonum est, Quoddam malum bonum non est; Quoddam igitur malum iustum non est.  TERTIAE FIGURAE MODI PRIMUS Omne bonum iustum est, Omne bonum uirtus est; Quaedam igitur uirtus iusta est. SECUNDUS Omne bonum uirtus est, Omne bonum iustum est; Quoddam igitur iustum uirtus est. TERTIUS Nullum bonum malum est, Omne bonum iustum est; Quoddam igitur iustum malum non est  QUARTUS Quoddam bonum iustum est, Omne bonum uirtus est; Quaedam igitur uirtus iusta est. QUINTUS Omne bonum uirtus est, Quoddam bonum iustum est; Quoddam igitur iustum uirtus est. SEXTUS Quoddam bonum malum non est, Omne bonum iustum est; Quoddam igitur iustum malum non est. SEPTIMUM Nullum bonum malum est, Quoddam bonum iustum est; Quoddam igitur iustum malum non est. Hi sunt igitur omnes trium figurarum modi quorum primae figurae quatuor primae indemonstrabiles nominantur et directi, id est sine aliqua conuersione monstrati; indemonstrabiles autem quoniam non per alios demoiistrantur, et perfecti dicuntur, quoniam per seipsos comprobantur. Et primi quoniam positione et natura primi sunt, et in eos omnes caeteri resoluuntur. Illi quoque quinque primae figurae modi imperfecti et per conuersionem sunt. Secundae uero figurae, uel tertiae, omnes imperfecti sunt, quoniam per primos primae figurae modos quatuor comprobantur, [824A] namque in ipsos resoluuntur: ut eos per conuersionem resoluamus, et per impossibilitatem, ut duo illi superius demonstrati sunt, consideremus igitur eorum principia, quoniam unde nascuntur in idipsum resoluuntur. Quintus igitur primae figurae modus de prima, primo figurae modo procreatur. Binis enim propositionibus prioribus manentibus, conclusio primi modi particulariter conuersa quintum efficit syllogismum, quod in subiecta declaratur descriptione:  Omne iustum bonum est,- eadem - Omne iustum bonum est, Omnis uirtus iusta est;- eadem -  Omnis uirtus iusta est; Omnis uirtus bona est.- uersa - Quoddam bonum uirtus est. Sextus uero primae figurae modus de secundo primae figurae modo capit principium. Manentibus enim duabus prioribus propositionibus secundi modi, uniuersali conclusione uniuersaliter conuersa, sextus nascitur syllogismus, ut subiecta docet descriptio:  Nullum bonum malum est,- eadem - Nullum bonum malum est, Omne iustum bonum est;- eadem - Omne iustum bonum est; Nullum iustum malum est.- uersa - Nullum malum iustum est. Septimus modus primae figurae de tertio primae figura, nascitur modo.  Manentibus enim binis propositionibus prioribus, particulari affirmatiua in conclusione conuersa, septimi modi collocatio procreatur:  Omne bonum uirtus est,- eadem - Omne bonum uirtus est, Quoddam iustum bonum est;- eadem - Quoddam iustum bonum est; Quoddam iustum uirtus est.- uertitur - Quaedam uirtus iusta est. Octauus uero et nonus primae figurae modus in quartum primae figurae modum resoluuntur, non etiam initium sumunt. Octauus resoluitur in quartum hoc modo: prima enim quarti in secundam octaui uniuersaliter [824B] conuersa, et prima propositione octaui modi particulariter in secundam quarti modi conuersa, eadem conclusio colligitur, id est negatio particularis. Nullum bonum malum est, negatio uniuersalis. Quoddam iustum bonum est, particularis affirmatio. Uniuersaliter conuersa, Omne bonum iustum est. Uniuersaliter conuersa, Nullum malum bonum est.  Quoddam iustum malum non est, eadem conclusio, Quoddam iustum malum non est. Nonus uero modus in quartum modum resoluitur sic, prima quarti in secundam noni propositionem uniuersaliter conuertatur, et secunda quarti particulariter in primam noni, et eadem conclusio maneat negatio particularis. Nullum bonum malum est, uniuersalis negatiua. Quoddam iustum bonum est, particularis affirmatiua. Particulariter conuersa. Quoddam bonum iustum est. Uniuersaliter conuersa, Nullum malum bonum est. Quoddam iustum malum non est, eadem conclusio: Quoddam iustum malum non est. Resolutis igitur quinque primae figurae modis in quatuor superioribus, secundae figurae quatuor modos in prioris figurae modos quatuor resoluamus, quorum tres per conuersionem probantur. Quartus uero per solam impossibilitatem. At uero primus et secundae figurae secundus modus in secundum prioris figure modum resoluuntur, et resoluitur primus sic. Conuersa enim prima uniuersali oegatione uniuersaliter, et manente secunda uniuersali affirmatione, eadem conclusio utrorumque nascitur:  Nullum bonum malum est,- conuersa -  Nullum malum bonum est, Omne iustum bonum est;- eadem - Omne iustum bonum est; Nullum iustum malum est- eadem - Nullum iustum malum est. Secundae figurae secundus modus in primae figurae secundum modum resoluitur sic: conuersa secunda propositione, et secunda prima manente, uniuersaliter fit conuersa conclusio:  Nulllum bonum malum est, Omne iustum bonum est, Omne iustum bonum est;- conuersa -  Nullum malum bonum est; Nullum iustum malum est.- conuersa -  Nullum malum iustum est. Tertius uero secundae figurae modus, de quarto primae figurae procreatur. Ut enim uniuersaliter negatio in primam propositionem uniuersaliter conuertatur, et secundae propositiones maneant, idem syllogismi terminus propositioque colligitur hoc modo:  Nullum bonum malum est,- conuersa -  Nullum malum bonum est, Quoddam iustum bonum est;- similis -   Quoddam iustum bonum est; Quoddam iustum malum non est.- eadem -  Quoddam iustum malum non est. Quartus modus seoundae figurae quoniam iam primo, cum factus est per conuersionem, in superioris primae figurae modum retorqueri non poterat sed per impossibile demonstratum est, hic quoque per impossibile ad superiores reducitur modos, et quoniam omnes secundae figurae modi per impossibile monstrantur, idcirco nos quoque inchoantes a quarto omnes per impossibile resoluamus. Nam quartus secundae figurae modus in primum primae figurae resoluitur per impossibilitatem, tertius in secundum, secundus in tertium, primus in quartum, quod hoc modo liquebit. Si quis ergo duas istas concesserit propositiones, id est: Omne bonum uirtus est.  et: Quoddam iustum uirtus non est  necesse est quoque conclusionem concedat quae est: Quoddam igitur iustum bonum non est.  Nam si haec falsa est, erit ei contraiacens uera quae est, omne iustum bonum est sed illam concessit quae est prima quarti modi, id est: Omne bonum uirtus est.  Ex his igitur concludat: Omne igitur iustum uirtus est.  Sed prius concessit quarti modi secundum propositionem, quae est: Quoddam iustum uirtus non est.  Nunc uero concedit: Omne iustum uirtus est  duas sibi contraiacentes simul conclusurus est, quod fieri non potest. Hoc autem idcirco euenit, quia conclusio quarti modi in primi modi secundam propositionem conuersa est: quod si secunda propositio primi modi in quarti conclusione non colligitur, quarti oonclusio, id est particularis negatio, permanebit. Sed ne forte nos conturbet quod alios terminos in resoluendo modo posuimus, quam superius in disponendo; non enim modo in terminis laboramus sed in figuris et modis et complexionibus construendis atque resoluendis operam consumimus. Eodem modo et caeteri secundae figurae in primos quatuor resoluuntur:  Omne bonum uirtus est- eadem -   Omne bonum uirtus est, Quoddam iustum uirtus non est; Omne iustum bonum est; Quoddam igitur iustum bonum non est. Omne igitur iustum uirtus est. Tertus secundae figurae modus secundo primae figurae modo sic resoluitur: si quis duas primas tertii modi concesserit, particuiarem quoque negatione concludet, quae est:  Quoddam igitur iustum bonum non est.  Nam si haec falsa est uera erit contraiacens, quae est: Omne iustum bonum est.  Sed etiam illa concessa est, quae est: Nullum bonum malum est.  Ex his ergo colligitur: Nullum igitur iustum malum est.  Sed prius concessa erat: Quoddam iustum malum est  nunc uero: Nullum iustum malum est  duas sibi contraiacentes, uno tempore concedit, quod fieri non potest. Sublata igitur uniuersali conclusione, quae est: Omne iustum bonum est  remanebit particularis negatio, quae est: Quoddam iustum bonum non est.  Nullum bonum malum est,- conc. -  Nullum bonum malum est. Quoddam iustum malum est; - contr. -    Omne iustum bonum est. Quoddam igitur iustum bonum non est. - perm. contr. - Nullum ergo iustum malum est. Secundus secundae figurae in tertio primae figura, modo sic resoluitur: si quis duas secundae figura, propositiones concesserit, conclusionem quoque concedit, quae est: Igitur iustum bonum est.  Nam si haec falsa est, erit uera contraiacens ei particularis affirmatio: Quoddam iustum bonum est.  Sed idem concessit illam quae est: Omne bonum uirtus est  concludat necesse est: Quoddam iustum uirtus est  qui iam ante concesserat secundam secundi modi quae est: Nullum iustum uirtus est  duas contraiacentes uno tempore concedit, quod fieri non potest.  Omne bonum uirtus est,- concessae -  Omne bonum uirtus est, Nullum iustum uirtus est;   - contraiac.-  Quoddam iustum bonum est;   Nullum iustum bonum est. - permut. - Quoddam iustum uirtus est. Primae item secundae figurae in quartum primae figurae sic resoluitur: qui concedit duas primi modi propositiones, concedat necesse est et conclusionem. Nam si illa falsa est, erit uera contraiacens ei particularis affirmatiua quae est: Quiddam iustum bonum est.  Sed idem concessit illam quae est: Nullum bonum malum est  concludat necesse est: Quoddam igitur iustum malum non est  qui ante concesserat illam quae est: Omne iustum malum est.  Uno tempore duas contraiacentes concedit, quod fieri non potest. Sublata igitur particulari affirmatione quae est: Quoddam iustum bonum est  remanet illa quae est:  Nullam iustum bonum est.  Nullum bonum malum est,   - similes - Nullum bonum malum est. Omne iustum malum est;  - contraiac. - Quoddam iustum bonum est. Nullum iustum bonum est.  - perm. iacen. -  Quoddam igitur iustum malum non est.  Sequitur ut tertiae figurae modos ad primos quatuor reducamus, quorum quinque per conuersionem et per impossibilitatem ad primos quatuor resoluuntur unus uero solus, id est quintus, per solam impossibilitate in priora resoluitur. Primus tertiae modus figurae in tertium primae figurae hoc modo resoluitur: Si enim prima propositio tertii modi primae figurae maneat, et secunda propositio particularis tertii modi prime figurae uniuersaliter conuertatur, et sit secunda propositio primi modi tertiae figurae, eadem conclusio, colligitur, id est affirmatio particularis.  Omne bonum iustum est,- manet -   Omne bonum iustum est, Quaedam uirtus bona est;- conu. -  Omne bonum uirtus est; Quaedam uirtus iusta est.- manet -  Quaedam uirtus iusta est. Vel certe sic, quia superius talem syllogismum diximus terminis commutatis, quem Aristoteles dissimilem non putat.  Omne bonum uirtus est,- similes -  Omne bonum uirtus est, Quoddam iustum bonum est;- conu. -  Omne honum iustum est; Quoddam iustum uirtus est.- manet - Quoddam iustum uirtus est. Secundus modus tertiae figurae in quartum modum primae figura, hoc modo resoluitur. Si enim primae propositiones secundi tertiae figurae modi, et quarti modi primae figurae maneant, quarti uero modi primae figurae secunda propositio uniuersaliter conuertatur, et secunda sit proposilio secundi modi tertiae figurae, eadem conclusio procreatur.  Nullum bonum malum est,- manet -  Nullum bonum malum est, Quoddam iustum bonum est;- uersa - Omne bonum iustum est; Quoddam iustum malum non est.- manet - Quidam iustum malum non est. Tertius modus tertiae figurae in tertium modum primae figurae resoluitur. Si enim propositio prima tertii primae figurae modi, et secunda propositio tertii modi tertiae figurae maneat, et secunda propositio tertli modi primae figurae particularis particulariter conuertatur, ut sit prima tertii modi tertiae figurae, conuersa particulariter conclusio nascitur.  Omne bonum uirtus est, Quoddam bonum iustum est, Quoddam iustum bonum est; Omne bonum uirtus est; Quoddam iustum uirtus est.- uersa -   Quaedam uirtus iusta est. Quartus modus tertiae figurae in tertium modum primae figure resoluitur: si enim utrorumque prima, maneant propositiones, et secundae particulares particulariter conuertantur, eaedem conclusiones nascuntur. Omne bonum uirtus est,- manet - Omne bonum uirtus est, Quoddam iustum bonum est;- uertitur - Quoddam bonum iustum est; Quoddam iustum uirtus est - manet - Quoddam iustum uirtus est.  Reliquus sextus syllogismus tertiae figurae de primae figurae quarto modo procreatur; manentibus enim primis eorum propositionibus atque secundis particulariter immutatis particulis in utroque manebit concluso.  Nullum bonum malum est,- eadem - Nullum bonum malum est, Quoddam iustum bonum est;- mutata - Quoddam bonum iustum est; Quoddam iustum malum non est. - manet - Quoddam bonum iustum est. Quintus autem qui restat, sicut ante per impossibile probatur, ita etiam nunc per impossibilitatem resoluitur. Sed quemadmodum unus fuerit resolutus, eodem ordine omnes resoluendi sunt. Resoluitur autem sextus tertiae figurae modus in tertium prima, flgurae modum. Quintus autem tertiae figurae modus resoluitur in primum primae figurae. Quartus tertiae figurae modus resoluitur in quartum primae figurae modum.  Tertius tertiae figurae modus resoluitur in secundum primae figurae modum. Secundus tertiae figurae modus resoluitur in primum primae figurae modum. Primae tertiae figurae modi resoluuntur in secundos primae figurae modos. Resoluitur autem per impossibilitatem sextus tertiae figurae modus in primae figurae modum tertium hoc modo: si quis igitur duas proportiones sexti modi tertiae figurae concesserit, concedat etiam necesse est conclusionem quae est: Quoddam iustum malum non est.  Nam si haec falsa est, erit uera contraiacens ei primae figurae tertii modi prima propositio quae est: Omne iustum malum est.  Sed etiam concessit propositionem secundam, quae est: Quoddam bonum iustum est.  Ex his igitur concedat necesse est, quoddam bonum malum est qui ante concesserat primam propositionem sexti modi tertiae figurae quae est:       Nullum bonum malum est.  Uno tempore duas sibi contraiacentes concedit, quod fieri non posse descriptio declarat.  Nullum bonum malum est,- contraiac. -  Omne iustum malum est Quoddam bonum iustum est;- concessae - Quoddam bonum iustum est Quoddam iustum malum est.- permut. iac. - Quoddam bonum malum est. Hoc modo omnes caeteri modi tertiae figurae in primos modos primae figurae referuntur, quod subiecta descriptio declarat, in qua prior quintus, qui per conuersionem resolui non potuit, per impossibilitatem resolutus est.  Quoddam bonum malum non est,- contraiac. - Omne iustum malum est Omne bonum iustum est- concessae -  Omne bonum iustum est. Quoddam iustum malum non est- permut. -  Omne bonum malum est. Omne bonum uirtus est- contraiac. - Nullum iustum uirtus est. Quoddam bonum iustum est- concessae -  Quoddam bonum iustum est. Quoddam iustum uirtus est- permut. -  Nullum bonum uirtus est. Quoddam bonum iustum est- contraiac. - Nulla uirtus iusta est. Omne bonum uirtus est- concessae -  Omne bonum uirtus est. Quaedam uirtus iust. est- permut. - Nullum bonum iustum est. In resolutione modi secundi tertiae figurae in primum modum primae figurae, haec impossibilitas euenit, quod duas contrarias uno tempore concedit, quod fieri nequit. Numquam enim duae contrariae uno tempore simul uerae inueniuntur.  Nullum bonum malum est,- contraiac. - Omne iustum malum est., Omne bonum iustum est;- concessae - Omne bonum iustum est; Quoddam iustum malum non est.- permut. -  Nullum bonum iustum est. Et in sequenti quoque syllogismo duas concedit, quod impossibile est.  Omne bonum iustum est,- contraiac. - Nulla uirtus iustus est, Omne bonum uirtus est;- concessae -  Omne bonum uirtus est; Quaedam uirtus iusta est.- permut. -  Nullum bonum iustum est. Nec nos illud turbet, quod in quibusdam contraria propositio et conclusio inuenitur, in quibusdam uero contraiacens. Namque aequaliter peccauit tam qui utrasque contrarias concesserit, quam si utrasque contraiacentes. Nam quo modo contraiacentes uno tempore uerae esse non possunt unquam, sic etiam contrariae.  Omne bonum uirtus est,- contraiac. - Nullum iustum uirtus est, Omne bonum iustum est;- concessae -  Omne bonum iustum est; Quoddam iustum uirtus est.- permut. -  Nullum bonum uirtus est. Haec de categoricorum syllogismorum introductione Aristotelem plurimum sequens, et aliqua de Theophrasto et Porphyrio mutuatus quantum parcitas introducendi permisit, expressi. Si qua uero desint in Analyticis nostris calcatius exprimemus. Nunc uero quantum ad solam categoricorum syllogismorum formam spectabat, perfectum hic nobis est, et ad cumulum introductionis elaboratum. Nec hoc nos perturbet, si que hic propositiones et conclusiones falsae sunt, quandoquidem non ueritates rerum sed connexiones syllogismorum figuras et modos suscepimus disserendos. Nam his cognitis, si quos ad perfectum studium logicae disciplinee disputationis subtibilitas traxerit, prius de ambiguis disputationibus discant, post ab his ueritas in rebus mendaciumque meditabitur.  Cum in omnibus philosophiae disciplinis ediscendis atque tractandis summum in uita positum solamen existimem, tum iocundius, et ueluti cum quodam fructu etiam laboris arripio quae tecum communicanda compono. Nam et si ipsa speculatio ueritatis sua quodam specie sectanda est, fit tamen amabilior cum in commune deducitur. Nullum enim bonum est quod non pulchrius elucescat, si plurimorum notitia comprobetur; namque alias taciturnitate compressum et iam iamque silentio periturum, latius efflorescit et ab obliuionis interitu scientium participatione defenditur. Fit quoque iocundior disciplina, cum inter eiusdem sapientiae conscios iubet esse sapientem: quod si accedat, ut tecum mihi nunc res est, ea quae sponte iocunda sunt in amicitiae participationem deduci, necesse est studii suauitatem quodam ueluti dulcissimo caritatis sapore condiri. Nam cum id in se obtineat amicitia proprium munus, ut nolit habere solitarias cogitationes, tunc quod honeste quisque cogitat, nulli promptius, nisi quem diligit, confitetur. Quo factum est ut, etiam /206/ si immensus labor coepto operi uiam negabat, animus tamen ad efficiendum quod aggressus fuerat tui contemplatione sufficeret. Quid enim magnum studiosus tui amor efficeret, si intra facilitatis terminos constitisset? Quod igitur apud scriptores quidem Graecos per quam rarissimos strictim atque confuse, apud Latinos uero nullos repperi, id tuae scientiae dedicatum noster etsi diuturnus, coepti tamen efficax labor excoluit. Nam cum categoricorum syllogismorum plenissime notitiam percepisses, de hypotheticis syllogismis saepe quaerebas, in quibus nihil est ab Aristotele conscriptum. Theophrastus uero, uir omnis doctrinae capax, rerum tantum summas exsequitur; Eudemus latiorem docendi graditur uiam sed ita ut ueluti quaedam seminaria sparsisse, nullum tamen frugis uideatur extulisse prouentum. Nos igitur, quantum ingenii uiribus et amicitiae tuae studio sufficimus, quae ab illis uel dicta breuiter uel funditus omissa sunt, elucidanda diligenter et subtiliter persequenda suscepimus; in qua re superatae difficultatis praemium fero, si tibi munus implesse uidear amicitiae, etsi non uidear satisfecisse doctrinae. Vale. Omnis syllogismus certis et conuenienter positis propositionibus continetur. Propositio uero omnis aut categorica est, quae praedicatiua dicitur, aut hypothetica, quae conditionalis uocatur. Praedicatiua est in qua aliquid de alio praedicatur hoc modo: Homo animal est  hic enim animal de homine praedicatum est; hypothetica est quae cum quodam conditione denuntiat esse aliquid si fuerit aliud, ueluti cum ita dicimus: Si dies est, lux est  Hypotheticae autem propositiones ex categoricis constant, ut paulo posterius apparebit, quo fit ut syllogismus quidem, qui ex categoricis propositionibus iunctus est, categoricus appelletur, id est praedicatiuus, qui uero ex hypotheticis propositionibus constat, dicatur hypotheticus, id est conditionalis. Ut igitur horum syllogismorum differentia peruideatur, spectanda prius est eorum in propositionum natura discretio. Videtur enim in aliquibus propositionibus nihil differre praedicatiua propositio a conditionali, nisi tantum quidem orationis modo; uelut si quis ita proponat: Homo animal est  id si ita rursus enuntiet: Si homo est, animal est  hae propositiones orationis quidem modo diuersae sunt, rem uero non uidentur significasse diuersam. Primum igitur dicendum est quod praedicatiua propositio uim suam non in conditione sed in sola praedicatione constituit, in conditionali uero consequentiae ratio ex conditione suscipitur. Rursus praedicatiua simplex est propositio, conditionalis uero esse non poterit, nisi ex praedicatiuis propositionibus coniungatur, ut cum dicimus: Si dies est, lux est; Dies est;  atque: Lux est  duae sunt praedicatiuae, id est simplices propositiones. Ad hoc illud est, quo maxime declaratur utrarumque proprietas, quod praedicatiua quidem propositio habet unum terminum subiectum, alterum praedicatum; et id quod in praedicatiua propositione subicitur, illius suscipere nomen uidetur quod in eadem propositione praedicatur hoc modo, ut cum dicimus: Homo animal est  homo subiectum est, animal praedicatum, et homo animalis suscipit nomen, cum ipse homo animal esse proponitur. At in his propositionibus quae conditionales dicuntur non est idem praedicationis modus; neque enim omnino alterum de altero praedicatur sed id tantum dicitur esse alterum, si alterum fuerit, ueluti cum dicimus: Si peperit, cum uiro concubuit  Non enim tunc dicitur ipsum peperisse id esse quod est cum uiro concumbere sed id tantum proponitur quod partus numquam esse potuisset nisi fuisset cum uiro concubitus. Quod si quando in una eademque propositionum proprietas incurrerit, tunc secundum modum enuntiatae propositionis intelligendi ratio uariabitur hoc modo. Nam cum dicimus: Homo animal est  propositionem facimus praedicatiuam; at si ita proponamus: Si homo est, animal est  in conditionalem uertitur enuntiationem. In praedicatiua igitur id spectabimus quod ipse homo animal sit, id est nomen in se suscipiat animalis, in conditionali uero illud intellegimus, quod si fuerit aliqua res quae homo esse dicatur, necesse sit aliquam rem esse quae animal nuncupetur. Itaque praedicatiua propositio rem quam subicit praedicatae rei suscipere nomen declarat; conditionalis uero propositionis haec sententia est, ut ita demum sit aliquid, si fuerit alterum, etiamsi neutrum alterius nomen excipiat. Ita igitur propositionibus disgregatis ex enuntiationum proprietate syllogismi quoque uocabulum perceperunt, ut alii dicantur praedicatiui alii conditionales. Nam in quibus propositiones praedicatiuae sunt, eos praedicatiuos syllogismos uocamus, in quibus uero hypothetica propositio prima est (potest namque et assumptio et conclusio esse praedicatiua), hi tantum per unius hypotheticae propositionis naturam hypothetici et conditionales dicuntur. At de simplicibus quidem, id est praedicatiuis syllogismis, duobus libellis explicuimus, quos de eorum institutione confecimus. Post simplicium uero syllogismorum disputationem, ordo est ut de non simplicibus disseramus. Non simplices autem syllogismi sunt qui hypothetici dicuntur, quos latino nomine conditionales uocamus. Non simplices uero dicuntur quoniam ex simplicibus constant, atque in eosdem ultimos resoluuntur, cum praesertim primae eorum propositiones uim propriae consequentiae ex categoricis, id est simplicibus, capiant syllogismis. Namque prima propositio hypothetici syllogismi, si dubitetur an uera sit, praedicatiua conclusione demonstrabitur. Assumptio uero in pluribus modis talium syllogismorum praedicatiua esse perspicitur, itemque conclusio, uelut cum dicimus: Si dies est, lucet; Atqui dies est;  Haec assumptio praedicatiua est, et, si quaeratur, praedicatiuo probabitur syllogismo: Lucet.  igitur consecuta rursus est praedicatiua conclusio. Super haec omnis conditionalis propositio ex praedicatiuis (ut dictum est) iungitur; quod si ex his et fidem capiunt, et ordinem partium sortiuntur, necesse est categoricos syllogismos hypotheticis uim conclusionis ministrare. Sed quoniam de hypotheticis loquimur, quid significet hypothesis praedicendum est. Hypothesis namque, unde hypothetici syllogismi accepere uocabulum, duobus (ut Eudemo placet) dicitur modis: aut enim tale adquiescitur aliquid per quamdam inter se consentientium conditionem, quod fieri nullo modo possit, ut ad suum terminum ratio perducatur; aut in conditione posita consequentia ui coniunctionis uel disiunctionis ostenditur. Ac prioris quidem propositionis exemplum est, ueluti cum res omnes corporales materiae formaeque concursu subsistere demonstramus. Tunc enim quod per rerum naturam fieri non potest, ponimus, id est omnem formae naturam a subiecta materia, si non re, saltem cogitatione separamus; et quoniam nihil ex rebus corporeis reliquum fit, demonstratum atque ostensum putamus eisdem conuenientibus corporalium rerum substantiam confici, quibus a se disiunctis ac discedentibus interimatur. In hoc igitur exemplo posita consentiendi conditione, ut id paulisper fieri intelligatur quod fieri non potest, id est ut formae a materia separentur, quid consequatur intendimus, perire scilicet corpora, ut eadem ex iisdem consistere comprobemus. Nam quoniam interitus corporalium rerum consequitur, iure dicimus res omnes corporeas forma materiaque constare. Sed hae quidem huiusmodi propositiones quae ex consentientium conditione proueniunt, nihil his differunt quas simplices categoricae institutionis primi libri tractatus ostendit; quae uero a simplicibus differunt illae sunt, quando aliquid dicitur esse uel non esse, si quid uel fuerit uel non fuerit. Hae semper cum coniunctionibus proponuntur, ut cum dicimus: Si homo est, animal est. Si ternarius est, impar est  uel caetera huiusmodi. Haec enim ita proponuntur, ut si quodlibet illud fuerit, aliud consequatur. Vel cum dicimus: Si homo est, equus non est  rursus haec eodem modo proponitur in negatione, quo superior in affirmatione proponebatur; hic enim dicitur: Si hoc est, illud non est  et ad hunc modum caeterae. Possunt autem aliquando etiam hoc enuntiari modo: Cum hoc sit, illud est  ueluti cum dicimus: Cum homo est, animal est  uel: Cum homo est, equus non est  quae enuntiatio propositionis eiusdem potestatis est cuius ea quae hoc /216/ modo proponitur: Si homo est, animal est. Si homo est, equus non est. Fiunt uero propositiones hypotheticae etiam per disiunctionem ita: Aut hoc aut illud est. Nec eadem uideri debet haec propositio quae superior, quae sic enuntiatur: Si hoc est, illud non est  haec enim non est per disiunctionem sed per negationem. Negatio uero omnis infinita est, atque ideo et in contrariis, et in contrariorum medietatibus, et in disparatis fieri potest (disparata autem uoco, quae tantum a se diuersa sunt, nulla contrarietate pugnantia, ueluti terra, ignis, uestis, et caetera). Nam: Si album est, nigrum non est Si album est, rubrum non est Si disciplina est, homo non est  at in ea quae disiunctione fit, alteram semper poni necesse est hoc modo: Aut dies est aut nox est  quod si cuncta ea quae per negationem dici conuenit ad disiunctionem transferamus, ratio non procedit. Quid enim si quis dicat: Aut album est aut nigrum  Aut album est aut rubrum Aut disciplina est aut homo...?  fieri enim potest ut nihil horum sit. Igitur quoniam per disiunctionem propositio in certis tantum rebus in quibus alterum eorum euenire necesse est ponitur, haec autem per negationem separatio in omnibus etiam his quae suam inuicem naturam non perimunt poni potest, aperta ratione discreta est. Omnis igitur hypothetica propositio uel per connexionem fit (per connexionem uero illum quoque modum qui per negationem fit esse pronuntio), uel per disiunctionem; uterque enim modus ex simplicibus propositionibus comparatur. Simplices /218/ autem propositiones sunt quas praedicatiuas primo Institutionis Categoricae libro diximus. Haec uero sunt cum aliquid de aliquo praedicatur, uel affirmando, uel negando, ut: Dies est, lux est.  At si his media conditio interueniat, fiet: Si dies est, lux est  fitque una hypothetica propositio ex duabus categoricis iuncta. Sed quoniam omnis simplex propositio uel affirmatiua est uel negatiua, quatuor modis per connexionem fieri hypotheticae propositiones possunt, aut enim ex duabus affirmatiuis, aut ex duabus negatiuis, aut ex affirmatiua et negatiua, aut ex negatiua et affirmatiua. Harum omnium exempla subdenda sunt, quo id quod dicimus clarius innotescat. Ex duabus affirmatiuis: Si dies est, lux est  ex duabus negatiuis: Si non est animal, non est homo  ex affirmatiua et negatiua: Si dies est, nox non est  ex negatiua et affirmatiua: Si dies non est, nox est. Sed quoniam dictum est idem significare "si" coniunctionem et "cum" quando in hypotheticis propositionibus ponitur, duobus modis conditionales fieri possunt: uno secundum accidens, altero ut habeant aliquam naturae consequentiam. Secundum accidens hoc modo, ut cum dicimus: Cum ignis calidus sit, caelum rotundum est.  Non enim quia ignis calidus est, caelum rotundum est sed id haec propositio designat, quia quo tempore ignis calidus est, eodem tempore caelum quoque rotundum est. Sunt autem aliae quae habent ad se consequentiam naturae; harum quoque duplex modus est, unus cum necesse est consequi, ea tamen ipsa consequentia non per terminorum positionem fit; alius uero cum fit consequentia per terminorum positionem. Ac prioris quidem modi exemplum est, ut ita dicamus: Cum homo sit, animal est  non enim idcirco animal est quia homo est, sed fortasse a genere principium ducitur, magisque essentiae causa ex uniuersalibus trahi potest, ut idcirco sit homo quia animal est. Causa enim speciei genus est. At qui dicit: Cum homo sit, animal est  rectam ac necessariam consequentiam facit, per terminorum uero positionem talis consequentia non procedit. Sunt autem aliae hypotheticae propositiones in quibus et consequentia necessaria reperitur, et ipsius consequentiae causam terminorum positio facit, hoc modo: Si terrae fuerit obiectus, defectio lunae consequitur.  Hic enim consequentia rata est, et idcirco defectio lunae consequitur, quia terrae interuenit obiectus. Istae igitur sunt propositiones certae atque utiles ad demonstrationem. Partimur autem propositiones hypotheticas in suas ac simplices propositiones, et primam quidem, cui coniunctio praeponitur, praecedentem dicimus, secundam uero consequentem, ut in hac: Si dies est, lux est  praecedentem dicimus eam quae dicit: "si dies est"; consequentem uero partem: "lux est". In disiunctiuis uero propositionibus ordo enuntiandi praecedentem uel consequentem facit, ut: Aut dies est aut nox est  nam quae prima proponitur praecedens, quae posterior consequens appellatur. Ac de partibus quidem hypotheticarum propositionum ista suffficiunt. Illud nunc expediendum uidetur, quod etiam ab Aristotele dicitur. Idem cum sit et non sit, non necesse est idem esse, ueluti cum sit a, si idcirco necesse est esse b, idem a si non sit, non necesse est esse b, idcirca quoniam non est a. Ad huiusmodi uero rei demonstrationem impossibilitatis definitio praemittenda est, quae est huiusmodi. Impossibile est quo posito aliquid falsum atque impossibile comitatur, eo nomine quod impossibile primitus propositum fuit. Sit igitur positum, cum sit a, esse b, id est hanc inter a atque b esse consequentiam, ut si concessum fuerit esse a, necesse sit concedere esse b. Itaque proponatur: Si a est, b est  dico quia si a non fuerit, non necesse est esse b.  Ac primum quae sit propositionum consequentia consideremus. Si enim fuerit tale coniunctum, ut si sit a, etiam b esse necesse sit, si b non fuerit, a non esse necesse est; quod tali demonstratione cognoscitur. Si sit a, necesse sit esse b; dico quia si b non sit, a non erit. Ponatur enim non esse b, et sit si fieri potest a. Sed dictum est, si sit a, necessario concedi esse b. Cum igitur sit b, non erit b: nam quia ponimus non esse b, non erit b, quia uero ponimus esse a, erit b; erit igitur b ac non erit, quod fieri non potest. Impossibile est igitur non esse b et esse; et demonstratione quidem firma sic utimur. Exemplo uero id clarius innotescet. Nam si homo est, animal est; si non est animal, non est homo; non uero si homo non fuerit, animal non est, multa enim sunt animalia quae homines non sunt. Itaque in consequentia propositionis coniunctae, si est primum, secundum esse necesse est, si secundum non fuerit, non erit primum; at uero si primum non fuerit, non necesse est ut non sit secundum, nec uero necesse est ut sit. Id enim demonstrandum esse dudum nobis propositum fuit. Sit enim a, idque cum sit, necesse sit esse b: dico quia si non fuerit a, non necesse est esse b; nec id dico quoniam si non fuerit a, necesse est non esse b sed tantum non necesse est esse b. Nam quia paulo ante demonstratum est, si b non fuerit, necessario non esse a, si eundem b terminum non esse contingerit, non erit a. Sed si cum non sit a, necesse est esse b, idem b ex necessitate erit, ac non erit: nam quia b terminum non esse contingit, non erit; quia uero, si a non fuerit, b esse necesse est, erit. Idem igitur b terminus erit ac non erit, quod est impossibile. Ex his igitur demonstratum esse arbitror, in coniuncta hypothetica propositione, si sit primum consequi ut sit secundum; si non sit secundum, consequi ut non sit primum; si uero non sit primum, non consequi ut sit uel non sit secundum. Nam et illud apparet, si sit secundum non consequi ut sit uel non sit primum, ut in ea propositione quae est: Si homo est, animal est  si animal sit non consequitur ut sit homo uel non sit; quod si primum non sit, non consequitur ut necessario sit uel non sit secundum, uelut in eadem propositione, si homo non fuerit, non necesse est ut aut sit animal, aut non sit. Ex omnibus igitur solae duae consequentiae stabiles sunt et immutabiliter constant: si sit primum, ut consequatur ut sit secundum; si secundum non fuerit, necessario consequi ut non sit primum. His ita determinatis, illud adiungam, quoniam, cum omnis hypothetica propositio simplex non sit, atque ex aliis propositionibus coniungatur, sunt tamen quaedam hypotheticae quae, si reliquis conditionalibus comparentur, simplices existimentur. Omnis enim conditionalis propositio aut connexa est aut disiuncta; haec uero quoniam ex praedicatiuis copulantur, in connexis propositionibus quatuor fieri necesse est huius copulationis modos. Namque hypothetica propositio aut ex duabus simplicibus coniuncta est, et uocatur simplex hypothetica, ut haec: Si a est, b est  ueluti cum dicimus: Si est homo, animal est; Homo est enim; et Animal est.  duae sunt simplices propositiones; aut ex duabus hypotheticis copulatur, et dicitur composita, ueluti cum dicimus: Si cum a est, b est; Cum sit c, est d  ueluti cum tali propositione enuntiamus:  Si cum homo est, animal est, cum sit corpus erit substantia.  Etenim: Si cum homo est, animal est  una est hypothetica; alia uero: Cum sit corpus substantia est  ex quibus coniungitur una propositio quae composita nuncupatur. Aut ex una simplici et ex una hypothetica copulatur, uelut haec: Si a est, cum sit b, est c  ueluti cum dicimus: Si homo est, cum sit animal, est substantia  namque: Homo est  simplex est propositio; Cum sit animal esse substantiam  hypothetica ex ipsa consequentia conditionis ostenditur; aut ex priore hypothetica et simplici posteriore committitur, ut cum dicimus: Si cum sit a, est b, erit et c  ueluti hoc modo: Si cum sit homo, animal est, est et corpus.  Hypothetica namque est prior ea quae proponit: Si cum sit homo, animal est  simplex posterior quae hanc hypotheticam propositionem sequitur, id est, corpus esse. Haec quoque quoniam non ex simplicibus copulatae sunt, compositae dicuntur. Sed priores quidem quae ex simplicibus propositionibus constant, et simplices hypotheticae nuncupantur, in duobus terminis constitutae sunt. Terminos autem nunc partes propositionis simplices, quibus iunguntur, appello. Quae uero compositae hypotheticae sunt, illae quidem quae ex duabus hypotheticis constant, quatuor terminis copulatae sunt; illae uero quae ex hypothetica et simplici, uel simplici atque hypothetica coniunctae sunt, ex tribus terminis coniunctae sunt. Harum igitur quae sunt hypotheticae simplices uel compositae differentiae similitudinesque dicendae sunt. Nam quae ex simplicibus copulantur, si ad eas quae ex hypotheticis duabus iunctae sunt comparentur, consequentia quidem eadem est et proportio manet, tantum termini duplicantur. Nam quem locum in his propositionibus hypotheticis quae ex simplicibus constant ipsae simplices propositiones tenent, eundem in his propositionibus quae sunt hypotheticae ex hypotheticis constantes, illae conditiones tenent quibus illae propositiones inter se iunctae et copulatae esse dicuntur. Nam in hac propositione quae dicit:  Si est a, est b  et in ea quae dicit:  Si cum sit a, est b, cum sit c, est d  quem locum in ea propositione quae ex duabus simplicibus continetur tenet ea quae prior est: Si est a eundem locum tenet, in ea propositione quae ex duabus hypotheticis propositionibus copulatur, ea quae prior est:  Si cum est /230/ a, est b.  Hic namque duarum inter se propositionum coniunctionis conditione facta est consequentia. Itemque quam uim obtinet ex utrisque propositionibus copulatae hypotheticae portio quae infertur, id est esse b  eandem uim obtinet in propositione ex hypotheticis iuncta ea quae sequitur, id est  Cum sit c, esse d  atque id tantum differt, quia cum in prima propositione ex simplicibus iuncta propositio propositionem sequatur, in secunda propositione ex hypotheticis iuncta conditio consequentiae conditionis consequentiam comitatur.  Nihil est enim aliud dicere: Si est a, est b  quam ei propositioni per quam dicimus esse a, illam esse comitem per quam b esse praedicamus; at in ea propositione quae ex hypotheticis iuncta est cum dicimus:  Si cum sit a, est b, cum sit c esse d  illud dicitur, ei consequentiae quae inter a et b est, eam esse consequentiam comitem quae est inter c et d, ita ut si consequitur posito a esse b, consequatur sine dubio c posito esse d. At in his propositionibus quae ex simplici et hypothetica consistunt, illa ratio est ut uel propositionem conditio consequentiae consequatur, uel conditionem consequentiae propositio comitetur.  Nam cum dicimus: Si a est, cum sit b, esse c  id intellegi uolumus, ei propositioni per quam dicimus: Est a  consequi eam conditionem per quam dicimus: Cum sit b, esse c  id est ut, si est a, necesse sit b termino comitem esse c terminum; cum uero dicimus:  Si cum a est, b est, esse c  nihil aliud intellegi uolumus, nisi duarum inter se consequentium propositionum alterius propositionis consequi ueritatem, ut si habeant inter se consequentiam a atque b, necesse sit hanc conditionem consequentiae propositionis eius per quam dicimus esse c consequi ueritatem, id est, si necesse est a posito esse b, necesse est etiam c esse.  Similes igitur syllogismi fient earum propositionum quae ex simplicibus et earum quae ex non simplicibus utrisque iunguntur: earum uero quae ex una simplici et ex altera hypothtica copulantur, diuersi quidem a superioribus, ipsi tamen inter se similes fiunt. Nec interest utrum prima hypothetica, secunda sit simplex, an e conuerso, ad syllogismorum modos, nisi forsitan ad ipsius tantum ordinis permutationem. Cum igitur demonstrata fuerit earum propositionum quae ex simplicibus constant, syllogismorum ratio demonstrata quoque uidetur earum propositionum esse, quae ex hypotheticis committuntur; et cum quarumlibet earum propositionum quae ex simplici et hypothetica constant syllogismorum natura perspecta sit, etiam conuersi ordinis propositionum natura quales faciat syllogismos ostenditur. Est etiam species alia propositionum in connexio. ne positarum, quae media quodammodo sit earum propositionum quae ex hypotheticis simplicibusque iunguntur, et earum quae duabus hypotheticis copulantur. Nam si ad numerum respicias propositionum quasi ex tribus terminis constant; quod si ad conditionales animum referas, quasi ex duabus conditionalibus uidentur esse compositae: quae medietas idcirco euenit quoniam unus in his terminus communis utrisque conditionalibus inuenitur. Proponuntur uero hae uel per primam figuram, uel per secundam, uel per tertiam. Per primam hoc modo: Si est a, est b; et si est b, est c  igitur b in utrisque numeratur, et sunt tres quidem termini hi: Est a. Est b. Est c. Duae uero conditionales hoc modo: Si est a, est b Si est b, est c  namque b utrisque communis est: atque ideo inter eas propositiones quae ex tribus terminis, et eas quae ex quatuor componuntur, mediae sunt huiusmodi propositiones. Per secundam uero figuram proponitur hoc modo: Si est a, est b; si non est a, est c. Per tertiam uero figuram sic: Si est b, est a; si est c, non est a. Ac de connexis quidem ista sufficiunt. Disiunctiuae uero propositiones semper ex contrariis constant, ut haec: Aut a est aut b est. Altero enim posito alterum tollitur, et interempto altero ponitur alterum: nam si est a, non est b, si non est a, est b, eodem modo etiam, si sit b, non erit a, si non sit b, erit a. His igitur expeditis, ad connexas reuertamur. In illis enim uel propositio propositionem, uel conditio conditionem, uel propositio conditionem, uel conditio sequitur propositionem. Dicendum igitur est quae propositiones quarum propositionum consequentes esse uideantur, et quae contrarietatis modo quam longissime a se differant, quae uero oppositionis contradictione dissentiant. Simplicium namque, id est praedicatiuarum propositionum, aliae praeter modum proponuntur, aliae cum modo: praeter modum sunt quaecumque purum esse significant hoc modo: Dies est Socrates philosophus est  et quae similiter proponuntur; quae uero cum modo sunt, ita proponuntur: Socrates uere philosophus est.  Hoc enim 'uere' modus est propositionis. Sed maximas syllogismorum faciunt differentias haec propositiones cum modo enuntiatae, quibus necessitatis aut possibilitatis nomen adiungitur. Necessitatis hoc modo, cum dicimus: Ignem necesse est calere  possibilitatis, ut cum ita proponimus: Possibile est a Graecis superari Troianos. Quo fit ut omnis propositio aut inesse significet, aut necessario inesse, aut, cum non sit aliquid, tamen enuntiet posse contingere; quarum quidem ea quae inesse significat simplex est, neque in nullas partes alias diduci potest, ea uero quae ex necessitate aliquid inesse designat, tribus dicitur modis. Uno quidem quo ei consimilis est propositioni quae inesse significat, ut cum dicimus, Necesse esse Socratem sedere, dum sedet.  Haec enim eandem uim obtinet ei quae dicit: Socrates sedet.  Alia uero necessitatis significatio est, cum hoc modo proponimus: Hominem necesse est habere cor dum est atque uiuit  hoc enim significare uidetur haec dictio, non quoniam tamdiu eum necesse sit habere quamdiu habet sed tamdiu eum necesse est habere quamdiu fuerit ille qui habeat.  Alia uero necessitatis significatio est uniuersalis et propria, quae absolute praedicat necessitatem, ut cum dicimus: Necesse est Deum esse immortalem  nulla conditione /238/ determinationis apposita. Possibile autem idem quoque tribus dicitur modis: aut enim quod inest possibile esse dicitur, ut: Possibile est Socratem sedere, dum sedet  aut quod omni tempore contingere potest, dum ea res permanet cui aliquid contingere posse proponitur, ut: Possibile est Socratem legere  quamdiu enim Socrates est, legere potest; item possibile est quod absolute omni tempore contingere potest, ut auem uolare. Ex his igitur apparuit alias propositiones esse inesse significantes, alias necessarias, alias contingentes atque possibiles, quarum necessariarum et contingentium cum sit trina partitio, singulae ex iisdem partitionibus ad eas quae inesse significant referuntur. Restant igitur duae necessariae et duae contingentes, quae cum ea quae inesse significat numeratae, quinque omnes propositionum faciunt differentias. Omnium uero harum propositionum aliae sunt affirmatiuae, aliae negatiuae. Affirmatiua inesse significans est quae dicit: Est Socrates  negatiua quae proponit: Non est Socrates. Necessariarum uero propositionum affirmatiuarum duae uidentur esse negationes, una contraria, altera uero opposita. Eius namque, quae dicit: Necesse est esse a  quolibet modo ex utrisque qui dicti sunt, aut ea est negatio quae dicit: Necesse est non esse a  aut ea quae dicit: Non necesse est esse a  quarum quidem ea quae dicit: Necesse est non esse a  contraria est ei quae dicit: Necesse est esse a.  Utraeque enim falsae poterunt inueniri, ueluti si dicimus: Necesse est Socratem legere Necesse est Socratem non legere  utraque mentitur. Nam et cum legit, non ex necessitate legit, et cum non legit, nulla ne legat necessitate constringitur sed est utrumque possibile.  At uero ea quae dicit: Non necesse est esse  opposita est ei quae proponit: Necesse est esse  una enim semper uera est, semper falsa altera reperitur. In contingentibus uero atque possibilibus eadem ratio est.  Huic enim quae dicit: Contingit esse a  tum ea uidetur obiecta quae dicit: Contingit non esse a  tum ea quae proponit: Non contingit esse a.  Atque ea quidem quae dicit: Contingit non esse a  contingens negatio nuncupatur, ueraque esse potest cum ea affirmatione quae dicit: Contingit esse a  ueluti cum dicimus: Contingit sedere Socratem  Contingit non sedere Socratem. Et haec quidem non dicuntur esse contrariae, quoniam simul uerae esse possunt; at uero opposita sunt quotiens ipsum contingens negatur, ut si aduersus eam quae dicit: Contingit esse a  ea proponatur quae dicit: Non contingit esse a  id enim ista significat omnino non posse contingere. Quae cum ita sint, cumque inesse significantes propositiones praeter ullum dicuntur modum, his ad esse iuncto aduerbio negatiuo, negatio plena perficitur; quae uero cum modo proponuntur, si necessariae sint et ad esse negatio coniungatur, ut ea quae dicit: Necesse est non esse  fit necessaria negatio. Si uero ipsi necessario negatio praeponatur, fit negatio necessarii uehementer affirmationi opposita, ut ea quae dicit: Non necesse est esse.  Item in contingentibus si ad esse negatio ponatur, fit contingens negatio, ut ea quae dicit: Contingit non esse.  Si uero ipsi contingenti negatio iungatur, fit contingentis negatio contingenti affirmationi uehementer opposita, ut ea quae dicit: Non contingit esse. Sed quoniam omnis propositio aut uniuersalis aut particularis aut indefinita aut singularis proponitur -- uniuersalis hoc modo: Omnis homo legit  particularis sic: Quidam homo legit  indefinita sic: Homo legit  singularis sic: Socrates legit  -- necesse est ut sicut in Categoricorum Syllogismorum Institutione monstratum est, illae sibi maxime uideantur oppositae quaecumque uel uniuersale affirmant, si particulariter denegetur, uel uniuersale denegant, si particulariter affirmetur, et quae singulares sunt, si illa quidem in affirmatione sit posita, illa uero in negatione. Quae cum ita sint, si haec eadem ratio ad contingentes et necessarias referatur, idem in necessariis et contingentibus inuenitur, ut si quis dicat: Omnem a terminum esse necesse est  aliusque neget dicens: Non necesse est omnem a terminum esse  fecit oppositam negationem.  Et si dicat aliquis: Contingit omnem a terminum esse  itaque aliquis neget: Non contingit omnem a terminum esse  fecerit oppositam negationem; in utrisque enim negatio et modum remouet, et significationem uniuersalitatis exstinguit. Atque hoc quidem in simplicibus et categoricis propositionibus euenire necesse est, de quarum natura diligentius persecuti sumus in his uoluminibus, quae secundae editionis expositionum in Aristotelis *Perihermeneias* inscripsimus. Si quis igitur propositionum omnium conditionalium numerum quaerat, ex categoricis poterit inuenire; ac primum in connexis ex duabus simplicibus inquirendus est hoc modo. Nam quoniam propositio simplex hypothetica ex categoricis duabus iungitur, una earum uel inesse significabit, uel contingere esse dupliciter, uel necesse esse dupliciter; quod si sint affirmatiuae, quinquies affirmatiua enuntiatione proponentur; sed quoniam omnis affirmatio habet oppositam negationem, rursus quinquies negatiua enuntiatione poterunt pronuntiari. Erunt igitur in prima propositione, quae una pars est hypotheticae propositionis in negatione et affirmatione constitutae modorum, propositiones decem. Secunda etiam propositio, quae pars est hypotheticae, totidem affirmationibus et negationibus proponi potest; erunt igitur eius quoque enuntiationes decem. Sed cum prima propositio secundae propositioni quodam consequentia copuletur, ut una hypothetica fiat, omnes decem affrmatiuae ac negatiuae propositiones omnibus decem affirmatiuis negatiuisque propositionibus applicabuntur. Itaque complexae centum omnes efficiunt propositiones, haec quae connexae ex simplicibus coniunguntur. Secundum hunc uero modum potest propositionum numerus inueniri etiam in his propositionibus /246/ quae ex categorica et hypothetica copulantur, uel quae ex duabus conditionalibus fiunt. Nam quae ex categorica et conditionali constant, uel e diuerso, haec tribus categoricis iunctae sunt. Quod si duarum inter se praedicatiuarum in afffirmatione uel negatione complexio secundum esse, uel necessario, uel contingenter esse, quinque modos, centum efficit complexiones, quoniam tertia propositio uel affirmatiua erit uel negatiua, et si affirmatiua quinque modis uel inesse significans, uel necessario inesse dupliciter, uel contingenter inesse dupliciter, itemque totidem negabitur modis, simul non amplius quam decies proponetur. Quo fit ut tertia propositio cum duabus superioribus, centum inter se modis copulatis atque complexis, iuncta atque commissa, mille omnes faciat complexiones. Centum namque duarum propositionum modi, cum decem modis tertiae propositionis complicati, mille perficiunt; decies enim centum mille sunt. Rursus quoniam ex duabus hypotheticis iuncta conditionalis quatuor categoricis copulatur, et duae inter se primae categoricae centum complexionibus iungebantur, necesse est ut posteriores quoque duae centum complexionibus connectantur; quod si centum superiorum propositionum categoricarum modi centum posteriorum categoricarum modis complicentur, fient decem milia complexiones. In illis autem propositionibus quae tribus uariantur figuris, siquidem medius terminus similiter et in prima et in secunda hypothetica proponatur, mille erunt complexiones, ad earum similitudinem quae ex tribus categoricis connectuntur; tunc enim unus atque idem terminus in utrisque tres neque amplius faciet enuntiationes. Similiter uero in utrisque proponitur hoc modo: Si est a, est b; si est b, est c  hic enim b terminus, et ad a terminum, et ad c positus est, esse significans.  Idem in necessariis et contingentibus intelligendum est. At si ita proponatur: Si est a, est b, et, si necesse est esse b, est uel non est c  duae propositiones conditionales, id est quatuor praedicatiuae fiunt. Quo fit ut secundum eas quae ex quatuor praedicatiuis connectuntur, decem millia faciunt complexiones. Atque hi numeri tam in prima quam in secunda uel tertia figura sunt inspiciendi. Et nos quidem quantus esse propositionum numerus posset, ascripsimus.  Numquam tamen dissimiliter medius terminus enuntiatur: namque ut fiat extremorum conclusio, medius terminus intercedit, cuius communitas extrema coniungit. Quod si medius diuersis modis in utraque propositione dicatur, nec connectuntur extrema, atque ideo ne syllogismus quidem ullus fieri potest, cum praesertim ne una quidem propositio dici possit, in qua medius terminus dissimiliter enuntiatur. Longe autem multiplex propositionum numerus existeret, si inesse significantes et necessarias et contingentes affirmatiuas negatiuasque propositiones per uniuersales ac particulares, uel oppositas ac subalternas uariaremus; sed id non conuenit, quia conditionalium termini propositionum indefinito maxime enuntiantur modo. Atque ideo superuacuum iudicaui determinatarum secundum quantitatem propositionum quaerere multitudinem, cum determinatae conditionales proponi non soleant; fere autem hypotheticae propositiones ne per necessitatem quidem uel per contingens enuntiantur sed illae maximae in usum collocutionis deducuntur, quae inesse significant. Omnes uero necessariam tenere consequentiam uolunt, et quae inesse significant, et quibus necessitas additur, et quibus praedicatio possibilitatis aptatur; haec enim terminis applicatur. Necessitas uero hypotheticae propositionis, et ratio earum propositionum ex quibus iunguntur inter se connexiones, consequentiam quaerit, ut cum dico: Si Socrates sedet, et uiuit  neque sedere eum, neque uiuere necesse est sed, si sedet, uiuere necesse est. Item cum dicimus: Si sol mouetur, necessario ueniet ad occasum  tantumdem significat quantum, si sol mouetur, ueniet ad occasum. Necessitas enim propositionis in consequentiae immutabilitate consistit. Item cum dicimus: Si possibile est legi librum, possibile est ad uersum tertium  perueniri  rursus necessitas consequentiae conseruata est; nam si possibile est legi librum, necesse est etiam id esse possibile, ut ad uersum tertium perueniatur. Opponuntur autem hypotheticis propositionibus illne solse quae earum substantiam perimunt. Substantia uero propositionum hypotheticarum in eo est, ut earum consequentiae necessitas ualeat permanere. Si quis igitur recte conditionali propositioni repugnabit, id efficiet ut earum destruat consequentiam, ueluti cum ita dicimus: Si a est, b est  non in eo pugnabit si monstret, aut non esse a, aut non esse b sed si posito quidem a, ostendit non statim consequi esse b sed posse esse a, etiamsi b terminus non sit. Uel si negatiua sit conditionalis, eodem destruetur modo: ut cum dicimus: Si a est, b non est  non ostendendum est, aut non esse a, aut b esse; sed cum a sit, posse esse b terminum. Sunt autem hypotheticae propositiones, aliae quidem affirmatiuae, aliae negatiuae; sed de his nunc loquor quae in consequentia positae in connexione esse dicuntur: affirmatiuae quidem, ut cum dicimus: Si est a, est b. Si a non est, b est  negatiuae uero: Si a est, b non est. Si non est a, non est b.  Ad sequentem enim propositionem respiciendum est, ut an affirmatiua uel negatiua sit propositio iudicetur; idem de compositis syllogismis conditionalibus intellegi oportebit. De his autem propositionibus quae in disiunctione sunt positae, cum de earum syllogismis tractauero, commodius atque uberius dicam. Hypotheticos syllogismos, quos latine conditionales uocamus, alii quinque, tribus alii constare partibus arbitrantur, quorum mox controuersiam diiudicabo, si prius quibus nominibus talium syllogismorum partes appellentur ostendero. Quoniam enim omnis syllogismus ex propositionibus texitur, prima uel propositio, uel sumptum uocatur; secunda uero dicitur assumptio, his quae infertur, conclusio nuncupatur. Cum enim ita dicimus: Si homo est, animal est; Homo autem est; Animal igitur est  ea quidem enuntiatio per quam diximus: Si homo est, esse animal  propositio uel sumptum uocatur, ea uero quam huic adiunximus: Est autem homo  assumptio dicitur, tertia conclusio nominatur, per quam ostendimus animal esse qui fuerit homo. Sed quoniam saepe euenit ut propositionis enuntiatae consequentia non sit uerisimilis, propositioni saepe adiungitur approbatio, per quam id quod est propositum uerum esse monstretur. Assumptio saepe ad fidem per se non uidetur idonea: huic quoque iuuamen probationis adiungitur, ut /256/ uera esse uideatur; quo fit ut saepe quinque partes, saepe quatuor, interdum tres hypotheticos syllogismos habere contingat. Nam quinque constabit partibus si et propositio et assumptio probationibus indigebunt; quod siue propositio, siue assumptio probatione indigent, quadripartitus est syllogismus, quod si neutra est approbanda, tripartitus esse relinquitur. In hac uero sententia etiam Marcus Tullius esse deprehenditur: in Rhetoricis enim syllogismos quosdam quinquepartitos, quadripartitos alios esse confirmat. Quibus uero non placet talium syllogismorum partes ultra ternarium numerum propagari, hi probationes propositionum atque assumptionum non putant in syllogismi partibus esse ponendas, neque enim propositionem esse, de qua syllogismus possit existere, cui non consentit auditor; quod si per se dubia est ea probatio quae propositioni dubiae iungitur, fidem faciens eidem cui coniungitur propositioni, faciat ut sit idonea syllogismo.  Ac per hoc tunc incipit esse propositio syllogismi, cum talis per probationem redditur, ut ex ea colligi aliquid possit; tunc uero colligi ex se aliquid potest, cum probationis auxilio poterit ab auditore concedi. Quocirca membrum quoddam, et quasi fulcimentum dubiae propositionis uel assumptionis, probatio esse uidetur, non pars etiam syllogismi; sed nostra sententia his potius accedit qui tribus eum partibus constare pronuntiant. Etenim quaelibet probatio quae uel propositioni uel assumptioni copulatur, propositionis esse uel assumptionis probatio dicitur.  Cum igitur non ad syllogismum sed ad propositionem uel assumptionem cuius est probatio referatur, non oportet eam syllogismi proprie partem uideri. Nam illud quod obici potest, nullus ignorat, quin partium partes etiam totius partes esse dicantur; sed plurimum refert utrum ipsae sint primitus partes totius, an in secundarum partium postremitate ponantur. Amplius, si sit per se nota ac probabilis propositio, totus syllogismus probatione non indiget; quod si per se propositionis nulla fides est, necesse est ut ea propositio quodam ueluti testimonio probationis indigeat.  Non igitur syllogismus probatione, in eo quod syllogismus est, indigebit, sed propositio, si fide propria fuerit destituta. Idem etiam de assumptione dici potest. Quare manifestum est eorum esse sententiam praeponendam, qui sullogismum putant tribus partibus constare. Praeterea si qua propositio probationis indigeat, ut eam ueri fides sequatur, aliquo demonstrabitur syllogismo. Quocirca qui fieri potest ut recte syllogismus pars syllogismi simplicis esse dicatur? ipsam enim probationem propositionis syllogismum, uel ex syllogismo esse necesse est. His itaque determinatis, de his protinus syllogismis quorum propositiones in connexione positae duobus terminis constant, explicandum uidetur. Horum autem duplex forma est: quatuor enim fiunt per praecedentis positionem qui sunt primi hypothetici atque perfecti, quatuor uero per sequentis negationem, qui cum demonstratione egeant, non uidentur esse perfecti. Prioris uero negatione, uel sequentis positione, nullus omnino syllogismus efficitur. Omnium igitur talium propositionum primum numerus explicetur, ut qui fiant ex his syllogismi facilis acquiratur agnitio. Sunt autem quatuor: Si est a, est b Si est a, non est b Si non est a, est b Si non est a, non est b  Ac de prioribus quidem syllogismis atque perfectis primo loco dicendum est. Horum enim primus modus est hic ueniens a prima propositione: Si a est, b est; Atqui est a; Est igitur b.  Cum enim prima propositio eam conditionem proponat, ut si sit a necesse sit consequi essentiam b termini, idem assumptio quod praecedit assumit ac ponit, dicitque: At est a  consequitur igitur ut sit b. Si enim ex consequentia primae propositionis id quod secundum est assumendo ponamus, nullus efficitur syllogismus. Age enim sit huiusmodi consequentia, ut si sit a, sit b assumaturque quod sequitur hoc modo: At est b  non consequitur ut sit uel non sit a. Id uero clarius fiet exemplo: sit enim propositio: Si homo est, animal est  assumaturque esse animal, scilicet quod consequitur, non necesse erit esse hominem uel non esse; potest enim, cum sit animal, homo uel esse uel non esse. Secundus uero modus est eorum in quibus prior propositionis pars in assumptione repetitur, uenit autem ex secunda propositione superius digesta, hoc modo: Si est a, non est b; Atqui est a; Non est igitur b. Id enim propositum fuerat, si esset a, non esset b. Sumpto igitur praecedente, consequentis est facta conclusio; quod si consequens sumas, nullus uidetur fieri syllogismus, quia nec consequitur ulla necessitas, hoc modo: Si est a, non est b; Atqui non est b;  non necesse est esse a uel non esse. Age enim ita sit propositio: Si est nigrum, album non est  et id quod sequitur assumatur: Atqui non est album  non necesse erit esse nigrum uel non esse, quia cum non sit album potest aliquid esse medium. Tertius uero modus est talium syllogismorum qui uenit ex tertia propositione, quorum in assumptione id ponitur quod praecedit hoc modo: Si non est a, est b; Atqui non est a; Est igitur b.  Haec igitur conclusio rursus ex conditione propositionis euenit: id enim fuerat propositum, ut si non esset a esset b; quod si conuertas et sumas esse b, id est quod sequitur, non necesse erit uel esse uel non esse id quod praecedit. Sed huius exemplum non potest inueniri, eo quod si ita proponitur, ut: Cum non sit a sit b  nihil esse medium uideatur inter a atque b; sed in his si alterum non fuerit, statim necesse est esse alterum, et si alterum fuerit, statim alterum non esse necesse est. Videtur ergo quodammodo et sequenti posito in his fieri syllogismus; sed quantum ad rerum naturam ita est, quantum uero ad propositionis ipsius pertinet conditionem, minime consequitur. Quod quidem ex his patet quae superius dicta sunt. In utrisque enim superioribus modis sequenti posito nihil ex necessitate collectum est, hic uero tertius modus, quantum ad complexionem propositionum pertinet, in quo ponendo si id quod consequebatur assumitur, nullum efficit syllogismum. Quantum uero ad rerum naturam, in quibus solis hae propositiones enuntiari possunt, uidetur esse necessaria consequentia hoc modo, ut: Si dies non est, nox sit  Si nox sit, dies non sit  ex necessitate consequitur; similesque sunt hi syllogismi his qui in disiunctione sunt constituti, de quibus paulo posterius commemorabo, quorumque ad illos et differentias et similitudines dabo. Quartus uero modus est ex quarta propositione, cum ita proponitur: Si a non est, b non est; Atqui non est a; Non est igitur b  rursus enim id quoque consequi ex propositione monstratur, quae proposuit non fore b, si a prior terminus non fuisset. At si id quod consequitur assumamus, nulla uidetur fieri posse necessitas, ueluti si ita dicamus: Non est autem b  non necesse erit uel esse uel non esse a. Age enim proponatur si animal non est, non esse hominem, assumaturque: At non est homo  non necesse est ut uel sit animal uel non sit. Demonstratum igitur est in huiusmodi syllogismis, si id quidem quod praecedit ponendo assumatur, perfectos atque ex ipsis propositionibus probabiles et necessarios fieri syllogismos. Si uero id quod sequitur ponendo assumatur, nullam fieri necessitatem, praeter in tertio modo, qui cum sit similis his syllogismis /266/ qui secundum disiunctionem propositis enuntiationibus fiunt, uidetur in rebus de quibus proponi possit seruare necessitatem, cum in complexione non seruet, quod ex caeteris tribus modis arguitur primo, secundo atque quarto, in quibus assumpta ponendo sequente propositionis parte, nihil ex necessitate conficitur. Ac de his quidem syllogismis, qui duobus terminis coniunguntur, quorum prima pars propositionis ponendo assumitur, quantum ad institutionis pertinet modum, sufficienter expressimus. Nunc uero de his dicendum est, quorum consequens propositionis pars ita assumitur, ut perimatur. Ex his quoque quatuor fiunt modi, cum prior propositionis pars in assumptione non possit interimi, ut ulla syllogismi necessitas consequatur. Est igitur primus modus talium syllogismorum a prima ueniens propositione sic: Si est a, est b; Atqui non est b; Non est igitur a.  Hic igitur b terminus, qui in prima propositione consequens fuerat, in assumptione est interemptus, ut a terminus, qui propositionis prima pars fuerat, interimeretur, eaque necessitas tali ratione probabitur. Positum namque est si a sit, b esse; et assumptio facta est ut consequens pars propositionis interimeretur, id est, non esse b. Dico quia consequitur non esse a: nam si potest esse a, ut non sit b, frustra erit prior propositio quae ait, si a sit, b esse. Atqui ea propositio ualet; cum igitur a sit est b. Quod si cum non sit b, sit a, quod scilicet ex assumptione proponitur, idem b erit /268/ et non erit: non erit quidem, quia b non esse proponit assumptio; erit autem, quia si est a, erit b, quod fieri non potest; non igitur, si b non fuerit, erit a. Hic est igitur primus modus talium syllogismorum, qui ex interempta parte consequenti propositionis fiunt, qui non sunt perfecti neque ex se cogniti sed indigent uel eius quam superius proposui, uel cuiuslibet alterius probationis, ut ueri esse monstrentur. Quod si prima pars interimatur, non erit syllogismus; age enim ita dicamus: Si est a, est b; Atqui non est a  non consequitur ut sit uel non sit b, ut exemplo etiam demonstratur. Sit enim propositio: Si est homo, animal est; Sed homo non est;  non necesse erit uel esse animal, uel non esse. Secundus modus per contradictionem assumptionis, qui a secunda propositione descendit, ille est cum ita proponimus: Si a est, b non est; Atqui est b; Igitur a non est.  Hic enim rursus secunda pars propositionis est interempta: nam cum secunda pars propositionis b non esse diceret, si a fuisset, assumptio b esse pronuntiat. Affirmatio autem perimit negationem, quam assumptionem consequitur, ut a non sit, hoc modo. Sit enim propositio: Si a est, b non est  et sit b. Dico quia a non erit: nam si erit a, cum sit b, idem b erit et non erit: non erit quidem ex prima propositione quae dicit: Si a est, b non est  erit autem per assumptionem, qua dicimus esse b. At si praecedens propositionis pars auferatur, non fiet ulla necessitas.  Age enim in huiusmodi propositione: Si a est, b non est  ita dicamus: Atqui non est a  non consequitur ut b sit aut non sit. Id uero tali arguitur exemplo. Dicamus enim: Si nigrum est, album non est  assumamusque non esse nigrum, non statim consequitur ut uel album sit, uel non sit: potest enim aliquid esse mediorum. Tertius modus ille est ex tertia propositione deductus, cum ita proponimus: Si a non est, b est; b autem non est; a igitur est.  Hic quoque consequens pars propositionis assumpta est, et cum in propositione affirmaretur, in assumptione negata est, et est rata consequentia, et perficiens syllogismum hoc modo. Nam si uerum est, cum non sit a, esse b, dico quia si b non sit, esse a: nam si poterit, cum b non sit, non esse a, frustra est prima propositio, quae dicit cum non sit a esse b eritque b ac non erit; non erit quidem ex ea assumptione quae proponit non esse b; erit autem, quia, si a terminus esse negabitur, posito non esse b termino, cum non sit a, erit b, quod est impossibile. Non igitur potest fieri ut cum non sit b, non sit a; consequitur igitur ut, cum non sit b, sit a. Quod si prior pars propositionis quae praecedens est auferatur, nullus est syllogismus, hoc modo: cum enim dicimus si a non est, esse b, si assumamus: Atqui est a  nihil euenit necessarium, ut uel sit b uel non sit, secundum ipsius complexionis naturam. Nam hic quoque, ut in his in quibus in assumptione secundus terminus ponebatur, dicendum est secundum quidem ipsius complexionis figuram nullum fieri syllogismum; secundum terminos uero in quibus solis dici potest, necesse esse, si a fuerit, b non esse. In contrariis enim tantum, et in his immediatis, id est medium non habentibus, haec sola propositio uere poterit praedicari, ueluti cum dicimus: Si dies non est, nox est  siue non fuerit dies, nox erit, siue nox non fuerit, dies erit, siue dies fuerit, nox non erit, siue nox fuerit, dies non erit.  Quartus modus est horum syllogismorum ex quarta propositione descendens, cuius haec prima est propositio: Si a non est, non est b; Est autem b; Erit igitur a.  Hic quoque secunda pars propositionis assumpta est, et quaniam eadem in negatione fuerat posita, affirmatione est interempta; affirmatio enim uim negationis interimit. Hic quoque eodem modo syllogismi necessitas continetur, nam, si posito cum non sit a, non esse b, sumatur esse b, dico quia consequens est etiam a esse. Nam si potest, cum sit b, non esse a, frustra est prima propositio, quae, cum a non sit, b non esse pronuntiat; fiet igitur rursus ut idem b sit ac non sit. Ex assumptione namque erit b; ita enim dicitur: Atqui est b  si uero hoc posito possit non esse a, rursus b non erit, quia prima propositio ait: Si non sit a, non est b  quod est impossibile. Quod si ea portio propositionis quae praecedens est auferatur, nihil euenit necessarium. Age enim ita dicamus: Si non est a, non est b  assumamusque: Atqui est a  non consequitur ut b uel esse uel non esse necessario concludatur, ut in hoc syllogismo: Si non est animal, non est homo; Atqui est animal;  non necesse est uel esse hominem uel non esse. Hi igitur quatuor syllogismi imperfecti /274/ dicuntur, idcirco quoniam per se non habent apertam atque perspicuam consequentiae necessitatem, eaque illis ex probatione conficitur. Ut igitur breuiter concludendum sit, in hypotheticis simplicibus syllogismis connexas habentibus propositiones, quoquo modo factis, si quidem prima pars propositionis assumitur, si ea ponatur, fient quatuor syllogismi per se cogniti atque perfecti; si uero id quod consequitur assumatur, nulla est syllogismo necessitas, nisi in tertio tantum modo, qui non propter complexionis naturam sed propter terminorum contrarietatem, in quibus solis dici potest, uidetur conclusionis necessitatem tenere. Itaque si quid in assumptione ex his quae in propositione sunt prolata ponatur, quatuor uel quinque fieri necesse est syllogismos perfectos: quatuor, ubi prima pars propositionis, quintum uero, ubi secunda pars propositionis ponendo assumitur, si non ad complexionis naturam sed ad terminos aspiciamus. Si quid uero ex his quae in assumptione prima propositio enuntiat, auferatur, si quidem consequens pars propositionis auferatur, fient imperfecti et probatione indigentes quatuor syllogismi; si uero prior propositionis pars auferatur, nulla erit necessitas syllogismi, nisi in tertio tantum modo, ubi non facit necessitatem complexionis sed terminorum natura. Quocirca hi quoque quatuor uel quinque sunt syllogismi: quatuor quidem, si secunda propositionis pars fuerit interempta; quintus /276/ uero, si eum non complexionis natura sed terminorum proprietate metiamur. Quocirca si ex duobus terminis propositio prima consistat, octo sunt uel decem, nec amplius syllogismi. Ac de his quidem conditionalibus syllogismis, quorum propositiones connexae sunt, et ex duabus praedicatiuis simplicibus constant, sufficienter expeditum est. Nunc de his syllogismis dicendum est, qui uel ex praedicatiua et hypothetica, uel ex hypothetica praedicatiuaque nectuntur. Horum autem facile complexiones omnium syllogismorum apparebunt, si prius earum numerus exponatur.  Sunt igitur priores quidem quae ex praedicatiua atque hypothetica connectuntur hae: Si sit a, cum sit b, est c. Si est a, cum sit b, non est c. Si est a, cum non sit b, est c. Si est a, cum non sit b, non est c. Si non est a, cum sit b, est c. Si non est a, cum sit b, non est c. Si non est a, cum non sit b, est c. Si non est a, cum non sit b, non est c.  Ac primum quae sit earum natura, uidetur esse tractandum. Neque enim quoquo modo conditio ponatur, conditionalis propositio fiet sed si illa consequentia propter positam euenit conditionem. Nam si quis ita dicat: Si homo est, cum sit animal, animatum est  non uidetur facere apposita conditio consequentiae necessitatem; nam etiam si non sit homo, nihilominus tamen, cum sit animal, animatum est. At si ita ponatur: Si homo /278/ est, cum sit animatum, animal est  uidetur consequentiae ratio in conditione consistere. Neque enim necesse est, cum animatum sit, esse animal, nisi homo uel tale aliquid fuerit, quod animatum esse proponitur; tunc enim quod animatum est, animal esse necesse est, homo namque uel quodlibet aliud tale animal est. Per singulas igitur propositiones eundum est, et spectanda est earum singularis natura hoc modo. Prima propositio per quam enuntiatur si est a, cum sit b, esse c, talis esse debet ut b quidem possit esse etiam praeter a, si tamen a fuerit, b non esse non possit; rursus idem b terminus possit esse etiam cum non est c, nec sit necesse ut b posito sit etiam c sed tunc tantum necesse sit esse c, quando b terminus a terminum sequitur, ut si sit a homo, b animatum, c animal. Animatum enim et praeter hominem et praeter animal esse potest; si uero sit homo, animatum esse necesse est, et cum animatum hominis essentiam consequatur, consequitur ut idipsum animatum sit animal. Item secundam propositionem, quae ait si est a, cum sit b, non esse c, huiusmodi esse oportebit ut b quidem praeter a esse possit sed cum fuerit a, necesse sit esse etiam b; at uero c tale sit ut simul quidem cum a esse non possit, cum b uero esse possit sed tunc tantum cum b esse non possit, quando b terminus a terminum sequitur, ut si sit a homo, b animatum, c insensibile. Namque animatum praeter hominem esse potest; at si homo sit, ut sit animatum necesse est; insensibile uero potest esse animatum sed tunc /280/ insensibile et animatum non conueniunt, cum idcirco est animatum quia homo esse praedictus est. Tertia uero propositio a quidem terminum debet habere, qui numquam simul esse possit cum b termino; c uero terminum talem esse oportebit, ut possit quidem non esse, si non fuerit b sed tunc tantum necesse sit, si b terminus non sit, esse c terminum, si idcirco non est b quaniam terminus a esse praedictus est, ut si sit a homo, b inanimatum, c sensibile. Nam si est homo, non est inanimatum, sensibile uero potest simul non esse cum inanimato; possunt enim esse quaedam quae nec inanimata sint, nec sensibilia, ut arbores. Idem tamen sensibile necesse est esse, cum non sit inanimatum, si idcirco inanimatum non est quia homo esse praedictus est. Rursus quarta propositio huius debet esse proprietatis, ut b quidem terminus nullo modo esse possit, si fuerit a, at uero c possit esse, si non fuerit b; sed tunc tantum c, cum non fuerit b, non esse necesse sit, si b terminus non sit quia prius a terminus esse positus est, ut si sit a homo, b inanimatum, c insensibile. Inanimatum enim non erit si fuerit homo; insensibile uero potest esse et non esse, si non sit inanimatum; tunc tamen insensibile non esse ne cesse est, cum inanimatum non sit, cum idcirco inanimatum non est quia homo esse praedictus est. Quinta quoque propositio tales habere terminos debet, ut a quidem si non sit, necesse sit esse b, si b terminus sit, c et esse possit et possit non esse: tunc tantum c esse necesse sit, cum fuerit b, cum idcirco est b quia a terminus esse negatus est, ut si sit a quidem animatum, b uero insensibile, c inuitale. Igitur si non sit animatum, statim consequitur ut sit insensibile; inuitale autem potest esse, si sit insensibile, ut lapis, potest uero non esse inuitale, si sit insensibile, ut sunt arbores; sed tunc tantum, posito insensibili, consequitur ut inuitale esse necesse sit, cum idcirco est insensibile quia non est animatum.  Sexta uero propositio tales terminos habere desiderat, ut b quidem esse necesse sit, si non fuerit a, at uero c terminus, si sit b, uel esse uel non esse possit; tunc tamen c non esse necesse sit, cum sit b, quando idcirco est b quia a terminus non esse propositus est, ueluti si sit a animatum, b insensibile, c uitale. Nam necesse est esse insensibile, si non fuerit animatum; cum uero sit insensibile, fieri quidem potest ut non uiuat, ueluti lapis, fieri autem potest ut uiuat, ueluti arbor; tunc tamen necesse est non uiuere, cum sit insensibile, quando idcirco est insensibile quia animatum non esse propositum est. Septimus modus talibus terminis debet esse contextus, ut b quidem sine a esse non possit, c autem si non sit, b et esse et non esse possit; tunc tamen necesse sit c terminum esse, si non sit b, cum idcirco b non esse propositum est quoniam a fuerit ante denegatum. Sit enim a quidem animatum, b uero sensibile, c inuitale; sensibile igitur esse non potest nisi fuerit animatum; si igitur non sit animatum, non erit sensibile, si uero non sit sensibile, potest esse inuitale, uelut in lapidibus, idem potest non esse, uelut in arboribus; tunc tamen sensibili denegato inuitale necesse est esse, cum idcirco non est sensibile quia prius animatum non esse propositum est. Octaua propositio his terminis connectenda est, ut b terminus esse non possit si non fuerit a, cum uero non sit b, terminus c et esse et non esse possit sed tunc necesse sit c terminum non esse, cum non fuerit b, cum idcirco non est b quia a terminus prius esse negatus est, ut si sit a quidem animatum, b uero sensibile, c uitale. Sensibile igitur esse non potest nisi fuerit animatum; idem tamen sensibile si non sit, et non esse uitale potest, ut lapides, et esse uitale, ut arbores; tunc tamen necesse est uitale non esse, si non sit sensibile, cum idcirco sensibile non est quia prius animatum esse negatum est. Ex his igitur constat c terminum, quoquo modo fuerit b, in conditionalibus propositionibus, quae in tota enuntiatione post praedicatiuas locantur, posse tam loco afFirmationis quam negationis assumi, ex quibus assumptionibus fiunt complexiones uariae syllogismorum. His igitur ita expeditis, de omnibus in commune praecipiendum uidetur. Nam cum sint octo propositiones quae ex praedicatiua hypotheticaque nectuntur, quae superius ascriptae sunt, earum quatuor ita faciunt consequentiam, si a terminus sit; quatuor uero ita conditionem proponunt, si a terminus non sit. Fiunt uero ex his syllogismi hoc modo. Ex prima propositione: Si est a, cum sit b, est c; Atqui est a; Cum igitur sit b, est c  uel sic: Atqui cum sit b, non est c; Non est igitur a  (posse autem huiusmodi esse assumptionem ex superius descripta propositionum natura cognoscitur). Ex secunda propositione: Si est a, cum sit b, non est c; Atqui est a; Cum igitur sit b, non est c  uel ita: Atqui cum si b, est c; Non est igitur a.  Ex tertia: Si est a, cum non sit b, est c;  Atqui est a; Cum igitur non sit b, est c  uel ita: Atqui cum non sit b, non est c;  Non est igitur a. Ex quarta: Si est a, cum non sit b, non est c; Atqui est a; Cum igitur non sit b, non est c  uel ita: Atqui cum non sit b, est c; Non est igitur a.  In his igitur quatuor propositionibus, in quibus a terminus esse proponitur, si assumptum fuerit eundem a terminum esse, c terminus uel esse uel non esse monstratur; idem uero si c terminus assumatur, siquidem cum est non esse, uel cum non est esse assumatur, a terminus non esse monstrabitur. Ex quinta etiam propositione ita syllogismi fiunt: Si non est a, cum sit b, est c; Atqui non est a; Cum igitur sit b, est c  uel ita: Atqui est a; Cum igitur sit b, non est c  uel ita: Atqui cum sit b, non est c; Est igitur a  uel sic: Atqui cum sit b, est c; Non est igitur a.  Quod idcirco euenit ut huiusmodi propositio quatuor colligat syllogismos, quia in his tantum si non sit aliquid esse aliud proponi potest, in quibus contraria medietatibus carent; in his enim uel interempto altero alterum ponitur, uel posito altero alterum necesse est perimatur. Ex sexta: Si non est a, cum sit b, non est c; Atqui non est a; Cum igitur sit b, non est c  uel ita: Atqui cum sit b, est c; Est igitur a.  Ex septima: Si non est a, cum non sit b, est c; Atqui non est a;  Cum igitur non sit b, est c  uel ita: Atqui est a; Cum igitur non sit b, non est c  uel ita: Atqui cum non sit b, non est c; Est igitur a  uel ita: Atqui cum non sit b, est c; Non est igitur a.  In hac quoque complexione propter eandem causam quatuor collectiones hunt. Ex octaua: Si non est a, cum non sit b, non est c; Atqui non est a; Cum igitur non sit b, non est c  uel ita: Atqui cum non sit b, est c; Est igitur a.  In his quoque quatuor propositionibus, si quidem a non esse assumatur, c uel esse uel non esse concluditur; si uero c cum est non esse, uel cum non est esse assumatur, a terminus semper esse concluditur, nisi in quinto et septimo tantum modis, ubi cum c esse assumatur, a non esse monstratur. Omnium uero communis est ratio, praeter quintum ac septimum modum, ut si a terminus ita assumatur, quomodo in prima enuntiatione propositus est, conditio quae sequitur in conclusione firmetur.  Si uero conditio quae sequitur contrario modo atque in enuntiatione proposita est assumatur, categorica propositio, quae prima est, interimetur. In septimo autem uel quinto modo, quaque ratione sumptum sit alterum, in utrisque partibus faciet /290/ conclusionem. Itaque fiunt sedecim uel uiginti potius syllogismi: octo quidem, si a terminus, ut est propositus, assumatur, octo uero, si c terminus conuerso modo atque in propositione est positus assumatur, quatuor uero ex quinto et septimo modis utrobique facientibus conclusionem. Reliquis uero complexionibus nulla est consequentia necessitatis. Ut autem plenior fieret intellectus ipsas propositiones cum suis terminis positas annotaui, ut secundum praedictos assumptionum modos non ratione solum demonstratio fieret, uerum etiam per exempla currentibus doctrina clarior elucesceret. Si est a homo, cum sit b animatum, est c animal. Si est a homo, cum sit b animatum, non est c insensibile. Si est a homo, cum non sit b inanimatum, est c sensibile. Si est a homo, cum non sit b inanimatum, non est c insensibile. Si non est a animatum, cum sit b insensibile, est c inuitale. Si non est a animatum, cum sit b insensibile, non est c uitale. Si non est a animatum, cum non sit b sensibile, est c inuitale. Si non est a animatum, cum non sit b sensibile, non est c uitale. Expeditis igitur his syllogismis qui ex talibus propositionibus fiunt, quae ex prima praedicatiua secunda hypothetica copulantur, nunc ad eos transitum faciamus qui ex prima conditionali secunda uero praedicatiua nectuntur, quamm omnium numerus proponendus est, ut de quibus loquimur lector agnoscat. Si cum sit a, est b, est c.  Si cum sit a, est b, non est c.  Si cum sit a, non est b, est c. Si cum sit a, non est b, non est c. Si cum non sit a, est b, est c. Si cum non sit a, est b, non est c. Si cum non sit a, non est b, est c. Si cum non sit a, non est b, non est c.Prima igitur propositio tales habere terminos debet, ut a quidem possit esse praeter c ac b; sed tunc, si a fuerit, c esse necesse sit, cum a terminum b terminus subsequatur, ut si sit a quidem animatum, b homo, c animal. Animatum namque praeter animal et praeter hominem esse potest; tunc uero id quod animatum est etiam animal esse necesse est, si id quod est animatum, homo est. Secunda propositio talibus terminis contexenda est, ut a quidem praeter b atque c, et cum eisdem esse possit; tunc tamen necesse sit non esse c, si a posito b sequatur, ut si a sit animatum, b homo, c equus.  Animatum quippe et ut homo uel equus sit aut non sit fieri potest; tunc uero necesse est id quod animatum est non esse equum, si id ipsum quod animatum est, homo fuerit. Tertia propositio his terminis copulatur, ut a quidem cum b et c uel esse uel non esse possit, tunc tamen necesse sit simul esse cum c, si, posito a termino, b terminus abnuatur, ut si sit a animatum, b animal, c insensibile. Nam quod animatum est, uel animal uel non animal, uel insensibile uel non insensibile esse potest sed tunc necesse est id quod animatum est esse insensibile si, animato posito, animal abnuatur.  Quartae propositionis hi termini sunt, ut a quidem cum b atque c esse et non esse possit, tunc uero ab eo modis omnibus separetur, si, posito a termino, b terminus abnuatur, ut si sit a quidem animatum, b animal, c homo. Nam quod animatum est uel animal esse uel non esse, itemque homo esse uel non esse potest; tunc tamen necesse est ut, cum sit animatum, non sit homo, cum posito esse animato animal denegatur. Quinta uero propositio his terminis conectatur, ut si non sit a, possit et esse et non esse b atque c; tunc tamen cum non sit a, terminum c esse necesse sit si, posito non esse a, esse b terminum consequatur, ut si sit a quidem inuitale, b homo, c animal. Nam si non sit inuitale, tunc possunt homo atque animal esse uel non esse; at necesse est esse animal, negato inuitali, si, cum inuitale negabitur, esse hominem subsequatur. Sextam uero propositionem talia debent membra coniungere, ut, si non sit a terminus, b atque c uel esse uel non esse possint; tunc uero, denegato a termino, c non esse necesse sit, cum negationem a termini b termini affirmatio comitabitur, ut si sit a inuitale, b homo, c equus. Nam quod non est inuitale, potest esse homo uel equus uel non esse sed necesse est non esse equum, inuitali denegato, si negationem inuitalis hominis positio subsequatur. Septimae propositionis hos esse terminos oportebit, ut, si non sit a terminus, b atque c et esse et non esse possint; /296/ sed tunc necesse sit esse c terminum, si negationem a termini b termini negatio subsequatur, ut si sit a animal, b animatum, c inuitale. Animal quidem si non sit, animatum et inuitale esse uel non esse potest; tunc uero necesse est, si animal non sit, esse inuitale, quando, si animal non sit, non erit animatum.  Octaua propositio est cum, negato a termino, possunt et esse et non esse b atque c termini; sed tunc necesse est, si a terminus abnuatur, non esse c terminum, cum negationem a termini negatio b termini subsequetur, ut si sit a inuitale, b animal, c homo. Si igitur non sit inuitale, potest esse uel non esse animal uel homo, tunc uero si non sit inuitale necesse est hominem non esse, cum animal non fuerit.  His igitur ita expeditis, illud in commune dicendum est, quod superiores quatuor propositiones ita faciunt conditionem, si fuerit a, posteriores uero si non fuerit, ex quibus omnibus syllogismi tali ratione nascuntur. Ex prima propositione: Si cum sit a, est b, est c; Atqui cum sit a, est b; Est igitur c uel ita: Atqui non est c; Cum igitur sit a, non est b.  Posse uero tales fieri conclusiones, ex superius descriptarum propositionum natura cognoscimus: poterat enim a terminus esse uel non esse cum b. Item ex secunda: Si cum sit a, est b, non est c; Atqui cum sit a, est b; Non est igitur c  uel ita: Atqui est c;  Cum igitur sit a, non est b. Ex tertia uero utrobique assumptis terminis collectiones fiunt, ut: Si cum est a, non est b, est c; Atqui cum est a, non est b; Est igitur c  uel ita: Atqui cum sit a, est b; Non est igitur c uel ita: Atqui non est c; Cum igitur sit a, est b  uel sic: Atqui est c; Cum igitur sit a, non est b.  Quae idcirco facta est utrobique collectio, quoniam in his terminis hae propositiones poterant poni, in quibus immediata contraria reperiebantur; in illis enim alterius positio alterum perimebat, et alterius interemptio ponebat alterum.  Ex quarta:  Si cum sit a, non est b, non est c; Atqui cum sit a, non est b; Non est igitur c  uel ita: Atqui est c; Cum igitur sit a, est b.  Ex quinta:Si cum non sit a, est b, est c; Atqui cum non sit a, est b; Est igitur c  uel ita: Atqui non est c; Cum igitur non sit a, non est b.  Ex sexta: Si cum non sit a, est b, non est c; Atqui cum non sit a, est b; Non est igitur c  uel ita: Atqui est c; Cum igitur non sit a, non est b. Ex septima utrobique colligitur hoc modo: Si cum non sit a, non est b, est c; Atqui cum non sit a, non est b; Est igitur c  uel ita: Atqui cum non sit a, est b;  Non est igitur c  uel sic: Atqui non est c; Cum igitur non sit a, est b  uel ita: Atqui est c; Cum igitur non sit a, non est b. Hic quoque propter eandem causam in alterutra assumptione syllogismus fiet; non esse aliquid cum alind non sit in immediatis tantum contrariis dicebatur. Ex octaua: Si cum non sit a, non est b, non est c; Atqui cum non sit a, non est b;  Non est igitur c  uel ita: Atqui est c; Cum igitur non sit a, est b.  In omnibus igitur superius descriptis syllogismis, haec ratio est, ut, si b terminus assumatur, ita ut in propositione est positus, ita c terminum concludat, ut in eadem propositione fuerit collocatus.  At si c terminus contrario modo assumatur quam in propositione fuerit positus, contrario modo b terminus in conclusione monstrabitur, praeter tertium et septimum modum, in quibus etiamsi b terminus contrario modo atque in propositione est positus assumatur, c terminum contrario modo atque positus est colligit, uel si c terminus ita ut in propositione est positus assumatur, simili modo b terminum concludit, ut in eadem propositione fuerat collocatus. Quare sedecim quidem uel uiginti fiunt syllogismi: assumptis namque primis hypotheticis propositionibus, octo; octo uero si secundae praedicatiuae assumantur; quatuor autem his adinuguntur ex tertio et septimo modo utrobique colligentibus, ut omnes etiam in his propositionum complexionibus fiant sedecim uel uiginti syllogismi.  Quoquo autem modo aliter assumptiones uerteris, nihil euenit necessarium. Ut autem omnis propositionum ac syllogismorum ratio colliquescat, exempla subiecimus, quibus facilius id quod superius docuimus declaretur. o  Si cum sit a animatum, est b homo, est c animal. o  Si cum est a animatum, est b homo, non est c equus. o  Si cum sit a animatum, non est b animal, est c insensibile. o  Si cum sit a animatum, non est b animal, non est c homo. o  Si cum non sit tale, est b homo, est c animal. o  Si cum non sit a inuitale, est b homo, non est c equus. o  Si cum non sit a animal, non est b animatum, est c inuitale.  o  Si cum non sit a inuitale, non est b animal, non est c homo. Ac de his quidem syllogismis qui talibus propositionibus conectuntur, quae ex hypothetica praedicatiuaque consistunt, sufficienter est dictum. Nunc de his dicendum est syllogismis, quorum propositiones ita tribus terminis continentur, ut mediae sint earum quae ex hypothetica categoricaque texuntur, et earum quae ex duabus hypotheticis connectuntur, quas idcirco hoc loco proponimus, quia, ut superiores, ita haec quoque tribus terminis continentur, et a similibus ad similia facilior transitus fiet. Harum uero fiunt multiplices syllogismi, quorum nullus poterit esse perfectus, cum nec per se perspicui sint, et ut his fides debeat accomodari adiumento extrinsecus positae probationis indigeant; est autem probatio talium syllogismorum alio constitutus ordine syllogismus. Fiunt uero, ut dictum est, tum per primam, tum per secundam, tum uero per tertiam figuram. Sunt autem primae figurae propositiones hae: Si est a, est b; et si est b, est c. Si est a, est b; et si est b, non est c. Si est a, non est b; et si non est b, est c. Si est a, non est b; et si non est b, non est c. Si non est a, est b; et si est b, est c. Si non est a, est b; et si est b, non est c. Si non est a, non est b; et si non est b, est c. Si non est a, non est b; et si non est b, non est c. Ergo ratio colligentiae talis est, ut si constituat et confirmet assumptio quod enuntiatio prima pronuntiat, sexdecim necesse est fieri complexiones, ex quibus octo tantum seruant consequentiae necessitatem, reliquae uero octo nihil habere idoneum uidentur ad fidem. Rursus id quod propositio prima constituit euertat assumptio: sic quoque sexdecim necesse est fieri complexiones, quarum octo firma necessitas tenet, octo uero reliquas infida saepius uarietas mutat. Fiunt uero hi syllogismi, tum in prima figura, tum in secunda, tum uero in tertia. Omnes igitur trium figurarum modos, a prima ordientes, ut nihil subterfugiat explicemus. Est enim primae figurae primus modus a prima ueniens propositione, cum ita proponimus: Si est a, est b; Si est b, necesse est esse c.  Tunc enim si est a, etiam c esse necesse est, cuius haec demonstratio est: nam si est a, consequitur ut sit b (id est enim quod proponit prima conditio, si sit a, esse b); at si b fuerit est c, id est enim quod propositionis pars secunda pronuntiat, si sit b, consequi necessario ut sit c. Quibus ita concessis, euenit ut, cum sit a, etiam c esse necesse sit; imperfectum uero hunc dicimus syllogismum, quia testimonio probationis indiguit; probatio uero ea fuit per syllogismum demonstratio. Ita namque firmauimus talis consequentiae necessitatem: cum enim ita proponeretur: Si est a, est b; Et si est b, necesse est ut sit c;  poneretque assumptio id quod affirmatio constituerat, esse a, eamque assumptionem talis sequi conclusio diceretur, quod necessario esset c, neque id esset ipsius syllogismi natura et proprietate perspicuum, addita est probatio per syllogismum hoc modo: Si est a, est b; At si est b, est c; Si igitur est a, necesse est ut sit c. Et in reliquis quidem eandem rationem exspectari oportere manifestum est. Et haec quidem complexio ea est, quae id quod primo in propositione positum fuerat assumit atque constituit; quod si id ponendo quis quod sequebatur assumat, nulla est necessitas syllogismi, ueluti cum dicimus: Si est a, est b; Et si est b, necesse est esse c; Atqui est c;  non necesse est esse b uel non esse; sed cum non sit necesse esse b uel non esse, non erit necesse a esse uel non esse. Idem quoque tale firmabit exemplum: Si est homo, animal est; Et si est animal, erit corpus animatum; Atqui est corpus animatum;  non necesse erit esse animal, quocirca ne hominem quidem. Secundus uero modus est hic primae figurae, cum ita proponimus: Si est a, est b; Et si est b, necesse est non esse c; At uero est a; Non est igitur c. Huius demonstratio talis est. Nam Si est a, est b  id enim prima conditio monstrabat, quae est, si sit a esse b; cum uero sit b, necesse est non esse c: id enim consequentia praeferebat in qua pronuntiabatur, si esset b consequi ex necessitate ut non esset etiam c; si igitur sit a, non erit c. Quod si id quod ultimum propositio constituit ponat assumpio, id est non esse c  nullus est syllogismus. Nam si de aliqua re ita proponatur: Si homo sit, est animal; Et si est animal, non est lapis; At non est lapis;  non necesse erit aut esse aut non esse animal, eodem modo nec hominem. Potest enim, si lapis non sit, esse lignum uel caetera quae neque animalia sunt, nec inter homines numerantur. Tertius uero modus est primae figurae, cum id assumptio constituit quod propositio prima ponebat, cuius ex tertia propositione principium est cum ita proponimus: Si est a, non est b; Et si non est b, necesse est esse c;  hic enim rursus, si a terminus assumatur ita ut in prima est enuntiatione propositus, ita dicetur: Atqui est a; Est igitur c.  Probatio uero superioribus similis. Nam quia est a, non est b, et quia non est b, est c; quia igitur est a, est c. Quod si c terminus assumatur, nihil necessarium fiet, ut si ita proponamus: Si homo est, non est insensibile; Si non est insensibile, animal est; Est autem animal;  non est necesse esse hominem. Quartus uero modus est qui ex quarta propositione principium capit, qui tali propositione formatur: Si sit a, non est b;  Si non est b, non est etiam c;  hic enim si est a, necesse est c non esse. Demonstratio uero eadem quae in prioribus modis. Quod si c assumatur, nulla erit necessitas complexionis, hoc modo. Age enim proponatur: Si est homo, lapis non est; Si lapis non est, non est inanimatum; Atqui non est inanimatum;  non necesse est esse hominem. Quintus modus est ex quinta enuntiatione descendens, cuius prima talis est propositio: Si non est a, est b; Si est b, etiam c esse necesse est;  Atqui non est a; c igitur necesse est esse.  Hic quoque prius dicta conditio facit consequentiam necessitatis; at si id quod est c assumatur, nulla necessitas euenit. Sit enim propositio: Si non est irrationabile rationabile est;  Et si rationabile est, animal est;  et assumamus: Sed est animal;  non necesse erit uel esse uel non esse irrationabile.  Sextus modus est ita propositus, quem sexta propositio facit: Si non sit a, est b; Et si est b, non est c; Atqui non est a; Non est igitur c.  Similis uero superioribus demonstratio. At si c assumatur, eodem modo nullus est syllogismus; nam si sit propositio: Si animatum non est, inanimatum est; Et si inanimatum est, sensibile non est;  si assumatur: Atqui non est sensibile;  non necesse erit uel esse uel non esse animatum. Septimus modus est, qui ex septima propositione est: Si a non est, b non est; Et si b non est, necesse est esse c;  Atqui non est a;  Necesse est igitur esse c. Quod si c assumatur, nihil fit necessarium: nam si proponamus: Si animatum non est, animal non esse; Et si animal non sit, insensibile esse;  assumamusque: At est insensibile;  non necesse est uel esse uel non esse animatum. Octauus uero modus est qui ita proponitur: Si non est a, non est b; Et si non est b, necesse est non esse c; Atqui non est a; Non est igitur c. Quod si c assumatur, nec in complexione nec in terminis erit ulla necessitas. Age enim ita proponamus: Si non est animatum, non est animal; Et si non est animal, necesse est non esse sensibile; Atqui non est sensibile;  non necesse erit non esse animatum, ut arbores, herbas, et quidquid uitali tantum anima, non etiam sensibili, uegetatur. In prima igitur figura ex tribus terminis fiunt hypotheticae sexdecim complexiones, ita ut id quod positum est in propositione, idem in assumptione quoque ponatur: octo quidem, si a terminus in propositione ponatur; octo uero, si c. Quod si a terminus ponendo assumatur, erunt octo necessarii syllogismi; si uero c terminus ponendo assumatur, quinque equidem complexiones, id est quae primo secundo tertio quarto atque octauo respondent modo, nullius necessitatis esse deprehenduntur; tres uero complexiones, quae quinto sexto septimoque modo accomodantur, per complexionis quidem naturam nullam necessitatis constantiam seruant; per terminorum uero proprietatem necessarium colligunt syllogismum, ut sint omnes octo uel undecim syllogismi. Eodem quoque modo syllogismorum complexionumque ordo constabit, si id in assumptione quod in propositione positum fuerat, auferatur.  Fient quippe sexdecim complexiones, quarum octo quidem, ubi id quod sequitur aufertur, integra necessitate perdurant, octo uero, in quibus id quod praecedit aufertur, necessitatem non eadem ratione conseruant.  Sed hae quidem complexiones quae primo secundo ac tertio, quarto atque octauo modo accomodantur, nihil colligunt nec per terminorum nec per complexionis proprietatem; tres uero, id est quintus, sextus et septimus, nihil quidem colligunt secundum complexionis naturam, uidentur uero colligere secundum terminorum proprietatem, ut hinc quoque octo uel undecim sint syllogismi. Horum uero omnium subdantur exempla. Primus igitur modus hic est: Si est a, est b; Et si est b, etiam c esse necesse est; At non est c; Igitur a non est.  Quod si assumamus: At non est a;  nihil euenit necessarium. Sit enim propositio haec: Si est homo, animal est; Et si animal est, animatum esse necesse est; Atqui non est homo;  necesse non erit ut non sit animatum. Secundus modus est: Si est a, est b; Et si est b, non esse c necesse est; Atqui est c; Igitur a non erit.  Quod si assumamus ita: Atqui non est a;  non necesse erit esse c uel non esse. Nam si sit propositio talis: Si est homo, animal est; Et si animal est, lapis non est;  si assumamus: Atqui non est homo;  non necesse erit lapidem uel esse uel non esse. Tertius modus: Si est a, non est b; Et si non est b, necesse est esse c; Atqui non est c; Necesse est igitur non esse a. Quod si a terminum tollat assumptio, nihil euenit necessarium: age enim sit propositio: Si homo est, non est inanimatus; Et si inanimatus non est, animatum esse necesse est; Atqui non est homo;  non necesse est uel esse uel non esse animatum. Quartus: Si est a, non est b; Et si non est b, necesse est non esse c; At est c; Igitur a non erit.  Quod si assumamus non esse a, nulla complexionis necessitas inuenitur: nam si sit propositio: Si homo est, non est irrationabile; Si irrationabile non est, inanimatum eum non esse necesse est; Atqui non est homo;  non necesse est eum uel esse inanimatum uel non esse. Quintus: Si a non est, b est; Et si b est, c esse necesse est; Atqui non est c; Igitur a esse necesse est.  Quod si a terminus assumatur, non fiet syllogismus: sit enim propositio: Si irrationabile non est, rationabile est; Et si rationabile est, animal est; Atqui irrationabile est;  non necesse erit esse uel non esse animal. Sextus: Si non est a, est b; Et si est b, necesse est non esse c; Atqui est c; Igitur a esse necesse est. Quod si a terminum sumam, nulla necessitas inuenitur: sit enim propositio talis: Si animatum non sit, inanimatum est; Et si inanimatum est, sensibile non est; Atqui animatum est;  non erit necesse uel esse uel non esse sensibile. Septimus: Si a non sit, b non est; Et si b non est, c esse necesse est; Atqui c non est; Igitur a esse necesse est.  Quod si a terminum sumpserimus, complexio nullam faciet necessitatem: sit enim proposititio talis: Si non est animal, non est rationabile; Si rationabile non est, irrationabile est;  et si assumamus: Atqui animal est;  non necesse est uel esse irrationabile uel non esse. Octauus modus est qui hac propositione formatur: Si a non est, nec b est;  Et si b non est, c non esse necesse est; Atqui est c; Igitur a esse necesse est.  Quod si a terminum sumpserimus, non fiet ulla necessitas: sit enim propositio: Si non est animal, non est homo; Et si non est homo, necesse est non esse risibile;  Atqui est animal;  non necesse erit uel esse uel non esse risibile. Ac de prima quidem figura satis dictum est, sequenti uero uolumine de secunda tractabitur. Conditionalium propositionum, quae tribus terminis constant, secunda figura est, quotiens cum aliquid dicitur uel esse uel non esse, consequitur ut duo quaedam uel esse uel non esse dicantur. Variantur autem in ipsis propositionibus uel etiam in conclusionibus secundum assumptionis ordinem multis modis; quod ut facilius innotescat, prius cunctae propositiones ordine digerantur. In quibus illud est praedicendum, quod saepe aequimodae propositiones ponuntur, saepe uero non; aequimodis quidem nullus est syllogismus. Aequimoda enim propositio est si ita dicamus: Si a est, b est; Et si a est, c non est;  inaequimoda uero secundae figurae propositio est in his syllogismis hypotheticis quorum enuntiationes tribus terminis componuntur, ueluti cum ita proponimus: Si est a, est b; Si autem non est a, est c. Huius propositionis tale intellegatur exemplum: Si animal est, animatum est; Si animal non est, insensibile est;  hic igitur animal, quod est a, non est uno modo utrisque propositum sed ad b quidem afiirmatiue, ad c autem negatiue coniungitur, et id uocatur non aequimode praedicari. Quod si in utrisque a esse uel non esse poneretur, aequimoda praedicatio diceretur. Disponantur igitur (ut dictum est) omnes non aequimodae propositiones hoc modo: o Si est a, est b; si non est a, est c. o Si est a, est b; si non est a, non est c. o Si est a, non est b; si non est a, est c. o Si est a, non est b; si non est a, non est c.  Nunc igitur a quidem esse propositum est cum b, non esse uero cum c; rursus a non esse ponamus cum b, esse uero cum c: o Si non est a, est b; si est a, est c. o Si non est a, est b; si est a, non est c. o Si non est a, non est b; si est a, est c. o Si non est a, non est b; si est a, non est c.  Si igitur non sit aequimoda praedicatio, assumpto quidem b fiunt sexdecim complexiones, quarum tantum octo sunt syllogismi; rursus, si assumatur c, sic quoque sexdecim complexiones fiunt sed in octo tantum syllogismorum deprehenditur firma necessitas. Sit igitur secundae figurae primus modus hic, ex prima ueniens propositione: Si est a, est b; Si autem non est a, est c. Dico quoniam: Si non est b, est c  quoniam enim si est a est b, secundum ordinem consequentiae si non est b, non erit a; atqui si non esset a, esset c, si igitur non sit b, erit c. Quod si idem b esse ponatur, nihil euenit necessarium: age enim sit b, non necesse est esse uel non esse a. Nihil igitur necessarium sequitur, ut sit uel non sit c; ut si sit a animal, b animatum, c insensibile: nam si est animal, est animatum; si uero non est animal, insensibile est; atqui si sit animatum, non necesse est esse animal, uel non esse, non igitur necesse est esse insensibile uel non esse. Quod si c terminus assumatur, siquidem non esse ponatur, erit necessario b; si uero esse, nullus est syllogismus. Nam si non est c, est a, at si est a, est b, si igitur non est c, est b; quod si est c, non necesse est esse a, aut fortasse necesse sit non esse. Haec enim propositio, id est:  Si non est a, est c  in talibus tantum euenit, in quibus alterum eorum esse necesse sit; quod si est c, non erit a, si non est a, nihil ad b, ueluti si est insensibile, non erit animal, at si non sit animal, nihil animatum uel esse uel non esse necesse erit. Ex secunda rursus propositione fit syllogismus cum ita proponimus: Si est a, est b; Si non est a, non est c;  dico quia: Si non est b, non est c  propositum quippe est: Si est a, est b.  Ordo uero consequentiae est, si non est b, non esse a, quod si non est a, non est c, si igitur non est b, non est c. Quod si fuerit b, non necesse est esse c; sit enim a animal, b animatum, c rationabile, et proponatur: Si animal est, animatum est; Si animal non est, rationabile non est; Atqui est animatum;  non necesse est esse animal, quo fit ut ne rationabile quidem. Quod si c terminum dicat assumptio, si quidem c terminus affirmatus fuerit, erit b; quod si idem c terminus abnuatur, nullus est syllogismus. Nam quoniam si est a, erit b, si non est a, non erit c, si est c, erit a; at cum est a, est b, si est igitur c, erit b; quod si non sit c, nihil sit necessarium, nam in hac propositione quae dicit: Si animal est, animatum est; Si animal non est, /326/ rationabile non est;  assumamus: Atqui non est rationabile;  non necesse erit esse uel non esse animal, quocirca ne animatum quidem.  Item ex tertia propositione talis est syllogismus: Si est a, non est b; Si non est a, est c;  dico quia: Si est b, est c;  nam quoniam ita propositum est: Si est a, non esse b  necesse est consequi ut, si sit b, non sit a; at si non sit a, erit c; si igitur sit b, erit c; quod si non sit b, nihil est necessarium. Si enim sit a animal, b inanimatum, c insensibile, in hac propositione quae dicit: Si est animal, non est inanimatum; Si non est animal, est insensibile;  si assumamus non esse inanimatum, non necesse erit esse animal uel non esse, quare ne insensibile quidem. Si uero a c termino fiat assumptio, si quidem non sit c, non erit b; si uero sit, nulla erit necessitas conclusionis. Nam quoniam ita propositum est, ut si sit a, non sit b, si uero non sit a, sit c, ea est consequentia, ut si non sit c, sit a (in his enim tantum terminis dici potest, qui medietate priuati sunt); at si sit a, non est b, si igitur non sit c, non erit b. Quod si sit c, nullus est syllogismus; nam in hac propositione quae dicit: Si est animal, non est inanimatum; Si uero non est animal, insensibile est;  assumat aliquis esse insensibile, sequitur quidem ut non sit animal, sed non consequitur ut uel sit uel non sit inanimatum. Ex quarta propositione est syllogismus ita:  Si est a non est b;  Si non est a, non est c;  dico quoniam: Si est b, non est c;  nam quoniam ita propositum est: Si est a, non est b  ea rerum consequentia est, ut si sit b, non sit a. Atqui cum non sit a, positum fuerat non esse c; si igitur sit b, non est c. Quod si b non esse assumatur, nullus est syllogismus; age enim sit a quidem animal, b inanimatum, c rationabile, et sit haec propositio: Si est animal, non est inanimatum; Si non est animal, non est rationabile;  assumamus igitur non esse inanimatum, non necesse erit esse animal, quocirca nec rationabile. Rursus si c terminus assumatur, si quidem esse ponatur, necesse erit non esse b; at si non est c, nullus est syllogismus. Nam quoniam propositum est: Si a sit, non esse b; Si a non sit, non esse c;  necesse est ut, cum sit c, sit etiam a, at si sit a, non sit b; si igitur sit c, non erit b. Quod si c non esse ponatur, nullus est syllogismus, ueluti in hac propositione: Si est animal non est inanimatum; Si non est animal, non est rationabile.  Si quis igitur assumat non esse rationabile, non necesse erit esse animal, quocirca ne inanimatum quidem uel esse uel non esse. Atque in his quidem quatuor propositionibus ita a terminus positus est, ut ad b quidem esse diceretur, ad c uero non esse; quod si ordo mPombaur, rursus quatuor erunt alii syllogismi, si b terminus assumatur, quatuor etiam alii, si c; ex utraque autem parte quaternae complexiones erunt, quae nullos faciant syllogismos. Sit enim quinta propositio: Si non est a, est b; Si est a, est c;  dico quia: Si non est b, erit c. Assumatur enim: Atqui non est b  erit igitur a (hic enim consequentiae ratus ordo constabat); sed cum est a, est c, si igitur non est b, erit c. Quod si b esse ponatur, nihil sit necessarium; si enim est b, non erit a, quod si a non est, nihil ad c, quocirca nullus est syllogismus. Non esse autem a, si b sit, ea propositio monstrat per quam dicimus: Si a non est, est b  haec enim immediatis tantum contrariis conuenit. Age enim sit a quidem animal, b uero insensibile, c animatum, et proponatur: Si animal non est, insensibile est; Si animal est, animatum est;  et ponatur esse insensibile, non necesse est esse uel non esse animal, quocirca ne animatum quidem esse uel non esse necesse est. Quod si c terminus assumatur, si quidem negatiue, faciet syllogismum, affirmatiue uero, nullo modo. Nam si non est c, non est a; quod si non est a, est b, si igitur c non est b est; quod si sit c, non necesse est esse uel non esse a, quo fit ut ne b quidem esse aut non esse necesse sit. Nam si est animatum, non necesse est esse uel non esse animal, cum uero animal non sit, non necesse est esse uel non esse insensibile. Propositio uero eadem quae superius.  Rursus ex sexta propositione fit syllogismus hoc modo: Si non est a, est b; Si est a, non est c;  dico quia: Si non est b, non erit c;  si enim non est b, est a, at si est a, non est c; si igitur non est b, non erit c. Quod si b terminum ponat assumptio, nulla est necessitas conclusionis; si enim est b, non est a. Id enim ex superioribus manifestum est. At si non est a, nihil ad c; tunc enim c non erat, si esset a. Exemplum uero hoc est, ut si sit a animal, b insensibile, c inanimatum. Si igitur sit propositio talis: Si non est animal, est insensibile; Si est animal, non est inanimatum; Atqui est insensibile;  non est igitur animal sed non consequitur ut sit uel non sit inanimatum.  Quod si c terminum sumpseris, si quidem affirmes, facies syllogismum; nam si est c, non erit a, quod si a non sit, erit b, si igitur c fuerit, erit b. At si negaueris, nihil est necessarium. Si enim assumas: Atqui non est c  non necesse erit esse uel non esse a, quocirca ne b quidem; nam si inanimatum negaueris, non necesse est esse uel non esse animal, quocirca ne insensibile quidem esse uel non esse. Ex septima propositione conclusio est cum ita proponimus: Si non est a, non est b; Si est a, est c  dico quia: Si est b, erit c  nam quoniam ita propositum est, si non esset a, non esse b, si sit b erit a. Atqui si sit a, erit c; si igitur sit b, erit c.Quod si b terminum neget assumptio, nulla est in conclusione necessitas. Nam si non sit b, nihil erit necessarium esse uel non esse a, quocirca ne c quidem, uelut in his terminis. Si enim sit a animatum, b animal, c uiuere, si sic enuntiemus: Si non est animatum, non est animal; Si est animatum uiuit;  si igitur assumamus: Atqui non est animal;  non necesse est esse uel non esse animatum, quocirca nec uiuere. Quod si assumamus c terminum, si quidem negemus, erit syllogismi perfecta necessitas; si uero affirmemus, nulla conclusio est. Nam si non est c, non erit a, si non est a, non erit b, si igitur non sit c, non est b. Quod si affirmetur, nihil est necessarium; siue enim necesse est esse, siue non necesse est esse a, nihil ad b, ut in superioribus terminis poterit ostendi: si enim uiuit, et si necesse est esse animatum, non necesse est tantum esse animal; quod si non est necesse esse animatum, non necesse est esse uel non esse animal; ut uero necesse sit non esse animatum, fieri non potest. Ex octaua enuntiatione conclusio est, cum ita proponitur: Si non est a, non est b;  Si est a, non est c;  dico quoniam: Si est b, non est c  nam si est b, est a, quod si est a, non est c, si igitur est b, non erit c.  Quod si b terminum neget assumptio, nihil est necessarium: Si enim non sit b, non necesse erit a uel esse uel non esse, quo fit ut ne c quidem, uelut in his terminis, si sit a animatum, b animal, c inanimatum. Si igitur proponamus: Si non est animatum, non est animal; Si est animatum, non est inanimatum;  et assumamus: Sed non est animal  non necesse est uel esse uel non esse animatum, quocirca ne inanimatum quidem. At si c terminus assumatur, si quidem cum affirmatione ponatur, erit necessitas syllogismi: nam si est c, non est a, quod si non est a, non est b, si igitur est c, non est b; at si c terminum neget assumptio, nihil est necessarium: nam si non est c, non necesse erit esse uel non esse a, quo fit ut ne b quidem. Nam si non est inanimatum, fortasse quidem necesse sit esse animatum sed non necesse est esse animal. Inuenientur autem termini ut non sit necesse esse a, ueluti si c ponamus nigrum, a album; negato enim nigro non consequitur ut affirmetur album. Et secundae quidem figurae inaequimodas complexiones omnes (ut arbitror) explicuimus; si uero aequimodae sint, nullus omnino fit syllogismus. Aequimodae uero fiunt hoc modo: quotiescumque enim a terminus ad b et ad c simul uel esse uel non esse ponitur, quoquomodo b atque c termini uarientur, harum igitur quae aequimodae complexiones esse dicuntur, nulla est collectibilis. Sunt autem omnes aequimodae complexiones hae: o Si est a est b, si est a est c. o Si est a est b, si est a non est c. o Si est a non est b, si est a est c. o Si est a non est b, si est a non est c. o Si non est a est b, si non est a est c. o Si non est a est b, si non est a non est c. o Si non est a non est b, si non est a est c. Si non est a non est b, si non est a non est c. Quarum imbecillam conclusionem atque omni carentem necessitate ex assumptionibus quoquo modo factis inueniemus, nec non secundum superius descriptos modos etiam terminos facillime reperire poterimus, per quos demonstratur nullam in talibus complexionibus inueniri posse constantiam. Ac de secunda quidem figura, quanti sint quotque modis fiant syllogismi diligenter ostendimus. Fiunt autem, si inaequimodae quidem complexiones fuerint, b termino assumpto, syllogismi octo, totidemque si c terminus assumatur. Sunt igitur secundae figurae sedecim syllogismi, totidem uero, b atque c termino non ita ut oportet assumptis, complexiones fiunt, quibus nihil admodum colligatur.  Nunc igitur de tertia figura dicendum est, in qua quidem totidem complexiones fiunt et totidem syllogismi sed ita ut non aequimodae propositiones ponantur; quod si aequimodae fuerint, nullus omnino (ut in secunda figura dictum est) fiet syllogismus. Exponamus igitur omnes figurae tertiae inaequimodas propositiones: o Si est b est a, si est c non est a. o Si es b est a, si non est c non est a. o Si non est b est a, si est c non est a. o Si non est b est a, si non est c non est a. Et nunc quidem a cum b esse, cum c uero non esse propositum est; rursus uero a quidem cum b non esse, cum c uero esse proponatur: o Si est b non est a, si est c est a. o Si est b non est a, si non est c est a. o Si non est b non est a, si est c est a. o Si non est b non est a, si non est c est a. Tertiae igitur figurae primus modus huiusmodi est: Si est b, est a; Si est c, non est a; qui quidem diuersus est a secundae figurae primo modo. Illic enim si a esset uel non esset, b et c esse dicebantur. Nunc uero si b uel c fuerint, a esse uel non esse proponitur. Aequimodae autem propositiones non sunt, quae in alia parte esse, in alia non esse constituunt, uelut in superius comprehensa: nam si b est, a est, si autem c est, a non est. Quibus ita positis, dico quoniam Si est b, c non esse necesse est;  si enim est b, est a, quod si est a, non est c, si igitur est b, non est c. Quod si b terminus abnuatur, nullus est syllogismus: si enim b non sit, non necesse erit esse uel non esse a, nec c igitur necesse erit esse uel non esse, uelut in hoc exemplo. Si sit b animal, a animatum, c mortuum, et proponatur: Si animal est, animatum est; Si mortuum est, animatum non est; Atqui non est animal;  non necesse est esse uel non esse animatum. Quae enim non sunt animalia, possunt esse animata, ut arbores; possunt esse non animata ut lapides. Quocirca, si animal non fuerit, ne mortuum quidem esse uel non esse necesse est. Plura enim non sunt animalia, quae mortua non sint, ut lapides; ea enim mortua dicuntur quae aliquando uixerunt. Ab assumptione uero c termini affirmatio faciet syllogismum. Nam si c est, b non erit, si enim c est, non est a: at si non sit a, non erit b, si igitur c est, b non erit.  Negatio uero nihil explicat necessitatis; nam si non est c, non necesse est esse uel non esse a, quo fit ut ne b quidem. Nam si non sit mortuum, non necesse est esse animatum uel non esse: quaedam enim quae non sunt mortua, animata sunt, ut arbores, quaedam uero, cum mortua non sint, non sunt animata, ut lapides, quo fit ut ne animal quidem esse uel non esse necesse sit, si mortuum destruatur. Ex secunda uero propositione hic modus est colligendus: Si est b, est a; Si non est c, non est a;  dico quia: Si est b, erit c. Nam si est b, est a, quod si est a, est c -- ita enim conuertitur talis propositio --; si igitur est b, est c. Quod si b terminus negetur, nulla est necessitas syllogismi: nam si non est b, non necesse est esse uel non esse a, quocirca ne ad c quidem ulla necessitas perueniet, ut in terminis patet. Nam si sit b animal, a animatum, c corporeum, et proponatur: Si est animal, est animatum; Si non est corporeum, non est animatum; et assumatur: Atqui non est animal;  non necesse est esse uel non esse corporeum -- c uero terminus si negetur, erit necessitas syllogismi: nam si non est c, non est a, quod si non est a, non est b (ita enim conuerti potest), si igitur non est c, non erit b; si affirmetur c, nulla est necessitas, nam si est corporeum, non necesse est animatum esse uel non esse, quocirca nec animal quidem esse uel non esse necesse est.  Tertia propositio talem recipit conclusionem: Si non est b, est a; Si est c, non est a;  dico quia: Si non est b, non erit c.  Si enim non sit b, est a; quod si sit a, non erit c (ita enim poterat conuerti ea pars propositionis, quae, si esset c terminus, a terminum non esse dicebat); fit igitur ut si non sit b, non sit c. Quod si affirmetur esse b terminum, nulla est necessitas conclusionis; nam si sit b, necesse est quidem non esse a, sed non necesse est esse c, ut in his terminis, si sit b animatum, a inanimatum, c animal. Si quis igitur sic proponat: Si non est animatum, inanimatum est; Si est animal, non est inanimatum;  si igitur ponamus esse animatum, sequitur quidem ut non sit inanimatum sed non necesse est ut sit animal. C uero terminus si affirmetur, fiet necessaria conclusio hoc modo. Nam si est c, non est a, si non est a, est b (id enim sequebatur eam propositionem quae, si non esset b terminus, a terminum esse dicebat); si igitur sit c, est b. Quod si idem c terminus abnuatur, nullus est syllogismus: nam si non sit c, non necesse est esse uel non esse a, quo fit ut ne b quidem. Nam si non est animal, non necesse est esse uel non esse inanimatum, quocirca ne animatum quidem. Ex quarta propositione talis est syllogismus: Si non est b, est a; Si non est c, non est a;  dico quia:  Si non est b, est c.  Nam si non est b, est a, si uero a fuerit, necesse est esse c -- id enim consequitur eam propositionis partem quae ait: Si non est c, non est a  -- si igitur non sit b, est c. At si b terminus affirmetur, nullus est syllogismus. Sequitur namque ut non sit a sed non sequitur ut sit uel non sit c, uelut in his terminis: nam si sit b quidem insensibile, a animal, c animatum, et proponatur:  Si sit insensibile, non est animal;  sed non necesse est esse uel non esse animatum.  C uero terminus si negetur, fiet protinus syllogismus. Nam si non est c, non est a, si non est a, erit b -- id enim consequitur eam propositionis partem quae dicit: Si non est b est a  -- si igitur non sit c, erit b. Quod si sit c, non est necesse esse uel non esse a, quo fit ut ne b quidem. Nam si est animatum, non necesse est esse animal uel non esse, quo fit ut ne insensibile quidem esse uel non esse necesse sit. Et hactenus quidem quatuor modos ita disposuimus, ut ad b terminum, quoquo se modo haberet, a terminus esse poneretur, ad c uero non esse. Nunc ita statuamus ut a terminus ad b terminum non esse dicatur, ad c uero esse, ordine scilicet immutato.  Omnes uero non esse aequimodas propositiones illud ostendit quod a quidem si affirmatiue est ad b, ad c negatiue proponitur, aut si negatiue ad b, affirmatiuam ad c retinet enuntiationem. Quinta igitur propositio talem facit syllogismum, cum talis est propositio: Si est b, non est a; Si est c, est a;  dico quia: Si est b, non est c.  Nam si est b, non est a, si uero non sit a, non est c (id enim talem propositionem consequebatur, quae, si esset c terminus, a quoque esse dicebat); si est igitur b, non est c. At si negetur b, nullus est syllogismus: si enim /348/ non sit b, non necesse est esse a, quo fit ut ne ad c quidem necessitas ulla perueniat. Et in terminis idem patet: nam si sit b quidem mortuum, a animatum, c animal, et sit ita propositio: Si est mortuum, non est animatum; Si animal est, animatum est;  et assumamus non esse mortuum, non necesse est esse uel non esse animatum. Nam et quae adhuc animata sunt, et quae numquam fuerunt, non sunt mortua, quocirca non sequitur ut sit uel non sit animal; quod enim mortuum non est, potest et esse animal, ut canis uiuens, et non esse, ut lapis. At si c terminus affirmetur, erit perfecta conclusio non esse b; nam si sit c, est a, si uero sit a, non erit b (id enim consequitur superius positum propositionis modum); si igitur sit c, non erit b. At si negetur c, neque ad a neque ad b necessitas ulla perducitur, uelut in his terminis: nam si non est animal, neque animatum, neque mortuum uel esse uel non esse necesse est. Sextae propositionis haec conclusio est: Si est b, non est a; Si non est c, est a;  dico quia: Si est b, erit c.  Nam si est b, non est a, si non sit a, erit c (talis enim in hac parte propositionis est consequentia); si igitur sit b, erit c. Quod si b terminus abnuatur, nihil necessarium fiet: nam si non sit b, nec a nec c terminos uel ad esse uel ad non esse sequitur ulla necessitas, ut in terminis patet. Nam si sit b mortuum, a animatum, c inanimatum, si non sit mortuum, non necesse est esse uel non esse animatum, quocirca ne inanimatum quidem. At si c terminus assumatur, si quidem in negatione sit positus, fiet rata conclusio non esse b terminum: nam quoniam non est c, est a, at si sit a, non est b, si igitur non sit c, non erit b. Quod si affirmetur c terminus, nihil est necessarium; neque enim si sit c, quamuis a non esse necesse sit, ad b terminum necessitas ulla perueniet, ut etiam in terminis patet: nam si sit inanimatum, necesse est non esse animatum sed non necesse est esse mortuum. Septimae propositionis talis est syllogismus: enuntietur enim:  Si non est b, non est a; Si est c, est a;  dico quia: Si non est b, non est c  si enim non sit b, non erit a, quod si a non fuerit, non erit c (id enim sequebatur eam propositionem qua dicebatur, si esset c terminus, a quoque consequi ut esset); si igitur non sit b non erit c. Quod si affirmetur b, nihil est necessarium; neque enim si sit b, uel a uel c aut esse aut non esse necesse est, ut in terminis patet: nam si sit b animatum, a animal, c sensibile, et sit propositio: Si animatum non est, non est animal; Si sensibile est, animal est;  si assumatur esse animatum, neque animal necesse est esse, neque sensibile. At si per c terminum fiat assumptio, si quidem affirmabitur, erit firma conclusio; si negetur, nullus est syllogismus: nam si est c, est a, si sit a, erit b (id enim consequebatur eam propositionem quae ait: si non sit b, non esse a); si igitur sit c, erit b. At si idem c terminus abnuatur, nihil est necessarium; nam si non sit c, neque a neque b terminum necessitas ulla constringit, uelut si non sit sensibile, non sit forsitan animal sed non necesse est esse animatum; reperientur uero termini quibus ne a quidem non esse necesse sit. Octauus modus est in quo ita proponitur: Si non est b, non est a; Si non est c, est a;  dico quia: Si non est b, est c.  Si enim non sit b, non erit a, quod si non sit a, erit c -- id enim consequebatur eam partem propositionis quae dicebat: Si non est c, est a  -- si igitur non sit b, erit c. Quod si b terminus affirmetur, nihil est necessarium; nam si sit b, neque esse neque non esse necesse est a terminum, quo fit ne c quidem. Id uero tali liquet exemplo, si sit b animatum, a animal, c insensibile, et proponatur: Si non sit animatum, non est animal; Si non sit insensibile, est animal.  Si igitur in assumptione affirmemus b terminum, ac dicamus:  Atqui est animatum;  non necesse est esse uel non esse animal uel insensibile, quocirca nullus est syllogismus. At si c terminus abnuatur, fiet protinus syllogismus: nam si non est c, est a, si uero est a, erit b, si igitur non sit c, erit b. Quod si c terminus affirmetur, nihil est necessarium; nam et si a terminum non esse necesse est, quantum ad b terminum nihil necessarium cadit. Id uero tali demonstratur exemplo: Si sit insensibile, non est animal;  quod si animal non est, non necesse est esse uel non esse animatum. In non aequimodis igitur propositionibus, siue b siue c terminus assumatur, octo necesse est ex utraque parte fieri syllogismos; reliquae uero ex utraque parte octonae complexiones necessitate priuatae sunt. At si sint aequimodae, nullus omnino est syllogismus. Aequimodae uero dicuntur quotiens a terminus ad utrosque uel esse uel non esse proponitur; omnes autem aequimodae propositiones sunt huiusmodi: o Si est b, est a, si est c, est a. o Si est b, est a, si non est c, est a. o Si non est b, est a, si est c, est a. o Si non est b, est a, si non est c, est a. o Si est b, non est a, si est c, non est a.o Si est b, non est a, si non est c, non est a. o Si non est b, non est a, si est c, non est a. o Si non est b, non est a, si non est c, non est a. In quibus et per consequentiam propositionum superius designatam, et per exempla currentes, possumus lucide et constanter agnoscere nullam omnino in syllogismis fieri necessitatem. Quocirca, cum tribus terminis texitur propositio, ex prima quidem figura fiunt syllogismi sedecim, ex secunda syllogismi sedecim, ex tertia etiam totidem colliguntur, omnes ex tribus terminis syllogismi quodraginta octo. Restat nunc ut de his syllogismis dicamus qui duabus hypotheticis continentur, quorum quidem similis consequentiae modus est, ut in his propositionibus quae ex duabus categoricis ac simplicibus efficiebantur. In omnibus enim si quidem uelimus astruere, primam totius propositionis assumemus partem, si uero in conclusione aliquid destruendum est, secunda negabitur. Siue autem prima denegetur, siue posterior affirmetur, nulla fit omnino necessitas, nisi in quinta, septima, tertia decima et quinta decima propositione, in quibus non complexionis natura sed terminorum proprietas consequentiam facit, sicut in his syllogismis fieri docuimus qui in his propositionibus constant, quae duabus simplicibus continentur. Horum autem omnium qui ex duabus hypotheticis constant propositiones apposui, quarum differentias cum lector agnouerit, ad earum exempla necesse est reuertatur, quae ex simplicibus et categoricis iunctae sunt. Sunt autem omnes propositionum differentiae, quae ex duabus hypotheticis copulantur, huius modi: o Si cum est a, est b, cum sit c, est d. o Si cum est a, est b, cum sit c, non est d. o Si cum est a, est b, cum non sit c, est d. o Si cum est a, est b, cum non sit c, non est d. o Si cum sit a, non est b, cum sit c, est d. o Si cum sit a, non est b, cum sit c, non est d. o Si cum sit a, non est b, cum non sit c, est d. o Si cum sit a, non est b, cum non sit c, non est d. o Si cum non sit a, est b, cum sit c, est d. o Si cum non sit a, est b, cum sit c, non est d.  o Si cum non sit a, est b, cum non sit c, est d. o Si cum non sit a, est b, cum non sit c, non est d. o Si cum non sit a, non est b, cum sit c, est d. o Si cum non sit a, non est b, cum sit c, non est d. o Si cum non sit a, non est b, cum non sit c, est d. o Si cum non sit a, non est b, cum non sit c, non est d. In his quoque propositionibus illud inspiciendum est quod, cum sedecim sint, octo quidem ita uariantur, ut tamen in omnibus a terminus esse ponatur, octo uero ita, ut idem a terminus non esse dicatur. Non uero quoquo modo positae fuerint habebunt uim conditionalium propositionum ex duabus hypotheticis constantium; nam si quis sic dicat: Si cum homo est, animal est; Cum sit animatum, corpus est;  non fecerit eam propositionem quae ex duabus conditionalibus constet. Neque enim idcirco quod animatum est corpus est, quia qui homo est animal est, nec conditio sequitur conditionem; sed si eas separes, per seque pronunties, utraque habet in terminorum consequentia necessitatem: nam et qui homo est animal est, et quod animatum est corpus est, et per se istae propositiones uerae sunt nec conditione iunguntur.  Ut igitur singularum natura clarescat, de unaquaque est disserendum. Prima igitur propositio talis esse debet, ut si sit a positum, b terminus non continuo subsequatur, itemque, si c ponatur, non necesse sit d terminum consequi sed, posito quidem a termino, c terminum, posito uero b, terminum d esse necesse sit. Tunc enim eueniet ut si, posito a, fuerit b, necesse sit c posito subsequi d, ut si sint termini a homo, b medicus, c animatum, d artifex. Posito enim homine non necesse est ut medicus sit, et cum sit animatum, non necesse est ut sit artifex; at si homo sit, necesse est ut sit animatum, et si medicus sit, necesse est ut artifex sit. Hoc itaque posito, eueniet ut si, cum homo sit, medicus est, cum sit animatum, sit artifex.  Secunda propositio ita esse debet, ut a atque b, itemque c atque d praeter se esse possint sed a praeter c esse non possit, b autem atque d simul esse non possint. Tunc enim eueniet ut si, posito a termino, b fuerit consecutum, posito c non esse d necesse sit, ut si sit a homo, b niger, c animatum, d albus: homo namque praeter nigrum, et animatum praeter album uel esse uel non esse potest; homo uero praeter animatum, nigrum autem cum albo esse non potest, euenitque ut si cum sit homo, niger sit, cum sit animatus non sit albus. Item tertiae propositionis tales terminos esse oportebit, ut a praeter b esse possit, c uero uel cum a uel cum d simul esse non possit.  Quocirca euenit ut, si a posito fuerit b, negato c termino d esse necesse sit, ut si sit a quidem animatum, b medicus, c inanimatum, d artifex: animatum enim praeter medicum esse potest, inanimatum uero neque cum animato neque cum artifice iungi potest; itaque si cum animatum est, medicus est, cum inanimatum non sit artifex est. Quarta propositio his terminis contexenda est, ut a quidem cum b termino, c autem cum d uel esse uel non esse possit, neque uero a cum c, neque b cum d ullo modo esse possibile sit. Tunc enim euenit ut, si a posito, b subsequatur, c negato negetur etiam d, ut si sit a homo, b niger, c inanimatum, d album: homo quidem praeter nigrum, inanimatum uero praeter album esse et non esse potest; neque tamen homo cum inanimato, neque nigrum cum albo esse possibile est. Si tamen, cum homo sit, niger est, sequitur ut, cum non sit inanimatum, non sit album. Quintae propositionis haec membra sunt, ut a praeter b, et c praeter d esse uel non esse possit sed a praeter c esse non possit, b atque d numquam simul esse possint, ita ut si alterum non sit, alterum esse necesse sit. Tunc enim eueniet ut si a posito b negetur, c posito d sequatur, ut si sit a quidem homo, b aeger, c animatum, d sanus. Homo quidem praeter aegritudinem, animatum uero praeter sanitatem et esse et non esse potest; sed si homo sit, animatum esse necesse /362/ est; itaque fiet ut si, cum homo sit, non sit aeger, cum sit animatus sanus sit. Sexta propositio hos terminos habere desiderat, ut a praeter b, et c praeter d, et esse et non esse possit; idem uero a praeter c, et d praeter b esse non possit. Tunc enim eueniet ut si a posito non est b, posito c non sit d, ut si sit a homo, b artifex, c animatum, d medicus. Homo quidem praeter artificium, animatum uero praeter medicinam et esse et non esse potest; neque uero homo praeter animatum, neque medicus praeter artificium esse potest. Quo fit ut si cum homo est, artifex non est, cum sit animatum, non sit medicus.  Septimae propositionis hi termini sunt, ut a quidem praeter b esse et non esse possit, c autem neque cum d neque cum a esse possit, b etiam cum c simul esse et non esse non possit; ita namque eueniet ut si, posito a esse, b denegetur, negato c termino d sequatur, ut si a quidem sit animatum, b sanum, c inanimatum, d aegrum. Animatum quidem praeter sanitatem et esse et non esse potest, inanimatum uero neque cum animato neque cum aegro conuenire potest; quo fit ut, si cum animatum est, sanum est, cum non sit inanimatum aegrum sit.  Item octaua propositio his terminis copulanda est, ut a quidem praeter b terminum et esse et non esse possit, c autem cum d non esse possit, /364/ sed a cum c et d praeter b esse non possit. Hoc enim pacto eueniet ut, si a posito b denegetur, denegato c termino d terminus non sit, ut si sit a animatum, b artifex, c inanimatum, d medicus. Animatum enim praeter artificium et esse et non esse potest, inanimatum uero neque cum animato neque cum medico conuenit, medicus uero praeter artificium esse non potest; unde euenit ut, si cum animatum est, non sit artifex, cum non sit inanimatum non sit medicus.  Nona propositio fiet si a quidem atque b simul esse non possint, c uero possit esse praeter d, cum a uero esse non possit. Tunc enim eueniet ut, si a denegato, b esse consequitur, c posito d sequatur, ut si sit a quidem inanimatum, b medicus, c animatum, d artifex. Inanimatum quippe medicus esse non potest, animatum uero potest non esse artifex; inanimatum uero atque animatum simul esse non possunt, quo fit ut si quod non est inanimatum, medicus sit, cum sit animatum sit artifex. Decimam propositionem tales termini copulabunt, ut a quidem praeter b, at uero c praeter d esse possit sed a cum c, et b cum d esse non possit. Ita enim proueniet ut, si negato a esse, b consequatur, posito c termino d non esse necesse sit, ut si sit a inanimatum, b nigrum,c animatum, d album.Inanimatum quippe praeter nigrum, et animatum praeter album esse et non esse possunt; sed inanimatum cum animato, et nigrum cum albo simul esse non possunt. Sed si negatum fuerit inanimatum et consecutum fuerit nigrum, posito animato album esse negabitur. Item undecima propositio ea sit, ut neque a cum b, neque c cum d simul esse pcssit, a uero sine c et b sine d esse non possit. Ita enim si cum a sit negatum, b sequitur, cum c negabitur, d esse necesse est, ut si sit a inanimatum, b medicus, c inuitale, d artifex. Inanimatum quidem medicus esse non potest, quocirca ne inuitale quidem artifex; sed quod inanimatum est non potest non esse inuitale, itemque qui medicus est non potest non esse artifex.  Si igitur inanimatum negetur et medicum esse consequatur, cum negabitur inuitale artifex esse consequitur. Duodecima propositio est quam talibus terminis constare oportebit, ut a quidem praeter b, at uero c praeter d uel esse uel non esse possit, a uero sine c, et b cum d, esse non possint. Ita enim cadet ut si, a negato, b sequitur, c negato d etiam denegetur, ut si fuerit a inanimatum, b album, c inuitale, d nigrum. Inanimatum quidem praeter album, inuitale autem praeter nigrum uel esse uel non esse potest; si tamen inanimatum non sit, et sit album, cum inuitale non sit non erit nigrum.  Tertia decima propositio his terminis connectenda est, ut a quidem prneter b, at uero c praeter d esse possit, a uero atque c, et b atque d ita simul esse non possint, ut si alterum eorum non fuerit, alterum esse necesse sit. Ita namque fiet si cum a negatum sit, b negetur, cum c affirmatum sit d affirmetur, ut si sit a irrationabile, b aegrum, c rationabile, d sanum. Irrationabile /368/ namque praeter aegrum, et rationabile praeter sanitatem esse potest, irrationabile uero atque rationabile, et aegrum atque sanum simul esse non possunt; si tamen alterum eorum non fuerit, alterum esse necesse est. Itaque fit ut si irrationabili denegato aegrum denegetur, rationabili posito sanum ponatur.  Quarta decima propositio his texenda membris est, ut a quidem praeter b, et c praeter d esse possint sed a atque c simul esse non possint, ita ut cum alterum non fuerit alterum esse necesse sit, d uero praeter b esse non possit. Fit igitur ut, si cum sit a denegatum, b denegetur, cum sit c non sit d, ut si sit a inanimatum, b artifex, c animatum, d medicus. Inanimatum quidem praeter artificem, animatum uero praeter medicum esse potest; inanimatum uero cum animato non conuenit, et medicus ab artifice nullo modo separatur; fit igitur ut si, cum non est inanimatum, non sit artifex, cum sit animatum non sit medicus.  Quinta decima propositio hos terminos habere debet, ut a quidem cum c, at uero b cum d esse non possit, b uero atque d talia sint, ut altero eorum negato, alterum eorum esse necesse sit. Ita namque fiet ut si, cum sit a denegatum, b negetur, cum negabitur c aflirmetur d, ut si sit a quidem irrationabile, b sanum, c inanimatum, d aegrum. Irrationabile quidem si non sit, non est inanimatum; sanum etiam atque aegrum simul esse non possunt, et qui sanum negauerit aegrum necesse est affirmet, itemque e diuerso; est igitur ut, si negato irrationabili negetur sanum, negato inanimato aegrum ponatur.  Sexta decima propositio est quae his terminis constat, ut a quidem praeter c, at uero d praeter b esse non possit, a uero cum b et c cum d esse nullo modo queant. Euenit igitur ut si, a quidem negato, negetur b, denegato c terminus d abnuatur, ut si sit a inanimatum, b artifex, c inuitale, d medicus. Inanimatum igitur praeter inuitale et medicus praeter artificem esse non potest, inanimatum uero cum artifice et inuitale cum medico esse non poterit: si igitur negato inanimato negetur artifex, negato inuitali negatur medicus. Atque haec quidem ratio propositionum, quarum superius exempla descripsimus, idcirco intellegatur assumpta ut earum natura claresceret, non quo aliter inter se termini esse non possint. Nam, ut superius dictum est, non sufficit quolibet modo iungere terminos, ut fiant hypotheticae propositiones ex duabus conditionalibus coniugatae; neque enim si quis dicat: Si cum homo est, animal est, cum dies est, lucet  talem fecerit propositionem quae ex duabus conditionalibus constet, idcirco quia prior conditio non est secundae causa conditionis. Hoc igitur superius positarum propositionum ratio demonstrat, quemadmodum fit ut conditionem conditio consequatur. Quae cum ita sint de earum dicendum est syllogismis. Fit igitur ex prima propositione syllogismus hoc modo:  Si cum est a, est b, cum sit c, est d; Atqui cum sit a, est b; Cum igitur sit c, erit d.  Vel ita:  Atqui cum sit c, non est d; Cum igitur sit a, non est b. Posse uero hanc esse assumptionem superius descripta propositionum natura demonstrat. Item ex secunda propositione: Si cum est a, est b, cum sit c, non est d; Atqui cum sit a, est b; Cum igitur sit c, non est d.  Vel ita: Atqui cum sit c, est d; Cum igitur sit a, non est b.  Ex tertia: Si cum sit a, est b, cum non sit c, est d; Atqui cum sit a est b; Cum igitur non sit c, est d.  Vel ita: Atqui cum non sit c, non est d; Cum igitur sit a, non est b. Item ex quarta: Si cum sit a, est b, cum non sit c, non est d; Sed cum sit a, est b;Cum igitur non sit c, non est d.  Vel ita: Atqui cum non sit c, est d; Cum igitur sit a, non est b.  Ex quinta propositione hunt quatuor collectiones: ita namque termini proponuntur, ut utrobique fiat rata conclusio hoc modo: Si cum est a, non est b, cum sit c, est d; Atqui cum sit a, non est b; Cum igitur sit c, est d.  Vel ita: Atqui cum sit a, est b; Cum igitur sit c, non est d  Vel ita:  Atqui cum sit c, non est d;  Cum igitur sit a, est b. Vel ita: Atqui cum sit c, est d; Cum igitur sit a, non est b.  Ex sexta: Si cum est a, non est b, cum sit c non est d. Atqui cum sit a, non est b; Cum igitur sit c, non est d. Vel ita: Atqui cum sit c, est d; Cum igitur sit a, est b. Ex septima item fiunt quatuor syllogismi hoc modo:  Si cum est a, non est b, cum non sit c, est d; Atqui cum est a, non est b; Cum igitur non sit c, est d. Vel ita: Atqui cum sit a, est b; Cum igitur non sit c, non est d.  Vel ita: Atqui cum non sit c, non est d; Cum igitur sit a, est b. Vel ita: Atqui cum non sit c, est d; Cum igitur sit a, non est b.  Ex octaua propositione: Si cum est a, non est b, cum non sit  c, non est d. Atqui cum sit a, non est b;  Cum igitur non sit c, non est d.  Vel ita: Atqui cum non sit c, est d; Cum igitur sit a, est b. Hactenus quidem ex his propositionibus quae a esse proponebant, atque ita caeteros terminos affirmando negandoque uariabant, ostendimus qui fierent syllogismi. Nunc ex his propositionibus quinam syllogismi fiant dicendum est, quae ita caeteros terminos uariant, ut a non esse proponant. Ex nona enim propositione ita fit syllogismus:  Si cum non est a, est b, cum sit c, est d; Atqui cum non sit a, est b; Cum igitur sit c, est d. Vel ita: Atqui cum sit c, non est d; Cum igitur non sit a, non est b.  Item ex decima: Si cum non est a, est b, cum sit c, non est d; Atqui cum non est a, est b; Cum igitur sit c, non est d. Vel ita: Atqui cum sit c, est d; Cum igitur non sit a, non est b. Ex undecima: Si cum non est a, est b, cum non sit c, est d. Atqui cum non est a, est b; Cum igitur non sit c, est d.  Vel ita: Atqui cum non sit c, non est d; Cum igitur non sit a, non est b.  Ex duodecima: Si cum non est a, est b, cum non sit c, non est d; Atqui cum non sit a, est b; Cum igitur non sit c, non est d.  Vel ita: Atqui cum non sit c, est d; Cum igitur non sit a, non est b.  Item ex tertia decima, quae quatuor colligit syllogismos hoc modo: Si cum non est a, non est b, cum sit c, est d; Atqui cum non sit a, non est b; Cum igitur sit c, est d.  Vel ita: Atqui cum non sit a, est b; Cum igitur sit c, non est d. Vel ita: Atqui cum sit c, non est d; Cum igitur non sit a, est b. Vel ita:  Atqui cum sit c, est d; Cum igitur non sit a, non est b. Item ex quarta decima: Si cum non est a, non est b, cum sit c, non est d; Atqui cum non est a, non est b; Cum igitur sit c, non est d.  Vel ita:  Atqui cum sit c, est d; Cum igitur non sit a, est b. Quinta decima rursus quatuor colligit syllogismos, hoc modo: Si cum non est a, non est b, cum non sit c, est d; Atqui cum non sit a, non est b; Cum igitur non sit c, est d. Vel ita: Atqui cum non est a, est b; Cum igitur non sit c, non est d.  Vel ita: Atqui cum non sit c, non est d; Cum igitur non sit a, est b.  Vel ita: Atqui cum non sit c, est d; Cum igitur non sit a, non est b. Ex sexta decima propositione: Si cum non est a, non est b, cum non sit c, non est d; Atqui cum non sit a, non est b;  Cum igitur non sit c, non est d.  Vel ita: Atqui cum non sit c, est d; Cum igitur non sit a, est b. Ex quibus omnibus quodraginta conclusiones fiunt: sedecim quidem assumpta prima conditione, ita ut in prima propositione est posita; sedecim uero assumpta secunda conditione, contrario modo atque in propositione est collocata; octo uero ex quinta, septima, tertia decima et quinta decima propositionibus fiunt, assumptis primis quidem conditionibus contrario modo atque in propositione proferebantur, secundis uero conditionibus eodem modo assumptis, ut in propositione fuerant collocatae. Ut igitur omnium propositionum conclusionumque ratio clarescat, omnes huiusmodi enuntiationes cum propositis apposuimus exemplis. o Si cum est a homo, est b medicus, cum sit c animatum, est d artifex. o Si cum est a homo, est b niger, cum sit c animatum, non est d albus. o Si cum est a animatum, est b medicus, cum non sit c inanimatum, est d artifex. o Si cum est a homo, est b niger, cum non sit c inanimatum, non est d albus. o Si cum est a homo, non est b aeger, cum sit c animatum, est d  sanus. o Si cum est a homo, non est b artifex, cum sit c animatum, non est d medicus. o Si cum est a animatum, non est b sanum, cum non sit c inanimatum, est d aegrum. o Si cum est a animatum, non est b artifex, cum non sit c inanimatum, non est d medicus. o Si cum non est a inanimatum, est b medicus, cum sit c animatum, est d artifex. o Si cum non est a inanimatum, est b niger, cum sit c animatum, non est d albus. o Si cum non est a inanimatum, est b medicus, cum non sit c inuitale, est d artifex. o Si cum non est a inanimatum, est b albus, cum non sit c inuitale, non est d nigrum. o Si cum non est a irrationale, non est b aegrum, cum sit c   rationale, est d sanum.  o Si cum non est a inanimatum, non est b artifex, cum sit c animatum, non est d medicus. o Si cum non est a irrationale, non est b sanum, cum non sit  inanimatum, est d aegrum. o Si cum non est a inanimatum, non est b artifex, cum non sit c inuitale, non est d medicus. Ac de his quidem qui per connexionem fiunt haec dicta sunt. Hi uero qui in disiunctione sunt positi illis uidentur adiuncti, eorumque modos formasque suscipiunt, quos superius in connexione positos ex his propositionibus fieri diximus quae duabus simplicibus iungerentur. Si igitur in disiunctione propositarum propositionum ad eas similitudinem demonstrauerim quae in connexione positae ex simplicibus copulatae sunt, quot modi qualesque conclusiones sunt in unaquaque illarum quae per connexionem fiunt propositionum, tot etiam in his esse necesse est quae per disionctionem pronuntiatae eamdem uim connexioni habere monstrantur. Quatuor ergo superius differentias per connexionem enuntiatarum propositionum esse diximus, si ex simplicibus propositionibus copularentur, hoc modo: Si est a, est b. Si non est a, non est b. Si est a, non est b. Si non est a, est b. Per disiunctionem quoque propositiones quatuor diderentias tenent hoc modo: Aut a est aut b est Aut a non est aut b non est Aut a est aut b non est. Aut a non est aut b est.  Quarum quidem ea quae prima est et proponit aut a esse aut b, in his tantum dici potest in quibus alterum eorum esse necesse est, uelut in contrariis medietate carentibus, similisque est ei propositioni quae dicit: Si a non est, b est.  Quae enim proponit: Aut a est aut b est  id intellegit, neque simul utraque esse posse, et, si unum non fuerit, consequi ut sit alterum. Itaque si non sit a, erit b; sed haec una est earum propositionum quas in his quae per connexionem fiunt superius numerauimus.  Quicumque igitur syllogismi in ea propositione fiunt, quae est: Si a non est, b est  hi etiam in ea faciendi sunt quae per disiunctionem proponitur, cum dicimus: Aut a est aut b est.  Fiunt autem in superiore quatuor modis: quamlibet enim partem propositionis assumpseris, siue praecedentem, siue etiam consequentem, siue negatiuo modo, siue affirmatiuo, faciet sullogismum. Nam si haec propositio sit: Si non est a, est b  siue non sit a, erit b; siue sit a, non erit b; siue non sit b, erit a; siue sit b, non erit a. In propositione quoque disiunctiua idem est. Nam cum dicitur: Aut a est aut b est  siquidem a fuerit, b non erit; quod si a non fuerit, erit b, et si b non sit, erit a: si b fuerit, non erit a. Id quoque tali declaratur exemplo. Nam si sit propositio: Aut aeger est aut sanus  quidquid horum in assumptione assumptum fuerit, uel negatum, altera pars uel affirmabitur, uel negabitur hoc modo: nam si sanus est, non est aeger; si non est sanus, aeger est; si aeger est, non est sanus; si non est aeger, sanus est. Item ea propositio disiunctiua quae proponit: Aut non est a aut non est b  fit quidem de his quae quolibet modo simul esse non /384/ possunt, etiamsi non alterum eorum necesse sit esse, similisque est ei propositioni connexae per quam ita proponatur: Si est a, non est b.  Quae enim sic enuntiat: Aut non est a aut non est b  id nimirum sentit, quod si a sit, b esse non possit. Id ita probabitur. Cum enim proponitur hoc modo: Aut non est a aut non est b  tum si assumatur esse a, non erit b. Quocirca ei propositioni connexae similis est quae ita enuntiat: Si sit a non esse b.  In hac uero propositione duae tantum complexiones syllogismos creabant: nam si esset a, non erat b, et si esset b non erat a. Siue autem non esset a, non necesse erat esse uel non esse b; siue non esset b, non necesse erat esse uel non esse a. Quocirca et in disiunctiua propositione totidem syllogismos esse necesse est, totidem uero incollectibiles complexiones; nam cum ita proponitur: Aut non est a aut non est b  ita dicitur: Si sit a, non erit b  et si sit b, non erit a. Siue autem non sit a, non necesse erit esse uel non esse b; siue non sit b, non necesse erit esse uel non esse a, ueluti in his apparet exemplis. Si enim quis dicat: Aut non est album aut non est nigrum  si igitur assumat: Atqui est album  non erit nigrum; uel rursus: Atqui est nigrum  non erit album. Siue autem album non esse assumpserit, non necesse erit esse uel non esse nigrum; siue nigrum non esse assumpserit, ut sit uel non sit album nullam faciet necessitatem. Item ea propositio per quam ita proponitur: Aut est a aut non est b  dicitur quidem de sibimet adhaerentibus, proponiturque in his propositionibus quae ad minora de maioribus tendunt, similisque est ei propositioni connexae quae enuntiat: Si non est a, non est b. Nam qui dicit: Aut est a aut non est b  si assumat: Atqui non est a  modis omnibus non erit b; si igitur non sit a, non erit b. Id enim haec disiunctio praemittebat. In hac uero siquidem a negaretur, uel confirmaretur b, habet aliquis syllogismus; siue autem a affirmaretur, siue b negaretur, nulla erat in conclusione necessitas. Idem prouenit in disiunctis: nam cum proponitur: Aut est a aut non est b  siquidem non sit a, non erit b; si uero sit b, erit a: quod si sit a, uel non sit b, nihil est necessarium.  Id uero in his terminis approbatur, si quis ita proponat: Aut animal est aut non est homo  si igitur animal non sit, non est homo; si homo sit, animal est; siue autem animal sit, non necesse est esse hominem, siue homo non sit, animal non necesse est interire. Ea uero propositio quae dicit:  Aut non est a aut est b  in his quae sibi adhaerent proponi potest, et a minoribus ad maiora contendit sed est similis ei propositioni connexae quae dicit: si est a, est b.  Nam cum ita quis enuntiat, siquidem assumat esse a, statim consequitur ut sit b; sed in hac propositione, siquidem affirmaretur esse a, sequebatur ut esset b. Quod si negaretur b, sequebatur ut non esset a; siue autem negaretur a, siue affirmaretur b, nihil necessarium uidebatur accidere. Et in ea igitur propositione disiuncta quae dicit: Aut non est a aut est b  siquidem fuerit a, erit b; si non fuerit b, non erit a: siue autem non sit a, siue sit b, nulla est necessitas syllogismi, ut in hoc declaratur exemplo: Aut non est homo aut animal est.  Si igitur assumamus: Atqui est homo  erit animal; si negemus esse animal, non erit homo; si autem hominem negemus, uel animal affirmemus, nihil necessarium cadit. Quocirca ex his quae superius dicta sunt declaratur quot disiunctarum propositionum syllogismi sint, uel quibus ab his quae connexae sunt differentiis segregentur. Quae enim connexae sunt quandam in eo quod est esse uel non esse consequentiam monstrant; quae uero secundum disiunctionem proponuntur ita sunt, ut sibimet consentire non possint.  Inuenias quoque per connexionem propositiones, quae id intellegi uelint, ut a se nequeant separari, ut cum ita proponimus: Si est a, est b.  Id nimirum haec propositio intellegit, quod si esse in disiunctione sunt ita proponitur, ut simul esse uideantur. Cum enim dicimus: Aut a est aut b est  aut easdem propositiones quolibet modo alio uariamus, id et coniunctio quae disiunctiua ponitur sentit simul eas esse non posse. Et cum late earum pateat differentia, idcirco nunc de eisdem pauca subiunximus, quoniam totidem syllogismos fieri dicebamus in his propositionibus quae per disiunctionem fierent, quot etiam fuerant /390/ in connexis; et quoniam de omnibus qui quoquo modo fieri possunt hypotheticis syllogismis sufficienter dictum est, hic operis longitudinem terminemus.  Quam magnos studiosis afferat fructus scientia dividendi quamque apud peripateticam disciplinam semper haec fuerit in honore notitia, docet et Andronici, diligentissimi senis de divisione liber editus[;]et hic idem a Plotino gravissimo philosopho comprobatus et in libri Platonis, qui Sophistes inscribitur commentariis a Porphyrio repetitus, et ab eodem per hanc introductionis laudata in Categorias utilitas. Dicit enim necessarium fore generis, speciei, differentiae, proprii, accidentisque peritiam, tum propter alia multa tum propter utilitatem quae est maxima partiendi. Quare, quoniam maximus usus est facillimaque doctrina, ego id quoque sicut pleraque omnia Romanis auribus tradens, introductionis modo habitaque in eandem rem et competenti subtilique tractatione et moderata brevitate perscripsi, ut nec anxietas decisae orationis et non perfectae sententiae legentium ƿ mentibus ingeratur; nec pPomba supervacuam loquacitatem harum rerum inexperiens, rudis, insolensque novi audientium mentes habere aequum, nec ullus livor id quod et arduum natura est et ignotum nostris, nobis autem magno et labore et legentium utilitate digestum, obliquis morsibus obtrectationis obfuscet, denique potius viam studiis, nunc ignoscendo nunc etiam comprobando, quam frena bonis artibus stringant, dum quicquid novum est imprudenti obstinatione repudiant. Quis enim non videat plurimum ad bonarum artium valere defectum si apud mentes hominum numquam sit desperatio displicendi? Sed haec hactenus. Nunc divisionis ipsius nomen dividendum est et secundum unumquodque divisionis vocabulum uniuscuiusque propositi proprietas partesque tractandae sunt, divisio namque multis modis dicitur. Est enim divisio generis in species, est rursus divisio cum totum in proprias distribuitur partes, est alia cum vox multa significans in significationes proprias recipit sectionem. Praeter has autem tres est alia divisio quae secundum accidens fieri dicitur. Huius triplex modus est: unus cum subiectum in accidentia separamus, alius cum accidens in subiecta dividimus, tertius cum accidens in accidentia secamus (hoc ita fit si utraque eidem subiecto inesse videantur). Sed harum omnium exempla subdenda sunt quatenus totius huius ratio divisionis eluceat. Genus dividimus in species cum dicimus "animalium alia sunt rationabilia, alia irrationabilia; rationabilium alia mortalia, alia immortalia" vel cum dicimus "coloris alia quidem sunt alba, alia nigra, alia media". Oportet autem omnem generis in species divisionem aut in duas fieri partes aut in plures, sed neque infinitae species esse possunt generis nec minus duabus. Hoc autem cur eveniat posterius demonstrandum est. Totum in partes divididur quotiens in ea ex quibus est compositum unumquodque resolvimus, ut cum dico domus aliud esse tectum, aliud parietes, aliud fundamenta, et hominem anima coniungi et corpore, cumque hominis dicimus partes esse Catonem, Virgilium, Ciceronem et singulos qui, cum particulares sint, vim tamen totius hominis iungunt atque componunt; neque enim homo genus, nec singuli homines species, sed partes quibus totus homo coniungitur. Vocis autem in significationes proprias divisio fit quotiens una vox multa significans aperitur et eius pluralitas significationis ostenditur, ut cum dico "canis" quod est nomen et hunc quadrupedem latrantemque designat et caelestum qui ad Orionis pedem morbidum micat; est quoque alius, marinus canis, qui in immoderatam corporis magnitudinem crescens caeruleus appellatur. Sed huius divisionis duplex modus est, aut enim unum nomen multa significat aut oratio iam verbis nominibusque composita. Et nomen quidem multa significat ut id quod supra proposui, oratio vero multa designat ut est: Aio te, Aeacida, Romanos vincere posse. Et nominis quidem per significationes proprias divisio aequivocationis partitio nuncupatur, orationis vero in significationes proprias distributio ambiguitatis discretio est, quam Graeci amphiboliam dicunt, ita ut nomen multa significans aequivocum, oratio vero multa designans amphibola atque ambigua praedicetur. Eorum autem quae secundum accidens dividuntur subiecti in accidentia divisio est ut cum dicimus "omnium hominum alii sunt nigri, alii candidi, alii medii coloris", haec enim accidentia sunt hominibus, non hominum species, et homo his subiectum, non horum genus est. Accidentis vero in subiecta sectio evenit ut est "omnium quae expetuntur alia in anima, alia in corporibus sita sunt", animae namque atque corpori id quod expetitur accidens, non genus, est, et boni quod in anima et corpore situm est non sunt haec species sed subiecta. Accidentis vero in accidentia divisio est ut "omnium candidorum alia sunt dura", ut margarita, "alia liquentia", ut lac, liquor namque et albedo atque durities haec sunt accidentia, sed album in dura et liquida separatum est. Cum ergo sic dicimus, accidens in alia accidentia separamus. Sed huiusmodi divisio vicissim semper in alterutra permutatur, possumus enim dicere "eorum quae dura sunt alia sunt nigra, alia alba" et rursus "eorum quae liquida alia sunt alba, alia nigra"; sed haec rursus conversa dividimus: "eorum quae sunt nigra alia sunt dura, alia liquentia". Differt autem huiusmodi divisio omnibus quae supra sunt dictae, nam neque significationem partiri possumus in voces, cum vox in significationes proprias discernatur, nec partes in totum dividuntur, quamvis totum separetur in partes, nec species secatur in genera, licet genus in species dividatur. Quod vero superius dictum est, hanc divisionem ita fieri si utraque eidem contingerent inesse subiecto, si attentius perspicitur liquet, nam cum dicimus eorum quae dura sunt alia esse alba, alia nigra, ut est lapis atque hebenum, manifestum est hebeno utraque inesse, et duritiem scilicet et nigredinem. In caeteris quoque id diligens lector inveniet. Quibus autem summa operatio veritatis inquiritur, his prius intelligendum est quae sit horum omnium simul proprietas quibusque inter se singillatim differentiis segregentur. Omnis enim vocis et generis totiusque divisio secundum se divisio nuncupatur, reliquae vero tres in accidentis distributione ponuntur. Secundum se autem divisionis huiusmodi differentia est. Differt enim divisio generis a vocis divisione quod vox quidem in proprias semper significationes separatur, ƿ genus non in significationes sed in quadam a se quodammodo creatione disiungitur, et genus semper speciei propriae totum est et universalius in natura, aequivocatio vero universalior quidem significata re dicitur, tantum voce non etiam totum est in natura. Illo quoque a vocis distributione dividitur, quod nihil habent commune praeter solum nomen quae sub ea voce sunt, quae vero sub genere collocantur et nomen generis et definitionem suscipiunt. Amplius quoque non eadem apud omnes vocis est distributio: quod apud nos dicitur canis cum eius multae significationes in lingua Romana sint simpliciter fortasse praedicatur in barbara, cum ea quae apud nos uno nomine nuncupantur illi pluribus fortasse significent. Generis vero apud omnes eadem divisio distributioque permanet, unde fit ut vocis quidem divisio ad positionem consuetudinemque pertineat, generis ad naturam, nam quod apud omnes idem est natura est, consuetudinis vero est quod apud aliquos permutatur. Et hae quidem sunt differentiae generis distributionis et vocis. Generis quoque sectio totius distributione seiungitur quod totius divisio secundum quantitatem fit, partes enim totam substantiam coniungentes actu aut ratione animi et cogitatione separantur, generis vero distributio qualitate perficitur. Nam cum hominem sub animali locavero tunc qualitate divisio facta est, quale namque animal est homo idcirco quoniam quadam qualitate formatur, unde quale sit animal homo interrogatus aut "rationale" respondebit aut certe "mortale". Amplius {quoque} genus omne naturaliter prius est propriis speciebus, totum autem partibus propriis posterius; partes sunt quae totum iungunt, compositi sui perfectionem alias natura tantum, alias ratione quoque temporis antecedunt, unde fit ut genus in posteriora, totum vero in priora solvamus. Hinc quoque illud vere dicitur: si genus interimatur statim species deperire, si species ƿ interempta sit non peremptum genus in natura consistere. Contra evenit in toto, nam si pars totius perit totum non erit, cuius pars una sit interempta; sin totum pereat partes permanent distributae, ut si de integra domo quis abstulerit tectum, totum quod ante fuit intercipit, sed pereunte toto parietes et fundamenta constabunt. Amplius quoque genus speciebus materia est, nam sicut aes accepta forma transit in statuam ita genus accepta differentia transit in speciem; totius vero partium multitudo materia est, forma vero earundem partium compositio. Nam sicut species ex genere constat et differentia, ita totum constat ex partibus, unde fit ut totum ab unaquaque parte sua partium ipsarum compositione differat, species vero a genere differentiae coniunctione. Amplius quoque species idem semper quod genus est, ut homo idem est quod animal et virtus idem est quod habitus, partes vero non semper idem quod totum, neque enim manus idem est quod homo nec idem paries quod domus. Et in his quidem quae dissimiles partes habent hoc clarum est, sed non eodem modo in his quae similes, ut in aeris virgula cuius partes, quia sunt continuae quia eiusdem sunt aeris, videntur idem esse quod totum est, sed falso; fortasse enim idem sint partes huiusmodi substantia, non etiam quantitate. Restat autem vocis et totius distributionis differentias dare. Differunt autem quod totum quidem constat partibus, vox vero non constat ex his quae significat; et fit totius quidem divisio in partes, vocis autem fit non in partes sed in eas res quas vox ipsa significat, unde fit ut sublata parte una totum pereat, sublata una re quam vox significat multa designans vox illa permaneat. Nunc ergo quoniam secundum se divisionis differentiae dictae sunt generis distributio pertractetur. Primum quid genus sit definiendum est: genus est quod de pluribus specie differentibus in eo quod ƿ quid sit praedicatur, species vero est quam sub genere collocamus, differentia qua aliud ab alio distare proponimus. Et est quidem genus quod interroganti quid quaeque res sit convenit responderi, differentia quae ad qualis percontationem rectissime respondetur; nam cum quis interrogatur "Quid est homo?" recte "Animal", "Qualis est homo?" convenienter "Rationabilis", respondetur. Dividitur autem genus alias in species, alias in differentias si species quibus genus oportet dividi nominibus carent, ut cum dico "animalium alia rationabilia sunt, alia irrationabilia" rationabile et irrationabile differentiae sunt. Sed quoniam speciei huius quae est animal rationabile nomen unum non est, idcirco pro specie differentiam ponimus eamque superiori generi copulamus, omnis enim differentia in genus proprium veniens speciem facit, unde fit ut materia quaedam genus sit, forma differentia, cum autem propriis nominibus species appellantur, non in differentias generis fit recta divisio. Unde est ut ex pluribus terminis definitio colligatur. Si enim omnes species suis nominibus appellarentur ex duobus solis terminis omnis fieret definitio; ut cum dico "Quid est homo?" quid mihi necesse esset dicere "Animal rationale mortale" si animal rationale esset nomine proprio nuncupatum, quod cum reliqua differentia, id est mortali, iunctum definitionem hominis verissima ratione et integra conclusione perficeret? Nunc autem ad definitiones integras specierum divisio necessaria est et forte in eodem divisionis definitionisque ratio versetur, nam divisionibus iunctis una componitur definitio. Sed quoniam alia sunt aequivoca, alia univoca, et quae sunt univoca ipsa in generum suscipimus sectiones, quae vero sunt aequivoca in his divisio sola significationis est, videndum prius est quid sit univocum quid aequivocum ne, cum ista fefellerint, aequivocum nomen quasi in species ita in significativas ƿ resolvamus. Unde fit ut rursus ad divisionem necessaria sit definitio, quid enim sit aequivocum quid univocum definitione colligimus. Sunt autem differentiae aliae per se, aliae vero per accidens, et harum aliae sunt consequentes, aliae statim relinquentes. Statim relinquentes sunt huiusmodi, dormire vel sedere vel stare vel vigilare, consequentes vero ut capilli crispi (si non amissi sint) et glauci oculi (si non sint quadam extrinsecus debilitate turbati). Sed haec ad generis divisionem sumenda non sunt, neque enim ad definitionem sunt commoda; omne enim quicquid ad divisionem generis aptum est idem ad definitiones rectissime congregamus, illa vero quae per se sunt sola ad divisionem generis apta sunt, haec autem informant perficiuntque uniuscuiusque substantiam, ut hominis rationabilitas et mortalitas. Sed has quemadmodum probare possimus utrum ex eo sint genere statim relinquentium an consequentium an in substantia permanentium hoc modo mihi videndum est, neque enim sufficit scire quas in divisione sumamus nisi illud quoque sit cognitum, quemadmodum easdem ipsas quae sumendae et quae reiciendae sunt rectissime cognoscamus. Videndum ergo primum est utrum proposita differentia omni possit et semper inesse subiecto; quod si ipsa vel actu vel ratione seiungitur, haec a divisione generis separanda est. Si enim saepe et actu et ratione seiungitur, ex eorum est genere quae statim relinquunt, ut sedere quidem frequentius separatur et actu ipso a subiecto dividitur. Quae vero ratione sola a subiecto dividuntur ea sunt consequentium differentiarum, ut glaucis oculis esse a subiecto ratione seiungimus, ut cum dico "Est animal luminibus glaucis, ut quilibet homo", quod si hic non esset huiusmodi non eum ƿ res aliqua esse hominem prohiberet. Aliud rursus est quod ratione separari non possit, quod si separatum sit species interimatur, ut cum dicimus inesse homini ut solus numerare possit vel geometriam discere. Quod si haec possibilitas ab homine seiungatur, homo ipse non permanet; sed haec non statim earum sunt quae in substantia insunt, nam non idcirco homo est quoniam haec facere potest, sed quoniam rationalis est atque mortalis. Hae igitur differentiae propter quas species consistit ipsae et in definitione speciei et in generis eius divisione quod continet speciem collocantur. Et universaliter dicendum est, quaecumque differentiae huiusmodi sunt ut non modo praeter eas species esse non possit sed propter eas solas sit, hae vel in divisione generis vel in speciei definitione sumendae sunt. Quoniam vero quaedam sunt quae differunt quae contra se in divisionibus poni non debent, ut in animali rationale et bipes (nullus enim dicit "Animalium alia sunt rationabilia, alia duos pedes habentia" idcirco quod rationale et bipes, licet differant, nulla a se oppositione disiunguntur), constat quaecumque a se aliqua oppositione differunt eas solas differentias sub genere positas genus ipsum posse disiungere. Sunt autem oppositiones quatuor: aut ut contraria, ut bonum malo, aut ut habitus et privatio, ut visus et caecitas, quamquam sint et quaedam res in quibus discernere difficultas sit utrum in contrariis an in privatione vel habitu ea oporteat collocari, ut sunt motus quies, sanitas aegritudo, vigilatio somnus, lux tenebrae -- sed haec alias, nunc autem de reliquis oppositionibus dicendum est. Tertia oppositio est quae est secundum affirmationem et negationem, ut: “Socrates vivit”, “Socrates non vivit.” Quarta secundum relationem, ut pater filius, dominus servus. Secundum quas igitur harum quattuor oppositionum ƿ divisio generis sit rectissima ratione monstrandum est, manifestum est enim et oppositiones esse quattuor et species et genera per opposita separari. Nunc ergo dicendum est secundum quam oppositionem harum quattuor vel quemadmodum species a genere disiungi conveniat. Et prima quidem sit contradictionis oppositio, voco autem contradictionis oppositionem quae affirmatione et negatione proponitur. In hac igitur negatio per se nullam speciem facit, nam cum dico "homo" vel "equus", et aliquid huiusmodi, species sunt, quicquid autem quis in negatione protulerit speciem non declarat, non esse enim hominem non est species. Omnis enim species esse constituit, negatio vero quicquid proponit ab eo quod est esse disiungit, ut cum dico "homo" quasi si sit quiddam locutus sum, cum vero "non homo" substantiam hominis negatione destruxi. Sic igitur per se caret divisio generis in species negatione. Necesse est autem saepe speciem negatione componere cum ea quam simplici nomine speciem volumus assignare nullo vocabulo nuncupatur, ut cum dico "Imparium numerorum alii primi", ut tres, quinque, vel septem, "alii non primi", ut novem, et rursus "Figurarum aliae sunt rectilineae, aliae non rectilineae" et "Colorum alii sunt albi, alii nigri, alii nec albi nec nigri". Ergo quando nomen unum speciebus positum non est, eas negatione proferre necesse est. Hoc igitur cogit interdum necessitas, non natura. In eodem quoque quotiens negatione facimus sectionem prius aut affirmatio aut simplex dicendum est nomen, ut est "Numerorum alii sunt primi, alii non primi", nam si prius negatio dicta sit, tardior fit rei quam proponimus intellectus. Nam cum primum dicis esse aliquos numeros primos, cum quales sint primi exemplo vel definitione docueris, quales non sint primi mox auditor intelliget. Sin vero e contrario feceris, aut neutra subito aut tardius utraque cognoscet, divisio vero quae propter apertissimam generis naturam reperta est debet potius ad intelligibiliora deducere. Amplius quoque prior affirmatio est, posterior negatio, quod autem primum ƿ est in divisione quoque oportet primitus ordinari. Necesse est quoque semper finita infinitis esse priora, ut aequale inaequali, virtutem vitiis, certum incerto, stabile fixumque mutabili. Sed omnia quae aut definita parte orationis aut affirmatione proferuntur plus finita sunt quam aut nomen cum particula negativa aut tota negatio, quare finito potius quam infinito est facienda divisio. Sed si cui per haec quaedam paratur anxietas aut obscuriora sunt fortasse quam ipse desiderat, nihil ad me cognitionem facilem pollicentem, neque enim rudibus haec totius artis sed imbutis et ulteriore paene loco progressis legenda et discenda proponimus. Qui vero huius operis ordo sit cum De ordine Peripateticae disciplinae mihi dicendum esset diligenter exposui. Haec quidem dicta sunt de oppositione quam affirmatio negatioque constituit, illa vero quae secundum habitum privationemque fit ipsa quoque superiori videtur esse consimilis. Negat enim quodammodo privatio habitum, sed differt quod semper quidem potest esse negatio, privatio vero non semper, sed tunc quando habitum habere possibile est (hoc vero nos iam Praedicamenta docuerunt). Quare forma quaedam intelligitur esse privatio, non enim tantum privat sed etiam circa se ipsam privatum quemque disponit. Neque enim solum oculum caecitas privat lumine sed ipsa quoque secundum se privatum luce disponit, caecus enim dicitur ad privationem quodammodo quasi dispositus et affectus (hoc quoque Aristoteles testatur, in Physicis). Unde fit ut privationis differentia ad generum divisionem frequenter utamur. Sed hic quoque eodem modo sicut in contradictione faciendum est, prius enim ponendus est habitus, qui est affirmationi consimilis, post privatio, quae negationi. Aliquotiens tamen privationes quaedam habitus vocabulo proferuntur, ut "orbus", "caecus", "uiduus", aliquotiens cum particula privationis, ut cum dicimus "finitum" et "infinitum", "aequum" et "inaequale", sed in his "aequum" et "finitum" in divisione prima ponenda sunt, privationes secundae. Ac de oppositione quidem privationis et habitus haec dicta sufficiant. Contrariorum vero oppositio dubitatur fortasse an secundum ƿ privationem et habitum esse videatur, ut album et nigrum, an album quidem privatio nigri sit, nigrum vero albi -- sed haec alias, nunc autem ita tractandum est tamquam si sit aliud oppositionis genus, sicut est in Praedicamentis ab ipso quoque Aristotele dispositum. In contrariis autem generum multa divisio est, fere enim cunctas differentias in contraria ducimus, sed quoniam contraria sunt alia medio carentia, alia mediata, ita quoque divisio facienda est, ut "Colorum alia sunt alba, alia nigra, alia neutra". Fieret autem omnis definitio omnisque divisio duobus terminis praedicatis nisi, ut supra iam dictum est, indigentia (quae saepe existit) in nomine prohiberet. Quo autem modo utraeque duobus terminis fierent erit manifestum hoc modo. Cum enim dico "Animalium alia sunt rationabilia, alia irrationabilia" animal rationale ad hominis definitionem contendit, sed quoniam animalis rationalis unum nomen non est ponamus ei nomen a litteram: "rursus a litterae", quod est animal rationale, "alia sunt mortalia, alia immortalia". Volentes igitur definitionem hominis reddere dicemus: “Homo est a littera mortalis” nam si hominis definitio est animal rationale mortale, animal vero rationale per a litteram significatur, idem sentit "a mortale" tanquam si diceretur "animal rationale mortale", a enim, ut dictum est, animal rationale significat. Sic ergo a littera et mortali, duobus terminis, facta definitio est; quod si reperirentur in omnibus quoque nomina, duobus semper terminis tota definitio constitueretur. Divisio vero nominibus positis quoniam semper in duos terminos secatur manifestum est si quis generi et differentiae cum deest nomen imponat, ut cum dicimus: "Figurarum quae sunt trilaterae aliae sunt aequilaterae, aliae duo latera habentes aequa, aliae totae inaequales". Trina igitur ista divisio si sic proferretur fieret duplex: "Figurarum quae trilaterae ƿ sunt aliae sunt aequales, aliae inaequales; inaequalium aliae sunt duo latera tantum aequa habentes, aliae tria inaequalia", id est omnia; et cum dicimus "Rerum omnium alia sunt bona, alia mala, alia indifferentia", quae nec bona scilicet nec mala, si ita diceretur gemina divisio proveniret: "Rerum omnium alia sunt differentia, alia indifferentia; differentium alia sunt bona, alia mala". Ita ergo divisio omnis in gemina secaretur si speciebus et differentiis vocabula non deessent. Quartam vero oppositionem diximus quae est secundum ad aliquid, ut pater filius, dominus servus, duplex medium, sensibile sensus. Haec igitur nullam habent substantialem differentiam qua a se discrepent, immo potius habent huiusmodi cognationem qua ad se inuicem referantur ac sine se esse non possint. Non est ergo generis in relativas partes facienda divisio, sed tota huiusmodi sectio a genere separanda est, neque enim hominis species est servus aut dominus nec numeri medium aut duplum. Cum igitur quattuor sint differentiae, affirmationis et negationis si non necesse est semper tamen relationis reicienda divisio est, privationis et habitus et contrariorum sumendae. Maxime autem contrarietas in differentiis ponenda est nec non etiam privatio, idcirco quoniam contra habitum quiddam contrarium videtur apponere, ut est finitum et intinitum; quanquam enim sit privatio, infinitum tamen contrarii imaginatione formatur, est quaedam namque, ut dictum est, forma. Dignum vero inquisitu est utrum in species an in differentias recte genera dividantur, definitio namque divisionis est generis in species proximas distributio. Oportet igitur secundum naturam divisionis et secundum definitionem in proprias species semper fieri generis disgregationem (sed hoc interdum fieri nequit propter eam quam supra reddidimus causam, multis enim speciebus non sunt nomina) atque ideo, quoniam quaedam sunt prima genera, quaedam ultima, quaedam media: primum quidem ut substantia, ultimum ut animal, medium ƿ ut corpus, corpus namque animalis genus est, substantia corporis, sed neque super substantiam quicquam inveniri potest quod generis loco valeat collocari neque sub animali, homo namque species, non genus, est. Quare antiquior videbitur speciei divisio si non sit indigentia nominum, quod si his omnibus non abundamus, prima genera usque ad ultima convenit in differentias separare. Hoc autem fit hoc modo, ut primum genus in suas differentias disgregemus non in posteriores, et posterius rursus in suas sed non in posteriores. Neque enim eaedem sunt differentiae corporis quae animalis, si quis enim dicat "Substantiae aliud est corporale, aliud incorporale" recte divisionem fecerit, hae namque differentiae propriae substantiae sunt; si quis vero sic, "Substantiarum alia sunt animata, alia inanimata", hic non recte substantiae differentias disgregavit, corporis namque differentiae sunt, non substantiae, id est secundi generis non primi. Quare manifestum est secundum proprias differentias, non secundum posterioris generis, priorum generum divisionem esse faciendam. Quotiens autem genus aut in differentias aut in species solvitur, post divisionem factam mox definitiones aut exempla subdenda sunt, sed si quis definitionibus non abundet satis est exempla subicere, ut cum dicimus "Corporum alia sunt animata" subiciamus "ut homines vel ferae; alia inanimata, ut lapides". Oportet autem divisionem quoque, sicut terminum neque diminutam esse, neque superfluam, nam neque plures species quam sub genere sunt oportet apponi nec pauciores, ut in se ipsa divisio sicut terminus convertatur. Convertitur enim terminus sic: "Virtus est mentis habitus optimus", rursus "Habitus mentis optimus virtus est". Sic etiam divisio: "Omne genus aliquid eorum erit quae sunt species", rursus "quaelibet species proprium genus est". Fit autem generis eiusdem multipliciter divisio, ut omnium corporum et quaecumque alicuius sunt magnitudinis. Sicut enim circulum in semicirculos et in eos quos Graeci *tomeas* vocant (nos divisiones possumus dicere) distribuimus, et tetragonum alias ducto per angulum ƿ diametro in triangula, alias in parallelogrammata, alias in tetragona separamus, ita quoque genus, ut cum dicimus "Numerorum alii sunt pares, alii impares" et rursus "alii primi, alii non primi", et "Triangulorum alia sunt aequilatera, alia duo sola latera aequa habentia, alia totis inaequalia lateribus" et rursus "Triangulorum alia sunt rectiangula, alia acutos habentia tres angulos, alia obtusum". Sic igitur generis unius fit divisio multiplex. Illud autem scire perutile est, quoniam genus una quodammodo multarum specierum similitudo est quae earum omnium substantialem convenientiam monstret, atque ideo collectivum plurimarum specierum genus est, disiunctivae vero unius generis species. Quae quoniam differentiis informantur, ut dictum est, idcirco sub uno genere minus duabus speciebus esse non possunt, omnis enim differentia in discrepantium pluralitate constat. Sed de divisione generis et speciei perplura dicta sunt. Hanc igitur insistentibus viam promptior per divisionem generis ad speciei definitionem facultas aperitur, oportet autem non solum quas ad definitionem sumamus differentias addiscere, sed ipsius quoque definitionis artem diligentissima cognitione complecti. Et illud quidem, an ulla possit definitio demonstrari et quemadmodum per demonstrationem valeat inveniri, et quaecumque de ea subtilius in postremis Analyticis ab Aristotele tractata sunt, praetermittam, solam tantum exsequar regulam definiendi. Rerum enim aliae sunt superiores, aliae inferiores, aliae mediae. Superiores quidem definitio nulla complectitur idcirco quod earum superiora genera inveniri non possunt; porro autem inferiores, quae sunt individua, specificis differentiis carent, quocirca ipsae quoque a definitione seclusae sunt; mediae igitur quae et habent genera et de aliis vel ƿ de generibus vel de speciebus vel individuis praedicantur sub definitionem cadere possunt. Data igitur huiusmodi specie quae et genus habeat et de posteriori praedicetur, primo eius sumo genus et illius generis diffferentias divido; et adiungo differentiam generi, et video num illa differentia iuncta cum genere aequalis possit esse cum ea specie quam circumscribendam definitione suscepi. Quod si minor fuerit species, illam differentiam rursus quam dudum cum genere posueramus quasi genus ponimus eamque in alias suas differentias separamus, et rursus has duas differentias superiori generi coniungimus, et, si aequavit speciem, definitio speciei esse dicetur, sin minus, secundam differentiam rursus in alia separamus. Quas omnes coniungimus cum genere et rursus speculamur si omnes differentiae cum genere illi aequales sunt speciei quae definitur. Et postremo totiens differentias differentiis distribuimus usque dum omnes iunctae generi speciem aequali definitione describant. Huius autem rei clariorem facient exempla notitiam hoc modo. Sit nobis propositum quod definire velimus "nomen". Vocabulum ergo nominis de pluribus nominibus praedicatur et est quodammodo species sub se continens individua. Definio ergo nomen sic. Sumo eius genus quod est vox et divido: "Vocum aliae sunt significativae, aliae vero minime". Vox autem non significativa nihil ad nomen, etenim nomen significat; sumo ergo differentiam quae est significativa et iungo cum genere, id est cum voce, et facio "uox significativa" et tunc respicio utrum genus hoc et differentia nomini sint aequalia. Sed nondum aequalia sunt, potest enim et vox significativa esse et nomen non esse, sunt enim quaedam voces quae dolorem designant, aliae quae animi passiones naturaliter quae nomina non sunt, ut interiectiones. Rursus ipsam vocum significantiam in alias differentias divido: "Vocum significativarum aliae sunt secundum positionem, aliae ƿ sunt naturaliter", et vox quidem significans naturaliter nihil ad nomen, vox vero significans positione hominum nomini congruit. Quocirca duas has differentias significativam et secundum positionem, iungo cum voce, id est cum genere, et dico: "Nomen est vox significativa secundum placitum". Sed rursus mihi non aequatur ad nomen, sunt namque et verba voces significativae et secundum positionem; non igitur solius nominis definitio est. Distribuo iterum differentiam quae est secundum positionem et dico "Secundum positionem vocum significativarum aliae sunt cum tempore, aliae sine tempore", et differentia quidem cum tempore nomini non iungitur idcirco quod verborum est consignificare tempora, nominum vero minime; restat ergo ut congruat illa differentia quae est sine tempore. Iungo igitur has tres differentias generi et dico: "Nomen est vox significativa ad placitum sine tempore". Sed rursus mihi non plena conclusio definitionis occurrit, potest enim vox et significativa et secundum positionem et sine tempore esse et nomen non esse unum sed nomina iuncta, quae est oratio, ut: “Socrates cum Platone et discipulis”, sed quamquam imperfecta quidem haec sit oratio, tamen est oratio. Quocirca ultima differentia quae est sine tempore aliis item differentiis dividenda est, et dicemus: "Vocum significativarum secundum positionem sine tempore aliae sunt quarum pars extra aliquid significat", hoc pertinet ad orationem, "aliae quarum pars extra nihil significat", hoc pertinet ad nomen, nominis enim pars nihil extra designat. Fit ergo definitio sic: "Nomen est vox significativa secundum placitum sine tempore, cuius nulla pars extra significativa est separata". Videsne igitur quam recta definitio constituta sit? Nam quod dixi "uocem" a caeteris sonis nomen disiunxi, quod "significativam" apposui nomen a non significativis vocibus separavi, quod "secundum placitum" et "sine tempore" a naturaliter significantibus vocibus et a verbis proprietas nominis distributa est, quod eius partes extra nihil significare proposui ab oratione distinxi, cuius partes aliquid separatae extra significant. Unde fit ut quodcumque nomen fuerit illa definitione claudatur et ubicumque haec ratio definitionis aptabitur illud nomen esse non dubitem. Illud quoque dicendum est, quod genus in divisione totum est, in definitione pars, et sic est definitio quasi quaedam partes totum coniungant, sic est divisio quasi totum solvatur in partes, et est similis divisio generis totius divisioni, definitio totius compositioni. Namque in divisione generis animal totum est hominis, intra se enim complectitur hominem, in definitione vero pars est, specie namque genus cum aliis differentiis iunctum componit, ut cum dico "Animalium alia sunt rationabilia, alia irrationabilia" et rursus "Rationabilium alia sunt mortalia, alia immortalia", animal rationalis totum est et rursus rationale mortalis, et haec tria hominis. Si vero in definitione dicam: “Homo est animal rationale mortale”tria haec unum hominem iungunt, quocirca pars ipsius et genus et differentia reperitur. Sic igitur in divisione genus totum est, species pars, eodem quoque modo differentiae totum, partes in quas illae dividuntur. In definitione vero et genus et differentiae partes sunt, definita vero species totum. Sed haec hactenus. Nunc de ea divisione dicemus quae est totius in partes, haec enim erat secunda divisio post generis divisionem. Quod enim dicimus totum multipliciter significamus: totum namque est quod continuum est, ut corpus vel linea vel aliquid huiusmodi; dicimus quoque totum quod continuum non est, ut totum gregem vel totum populum vel totum exercitum; dicimus quoque totum quod universale est, ut hominem vel equum, hi enim toti sunt suarum partium, id est hominum vel equorum, unde et particularem unumquemque hominem dicimus; dicitur quoque totum quod ex quibusdam virtutibus constat, ut animae alia potentia est sapiendi, alia sentiendi, alia uegetandi. Tot igitur modis cum totum dicatur, facienda totius divisio est - primo quidem, si continuum fuerit, in eas partes ex quibus ipsum ƿ totum constare perspicitur, aliter enim divisio non fit. Hominis enim corpus in partes suas divideres, in caput, manus, thoracem, pedes, et si quo alio modo secundum proprias partes fit recta divisio. Quorum autem multiplex est compositio multiplex etiam divisio, ut animal separatur quidem in partes eas quae sibi similes habent partes, in carnes, et ossa, rursus in eas quae sibi similes non habent partes, in manus, in pedes, eodem quoque modo et navis et domus. Librum quoque in versus atque hos in sermones, hos autem in syllabas, syllabas in litteras solvimus, ita fit ut litterae et syllabae et nomina et versus partes quaedam totius libri esse videantur, alio tamen modo acceptae non partes totius sed partes partium sint. Oportet autem non omnia speculari quasi actu dividantur sed quasi animo et ratione, ut vinum aquae mixtum dividimus in vina aquae mixta, hoc actu, dividimus etiam in vinum et aquam ex quibus mixtum est, hoc ratione, haec enim iam mixta separari non possunt. Fit autem totius divisio et in materiam atque formam, aliter enim constat statua ex partibus suis, aliter ex materia atque forma, id est ex aere et specie. Similiter etiam illa tota dividenda sunt quae continua non sunt eodem quoque modo et ea quae sunt universalia, ut "Hominum alii sunt in Europa, alii in Asia, alii in Africa". Eius quoque totius quod ex virtutibus constat hoc modo facienda est divisio: "Animae alia pars est in virgultis, alia in animalibus" et rursus "eius quae est in animalibus alia rationalis, alia sensibilis est" et rursus haec aliis sub divisionibus dissipantur. Sed non est anima horum genus sed totum, partes enim hae animae sunt, sed non ut in quantitate, sed ut in aliqua potestate atque virtute, ex his enim potentiis substantia animae iungitur. Unde fit ut quiddam simile habeat huiusmodi divisio et generis et totius divisioni, nam quod quaelibet eius pars fuerit animae praedicatio eam sequitur, ad generis divisionem refertur, cuius ubicumque fuerit species ipsum mox consequitur genus; quod autem non omnis anima omnibus partibus iungitur sed alia aliis, hoc ad totius naturam referri necesse est. Restat igitur ut de vocis in significantias divisione tractemus. Fit autem vocis divisio tribus modis. Dividitur enim in significationes ut aequivoca vel ambigua, plures enim res significat unum nomen, ut "canis", plures rursus una oratio, ut cum dico Graecos vicisse Troianos. Alio autem modo secundum modum, haec enim non plura significant sed multis modis, ut cum dicimus "infinitum" unam rem quidem significat cuius terminus inveniri non possit, sed hoc dicimus aut secundum mensuram aut secundum multitudinem aut secundum speciem: secundum mensuram, ut est infinitum esse mundum, magnitudine enim dicimus infinitum; secundum multitudinem, ut est infinitam esse corporum divisionem, infinitam namque divisionum multitudinem significamus; rursus secundum speciem, ut infinitas dicimus figuras, infinitae enim sunt species figurarum. Dicimus etiam infinitum aliquid secundum tempus, ut infinitum dicimus mundum, cuius terminus secundum tempus inveniri non possit, eodem quoque modo infinitum dicimus Deum, cuius supernae vitae terminus inveniri secundum tempus non possit. Sic igitur haec vox non plura significat secundum se sed multimode de singulis praedicatur, unum tamen ipsa significans. Alius vero modus secundum determinationem. Quotiens enim sine determinatione dicitur vox ulla, facit intellectu dubitationem, ut est "homo", haec enim vox multa significat, nulla enim definitione conclusa audientis intelligentiam multis raptat fluctibus erroribusque traducit. Quid enim quisque auditor intelligat ubi id quod dicens loquitur nulla determinatione concluditur? Nisi enim quis ita definiat dicens: “Omnis homo ambulat” aut certe: “Quidam homo ambulat” et hunc nomine, si ita contingit, designet, intellectus audientis quod rationabiliter intelligat non habet. Sunt etiam aliae determinationes, ut si quis dicat: “Det mihi!” quando vel quid dare debeat nullus intelligit nisi intellectus et certa ƿ ratio determinationis addatur, vel si quis dicat: “Ad me venite!”quo veniant vel quando nisi determinatione non cognoscitur. Est autem omne quidem ambiguum dubitabile, non tamen omne dubitabile ambiguum, haec enim quae dicta sunt dubitabilia quidem sunt, non tamen ambigua. In ambiguis enim uterque auditor rationabiliter se ipsum intellexisse arbitratur, ut cum quis dicit: “Audio Graecos vicisse Troianos” unus potest intelligere quod Graeci Troianos vicerint, alius quod Troiani Graecos, et uterque hoc dicentis ipsius sermonibus rationabiliter intellegunt. Cum autem dico: “Da mihi!” quid dare debeat nullus ex ipsis sermonibus rationabiliter auditor intelligit, quod enim ego non dixi ille potius suspicabitur quam aliqua ratione id quod a me prolatum non est perspicaciter videat. Tot igitur modis cum vocis divisio fiat, aut per significantias aut per modum significationum aut per determinationem, in his quae secundum significantiam dividuntur non solum dividendae sunt significationes sed etiam diversas res esse quae significantur definitione monstrandum est. Aristoteles enim hoc in Topicis diligenter praecepit, ut in his quae dicuntur bona alia sunt bona, ut ea quae boni retinent qualitatem, alia quae ipsa quidem nulla qualitale dicuntur sed quod bonam rem faciunt idcirco bona dicuntur. Oportet autem maxime exercere hanc artem, ut ipse Aristoteles ait, contra sophisticas importunitates, si enim nulla subiecta sit res quam significat vox, designativa esse non dicitur, sin vero una res sit quam significat vox, dicitur simplex, quod si plures, multiplex et multa significans. Dividenda igitur haec sunt ne in aliquo syllogismo capiamur. Sin vero amphibola oratio est, evenit ut aliquotiens utroque modo possibilia sint quae significantur, ut id quod superius dixi; potuit ƿ enim fieri ut Graeci vincerent Troianos et Troiani Gracos superarent. Sunt vero alia quae impossibilia sunt, ut cum dico hominem comedere panem, significat quidem quod homo panem comedat, rursus quod panis hominem, sed hoc impossibile est. Ergo quotiens ad contentionem venitur dividenda et possibilia et impossibilia, quotiens ad veritatem sola possibilia dicenda, impossibilia relinquenda sunt. Quoniam ergo plures sunt species plura significantium vocum, dicendum est quod aliae in particula multiplicitatem significationis habent, aliae in tota oratione, et eorum quae in particula habent pars ipsa aequivoca dicitur, tota vero ipsa oratio secundum aequivocationem multiplex, illa vero quae in oratione tota significationis multiplicitatem retinet (ut supra iam dictum est) ambigua nuncupatur. Dividitur autem significationes aequivocarum secundum aequivocationem unius particulae orationum definitione, ut cum dico: “Homo vivit”intelligitur et verus et pictus; dividitur autem hoc modo: “Animal rationale mortale vivit” (quod verum est), “Animalis rationalis mortalis simulatio vivit” (quod falsum est). Dividitur qualibet adiectione quae terminet, vel generis vel casus vel alicuius articuli; ut cum dico: “Canna Romanorum sanguine sorduit” et calamum demonstrat et fluuium, sed dividimus sic: articulo quidem, ut dicamus: “Hic Canna Romanorum sanguine sorduit” vel genere, ut: “Canna Romanorum sanguine plenus fuit”uel casu vel numero, in illo enim singularis tantum est, in illo pluralis, et de aliis quidem eodem modo. Sunt autem alia secundum accentum, alia secundum orthographiam, et secundum accentum quidem ut "pone" et "pone", secundum orthographiam ut "quaeror" et "queror" ab inquisitione et ƿ querela; et haec rursus vel secundum ipsam orthographiam dividuntur vel secundum actionem et passionem, quod "quaeror" ab inquisitione passivum est, "queror" autem a querela agentis est. Ambiguarum vero orationum facienda est divisio, aut per adiectionem aut per diminutionem aut per divisionem aut per aliquam transmutationem, ut cum dicitur: “Audio Troianos vicisse Graecos”ita dicamus: “Audio quod Graeci vicerint Troianos” haec enim ambiguitas quolibet eorum modo solvitur. Non tamen ita dividenda est omnis vocum significatio tamquam generis: in genere omnes species enumerantur, in ambiguitate vero tantae sufficiunt quantae ad eum sermonem possint esse utiles quem alterutra nectit oratio. Ac de vocis quidem significatione sufficienter dictum est, est autem et de generis totiusque divisione propositum atque expeditum. Quare de omnibus secundum se partitionibus diligentissime pertractatum est. Nunc de his divisionibus dicemus quae per accidens fiunt. Harum autem commune praeceptum est, quicquid ipsorum dividitur in opposita disgregari, ut si subiectum in accidentia dividimus non dicamus "Corporum alia sunt alba, alia dulcia", quae opposita non sunt, sed "Corporum alia sunt alba, alia nigra, alia neutra", eodem quoque modo in aliis secundum accidens divisionibus dividendum est. Atque illud maxime perspiciendum, ne quid ultra dicatur aut minus, sicut fit in generis divisione. Non enim oportet relinqui aliquod accidens ex eadem oppositione quod subiecto illi inest quod non in divisione dicatur, neque vero addi aliquid quod subiecto inesse non possit. Posterior quidem Peripateticae secta prudentiae differentias divisionum diligentissima ratione perspexit et per se divisionem ab ea quae est secundum accidens ipsasque inter se disiunxit atque distribuit, ƿ antiquiores autem indifferenter et accidente pro genere et accidentibus pro speciebus aut differentiis utebantur, unde nobis peropportuna utilitas visa est et communiones harum divisionum prodere et eas propriis differentiis disgregare. Et de divisione quidem omni quantum introductionis brevitas patiebatur diligenter expressimus. Exhortatione tua, Patrici rhetorum peritissime, quae honestati praesentis propositi et futurae aetatis utilitati coniuncta est, nihil antiquius existimaui. Cui muneri libentius acquieui, non quod ad instruendum [1041A] te, commentarios in M. Tullii Topica laborare me credidi (ridiculus quippe forem si Mineruam, ut aiunt, litterae docere uellem) sed ut ex disciplinarum liberalium sumptum penu, nostrae apud te semper pignus amicitias permaneret. Quod enim munus ex animo diligentibus iocundius inueniri potest, quam quod ipsius animi partes format et instruit? Nam caetera fere caduca, imbecilla, labantia, et si ad fortunae uicem spectes, pene semper aliena sunt. At uero opulentiam litterarum, nec praesens imminuit aetas, earumque auctoritatem ipsa etiam cunctae conficiens, auget potius et confirmat uetustas. Accipe igitur opus, non efficientiae securitate sed amicitiae praesumptione susceptum, apud quam nescio quonam pacto garrire non dedecet, simul quia praelato a nobis munere cum tuorum aliquid operum postulauero, iniurius fueris, si negabis.  Sed cum in M. Tullii Topica Marius Victorinus rhetor plurimae in disserendi arte notitiae commenta conscripserit, non me oportuisset melioribus forsitan attemptata contingere nisi esset aliquid quo se noster quoque labor exercere atque parere potuisset. Quatuor enim uoluminibus Victorinus in Topica conscriptis, eorum primo declarandis tantum libri principiis occupatur.  Addit etiam et si qua in eodem uolumine praedicenda fuissent perpendit, ut ab exordio uoluminis Topicorum quod est:  [1.01] MAIORES NOS RES SCRIBERE INGRESSOS, C. TREBATI...  usque ad eum locum qui est:  SED IAM TEMPUS EST AD ID QUOD INSTITUIMUS ACCEDERE.  primi uoluminis Victorini expositio terminetur.  Secundo uolumine de iudicandi, atque inueniendi dialecticae partibus, et de loco atque argumenti definitione pertractat, ut ab eo loco Topicorum qui est:  CUM OMNIS RATIO DILIGENS DISSERENDI DUAS HABEAT PARTIS, UNAM INVENIENDI ALTERAM IUDICANDI...  usque ad eum locum qui est: ITAQUE LICET DEFINIRE LOCUM ESSE ARGUMENTI SEDEM. ARGUMENTUM AUTEM RATIONEM, QUAE REI DUBIAE FACIAT FIDEM.  secundi libri explanatio subsistat.  Tertius uero atque quartus discretionem locorum inter se eorumque exempla multiformiter persequuntur. Ita ut tertius quidem Tulliana sibi de iure proponat exempla. Quartus uero eosdem locos per alias rursus similitudines monstret ex Virgilio et Terentio poetis, oratoribus Cicerone et Catone, ut quod praeceptis ostenditur, exemplis multipliciter collucescat, neque ab eo loco qui est in Topicis sed ex his locis [1041D] in quibus argumenta inclusa sunt, expositio progressa eum transcendit locum qui est: VALEAT AEQUITAS, QUAE PARIBUS IN CAUSIS PARIA IURA DESIDERAT.  Quanta uero pars reliqua si Topicorum ipsius uoluminis magnitudo demonstrat, quam Victorinus, neque attigit, neque attingere potuisset, ita est rebus minimis immoratus, nisi opus multa librorum pluralitate distenderet.  Nos uero et hanc ipsam particulam, quam Victorinus attigit diligenter (ut possumus) aggrediamur, et longius expositione progressi, cum Topicorum debemus fine consistere. Quare hinc de tota operis propositione conueniens sumamus exordium. Sed antequam de topicae facultatis ratione [1042A] pertractem, proemium, quoad Trebatium M. Tullius utitur, paucis absoluam. Ait enim: MAIORES NOS RES SCRIBERE INGRESSOS, C. TREBATI, ET HIS LIBRIS, QUOS BREVI TEMPORE SATIS MULTOS EDIDIMUS, DIGNIORES E CURSU IPSO REVOCAVIT VOLUNTAS TUA. CUM ENIM MECUM IN TUSCULANO ESSES ET IN BIBLIOTHECA SEPARATIM UTERQUE NOSTRUM AD SUUM STUDIUM LIBELLOS QUOS VELLET EVOLVERET, INCIDISTI IN ARISTOTELIS TOPICA QUAEDAM, QUAE SUNT AB ILLO PLURIBUS LIBRIS EXPLICATA.  QUA INSCRIPTIONE COMMOTUS CONTINUO A ME LIBRORUM EORUM SENTENTIAM REQUISISTI. QUAM CUM TIBI EXPOSUISSEM, DISCIPLINAM INUENIENDORUM ARGUMENTORUM, UT SINE ULLO ERRORE AD EA RATIONE ET VIA PERVENIREMUS, AB ARISTOTELE INVENTAM ILLIS LIBRIS CONTINERI, VERECUNDE TU QUIDEM UT OMNIA, SED TAMEN FACILE UT CERNEREM TE ARDERE STUDIO, MECUM UT TIBI ILLA TRADEREM EGISTI. CUM AUTEM EGO TE NON TAM VITANDI LABORIS MEI CAUSA QUAM QUIA TUA ID INTERESSE ARBITRARER, VEL UT EOS PER TE IPSE LEGERES VEL UT TOTAM RATIONEM A DOCTISSIMO QUODAM RHETORE ACCIPERES, HORTATUS ESSEM, UTRUMQUE, UT EX TE AUDIEBAM, ES EXPERTUS.  [1.03] SED A LIBRIS TE OBSCURITAS REIECIT; RHETOR AUTEM ILLE MAGNUS HAEC, UT OPINOR, ARISTOTELIA SE IGNORARE RESPONDIT. QUOD QUIDEM MINIME SUM ADMIRATUS EUM PHILOSOPHUM RHETORI NON ESSE COGNITUM, QUI AB IPSIS PHILOSOPHIS PRAETER ADMODUM PAUCOS IGNORETUR; QUIBUS EO MINUS IGNOSCENDUM EST, QUOD NON MODO REBUS EIS QUAE AB ILLO DICTAE ET INVENTAE SUNT ADLICI DEBUERUNT, SED DICENDI QUOQUE INCREDIBILI QUADAM CUM COPIA TUM ETIAM SUAVITATE. NON POTUI IGITUR TIBI SAEPIUS HOC ROGANTI ET TAMEN VERENTI NE MIHI GRAVIS ESSES -- FACILE ENIM ID CERNEBAM -- DEBERE DIUTIUS, NE IPSI IURIS INTERPRETI FIERI [1042C] VIDERETUR INIURIA. ETENIM CUM TU MIHI MEISQUE MULTA SAEPE SCRIPSISSES, VERITUS SUM NE, SI EGO GRAVARER, AUT INGRATUM ID AUT SUPERBUM VIDERETUR. SED DUM FUIMUS UNA, TU OPTIMUS ES TESTIS QUAM FUERIM OCCUPATUS. UT AUTEM A TE DISCESSI IN GRAECIAM PROFICISCENS, CUM OPERA MEA NEC RES PUBLICA NEC AMICI UTERENTUR NEC HONESTE INTER ARMA VERSARI POSSEM, NE SI TUTO QUIDEM MIHI ID LICERET, UT VENI VELIAM TUAQUE ET TUOS VIDI, ADMONITUS HUIUS AERIS ALIENI NOLUI DEESSE NE TACITAE QUIDEM FLAGITATIONI TUAE. ITAQUE HAEC, CUM MECUM LIBROS NON HABEREM, MEMORIA REPETITA IN IPSA NAVIGATIONE CONSCRIPSI TIBIQUE EX ITINERE MISI, UT MEA DILIGENTIA MANDATORUM TUORUM TE QUOQUE, ETSI ADMONITORE NON EGES, AD MEMORIAM NOSTRARUM RERUM EXCITAREM. SED IAM TEMPUS EST AD ID QUOD INSTITUIMUS ACCEDERE.  Omne proemium, quod ad componendum intendit auditorem, ut in rhetoricis discitur, aut beneuolentiam captat aut attentionem praeparat aut efficit docilitatem: his tribus partibus sibi Cicero Trebatium format. Nam quod se a magnarum rerum inchoatione reuocatum ad amici contulit uoluntatem, fauorem Trebatii uelut iudicis, beneuolentiae partibus meretur. MAIORES autem RES sunt a quarum scriptione ad amici studium uersus est, moralis philosophiae tractatus. Maior est enim morum ratio quam peritia disserendi. Id autem tempus fuisse coniicimus, quo propter turbulenta reipublicae tempora in otium se contulit, atque ad philosophiae disciplinas.  Sed quia nobis audientium mentes ueritatis quoque opinio praesumpta conciliat, in eo etiam praeparandae beneuolentiae partibus utitur. Quod in commemorandis ueraciter iis quae Trebatius nouerat, facit illis fidem quae posterius euenire et Trebatio potuerunt esse ignota. Haec autem sunt, quod in Tusculano ad suum studium uterque libros euoluerit. Quodque Trebatius casu in Aristotelis Topica inciderit, et quod titulum operis admiratus, a M. Tullio inscriptionis sententiam perquisierit. Illud etiam quod ei Cicero se exposuisse commemorat, inueniendorum argumentorum illis libris scientiam contineri, ut sine ullo errore ad argumentorum inuentionem uia quadam et recto filo atque artificio ueniretur, quae res breuiter enuntiata, uelut intentionem operis monstrat, et docilem perficit auditorem. In hoc namque uidetur esse comprehensum quae sit intentio Topicorum, quoniam Cicero ait disciplinam esse inueniendorum argumentorum, non ut inueniantur (id enim natura suppeditat).   Sed ut sine ullo labore; ac sine ulla confusione non casu ad ea mens sed quadam uia et ratione perueniat, post hanc beneuolentiam captationem, Trebatii laudem subiungit, cum eius uerecundiam in his commemorat expetendis, quae si postulanti amico Cicero praestilisset et gloriae praemium ferret et gratiae sed quod petenti Trebatio, ut ei Topica traderet minime concessit. Id non proprii laboris fuga sed Trebatii potius causa factum esse contendit, ut in eo quoque Trebatii ueluti tunc repulsi subiratus forsitan animus, nunc non sit alienus. Intererat uero Trebatio ut uel per se ipse illa legens exercitatior fieret, uel ei perfectius si qua dubitaret rhetor doctior expediret. Utrumque uero a Trebatio se narrat audisse. Nam et expertum cum, ut per se ipse legeret sed obscuritate reiectum, et illum rhetorem a quo Topicorum explanationem petiisset, illa sese Aristotelica ignorare confessum.  Quae res, propter operis difficultatem, nec esse est auditorem reddat attentum. Ea quippe non negligentes inspicimus, quae non facilis esse intelligentiae suspicamur, in quo etiam Cicero minime se miratum esse commemorat, quod is philosophus a rhetore nesciretur, qui multis etiam philosophis uideretur incognitus. Quorum etiam iure culpat ignauiam, quod ad Aristotelicae philosophiae disciplinam non inuentorum utilitas, non orationis nitor illexerit. In quo etiam maioris perspicaciae crescit attentio, quia facile ad studium mentes, aliorum segnities culpata conuerterit, quocumque uero attentio fuerit, non poterit ab esse docilitas. In his etiam laus quaedam Trebatii latenter inducitur. Magnum est enim philosophis in suo quasi munere cessantibus hunc ne proprio quidem studio praepeditum, alienae scientiae secreta rimari.  Iam uero sequentia multo etiam clarius beneuolentiam petunt, uelut hoc quod elegantissime dictum est, ueritum se esse ne, si modeste postulantis uerecundiae pernegasset, ipsi quodammodo iuris interpreti fieri uideretur iniuria, et quod praecedens Trebatii meritum percepti beneficii memor exsequitur, id uero est quod uel ipsi uel iis quos ipse defenderit, plura cauisset. Fuit igitur, ut ait, uerendum, ne, si restituere gratiam noluisset, aut ingratum id aut superbum esse uideretur. Ingratum quidem, si magna Trebatii merita quibus ipse usus fuerat, paruo aestimare uideretur, cum nullam ei gratiam restituendam putaret, superbum uero, si sperneret.  Ad idem caetera reuertuntur, id est ad beneuolentiam. Quod eiusdem testimonio nititur dum fuerit in urbe, se ne debitam redderet gratiam occupationum necessitate constrictum. Quod ut uenerit Veliam, amicorum Trebatii conuentione commonitus, ne tacitae quidem eius flagilationi deesse uoluisset, et quod licet librorum copia nulla suppeteret, de memoriae tamen repetitae promptuariis in ipsa nauigatione conscripserit, eique ex itinere miserit, ut beneficii cumulo parendi etiam celeritas adderetur. Quae cum omnia benignum captare Trebatii uideantur assensum, quaedam tamen breuitas Topicorum memoria repetita, attentionis nec esse est animaduersione fungatur, ipsa namque memoriae repetitio breue monstrat esse quod colligit. Quodque diligentiae sibi fuerint mandata Trebatii, et quod ad excitandam sui memoriam quasi pignus amico aliquod atque monimentum uoluisset exstare. Cui adiicit illud, et si admonitione non eges, ne offendat animum amici sedulitate si quem commonendum credit, obliuionis uideatur arguere.  Haec omnia, ut dixi, beneuolentiae partibus plena sunt. Sed de prooemio satis dictum est. Nunc ad sequentia transeamus, nec si quis haec apud Victorinum latius tractata repererit, nos neglecti integritatis stringat inuidia. Nam nec in singulis (ut ille facit) uerbis haerere uolumus, et ad ampliora huius operis festinamus.  CUM OMNIS RATIO DILIGENS DISSERENDI DUAS HABEAT PARTIS, UNAM INVENIENDI ALTERAM IUDICANDI, UTRIUSQUE PRINCEPS, UT MIHI QUIDEM VIDETUR, ARISTOTELES FUIT. STOICI AUTEM IN ALTERA ELABORAVERUNT; IUDICANDI ENIM VIAS DILIGENTER PERSECUTI SUNT EA SCIENTIA QUAM *DIALEKTIKEN* APPELLANT, INVENIENDI ARTEM QUAE *TOPIKE* DICITUR, QUAE ET AD USUM POTIOR ERAT ET ORDINE NATURAE CERTE PRIOR, TOTAM RELIQUERUNT.  NOS AUTEM, QUONIAM IN UTRAQUE SUMMA UTILITAS EST ET UTRAMQUE, SI ERIT OTIUM, PERSEQUI COGITAMUS, AB EA QUAE PRIOR EST ORDIEMUR. Cum philosophia maximis in rebus operam suam studiumque consumat, cumque et in naturalibus inspectionem, speculationemque adhibeat, et in moralibus actionem, et sic formare gestiat mores ut uera uitae ratio persuaserit, euenire nec esse est, ut secundum id quod ratio tenendum, omittendumue, faciendum quid, aut non faciendum esse decreuerit, uel iudicium constituatur, ascensus uel exercendae uitae dirigatur intentio. Erit igitur necessarium, uel in naturali speculatione, uel in moralium actionum cogitatione, ut certa ratio, uel quod in rebus speculandum est, inueniat, uel quod in actum uiuendi duci oporteat, ante perpendat. Haec autem ratio nisi uia quadam processerit, saepe in multos nec esse est labatur errores. Quod ne passim fieret, atque ut certis egulis tractatus insisteret, uisum est antiquae philosophiae ducibus, ut ipsarum ratiocinationum, quibus aliquid inquirendum esset, naturam penitus ante discuterent, ut his purgatis atque compositis, uel in speculatione ueritatis, uel in exercendis uirtutibus uteremur.  Haec est igitur disciplina, quasi disserendi quaedam magistra, quam *logicen* Peripatetici ueteres appellauerunt, hanc Cicero definiens, disserendi diligentem rationem uocauit. Haec uario modo a plerisque tractata est, uarioque etiam uocabulo nuncupata. Ut enim dictum est, a Peripateticis haec ratio diligens disserendi logice uocatur, continens in se inueniendi iudicandique peritiam. Stoici uero hanc eamdem rationem disserendi paulo angustius tractauere, nihil enim de inuentione laborantes, in sola tantum iudicatione consistunt, deque ea praecepta multipliciter dantes, dialecticam nuncupauerunt. Plato etiam dialecticam uocat facultatem quae id quod unum est possit in plura partiri, ueluti solet genus per proprias differentias usque ad ultimas species separari, atque ea quae multa sunt, in unum generum ratione colligere. Hanc igitur Plato dialecticam dicit; Aristoteles uero logicam uocat, quam (ut dictum est) Cicero definiuit diligentem disserendi rationem.  Et huius uno quidem modo trina partitio est: omnis namque uis logicae disciplinae aut definit aliquid, aut partitur, aut colligit. Colligendi autem facultas triplici diuersitate tractatur: aut enim ueris ac necessariis argumentationibus disputatio decurrit, et disciplina uel demonstratio nuncupatur; aut tantum probabilibus, et dialectica dicitur; aut apertissime falsis, et sophistica, id est, cauillatoria perhibetur. Logica igitur, quae est peritia disserendi, uel de definitione, uel de partitione, uel de collectione, id est, uel de ueris ac necessariis, uel de probabilibus, id est uerisimilibus, uel de sophisticis, id est, cauillatoriis argumentationibus tractat, has enim collectionis partes esse praediximus. Atque haec est una logicae partitio, in qua dialecticam Aristoteles uocat facultatem per probabilia colligendi.  Rursus eiusdem logicae altera diuisio est, per quam diducitur tota diligens ratio disserendi in duas partes, unam inueniendi, et alteram iudicandi. Id autem uidetur etiam ipsa logices definitio monstrare, nam quia logica ratio disserendi est, non potest ab inuentione esse separata. Cum enim nemo praeter inuentionem disserere possiti disserendi ratio inuentionis est ratio. Rursus quoniam logice diligens est ratio disserendi, ab ea iudicium non potest ab esse, ipsa enim diligentia rationis in disserendo posita iudicium est. Neque enim potest quisquam diligenter disserere, nisi quale sit iudicauerit id quod in disputationem sumitur. Quod si ad disserendi ordinem diligentia rationis adhibetur, non est dubium quin hoc iudicium ad inuentionum uarietatem sit accommodatum.  His igitur ita expeditis, uidendum est, hae diuisiones, quanam se cognatione contingant. Inuentio quippe caeteris omnibus, ueluti materiae loco, supponitur, hoc modo. Nisi enim inuentio fuerit, non potest esse uel definitio, uel partitio, quoniam unumquodque generum uel differentiarum inuentione, uel specierum collectione, aut diuidimus, aut etiam definimus. Iam uero si absit inuentio, nequit esse collectio. Non erit igitur necessaria, nec uerisimilis, nec sophistica argumentatio: haec enim tria inuentioni superueniunt, ut uel necessarium, uel probabile, uel cauillatorium sit argumentum. Necessitas enim uero, et probabilitas, et cauillatio formae quaedam sunt, quaedum inuentionibus assistunt, necessaria uel probabilia uel cauillatoria faciunt argumenta. Eadem quoque ratio partitiones definitionesque complectitur. Indiscreta namque inuentionis potestas, cum definitiua, tum diuisibilis appellari potest, cum definiendis partiendisue rebus adhibetur. Quae hoc modo ex inuentionis materia et differentiarum supra positarum forma composita rursus iudicationi materiae fiunt nam prior illa partitio, logice tribus partibus segregata, ita partes explicat, ut habeat inuentionem materiam singularum, ipsa uero iudicationi materiam praestat. Et enim cum definit aliquis, uel rei propositae diuisionem facit, inuenit quidem diuisioni definitionique differentias accommodatas sed an recte uel definiat, uel diuidat, iudicatione perpendit. Ita priores logicae partes secundae diuisionis membra coniungunt, ut materiam quidem sui habeant inuentionem, iudicationi uero fiant ipsae materia.  Quod in reliqua etiam colligendi parte contingit, nam et ea quae de probabilibus tractat, habet et inueniendi suppositam materiam, quae uerisimilia reperit argumenta, et de huiusmodi argumenta iudicatio perpendit. Est enim iudicium hoc ipsum internoscendi, quod non necessaria inuentio est sed uerisimilitudinem tenet. Illa quoque pars quae de necessariis argumentationibus aptatur, habet subiectam materiam necessariae inuentionis, eiusque est iudicium, ut cum necessaria sunt quae inuenit, necessaria quoque esse perpendat. Nec non cauillandi pars utraque in se continet, quandoquidem et inueniri falsa possunt, et falsa esse iudicatione discerni.  Quo fit ut prior logices diuisio secundum etiam continere uideatur: nam definitio, partitio atque collectio inuentionem continent et iudicium, quia neque existere praeter inuentionem, neque agnosci praeter iudicium possunt. Sed cum omnis inuentio iudicationi subiecta sit, cumque prioris diuisionis partes sine utroque esse non possint, euenit ut prima partitio inuentionem iudiciumque coniungat. Secunda uero haec diuisio, qua Cicero etiam partitur logicam, segregat huiusmodi facultates, et inueniendi materiam a iudicationis parte secernit.  Iudicium uero, in colligendi ratione proprias partes habet, nam omnis argumentatio, omnisque syllogismus propositionibus struitur, omnemque compositum duo in se quaedam retinet, quae speculanda esse uideantur. Et quidem continet unum quae illa sint, ex quibus id quod compositum est intelligatur esse connexum, aliud uero quanam sit suarum partium coniunctione compositum: ut in pariete siquidem lapides ipsos quibus paries structus est inspicias, quasi materiam species: si uero ordinem compositionemque iuncturae consideres, tanquam de formae ratione perpendas. Ita in argumentationibus quas propositionibus compaginari atque coniungi supra retulimus, gemina erit speculationis et iudicandi uia. Una quae propositionum ipsarum naturam discernit ac iudicat utrum uerae ac necessariae sint, an uerisimiles, an sophisticis applicentur, et haec quasi materiae speculatio est. Altera uero iudicii pars est quae inter se propositionum iuncturas compositionesque perpendit; haec quasi formam iudicat argumentorum.  Quae cum ita sint, hoc modo fit in continuum ducta partitio, ut ratio diligens disserendi, unam habeat inueniendi partem, alteram uero iudicandi.  Tum de ipsa inuentione, tum de inuentionis collocatione, quae forma est argumentationis. Atque ea quidem pars quae de inuentione docet, quaedam inuentionibus instrumenta suppeditat, et uocatur topice: cur autem hoc nomine nuncupata sit posterius dicam. Illa uero pars quae in indicando posita est, quasdam discernendi regulas subministrat, et uocatur analytice; et si de propositionum iunctura consideret, analytice prior; sin uero de ipsis inuentionibus tractet, ea quidem pars ubi de discernendis necessariis argumentis dicitur, analytice posterior nuncupatur; ea uero quae de falsis atque cauillatoriis, id est de sophisticis, elenchi. De uerisimilium uero argumentationum iudicio nihil uidetur esse tractatum, idcirco quoniam plana est atque expedita ratio iudicandi de medietate, cum quis extrema cognouerit. Si enim quis diiudicare necessaria sciat, idemque falsorum argumentorum possit habere iudicium, uerisimilia, quae in medio collocata sunt, discernere non laborat.  Expeditum igitur est, ut arbitror, quid sit quod ait Cicero, rationem diligentem disserendi duas habere partes, inueniendi unam, alteram iudicandi. Illud etiam diligentius expositum est, quae sit ratio quam Stoici dialecticen uocant. Ea est enim quae iudicandi peritiam tenet, et quam eodem nomine Plato partiendi per differentias, atque ad genus reuocandi facultatem uocat. Quamque eodem nomine Aristoteles, non totam disserendi artem, ut Stoici sed eam tantum nuncupet quae de proposita quaestione uerisimilibus colligat argumentis, atque ideo perfectius Aristoteles de logica tractauit, quoniam de duobus, ultra quae nihil est, tertium disseruit, de inueniendo scilicet et iudicando, cum Stoici, inuentione neglecta, iudicationis tantum instrumenta tradiderint.  Atque ideo iure eos increpat Tullius, quoniam id maxime relinquere quod et natura prios et usu potius erat: natura quidem, quia fieri non potest ut de inuentione iudicetur, nisi ipsa inuentio prius exstiterit. Ad usum uero, quia longe utilius est nuda, et praeter artem prolata naturali inuentione susceptum saepe negotium tueri, quam inueniente alio mutum ipsum inermemque et tacitum uersare iudicium. Dat uero Tullius de utroque sententiam, etait summam pariter utilitatem in utroque consistere, et se de utraque, si otium fuerit, uelle disserere. Ab ea autem quae prior est, id est inuentione, quam *topicen* appellari diximus, ordiendum putat.  UT IGITUR EARUM RERUM QUAE ABSCONDITAE SUNT DEMONSTRATO ET NOTATO LOCO FACILIS INUENTIO EST, SIC, CUM PERUESTIGARE ARGUMENTUM ALIQUOD VOLUMUS, LOCOS NOSSE DEBEMUS; SIC ENIM APPELLATAE AB ARISTOTELE SUNT EAE QUASI SEDES, E QUIBUS ARGUMENTA PROMUNTUR. ITAQUE LICET DEFINIRE LOCUM ESSE ARGUMENTI SEDEM. ARGUMENTUM AUTEM RATIONEM, QUAE REI DUBIAE FACIAT FIDEM...  Post diuisionem logicae disciplinae, quam diligentem disserendi rationem esse definiuit, de topice, quae inueniendi ars esse praedicta est, expedire contendit. Ac primum quid sint loci, termino definitionis includit, eiusque artis quae topice dicitur exempli quadam claritate designat intentionem. Est enim topices intentio, argumentorum facilis inuentio. Non igitur inuenire docet topice quod est naturalis ingenii sed facilius inuenire: omnis quippe ars imitatur naturam, atque ab hac materia suscepta, rationes ipsa uiamque conformat, ut cum facilius id quod ars quaeque promittit, tum elegantius fiat, uelut parietem struere naturalis ingenii est sed arte fit melius.  Argumentum autem ratio est quae rei dubiae faciat fidem. Multa enim sunt quae faciant idem sed quia rationes non sunt, ne argumenta quidem esse possunt, ut uisus facit fidem his quae uidentur sed quia ratio non est uisus, ne argumentum quidem esse potest. Differentiam uero unam sumpsit, eam quae faciat fidem, omne enim argumentum facit fidem. Si igitur iunxerimus genus ac differentiam, et id esse argumentum dicamus, quod rationem quae faciat fidem, num tota argumenti natura monstrata sit? Minime. Quid si eius rei, de qua nemo dubitat, aliqua ratione facere quis fidem uelit, num idcirco illa, quod fidem faciat, uocabitur argumentum?  Nullo modo: argumentum namque est quod rem arguit, id est probat, nihil uero probari, nisi dubium, potest. Nisi ergo sit res ambigua, et ad eam ratio fidem faciens afferatur, argumentum esse non poterit. Addita igitur alia differentia quae est rei dubiae, facta est integra definitio argumenti, ex genere et duabus differentiis constans, genere quidem, ratione: una uero differentia, quod faciat fidem; altera uero, quod rei dubiae est, ut sit tota definitio, id esse argumentum quod sit ratio, rei dublae faciens fidem.  Quae cum ita sint, nec esse est ut ubi dubitatur aliquid, ibi sit quaestio. Quod si argumentum praeter rem dubiam esse non poterit, nullo modo esse praeter quaestionem potest. Quaestio uero est dubitabilis propositio. Propositio uero est ratio uerum falsumue designans. Omnis igitur propositio siue constanter atque pronuntiatiue proferatur, ut si quis dicat: Omnis homo animal est; siue ad interrogationem dirigatur, ut si quis interroget: Putasne omnis homo animal est? retinet proprium nomen, et propositio nuncupatur. At si eadem, uelut dubitabilis proferatur, fit quaestio, ut si quisque erat an omnis homo animal sit. Quot autem modis quaestio diuidatur, nunc explicandi locus non uidetur accommodus sed in iis libris dicemus quos de topicis differentiis formare molimur. Ad quaestionem igitur, id est ad dubitabilem propositionem, omnis intentio dirigitur argumenti, non uero ut totam comprobet quaestionem sed ut partem eius ratione confirmet; neque enim tota quaestio defenditur sed una eius quaelibet pars argumentatione firmatur: nemo enim defendit caelum rotundum esse et non esse; si enim ita quis defenderet, totam quaestionem uideretur probare. Sed cum ita consideratur: Utrum rotundum sit caelum an non sit  in una tantum consistit quaestionis parte defensio, siue quae affirmat siue quae negat. Omnis enim quaestio contradictionibus constat. Nam si qua res ab altero affirmetur, negetar ab altero, totum hoc contradictio nuncupatur, ut si quis dicat: Caelum rotundum est  alter neget dicens: Caelum rotundum non est.  Caelum rotundum esse et non esse contradictio prohibetur. Dubitabilis uero propositio, quam quaestionem esse praediximus, et affirmationem in se continet et negationem, hoc enim ipso quo dubitabilis est, contradictionem uidetur includere. Cum enim dubitat quis utrumque caelum rotundum sit, siue adiungat an non sit, siue reticeat, ipsa dubitatio partem secum alteram trahit. Si enim unam partem propositio tueatur, dubitabilis non est, atque idcirco nec quaestio.  Cum igitur omnis quaestio duas habeat partes, affirmationis unam, alteram negationis, nec esse est ut sit semper ex alterutra parte defensio, ut unus quidem affirmationis partem, negationis alter defendat, et hic quidem ad astruendam affirmationem, ille uero ad destruendam, quae potuerit argumenta perquirat. Nihil uero interest utrum quis affirmationem ponat, an destruat negationem, aut negationem defendat, an oppugnet affirmationem. Age enim, sit quaestio, utrum caelum rotundum sit. Si quis eam sibi quaestionis partem assumpserit, quam esse defendit, ad eam constituendam cuncta nec esse est sibi comparet argumenta, atque in hoc affirmationem quidem ponit sed destruit negationem. Si quis uero neget id, ac dicat non esse caelum rotundum, suscipit sibi partem alteram quaestionis quae fuerat reliqua, id est negationem, in eaque consistit, et ad hanc approbandam, perquisitis nititur argumentis; itaque qui negationem ponit, labefactat affirmationem.  Quae cum ita sint, demonstratum arbitror, non totam quaestionem sed eius aliquam partem ad defensionem uenire. Sed quod quisque defendet, ad hoc quoque argumenta perquirit. Ad partem igitur quaestionis astruendam destruendamue argumenta sumuntur, atque haec quidem si quis minus intelligit, ne a nobis obscure dicta esse causetur. Si enim quae in dialectica, uel a nobis dicta Latina oratione, uel a Graecis scripta sunt, ignorabit, mirum est si quam partem eorum quae dicimus aduertere ualeat, ne dum stupeamus quod non omnia comprehendat.  Sed quoniam dubitabilem propositionem quaestionem esse praediximus, euenit ut quas partes habeat propositio, easdem etiam quaestio retinere uideatur. Omnis autem simplex propositio duas habet partes in terminis constitutas. Simplex uero propositio est huiusmodi: Omnis homo animal est  Terminos uero uoco simplices orationis partes quae continent propositionem, ut animal et homo. Hi uero sunt praedicatus atque subiectus. Praedicatus est in propositione maior terminus collocatus; subiectus uero minor. Maior uero terminus de subiecto dicitur, minor autem de maiore nullo modo praedicatur, ut animal quoniam maius est quam homo, de homine praedicatur: dicitur enim: Omnis homo animal est  Homo uero de animali non dicitur, nemo enim uere dicit: Omne animal homo est  Hac igitur ratione internoscere possumus qui terminus in propositione maior, qui uero sit minor. Omnis autem quaestio, ut dictum est, quoniam dubitabiles partes habet, et ad easdem comprobandas argumenta sumuntur, necesse est ut quidquid in quaestionibus comprobatur, id argumentorum ratione firmetur. Argumentum uero nisi sit oratione prolatum, et propositionum contexione dispositum, fidem facere dubitationi non poterit. Ergo illa per propositiones prolatio ac dispositio argumenti, argumentatio nuncupatur, quae dicitur enthymema uel syllogismus, cuius definitionem in Topicis differentiis apertius explanabimus. Omnis uero syllogismus uel enthymema propositionibus constat; omne igitur argumentum syllogismo uel enthymemate profertur. Enthymema uero est imperfectus syllogismus, cuius aliquae partes, uel propter breuitatem, uel propter notitiam, praetermissae sunt. Itaque haec quoque argumentatio a syllogismi genere non recedit.  Quoniam igitur syllogismus omnis propositionibus constat, propositiones uero terminis, terminique inter se differunt, eo quod unus maior est, alter minor, fieri non potest ut ex propositionibus conclusio nascatur, nisi per terminos progressae propositiones extremos terminos alicuius tertii medietate coniunxerint: id facillimo demonstratur exemplo. Sit enim quaestio: Utrum homo substantia sit an minime. Sumo mihi quaestionis partem alteram comprobandam, ea est, hominem esse substantiam; in hac igitur duo sunt termini, substantia atque homo, quorum maior substantia, minor homo, quod ex eo quoque poterit ostendi, quoniam posterius substantia in prolatione profertur, uel ut in hoc ipso quod dicimus homo substantia est, prius hominem, posterius substantiam nominamus. Ut igitur substantiam atque hominem iungam, nec esse est medium terminum reperiri, qui utrosque copulet terminos, hic sit animal, fiatque una propositio: Omnis homo animal est  in hac igitur propositione animal praedicatur, homo subiicitur. Rursus adiungo: Omne autem animal substantia est  in hac rursus animal supponitur, substantia praedicatur. Itaque concludo, omnis igitur homo substantia est; ac per hoc homo quidem semper subiectus est. Animal uero ad hominem quidem praedicatum est, ad substantiam uero subiectum. Substantia uero ipsa semper praedicata persistit, unde fit ut minor quidem sit homo, maior uero homine substantia, medius autem terminus animal. Quoniam igitur extremi termini medii interpositione copulantur, eoque modo quaestionis inter se membra conueniunt, adhibitaque probatione soluitur dubitatio, nihil est aliad argumentum quam medietatis inuentio, haec enim uel coniungere, si affirmatio defendatur, uel disiungere, si negatio uindicetur, poterit extremos.  Quae cum ita sint, duarum propositionum et tertiae conclusionis, maior quidem propositio dicitur ea quae maiorem terminum continet, id est in qua maior quidem praedicatur; medius uero supponitur, ut "Omne animal substantia est"; minor uero propositio est quae medium quidem terminum praedicat, subiicit autem minorem, ut "Omnis homo animal est". Sed quoniam a maioribus nec esse est minora descendere, eius conclusionis, quae ex duabus propositionibus nascitur, illa quasi effectrix et propria propositio uidetur esse, quae prima est; haec [autem est, "Omnis homo substantia est". Quod qui priores posterioresque nostros Analyticos, quos ab Aristotele transtulimus, legit, minime dubitat. Sed etsi quis quae illic scripta sunt nesciens, ad haec legenda proruperit, etiamsi rationem rerum quas non intelligit minime comprehendit, ita tamen ut dictum est esse confidat, seque in Aristotelis Analyticis uberius inuenturum esse, si legerit, arbitretur.  Natura igitur rerum fert ut ubi quid maius ac minus est, ibi maximum quoque aliquid inesse necesse sit. Quo fit ut sint quaedam maximae propositiones, quoniam minores maioresque esse monstrauimus, quarum natura ex simplicium propositionum partitione sumenda est. Omnis enim simplex propositio uel affirmatiua est, uel negatiua. Earumque aliae sunt uniuersales, ut: Omnis homo iustus est. Nullus homo iustus est  aliae particulares, ut:  Quidam homo iustus est  aliae indefinitae, ut: Homo iustus est. Homo iustus non est  aliae singulares aliquid atque indiuiduum continentes, ut:  Cato iustus est Cato iustus non est  Harumque omnium aliae sunt dubitabiles, aliae indubitatae. Supremas igitur ac maximas propositiones uocamus, quae et uniuersales sunt, et ita notae atque manifestae, ut probatione non egeant, eaque potius quae in dubitatione sunt probent. Nam quae indubitata sunt, ambiguorum demonstrationi solent esse principia, qualis est, omnem numerum uel parem esse uel imparem, et aequalia relinqui, si aequalibus aequalia detrahuntur; caeteraeque de quarum nota ueritate non quaeritur.  Maximas igitur, id est uniuersales ac notissimas propositiones, ex quibus syllogismorum conclusio descendit, in Topicis ab Aristotele conscriptis locos appellatos esse perspeximus; quod enim maximae sunt, id est uniuersales propositiones, reliquas in se uelut loci corpora complectuntur, quod uero notissimae atque manifestae sunt, fidem quaestionibus praestant, eoque modo ambiguarum rerum continent probationes.  Has autem aliquoties quidem in ipsis syllogismis atque argumentationibus inhaerere conspicimus, aliae uero in ipsis quidem argumentationibus minime continentur, uim tamen argumentationibus subministrant:ut si uelimus ostendere regnum melius esse quam consulatum, dicemus: Regnum cum sit bonum, diuturnius est quam consulutus; omne uero quod est diuturnius bonum, melius est eo quod parui est temporis: regnum igitur melius est consulatu.  Hic igitur maxima propositio atque uniuersalis et per se cognita, neque indigens probatione, argumentationi inserta est. Ea uero est: Omnia quae diuturniora sunt bona, meliora esse his quae sunt temporis breuitate constricta. At si uelimus ostendere non esse inuidum qui sapiens sit, dicamus: Inuidus est qui moeret aliena felicitate; non autem sapiens est quem felicitas aliena contristat: non est igitur inuidus sapiens.  Hic maxima propositio argumentationi non uidetur inclusa sed extrinsecus posita, syllogismo tamen uires ministrat. Haec uero est: Quorum diuersae sunt definitiones, diuersas esse substantias necesse est. Quisquis igitur uel Aristotelis Graeca uel nostra ab Aristotele translata prospexerit, has illic propositiones locos inueniet nuncupari, quae sunt maximae atque uniuersales et uel per se necessariae, uel per se probabiles ac notae. Sed quoniam has propositiones plures ac pene innumerabiles esse nec esse est, restat adhuc quo amplius ratio speculationis ascendat. Possumus enim, diligenti tractatu considerationis adhibito, omnium maximarum atque uniuersalium propositionum differentias perpendere, atque innumerabilem maximarum propositionum ac per se notarum multitudinem in paucasatque uniuersales colligere differentias, ut et alias dicamus in definitione consistere, alias in genere, atque alias alio modo quod paulo post apertius demonstrabo. Omnes igitur maximae propositiones, quaecumque sub definitionis uerbi gratia rationem cadunt, uno definitionis nomine continebuntur. Et sicut illae reliquarum propositionum loci esse dicebantur, quod eas intra suum ambitum continerent, ita ipsarum maximarum atque uniuersalium propositionum, quas minorum propositionum locos esse praediximus, illa differentiae, et si non uere, tamen quadam ueluti imagine loci esse uidebuntur, in quas fuerint conuenienti ratione reductae.  Sed istae locorum, id est propositionum maximarum, differentiae, quas etiam ipsos locos nominamus, possunt subiectarum propositionum etiam genera nuncupari. Nam differentiae continentes etiam genera communiter possunt uideri, ut irrationale cum a rationali uelut diuisibili differentia dissideat; tamen equi uel canis, differentia specifica est, et ad eos locum generis tenet. Namque animal irrationabile equi genus est. Ita etiam in maximis propositionibus. Nam quod aliae sunt ex toto, aliae ex partibus, hae inter se comparatae differentiae diuisibiles sunt, ad ipsas uero maximas propositiones differentiarum continentiae uelut generis loco sunt. Nam propositionis ex tolo uenientis genus est idipsum quod uocatur ex toto. Item propositiones a partibus ductae, quamuis notae sint atque manifestae genus est, quod a partibus, et caeterae differentiae earum propositionum quae cum sint maximae, tamen eisdem uidentur includi, uelut quaedam genera sint. Quae uero sint hae differentiae paulo posterius disseram.  De his igitur nunc locis tractare Tullius instituit qui maximas propositiones quas superius diximus, id est per se notas atque uniuersales, continent atque includunt. Hae uero sunt maximarum differentiae propositionum. De uniuersalium igitur enuntiationum per seque notarum differentiis disserit, ut fit integer locus argumenti sedes. Nam si argumentum omne per propositiones ad conclusionem usque perducitur, omnes uero reliquae propositiones in prima maximaque propositione continentur, ipsaque prima ac maxima propositio, tum pars est argumentationis, id est syllogismi, tum extraposita argumentationi uires ministrat, ut utroque modo quoniam perficit argumentum, pars argumentationis quaedam esse uideatur, non est dubium quin hae differentiae, quae propositiones maximas continent, eaedem omnes etiam contineant argumentationes, ut maximarum propositionum differentiae iure loci argumentorum et quasi quaedam ultimae sedes esse uideantur.  Nam ex his quatuor significationibus appellationum duarum, argumentationis scilicet atque argumenti, unam quamlibet esse nec esse est. Aut enim elocutio et contextio ipsa propositionem cum maximis propositionibus, uel extra syllogismum positis, uel in eodem inclusis, argumentatio uocatur.  Argumentum uero mens et sententia syllogismi, aut elocutio ratiocinationis cum maximis propositionibus et sententia syllogismi argumentum esse dicetur, ut idem sit argumentum quod argumentatio. Aut argumentatio quidem uocabitur tota contextio syllogismi cum sententia sed argumentum maxime propositio, aut integer ratiocinationis ordo praeter maximas propositiones argumentatio, sententia uero argumentationis argumentum. Reliqua uero maxima propositio, locus.  Sed cum haec ita sint, siue quis ipsarum propositionum contextionem, et usque ad conclusionem continuum ductum cum maxima propositione, uel extra posita, uel propositionibus ratiocinationis inclusa, argumentationem uocare uelit, argumentum uero sententiam mentemque ratiocinationis, nihilominus locos intelligimus maximarum propositionum differentias; siue quis ratiocinationis totius uim atque sententiam totam cum maxima propositione, uel intra, uel extra posita, argumentum uocet, non est dubium quin totius ratiocinationis locus ille sit qui est maximae propositionis differentia, continet enim maximam propositionem, in qua propositiones caeterae continentur: siue argumentationem quidem totam ratiocinationis contextionem uocari placeat, argumentum uero maximam propositionem, recte rursus locus putabitur maxime propositionis differentia, quae argumentum claudit et continet. Quod si argumentum quidem sensus ipse totius ratiocinationis intelligatur, argumentatio uero integra ratiocinationis prolatio, extra uero et ab utrisque diuersum ualens, uelut locus quidam maxima propositio consideretur, sic quoque maximarum differentiae propositionum loci esse uidebuntur. Nam cum differentia ipsa maximam propositionem contineat, eiusque sit locus, maxima uero propositio argumentationi uel argumento uires ministret, non est dubium quin ea toti argumento locus esse uideatur, quod totum intra maximae propositionis ambitum claudit.  Demonstratum igitur est quae sint argumentorum sedes, id est, ubi argumenta clauduntur (hae sunt autem maximarum propositionum differentiae), quae uocantur loci, quid etiam argumentum, quoniam est rei dubiae faciens fidem, quae sit uero res dubia, id est pars altera quaestionis, quid sit quaestio, id est dubitabilis propositio, quid sit simplex propositio, id est enuntiatio, quae praedicato et subiecto termino contineatur, uerum falsumue designans, quae omnia meminisse oportet. Maximarum enim propositionum differentiae quas locos esse praediximus, ab his dicuntur terminis qui prius in propositione sunt, posterius in quaestione considerantur, praedicato scilicet atque subiecto.  Ex his etiam quae superius dicta sunt quid distent Topica Ciceronis atque Aristotelis apparuit. Aristoteles namque de maximis propositionibus disserit, has enim locos argumentorum esse posuit, ut nos quoque supra retulimus. Tullius uero locos non maximas propositiones, sed earum continentes differentias uocat, ac de his dicere contendit. SED EX HIS LOCIS IN QUIBUS ARGUMENTA INCLUSA SUNT, ALII IN EO IPSO DE QUO AGITUR HAERENT, ALII ASSUMUNTUR EXTRINSECUS. IN IPSO TUM EX TOTO, TUM EX PARTIBUS EIUS, TUM EX NOTA, TUM EX EIS REBUS QUAE QUODAMMODO AFFECTAE SUNT AD ID DE QUO QUAERITUR. EXTRINSECUS AUTEM EA DUCUNTUR QUAE ABSUNT LONGEQUE DISIUNCTA SUNT.  Post definitionem loci atque argumenti facit plenissimam diuisionem locorum. Ac primum quoniam omnis diuisio cuncta debet amplecti, neque superfluum quidquam interponere, nec omittere quid sit necessarium, id M. Tullius proposita diuisione patefacit dicens: EX HIS LOCIS IN QUIBUS ARGUMENTA INCLUSA SUNT, ALIOS IN EO IPSO DE QUO AGITUR HAERERE, ALIOS EXTRINSECUS ASSUMI. Nihil enim huic diuisioni posse uidetur addi uel minui, quandoquidem breuiter cuncta complectitur. Argumentorum enim loci quicumque sumuntur, aut in ipso de quo agitur haerent, aut minime. Id autem minime extrinsecus positos esse designat, quod si inter id quod dicimus in ipso de quo agitur haerere argumentorum locos, et non haerere nihil est medium. Inter affirmationem enim atque negationem nulla est medietas. Cumque in ipso de quo agitur non inhaerere locum argumenti, id sit extrinsecus assumi, dubium non est quin nihil intersit medium inter ea argumenta quorum in hoc ipso haerent loci de quo agitur, et ea quorum extrinsecus assumuntur, EXTRINSECUS AUTEM EA DUCUNTUR QUAE ABSUNT LONGEQUE DISIUNCTA SUNT.  Sed quid ipsum sit de quo agitur facilior explanatio est, si eorum quae prius dicta sunt meminerimus. Nam cum de quaestione loqueremur, eamdem diximus esse quaestionem quae esset dubitabilis propositio. Sed quoniam propositio subiecto praedicatoque constaret, quaestionem quoque diximus subiecta praedicatoque coniungi. Praedicatum igitur uel subiectum est hoc ipsum de quo agitur. Nam cum de alterutra quaestionis parte dubitetur, in hac ambiguitate quaeritur utrum praedicatus terminus inesse subiecto uideatur, an minime.  Nam cum omnis quaestio in affirmationem negationemque diuidatur, si praedicatus subiecto inest, fit ex eo uera affirmatio; si non inest, fit uera negatio. Sed in quaestionibus disceptandis, alter affirmationem, alter negationem tuetur, id est, alter praedicatum inesse subiecto, alter non inesse defendit. Quod uero ex alterutra parte defenditur, hoc est ipsum de quo agitur. Ipsum igitur est praedicatus terminus uel subiectus, de quibus agitur.  Atque ut id exemplo clarius fiat, sit quaestio, an Verres furtum fecerit. Hic Verres subiectum est, furtum facere praedicatum; quod si furtum Verri coniungitur, idque argumentationibus comprobatur, [1055B] quaestionis affirmatio demonstrata est. Si furtum a Verre seiungitur, quaestionis rursus negatio comprobatur. Ipsum itaque de quo agitur nihil est, nisi uterlibet eorum terminus qui in quaestione proponitur, siue praedicatus, siue etiam subiectus.  Qui quidem termini per se argumenta esse non possunt, neque uero per se argumenta praestare. Si enim ipsi simplices ut sunt argumenta esse possunt, uel argumentorum praestare materiam, nullam in quaestione relinquerent dubitationem; sed quoniam de ipsis adhuc in quaestione dubitatur an eorum possit esse rata coniunctio, ipsi quidem neque per se argumenta esse, neque per se argumenta praestare poterunt, ea uero quae in ipsis insunt, uel extrinsecus posita sunt, argumentorum copiam subministrant.  Nam quod Victorinus quaerit, et explicat latius, ne commemoratione quidem mihi dignum uidetur. Quaerit enim quaestio ipsa de quo agitur an habeat locum, quod minime oportuit, ut dictum est. Locus de quo nunc agimus non cuiuslibet rei locus est sed argumenti, argumentum uero rei dubire faciens fidem, res uero dubia pars quaestionis. Quod si argumentum quaestio uel pars quaestionis esse non potest, locus uero de quo agimus argumenti est locus, non est dubium quin locus quaestionis esse non possit.  Amplius, omnis quaestio dubitabilis est, argumentum uero omne quaestionis purgat ambiguum. Non est igitur idem argumentum quod quaestio sed loci, argumentorum sunt loci, non sunt igitur quaestionis. Hoc igitur praemisso intelligamus ipsum de quo agitur quemlibet terminum in quaestione propositum, siue praedicatum, siue subiectum, qui cum per se res sint, ipsi quidem argumentum esse non possunt, habere autem in se quaedam possunt, in quibus argumenta sint collocata, et quae sedes argumentorum esse intelligantur. Quae quidem cum terminis his de quibus agitur inhaerere uideantur, nondum tamen sunt argumenta sed quasi iam argumenta complectentes loci, et uelut naturali sede condentes. Idem de his locis qui extrinsecus assumuntur dicendum est, ipsi namque positi sunt exterius et quodammodo a propositionum terminis ablegati, et res quaedam sunt sed intra se argumentorum copiam claudunt.  Atque, ut breui sententia colligam, ipsum de quo agitur nihil est aliud nisi quilibet in quaestione terminus collocatus. Hi argumenta esse non possunt, neque ab his trahi aliquod argumentum. Quo fit ut termini ipsi qui in quaestione sunt positi, nec argumenta, nec loci sint sed tantum res. Rursus ea quae in his haerent de quibus agitur, ipsa quidem res esse manifestum est sed claudunt in se argumentorum copiam, ut cum ex his sumi aliquod oporteat argumentum, locorum uice fungantur. Itaque si quis per se ea speculetur, res sunt; si quis ab his aliquod argumentum quaerat educere, loci fiunt. Et haec communiter quidem de principalibus ac maximis locis dicta sint. Hi uero sunt qui in ipsis de quibus agitur haerent, uel qui assumuntur extrinsecus.  Ut igitur faciat plenam locorum diuisionem, quos simpliciter ac maximos posuit locos, eosdem uelut in quasdam species resecat, dicens: IN IPSO TUM EX TOTO, TUM EX PARTIBUS EIUS, TUM EX NOTA, TUM EX HIS REBUS QUAE QUODAMMODO AFFECTA SUNT AD ID DE QUO QUAERITUR. Et locorum quin in ipso sunt de quae agitur constituti quatuor partium facta diuisiones. Hi quippe qui in ipso de quo agitur haerent, uel ex toto eo de quo agitur termino, uel ex partium eius enumeratione, uel ex nota, uel ex affectis intelliguntur existere. Id ita esse breui ratione firmabitur. Nec esse est enim quemlibet eorum terminorum qui in quaestione sunt collocati, et definitiones habere proprias, et partes, et nomina, et ad res alias quadam relatione coniungi ac referri. Ergo locus qui dicitur ex toto, id est, quoties argumentum ex alicuius definitione termini qui est in quaestione tractatur, siue subiecti, siue praedicati. Ex partium enumeratione, quoties ab eius termini partibus, qui in quaestione positus est, ducitur argumentum. A nota, quoties ab eiusdem termini uocabulo nascitur argumentum. Ab affectis uero, quoties ab his quae ad propositum terminum relatione aliqua reducuntur argumentatio proficiscitur Quorum similitudines omnium posterius explicabo, quando ea quae snper his rebus declarandis Cicero posuit exempla tractauero.  Nunc illud est considerandum, ait enim Tullius ex his locis, in quibus argumenta inclusa sunt, alios in eo ipso de quo agitur haerere, alios extrinsecus assumi, quod ita dictum uidetur, tanquam diuersi sint loci qui in his de quibus agitur haerent, et ipsum illud de quo agitur. Nihil enim in se ipso haerere potest, ac per hoc quod in aliquo haeret ab eo in quo haeret diuersum est. Quod si loci sunt aliqui qui in his haereant de quibus agitur, non est dubium quis hi loci ab his de quibus agitur sint diuersi. Rursus cum dicit IN IPSO TUM EX TOTO, TUM EX PARTIBUS EIUS, tanquam non de diuersis loquatur, ita ait, in ipso locos esse tum ex toto, tum ex partibus, tum ex nota, quasi uero aliud sit ipsum quam totum, aut aliud ipsum quam omnes undique eius partes. Unaquaeque enim res idem est quod totum. Idem namque est Roma quod tota ciuitas. Rursus idem est unaquaeque res quod eius singulae parles in unum reductae; uelut idem est homo quod caput, thorax, uenter, ac pedes, caeteraeque in unum partes coniunctae atque copulatae. Quomodo igitur tanquam de diuersis primum locutus est, cum locos haerere in his terminis de quibus agitur dixit, post autem uelut de eisdem loquitur, cum in ipso locos, tum ex toto, tum ex partibus esse proponat? Nihil enim differt dicere IN IPSO TUM EX TOTO, TUM EX PARTIBUS quam si ita dixisset "in ipso tum ex ipso". Nam si idem est ipsum quod totum ac partes, idem est dicere in ipso haerere locum, ex toto, aut ex partibus, quod in ipso haerere locum, qui est ex ipso, quod ne intelligi quidem pctegt, quemadmodum in ipso haerere possit, quod ipsum est, cum nihil sibi haereat, ut superius expediui.  Sed, quemadmodum paulo ante exposui, unaquaeque res cum et definitionem habeat et partes, si pernoscamus quae sit definitionis uis et quae partium, cunctus ambiguitatis nodus absoluitur. Est enim definitio coactae in se atque complicatae rei explicatio, uelut cum dicimus hominem esse animal rationale, mortale. Nam id quod breuiter nomen, atque anguste designabat, id explicauit ac prolulit, et per substantiales quodammodo partes definitio patefecit. Alium igitur nec esse est esse intellectum rei, quae complicata est, in eo quod sibimet coacta atque in unum redacta est, alium eiusdem rei explicatae atque dissertae, in eo quod expedita atque diffusa est: nam et si idem rei definitio quod nomen significat, illud tamen ipsum quod nomen anguste confuseque designat, apertius definitio disserit ac patefacit. Recte igitur aliud quiddam est ipsum, aliud eius definitio, etiam si unum idemque est utrisque subiectum. Ut enim dictum est, ipsum singulum est, definitio ipsius singuli per partes distributio atque enumeratio. (Partes autem nunc substantiales dico, non quae magnitudinem iungunt sed quae proprietatem rationemque substantiae.)  Sed quod in definitione dictum est secundum eas partes quae substantiam iungunt, id in partibus intelligendum est quae magnitudinem copulant, uelut domus quae fundamento, parietibus tectoque coniungitur. Nam eum ea nihil sit aliud nisi quod partibus copulatur, ipsa tamen una quaedam est, atque coniuncta, partitio uero eius per quaedam membra distributio est, atque ideo licet unum sit, quod ipsum est totum, et quot sunt partes undique confluentes, non tamen eumdem nec esse est habere intellectum, cum ipsum integrum consideratur, ut cum in partes ipsas quibus iunctum est distribuitur.  Ex nota uero locus apertissime ab eo termino diuersus est, qui in quaestione constitutus est. Quis enim dicat id esse cuiuslibet rei uocabulum quod ipsa res est, quam designat?  Ea uero quae ad id de quo agitur affecta sunt, et si extra posita uidentur, terminum tamen in quaestione propositum uelut e regione respiciunt, quae in multas secari nec esse est partes. Omnis enim res, id quod est, unum est, multa uero sibimet retinet adiuncta, quae hoc ab his quae omnino extrinsecus sunt differre intelliguntur, quod ea quae affecta sunt, in relatione sunt posita, ut post et ipsarum propositio, et exemplorum ratio monstrabit. Ea uero quae sunt extrinsecus, in nulla relatione sunt constituta, atque ideo hac extrinsecus solum. Illa uero affecta sunt nuncupata, habet enim aliquam quodammodo cognationem ad id ad quod reducitur, id quod refertur ad aliquid.  Sed omnes fere bos locos quos nunc simplices atque indiuisos ponit, posteriore tractatu diuidit, ut nunc quoque eos locos qui in ipso sunt, distribuit, cum alios ex toto fieri proponit, alios ex partibus, alios ex nota, alios ex affectis, affectaque ipsa suis partibus secat. Extrinsecus uero locum in testimonio positum esse confirmat, testimonii uero uim in auctoritate constituit, auctoritatem uero deducit in proprias partes sed hoc posteriore tractatu liquebit. Nunc uero eos simplices atque indiuisos locos proponit, et ueluti simplicibus subdit exempla.  Restat autem nunc unum quod uidetur esse quaerendum, an hi loci qui in locos alios diuiduntur, eorum quos intra se continent locorum loci esse possint, ut eorum qui sunt ex toto, ex partibus, ex nota, ex affectis, is unus quidam quasi locus sit, qui est in ipso. Nihil quidem prorsus officeret locorum locos putare, fieri enim potest ut locus amplior intra semet angustiores contineat locos, uelut id prouincia ciuitates, sed nunc haec similitudo non conuenit. Locus enim est ex quo ducitur id in quo argumentum est positum. Quod si loci locus esse posset, et is qui est in ipso de quo agitur, eos qui sunt ex toto, uel ex partibus, uel ex nota, uel ex affectis, uelut quidam locus includeret, non essent, ex toto, ex partibus, ex nota, uel ex affectis loci sed argumenta quoniam in eo haererent loco, qui in eo ipso de quo agitur termino esse praedictus est; non igitur locus esse poterit loci sed uel ut genera in species.  Ita nunc sit diuisio locorum, nec hoc superius dictis uideatur esse contrarium, cum et maximas propositiones, et earum differentias continentes communi nomine appelauimus locos. Nam maxime propositiones, licet eo ipso quo maximae sint includant caeteras et uocentur loci, tamen quia sunt notissimae possunt rebus dubiis argumenta. Iure igitur earum differentiae loci nominantur, quod in locorum speciebus, aliter sese habet, quae prorsus argumenta esse non possunt: nam in ipso locus uelut in species quasdam diuiditur in eos qui sunt ex toto, ex partibus, ex nota, ex affectis. Unusquisque [enim horum locorum primi loci integrum uidetur ferre uocabulum, nam ut hominem animal dicimus, itemque equum atque bouuem animalia nuncupamus, sic is locus qui ex toto est in ipso esse dicitur, itemque qui ex partibus ac nota, atque ex affectis in ipso sunt. Sed ex his locis argumenta quidem duci possibile est, ipsa uero argumenta ut sint, fieri nequit. SED AD ID TOTUM DE QUO DISSERITUR TUM DEFINITIO ADHIBETUR, QUAE QUASI INVOLUTUM EVOLVIT ID DE QUO QUAERITUR; EIUS ARGUMENTI TALIS EST FORMULA: IUS CIVILE EST AEQUITAS CONSTITUTA EIS QUI EIUSDEM CIVITATIS SUNT AD RES SUAS OBTINENDAS; EIUS AUTEM AEQUITATIS UTILIS COGNITIO EST; UTILIS ERGO EST IURIS CIVILIS SCIENTIA.  Post locorum bifariam diuisionem, in ipso scilicet de quo agitur, et extrinsecus positorum, partitus est eum locum qui est in ipso in quatuor membra, id est a toto, a partium enumeratione, a nota, ab affectis. Nunc igitur anteaquam diuidat eum locum quem ab affectis esse proposuit, superiorum trium quos in primo interim tractatu minime diuisurus est sed indiuiduos relicturus, exempla supponit. Hi uero sunt a toto a partibus, a nota.  Ac de eo quidem loco qui est a toto ita disseruit ac disputauit. Tum inquit, dicimus a toto locum argumenti quando totum illud quod in quaestione positum est definitione complectimur, quae definitio rei dubiae de qua agitur facit fidem. Sed definitio omnis, ut superius quoque dictum est, id quod nomine inuolute designatur euoluit et explicat, atque ideo non terminus qui in [1059B] definitione ponitur sed quae in ipso sunt, possunt argumentis praestare materiam. Sunt autem in unoquoque propriae definitiones. Definitio enim est oratio substantiam uniuscuiusque significans; quod si ab unaquaque re propria substantiam non recedit, ne definitio quidem recedit, est ergo definitio in ipso termino de quo agitur, quae definitio totum terminum nec esse est comprehendat, neque enim partem substantiae sed totius termini substantiam monstrat. Sed quoniam ex ea definitione fides fit rei dubiae, trahitur ex definitione argumentum, quae definitio in ipso termino est de quo agitur, et eius termini totum est. Itaque argumentum quod a definitione ducitur, ab eo ducitur loco qui in ipso termino est, qui in quaestione est collocatus. Sed quoniam multi loci sunt in ipso, hic totus a toto est. Definitio enim totum terminum comprehendit, atque id quod inuolute nomine significabitur, euoluit atque aperit.  Eius argumenti talis est formula. Ius ciuile est aequitas constituta his qui eiusdem ciuitatis sunt ad res suas obtinendas, eius autem aequitatis utilis est cognitio, utilis est ergo iuris ciuilis scientia. Est enim quaestio, an iuris ciuilis scientia sit utilis, hic igitur ius ciuile supponitur, utilis scientia praedicatur.  Quaeritur ergo an id quod praedicatur, uere possit adhaerere subiecto.  Ipsum igitur ius ciuile non potero ad argumentum uocare, de eo enim quaestio constituta est; respicio igitur quid ei sit insitum, uideo quoniam omnis definitio ab eo non seiungitur, cuius est diifinitio, ne a iure ciuili quidem propriam definitionem posse abiungi. Definitio igitur ius ciuile, ac dico: "Ius ciuile est aequitas constituta his qui eiusdem ciuitatis sunt, ad res suas obtinendas"; post hoc considero num haec definitio reliquo termino, utili scientiae, possit esse coniuncta, id est an aequitas constituta his qui eiusdem ciuitatis sunt, ad res suas obtinendas, utilis scientia sit, uideo esse utilem scientiam dictae superius aequitatis. Concludo itaque, iuris igitur ciuilis scientia utilis est.  Hoc igitur argumentum est ex eo loco qui est in ipso, hoc est in iure ciuili, qui terminus in quaestione est constitutus, hic uocatur a definitione, quae definitio quaestionum totum est, argumentum est a toto. Omnis autem locus a toto in ipso est. Nec nos ulla dubitatio perturbet, quod ius ciuile et rursus scientia utilis quaedam sunt orationes quas inter terminos collocamus. Non enim omnis termiuus simplici orationis parte profertur sed aliquoties orationes integrae in terminis constituuntur. In hac igitur argumentatione maxima ac per se nota propositio est ea per quam intelligimus omnia quae definitioni alicuius coniunguntur, ipsa quoque illis quorum definitio est, necessitate copulari. Sequitur enim cum definitio iuris ciuilis utili scientiae possit adiungi, iuri quoque ciuili utilem scientiam posse copulari; est igitur hoc argumentum tractum ab eo loco qui est in ipso. Omnis enim definitio in eo termino est quem definit, eodem autem loco qui in ipso est, et a toto. Omnis enim definitio totum monstrat atque aperit. Maxima propositio haec. Quibus aliquorum definitio iungitur, eisdem necessario ea quae definiuntur aptantur. TUM PARTIUM ENUMERATIO, QUAE TRACTATUR HOC MODO: SI NEQUE CENSU NEC  VINDICTA NEC TESTAMENTO LIBER FACTUS EST, NON EST LIBER; NEQUE ULLA EST  EARUM RERUM; NON EST IGITUR LIBER. Sit quaestio utrum aliquis quem seruum esse constiterit, sit liber. Quoniam faciendi liberi tres sunt partes. Una quidem ut censu liber fiat, censebantur enim antiquitus soli ciues Romani. Si quis ergo consentiente uel iubente domino, nomen detulisset in censum, ciuis Romanus fiebat et seruitutis uinculo soluebatur, atque hoc erat censu fieri liberum, per consensum domini nomen in censum deferre, et effici ciuem Romanum. Erat etiam pars altera adipiscendae libertatis, quae uindicta uocabatur: uindicta uero est uirgula quaedam quam lictor manumittendi serui capiti imponens, eumdem seruam in libertatem uindicabat, dicens quaedam uerba solemnia, utque ideo illa uirgula uindicta uocabatur. Illa etiam pars faciendi liberi est, si quis suprema uoluntate in testamenti serie seruum suum liberum scripserit.  Quae quoniam partes sunt liberi faciendi, siquis aliquem, quem seruum fuisse constiterit, monstrare uelit non esse liberum factum, dicet, si neque censu, neque uindicta, noque testamento, liber factus est, non est liber. At nulla earum parte liber factus est, non est igitur liber. Si enim omnes partes a qualibet illa re abiunxeris, totum necessario separasti. Nam cum totum in suis partibus constet, si quid nulla cuiuslibet parte coniungatur, a toto etiam segregatur.  Partes autem duobus dicimus modis, uel species, uel membra. Species est quae nomen totius integrum capit, uelut homo atque equus animalis, utraque enim per se integro nomine animalia nuncupantur. Est enim homo animal, et rursus equus animal. Item membra sunt quae cum totum efficiant, coniuncta totius capiunt nomen, singula uero nullo modo, ut cum fundamentum, parietes et tecta domus membra sint, simul omnia domus dicuntur, fundamenta uero sola domus uocabulo minime nuncupantur, neque parietes, neque tecta.  In his igitur quae species sunt, quoniam nomen totius integrum capiunt, uisi sigillatim omnes partes ab eo de quo dubitatur abiunxeris, non possis totum ab esse monstrare. Dictum est enim unamquamque partem totius uocabulum integrum capere. Ut quoniam faciendi liberi tres sunt species, census, uindicta, testamentum, si quaslibet duas remoueris, una tamen permanserit, liberum necessario confitebere. Siue enim censu tantum, siue uindicta, siue testamento sit liber factus, liberum esse constat. Ergo in his nisi omnes species remoueris, non potes destruere quod in quaestione propositum est. At si affirmare uelis atque astruere, sufficit tantum unam quamlibet speciem demonstrare, ut si uelis ostendere liberum, sat est, ut monstres, aut uindicta, aut censu, testamentoue liberum factum; quod si destruere uelis, non sufficit ostendere, aut censu, aut uindicta, aut testamento liberum non esse factum sed nullo eorum modo ad libertatem uenisse. Itaque his partibus quae species sunt, si destruere uelis, cunctis utendum est; si astruere, una sufficiet.  At uero hae partes quae sunt membra, contrario modo sunt: si destruere uelis, sat erit unam seiungas; si astruere, cuncta ad esse necessario comprobabis. Nam si uelis ostendere non esse domum, sufficit ut aut fundamenta non esse dicas, aut parietes, aut tecta; nam si quid horum defuerit, domus non potest appellari. At si uelis ostendere domum esse, nisi cuncta in unum coniunxeris, id quod proponis astruere non ualebis.  Omnes hi loci a partium enumeratione ducuntur, quia in his partibus quae species sunt, cunctae partes enumerantur, ut destruas; in his uero quae membra sunt cunctae partes enumerantur, ut astruas.  Quaestio est igitur in proposito Ciceronis exemplo argumentia partium enumeratione deducti: An is quem seruum fuisse constitit, liber sit; is quem seruum fuisse, subiectus est terminus, liber uero praedicatus; neutrum igitur eorum terminum ad argumentum ducere poterimus. De quibus enim dubitatur, ipsi fidem dubitationi facere non possunt. Video igitur qui in altero eorum sit. Quoniam uero partes omnes in eo sunt cuius partes sunt, quoniamque libertas data, habet proprias partes, sumo eas atque dinumero, et requiro an ulla earum partium uideatur inesse subiecto sed nulla inest. Concludam igitur non esse liberum.  Unde manifestius demonstratur, non solum ab eo termino qui subiectus est, argumenta sumi posse, uerum etiam ab eo qui est praedicatus. Nam prius exemplum quo demonstrabat iuris ciuilis scientiam esse utilem, ius ciuile quod subiectum erat definiuit, ductumque inde argumentum rei dubiae fecit fidem. Hic uero libertatis partes enumerantur, qui est terminus praedicatus.  Est igitur, ut dictum est, quaestio an quem seruum esse constiterit, liber sit. Terminus is quidem quem seruum esse constiterit, subiectus est, praedicatus uero liber, in ipso, id est in praedicato, partes sunt, quae enumerantur, a qua enumeratione dum trahitur argumentum, fit argumentum in ipso, ex partium, enumeratione. Maxima propositio, cuius partium nihil rei propositae copulatum est, ei ne totum quidem esse potest coniunctum.  Hic uidetur esse dubitandum num locus a toto atque a partibus idem sit, cum  omnes partes totum faciant, si coniungantur.  Sed respondebitur, cum sit argumentum ab enumeratione partium, totum diuiditur, non coniungitur, diuidendo enim argumentatio procedit. Nam quisquis partem cuiuslibet sumpserit, eo ipso, quo partem sumpserit, rem uidetur esse partitus. Qui uero rem diuidit, dissipat potius quam conficit totum sed restare adhuc ambiguitas potest, nam definitio quoque inuolutam nominis significationem explicat, per quamdam substantialium partium enumerationem. Enumeratio uero partium quaedam ipsarum a se partium dissipatio est.  Sed aliud est eiusdem rei partes enumerare, aliud definitionis. Nam rei partes ea re cuius partes sunt semper minores sunt, ut caput, uel thorax, uel caetera membra toto homine; partes uero definitionis tota re qua definitur, si substantiales sunt, probantur esse maiores, ut animal homine maius est. Itemque rationale, mortale, eumdem hominem, uelut maiora continent, et sunt singulae partes definitionis eiusdem quae est animal, rationale, mortale. Partitio igitur sumit partes rei quam partitur minores semper. Quae uero sumit definitio, uniuersalia sunt per se totaque et continentia definiri, quamuis posita in definitione partes fiant, ut in his quae superius exempla proposui facile intelligi potest. Unde manifestum est locum a toto, qui definitionis est, et locum a partium enumeratione, esse diuersos.  TUM NOTATIO, CUM EX VERBI VI ARGUMENTUM ALIQUOD ELICITUR HOC MODO: CUM LEX ASSIDUO VINDICEM ASSIDUUM ESSE IUBEAT, LOCUPLETEM IUBET LOCUPLETI; IS EST ENIM ASSIDUUS, UT AIT L. AELIUS, APPELLATUS AB AERE DANDO.  Tertius eorum qui in ipso sunt locus a notatione est constitutus. Notatio uero est quaedam nominis interpretatio. Nomen uero semper in ipso est. Ut enim definitio id quod in nomine inuolutum est declarat, expedit atque diffundit, ita etiam nomen id quod a definitione dicitur euolute, inuolute confuseque designat. Quad si definitio in ipso est, nomen quoque in ipso esse de quo agitur, non potest dubitari. Ex notatione autem locus uocatus est, quia nomen omnem rem notat atque significat.  Vindex est igitur qui alterius causam suscipit uindicandam, ueluti quos nunc procuratores uocamus. LEX igitur Aeliasanctia ASSIDUO, VINDICEM ASSIDUUM ESSE iubet. Quaeritur utrum cum LEX Aeliasanctia VINDICEM uelit ESSE ASSIDUO ASSIDUUM, LOCUPLETEM uelit LOCUPLETI. Hic igitur subiectus quidem terminus est, lex Aeliasanctia uindicem uolens assiduo assiduum, praedicatus uero locupletem locupleti, ipsos igitur terminos non potero ad fidem quaestionis adducere. De ipsis enim de quibus ambigitur, nulla effici fides potest. Quaero igitur quid in ipsorum altero sit, ac uideo unum eorum terminum esse, legem Aeliamsanctiam, quae assiduum assiduo uindicem esse decernat, id est subiectum, huius orationis interpretor partem, quae est assiduus. Quid enim est assiduus aliud nisi assem dans? assem uero dare nisi locuples non potest, assiduus igitur locuples est. Cum igitur lex Aeliasanctia assiduo uindicem assiduum esse constituat, locupletem iubet locupleti, assiduus quippe est locuples, a dando aere nominatus.  Argumentum igitur hoc tractum est ex eo loco qui est in ipso, id est a nominis interpretatione, nomen enim in ipso illo est cuius nomen est, cuius interpretatio notatio nuncupatur. Sed ab huius interpretatione factum est argumentum. Igitur hoc argumentum ex eo loco est, qui est in ipso, id est a nomine, et eorum qui in ipso sunt, a notatione, id est a nominis interpretatione. Maxima propositio est, interpretationem nomina idem ualere quod nomen.  Sed paulo confusius a Cicerone dicta argumentatio maximum praestat errorem. Ita enim dici oportuit, assiduus est qui assemdat, qui uero assem dat, locuples est, assiduus igitur locuples est. Lex autem Aeliasanctia assiduum assiduo esse uindicem iubet, locupletem igitur locupleti uindicem esse praescripsit. Quod si ita dictum esset, apertior argumentatio fuisset. Nunc uero ita dixit: CUM LEX Aeliasanctia ASSIDUO VINDICEM ASSIDUUM ESSE IUBEAT, LOCUPLETEM IUBET LOCUPLETI et caetera. Subiunxit, ut ostenderetur locuples esse assiduum; hoc autem tantumdem ualet, quod ait, legem Aeliamsanctiam assiduo assiduum uindicem cum iuberet esse, locupletem locupleti esse praecepisse, tanquam si diceret, qui assiduus est, locuples est. Nisi enim is qui assiduus est locuples sit, non consequitur ut cum lex Aeliasanctia assiduum assiduo uindicem esse iusserit, locupletem iusserit locupleti, et argumenti conclusionem priorem posuit subiecit uero probationem. Conclusio namque est, cum lex Aeliasanctia assiduum assiduo uindicem uelit esse, locupletem iubet locupleti, atque hanc praemisit; probatio uero est rationis assiduum esse locupletem ab aere dando nominatum, et hanc intulit conclusionem.  Restat is locus eorum qui in ipso sunt, qui ducitur ab affectis. Cuius expositionem, quoniam uaria est multiplex quod diuisio, differamus, ac primi uoluminis terminum, hucusque sistamus. In tam difficillimi operis cursu non sum nescius, mi Patrici, quin labor hic noster quem te adhortante suscepimus, dum iudicio multitudinis imperitae aut eleuatur, aut premitur, facile uariis reprehensionibus mordeatur. Nam et illi quibus hoc totum disserendi displicet genus, uelut superuacaneum studium, familiari prauis mentibus cauillatione despiciunt, et qui maximum huius scientiae fructum putant, sua caeteros segnitie mentientes, tanto nos operam pares esse non existimant, quorum quidem priores si non inuidia laboris alieni aestimationem premunt, sed reprehensioni iudicioque consentiunt, nullo modo ferendos esse puto. Multo quoque in me libentius detorserim prauae opinionis inuidiam, ac nostris eos diffidere uiribus facillime patiar, potius quam tantae disciplinae calcare rationem. Sed proh diuinam atque humanam fidem, quae est haec hominum prauitas, quae tantae est imprudentia caecitatis, ut pene sua sese ipsi confessione condemnent! Nullus est enim qui sese uideri nolit peritissimum disserendi, quin etiam obiectare ipsi aliquid, et resoluere obiecta conantur, etsi facile id factu esset, cuncti ad scientiam logicae disciplinae uelut ad communia quaedam sapientiae lucra concurrerent. Iam uero quid absurdius fingi potest, quam quod probabilibus, ut ipsi existimant, argumentis inutile studium dialecticae nituntur astruere? Quid enim conuenit disserendi artem disserendo peruertere, ut cuius opinionem affectes, eiusdem despicias ueritatem? Sed ut cantor ille discipulum sibi ac Musis canere iubebat, ita et ego quoque mihi ac tibi, non Musae sed tanquam Musarum praesidi cecinerim, atque id quod multo labore studioque collegi, non rhetorica tantum facultate, uerum etiam dialectica subtilitate deponam.  Quae uero sequuntur huiusmodi sunt: DUCUNTUR ETIAM ARGUMENTA EX EIS REBUS QUAE QUODAM MODO AFFECTAE SUNT AD ID DE QUO QUAERITUR. SED HOC [GENUS IN PLURIS PARTIS DISTRIBUTUM EST. NAM ALIA CONIUGATA APPELLAMUS, ALIA EX GENERE, ALIA EX FORMA, ALIA EX SIMILITUDINE, ALIA EX DIFFERENTIA, ALIA EX CONTRARIO, ALIA EX ADIUNCTIS, ALIA EX ANTECEDENTIBUS, ALIA EX CONSEQUENTIBUS, ALIA EX REPUGNANTIBUS, ALIA EX CAUSIS, ALIA EX EFFECTIS, ALIA EX COMPARATIONE MAIORUM AUT PARIUM AUT MINORUM.  Postquam locos eos exquibus argumenta ducuntur gemina partitione distribuit, alios in ipso de quo agitur haerere dicendo, alios extrinsecus assumi, cumque locum qui in ipso de quo agitur haeret in quatuor species secuit, id est a toto, a partibus, a nota, ab affectis, superioribus quidem tribus exempla subiecit, quae nos primo uolumine quantum diligenter fieri potuit explicauimus. Restat is locus quem posuit quartum, id est ab affectis, huius cum multae sunt species, integri atque indiuisi proponere non potuit exemplum. Nam quorum facienda partitio est, melius per singula membra dispositis aperiuntur exemplis. Hunc igitur locum diuidit hoc modo: Locus qui ex affectis est, partim ex coniugatis, partim ex genere, partim ex forma descendit, ex similitudine etiam, uel ex difterentia, uel ex contrario, necnon etiam ex coniunctis, ex antecedentibus, et consequentibus, et repugnantibus, ex causis etiam atque ex effectis causarum, et comparatione maiorum, aut parium, uel minorum, quae omnia Tullius paulo post conuenientibus rerum similitudinibus illustrat.  Nunc illud nobis dicendum est quae sit affectorum natura, et quid habeant proprietatis. Sunt enim affecta quae quodammodo aliquid referri possunt, ad id ad quod referuntur. Omnia uero quae se aliqua relatione respiciunt, aut amica inter se, aut dissidentia conferuntur. Si amica, uel substantialiter, ut genus, forma, antecedentia, consequentia, causa, effectus; uel in qualitate, ut coniugatum, simile, coniunctum; uel in quantitate, ut paria.  Quae uero sibi dissidentia conferuntur, partim a se differentia sunt tantum, partim aduersa; sed aduersa, partim in qualitate, ut contraria uel repugnantia, partim in quantitate, ut maius ac minus. Quae cum ita sint, manifestum est, et amica sibi cognationis relatione coniungi, et dissidentia hoc ipso quo sibi aduersa sint, ad se inuicem comparari. Nam quae amica sunt, amicis amica sunt, et dissidentia a dissidentibus dissident. Ita igitur et genus formae genus est, et forma generis forma, et antecedentia consequentium, et consequentia, antecedentium, et causa effectuum causa, et effectus causarum effectus, et coniugata coniugatis coniugata sunt, et simile simili simile, et coniunctum coniuncto coniunctum, et paria paribus paria, et differentia differentibus differentia, et maiora minoribus maiora, et minora maioribus minora sunt, et contraria contrariis contraria, et repugnantia repugnantibus repugnuntia sunt. Affecta igitur sunt quae cum a se inuicem diuersa sint, ad se inuicem tamen referuntur.  Sed quo ordine Tullius superius descripsit locos, nos definitiones omnibus apponemus.  Eorum igitur quae ad se inuicem affecta dicuntur, in M. Tullii disputatione prima sunt coniugata: coniugata uoco quaecumque ab uno nomine uaria prolatione flectuntur, ut a iustitia iustus, iustum, iuste. Haec inter se cum ipsa iustitia, unde eorum uocabulum fluxit, coniugata dicuntur. Genus uero est quod de multis specie differentibus in eo quod quid est praedicatur, uelut animal dicitur de homine atque equo, quae specie differunt, et in eo quod quid sit praedicatur. Interrogantibus enim nobis quid sit homo uel equus, respondetur animal. Quod genus licet nec esse sit ab eo esse diuersum cuius genus est, cognatum tamen est ei, quia ad id substantiae relatione coniungitur.  Species etiam est, de qua genus superius praedicatur, quam Cicero formam uocauit, uelut homo animalis.  Similitudo est unitas qualitatis. Nam duo quae sibi similia sunt, eamdem nec esse est habere qualitatem, et quoniam ipsum sibi simile esse non potest, aliud nec esse est simile consideretur. Sed aliud esse non poterit, nisi fuerit in aliqua parte diuersum. Ergo similia, a se in alia quidem re diuersa sunt, in alia uero congruunt. In ea uero re quae secundum qualitatem congruunt, in ea esse similia intelliguntur, quae ad se similitudinis illius copulatione referuntur.  Differentia est quae unumquodque differt ab alio, ut homo ab equo rationabililatis differentia discrepat. Haec igitur praedicatione quidem propriae naturae ad ea refertur quorum est differentia, ut rationabilitas ad hominem; dissimilitudinis uero ratione ad ea a quibus discrepat id cuius est differentia, ut rationabilitas ad bouem.  Contraria uero sunt quae in eodem posita genere longissime a se discrepant, ut album atque nigrum, quae licet in uno qualitatis genere ponantur, a se tamen quam longissime recedunt, ea quoque ad se referri nullus ignorat. Aliud est enim quod sunt, aliud quod contraria sunt. Quod enim nigrum est, quale est. Quod uero contrarium est, ab albo plurimum discrepans est.  Coniuncta uero sunt quae unicuique rei finitimam naturam tenent, uelut timori pallor adiunctus est. Haec talia sunt ut saepius quidem adiunctis sibi cohaerescant, neque tamen ex necessitate his quibus uicina sunt, ad esse cogantur. Nam saepe timori pallor assistit, non tamen semper, ueluti cum dissimulatione premitur metus, atque ideo ueri similia ex adiunctis argumenta nascuntur. Nam quaecumque coniuncta sunt ex his quibus adhaerent, indicio esse solent. Sed de his in posteriore disputatione diligentius disseram.  Antecedentia uero sunt quibus positis aliud nec esse est consequatur, ut quia bellum est, esse inimicitias necesse est. Haec ordinis necessitatem tenent. Consequentia enim ab antecedentibus separari nequeunt, consequens uero est quidquid id quod antecedit insequitur, ut inimicitiae bellum consequuntur. Nam si bellum est, inimicitias esse nec esse est, habetque locus hic illud notabile et spectandum, quod saepe quae naturaliter priora sunt, tamen ipsa sunt consequentia. Saepe quae naturaliter antecedunt, et in propositione priora sunt; namque inimicitiae prius existere quam bella solent. Sed non possumus proponere inimicitias, ut bellum sequatur. Non enim possumus uere dicere, si inimicitiae sunt, bellum est sed praeponimus bellum, et inimicitiae quae natura priores sunt, subsequuntur, ita, si bellum est, inimicitiae sunt. Nunc igitur inimicitiae quae naturaliter bellum praecedunt, hae eadem bella in propositione comitantur; at si dicam: Si superbus est, odiosus est  superbia et naturaliter et in propositione odium praecedit; prius enim superbia consueuit existere, post uero atque ex eadem superbia ueniens odium sequi. Nec interest utrum naturaliter quaelibet antecedat res aliquando, an uero consequetur, dum id in propositione adnotemus, eam esse rem antecedentem, quae siue naturaliter prior sit, siue posterior, alteram tamen rem secum necessario trahat.  Repugnantia uero intelliguntur quoties id quod alicui contrariorum naturaliter iunctum est, reliquo contrario comparatur, ut quoniam amicitia ealque inimicitiae contraria sunt. Inimicitias uero consequitur nocendi uoluntas, amicitia et nocendi uolentas, repugnantia sunt, haec quoque ad se contrarietatis similitudine referuntur.  Causa est qua praecedente aliquid efficitur, ut causa diei est solis ortus.  Effectum est quod praecedens causa perficit, ut dies quem solis ortus emittit.  Maiorum uero comparatio est quoties ei quod minus est, id quod maius est comparatur, ut si nemo innocens pelli in exsilium debet, multo magis ne Tullius quidem, qui non innocens solum, uerum etiam patriae fait liberator; plus est enim patriae esse liberatorem quam innocentem. Parium uero quoties inter se paria comparantur, ut si hic ciuis innocens pelli in exsilium non debet, quia innocens est, nec ille quidem qui est innocens carere patria iuste potest. Minorum uero quoties minora maioribus conferuntur, ut si Ciceronem liberatorem patriae praemio nemo dignum putauit, nemo eum pPomba praemio dignum qui cum tantum innocens fuerit, nulla in rempublicam contulit merita.  Haec itaque omnia cognata sibi esse, et ad se referri inuicem, et se uelut e regione conspicere nullus ignorat. Nam ut de coniugatis primum loquamur, et iustitia ad id quod iustum est, uel id quod iuste fieri potest, spectat, et cum qui iustus est perficit. Caetera quoque habent ad se non modo uocabuli cognationem, uerum etiam cuiusdam naturae congruentiam, ita tamen ut a se diuersa sint. Neque idem est iustitia, quod iustus. Omne enim quidquid ab aliquo inflectitur, ab eo a quo inflectitur est diuersum, eidemque cognatum, a quo etiam probatur inflexum. Genus etiam cognatum esse rei cuius genus est, id est speciei, quam Cicero formam uocauit, dubium non est. Genus enim speciei genus est, et species generis species: itaque ad se inuicem referuntur, licet idem genus ac species non sint. Illud sane uidendum est, quoniam quas nos species nuncupamus, eas Cicero formas uocat. Cui quidem, dum quod dicit intelligam, conMilani libenter quibus uoluerit uti nominibus, mihi uero non idem concedi potest. Nam qui explanationis lucem professus est, in his uerbis debet quae sunt in usu posita uersari. Id autem quod supponitur generi ut species, quam forma potius nuncupetur, usus obtinuit. Iam uero simile nisi simili simile esse non potest, et quod differt nisi a dissimili differre non potest. Contraria etiam contrariis intelliguntur esse contraria, coniuncta etiam coniunctis adhaerescunt. Et quae sunt antecedentia, aliquid quod potest consequi antecedunt. Id etiam quod est consequens illud quod antecessit insequitur. Omne etiam repugnans repugnanti sibimet intelligitur inimicum. Causa etiam effectus sui causa est. Quod enim quaeuis causa efficit, eius rei quam efficit causa est; effectus quoque causae alicuius effectus est. Comparatio uero maiorum minora respicit, minorum uero maiora, parium paria.  Atque in omnibus ea natura esse deprehenditur, ut cum per se res quaedam sint diuersae ab his adquae referuntur, affecta tamen esse dum comparantur, appareant; diuersa uero esse ab his quae referantur, illa res approbat, quoniam nihil ad se ipsum referri potest. Quae cum ita sint, iure affecta sunt nuncupata.  Quae omnia eius loci qui ex affectis ducitur, species uel formae sunt, ipso etiam testante Cicerone, qui ait: SED HOC GENUS IN PLURES PARTES DISTRIBUTUM EST. Cum enim genus dixit, quas scindit a genere species esse signauit. Praeterea omnia haec et nomen generis suscipiunt et definitionem. Affecta enim sunt ad aliquid, quae ad id ad quod affecta sunt, referri queunt; coniugata uero et genus, et forma, et caetera, ad ea semper ad quae sunt affecta, referuntur. Sed, ut in superioribus locis dictum est, qui in ipso de quo agitur haerebant, id est ex toto, ex partibus, ex nota, ut ex toto eo intelligatur termino qui fuisset in quaestione propositus, itemque ex eius partibus atque ex eius nota. Eodem modo etiam in iis qua affecta sunt dicemus ad eum terminum affecta considerari, qui subiecti uel praedicati loco positus continet quaestionem.  Superest nunc illud dicere, cur quae affecta sunt in ipso, de quo agitur esse dicantur. Etenim in ipso de quo agitur termino, quatuor locos esse significauit Cicero, id est ex toto, ex partibus, ex nota, ex affectis. Quorum tria quidem superiora manifestum est in eo haerere de quo agitur termino. Definitio enim cuiuslibet rei quod totum est, in illo ipso est quod definit. Parte, etiam in ipso illo sunt, quod collectione coniungunt. Nota etiam in illo est quod appellatione significat; affecta uero extrinsecus posita uidentur, quippe quae referuntur ad id ad quod affecta sunt, ad id de quo agitur quae non referuntur, nisi extrinsecus posita intelligerentur. Cur igitur ea etiam quae affecta sunt, ad id de quo agitur, inter nos numerauit locos, qui ipsi de quo quaeritur termino cohaerent, dicendum est. Quoniam id quod adhaerere dicitur, non idem est ei cui adhaerere praedicatur.  Quae cum diuersa sint, cognatione tamen quaedam intelliguntur esse coniuncta, ueluti non idem est definitio quod ipsa res qum definitione describitur. Si enim definitio clarius efficit id quod definit, nihil uero ipsum e esse clarius quam est efficere potest, manifestum est id quod definitur a definitione esse diuersum. Sed idcirco haerere definitionem in eo quod definitur dicimus, quia est ei cognata atque coniuncta, quippe quae dum eius proprietatem significet, ab eius substantia non recedit. Partes etiam ac notae diuersa sunt ab eo quod uel copulant, uel designant. Sed quia illae propositum terminum iungunt, illae significant, habentes aliquam cum proposito termino cognationem, in ipso de quo agitur haerere perhibentur. Ita etiam in affectis, licet extrinsecus sint, neque enim idem sunt quod ea sunt ad quae intelliguntur affecta, necessario tamen, quia aliquam cognationem cum his habere considerantur, in ipsis haerere dicuntur ad quae ad effecta sunt.  Qui uero eorum naturalis ordo sit, uel quae differentia, uel sit alia, locorum partitio, licet in Topicis Differentiis opportunius expediendum sit, tamen cum exempla Ciceronis quae in his explicandis attulit exposuero, subiungam. CONIUGATA DICUNTUR QUAE SUNT EX VERBIS GENERIS EIUSDEM. EIUSDEM AUTEM GENERIS VERBA SUNT QUAE ORTA AB UNO VARIE COMMUTANTUR, UT SAPIENS SAPIENTER SAPIENTIA. HAEC VERBORUM CONIUGATIO *SYZUGIA* DICITUR, EX QUA HUIUSMODI EST ARGUMENTUM: SI COMPASCUUS AGER EST, IUS EST COMPASCERE.  Definitio coniugutorum a Cicerone prolata talis est. Coniugata dicuntur quae sunt ex uerbis generis eiusdem, id est quae ab uno uerbo uariis inflectuntur modis. Ex eodem quippe genere uerba sunt, iustitia, iustus, iuste, iustum, et quaecumque alia in diuersas possunt uocabulorum species inflecti. Quaecumque enim ab uno quolibet orta uarie commutantur, haec a Graecis quidem *syzygia* dicuntur, apud Latinos uero coniugata: nam quod Graeci *syzygia* dicunt, nos coniugationem appellamus. Haec autem sunt, ut sapiens, sapienter, sapientia, et quaecumque in uarias partes orationis, uariasque inflexiones, ab uno quodam ducta cernuntur.  Ex coniugatis igitur argumenti nascentis hoc exemplum est: sit enim dubitabile an in aliquo agro mihi atque uicino simul pascere liceat pecus, id est an ius sit compascere: subiectum igitur est ager, compascere uero praedicatum. Faciemus itaque argumentum hoc modo: Hic de quo quaeritur ager compascuus est, in compascuo autem licet compascere, in hoc igitur agro licet compascere. Hic igitur compascendi iuris argumentum ex compascuo sumptum est, ex coniugato uidelicet. Compascere enim et compascuum coniugata sunt. Sumptum uero est argumentum, ius esse compascere, quoniam sit ager compascuus sed coniugatum est compascuum ei quod compascere. A coniugatis igitur sumptum est argumentum, quod coniugatum in ipso est de quo agitur, id est in compascendo; omnia enim ex eodem fluunt, et sui sunt continentia atque se respicientia. Factum est igitur argumentum ex eo quod est in ipso, ab affectis, id est a coniugatis. Maxima uero propositio est: Coniugatorum in eo quod coniugata sunt, unam atque eamdem essu  naturam  uel sic: Cui conuenit aliquid, huic etiam coniugatum eius posse sociari. A GENERE SIC DUCITUR: QUONIAM ARGENTUM OMNE MULIERI LEGATUM EST, NON POTEST EA PECUNIA QUAE NUMERATA DOMI RELICTA EST NON ESSE LEGATA; FORMA ENIM A GENERE, QUOAD SUUM NOMEN RETINET, NUMQUAM SEIUNGITUR, NUMERATA AUTEM PECUNIA NOMEN ARGENTI RETINET; LEGATA IGITUR VIDETUR. Genus est quod de qualibet specie in eo quod quid est praedicatur. In eo quod quid est praedicari dicitur, quod de qualibet specie interrogantibus quid sit, rcsponderi conuenit, et eius de qua respondetur speciei substantiam monstrat. Semper uero genus propria specie maius est, eamque intra ambitum suae praedicationis includit. Quo fit ut, quamuis in alia quoque dispartiri genus possit, speciem tamen suam nullo modo derelinquat, uelut animal quidem praedicatur de homine, et hominis substantiam monstrat; interrogantibus enim modis quid est homo, animal respondetur. Idem tamen deduci in alia potest, uelut in equum atque bouem, quae animalia nuncupantur. Sed ita deducitur in diuersa, ut unamquamque earum specierum quas continet, non relinquat. Ubicumque enim fuerit homo, necesse est ut sit animal, homo enim animal est. Idemque de boue ac de caeteris. Ergo liquido demonstratum est nomen generis a specie nullo modo separari. Quod si aliquando generis uocabulum uniuersaliter enuntietur, nec esse est omnes species designari, ut si quis dicat omne animal, et hominem designabit et houem, et caeteras omnes species sub animalis nomine collocatas.  Quae cum ita sint, quidam testamento mulieri argentum omne legauerat. Quaeritur an ei etiam numerata pecunia sit legata: numerata igitur pecunia in hac quaestione subiectum est, legata uero praedicatum. Considero igitur in alterutro eorum quidnam insit, ut ex eo quod in ipso est aliquod argumentum requiram. Video subiectum terminum, qui est numerata pecunia, habere argentum genus, quod affectum est, scilicet ad speciem suam ad quam refertur. Quae enim ad se inuicem referuntur, affecta sunt; ergo quoniam argentum omne legatum est, et genus speciem propriam non relinquit, nec esse est ut numerata quoque pecunia sit legata. Nam cum omne nomen generis legatum sit, nihil de speciebus uidetur exceptum, uelut si quis dicat, omne animal uiuere, non ut arbitror tantum hominem uel bouem, uel equum, uel sigillatim caetera, uel unum, uel plura uiuere dicit, ut tamen aliqua cum sint animalia, uitae munere carere contendat sed omne prorsus quidquid fuerit animal, uiuere proponit. Cum igitur omne genus, id est omne argentum legatum sit, nulla species excipitar. At numerata pecunia argentum est, fit igitur ut numerata quoque pecunia legati uocabulo possit includi.  Est igitur quaestio quidem, ut dictum est, an numerata pecunia legata sit; argumentum ab eo quod in ipso est, id est a genere quod inest propriae speciei, id est ab affectis, quod est ita ut ad id referatur; hoc autem est argentum, ab affectis, id est a genere. Praedicatur enim ut genus argentum de numerata pecunia. Interrogantibus enim nobis quid sit numerata pecunia iure respondemus, argentum. Maxima propositio est:  Cui conuenit omne genus, eidem unamquamque speciem conuenire.  Quam Marcus quoque Tullius diuersis quidem uerbis sed eadem significatione proposuit dicens: FORMA ENIM A GENERE QUOAD SUUM [1070C] NOMEN RETINET, NUNQUAM SEIUNGITUR. NUMERATA AUTEM PECUNIA NOMEN ARGENTI RETINET; LEGATA IGITUR VIDETUR.  A FORMA GENERIS, QUAM INTERDUM, QUO PLANIUS ACCIPIATUR, PARTEM LICET NOMINARE HOC MODO: SI ITA FABIAE PECUNIA LEGATA EST A VIRO, SI EI VIRO MATERFAMILIAS ESSET; SI EA IN MANUM NON CONVENERAT, NIHIL DEBETUR. GENUS ENIM EST UXOR; EIUS DUAE FORMAE: UNA MATRUMFAMILIAS, EAE SUNT, QUAE IN MANUM CONUENERUNT; ALTERA EARUM, QUAE TANTUM MODO UXORES HABENTUR. QUA IN PARTE CUM FUERIT FABIA, LEGATUM EI NON VIDETUR.  Species est, quae propriis differentiis intormata sub praedicatione generis collocatur. Differentiae uero propriae a caeteris eam speciebus separant atque seiungunt, uelut homo cum sit animalis species, differentiis informatur rationabililatis atque mortalitatis, et seiungitur ab his animalibus quae aeterna sunt, uelut sol a Platonicis creditur, et ab iis animalibus quae sunt rationis expertia. Cum igitur omnes species inter se propriis differentiis distent, nec esse est quod de altera specie dicitur, id in alium non posse transferri, uelut quod de homine dicitur specialiter, idem de equo alque boue non possit intelligi. Ducitur autem a specie quoties genus ipsum ueluti in quamdam contrahitur portionem. Velut si quis dicat illud animal sibi adduci debere, quod sit rationale et mortale, non utique de equo, uel boue, aut de caeteris, nisi tantum de homine dictum esse intelligitur. Ut igitur generaliter dictum genus omnes species claudit, cum quis dicit omne animal, sic quodlibet animal designatum speciem facit.  Quae cum ita sint, a forma generis, id est a specie generis tale fit, argumentum, quam formam generis Cicero partem saepe nominat, quo id quod dicitur planius fiat. Notius enim nomen partis est quam formae; quo autem distet forma a partibus, et nos strictim superius diximus, et paulo post a Ciceroue ipso latius explicabitur. Nunc de proposito uideamus exemplo. Uxoris species sunt duae, una matrumfamilias, altera usu; sed communi generis nomine uxores uocantur.  Fit uero id saepe, ut species iisdem nominibus nuncupentur, quibus et genera; mater uero familias esse non poterat, nisi quae conuenisset in manum; haec autem certa erat species nuptiarum. Tribus enim modis uxor habebatur, usu, farreatione, coemptione; sed confarreatio solis pontificibus conueniebat. Quae autem in manum per coemptionem conuenerant, hae matresfamilias uocabantur. Quae uero usu uel farreatione, minime. Coemptio uero certis solemnitatibus peragebatur, et sese in coemendo inuicem interrogabant, uir ita, an mulier sibi materfamilias esse uellet. Illa respondebat uelle. Item mulier interrogabat an uir sibi paterfamilias esse uellet, ille respondebat uelle. Itaque mulier, uiri conueniebat in manum, et uocabantur hae nuptiae per coemptionem, et erat mulier materfamilias uiro, loco filiae. Quam solemnitatem in suis Institutis Ulpianus exponit.  Quidam igitur extremo iudicio omne Fabiae uxori legauit argentum, si quidem Fabia ei non tantum uxor, uerum etiam certa species uxoris, id est materfamilias esset, quaeritur an uxori Fabiae legatum sit argentum. Uxor Fabia, subiectum est; legatum argentum, praedicatum. Quaero igitur quodnam ex his argumentum sumere possim, quae in quaestione sunt posita, ac uideo uxori duas inesse formas, quarum una tantum uxor est, altera materfamilias, quae in manum conuentione perficitur. Quod si Fabia in manum non conuenit, nec materfamilias fuit, id est, non fuit ea species uxoris, cui argentum omne legatum est. Quocirca quoniam id quod de alia specie dicitur, in aliam dici non conuenit, cumque Fabia praeter eam speciem sit, quae in manum conuenerit, id est quae materfamilias sit, et uir matrifamilias legauerit argentum, non uidetur Fabiae esse legatum.  Quaestio igitur, ut dictum est, an uxori Fabiae omne argumentum legatum sit: subiectum, uxor Fabia; praedicatum uero, legatum argentum. Argumentum ab eo quod est in ipso de quo quaeritur, id est ab eo quod est in uxore de qua quaeritur. Est autem in uxore de qua quaeritur species uxoris, ea scilicet quae in manum non conuenit quae ad eam affecta est. Omnis enim species ad suum genus refertur, id est forma; factum est igitur argumentum ab eo quod est in ipso, ab affectis, a forma generis. Maxima propositio est: Quod de una specie dicitur, id in alteram non conuenire. A SIMILITUDINE HOC MODO: SI AEDES EAE CORRUERUNT VITIUMUE FACIUNT QUARUM USUS FRUCTUS LEGATUS EST, HAERES RESTITUERE NON DEBET NEC REFICERE, NON MAGIS QUAM SERVUM RESTITUERE, SI IS CUIUS USUS FRUCTUS LEGATUS ESSET DEPERISSET. Similia dicuntur, quae eiusdem sunt qualitatis ex quibus hoc modo sumitur argumentum: Quidam testamento aedium usumfructum legauit, id est concessit aedes, ut his alius dum uiueret uteretur; hae coeperunt uel uitium facere, id est ruinam minari, uel etiam corruerunt. Petit igitur ab haerede is cui aedium ususfructus legatus est, ut earum sibi aedium quae a testatore legata sunt damna compenset, et aedes quae uitium fecerunt uel corruerunt restituat. Quaeritur an earum aedium quarum ususfructus legatus sit, uitium uel ruinam haeres restituere cogatur. Hic igitur subiecta quidem oratio est, ueluti quidam terminus, aedium quarum ususfructus legatus sit, ruinam uel uitium. Praedicata uero oratio, loco termini constituta, ab haerede restitutio.  Sumo igitur a simili argumentum, hoc modo: Quoniam si quis serui usumfructum legauerit, isque seruus aliquo modo deperierit, non cogitur restituere haeres seruum, ne nunc quidem cogetur haeres restituere aedes, quae in usumfructum legatae, ruinam uitiumue iecerunt. Similes est enim serui ususfructus legatio aedium ususfructus legationi. Simile est etiam seruum in usumfructum legatum si deperierit, ab haerede non restitui, et aedium in usumfructum legatarum uitium ruinamue ab haerede non refici.  Est igitur quaestio quidem an aedium in usum fructum legatarum uitium uel ruinam haeres restituere cogatur. Terminus uero subiectus quidem, aedium in usumfructum legatarum. uitium uel ruinam, praedicatus autem ab haerede restitutio. Argumentum uero ab eo quod in ipso est, id est ab eo quod inest, uel ruinae, uel uitio aedium in usumfructum legatarum. Id autem est affectum, id est similitudo. Omnis enim similitudo ei inesse perpenditur quod est simile, simililudo uero est serui ususfructus legati pereuntis, quem restituere haeres non cogitur. Maxima uero propositio: Similibus rebus eadem conuenire. A DIFFERENTIA: NON, SI UXORI VIR LEGAVIT ARGENTUM OMNE QUOD SUUM ESSET, IDCIRCO QUAE IN NOMINIBUS FUERUNT LEGATA SUNT. MULTUM ENIM DIFFERT IN ARCANE POSITUM SIT ARGENTUM AN IN TABULIS DEBEATUR. In rebus plurimum differentibus quod de altera earum dicitur non uidetur in alteram conuenire.  Id cum ita sit, quidam argentum suum omne legauit uxori. Illa pecuniam quoque quae in nominibus debebatur, suam esse dicebat, quod omnis pecunia nomine uocaretur argenti. Quaeritur an id quoque argentum quod in nominibus debebatur, legatum sit. Hic igitur subiectus est terminus, argentum quod in nominibus debebatur, legatum uero praedicatur. A differentia igitur faciemus argumentationem hoc modo: Idem de plurimum differentibus rebus intelligi non potest.  Plurimum uero differt argentum in arca ne sit positum, an in nominibus debeatur. Nam quae posita in arca pecunia est iuris est nostri, in nominibus uero debita non est nostra; nam quod mutuum datur, ex meo fit accipientis, atque ideo non cogitur eamdem ipsam pecuniam debitor restituere creditori sed aliam tantam. In arca uero posita pecunia, et in nominibus debita, non sunt argenti uel pecuniae species sed differentiae; nam argenti species signatum acnon signatum esse dictae sunt. Qualitas uero pecuniae in possessione positae uel non positae sed non modis omnibus alienae, in his differentlis constat, ut alia sit in arca posita, reliqua in nominibus debeatur; atque hoc idcirco dictum est ne quis non a differentiis sed a specie argumentationem ductam putaret. Qualitas enim substantialis non speciebus sed differentiis annumeratur. Cum igitur suum omne quod fuerit argentum uir uxori legauerit, cumque manifestum sit id ad eam pertinere quod fuerit suum legantis, id est quod in arca fuerit conditum, non potest idem intelligi de eo quod in nominibus debebatur, quoniam, sicut dictum est, id quod in nominibus debetur ab eo quod in arca positum est plurimum differet. Facta est igitur argumentatio ab eo quod inerat, de quo quaerebatur. Quaerebatur uero de argento in nominibus debito. In hoc uero inerat propria differentia, qua ab alio differebat argento, eo scilicet quod in arca positum fuerit. Id uero est affectum, id est differentia. Maxima uero propositio, de rebus plurimum differentibus, idem intelligi non posse. EX CONTRARIO AUTEM SIC: NON DEBET EA MULIER CUI VIR BONORUM SUORUM USUM FRUCTUM LEGAVIT CELLIS VINARIIS ET OLEARIIS PLENIS RELICTIS, PUTARE ID AD SE PERTINERE. USUS ENIM, NON ABUSUS, LEGATUS EST. EA SUNT INTER SE CONTRARIA. Quod de aliqua re dicitur, id in eius contrarium non potest conuenire. Idem enim de duobus contrariis intelligi nullo modo potest. Quidam igitur supremae uoluntatis arbitrio uxori bonorum suorum usumfructum legauit, mulier cellas uinarias oleasque plenas ad usumfructum proprium deuocabat. Quaeritur an penus quoque ususfructus legatus sit; penus igitur ususfructus est subiectum, legatus praedicatum. A contrario igitur sumitur argumentum hoc modo: Utimur his quae nobis utentibus permanent, his uero abutimur quae nobis utentibus pereunt; ergo, cum permanere ac perire contraria sint, usus quoque et abusus contraria nec esse est iudicentur. Quod si caetera quidem utendo permanent, cellae autem uinariae atque oleariae utendo consumuntur, aliarum quidem rerum ususfructus esse potest; penus uero non potest usus esse sed potius abusus. Ergo cum uir uxori usumfructum bonorum suorum legauerit, non potuit legare contrarium, quod est abusus; est uero abusus uini atque olei, uinum igitur atque oleum ad usumfructum mulieris non potest pertinere.  Argumentum ab eo quod in ipso est de quo agitur, id est ab ususfructus legatione, atque ab affecto, id est contrario; contraria uero in contrariis non ita sant, tanquam definitio in eo quo definitur sed tanquam relatio. Omnis enim relatio in relatiuis, omniaque contraria non id quod sunt, id est qualitates sed hoc ipsum quod contraria sunt, in contrariis esse dicuntur, quia non secundum qualitatem propriam sed secundum distantiam plurimam sibi inuicem conferuntur. Maxima propositio est, quod alicui conuenit, id eius contrario non conuenire.  [4.18] AB ADIUNCTIS: SI EA MULIER TESTAMENTUM FECIT QUAE SE CAPITE NUMQUAM DEMINUIT, NON VIDETUR EX EDICTO PRAETORIS SECUNDUM EAS TABULAS POSSESSIO DARI. ADIUNGITUR ENIM, UT SECUNDUM SERVORUM, SECUNDUM EXSULUM, SECUNDUM PUERORUM TABULAS POSSESSIO VIDEATUR EX EDICTO DARI.  Adiuncta sunt, quae proximum ac finitimum locum tenent, ut si unum eorum quolibet exstiterit modo, [1074B] alterum quoque uel exstitisse, uel exstare, uel exstaturum esse uideatur: haec enim sibi quasi uicina sunt. Quae uero in existendo sibi sunt proxima, haec uel antecedere rem uolunt, ut amor saepe concubitum, uel simul esse, ut pallor et timor, uel euenire posterius, ut post iracundiam caedes. Eaque est adiunctorum natura, ut separari quidem possint, tamen sese inuicem monstrent. Nam neque qui amauit, necessario potitus est, et saepe qui potitus est, non amauit. Nec qui pallet, necessario timet, et saepe non timens pallet. Nec ex necessitate iratus occidit, et occidit saepe aliquis non iratus. Sed tamen si de singulis inquiratur, eum concubuisse qui amauit, et pallere qui timet, et occidisse qui fuerit iratus, uerisimile est, non quod ita neo esse sit sed quia ex uicinis uicina colligimus.  Nam quod ad exemplum attinet huius argumenti, haec similitudo est.  Capitis diminutio est prioris status permutatio. Id multis fieri modis solet, uel maxima, uel media, uel minima. Maxima est, cum et libertas et ciuitas amittitur, ut deportatio. Media uero, in quo ciuitas amittitur, retinetur libertas, ut in Latinas colonias transmigratio. Minima, cum nec ciuitas nec libertas amittitur sed status prioris qualitatis imminuitur, uel adoptatio, aut quibuslibet aliis modis prior status, relenta ciuitate, potuerit immutari.  Mulieres uero antiquo iure tutela perpetua continebat. Recedebant uero a tutoris potest ate quae in manum uiri conuenissent, itaque febateis prioris, status permutatio, et erat capite diminuta, quae uiri conuenisset in manum. Quaedam igitur quae se nunquam capite diminuisset, id est quae in manum uiri minime conuenisset, sine tutoris auctoritate testamentum fecit. Quaeritur an secundum eius tabulas ex edicto praetoris debeat dari possessio. Hic subiectus quidem terminus, mulieris nunquam capite diminutae tabulae, praedicatus uero possessionis concessio.  Sumitur ergo ab adiunctis argumentum, hoc modo. Nam si secundum mulieris; tabulas nunquam capite diminutae possessio detur, nihil causae est cur non secundum puerulorum quoque et seruorum tabulas ex edicto praetoris possessio permittatur. Quid enim officere potest, ne secundum mulieris nunquam capite diminutae tabulas possessio deferatur? Id scilicet quod ea quae testamentum confecerat, sui non fuit iuris, quod idem et de pueris et de seruis dici potest. Illorum enim aetas, illorum conditio, in alterius sita est potestate.  Adiungitur ergo: Si secundum mulieris, quae in suo iure non esset, tabulas, possessio detur, secundum puerulorum quoque et seruorum tabulas possessionem dari, qui sui iuris minime sint, quoniam quidem illi sub tutoris, illi sunt sub domini potestate. Proxima namque est rei de qua quaeritur, quod eius est consequens, et postea existens, ut secundum seruorum puerorumque tabulas honorum possessio detur, si illud quod est in quaestione conceditur. Quaeritur enim an secundum mulieris tabulas nunquam capite diminutae possessio detur. Quam rem consequitur ut, si id fiat, secundum seruorum quoque puerorumque tabulas deferatur, quod quia fieri non oportet, ne rei quidem praecedentis existere debebit exemplum.  Nec tamen necessaria est consecutio sed uicina. Nam fieri potest ut id recipiatur solum secundum mulieris tabulas possessionem dari, non uero id ut secundum tabulas seruorum uel puerorum possessio concedatur. Sed proximum est ut qui nunc hoc recepit, posterius illud admittat. Est igitur argumentum ab adiunctis, id est ab eo quod in ipso haeret de quo quaeritur. Est autem quaestio de mulieris nunquam diminutae tabulis, ab affectis scilicet ab abiunctis. Maxima propositio: Ex adiunctis adiuncta perpendi. AB ANTECEDENTIBUS AUTEM ET CONSEQUENTIBUS ET REPUGNANTIBUS HOC MODO; AB ANTECEDENTIBUS: SI VIRI CULPA FACTUM EST DIVORTIUM, ETSI MULIER NUNTIUM REMISIT, TAMEN PRO LIBERIS MANERE NIHIL OPORTET.  Antecedentia sunt, quibus positis, aliud necessario consequatur, licet illud quod antecedit, minus sit atque posterius. Minus quidem, ut si homo est, animal est; homo enim minus est animali, et tamen posito homine, consequitur ut animal sit. Posterius uero, ut si peperit, cum uiro concubuit; posterius enim est peperisse quam cum uiro concubuisse. Aliquoties uero et quod aequale, et quod simul, et quod prius est ponitur ul antecedens. Aequale quidem, ut: Si homo est, risibilis est.  Simul uero,  ut:  Si terra obiecta est, luna deficit.  Et haec sibi conuertuntur, ut consequentia fiant antecedentia, ut si risibilis est, homo est, et si iura defecerit, terrae adsit obiectio. Antecedens uero prius est, ut si arrogans est, odiosus est. Prius enim est arrogans, posterius odiosus. Illud tamen in omnibus manet, positis antecedentibus necessario consequentia trahi.  Exempli uero talis est explanatio: Ciuitatis Romanae, iure, liberi retinentur in patrum arbitrio, usque dum tertia emancipatione soluantur; ergo si quando diuortium intercessisset culpa mulieris, parte quadam dotis pro liberorum numero multabatur. De qua re Paulus, Institutionum libri secundi titulo de Dotibus, ita disseruit: Si diuortium est matrimonii, et hoc sine culpa mulieris factum est, dos integra repetetur; quod si culpa mulieris factum est diuortium, in singulos liberos sexta pars dotis a marito retinetur, usque ad mediam partem dumtaxat dotis. Quare quoniam quod ex dote conquiritur liberorum est, qui liberi in patris potestate sunt, id apud uirum nec esse est permanere.  Facto igitur diuortio, contenditur an dotis pars pro liberis apud uirum debeat permanere. Hic subiectum quidem est, factum diuortium a muliere nuntiatum; praedicatum uero, apud uirum sextae partis dotis post diuortium permansio. Quaestio an post diuortium factum, muliere nuntium remittente, sextam dotis partem apud uirum manere oporteat. Quaero igitur, si ab antecedentibus argumentum faciendum est, quid antecedat, quid consequatur. At si uiri culpa factum est diuortium, uideo, mulierem dotis parte non posse multari, etiam si prima repudii nuntium misit. Quod enim antecessit, ut uiri culpa fieret diuortium, id non permittit ut dotis pars mulieri pereat, quamuis prima repudii nuntium mittat. Non enim quia prius libellum repudii nuntiauit dotis parte multanda est sed absoluendi potius damno, quod non sua factum est, sed uiri culpa diuortium. Igitur antecedens est uiri culpa factum diuortium, consequeus uero dotis partem non retineri. Nam si hoc est, illud est.  Argumentationem uero faciam hoc modo: Si uiri culpa factum est diuortium, etiamsi mulier repudii nuntium misit, nullo modo tamen dotis parte multabitur. Sed uiri culpa diuortium factum est. Non igitur iure mulier dotis parte multabitur.  Quod si non multabitur dotis parte, nihil in uiri domo liberorum causa, dotis nomine relinquetur sed non multabitur dotis parte; nihil igitur apud uirum dotis relinquetur pro liberis. Utriusque uero conclusio syllogismi haec est: Si igitur uiri culpa factum est diuortium, pro liberis manere nihil oportet. Argumentum, ab eo quod in ipso est de quo agitur: uersatur quippe intentio de dotis parte, eiusque apud uirum, post diuortium quod prima nuntiauerit, retentione; hoc uero antecessit, uiri culpa, quod quia praecedens est, affectum est, omne enim quid praecedit, ad id quod sequitur uec esse est ut referatur. Maxima propositio est: Ubi est antecedens, ibi erit et consequens  at in hac quaestione est antecedens, id est uiri culpa factum diuortium; ibi igitur consequeus erit, sextas non retineri. Cur autem ita superius argumeutum conclusionibus intexuerim, cum de his M. Tullio latius exsequente, tractauero, euidentius apparebit. A CONSEQUENTIBUS: SI MULIER, CUM FUISSET NUPTA CUM EO QUICUM CONUBIUM NON ESSET, NUNTIUM REMISIT; QUONIAM QUI NATI SUNT PATREM NON SEQUUNTUR, PRO LIBERIS MANERE NIHIL OPORTET.  Consequentia sunt quae cum fuerint antecedentia posita, consequuntur,  ueluti si dicamus: Si homo est, animal est  animal est consequens. Sed in proposito exemplo non satis apparet a consequentibus argumentum sed ab antecedentibus potius, quod paulo post liquebit.  Filii non iure suscepti in patrum non erant potestate sed matres potius sequebantur. Non autem omnibus erat connubium cum Romanis, nec erant nuptiae iure contractas, quas aut non inter ciuem romanum ciuem que romanam inibantur, aut cui princeps populusue ciuitatem uel connubium non permisisset, eo scilicet modo ut in potest atem parentum liberi redigereutur. Illud quoque uidendum, quod ex impari matrimonio suscepti, non patrem sed matrem sequuntur.  Ergo quasdam Romana uel cum Latino, uel cum peregrino, uel cum seruo, cum quo connubii ius non erat, nuptias fecit, dotem contulit, factoque inter eos diuortio, contenditur an nuptae mulieris cum eo cum quo connubii ius non erat, apud uirum dotis pars post diuortium debeat permanere. Hic subiectum quidem est, nupta mulier cum quo connubium non erat, praedicatum uero dotis partis apud uirum post diuortium retentionis iure permansio. Sumitur ergo a consequentibus argumentum hoc modo. Nam quia nuptias fecit cum eo cum quo connubii ius nullum est, id consequitur ut liberi patrem non sequantur. Si autem liberi patrem non sequuntur, ne in patris quidem sunt potestate, at si in patris potestate non sunt, matrique applicantur, apud uirum dotis pars non poterit permanere. Hic igitur antecedens est, cum quo connubii ius non erat, nuptiae; consequens uero, nihil pro liberis dotis nomine manere oportere. Concludatur argumentatio: Quoniam, non permisso connubio, liberi qui procreantur patrem non sequuntur, ne dotis quidem pars apud patrem pro liberis manere debet, quandoquidem non patrem filii sed matrem sequuntur.  Probatum est igitur pro liberis manere nihil oportere, ex hoc quod cum eo mulier nuptias fecit cum quo connubii ius non erat; hoc uero erat antecedens. Non ergo a consequenti sed ab antecedenti potius factum deprehenditur argumentum. Quod si per quod nihil dotis nomine manere oporteret, probaretur eam nuptias cum eo fecisse qui cum connubii ius non esset, recte a consequentibus argumentum factum esse diceretur. Fieret uero a consequentibus argumentum, si ita poneretur: si quid ex dote pro liberis manere oporteret, probatur, quia patrem liberis equuntur, cum eo nupta esse mulier, cum quo connuhii ius erat. Assumo quod est consequens: Sed mulier cum eo nupta non est cum quo connubii ius erat. Concludo antecedens: Nihil igitur dotis pro liberis manere oportebit quia patrem liberi non sequuntur. Argumentum, ab eo quod in ipso est de quo quaeritur. Quaeritur enim de his nuptiis, quarum nullum fuerit iure connubium. Ex affectis: omne enim consequens ad id quod praecedit refertur. Maxima propositio est: Ubi consequens non est, ibi ne antecedens quidem esse potest.  Ac de his erit alius uberius disserendi locus. A REPUGNANTIBUS: SI PATERFAMILIAS UXORI ANCILLARUM USUM FRUCTUM LEGAVIT A FILIO NEQUE A SECUNDO HAEREDE LEGAVIT, MORTUO FILIO MULIER USUM FRUCTUM NON AMITTET. QUOD ENIM SEMEL TESTAMENTO ALICUI DATUM EST, ID AB EO INUITO CUI DATUM EST AUFERRI NON POTEST. REPUGNAT ENIM RECTE ACCIPERE ET INVITUM REDDERE.  Secundus haeres dicitur qui haeredi instituto substituitar, ueluti si quis filium instituat haeredem, scribatque, si is filius intra pubertatem decesserit, nepotem uel quemlibet alium haeredem esse oportere; nepos igitur uel quilibet alius, secundus haeres dicitur.  Repugnantia sunt quae (ut dictum est) contraria sequuntur, si ipsis contrariis comparentur.  Quidam igitur haeredem testamento scripsit filium, ei quo secundum substituit haeredem, uxorique suae ancillarum usum fructum legauit a filio, dixitque ut uxori filius eius usumfructum ancillarum permitteret, neque illud adiecit, ut etiam secundus haeres eumdem usumfructum mulieri concederet. Successit filius, ac mulieri ancillarum contulit usumfructum. Illo mortuo intra pubertatem, agit secundus haeres, et usumfructum ancillarum mulieri extorquere conatur, dicens usumfructum ei a filio legatum, a seuero minime. Quaeritur utrum ea mulier legatum quod testamento acceperat inuita possit amittere. Hic igitur subiectum est legatum quod testamenti iure recte accepit. Praedicatum uero, inuitam posse amittere. Sumo igitur argumentum a repugnantibus. Repugnans uero est, si id quod contrario cousequens est alteri contrario comparetur, uelut in hoc ipso quod tractamus exemplo, recte accipere, et non recte accipere, contraria sunt sed non recte accipere comitatur inuitum reddere. Iure enim inuitus reddit, quod non recte accepit. Repugnat igitur inuitum reddere ei quod est reate accipere. Faciemus igitur argumentum sic: Qui testamento accepit, recte accepit; quod autem recte accipitur, inuito eo qui semel recte accepit, auferri non potest; at mulier testamento usumfructum ancillarum accepit; id igitur ei inuitae non poterit auferri. Argumentum, ab eo quod in ipso est de quo agitur, id est de eo quod rectae acceptum est. In ipso uero est uelut affectum contrarietatis modo, ut superius dictum est. Est autem argumentum a repugnanti. Maxima propositio: Repugnantia conuenire non posse. AB EFFICIENTIBUS REBUS HOC MODO: OMNIBUS EST IUS PARIETEM DIRECTUM AD PARIETEM COMMUNEM ADIUNGERE VEL SOLIDUM VEL FORNICATUM. SED QUI IN PARIETE COMMUNI DEMOLIENDO DAMNI INFECTI PROMISERIT, NON DEBEBIT PRAESTARE, QUOD FORNIX VITI FECERIT. NON ENIM EIUS VITIO QUI DEMOLITUS EST DAMNUM FACTUM EST, SED EIUS OPERIS VITIO QUOD ITA AEDIFICATUM EST, UT SUSPENDI NON POSSET. Causarum quidem multa sunt genera qua Cicero paulo posterius diuidit. Sed nunc de efficientium causarum disserit argumento. Efficiens uero causa est qua praecedente aliquod effectum est, non tempore sed proprietate naturae, uelut in hoc quod nunc declaramus exemplo.  Damni infecti promissio est quoties quis promittit, si quod damnum eius opera contigerit, sua restitutione esse pensandum.  Ius autem est parieti communi parietem alium uel fornicatum, id est arcum habentem, uel directum continuumque coniungere. Quidam igitur ad parietem communem alium extrinsecus parietem iunxit, deditque satis damni infecti. Communis autem paries fornicatus fuit, id est, arcum habens uel signinam fabricam sustinens; adiungente igitur eo qui satis dederat, et ut adiungeret de moliente partem parietis, quo iunctura cohaeresceret, uitium communis paries fecit; quaeritur an damni infecti promissio cogat eum qui promiserit damnum restituere. Subiectus terminus damni infecti, promissio; praedicatus uero uitii, restitutio.  Sumimus igitur argumentum a causis hoc modo. Si enim is qui damni promisitinfecti restitutionem eius uitii causa fuit, restituere debet uitium quod eius accidit culpa; quod si ea natura parietis fuit ut suspendi sustinerique non posset (fornicati enim parietis non ea natura est ut suspendi queat), parietis potius forma quam demolientis culpa uitium fecisse uidebitur, atque ita non cogitur restaurare uitium qui se damni infecti promissione obstrinxerit. Fiet igitur argumentatio hoc modo: Si penes parietis formam constituit ut eo adungente [1079B] parietem qui damni infecti promiserat, uitium fieret, id uitium, qui promisit, praestare non cogitur. Fuit autem causa paries ut uitium fieret, qui ea fuit natura ut suspendi sustinerique non posset. Non igitur quod fornix uitium fecerit, praestare debet quidamni promisit infecti. Argumentum ab eo quod in ipso est de quo agitur, id est in uitii restitutione, ex effecto, id est ex causa. Causa enim uitii form. a est parietis, non culpa coniungentis parietem. Itaque factum est ut fornix uitium faceret, quae causa uitii, cum absit ab eo qui parietem iunxit, abest etiam eiusdem uitii restitutio. Maxima propositio: Unamquamque rem ex causis spectari oportere. AB EFFECTIS REBUS HOC MODO: CUM MULIER VIRO IN MANUM CONVENIT,  OMNIA QUAE MULIERIS FUERUNT VIRI FIUNT DOTIS NOMINE. Effecta sunt quae aliquibus efficiuntur causis, non tempore praecedentibus sed natura, uelut si quaerat, uxore defuncta quae in manum uiri conuenit, an eius bona ad uirum pertineant. In qua quaestione, bona uxoris defunctae quae in manum uiri conuenerit, subiectum est, ad uirum autem pertinere, praedicatum. Quaero igitur argumentum ab effecto, dispicioque quid perfecerit ipsa in manum conuentio, atque ex eo argumentum trabo; id autem est, omnis uiri dotis nomine fieri, quaecumque mulieris fuere. Ipsa igitur in manus uiri conuentio, omnia quae mulieris fuere, uiri fecit dotis nomine, non praecedens tempore sed statim propria ui naturae. Nam ut in manum quaecumque conuenerit, mox eius bona dotis nomine [1079D] uirum sequuntur.  Facio igitur argumentum sic: Si mulier quae defuncta est in manum conuenit, in manum uero conuenientis mulieris bona uiri fiunt dotis nomine, haec quoque bona de quibus agitur, uiri sunt.  Argumentum ex eo quod in ipso est, de quo agitur, continetur. Agitur enim de bonis eius quae in manum conuenerit, scilicet ab effectis, id est a causae effectis. Effectum namque est, in manum conuentione omniaquae mulieris sunt uiri fieri sed a causa quanquam hic quoque non ab effectis dotis nomine, tactum argumentum esse monstretur.  Ostensum est enim fieri uiri dotis nomine, quidquid mulieris fuerit, ex eo quod mulier in manum conuenerit. Sed haec causa est ut quae mulieris erant, uiri fiant dotis nomine. Sed dicat quis, ex eo quod ea quae mulieris fuerant, uiri fiunt dotis nomine, id est approbare quod defunctae bona ad uirum debeant pertinere. Sed quae mulieris sunt, ea uiri fieri dotis nomine, et bona ad uirum pertinere, uel idem est, uel neutrum alteri causa est; uel si quis dicat eam esse causam, ut bona mulieris uiro debeant cedere, quod per in manus conuentionem uiri facta sunt, dotis nomine, a causa rursus, ac non ab effectis factum esse argumentum putabit, id est a dote; ab effectis uero non oportet aliud nisi causam probari.  Esset uero ex effectis argumentum, ut ex eo causa probaretur hoc modo: Si quaestio esset an mulier in manum uiri conuenisset, et indubitatum haberetur, omnia quae fuissent mulieris, uiri facta dotis nomine, diceretur [1080B] ita: Si omnia quae fuere mulieris, uiri facta sunt dotis nomine, mulier in manum uiri conuenit; sed omnia quae fuere mulieris, uiri facta sunt dotis nomine, mulier igitur in manum uiri conuenit. Maxima propositio: Causas ab effectis suis non separari.  EX COMPARATIONE AUTEM OMNIA VALENT QUAE SUNT HUIUSMODI: QUOD IN  RE MAIORE VALET VALEAT IN RE MINORE, UT SI IN URBE FINES NON REGUNTUR,  NEC AQUA IN URBE ARCEATUR. ITEM CONTRA: QUOD IN MINORE VALET, VALEAT IN  MAIORE. LICET IDEM EXEMPLUM CONUERTERE. ITEM: QUOD IN RE PARI VALET, VALEAT  IN HAC QUAE PAR EST; UT: QUONIAM USUS AUCTORITAS FUNDI BIENNIUM EST, SIT  ETIAM AEDIUM. AT IN LEGE AEDES NON APPELLANTUR ET SUNT CAETERARUM RERUM  OMNIUM QUARUM ANNUUS EST USUS. VALEAT AEQUITAS, QUAE PARIBUS IN CAUSIS  PARIA IURA DESIDERAT. A comparatione locus qui dicitur, tripartito scinditur; aut enim a comparatione maiorum, aut a comparatione minorum, aut a comparatione parium nascitur. A comparatione igitur maiorum est, quoties maiore minoribus comparantur, hoc modo, ut quod in re maiore ualet, ualeat in minore.  Sit enim quaestio an in urbe aquam liceat arceri. In hac igitur subiectus est terminus, in urbe aqua, praedicatus uero, ius arcendi. Regi fines dicuntur quoties unusquisque ager propriis finibus terminatur. Arcet uero aquam qui eam per sua spatia meare non patitur. Faciamus igitur argumentum sic. Quoniam plus est regi fines, minus uero arceri aquam, si in ciuitate fines non reguntur, quod maius est, ne id quidem quod minus est, fiet, ut aqua in ciuitate arceatur. Hic igitur sumptum est argumentum ab eo quod in ipso haeret de quo quaeritur. Quaeritur uero de arcendae aquae iure, ab atlecto scilicet, id est a maiori, quod refertur ad id quod minus est. Notandum uero quod Tullius maximam propositionem argumentationi inclusit hoc modo: Quod in re maiori ualet, ualeat in minori  et deinceps ea nixus, argumentationem expediuit, ut mani testius appareat id quod in primo uolumine commemoratum est, has maximas propositiones; aliquoties quidem argumentationibus includi, ut in praesenti monstratur exemplo, alias uero uires argumentationibus dare, ut in superioribus exemplis locorum.  Quod si idem conuertamus exemplum, dicemus: Quod in re minori ualet, ualeat etiam in maiori. At in  urbe aqua arcetur, regantur igitur fines.  Hic tamen quaestio permutatur hoc modo: Quaeritur enim an in urbe fines oporteat regi. Sed a minore sumitur argumentum, id est ab arcenda aqua, ut sit hic quoque argumentum ab eo quod in ipso est, id est ab eo quod est in regendis finibus, ab affecto scilicet, id est a minori. Id enim quod minus est affectum est, illud namque respicit ad id quod comparatur. Hic quoque maxima propositio a Tullio posita est, eaque est: Quod enim in re minori ualet, ualet etiam in maiori.  A paribus uero fit similiter comparatio. Nec esse est enim ut ualeat aequitas, quae paribus in rebus paria iura desiderat.  Plurimarum igitur rerum usucapio annua est, ut si quis eis anno continuo fuerit usus, eas firma iuris auctoritate possideat, uelut rem mobilem. Fundi uero usucapio, biennii temporis spatio continetur, de aedibus in lege nihil ascriptum est. Quaeritur ergo, usus aedium unone anno, an biennio capiatur. Faciemus a paribus argumentationem, et quoniam immobilium aequa possessio est, aedes uero immobiles sunt, ut biennio fundus usucapiatur, ita etiam oportet aedes usucapere biennio possidentem. Aequitas enim paribus in rebus paria iura desiderat.  Quae etiam maxima propositio a Tullio clarissime posita est sed exemplum restrictius positum est, nec promptissime ad intelligendum. Ita namque ait: UT QUONIAM USUS AUCTORITAS FUNDI PER BIENNIUM EST, SIT ETIAM AEDIUM. Hic igitur aedium usus auctoritatem biennio fieri sentit sed adiungit: AT IN LEGE AEDES NON APPELLANTUR, ET SUNT CAETERARUM OMNIUM QUARUM ANNUUS EST USUS. Hic rursus aedes in his uidetur ponere quae annuo usucapiuntur, et concludit nihil definiens, nisi VALEAT AEQUITAS, QUAE PARIBUS IN CAUSIS PARIA IURA DESIDERAT.  Sed uidetur ita dictum, quoniam immobiles sunt aedes ut fundus, biennio uero fundus usucapitur, aedes quoque biennio usucapiantur, et sibi ipse rursus opponit sed in lege duodecim tabularum, de aedibus nihil ascriptum est, et inter eas relictae sunt res, taciturnitate legis, quarum est usus annuus. Nam cum de fundo praescriberet lex biennii usucapionem, tacuit aedes, et iis potius hac taciturnitate eas iunxit quarum annuus est usus. Sed soluit obiectionem ita: sed AEQUITAS PARIBUS IN rebus PARIA IURA DESIDERAT. Itaque quoniam aeque fundus atque aedes immobiles sunt, aeque biennio usucapientur.  Factum est igitur hic quoque argumentum ab eo quod in ipso est de quo quaeritur, id est ab affecto, id est pari. Nam cum agatur de aedium possessione, argumentum sumptum est ab usucapione fundorum.  Expeditis igitur his locis qui in ipso de quo agitur inhaerebant, nunc iam loci eius quem dixit esse extrinsecus, ponit exemplum. Hic uero est qui sumitur ab auctoritate iudicii locus ualde probabilis, etiamsi non maximae necessitatis. Quae enim necessaria sunt, haec ex propria considerautur natura. Quae uero probabilia sunt, plurimorum iudicium exspectant. Ea namque sunt probabilia, quae uidentur uel omnibus, uel pluribus, uel maxime famosis atque praecipuis, uel secundum unamquamque artem scientiamque eruditis, ut quod medico in medicina, geometrae in geometria, caeterisque in propria studiorum facultate ueritatis. De quo extrinsecus loco sic loquitur:  QUAE AUTEM ASSUMUNTUR EXTRINSECUS, EA MAXIME EX AUCTORITATE DUCUNTUR. ITAQUE GRAECI TALIS ARGUMENTATIONES *ATECHNOUS* UOCANT, ID EST ARTIS EXPERTIS. Alia quippe argumenta sunt, quae ipse elicit orator, atque ipse quodam modo ex designatis locis sibi comparat, et propria facultate conquirit. Alia qua extrinsecus posita non ipse inuenit sed praesentibus utitur et paratis, ueluti testimonia, tabulae, fama, caeteraque de quibus M. Tullius latius tractaturus est. Non enim sibi ipse testimonia parat orator sed paratis utitur, nec ipse, iudicium facit sed iam posito ac spontaneo rumore ueniente utitur ad causam.  Atque idcirco hos locos Graeci *atechnous* uocant, id est inartificiales, atque, ut Tullius dixit, artis expertes. Quae enim non proprio oratoris artificio comparantur sed se extrinsecus uenientia subministrant, haec iure artis expertia sunt appellata. Huius exemplum est: UT SI ITA RESPONDEAS: QUONIAM P. SCAEVOLA ID SOLUM ESSE AMBITUS AEDIUM DIXERIT, QUOD PARIETIS COMMUNIS TEGENDI CAUSA TECTUM PROICERETUR, EX QUO TECTO IN EIUS AEDIS QUI PROTEXISSET AQUA DEFLUERET, ID TIBI IUS VIDERI.  Solum ambitus aedium est, quantum soli AEDIUM AMBITUS claudii. SCAEVOLA igitur dixit id esse AMBITUS AEDIUM SOLUM, quod tecti diffusione tegeretur. Manifestum est enim tecta latius fundi, nec parietibus adaequari, ut stillicidium longus cadat.  Quae cum ita sint, quidam parietem communem tegere nitebatur, quaeritur an sit aliquod ius tegendi. Respondeas tu, inquit, Trebati, id ius esse angendi parietis communis, ut in eius qui tegit non aliud quodlibet tectum stillicidii aqua fundatur, alias non esse iuris ut tegat quis parietem, stillicidio in uicini tecta defluente. Haec enim stillicidii seruitus noua, nisi consentiente uicino, nihil iuris habet.  Sed si huic responso opponatur, ne sic quidem ut tegat esse iuris, quandoquidem aedium solum tantum est, quantum cuiusque parietes claudunt, qui uero legit, tectum longius mittit, tu inquit, responsum tuum Scaeuolae auctoritate firmabis, dicens Scaeuolam respondisse hoc ESSE SOLUM AMBITUS AEDIUM, quantum tectum proiiceretur, non quantum parietes ambirent. Ius est igitur proiicere tectum, qui intra ambitum adhuc suarum aedium tegit sed ita ut in suum tectum aqua defluat, nec uicino noua noceat seruitute.  In qua quaestione neque a subiectoneque a praedicato termino ductum est argumentum, quod in his locis considerari moris est, qui in ipsis haerent de quibus agitur terminis, ut in omnibus exemplis est diligentissime declaratum. Sed quia sumitur argumentum extrinsecus, dubitationi iudicium cuiuslibet opponitur, ut nunc Scaeuolae, cuius auctoritate responsum est, atque ideo ex loco qui uocatur extrinsecus sumptum dicitur argumentum.  HIS IGITUR LOCIS QUI SUNT EXPOSITI AD OMNE ARGUMENTUM REPERIENDUM TAMQUAM ELEMENTIS QUIBUSDAM SIGNIFICATIO ET DEMONSTRATIO [AD REPERIENDUM] DATUR. UTRUM IGITUR HACTENUS SATIS EST? TIBI QUIDEM TAM ACUTO ET TAM OCCUPATO PUTO.  SED QUONIAM AVIDUM HOMINEM AD HAS DISCENDI EPULAS RECEPI, SIC ACCIPIAM, UT RELIQUIARUM SIT POTIUS ALIQUID QUAM TE HINC PATIAR NON SATIATUM DISCEDERE.  Omne elementum principium est eius rei cuius elementum esse perpenditur.  Nam eius quod ex elementis fit, ipsa elementa nec esse est loco esse principii; ergo quoniam hi loci superius designati argumentorum quasi quaedam principia sunt (ipsi enim sunt qui continent argumenta; omne autem quod continet, eius quod continetur principium est), idcirco ait Cicero ueluti quaedam elementa argumentorum uideri locos hos quos superius posuit Cautissimeque adiecit, quasi quaedam elementa; non enim integre elementa sed quasi in similitudine elementorum sunt hi loci qui in argumentis eificiendis sumuntur. Idcirco quoniam argumentorum quaedam uidentur esse principia, alioqui elementum omne, minima pars eius est cuius elementum est, et id quod ex elementis efficitur, partes inuicem coniungit, ut litterae orationem. At uero locus, non pars argumenti sed totum est. Est enim significatio quaedam, et demonstratio ad reperiendum argumentum data, ut si locum respexeris, noueris ubi conditur, unde duci debeat argumentum.  Sed reliqua ad Trebatium expeditissime dicta sunt, blanditurque ei etiam breuia posse sufficere acuminis praerogatiua, praesertim cum sit iuris occupatione districtus, et tempus legendi plura non habeat. Sed quoniam, ut inquit, auidissimum studii AD HAS doctrinarum EPULAS recepit, non uult degustatum sed satiatum relinquere, ut non desit aliquid sed de pleno etiam relinquatur, factaque esta conuiuando translatio iucundissima.  Declaratis igitur locis omnibus, eorumque exemplis diligenter expositis, pauca quaedam de locorum ui atque ordine disputabo, quibus plenissima disputatione expeditis, ad ea quae restant explananda transgrediar. Sed id tertio iam uolumine faciendum est, quoniam secundus liber habet proprium modum. Antequam latiorem M. Tullii diuisionem de enumeratis superius locis aggrediar, pauca, ut sum pollicitus, de ui atque ordine locorum mihi uidentur esse tractanda, ut eorum natura diligentius cognita, facilior se argumentorum copia subministret.  Primum igitur quoniam loci omnes diuisi sunt in eos qui in ipso haerent de quo quaeritur, et in eos qui extrinsecus assumerentur, uidendum est qui nam sint hi loci qui in ipso haerent de quo quaeritur, et quid ab ipsis rebus differunt in quibus haerere dicuntur, atque illud quidem planissime expeditum est, ipsos dici terminos illos qui in quaestione uersantur, horum esse alterum praedicatum, alterum uero subiectum, superior expeditio patefecit.  Ab eo igitur termino de quo agitur, quid differt locus a toto? Quandoquidem idem est ipsum esse quod totum, neque enim est aliud esse quemlibet terminum in quaestione propositum, quam totum esse terminum eumdem qui in quaestione est constitutus; de paribus quoque idem dicimus. Nam si omnes partes efficiunt id cuius partes sunt, terminumque in quaestione propositum suae partes efficiunt, non est dubium quin partes quoque omnes conuenientes idem esse quod ipsum est, in quaestione propositum rectissime intelligantur. Notatio uero, eodem modo illud ipsum est quod in quaestione proponitur. Rem enim unamquamque omne uocabulum designat in quaestione ac denotat. Fit igitur ut totum, partes ac nota, idem quod est ipsum de quo quaeritur esse uideantur. In tanta igitur similitudine rerum danda est differentia. Neque enim, ut dictum est, si locus haeret in eo ipso de quo quaeritur, atque ab ipso de quo quaeritur capi non potest, argumentum fieri potest, tu locus idem esse possit quod ipsum est de quo quaeritur.  Sed haec differentia ipsum est quod confuse ac singulariter intelligitur, ut homo, in eo inest totum suum, quod est definitio ipsius; igitur totum, ab eo quod ipsum est, intelligentia separatur, quod illud quidem singulariter intelligitur, hoc uero sub generis ac differentiarum enumeratione monstratur. Diuidit enim definitio atque dispertit, totumque patefacit quod in re ipsa singulariter intelligebatur; de partibus quoque eadem ratio est. Si enim ad membrorum multitudinem, uel specierum omnium enumerationem, singularis termini referas intellectum, statim ipsius ac partium differentias comprehendas. Nota etiam ab eo cuius nota est facile distat, quia illud uox et significatio est, illud res significationi supposita, eorum uero quae affecta sunt non sunt dubiae differentiae ab his quorum affecta esse monstrantur. Quis enim idem dicat esse coniugatum, quod est id cui coniugatum est? Quis idem dicat esse iuste, quod iustitia? Quis genus idem quod forma? quis contraria? quis similia? Quandoquidem neque contrarium, sibi ipsi contrarium esse potest, nec simile, sibi ipsi simile; nec genus, sibimetipsi genus; et de cateris eadem ratio est.  Nunc illud dicendum est, propter quod ista praemisimus; quandocumque enim ab illis tribus locis qui primi propositi sunt, argumenta sumuntur, id est a toto, a paribus, a nota, fit ut ipse quidem terminus ad cuius fidem quaeritur argumentum, intra quamlibet earum rerum contineatur, quae cum ad argumentum ductae fuerint, loci esse monstrantur. Velut cum fit argumentum a toto, ipse quidem terminus cui fides affertur, intra totum comprehenditur; totum uero ipsum quod est definitio, res est siquidem orationem, rem uocari placet. At si ex ea sumitur argumentum, fit locus itaque ipsum quidem de quo agitur, intra totum clauditur, a quo toto cum fit argumentum, fit ipsum totum, locus; quod totum, quoniam claudit terminum qui in quaestione uersatur eidem termino uidetur inhaerere. Quo fit, ut locus quoque qui a toto est, eidem inhaereat termino, de quo in quaestione dubitatur. Partium quoque enumeratio eumdem terminum claudit, quem partium collectione coniungit. Ipsaque partium enumeratio res quaedam est, ei oratio rebus annumeranda est. Sed si ab ea ducitur argumentum, fit locus. Sed quoniam partium multitudo in eodem termino est, quem conuentus partium iungit, nec esse est eum quoque locum qui est a coniunctione partium ipsi illi termino de quo quaeritur inhaerere. Nota etiam rem designat, et significatione aliquo modo comprehendit, a qua si ducitur argumentum, fit locus, et quoniam nomen omne si uidetur ad esse, cuius intelligentiam signat, locus quoque qui est a notatione, in ipso haeret de quo uersatur intentio.  At in affectis quae in tredecim partes diuisa sunt, non idem est. Nam quoniam respicientia quodammodo terminum sunt, et quasi extrinsecus constituta, non uidentur eodem modo coniuncta esse cum termino quo coniuncti sunt hi loci, qui a toto, a partium enumeratione, a nota esse praedicti sunt; sed tamen id quod affectum est, ad aliquid dicitur. Id uero aliquid iunctum est illi semper quod ad eius ducitur relationem, ac sine eo esse nunquam potest, quia cum ipso nascitur, et quodammodo altero dicto intelligitur alterum. Nam si id de quo quaeritur, eiusque affecta perpendas, ea quae perhibentur affecta, extra id de quo ambigitur, posita esse consideres, nihil enim eorum quae sunt ad aliquid, ex se ipso esse potest sed est semper ex altero: ut enim in praedicamentis ostenditur, omnia quae ad aliquid dicuntur, opposita sunt, non tamen ita disiuncta sunt ut omnino sint distributa sed quoniam relatiua praedicatione iunguntur, nec esse est aliquo modo in ipso sint ad quod uidentur affecta. Omne quippe affectum, ex eo ad quod affectum est suscipit formam, et sine eo esse non potest, et dicto altero, alterius se statim subiicit intellectus, ut cum dixero dimidium, duplum intelligitur, et cum patrem nominauero, filius ad intelligentiam uenit. Et omnia quaecumque ad aliquid sunt, ex sese pendent, nec a se inuicem deseruntur. Igitur omne affectum, et ad ipsum respicit ad quod refertur, et in ipso est. Ad ipsum quidem respicit, quoniam ad affectum suum uelut ad aliquid relatiue more praedicationis refertur; in ipso uero est, quod ea est affectorum natura ut alterum existat ab altero, seque ipsa possideant, quandoquidem et id quod uffectum uocatur, eius est termini ad quem consideratur affectum, et terminus in quaestione propositus affe. cto suo intelligitur esse connexus.  Quae cum ita sint, cum argumentum sumitur a coniugatis, quoniam id quod coniugatum est, affectum est ad id quod ei ex altera parte est coniugatum, id quidem de qua quaeritur in altrinsecus posito coniugato haeret. Is uero locus unde argumentum trahitur, ab altero ducitur coniugato, ueluti si compascuus ager est, ius est compascere. Igitur compascere atque compascuum coniugata sunt; sed quaerebatur an ius esset compascere, tractum uero est argumentum a compascuo; itaque terminus quidem de quo fuit quaestio, in altero coniugato positus deprehenditur, id est in compascendo; locus uero unde argumentum tractum est, in altero est, id est in compascuo.  Item quoties a genere ducitur argumentum, id de quo quaeritur in forma, haerere nec esse est, ut cum ostenditur legata esse numerata pecunia, quoniam fuerit argentum omne legatum. Quaeritur enim de numerata pecunia, quae est species argenti, et argumentum tractum est ab argento, id est a genere. Itaque ipsum de quo quaerebatur, in forma fuit, id est in specie. Argumentum uero tractum est ab affecto, id est a genere. Quod si a forma generis argumentum fiat, conuerso modo est, id quidem quod quaeritur in genere esse monstratur, ipsum uero unde sumptum est argumentum, in forma esse perpenditur. Nam cum quaeratur an legatum sit uxori argentum, ostenditur non esse legatum, quia non fuerit uxori tantum: legatum sed matrifamilias uxori. Uxor uero genus est matrifamilias uxoris. Quaeritur igitur de uxore, id est de genere. Argumentum factum est a matrefamilias, in est a forma.  Quoties uero a similitudine trahitur argumentum, quoniam id quod simile est, non sibi sed alteri simile esse perpenditur, res siquidem de quo quaeritur, in uno eorum quae sunt similia, posita est; at uero locus, in altero est, uelut cum quaeritur an haeres restituere uitium ruinamue cogatur aedium in usumfructam relictarum. In hoc igitur quaestio est, locus uero a simililudine, quia non oportet haeredem aedes restituere, sicut nec mancipium, si id aliqua ratione depereat. Cum igitur similis sit aedium ususfructus atque mancipii, quod quaeritur, in aedium usufructu positum est, locus uero, in usufructu mancipii.  In differentia quoque idem est: eorum namque quae differunt in altero positum est id quod quaeritur, in altero uero illud a quo id quod est ambiguum comprobatur, ut cum quaeritur an id quoque argentum quod in nominibus debeatur legatum sit. Hic igitur illud est quod dubitatur. In eo uero quod ab hoc differt, locus est a quo ostenditur minime legatum esse argentum quod in nominibus debeatur, quia multum differt in arca ne sit positum, an in nominibus scriptam.  A contrario quoque idem est, ut in eo quod quaeritur an ususfructus penus legatus sit. In usufructu igitur quaestio est sed probatur minime esse legatus, quia non potest esse usus earum rerum quae utendo pereunt sed potius abusus; in abusu igitur locus est, scilicet in altero contrariorum, cum fuerit in usu quaestio.  Ab adiunctis etiam locus in eodem modo ab eo quod quaeritur segregatus est, ut in uno adiuncto quaestio, in altero uero sit locus. Nam cum quaeratur an secundum mulieris tabulas nunquam capite diminutae possessio detur, in hoc quaestio est an detur, at in eius adiuncto, locus. Ostenditur enim minime dari debere possessionem, quia sit proximum ut secundum puerorum quoque atque seruorum tabulas bonorum possessio concedatur.  Ab antecedentibus uero ita est locus, ut quaestio sit in consequentibus. Nam cum quaeritur an aliquid dotis nomine pro liberis manere oporteat sumitur argumentum nullomodo manere oportere ex antecedentibus, quod uiri culpa factum est diuortium; locus itaque in antecedenti, quaestio uero in consequenti. Consecutum est uiri culpa factum esse diuortium, nihil apud patrem pro liberis permanere, cum uiri culpa praecesserit.  A consequentibus uero si sit argumentum, res quae dubia est in antecedentibus esse deprehenditur, uelut cum quaeritur an diuortio tacto, cum eo nupta esset mulier qui cum connubii ius non esset, dotis nomine aliquid pro liberis manere oporteat. Fit argumentum sic: Si quid ex dote pro liberis manere oporteret, quia patrem liberi sequerentur, cum eo nupta esset mulier, qui cum connubii ius esset, hic antecedens est, si quid de dote pro liberis manere oporteret, et in eo quaestio an aliquid manere oporteat. Consequens uero, cum eo mulier nupta, qui cum connubii ius esset, a quo sumitur argumentum, id est a consequenti. Nam cum manifestum sit, non cum eo nupta esse cum quo connubii ius erat, ostenditur quod miuime patrem liberi sequantur, atque idcirco nihil pro liberis manere oportere. Hic igitur res quidem quae dubitatur in antecedenti est, in eo scilicet an ex dote pro liberis manere aliquid oporteat, argumentum uero in eo loco qui est in consequentibus, id est in muliere quae nupta est cum eo cum quo nulla erant iura connubii.  A repugnantibus etiam quoties argumenta sumuntur, res quidem dubia in altero repugnanti, in aduerso uero locus est argumenti, ut cum quaeritur an possit inuita mulier reddere legatum, quod recte testamento semel accepit. Locus a repugnanti, minime posse inuitam reddere quod recte accepit. Quaestio igitur est in eo quod intelligitur inuitam reddere, argumentum uero in altero repugnanti, id est in eo quod intelligitur recte accipere. Pugnat enim inuitam reddere et recte accipere, sed quaestio in uno eorum est, locus in altero.  Quoties uero a causis efficientibus ducitur argumentum, quaestionem in effectis esse nec esse est, ut exemplo quo quaeritur an qui satis dederit damni infecti, uitium parietis praestare cogatur. In hoc igitur, id est uitio parietis, quaestio est sed de causa trahitur argumentum. Dicitur enim non oportere praestare, quoniam natura parietis causa fuerit uitii, non is qui de praestando uitio satis dedisset. Effectum ergo causae, uitium parietis fuit. Itaque quaestio quidem in effecto, locus uero esse consideratur ex causa. At si ab effectis aliquid approbetur, locus in effecto, quaestio in causa est constituta, ueluti cum quaeritur an mulier quaedam cuius bona uiri facta sint, dotis nomine in uiri manum conuenerit. Quoniam ergo in manum ex conuentione perficitur, ut bona mulieris post eius mortem uir adipiscatur, argumentum ducitur ab effectis. Efficitur enim per in manum conuentionem, ut quaecumque sunt mulieris, uiri fiant dotis nomine; ergo cum ea quae mulieris fuere, uir nomine dotis adipiscatur, mulierem in manum uiri nec esse est conuenire. Quaestio itaque est de muliere, an in manum uiri conuenerit. Argumentum uero ab effectu causae, id est in manum conuentionis. Hoc uero est quod ea quae fuere mulieris, uir nomine dotis acquirit, quo fit ut quod quaeritur, in causa, locus uero sit in effectis.  A comparatione uero maiorum si fuerit argumentum, quaestio erit in minoribus, ut si quaeratur an in urbe aqua debeat arceri, defendaturque minime debere, neque enim fines reguntur; ita in aqua arcenda, quod minus est, quaestio est, locus uero in finibus regendis, quod maius est. Contrariae uero, si a minore argumentum ducatur, erit id quod dubilatur in re maiori, ut si dubitetur an fines in ciuitate regantur, respondeamus minime, quoniam ne aqua quidem arcetur. Ita id quod dubitatur, in re maiore consistit, illud uero unde argumentum sumitur, in minori. Et in comparatione parium similis ratio est: in uno enim eorum quae sunt paria, quaestio consistit, in altero locus intelligitur argumenti, ueluti cum quaeritur an aedium usus biennio capiatur, id approbamus, quoniam fundorunm quoque. Cum ergo paria sint fundus atque aedes, quaestio quidem de aedibus est, argumentum uero ducitura fundo.  Ac de ui quidem locorum, quoque a se non quaestiones et loci argumentorum separentur, haec dicta sint. Nunc eorum ordinem breuissime commemorabo. Ex hoc itaque oritur omne iudicium, qui locus prior, qui sit posterior, existimandus, si eos terminos consideremus qui proposita quaestione uersantur. Quaecumque enim his terminis propinquiora sunt, haec rectissime priora numerantur. Posteriora uero quantum a propositis longissime quaeque rec esserint. Id autem tali ratione clarescet.  Primum namque, locorum est diuisa pluralitas in eos qui in ipso sunt de quo agitur, et in eos qui assumuntur extrinsecus, in quo praepositos esse intelligimus eos locos qui in ipso sunt, his locis qui trahuntur extrinsecus. Hic uero locus qui in ipso est, in primas quatuor distribuitur partes, quarum prima est definitio, qui locus a toto est nuncupatus. Idcirco autem primus a toto locus ponitur, quoniam nihil est alicui tam proximum, quam propria definitio. Consequitur enumeratio partium, quia post definitionem proximum locum partes tenere debent, quae totum id cuius partes dicuntur esse, coniungunt. His apponitur nota, quae quasi conuerso modo definitio est. Nam sicut definition explicat quod implicite nota designat, ita nota inuoluit et confuse indicat quod patefacit atque expedit definitio. Nota uero tertia ideo est, quia definitio substantiam tenet; partium enumeratio ea dinumerat quae totum compositum iungunt, nota uero nihil efficit sed tantum designat.  Post haec quae in ipsis terminis principaliter haerent, illa quae sunt affecta numerantur, quae iam non ipsis insunt terminis sed eosdem uelut exterius posita consequuntur, atque idcirco solum in ipsis esse dicuntur, quoniam sine his esse non possunt.  Quorum prima sunt coniugata. Nihil enim inter affecta sic proximum est, quam id quod et re et nomine participat, nisi quod parua nominis inflexione seiungitur. Nam id quod iustum est, et iustitia participat, et inflexo iustitiae nomine nuncupatur, et in caeteris quidem coniugatis idem est.  Post haec annumeratum est genus. Genus uero est quod cuiuslibet uniuersaliter substantiam monstrat, et quod multorum specie diuersorum, substantialis est similitudo. Quod a propositis terminis longius quam coniugata seiungitur, quia tametsi substantiam monstrat, tamen ne inflexo quidem uocabulo cum termini nomine copulatur sed longe lateque diuerso. Huic adiuncta est species (quam formam Tullius appellauit), quia nihil est tam proximum generi quam species. Species uero est substantialis indiuiduorum similitudo, et quod sub genere ponitur.  Post hanc, similitudo est constituta. Etenim post illud idem quod in substantiis intelligitur illud idem recte ponitur quod in qualitate esse perpenditur. Paulatim uero res incipit a similitudine recedere, nec statim ad contrarium uenit sed prius a differentia locum statuit. Nam remota similitudine nihil aliud occurrit prius, nisi differentia.  Post hanc, a contrario locum ducit, id est a maxima differentia.  Rursus ad amica sibi affecta conuertitur. Sed non eo modo amica quo sunt similia, adiuncta enim proponit, quae non sunt integrae similitudinis sed inter se iudicii, et ueluti cuius iam rerum sibi cohaerentium propinquitatis. Post adiuncta uero antecedentia Tullius posuit. Post id enim quod aliquo modo iunctum est, aliquid nec esse est aut antecedens aut consequens intelligatur. Prius itaque antecedens, post consequens collocatum est.  Post haec repugantia dixit, ut quodammodo duplex ordo contrarietatum ac similitudinum nasceretur. Prius enim proposuit a simili, a differentia, a contrario, atque hic uniuersus ordo est similium et contrariorum. Rursus ab adiunctis, ab antecedentibus, a consequentibus, a repugnantibus. Hic rursus secundus ordo similium et contrariorum esse deprehenditur. Sed primus ualde euidentior quam secundus; plus est enim simile esse quam adiunctum, plus est differre quam antecedere uel consequi, plus etiam est contrarium quam repugnans. Et in suo quaeque ordine plenam retinent formam, uelut quia similitudo propinquitatem quamdam tenere debet: propinquius est enim id quod est simile ei cui simile esse consideratur, quam id quod ad.  iunctum est ei cui naturali uicinitate coniungitur. Rursus quoniam differentia similitudinis auctor est, dissimilius est id quod ab aliquo differt, quam id quod consequitur uel antecedit. Rursus quoniam contrarium longissime ab eo qui contrarium est oportet abscedere, longius abscedit contrarium quam repugnans.  Post haec quid aliud restare poterat quam effectorum causas quaerere? aut post effectorum causas quid aliud quam ipsarum causarum perquirere effectus? Praeterea a comparatione loci, postremum ordinem tenent, quia siue similitudinem, siue dissimilitudinem in sola obtinent quantitate. Ac de locorum ordine satis dictum est.  Illud praeterea considerandum puto, num hi quoque argumentorum loci qui in ipso haerent de quo quaeritur, inter affecta iure numerentur. Quandoquidem quae affecta sunt, idcirco esse dicuntur affecta, quia sunt ad aliquid, et propositi termini relatione nectuntur. Nam et definitio alicuius est definitio, et totum partium totum est, et nota significati nota est. Sed inspicienda natura est singulorum, et uidendum num similiter haec ad aliquid referantur ut caetera. Nam definitio rem quam definit quodammodo explicat atque conformat. Item partes rem cuius partes sunt propria coniunctione perticiunt. Nota uero, eius intellectum conmmuniter tenet, et cum haec caetera quae uocantur affecta non faciant, iure haec non inter affecta ponuntur sed in eo ipso quod ueluti conficiunt atque conformant, inesse dicuntur. Sed quoniam de ui atque ordine locorum sufficienter dictum est, nunc ad sequentia transeamus.  Praeter omnia enim quae superius dicta sunt, [1090B] illud animaduertendum maxime est, quia non si quid in argumentis fuerit sumptum, illud eurum argumentorum locus dicendus est, nisi non solum insit argumentis, uerum etiam ab eo argumenta nascantur. Id quod dico, planiore liquebit exemplo. Si quod enim fuerit argumentum in quo sumatur genus uel species, non statim illud argumentum ex genere uel specie tractum esse dicitur, nisi ei argumento uires generis uel speciei qualitas subministret. Age enim, sit quaestio an idem sit animali esse quod uiuere, et fiat argumentatio sic: non idem est animali esse quod uiuere, quia ne inanimato quidem idem est esse quod mori, piurima quippe sunt inanimata, neque moriuntur. Nam quae nunquam uixere, ne mori quidem posse manifestum est. Hoc igitur inanimatum genus est lapidum, ac fusilium metallorum, et sumptum est in argumentum sed non ex genere factum est argumentum, licet in eodem genus uideatur inclusum sed potius a contrario. Nam contrarium est uitae quidem mors, animalium inanimatum; sed mori non sequitur inanimatum, igitur ne animal quidem uiuere. Non ergo ex genere locus iste ducendus est sed potius ex contrario, quamuis genus huiusmodi contineat argumcntum; tunc enim locus esset a genere, si ab animalis uel a uiuendi genere argumenti ratio traheretur, uelut si ita fieret argumentum: animali esse, substantiae est esse; ipsum uero uiuere substantia non est sed in substantiam uenit. Non est igitur idem uiuere quod animali esse. A substantia igitur tractum est argumentum, a genere uidelicet animalis. [1090D] Hoc igitur argumentum, et genus continet, et ex genere ductum est; in priore uero, etsi genus continet, a contrario tamen ductum esse perpenditur. Illud enim semper speculandum est, non quid in argumento sit sed ex quo ducitur argumentum.  Et in caeteris quidem eadem ratio tenenda est, neque est enim in singulis immorandum. Siquis enim diligentiam decursae superius expositionis exercuit, facile in reliquis colliget, quod uno declaratur exemplo: QUANDO ERGO UNUSQUISQUE EORUM LOCORUM QUOS EXPOSUI SUA QUAEDAM HABET MEMBRA, EA QUAM SUBTILISSIME PERSEQUAMUR, ET PRIMUM DE IPSA DEFINITIONE DICATUR. DEFINITIO EST ORATIO, QUAE ID QUOD DEFINITUR EXPLICAT QUID SIT...  Propositis igitur breuiter argumentorum locis eosdem subtilius atque enodatius statuit per suas partes et conuenientia membra partiri.  Ita enim locorum omnium diligentius natura considerabitur, si non confuse solum, uerum etiam distributim, et in suarum partium proprietate noscantur. Dat uero hoc multam inueniendorum copiam argumentorum: ut enim de definitione dicamus, si cunctas aliquis definitionum partes agnouerit, ex omnibus sibi poterit argumenta conquirere, eritque in inueniendis copiosior argumentis eo qui quot sint definitionis species ignorat. Ex tot enim definitionum partibus argumenta producet, quantas quis definitionum partes esse cognouerit. Is uero habebit plurimam talium locorum facultatem, quem definitionum diuersitas non latebit. Ob hoc igitur M. Tullius, quos confuse atque indigeste posuit locos, nunc eosdem diligentiore ratione partitur.  Ac primum illud propensiore consideratione tractandum est, quod, ut dictum est, etiam loci ipsi res quaedam sunt sed tunc esse intelliguntur loci, cum ab his trahitur argumentum. Ergo nunc Cicero non principaliter locos sed res ipsas diuidit, quae ad argumentum ductae, speciem sumunt locorum. Definitio namque, et pars, et nota, res quaedam sunt sed cum ab his argumentum ducitur, loci fiunt. Cum igitur M. Tullius res ipsas ita ut sunt naturaliter partiatur, simul cum rebus diuidit locos. Si enim res una est a qua duci poterit argumentum, unus est etiam locus; at si illa diuiditur, quot partes eius rei fuerint, tot erunt etiam loci generis eiusdem de quo argumenta nascuntur.  Quae cum ita sint, cumque prius omnium locus a toto sit, id est a definitione; prius quid sit definitio definitione declarat, ut patefacta rei natura, species eius uel membra conuenienti ordine partiatur. Detinitio, inquit, est oratio quae id quod definitur explicat quid sit, sicut definitio est hominis, animal rationale mortale. Dictum uero cautissime explicat. Nam quod nomen confuse denuntiat, id definitio per quaedam substantialia membra diffundit. Quod enim confuse nomine hominis declaratur, id aperit atque explicat definitio, dicens hominem esse animal rationale et mortale. Nam nisi ita dixisset, potuerat esse oommunis definitio generi quoque, uelut hoc modo: definitio est quae designat quid est id quod definit. Sed genus quoque designat quid est id de quo praedicatur sed non explicat quid sit. Sola enim definitio explicat quid sit quod oratione perficitur; genus uero et caetera quae singulis plerumque nominibus proferuntur, minime.  Explicat autem definitio id quod definitur, non quoquo modo, id est non in eo quod quale uel quantum est, non in quolibet aliorum praedicamenlorum sed quid sit, id est eius quod definit, substantiam monstrat. Ea uero definitio substantiam digerit, qua ex genere differentiisque consistit; haec namque uniuscuiuslibet substantiam significant, sicut in his dictum est, ubi de genere, specie, differentia, proprio, accidentique tractatum est. Ergo omnis definitio explicat quid sit id quod definitur. Aristoteles uero eodem pene modo definitionem determinat, dicens: Definitio est oratio quidem esse significans.  Hanc M. Tullius partitur hoc modo: DEFINITIONUM AUTEM DUO GENERA PRIMA: UNUM EARUM RERUM QUAE SUNT, ALTERUM EARUM QUAE INTELLEGUNTUR. ESSE EA DICO QUAE CERNI TANGIQUE POSSUNT, UT FUNDUM AEDES, PARIETEM STILLICIDIUM, MANCIPIUM PECUDEM, SUPELLECTILEM PENUS ET CAETERA; QUO EX GENERE QUAEDAM INTERDUM VOBIS DEFINIENDA SUNT. NON ESSE RURSUS EA DICO QUAE TANGI DEMONSTRATIVE NON POSSUNT, CERNI TAMEN ANIMO ATQUE INTELLEGI POSSUNT, UT SI USUS CAPIONEM, SI TUTELAM, SI GENTEM, SI AGNATIONEM DEFINIAS, QUARUM RERUM NULLUM SUBEST [QUASI] CORPUS, EST TAMEN QUAEDAM CONFORMATIO INSIGNITA ET IMPRESSA INTELLEGENTIA, QUAM NOTIONEM VOCO.  EA SAEPE IN ARGUMENTANDO DEFINITIONE EXPLICANDA EST. Omnem definitionem manifestum est ad aliquid dici, ulicuius est enim semper definitio. Quae uero ad aliquid dicuntur, quamdam proprietatem ex his sumant nec esse est, ad quae referuntur. Quo fit ut ex his rebus quas determinat definitio, in ipsas definitiones quaedam proprietas transferatur; sed quia quod ad aliquid refertur, id non potest esse idem ei ad quod dicitur, propriam quoque ipsum quod refertur ad aliud formam nec esse est possidere. Eoque fit, ut in definitionibus, et sua insit forma, et ea quam ab his accipiunt, quae definiunt consideretur. Quod M. Tullius uidens, primum diuidit definitiones secundum ea quae definiuntur.  Quarum genera duo esse proponit, unum earum rerum quae sunt, alterum earum quae intelliguntur. Has igitur definitionum differentias ex his uidetur sumpsisse quae in definitione monstrantur. Omnia enim qua definiuntur aut corporalia sunt, aut incorporalia. Res enim omnes in haec primitus diuiduntur. Ea uero quae corporalia sunt, esse dicit; ea quae sunt incorporalia, non esse, non quod omnino ea quae incorporalia sunt non sint, alioqui nec definitionem susciperent. Nam si definitio est qua explicatur id quod definitur quid sit, eius rei, qua omnino non est, nec quid sit, explicatio ulla esse potest. Sed quia humanum genus sensibus degit, id maxime esse arbitratur, quod sensuum conprehensioni subiicitur. Quis enim sibi non magis lapidem scire uideatur, aut hominem quam iustitiam, uel haereditatem, uel quidquid aliud non sensibus [sed intelligentia comprehendit? Unde fit ut propter euidentiam cognitionis ea magis esse uideantur quae subiecta sunt sensibus, ea minime quae intelligentiae ratione capiuntur.  Sed id sciendum est, M. Tullium ad hominum protulisse opinionem, non ad ueritatem. Nam ut inter optime philosophantes constitit, illa maxime sunt quae longe a sensibus segregata sunt, illa minus, quae opiniones sensibus subministrant. Unde etiam idem Cicero in Timeo Platonis ait: Quid est quod semper sit, nec ullum habeat ortum, et quod gignatur, nec unquam sit? Quorum alterum, intelligentiae ratione comprehenditur, alterum affert opinionem sensui rationis expers. Hic igitur id quod semper sit, rationi adiecit, id uero quod nunquam sit, sensibus coniunxit.  Sed, ut dictum est, corporea esse, et incorporea non esse, non ad ueritatem sed a communem quorumlibet hominum opinionem locutio est. Ponit igitur exempla earum quidem rerum quae sunt, formas quasdam corporalium rerum, ut fundum, aedes, parietes, stillicidium, atque id genus, quae corporalia esse hac ratione ostendit, quoniam cerni tangique possunt; earum uero rerum qua non sunt, exempla posuit, usucapionem, tutelam, gentem, caeteraque quae sunt incorporea; quae ex hoc incorporea esse monstrauit, quod ait, EA TANGI DEMONSTRATIVE non posse sed intelligentia atque ANIMO comprehendi. Cur uero ea non esse dixerit, supposuit rationem dicens, nullum quasi corpus earum rerum esse, nec molem aliquam quae feriat sensum. Quod enim corpus esse potest usucapionis? Nam ipsa quae usucapiuntur, corporea sunt, ipsa uero usucapio corporea non est.  Ipsa enim per utendi consuetudinem possidendi firmitudo, quodnam corpus habere potest? Item, quod quis tutela regit, corporale est, homo namque est. Ipsa uero cura tutela, atque ipsum ius alium tuendi, nihil omnino corporis habere potest. Homines quoque qui in eadem gentilitate sunt, corporei sunt. Ipsa uero gentilitas, id est communis nominis liberorum societas, ut Scipionum, Valeriorum et Brutorum, certe incorporea est; sed quaedam eorum rerum incorporalis animi conceptio est, atque intelligentia, quam notionem uocauit. Ipsa enim imaginatio usucapionis uel tutelae atque intellectus incorporalis rei notio dicitur, quam Graeci *ennoia* uocant.  Diuisit igitur definitionem in has duas partes, scilicet secundum subiecti diilerentias, ut alias quidem esse diceret definitiones earum rerum quae sunt, id est corporalium, alias ueroearum quae non sunt, id est incorporalium.  Hinc quaeri potest, quod etiam superius breuiter commemoraui, quonam modo definito non inter affecta numeretur, cuni ornnis definitio ad aliquid esse uideatur? Idcirco enim affecta esse dicta sunt similitudo, contrarium, et caetera, quoniam semper ad aliquid referuntur. Quod si etiam definitio refertur ad aliquid, nec est absolutae ac propriae considerationis, ea quoque inter affecta ponenda est.  Sed occurritur, quoniam ea quae affecta sunt tanquam umbrae quaedam corpus, ita extra posita non possunt id relinquere ad quod probantur affecta, et aut omnino substantiam eorum ad quae affecta sunt, non significant ut contrarium, simile et caetera. Aut si quando designant, una quaedam pars intelligitur esse substantiae, uelut genus, species, differentia. Non enim genus tota substantia est speciei, quando, quidem non solum genus speciem format sed differentiae quoque; nec differentiae totam substantiae continent formam, quandoquidem non sola differentia speciem perficit sed etiam genus. Ipsa uero species quaedam generis pars est, at uero definitio, etsi ad aliquid est, tamen totam substantiam monstrat, atque exsequatur ei rei quam definit, et substantiam perficit, ut neque extraposita sit, sicut similitudo et contraria, neque pars eius substantiae sit quam definitione determinat sed potius ipsa substantia. Ac de hac quidem re satis dictum est.  Idem uero de partibus dici potest. Nam coniunctae partes totum id efficiunt cuius partes sunt. Nota quoque tutum significat id quod designat, utque omnia coaequantur, et definitum definitioni, et partes toti, et nota rei quam significatione declarat si non sit aequiuoca, uel si res quae designatur non sit multiuoca.  Sane illud dubitari recte potest, cur cum dixisset duo genera esse definitionum, non ipsas definitiones partitus est sed quae definiuntur, id est corporale atque incorporale. Quod idcirco dictum uidetur, quia definitio cum sit ad aliquid, ut dictum est, quamdam capit ex his, quorum; substantiam determinat, qualitatem. ATQUE ETIAM DEFINITIONES ALIAE SUNT PARTITIONUM ALIAE DIUISIONUM; PARTITIONUM, CUM RES EA QUAE PROPOSITA EST QUASI IN MEMBRA DISCERPITUR, UT SI QUIS IUS CIVILE DICAT ID ESSE QUOD IN LEGIBUS, SENATUS CONSULTIS, REBUS IUDICATIS, IURIS PERITORUM AUCTORITATE, EDICTIS MAGISTRATUUM, MORE, AEQUITATE CONSISTAT. DIVISIONUM AUTEM DEFINITIO FORMAS OMNIS COMPLECTITUR QUAE SUB EO GENERE SUNT QUOD DEFINITUR HOC MODO: AB ALIENATIO EST EIUS REI QUAE MANCIPI EST AUT TRADITIO ALTERI NEXU AUT IN IURE CESSIO INTER QUOS EA IURE CIVILI FIERI POSSUNT.  Quoniam definitio ita exsubiecta re quam definit, proprietatem capit, ut tamen formam propriam non relinquat, idcirco post eas differentias definitionum, quae ab his rebus tractae sunt quae definiebantur, nunc a propria forma definitionum differentias tradit. Propria uero forma uniuscuiusque compositi in suis partibus constat itaque ex partibus definitionum tales differentias docet, quod aliae definitiones per diuisionem, aliae per partitionem fiunt. Definitur enim res quamlibet dum aut eius species omnes enumerantur aut partes. Partes uero a specie quo differant, paulo posterius dicam.  Hinc exponenda arbitror Ciceronis exempla; dat enim partitionis exemplum hoc: Sit enim propositum definire quid sit ius ciuile, dicemus ita: ius ciuile est quod in legibus, senatus consultis, rebus iudicatis, iuris peritorum auctoritate, edictis magistratuum, more, aequitate consistit. Lex igitur est quam populus centuriatis comitiis ciuerit. Senatus consulta sunt quae fuerint senatus auctoritate decreta. Res iudicatae sunt quae inter eos qui super aliqua re ambigunt, sententia iudicum fuerint constitutae, quarum exemplo caeterae quoque iudicantur. Iurisperitorum auctoritas est eorum qui ex duodecim tabulis, uel ex edictis magistratuum, ius ciuile interpretati sunt, probatae ciuium iudiciis, creditaeque sententiae. Edicta nmagistratuum sunt quae praetores urbani uel peregrini, uel aediles curules iura dixere. Mos est quod in ciuitatem solium est fieri. Aequitas est quod naturalis ratio persuasit. Haec igitur omnia unam formam iuris efficiunt, tanquam partes, uelut hominem, caput, brachia, thorax, uenter, crura atque pedes. Partitio est enim ut ipse ait, quae unamquamque rem propositam, quasi in membra discerpit.  Alteram uero partem definitionis, quae per diuisionem sit specierum, tali monstrat exemplo. Definit enim quid sit abalienatio eius rei quae mancipi est, dicens: ABALIENATIO EST EIUS REI QUAE MANCIPI EST, AUT TRADITIO ALTERA NEXU, AUT CESSIO IN IURE, INTER QUOS EA IURE CIVILI FIERI POSSUNT. Nam iure ciuili fieri aliquid non inter alios, nisi inter ciues Romanos fieri potest, quorum est etiam ius ciuile, quod duodecim tabulis continetur. Omnes uero res quae abalienari possunt, id est quae a nostro ad alterius transire dominium possunt, aut mancipi sunt, aut non mancipi. Mancipi res ueteres appellabant, quae ita abalienabantur, ut ea ab alienatio per quamdam nexus fieret solemnitatem. Nexus uero est quadam iuris solemnitas, quae fiebat eo modo quo in Institutionibus Caius exponit. Eiusdem autem Caii libro primo institutionem de nexu faciendo, haec uerba sunt: Est autem mancipatio, ut supra quoque indicauimus, imaginaria quaedam uenditio, quod ipsum ius proprium Romanorum est ciuium, eaque res ita agitur, adhibitis non minus quam quinque testibus Romanis ciuibus puberibus, et praeterea alio eiusdem conditionis qui libram aeneam teneat, qui appellatur  libripens. Is qui mancipium accipit, aes tenens, ita dicit: Hunc ergo hominem ex iure Quiritium meum esse aio, isque mihi emptus est hoc aere aeneaque libra. Deinde aere percutit libram, indeque aes dat ei a quo mancipium accipit, quasi pretii loco.  Quaecumque igitur res, lege duodecim tabularum, aliter nisi per hanc solemnitatem abalienari non poterat. Sui iuris autem caeterae res nec mancipi uocabantur, eaedem uero etiam in iure cedebantur. Cessio uero tali fiebat modo ut secundo commentario idem Caius exposuit. In iure autem cessio fit hoc modo: apud magistratum populi Romani, uel apud praetorem, uel apud praesidem prouinciae, is cui  res in iure ceditur rem tenens ita uindicat: Hunc ego hominem ex iure Quiritium meum esse aio. Deinde postquam hic uindicauerit, praetor interrogat eum qui cedit an contrauindicet; quo negante, aut tacente, tunc ei qui uindicauerit, eam rem addicit, idque legis actio uocabatur.  Res igitur quae mancipi sunt, aut nexu, ut dictum est, abalienabantur, aut in iure cessione.  Has autem solemnitates quasdam esse iuris, ex superioribus Caii uerbis ostenditur. At si res ea quae mancipi est nulla solemnitate interposita tradatur, abalienari non poterit, nisi ab eo cui traditur, usucapiatur. Quae cum ita sint, recte definita est secundum diuisionem abalienatio rei mancipi, scilicet quae aut nexus traditione, aut in iure cessione perficitur. Nam pura traditione, abalienatio rei mancipi non explicatur. Species uero has esse, non partes, hinc intelligitur, quia si quis nexu abalienet rem mancipi, id quod suum fuit, in alterius potestatem pleno iure transtulit. Quid si etiam in iure cedat, plenum abalienationis ius erat. Ubi autem plenum nomen eius, quod diuidunt, partes suscipiunt, illud genus, et has species esse paululum quoquo dialectica cognitione imbutus intelligit.  Quae cum ita sint, diuisit Cicero definitionem in duas partes, unam quae partium enumeratione fieret, alteram quae per partium diuisionem, utraque uero definitio partes enumerat. Sed hoc interest, quia haec quidem species, illa uero membra partitur. Hic suboritur quaestio ualde difficilis. Nam si definitio est etiam partitio, mirum uideri potest quemadmodum alter sit a definitione locus, alter a partium enumeratione. Quae res maximam confusionem praestat. Nam cum superius in locorum enumeratione alter a definitione locus, alter sit a partium enumeratione propositus, cumque nunc enumerationem partium, uel diuisionem, definitionis species esse confirmet, non est dubium quin cum idem sit partium enumeratio quod definitio (idem namque est species quod genus), idem sit locus a  definitione, qui est a partium enumeratione.  Cuius quaestionis ualde difficilis, facilior absolutio est, si definitionum ipsarum formas ac distantias colligamus. Multis namque modis fieri definitio potest. Inter quos unus est uerus atque integer definitionis modus qui etiam substantialis dicitur; reliqui per abusionem definitiones uocantur. De quibus omnibus paulo posterius integram faciam diuisionem. Nunc in commune sic disseram: nam quia omnis definitio explicat quid sit id quod definitur. Explicatio autem fit duobus modis: uno quidem cum pro re minime cognita planius aliquid affertur; alio uero cum fit quaedam partium enumeratio. Ac de priore quidem modo, posterius. Nunc uero de enumeratione partium ita dicendum est, quod omnis definitio, quae per partium enumerationem fit, quasi quaedam partitio recte intelligitur. Dictum est, id quod in nomine confuse significaretur, in definitione quae fit enumeratione paritum, aperiri atque explicari. Quod fieri non potest nisi per quarumdam partium nuncupationem; nihil enim dum explicatur oratione, totum simul dici potest. Quae cum ita sint, cumque omnis huiusmodi definitio quaedam sit partium distributio, quatuor his modis fieri potest. Aut enim substantiales partes explicantur, aut proprietatis partes dicuntur, aut quasi totius membra enumerantur, aut tanquam species diuiduntur.  Substantiales partes explicantur, cum ex genere ac differentiis definitio constituitur. Genus enim quod singulariter praedicatur, speciei totum est. Id genus sumptum in definitione, pars quaedam fit. Non enim solum speciem complet, nisi adiiciantur etiam differentiae, in quibus eadem ratio quae in genere est. Nam cum ipsae singulariter dictae totam speciem claudant, in definitione sumptae, partes speciei sunt, quia non solum speciem quidem esse designant sed etiam genus. Huius exemplum est: Homo est animal rationale mortale.  Cum ergo tota definitio homini coaequetur, totiusque definitionis partes sint, tum anima, tum rationale, tum mortale, ipsius hominis partes esse uidentur singula, quae eiusdem definitionis partes sunt. Haec igitur proprio nomine definitio nuncupatur.  Item est illa definitio, quando in unum accidentia colliguntur, atque unum aliquid ex his efficitur, et est ueluti quaedam partium enumeratio, non in substantia sed in quadam accidentium collectione posita; huius exemplum: Animal est quod moueri propria uoluntate possit.  Animali namque et motus est accidens, et uoluntas, et possibilitas sed haec iuncta perficiunt animal, non substantialiter constituentia sed per quaedam accidentia designantia quod animalis quasi quaedam partes sunt, et haec descriptio nuncupatur.  At si non accidentia rei sed quasi membra quaedam dicamus, ex quibus componitur atque coniungitur, atque inde definitionem facere tentemus, hoc modo dicimus:  Domus est quae fundamento parietibus tectoque consistit  hic membra quaedam sumpta sunt ad definitionem, quibus res tota coniungitur, et haec uocatur per enumerationem partium definitio.  At si quis ita definiat ut non in definitione ponat membra sed species, a diuisione specierum definitio nuncupatur: uelut si quis hoc modo pronuntiet: Animal est substantia quae uel sensu tantum uel sensu et ratione nitatur.  Haec igitur quatuor a se differre manifestum est. In ea namque definitione quae per substantiales partes efficitur, singulae partes maiores esse uidentur, et substantialiter uniuersaliores ab ea requam definiunt, ut animal maius est ab homine. Mortale etiam atque rationale, singula hominis transgrediuntur naturam, quae in unum conuenientia, eidem quo sigillalatim maiora sunt coaequantur. Accidentia uero quae in definitione ponuntur, omnino a substantia ratione [1097C] disiuncta sunt. In ea uero definitione quae ex partium enumeratione perficitur, talia sunt quae enumerantur, ut singula totius deflniti nomen capere non possint, atque idcirco eodem minora sunt, ut fundamenta non possint domus uocabulo nuncupari: fundamenta enim domo minora sunt, itemque caeterae partes. At uero in ea definitione quae per diuisionem fit, singulae quidem partes tota ea re quae definitur minores sunt, totum tamen definitae rei nomen suscipiunt. Ut rationale nomen capit animalis, eodem modo irrationale.  Quibus ita discretis, quotiescumque ab ea definitione quae per substantiales partes efficitur, uel ab ea quae per accidentium enumerationem colligitur, argumentatio fit, a definitione, id est a toto tractum dicitur argumentum. Quoties uero ab ea definitione quae uel per membrorum enumerationem, uel per specierum diuisionem perficitur, argumentatio fit, ab enumeratione partium argumentum ductum esse perhibetur. Sed Tullius quia iam partitionem definitionis ingressus est, etiam hanc interposuit, quae non ad definitionem sed ad enumerationis partium locum pertinebat. Huius uero rei argumentum est, quia cum post, de eisdem locis latius tractans, de enumeratione partium loqueretur, nullam aliam enumerationem partium posuit, nisi eam quam nunc definitionis speciem dixit.  Nec tamen est arbitrandum omnem partitionem definitionis locum posse obtinere, ut si quis sic dicat, fundamenta, parietes et tectum domus est, id non est nec esse. Potest namque esse porticus publicis usibus destinata, potest item aliud quodlibet, ut theatrum quod propter ampliores sonitus exhibendos tegi solet. Sed id nunc intelligere nos oportet, posse per partitionem aliquid saepe definiri, cum partium illa collectio unam rem tantum possit efficere, ut si nihil esset aliud quod fundamenta, parietes atque tectum posset habere, nisi domus, iure definitio facta esse uideretur, domum esse quam fun damenta, parietes tectumque perficiunt. SUNT ETIAM ALIA GENERA DEFINITIONUM, SED AD HUIUS LIBRI INSTITUTUM ILLA NIHIL PERTINENT; TANTUM EST DICENDUM QUI SIT DEFINITIONIS MODUS.  Hunc locum Victorinus unius uoluminis serie aggressus exponere et omnes definitionum differentias enumerare, multas interserit, quae definitiones esse pene ab omnibus reclamantur. Inter definitiones enim penitet nomina, quod specialiter Aristoteli in omni doctrinarum genere peritissimo non uidetur; pernegatque in Topicis nomine fieri definitionem, ueluti si quis dicat: Quid est conticescere?  et respondeatur: Tacere!  hae nullo modo definitiones habendae sunt. Quod etiam ex ipsius M. Tullii definitione approbari potest, per quam definitio quid esset ostendit; dixit enim esse definitionem orationem quae id quod definitur explicat quid sit. Sed cum nomen non sit oratio, manifestum est nomine definitionem non posse constitui, cum praesertim ne omnia quidem qua oratione promuntur atque aliquid ostendunt, proprio definitionis nomine designentur, ueluti descriptiones, omnisque alia oratio quae non ex substantialibus partibus sed ex quolibet alio modo coniunctis efficitur.  Quod ne ipse quidem Victorinus ignorat. Sed uidetur id definitionis loco ipse sibi Victorinus ad disserendi sumpsisse propositum, quod quoquo modo rem subiectam posset ostendere. Idcirco enim nomen quoque in definitionum numerum recepit, quoniam saepe notiore uocabulo fit clarius quod ignotiore antea prolatum latebat. Idcirco etiam nos superius diximus explicationem fieri duobus modis: uno quidem cum pro re minime cognita planius aliquid afferatur; alio uero cum fit per quamdam partium enumerationem: ut ea quidem explicatio in qua notius aliquid affertur, nominis sit; ea uero quae fit per partium enumerationem orationis, quanquam etiam in ipsis orationibus semper planius aliquid atleratur quo notius fiat illud de quo disseritur.  Ut igitur nihil expositio nostra praetermittat, et definitionis proprietas appareat, itaque omnia in notitiam deducantur, ut nec uera definitio nesciatur, et quae non sit proprie uere quo definitio sub scientiam cadat, talis definitionum differentia facienda est. Definitionum enim aliae proprie definitiones sunt, aliae abusiuo nuncupantur modo. Ac propriae quidem definitiones sunt quae ex genere differentiisque consistunt, uelut haec: Homo est animal rationale mortale  hic enim animal genus est; rationale uero et mortale differentiae. Earum uero definitionum quae non proprie sed abutendo definitiones uocantur, aliae sunt quae singulis nominibus denotantur, aliae uero quas explicat ac depromit oratio.  Atque illarum quidem definitionum quae tantum nomine designantur, aliae sunt quae *kata lexin*, id est ad uerbum fiunt, cum pro nomine redditur nomen, uelut si dicat aliquis: Quid est conticere?  et respondeatur: Tacere!  uel: Quid est haurit? Percutit!  Aliae uero, quae exempli gratia ponuntur, ut cum uolumus designare quid est substantia, exempli gratia dicimus: Ut homo  haec uocatur Graece *typos* quae idcirco, ut dictum est, inter definitiones ponitur, quoniam id quolibet modo aliquid designat eius quod designatur, et si non proprie, tamen aliquo modo uidetur esse definitio.  Earum uero definitionum quae in oratione consistunt, neque tamen sunt propriae, multae sunt diuersitates. Quarum est omnium nomen communis descriptio. Harum aliae fiunt partitione, aliae diuisione, de quibus superius, ut dictum est. Aliae uero substantiales quidem differentias sumunt sed genus non adiiciunt, atque haec quidem a Victorino *ennoematike* dicitur, quasi quamdam communem continens notionem, ueluti si quis dicat:  Homo est quod rationali conceptione uiget mortalitatique subiectum est.  Hic igitur genus positum non est sed differentiae substantiales.  Aliae uero sunt quae pluribus quidem qualitatibus designantur accidentibus tamen ita ut singulae qualitates, etiamsi non coniungantur, possint tamen quod demonstratur efficere, ut: Homo est ubi pietas est, ubi aequitas, et rursus ubi malitia et  uersutia esse possunt  nam et si caetera nullus adiungat,  sufficit ad ostendendum hominem dicere: ubi pietas inesse potest, uel ubi iustitia, uel caetera  haec uocatur *poiotes*. Aliae uero sunt quae pluribus in unum accidentibus coniunctis efficiuntur, ut siquis luxuriosum definire uelit, dicens: Luxuriosus est qui pluribus et non necessariis sumptibus in delicias affluit, et in libidinem fertur effusior  omnia enim coniuncta luxuriosum uidentur efficere, singula uero minime: haec uocatur *hypographike*. Aliae quoque fiunt eo modo, ut ad signandam, differentiam proponantur in his rebus quae in discreto fine coniunctae sunt, ut si dubitet quis, Nero imperatorne an tyrannus fuerit, dicit eum tyrannum fuisse, quoniam crudelis fueritatque intemperans. Haec enim adiuncta differentia tyrannum ab imperatore seiungit. Aut etiam si de eodem tyranno atque rege dubitetur quid uterque sit, iuncta differentia utrosque designat, ut si temperantia quidem regi uel pietas, tyranno uero et intemperantia et crudelitas conuenire dicatur: haec uocatur *kata diaphoran*.  Alia quae per translationem dicitur, ut: Adolescentia est flos aetatis.  Illa quoque definitio esse diciturquae fit ex priuatione contrarii, ut:  Bonum est quod malum non est.  Illa quoque Victorinus definitionem ponit, quae tantum propriis nominibus aptari potest, quae etiam *hypotyposis* appellatur, ut: Aenas est Veneris et Anchisae filius.  Praeter has etiam illa est quae fit per indigentiam pleni, ut quadrans est cui dodrans deest ut sit as.  Ponit etiam Victorinus inter differentias definitionum illam quoque quae per quamdam laudem fieri potest, ut: Lex est mens, et animus, et consilium, et sententia ciuitatis.  Quod maxime ratione caret.  Non enim laudis modus illi faciet differentiam. Illa enim consideranda sunt quae in definitione ponuntur, non quo animo constituta sunt. Quod si recipienda fuit laudandi uoluntas inter differentias definitionum, cur non uituperandi quoque uoluntas aliam differentiam definitionis efficiat? Sed hoc apertissime inconueniens et ueritati uidetur esse contrarium.  Fiunt etiam definitiones per proportionum, ut si quis dicat:  Homo est minor mundus.  Sicut etiam mundus ratione regitur, ita quoque quoniam homo multis partibus iunctus, habet tamen in omnibus rationem ducem, minor mundus dici potest. Fiunt etiam definitiones a relationibus, cum dicitur: Quid est pater?  respondetur: Cui est filius.  Causa quoque solet efficere definitionem, ut cum dicimus: Quid est dies?  respondetur:  Sol super terram  causam enim, id est solem, pro re ipsa cuius causa est interposuimus, atqueita diem definitionem monstrauimus.  Hae sunt definitionum differentiae quas in eo libro quem de definitionibus Victorinus edidit, annumerauit, quas M. Tullius praetermittit eo nomine, quod eas minime necessarias existimauerit. Nos uero ne quid perfectio deesset operi, etiam quae sunt a Cicerone praetermissa subiecimus. SIC IGITUR VETERES PRAECIPIUNT: CUM SUMPSERIS EA QUAE SINT EI REI QUAM DEFINIRE VELIS CUM ALIIS COMMUNIA, USQUE EO PERSEQUI, DUM PROPRIUM EFFICIATUR, QUOD NULLAM IN ALIAM REM TRANSFERRI POSSIT. UT HAEC: HEREDITAS EST PECUNIA. COMMUNE ADHUC; MULTA ENIM GENERA PECUNIAE. ADDE QUOD SEQUITUR: QUAE MORTE ALICUIUS AD QUEMPIAM PERVENIT. NONDUM EST DEFINITIO; MULTIS ENIM MODIS SINE HEREDITATE TENERI PECUNIAE MORTUORUM POSSUNT. UNUM ADDE VERBUM: IURE; IAM A COMMUNITATE RES DISIUNCTA VIDEBITUR, UT SIT EXPLICATA DEFINITIO SIC: HEREDITAS EST PECUNIA QUAE MORTE ALICUIUS AD QUEMPIAM PERUENIT IURE. NONDUM EST SATIS; ADDE: NEC EA AUT LEGATA TESTAMENTO AUT POSSESSIONE RETENTA; CONFECTUM EST. ITEMQUE [UT ILLUD]: GENTILES SUNT INTER SE QUI EODEM NOMINE SUNT. NON EST SATIS: QUI AB INGENUIS ORIUNDI SUNT, NE ID QUIDEM SATIS EST, QUORUM MAIORUM NEMO SERVITUTEM SERVIVIT. ABEST ETIAM NUNC: QUI CAPITE NON SUNT DEMINUTI. HOC FORTASSE SATIS EST. NIHIL [1100D] ENIM VIDEO SCAEVOLAM PONTIFICEM AD HANC DEFINITIONEM ADDIDISSE. ATQUE HAEC RATIO VALET IN UTROQUE GENERE DEFINITIONUM, SIVE ID QUOD EST, SIVE ID QUOD INTELLEGITUR DEFINIENDUM EST.  Definitionis ratione proposita diuisaque per singulas partes tum materiae, tum etiam formae; materiae quidem, cum definitionum esse dixit, uel earum rerum quae corporeae essent, uel earum quae incorporeae; formae uero cum aut partitionibus aut diuisionibus definitiones fieri docuit; praetermissisque caeteris quaecumque ad propositum opus minime pertinerent, nunc quod utilissimum est, maximeque totam definitionem intelligentiam significare potest, exsequitur.  Id autem est: Qui sit in omnibus, quaecumque quomodolibet fiunt, definitionis modus. Est autem una atque omnibus communis definiendi ratio, ut ex communitatibus inter semet iunctis atque compositis in unam proprietatem rei definitio colligatur. Omnia enim quae communia atque uniuersalia sunt, si quid eis fuerit adiectum, determinatione minuuntur, et ad particularitatem redeunt, atque eo ambitu quo concludebant cuncta, cohibentur, ueluti cum generi adiicitur differentia, et fit species. Nam cum genus per se proprio ambitu multas species contineat, ei si propriam adiicias differentiam, minuitur, et in quamdam quodammodo particularitatem redit, ueluti cum dicimus animal, hoc nomen multa concludit. At si ei rationale adiiciae, faciasque animal rationale, minus erit a simplici. Minus namque est animal rationale a simpliciter animali.Ita additio differentiae quod maius fuit in particularitatem quamdam redegit atque cohibuit.  Quoties igitur aliqua res definienda est, sumitur id quod ei cum pluribus aliis commune est, huic adiiciuntur differentiae, statimque nec esse est minuatur id quod pluribus fuerat antecommune, et si hac differentiae additione in tantum modum decreuerit, ut rei quae definitur fiat aequalis, aiias differentiaa colligere atque aptare non nec esse erit sed id ipsum quod ita decreuit, ut aequale sit ei quod definitur, definitionem esse nec esse est. At si adhuc amplius sit ab ea re quae definitur, quaeramus nec esse est aliam differentiam, qua adiuncta numerus quidem crescat, uis autem communitatum differentiarum additione decrescat, atque id hactenus faciendum, quatenus, ut dictum est, ea quae ad definitionem sumuntur ei quod definiendum est adaequentur.  Ut igitur id non ratione solum, uerum conuenienti quoque clarius fiat exemplo, sumatur res notissima ad definitionem, id sit homo.  Huius igitur ita quaerimus definitionem: sumimus quod ei cum pluribus aliis commune est, id est animal. Dicimus igitur hominem esse animal, nondum est definitio, primum quia, ut dictum est, solo nomine definitio reddi non potest; dehinc quia animal maius est homine. Ut igitur minuatur animal et homini coaequetur, addimus differentiam, qua adiuncta, rerum quidem numerus crescit, uis autem rei atque amplitudo minuitur. Addo igitur rationale, efficioque animal rationale. Minus est igitur animal rationale quam proprie animal. Dico autem hominem esse animal rationale. Sed id nondum coaequatur ad hominem, possunt enim esse animalia rationabilia, sicut Platoni quoque de astris placet, quae homines non sunt. Addo igitur rursus alium differentiam, si quoquo modo iterum definitio contrahatur, ut fiat homini quod definitur aequale; adiungo igitur mortale, ac dico hominem esse animal rationale mortale, id aequatur ad hominem. Nam et qui homo est, animal rationale mortale est. Dico igitur hominis hanc esse definitionem quae ex pluribus communibus iunctis unum tamen quiddam homini proprium atque aequale conficit. Atque in caeteris definitionibus eadem ratio est.  Ut definitiones fiant collectis communitatibus, in unumque copulatis, cum necesse sit illa copulatione quae communia sunt contrahi atque in minorem cohiberi modum, eique quod definitur ex communitatibus iunctis aliquid proprium atque aequale componitur. Hoc est igitur quod ait Cicero, hunc esse definitionis modum, cum sumpseris ea quae sint ei rei quam definire uelis cum aliis communia, usque eo persequi, ut proprium efficiatur, quod in nullam aliam rem transferri possit, ut his uerbis et hac sententia breuiter significare uideatur hanc esse definitionem quae, ex substantialibus communitatibus iuncta atque in minorem modum redacta, fit ei rei quae definitur aequalis.  Exempla uero quae ponit huiusmodi suut, unum definiendae haereditatis, alterum gentilitatis. Haereditatis quidem hoc modo: HAEREDITAS EST PECUNIA. Commune hoc et multis aliis conueniens quae haereditates non sunt, ut donationibus, ut furtis, uel quibuslibet aliis pecuniariis rebus quae minime sunt haereditates. Huic igitur pecuniae addendum aliquid fuit, id est: QUAE MORTE ALICUIUS AD QUEMPIAM PERVENIT. Haereditas enim pecunia est ad quempiam alicuius morte perueniens. Sed ne id quidem plenum haereditatis explicat intellectum. Commune namque est. Et pecuniae mortuorum pluribus teneri modis possunt, uelut si bello quis uictus est ac spoliatus. Addendum igitur est aliquid: IURE, ut sit, HAEREDITAS EST PECUNIA QUAE MORTE ALICUIUS AD QUEMPIAM IURE PERVENIT. Haereditates enim iure capiuntur. Videatur forsitan hoc loco definitionem posse consistere sed minime; quid enim? si legata pecunia est, haereditas quidem dici non potest, capta tamen morte alicuius iure pecunia est. Nam si testamenta iure fiunt, pecunia etiam iure legatur, adiiciendum est aliquid, id scilicet quo ab haereditatibus legata separentur, ut dicamus, haereditatem esse pecuniam morte alicuius ad quempiam peruenientem iure, quae legata non sit. Num satis est definitioni? Minime. Quid enim si meum quidem dominium sit fundi, uel alicuius pecuniariae rei, alterius uero ususfructus. Nam morte eius cui ususfructus competit, ad me res illa reuertitur, quae in meo dominio proprietatis possessione iure tenebatur? neque tamen haereditas esse potest, adiiciendum igitur est, minime possessione esse relentam, id est, ut proprietatis possessione id quod ex morte alicuius iure non legatam peruenit non retineatur. Hoc autem modo possessione retineri potest, si sit nostra proprietas, et eius qui decesserit ususfructus.  Coniuncta igitur omnia in unum facient haereditatis definitionem hoc modo: Haereditas est pecunia quae morte alicuius ad quempiam peruenit iure, non legata, neque possessione retenta.  Haec definitio est aequalis haereditati. Nam ut haereditas pecunia est morte alicuius ad quempiam perueniens iure, neque legata, neque possessione retenta, ita quaecumque pecunia alicuius morte ad aliquem iure peruenerit, neque legata sit, neque retenta, hanc haereditatem esse nec esse est.  Sed cum M. Tullius ad eum usque locum definiendo uenisset, ut diceret haereditatem esse pecuniam quae morte alicuius ad quempiam peruenisset, iure ait: iam a communitate res disiuncta uidebitur, ut sit explicata definitio sic: Haereditas est pecunia quae morte alicuius ad quempiam iure peruenit. Idque ita dictum est, quasi iam plena facta sit definitio. Quid enim est aliud explicatam esse definitionem, et a communitate disiunctam, nisi perfectam, et cui desit nihil? Sed rursus quasi non sit explicata definitio, nec a communitate disiunctam, adiicit: NONDUM EST SATIS: ADDE: NEC EA AUT LEGATA TESTAMENTO AUT POSSESSIONE RETENTA.  Cuius adiectionis haec ratio est, fecit enim definitionem aliis adiunctis, aliis separatis. Itaque id quod definiebat, uel his quae adiunxit, uel his quae separauit, a caeterorum omnium communitate segregauit. Haereditatem enim dixit esse pecuniam, huic addidit, morte alicuius ad aliquem peruenientem. Separauitque eam ab iis pecuniis, quae non morte alicuius ad aliquem sed contractu uiuentium peruenirent, addidit IURE, ut ab his pecuniis separaret quae per uim morte alterius ad quempiam peruenirent. His igitur duobus, MORTE atque IURE, ea pecunia effecta est, quae a caeteris ita separetur, ut tamen per legitimum acquireadi modum, non inter utrosque uiuos sed inter unum uiuum atque alterum mortuum fieret. Haec igitur una separatio ac caeteris facta est, atque ideo ait explicatam esse definitionem et a communitate disiunctam.  Sed quoniam in ea ipsa pecunia quae morte et iure ad aliquem peruenit inerant quaedam quae haeredites non essent, [1103C] harum separatione plena effecta est haereditatis definitio. Nam cum diceret haereditatem pecuniam esse, itemque quae morte alicuius ad aliquem peruenisset, itemque et quae iure, haec omnia efficientia substantiam haereditatis apposita sunt. Sed quoniam erant in hac collectione quaedam ad quae huius collectionis intellectus transferri posset, nec tamen essent haereditates, ueluti legatum aut possessionis retentio, his substractis reliqua fuit haereditas, de qua intelligi possit pecunia alicuius morte ad quempiam iure perueniens.  Non igitur legatum, aut possessionis retentio substantiam haereditatis efficiunt, quippe quae impedirent ad eius substantiam demonstrandam, nisi remouerentur. At uero nec negatio quidem cuiusquam substantiam perficit sed tantum quid non sit ostendit. Quod si legatum et possessionis retentio haereditatis substantiam non modo non complent, uerum etiam impediunt atque corrumpunt, nisi fuerint disiuncta atque seposita; cumque harum negatio nihil ex haereditatis substantia monstret sed tantum quid non sit ostendat; relinquitur pars superior, id est pecunia morte alicuius ad quempiam iure perueniens, quae substantiam haereditaiis ostendat, ea quae sit explicata definitio a caeterisque disiuncta. Sed quoniam rursus, ut dictum est, quaedam sunt ad quae deriuari huius definitionis intelligentia possit, idcirco ad discretionem integram designandam reliqua pars additur. Itaque quoniam ista demonstrant haereditatem, efficiuntque substantiam iure dictum est, IAM A COMMUNITATE RES DISIUNCTA VIDETUR, UT SIT EXPLICATA DEFINITIO: HAEREDITAS EST PECUNIA QUAE MORTE ALICUIUS AD QUEMPIAM PERVENIT IURE. Sed quoniam rursus hic intellectus ad plura intra se posita poterat conuenire, non immerito additum est: NON EST SATIS et caetera, quae legatum et possessionis retentionem ab haereditatis definitione seiungunt: ac de priore quidem haereditatis exemplo haec dicta sint.  Ad huius uero similitudinem etiam secundum tractat exemplum, quod de definitione gentilitatis est positum. Gentiles enim sunt qui eodem nomine inter se sunt, ut Scipiones, Bruti et caeteri. Quid si serui sunt? num ulla gentilitas serorum esse potest? Minime. Adiiciendum igitur: Qui ab ingenuis oriundi sunt. Quid si libertinorum nepotes ciuium, Romanorum eodem nomine nuncupentur? num gentilitas ulla est? Ne id quidem, quoniam ab antiquitate ingenuorum gentilitas ducitur; addatur igitur: Quorum maiorum nemo seruitutem seruiuit. Quid si per adoptionem in alterius familiam transeat? tunc etiamsi eius gentis ad quam migrauit nomine nuncupetur, licet ab ingenuis et ab iis ortus parentibus sit qui nunquam seruitutem seruierint, tamen quoniam in familia gentis suae non manet, ne in gentilitate quidem manere potest; addendum igitur est: Neque capite sunt diminuti. Hoc fortasse, inquit, satis est secundum Scaeuola, pontificis definitionem, nihil enim ulterius adiecit, ut sit definitio gentilium haec: Gentiles sunt, qui inter se eadem sunt nomine, ab ingenuis oriundi, quorum maiorum nemo seruitutem seruiuit, et ubi gentilitatem nulla capitis diminutio destruxit. Haec quoque definitio facta est ex pluribus communitatibus in unum confluentibus atque unam proprietatem eius rei quae definiebatur, id est gentilitatis, facientibus.  Hic igitur definitionis modus in utroque genere rerum ualet, siue quae sunt, siue quae non sunt, id est siue corporalium, siue incorporalium; nam, ut superius ostensum est, id esse Cicero dicit quod corporale sit, id non esse quod est incorporale. Ac postremo omnium definitionum modus hic est, ut ex pluribus communitatibus aliqua proprietas fiat. Sed distant a se definitiones, quod hae que proprie definitiones uocantur ex his communitalibus coniunguntur quae substantiales sunt. Hae uero quae non uerae sed abutendo definitions dicuntur, ex accidentibus communitatibus congregantur.  PARTITIONUM [AUTEM] ET DIVISIONUM GENUS QUALE ESSET OSTENDIMUS, SED QUID INTER SE DIFFERANT PLANIUS DICENDUM EST. IN PARTITIONE QUASI MEMBRA SUNT, UT CORPORIS CAPUT UMERI MANUS LATERA CRURA PEDES ET CAETERA. IN DIVISIONE FORMAE, QUAS GRAECI *EIDE* VOCANT, NOSTRI, SI QUI HAEC FORTE TRACTANT, SPECIES APPELLANT, NON PESSIME ID QUIDEM SED INUTILITER AD MUTANDOS CASUS IN DICENDO. NOLIM ENIM, NE SI LATINE QUIDEM DICI POSSIT, SPECIERUM ET SPECIEBUS DICERE; ET SAEPE HIS CASIBUS UTENDUM EST; AT FORMIS ET FORMARUM VELIM. CUM AUTEM UTROQUE VERBO IDEM SIGNIFICETUR, COMMODITATEM IN DICENDO NON ARBITROR NEGLEGENDAM.  GENUS ET FORMAM DEFINIUNT HOC MODO: GENUS EST NOTIO AD PLURIS DIFFERENTIAS PERTINENS; FORMA EST NOTIO CUIUS DIFFERENTIA AD CAPUT GENERIS ET QUASI FONTEM REFERRI POTEST. NOTIONEM APPELLO QUOD GRAECI TUM *ENNOION* TUM *PROLEPSIN*. EA EST INSITA ET ANIMO PRAECEPTA CUIUSQUE COGNITIO ENODATIONIS INDIGENS. FORMAE SUNT IGITU] EAE IN QUAS GENUS SINE ULLIUS PRAETERMISSIONE DIUIDITUR; UT SI QUIS IUS IN LEGEM MOREM AEQUITATEM DIVIDAT. FORMAS QUI PUTAT IDEM ESSE QUOD PARTIS, CONFUNDIT ARTEM ET SIMILITUDINE QUADAM CONTURBATUS NON SATIS ACUTE QUAE SUNT SECERNENDA DISTINGUIT.  SAEPE ETIAM DEFINIUNT ET ORATORES ET POETAE PER TRANSLATIONEM VERBI EX SIMILITUDINE CUM ALIQUA SUAUITATE. SED EGO A VESTRIS EXEMPLIS NISI NECESSARIO NON REMILANI. SOLEBAT IGITUR AQUILIUS COLLEGA ET FAMILIARIS MEUS, CUM DE LITORIBUS AGERETUR, QUAE OMNIA PUBLICA ESSE VULTIS, QUAERENTIBUS EIS QUOS AD ID PERTINEBAT, QUID ESSET LITUS, ITA DEFINIRE, QUA FLUCTUS ELUDERET; HOC EST, QUASI QUI ADULESCENTIAM FLOREM AETATIS, SENECTUTEM OCCASUM VITAE VELDT DEFINIRE; TRANSLATIONE ENIM UTENS DISCEDEBAT A UERBIS PROPRIIS RERUM AC SUIS. QUOD AD DEFINITIONES ATTINET, HACTENUS; RELIQUA VIDEAMUS. Quoniam definitionum formas in partitiouem diuisionemque, distribuit nequaquam rerum auditor similitudine turbaretur, diuisionis ao partitionis differentias prodit, ac primum aliud partes, aliud species esse demonstrat. Species enim saepe partes, partes uero nunquam species appellantur. Differant uero haec a se, quoniam partes totius membra coniungunt, species uero genus diuidit atque dispertit. Nam, ut superius quoque dictum est, partes eius quod copulant non suscipiunt nomen totius. Neque enim fundamenta uel tectum domus esse dici possunt, nam nisi omnia quae quid efficiunt iuncta sint, totius uocabulum singula non habebunt; at uero species etiam singulae generis suscipiunt nomen, ut homo animalis. Quo fit, ut in his illa quoque differentia possit agnosci, quod partes quidem, totius partes, species uero non totius, scilicet uniuersalis rei, id est generis, species esse dicuntur. Differt uero totum a genere, quod genus quidem uniuersale est totum uero minime, quod probatur hoc modo. Si enim id quod totum dicitur, ut domus, uniuersale esset, partes quoque eius totius susciperent nomen; at non suscipiunt, ut saepe monstratum est; quod igitur totum est, uniuersale non est. Genus uero uniuersale esse manifestum est, quoniam eius nomen deductae ab eo formae suscipiunt.  Item alia differentia. Genus semper speciebus suis prius est, totum uero suis partibus posterius inuenitur. Nisi enim partes fuerint, totum non potest coniungi. Quo fit ut si genus pereat, species quoque perimantur; si species intereat, maneat genus quod in partibus totoque contrarium est. Nam si pars quaelibet una pereat, totum nec esse est interire; si uero totum, quod partes iunxerant, dissipetur, partes maneant distributae: ueluti si domus tecta et parietes, et fundamenta a semetipsis extrinsecus posita intelligantur, domus quidem non erit quia coniunctio destructa est, partes tamen manebunt.  Propriis igitur nominibus M. Tullius partes quidem ueluti totius membra appellat, species uero formas. Idcirco, quoniam non satis ei apta uidetur inflexio casum ab eo nomine quod est species. Et licet plures, inquit, usurpauerint hoc nomen, tamen quoniam dura est huius nominis per casus inflexio, cum dicitur speciei, specierum, speciebus, idcirco commoditatem in dicendo, ut ipse ait, non arbitratus est negligendum, ut formas uocaret in cuius nominis casibus nulla sentitur asperitas.  Et quoniam forma praeter genus esse non potest (nihil enim praeter suum potest esse principium), utrorumque apposuit definitiones, dicens genus esse notioncm ad plures differentias pertinentem. Notio uero intellectus est quidam et simplex mentis conceptio, quae ad res plures pertineat a se inuicem differentes. Id uero genus esse manifestum est, quod apertissimo liquet exemplo. Animalis quippe intellectus ad plures differentias pertinet, ad rationale scilicet atque irrationale, ad mortale etiam atque immortale, ad ambulabile, reptibile, uolatile, natabile, et est eorum omnium quae sub his differentiis sita sunt, genus. Idem uero significat haec definitio quod etiam uetus, haec est huiusmodi: Genus est quod de pluribus specie differentibus in eo quod quid est praedicatur, uelut animal, genus ad plures res specie differentes, id est ad hominem atque equum, in eo quod quid est praedicatur. Nam interrogantibus quid est homo uel equus, animal dicitur.  Item formae definitionem talem dedit. Forma est notio cuius differentia ad caput generis, quasi fontem, referri potest, et recte. Nam si formae a genere deducuntur, species necesse est referantur ad genus. Si igitur principium quoddam et fons formae genus est, nec esse est ut intellectus formae ad primordium suum, id est notionem generis, reuertatur. Intellectus enim hominis refertur ad animal, itemque equi et caeterorum.  Notionem uero appellat quod Graeci *ennoian* dicunt, huius haec est definitio: Notio est insita et ante percepta cuiusque formae cognitio enodationis indigens. Haec uero definitio hinc tracta est quod Plato ideas quasdam esse ponebat, id est species incorporeas substantiasque constantes, et per se ab aliis naturae ratione separatas, ut hoc ipsum homo quibus participantes caeterae res homines uel animalia fierent. At uero Aristoteles nullas putat extra esse substantias sed intellectam similitudinen. plurimorum inter se differentium substantialem genus putat esse, uel speciem. Nam cum homo atque equus differant rationabilitate atque irrationabilitate, horum intellecta similitudo efficit genus. Nam similitudo equi et hominis substantialis in ea est, quod uterque substant; a est, uterque animatus, uterque sensibilis, quae iuncta efficiunt animal, est animal namque substantia animata sensibilis. Igitur hominis atque equi similitudo est animal, quod est genus. Rursus cum Plato atque Cicero numero accidentibusque distarent, horum similitudo, quae est humanitas intellecta atque animo formata, species est. Ergo communitas quaedam et plurimorum inter se differentium similitudo notio est, cuius notionis aliud genus est, aliud forma.  Sed quoniam similium intelligentia est omnis notio, in rebus uero similibus necessaria est differentiarum discretio, idcirco indiget adhuc notio quadam enodatione ac diuisione, uelut ipse intellectus animalis sibi ipse non sufficit. Nam mox animus ad aliquod animal, id est uel hominem uel equum, deducitur inquirendum, et hominis notio uel ad Tullium, uel ad Platonem, uel ad quemlibet singularium personarum refertur. Quae cum ita sint, quoties genus diuiditur in formas, nullam praetermitti oportebit. Est enim uitium uel maximum, si qua diuidentem forma praeterrat, ueluti si quis ius diuidere uelit, in legem, morem atque aequitatem nec esse est partiatur. Nam et lex, et mos, et aequitas, et singula, et in commune, iuris uocabulo subiecta sunt. Culpat uero illorum inscitiam qui idem species uel formas putant esse quod partes, conturbarique eos inscitia dicit, quod res a se plurimum differentes imperite atque improuide distinguere ac segregare non curant.  Sed quoniam de definitione loquebatur, addit aliam speciem definitionis, quam nos superius enumerauimus, quae per translationem non proprietatis ueritatisque sed splendoris atque ornatus ratione perficitur, quod poetarum atque oratorum esse autumat, quibus luculenta oratio curae est. Huius definitionis exemplum a iure ciuili Tullius petit, atque se non aliter ab exemplis notioribus Trebatio recessurum quam si necessitae cogat. Per translationem uero definitio est, ueluti cum Aquilius, littus definire uolens, dicebat littus esse quo fluctus eluderet. Hoc eludere ab iis translatum est qui agitatione aliqua, causa lusus, mouentur. Itemque adolescentia est flos aetatis, id ab arboribus ductum est, quarum fructus flores praecedunt. Et senectus, uitae occasus, id a die ductum est, qui desinit esse cum sol occiderit: quae translationes a proprietate discedunt, et quadum similitudine subiecta signant. Est enim translatio quoties habentis rei nomen, propter alterius rei similitudinem, a re simili nomen imponitur, ut motus habet proprium nomen, item lusus suo uocabulo nuncupatur. Sed qui dicit, qua fluctus eluderet, a similitudine agitationis ad fluctuum motum uocabulum transfert.  Ac de definitionibus quidem disputationem terminans, ad partitiones transitum facit. Sed nunc tertio uolumini satis est reliqua in posterum differamus.  Explicare non possum, mi Patrici, quantas saepe in difficillimi operis cursu uires afferat amicitiae contemplatio, cum et iis studiosius componamus, quos reposito penitus amore diligimus, et placare cupientibus multa sese rerum copia subministret. Huc accedit quod ut quaeque in mentem uenerint iniudicata atque etiam incastigata promuntur, quandoquidem apud cari pectoris secretum nihil est periculi proferre quod sentias. Est igitur mihi, cum tuam beneuolentiam specto, pronum omne atque, ut ita dicam, uoluptarium, quod in tuae praescriptum iucunditatis impenditur. Sed cum memet ipse perpendo, uereor ne imparato muneri par esse non possim, et deficientis culpa in adhortantis cedat iniuriam. Quo fit ut tibi etiam atque etiam prouidendum sit, ne, tuis ipse moribus emendatus, nostri alicuius erroris sarcinam feras. Nosti oblatrantis morsus inuidiae, nosti quam facillime in difficillimis causis liuor iudicium ferat. Quaeso igitur extremam nostro operi manum communis negotii studiosus imponas, abundantia reseces, hiantia suppleas, errata reprehendas, sis postremo nostri laboris tuaeque adhortationis assertor, cum praesertim me securum peractum reddat officium, te amici pudor dignus possit conuenire, si displicet. Sed haec alias, nunc operis suscepti tramitem persequamur.  Quoniam locorum in ipsis de quibus quaeritur terminis inhaerentium, alii sunt a toto, alii a partibus, alii a nota, alii ex affectis, de eo quidem loco qui a toto est, et in definitione est constitutus, sufficienter disseruit superiore tractatu. Nunc uero de partium enumeratione dicere instituit, rectam ordinis uiam scilicet insistens, ut non solum exemplo qualis esset partium enumeratio perdoceret, uerum ratione quoque ostenderet quomodo partium enumeratione in argumentationibus esset utendum.  [8.33] PARTITIONE TUM SIC UTENDUM EST, NULLAM UT PARTEM RELINQUAS; UT, SI PARTIRI VELIS TUTELAS, INSCIENTER FACIAS, SI ULLAM PRAETERMITTAS. AT SI STIPULATIONUM AUT IUDICIORUM FORMULAS PARTIARE, NON EST VITIOSUM IN RE INFINITA PRAETERMITTERE ALIQUID. QUOD IDEM IN DIUISIONE VITIOSUM EST. FORMARUM ENIM CERTUS EST NUMERUS QUAE CUIQUE GENERI SUBICIANTUR; PARTIUM DISTRIBUTIO SAEPE EST INFINITIOR, TAMQUAM RIUORUM A FONTE DIDUCTIO.  [8.34] ITAQUE IN ORATORIIS ARTIBUS QUAESTIONIS GENERE PROPOSITO, [1108D] QUOT EIUS FORMAE SINT, SUBIUNGITUR ABSOLUTE. AT CUM DE ORNAMENTIS UERBORUM SENTENTIARUMUE PRAECIPITUR, QUAE VOCANT *SCHEMATA*, NON FIT IDEM. RES EST ENIM INFINITIOR; UT EX HOC QUOQUE INTELLEGATUR QUID VELIMUS INTER PARTITIONEM ET DIUISIONEM INTERESSE. QUAMQUAM ENIM UOCABULA PROPE IDEM VALERE VIDEBANTUR, TAMEN QUIA RES DIFFEREBANT, NOMINA RERUM DISTARE VOLUERUNT.  Sensus huiusmodi est. Rerum quae partibus coniunguntur, aliae quidem paucas sed facile intelligibiles comprehensibilesque partes habent, aliae uero plures intellectuque difficiles. In his igitur partibus quae sunt paucae ac facile sub intelligentiam cadunt, uel maximum uitium est, si partiendo aliquid relinquatur. In his uero quarum, ut ipse ait, infinitior numerus est et confusior perspectio, minus uitio sum est, si qua diuidentem pars in enumeratione praetereat.  Fit autem hoc non solum per eas res quae aliquibus partibus constant, uerum etiam saepe per partes ipsas quas in distributione partimur, ut si hominis corpus uelimus intellectu ac ratione per propria membra disiungere, faciemus ita, caput, humeros, manus, thoracem, uentrem, suras atque pedes. Et quoniam maiores partes sumpsimus ad diuidendum, idcirco nihil pretermissum esse uidetur; at si minutissimas particulas persequamur, tum oculi quoque, et labia, et nares, atque aures, earumque partes persequendae sunt, idque in toto corpore faciendum est, eodemque modo difficilior erit partitio, cum sit partium numerus infinitior. Saepe etiam, ut dictum est, res ipsae his partibus iunctae sunt, [1109B] quarum non sit facilis inspectio, ut si quis stipulationem et iudiciorum formulas partiatur, uel etiam si figuras loquendi, quae *schemata* Graeci uocant, diuidi nec esse sit. Hic igitur si quid praetermissum sit, non erit uitium partientis, quia partium natura multiplex sa pius obtendit errorem.  At si quis genus diuidat, perniciosum est aliquam praeterire formam, quoniam formarum finita quantitas est. Nam quia semper in contrarium diuiduntur, aut duae sunt semper species generis, aut tres, et tunc tres, cum ea tertia, quae sumitur, ex contrariorum permistione perficitur, utsi colorem diuidamus, dicendum est ita. Coloris aliud est album, aliud nigrum, aliud medium. Idque medium ex albi coloris ac nigri commistione coniunctum est, quamuis in quamlibet aliam coloris speciem transferatur, seu purpurei, seu rubri, seu uiridis. Itaque si tale est quod diuidis, talesque sunt partes quas ad diuisionem sumis, quas non difficulter intelligentia comprehendas, uitium erit, si quid omiseris, uelut si tutelas partiaris. Tutela quippe quatuor fere modis est, aut enim per consanguinitatis gradum est, aut patronatus iure defertur, aut testamento patris tutor eligitur, aut urbani praetoris iurisdictione formatur, et sunt forsitan plures sed nunc istae sufficiunt. Hic igitur et paucae partes, et facile comprehensibiles. At si stipulationum formulas et iudiciorum comprehendere uelis, quoniam multae in his partes sunt, non erit uitiosum si quid omiseris.  In promptu uero est exemplum partium, quod de tutelis est dictum, magis enim ut genus in formas, quam ut totum in partes, tutela diuisa est. Nam siue per consanguinitatem sittutor, siue patronatus iure, siue caeteris modis, integrum tutelae ius habet, quod in singulis partibus non solet euenire, ut totius integrum capiant nomen. Sed ut conueniens uideatur exemplum, requirendae sunt tales tutelarum partes quae iunctae tutelas efficere possint, non quae singulae tutelae nomine designentur, quod nescio an quisquam iurisperitiae professor tales tutelae partes ediderit. Merobaudes uero rhetor ita intelligendum putauit, ut id quod ait, PARTITIONE SIC UTENDUM EST, ut nullam partem praetermittas, de diuisione dixerit, id est de una parte propositae partitionis. Nam et diuisio et per membra distributio, partitio nuncupatur; in diuisione enim uitiosum est aliquid praetermittere, in partitione membrorum minime. Ita exemplum de tutelis, ei partitioni accommodatum dedit, quae est diuisionis.  At si diuisionem facias, id est formarum a genere partitionem, summum est uitium aliquid praetermittere, quoniam cum sit finitus formarum numerus, si quid omissum sit, inscitia praeteritur: ut si oratorias quaestiones in formas diuidere uelimus, dicemus omnem rhetoricam quaestionem, aut de facto esse, aut de qualitate facti, aut de nomine. At si locutionum figuras sententiarumque distribuam, non erit, ut dictum est, uitium, transire aliquid, quandoquidem sententiarum inter se atque locutionum figuree et multiplices, et uaria ratione diuersa. Hic quoque figurarum partes non ita uidentur accipi posse, quemadmodum totius sed ut species generis; unaquaeque enim figurarum quae infinitae sunt, uelut figura, generalis species est, quod possumus intelligere ex his uerbis rhetorum, ubi de elocutione tractatur. Nullae namque sunt figurarum partes quae figuras iungant, ita ut singulae figurae nomen uniuersalis figurae non possint admittere.  Sed obiici nobis potest: Et quomodo infinite sunt figurae, si species sunt?  Sed respondebo leuiter: Elocutione mutata, figuram quoque mutari, atque idcirco in potestate esse dicentis figuras facere, quas is qui tractat difficile, antequam fiant, potest agnoscere; hae uero non substantialibus quibusdam differentiis constituuntur sed potius accidentibus explicantur. Unde fit ut tum communis nominis in significationes partitio fieri uideatur, cum figura diuiditur, potius quam generis in species; omnia uero significata cuiusque nominis diuisione includere, difficile est, quia noua plerumque finguntur sed ne id quidem rerum ratio permittit. Nam unaquaeque figura generalis figurae nomine et definitione comprehenditur. Quocumque enim modo figura definitur, eadem erit definitio etiam uniuscuiusque figurae. Quae res unamquamque figuram uniuersalis figure speciem esse declarat. Uniuoca enim sunt species et genus.  Sed est illud uerius, partitionem figurarum ad elocutionem ipsam Tullium retulisse, cuius pars quaedam est figura, non species. Variis enim multiplicibusque figuris elocutio luculenta contexitur. Si quis igitur elocutionem partiri uelit in figuras, non genus in species sed totum secabit in partes. Quae cum ita sint, ex hoc quoque apparet quid intersit inter diuisionem partitionemque, cum partitio interdum talis sit, ut si quid in ea praetermissum sit, nihil afferat uitii. Diuisio uero formarum talis est, ut in ea non queat aliquid sine culpa praeteriri. Quod factum est, ut quia res differebant, diuersa etiam uocabula rebus inter se distantibus uiderentur.  MULTA ETIAM EX NOTATIONE SUMUNTUR. EA EST AUTEM CUM EX VI NOMINIS ARGUMENTUM ELICITUR; QUAM GRAECI *ETYMOLOGIAN* APPELLANT, ID EST VERBUM EX VERBO VERILOQUIUM; NOS AUTEM NOVITATEM VERBI NON SATIS APTI FUGIENTES GENUS HOC NOTATIONEM APPELLAMUS, QUIA SUNT [1111A] VERBA RERUM NOTAE. ITAQUE HOC QUIDEM ARISTOTELES *OUMBOLON* APPELLAT, QUOD LATINE EST NOTA. SED CUM INTELLEGITUR QUID SIGNIFICETUR, MINUS LABORANDUM EST DE NOMINE.  [8.36] MULTA IGITUR IN DISPUTANDO: NOTATIONE ELICIUNTUR EX VERBO, UT CUM QUAERITUR POSTLIMINIUM QUID SIT -- NON DICO QUAE SINT POSTLIMINI; NAM ID CADERET IN DIVISIONEM, QUAE TALIS EST: POSTLIMINIO REDEUNT HAEC: HOMO NAVIS MULUS CLITELLARIUS EQUUS EQUA QUAE FRENOS RECIPERE SOLET -- SED CUM IPSIUS POSTLIMINI QUAERITUR ET VERBUM IPSUM NOTATUR; IN QUO SERVIUS NOSTER, UT OPINOR, NIHIL PUTAT ESSE NOTANDUM NISI POST, ET LIMINIUM ILLUD PRODUCTIONEM ESSE VERBI VULT, UT IN FINITIMO LEGITIMO AEDITIMO NON PLUS INESSE TIMUM QUAM IN MEDITULLIO TULLIUM.  SCAEVOLA AUTEM P. F. IUNCTUM PUTAT ESSE [1111B] VERBUM, UT SIT IN EO ET POST ET LIMEN; UT, QUAE A NOBIS ALIENATE, CUM AD HOSTEM PERVENERINT, EX SUO TAMQUAM LIMINE EXIERINT, HINC EA CUM REDIERINT POST AD IDEM LIMEN, POSTLIMINIO REDISSE VIDEANTUR. QUO GENERE ETIAM MANCINI CAUSA DEFENDI POTEST, POSTLIMINIO REDISSE; DEDITUM NON ESSE, QUONIAM NON SIT RECEPTUS; NAM NEQUE DEDITIONEM NEQUE DONATIONEM SINE ACCEPTIONE INTELLEGI POSSE.  Post enumerationem partium recto ordinede notatione perpendit. Notatio igitur est quoties ex nota aliqua rei, quae dubia est, capitur argumentum. Nota uero est quae rem quamque designat. Quo fit ut omne nomen nota sit, idcirco quod notam facit rem de qua praedicatur, id Aristoteles *symbolon* nominauit. Ex notatione autem sumitur argumentum quoties aliquid ex notatione, id est nominis interpretatione, colligitur. Interpretatio uero nominis *etymologia* Graece. Latine ueriloquium nuncupatur; *etymon* enim uerum significat, *logos* orationem. Sed quia id ueriloquium minus in uso Latini sermonis habebatur, interpretatione nominis notationem Tullius appellat.  Ea est huiusmodi, ut si quaeras quid est postliminium. In qua quaestione non illud uidetur inquiri quae res postliminio reuertantur, hoc enim in diuisionem caderet, id est earum omnium rerum enumerationem quae postliminio redeunt postularet. Velut si ita dicamus: Post liminio redeunt homo, nauis, mulus clitellarius, equus, equa quae frenos recipere solet, id est domita, nunc enumeratae sunt res quae postliminio reuertantur.  At cum quod sit ipsum postliminii ius quaeritur, potest ex ipsius nominis interpretatione cognosci. Postliminio enim redit quisquis captus ab hostibus ad patriam remeauerit; namque dum captiuitatem hostium putitur, ius ciuis amittit; ornnia uero iura recipit, si postliminio reuertatur. Ergo ex notatione nominis ita ius postliminii clarescere potest, ut quia semper post id significatur quod retro relinquitur, postliminii uocabulo quaedam reuersio significatur, ut Seruius probat, qui ex aduerbio post uim nominis interpretatur, reliquem uocabuli partem protractionem esse confirmans; nam in eo quod est postliminium, ex eo quod post dictum est interpretationem nominis sumit, liminium uero superuacuo putat esse productum. Ad horum nominum formam, meditullium; prima enim pars medium significat, Tullium uero nihil. Et legitimum et aeditimum similiter. In utrisque enim, lex ibi, aedes ibi, aliquid, timum uero nihil omnino designat. Id uero nomen quod est postliminium, Scaeuola P. filius ex aduerbio post et limine putat esse compositum, nam quia ad idem limen quod prius reliquit reuertitur is qui postliminio redit, idcirco ex utrisque significationibus arbitratur nomen esse compositum. Quaecumque enim a nobis abalienata ad hostem perueniunt, cum a nostro limine exierint, si post ad id em limen reuertantur, postliminio redeunt.  Quomodo etiam Mancini causa defendi potest, quem cum populus Romanus ob foedus male dictum dedisset, hostes eum suscipere noluere?  qui cum reuersus esset, postliminio rediisse uidebatur. Idcirco quia si cum hostes recepissent deditum a ciuibus, etiamsi quo modo ab hostibus effugisset, non uideretur postliminio regressus qui iudicio ciuium omni libertatis iure fuisset exutus; sed quoniam neo deditio, neo datio, neo donatio, praeter acceptionem uidetur posse consistere, idcirco qui non sit susceptus, ne deditus quidem intelligi possit. Recte ergo Mancinus qui non deditus in hostium, si ea uti uellent, peruenerat potestatem, is cum in patriam remeauit, iure postliminio rediisse defensus est.  SEQUITUR IS LOCUS, QUI CONSTAT EX EIS REBUS QUAE QUODAM MODO AFFECTAE SUNT AD ID DE QUO AMBIGITUR; QUEM MODO DIXI IN PLURES PARTES DISTRIBUTUM. CUIUS EST PRIMUS [1112C] LOCUS EX CONIUGATIONE, QUAM [GRAECI] *SYZYGIAN* UOCANT, FINITIMUS NOTATIONI, DE QUA MODO DICTUM EST; UT, SI AQUAM PLUVIAM EAM MODO INTELLEGEREMUS QUAM IMBRI COLLECTAM VIDEREMUS, VENIRET MUCIUS, QUI, QUIA CONIUGATA VERBA ESSENT PLUVIA ET PLUENDO, DICERET OMNEM AQUAM OPORTERE ARCERI QUAE PLUENDO CREVISSET.  Cum locum qui ipsis de quibus quaeritur inhaereret in quatuor differentius supra distribuit, a toto, ab enumeratione partium, a nota, ab affectis, quoniam diligenter de superioribus tribus paulo ante tractauit, nunc quartum locum, id est affecta, persequitur. Et quoniam locus ab affectis in plurimas differentias soluebatur, quarum prima a coniugatis proposita est, primum loquitur de coniugatis.  Quae multum a notatione non differunt. Nam qui notatio ex ui nominis trahitur, itemque coniugatio similitudine uocabuli continetur, aliquod inter se ueluti confinium tenent. Sed hoc interest, quia notatio expositione nominis, coniugatio similitudine uocabuli ac deriuatione perficitur.  Et quoniam facilis et intellectu et tractatu locus est, tantum ponere sufficit exemplum, quod est huiusmodi: Aqua pluuia est quae pluendo colligitur et crescit. Pluendo uero atque pluuia coniugata sunt. In uno enim eodemque uocabulo diuersus nominum terminus differentiam facit. Item: ius est aquam pluuiam arceri, id est, ut si in alicuius agro pluuia aqua colligatur, et in alterius agrum defluat, eaque uicini frugibus nocitura concrescat, arceat eam suis finibus ille qulid sua putat inter esse ne defluat. Si fluuius igitur pluuia creuerit, quaeritur an debeat arceri, respondet, inquit, Mutius, quoniam aqua pluuia a pluendodicta sit, fluuium quoque, qui pluendo creuerit, aquam esse pluuiam, atque arceri deberi.  CUM AUTEM A GENERE DUCETUR ARGUMENTUM, NON ERIT NECESSE ID USQUE A CAPITE ARCESSERE. SAEPE ETIAM CITRA LICET, DUM MODO SUPRA SIT QUOD SUMITUR, QUAM ID AD QUOD SUMITUR; UT AQUA PLUVIA ULTIMO GENERE EA EST QUAE DE CAELO VENIENS CRESCIT IMBRI, SED PROPIORE, IN QUO QUASI IUS ARCENDI CONTINETUR, GENUS EST AQUA PLUVIA NOCENS: EIUS GENERIS FORMAE LOCI VITIO ET MANU NOCENS, QUARUM ALTERA IUBETUR AB ARBITRO COERCERI ALTERA NON IUBETUR.  Talis generum specierumque intelligitur esse natura, ut cum colliguntur uel etiam diuiduntur, ab indiuiduis per species et genera usque ad maxima generapossitascendi, itemque a maximis generibus per infra posita genera usque ad indiuidua ualeat esse descensus. Id uero uno clarum fiet exemplo. Cicero quippe indiuiduum est, huius species homo, huius genus animal, huius superius genus est corpus animatum, et si longius ascendas, corpus alterius genus inuenies, si prolixius egrediare, substantia ultimi loco generis occurrit.  Cum igitur multa sint genera, si cuiuslibet speciei genus assignandum sit, non nec esse erit, inquit, maxima et principalia genera semper exquirere, uerum eorum quoque aliquid quae in medio locata sunt oportebit adhibere, illa tamen ratione seruata, ut semper genus superius sit eo ad quod praedicatur ut genus. Extrema quippe inscitia est, si dum genus semper natura speciebus propriis superponatur, loco generis id quod est inferius collocetur. Quocirca uitiosum est, si quis corporis genus dicat esse corpus animatum. Quo fit ut si ad speciem aptandum est genus, eorum quae superiora sunt aliquid aptemus, et non erit nec esse ultimum semper genus adhibere, ut si homini genus proprium praeponere uolimus, non necesse est ut substantiam praeponamus sed uel corpus, uel corpus animatum, uel quod maxime fieri oportet animal. Illa enim semper genera sumenda sunt, quaecumque proxima formis adhaerent, eaque in definitione maxime requiruntur.  Sed in argumentationibus nihil differt utrum proximum eligas, an superius genus. Nam quoniam ex continenti fit argumentatio, plus continet id quod est superius genus. Quocirca si de homine aliquid ambigitur, et a genere argumentanrii sumitur locus, quidquid de animali dicetur, id etiam de homine praedicabitur. Quo fit ut si quid etiam de animato corpore praedicetur, idem etiam de homine dici possit. Ut igitur argumentationes ex proximis generibus fiunt, ita etiam ex alterius constitutis.  Sed in his omnibus illud est quod maxime considerandum uidetur, ne id quod est inferius superiori praeponatur ut genus. Et sententia quidem talis est. Quod uero ad exemplum attinet, declarabitur hoc modo: Sit aqua pluuia ea quae deiecta de caelo imbri colligitur, huius species duplex est; alia enim aqua plouia nocens est, alia non nocens. Nocentis quoque duplex species est, alia manu, alia uitio. Sed aqua pluuia manu nocens est, quae ita loco aliquo excipitur, inde profluens uicino noceat, si locus is non sit naturaliter talis sed manu hominis excipiendae aquae fuerit apparatus; uitio uero, quoties naturaliter ita sese locus habet, ut excipere aquam possit et nocere uicino. Si igitur eius aquae quam quis arceri uelit, ne sibi noceat, a uicino genus uelit exquirere, non nec esse est ab ultimo usque genere deducere, ut nicat aquae eius quam quis uelit arceri genus esse aquam pluuiam sed potest id quod inquirit genus paulo inferius inuenire, ut huius aquae quam arceri desiderat id genus esse dicat, quod est aqua pluuia nocens. Quod si genus proximum quaerat, illud poterit adhibere quod est aqua pluuia manu nocens, hoc enim arceri quis cogitur quod manu fit noxium. Quod uero loci forma uel uitio incommoditatis aliquid apportat, arcere non cogitur.  Quod autem diximus, eius aquae quam arceri oporteat genus esse quam pluuiam manu nocentem, ita intelligendum est, si aqua quae arceri debet plurima sub se habet indiuidua et similia, tunc enim demum eius aquae quae arceri debet, aqua pluuia manu nocens genus esse poterit. Quod si aqua quae arceri dehet in nulla indiuidua diducatur, ipsa est indiuidua, nec est eius genus aqua pluuia nocens manu sed species. Quod si cui paululum uidetur obscurius hic si eos commentarios quos de genere, specie, differentia, proprio, atque accidenti, composuimus, libris quinque digestos inspexerit, nihil horum poterit incurrere quo caliget. COMMODE ETIAM TRACTATUR HAEC ARGUMENTATIO QUAE EX GENERE SUMITUR, CUM EX TOTO PARTIS PERSEQUARE HOC MODO: SI DOLUS MALUS EST, CUM ALIUD AGITUR ALIUD SIMULATUR, ENUMERARE LICET QUIBUS ID MODIS FIAT, DEINDE IN EORUM ALIQUEM ID QUOD ARGUAS DOLO MALO FACTUM INCLUDERE; QUOD GENUS ARGUMENTI IN PRIMIS FIRMUM VIDERI SOLET.  Dictum est quemadmodum genus ad speciem debeat aptari, atque in eo praescriptum est ut nisi id quod est superius adhiberi non debeat. Nunc illud adiungitur, quemadmodum eius loci, qui a genere ducitur, in argumentatione commodior usus esse possit. Quotiescumque enim de re aliqua dubitatur, si, facta generis alicuius diuisione, sub aliqua eius generis parte id de quo ambigitur potuerimus includere, tunc a genere tractum esse argumentum uidetur hoc modo: Sit dolus malus, quando aliud agitur, aliud simulatur. Huius ergo si species diuidantur, et id quod factum esse arguimus alicui earum specierum quae a dolo malo deductae sunt potuerimus adiungere, quidquid de dolo malo existimabitur, idem etiam de ea re quani arguimus nec esse est iudicari, et factum est argumentum a genere. Nam de quo quaeritur species est, et id a quo sumitur argumentum genus est, scilicet ut si ita contingit dolus malus.  Locus uero hic ab eo qui est a partium enumeratione diuersus est. Nec si enumeramus partes, id est formas aut species, idcirco non a genere sed ab enumeratione partium ducitur argumentum. Quoties enim ipsa partium enumeratione utimur ad argumentationem, tunc ab eadem partitione argumentum tractum esse dicimus, ut hoc modo: Si fundamenta, et parietes, et tectum habet, et habitationi est destinatus locus, domus est. Ipsa igitur partitione utentes, domum esse probauimus. Quoties uero sub genere aliquid collocandum est, diuisisque partibus alicui eorum quae a genere deducuntur id de quo quaeritur aggregamus, ut hoc modo: Si Ciceronem animal esse monstremus, dicemus ita: Omne animal aut rationale est, aut irrationale; sed Cicero rationalis est, animal igitur est: non partitione utimur principaliter ad argumentum constituendum sed idcirco genus diuisimus, ut in unaqualibet diuisione id quod nitebamur ostendere posset includi, id est ut id de quo dubitatur in assumpti continentia generis redigeretur, itaque de eo per generis naturam fides fieret. Sic ergo a genere facta argumentatio iure dicetur.  Amplius ita partium enumeratio totius efficere substantiam solet, siue illud uniuersale sit ut genus, siue partium coniunctione completur ut totum. At uero haec diuisio generis in cuius partes quaelibet illa res de qua contenditur includenda est, non id efficit, ut totius substantia constituatur sed ut illud quod approbare quaerimus intra genus collocetur. Quem argumentationis modum imprimis M.  Tullius ualidum esse confirmat. Illa enim regula satis uera est atque necessaria: Quae de genere praedicantur, eadem de specie  modis omnibus praedicari.  Illud uero quaeri perutile est, cum aliquid de particularibus rebus probetur ex superposita proxima specie, ut si Socratem rationalem esse approbemus, quoniam sit homo, cum sit homo rationalis, utrum ex genere an ex forma argumentum ductum esse arbitremur. Nam si dicamus ex genere, ultima species genus esee non potest; si ex specie, superpositum genus semper species probare desiderat. Socrates uero cui fidem praestat homo, quoniam rationalis est, genus hominis non est sed dicendum est quoniam uelut a genere tractum uidebitur argumentum. Nam exgenere quasi ex continenti atque ampliori, et de substantia fides praedicati ducitur: quam sortem ad sua indiuidua speciem nemo dubitat obtinere, nam et continet ea, et de eorum substantia praedicatur. SIMILITUDO SEQUITUR, QUAE LATE PATET, SED ORATORIBUS ET PHILOSOPHIS MAGIS QUAM VOBIS. ETSI ENIM OMNES LOCI SUNT OMNIUM DISPUTATIONUM AD ARGUMENTA SUPPEDITANDA, TAMEN ALIIS DISPUTATIONIBUS ABUNDANTIUS OCCURRUNT ALIIS ANGUSTIUS. ITAQUE GENERA TIBI NOTA SINT; UBI AUTEM EIS UTARE, QUAESTIONES IPSAE TE ADMONEBUNT. SUNT ENIM SIMILITUDINES QUAE EX PLURIBUS COLLATIONIBUS PERVENIUNT QUO VOLUNT HOC MODO: SI TUTOR FIDEM PRAESTARE DEBET, SI SOCIUS, SI CUI MANDARIS, SI QUI FIDUCIAM ACCEPERIT, DEBET ETIAM PROCURATOR. HAEC EX PLURIBUS PERUENIENS QUO UULT APPELLATUR INDUCTIO, QUAE GRAECE *EPAGOGE* NOMINATUR, QUA PLURIMUM EST USUS IN SERMONIBUS SOCRATES.  [10.43] ALTERUM SIMILITUDINIS GENUS COLLATIONE SUMITUR, CUM UNA RES UNI, PAR PARI COMPARATUR HOC MODO: QUEM AD MODUM, SI IN URBE DE FINIBUS CONTROVERSIA EST, QUIA FINES MAGIS AGRORUM VIDENTUR ESSE QUAM URBIS, FINIBUS REGENDIS ADIGERE ARBITRUM NON POSSIS, SIC, SI AQUA PLUVIA IN URBE NOCET, QUONIAM RES TOTA MAGIS AGRORUM EST, AQUAE PLUVIAE ARCENDAE ADIGERE ARBITRUM NON POSSIS.  EX EODEM SIMILITUDINIS LOCO ETIAM EXEMPLA SUMUNTUR, UT CRASSUS IN CAUSA CURIANA EXEMPLIS PLURIMIS USUS EST, QUI TESTAMENTO SIC HEREDES INSTITUISSET, UT SI FILIUS NATUS ESSET IN DECEM MENSIBUS ISQUE MORTUUS PRIUS QUAM IN SUAM TUTELAM VENISSET, HEREDITATEM OBTINUISSENT. QUAE COMMEMORATIO EXEMPLORUM VALUIT, EAQUE VOS IN RESPONDENDO UTI MULTUM SOLETIS.  FICTA ENIM EXEMPLA SIMILITUDINIS HABENT VIM; SED EA ORATORIA MAGIS SUNT QUAM VESTRA; QUAMQUAM UTI ETIAM UOS SOLETIS, SED HOC MODO: FINGE MANCIPIO ALIQUEM DEDISSE ID QUOD MANCIPIO DARI NON POTEST. NUM IDCIRCO ID EIUS FACTUM EST QUI ACCEPIT? AUT NUM IS QUI MANCIPIO DEDIT OB EAM REM SE ULLA RE OBLIGAVIT? IN HOC GENERE ORATORIBUS ET PHILOSOPHIS CONCESSUM EST, UT MUTA ETIAM LOQUANTUR, UT MORTUI AB INFERIS EXCITENTUR, UT ALIQUID QUOD FIERI NULLO MODO POSSIT AUGENDAE REI GRATIA DICATUR AUT MINUENDAE, QUAE *HYPERBOLE* DICITUR, MULTA ALIA MIRABILIA. SED LATIOR EST CAMPUS ILLORUM.  EISDEM TAMEN EX LOCIS, UT ANTE DIXI, ET [IN] MAXIMIS ET MINIMIS QUAESTIONIBUS ARGUMENTA DUCUNTUR.  De similitudinis loco plene aeque expedite disseruit, omnemque aperuit intellectum, similitudinum diuidens formas, praescripsitque apertissime quibus magis ex similitudine argumenta contingerent, id est philosophis atque oratoribus; et enim similitudo persuasionibus uidetur aptissima. Nam quod in unam uel plures extra eam de qua quaeritur causam cadere solet, facile credi potest in eam quoque de qua ambigitur conuenire. Idcirco ex similitudine tractae argumentationes magnum oratoribus usum praestant, philosophis quoque, quoniam non in omnibus quaestionibus demonstratione utuntur sed aliquoties uerisimilia colligunt, quo id facilius persuadeant quod nituntur ostendere, similitudo rerum saepe est inquirenda atque idcirco locus a similitudine oratoribus maxime philosophisque conducit, non tamen solis. Omnes enim loci communes sunt cuiusque materiae sed in aliis uberius incidunt, in aliis angustius inueniuntur. Quocirca cognitis atque ante perceptis locis quaestiones ipsae quae tractabuntur quibus locis uti debeat solertem animum poterunt admonere.  Omnis uero similitudo duplex est: aut enim ex pluribus similitudo colligitur, et inductio nuncupatur, quod Graeci *epagoge* nominant, aut singulae res per similitudinem comparantur.  Ac prior quidem huiusmodi est: Si tutor fidem praestare debet, si socius, si cui mandaueris, si qui fiduciam acceperit, debet etiam procarator. Nam cum in pluribus rebus fides praestari debeat, unaque similitudo sit in fide praestanda tam in tutore quam socio, atque eo cui mandatum sit, eoque qui fiduciam acceperit, debet eadem similitudo procuratori etiam conuenire. Fiduciam uero accepit cuicumque res aliqua mancipatur, ut eam mancipanti remancipet, uelut si quis tempus dubium timens amico potentiori fundum mancipet, ut ei cum tempus quod suspectum est praeterierit reddat; haec mancipatio fiduciaria nominatur, idcirco quod restituendi fides interponitur. Hac similitudinis collectione plurimum Socrates esse usus dicitur, ut in Platonis aliorumque eius sectatorum uoluminibus inuenitur.  Quoties uero una res uni rei per similitudinem comparatur, hoc modo colligitur argumentum. Regendorum finium arbitri esse dicuntur, qui finalia litigia discernunt, ut si fuerit de finibus orta contentio, eorum dirimatur arbitrio. Sed fines in agrorum tantum limitibus esse dicuntur, arbitri autem finiam regendorum in ciuitate esse non poseunt. Item arceri aquam in agris tantum dici solet, ubi si ex aliquo loco aqua pluuia colligatur, et defluens in campos uicini pascua frugesue corrumpat, arbitri arcendae aquae a magistratibus statuebantur. Quaeritur ergo an in urbe arcendae quae arbitrium possimus adigere. Et argumentum capitur ex similitudine. Si regendorum finium, quia solius agri sunt, in urbe arbitrum adigere non possis, ne aquae quidem arcendae, quia solorum esse uidetur agrorum, in urbe arbitrum possis adigere. Hic igitur una res uni rei similitudine coniuncta est.  Ex eodem etiam similitudinis loco illa sumi Cicero proponit quae uocantur exempla, ueluti Crassus in causa Curiana, quae fuit huiusmodi: Quidam praegunutem uxorem relinquens scripsit haeredem posthumum, eique alium substituit secundum, qui Curius uocabatur, ea conditione, ut si posthumus, qui intra menses decem proximos nasceretur, ante moreretur quam in suam tutelam peruenisset, idem ante obiret diem, quam testamentum iure facere posset, secundus haeres succederet; quod si ad id tempus peruenisset quo, iam firmo iudicio in suam tutelam receptus, iure ciuili instituto posset haerede defungi, secundus haeres, id est Curius, non succederet quae uocatur substituto pupillaris: quaesitum est an ualeret ita instituta ratio. Crassus, igitur multa protulit exempla, quibus ita institutis haeres obtinuisse haereditatem, quae exemplorum commemoratio iudices mouit.  Dicit etiam ipsos quoque iurisconsultos uti saepius exemplis, ueluti cum fingitur, id est imaginatur, propositio, ut casus de quo agitur per similitudinem intelligatur, hoc modo: Si quis enim iurisperitus adiiciat id quod non iure contractum est nullius esse momenti, adhibeatque exemplum tale, uelut si quis rem non mancipi mancipauerit, num idcirco aut rem alienauit, aut se reo facto potuit obligasse? minime, quod enim non iure contractum est nil retinet firmitatis. Et alia huiusmodi apud iurisperitos inueniuntur, in quibus oratores maxime ualent, quibus etiam in tantum fingere licet, ut eorum ratione etiam mortui saepe ab inferis excitentur, quod Tullius in ea facit oratione qua Caelium defendit. Sed latior, inquit, est illorum campus, id est oratorum, quibuss patiari ac deuagari licet: nec idcirco minus caeteris quoque facultatibus similitudines prosunt, quoniam eadem argumenta maximis minimisque causis conueniunt; quo fit ut loci quoque argumentorum diuersarum artium quaestionibus accomodentur. SEQUITUR SIMILITUDINEM DIFFERENTIA REI MAXIME CONTRARIA SUPERIORI;  SED EST EIUSDEM DISSIMILE ET SIMILE INVENIRE. EIUS GENERIS HAEC SUNT: NON,  QUEMADMODUM QUOD MULIERI DEBEAS, RECTE IPSI MULIERI SINE TUTORE AUCTORE  SOLVAS, ITEM, QUOD PUPILLO AUT PUPILLAE DEBEAS, RECTE POSSIS EODEM MODO  SOLVERE.  Eiusdem facultatis est similitudines differentiasque cognoscere; qui enim scit quid sit idem, nosse poterit quid sit diuersum. Omnis uero similitudoidem aliquid esse constituit, quod enim idem est secundum qualitatem, id simile esse necesse est. Omnis quippe res aut substantia eaedem sunt, aut qualitate, aut caeteris praedicamentis. Quod si ita est, et animus [1118B] intelligere hoc idem in pluribus praedicamentis potest. Sed eam hoc ipsum idem in praedicamentis notat, eodem modo in eisdem praedicamentis quod diuersum est intuetur; sed simile idem est, differentia uero diuersum. Idem igitur animus eademque intelligentia similitudinem differentiamque cognoscit.  Differentiarum uero multae sunt species, aliae quippe sunt substantiales, ut homini rationale, aliae non substantiales sed inseparabiles, ut nigrum Aethiopi atque coruo; aliae uero mobiles neque constantes, ut sedere, stare, et huiuscemodi caeterae quibus et ab aliis hominibus et a nobis ipsis saepe distamus. Item differentiae aliae aliquo modo sunt generum diuisibiles, aliae aliquo modo specierum constitutiuae; sed si a constitutiuis argumentum ducatur, uelut a genere ducitur. Nam sicut genus continet speciem, ita differentiae continent species. Sane si differentiae constitutiuae ut genera intelligentur, fides ab his ad ea aptabitur quae constituunt. Haec enim talium differentiarum ueluti formae quaedam sunt. Sin uero sint diuisibilis, siquidem ad ea probanda, id est genera, quae diuidunt, earum ducitur fides, a forma argumentum fieri uidetur, nam tales differentiae eorum quae diuiduntur formae quaedam sunt.  Quod ei ad ea probanda referuntur quae in contrariam partem genus diuidunt, tunc proprie a differentia fieri argumentum uidetur, quia contrariae ueluti differentiae comparantur.  Quod uero ad exemplum attinet Tullii huiusmodi est: Mulieres antiquitus perpetua tutela tenebantur, pupilli item sub tutoribus agunt; sed mulieribus si quid debitum fuisset, sine tutoris auctoritate poterat solui, pupillis uero minime. Ergo si quaeratur an id quod debeatur pupillo cuilibet, renuente tutore, possit exsolui, a differentia sumitur argumentum, sic: Non sicut mulieri sine tutoris auctoritate debitum possis exsoluere, eodem modo, nisi auctoritas tutoris accesserit, pupillo soluere quod debeas possis; illas enim perpetua tutela, etiam prouecta iam aetate, continentur, illorum tutelae certus annorum numerus terminum facit; atque idcirco solui pupillo sine auctoritate non poterit. Differt enim persona mulierum a persona pupillorum, uel in eo quod pupilli non perpetua reguntur tutela, mulieres uero perpetua; uel quod pupillus nullum suae rei administrandae utilitatis iudicium habere potest cum sit aliquis mulieribus etsi non firmus, in explicanda familiaris rei utilitate delectus.  DEINCEPS LOCUS EST QUI E CONTRARIO DICITUR. CONTRARIORUM AUTEM GENERA PLURA; UNUM EORUM QUAE IN EODEM GENERE PLURIMUM DIFFERUNT, UT SAPIENTIA STULTITIA. EODEM AUTEM GENERE DICUNTUR QUIBUS PROPOSITIS OCCURRUNT TAMQUAM E REGIONE QUAEDAM CONTRARIA, UT CELERITATI TARDITAS, NON DEBILITAS. EX QUIBUS CONTRARIIS ARGUMENTA TALIA EXISTUNT: SI STULTITIAM FUGIMUS, SAPIENTIAM SEQUAMUR ET BONITATEM SI MALITIAM. HAEC QUAE EX EODEM GENERE CONTRARIA SUNT APPELLANTUR ADVERSA. SUNT ENIM ALIA CONTRARIA, QUAE PRIVANTIA LICET APPELLEMUS LATINE, GRAECI APPELLANT *STERETIKA*. PRAEPOSITO ENIM 'IN' PRIVATUR VERBUM EA VI, QUAM HABERET SI 'IN' PRAEPOSITUM NON FUISSET, DIGNITAS INDIGNITAS, HUMANITAS INHUMANITAS, ET CAETERA GENERIS EIUSDEM, QUORUM TRACTACTIO EST EADEM QUAE SUPERIORUM QUAE ADVERSA DIXI.  NAM ALIA QUOQUE SUNT CONTRARIORUM GENERA, VELUT EA QUAE CUM ALIQUO CONFERUNTUR, UT DUPLUM SIMPLUM, MULTA PAUCA, LONGUM BREVE, MAIUS MINUS.  SUNT ETIAM ILLA VALDE CONTRARIA QUAE APPELLANTUR NEGANTIA; EA *APOPHATIKA*; GRAECE, CONTRARIA AIENTIBUS: SI HOC EST, ILLUD NON EST. QUID ENIM OPUS EXEMPLO EST? TANTUM INTELLEGATUR, IN ARGUMENTO QUAERENDO CONTRARIIS OMNIBUS CONTRARIA NON CONVENIRE.  Diuisio, differentiae loco, nunc de contrariis tractat. Quare uti rerum ordo clarius colliquescat, pauca mihi ex Aristotele sumenda sunt quae ille uir omnium longe doctissimus de hac diuisione tractauit, quanquam M.  Tullius re quidem Aristoteli fere consentit sed ab eo nominum interpretatione diuersus est. Nam quae Aristoteles opposita, id est *antikeimena* uocat, ea Tullius contraria nominat; sed haec paulo posterius.  Nunc Aristotelis diuisio consideretur. Oppositorum igitur secundum Aristotelem alia sunt contraria, alia priuatio et habitus, alia relatiua, alia contradictoria. Contraria quidem, ut album atque nigrum; habitus uero et priuatio, ut uisus et caecitas, dignitas et indignitas; relatiua uero, ut pater, filius, dominus, seruus; contradictioria, ut est dies, non est dies: horum omnium tales inter se differentiae considerantur.  Nam quae contraria sunt, partim mediata sunt, partim uero medio carent. Mediata sunt, ut album, nigrum, est enim horum medius quilibet alius color, ut rubeas uel pallidus, et horum contrariorum non nec esse est alterum semper inesse corporibus. Neque enim omne corpus aut album aut nigrum est; sed aliquoties in horum medietate est constitutum, ut sit rubrum uel pallidum. Immediata uero contraria sunt quorum nihil medium poterit inueniri, ut grauitas et leuitas: horum enim nihil est medium. Nam quae leuia sunt, sursum feruntur, quae grauia, deorsum. Quod autem sit corpus quod neque sursum neque deorsum feratur, nihil poterit inueniri. Sed immediata contraria talia sunt, ut allerum eorum accidere semper inhaereat, ut in propositio superius exemplo.  Necesse est enim omne corpus uel leue esse uel graue, quia leuitas et grauitas medium non habent, quod praeterea inesse corporibus possit.  At ea quae in priuatione et habitu sunt, ut caecitas et uisus, distant quidem ab his contrariis quae claudunt aliquam medietatem, quod ipsa medietatem non habent; ab his uero contrariis differunt quae sunt immediata, quoniam horum contrariorum alterum semper subiecto inesse est, ut corpori grauitatem uel leuitatem; priuationem uero et habitum non semper, ut cum sit habitus quidem uisus, priuatio autem caecitas, non omne quod uideri potest, aut uidet, aut caecum est: infans quippe nondum editus neque uidet, quia nondum processit in luce, neque caecus est, quia nondum habuit uisum, quem potuisset amittere. Idem de catulis dici potest, qui statim nati nequeunt intueri, nam tunc eos nec caecos dicere possumus, nec uidentes. Et postremo contraria semper in suis qualitatibus considerantur; priuationes autem, non quod ipsae sint aliquid sed ex habitus absentia colliguntur neque enim caecitas est aliquid sed a uisus intelligitur abscessu.  Tam uero priuatio quam contrarietas differt a relationis oppositione, eo quod neque contraria, neque priuatoria simul esse possunt; idem enim in uno eodemque tempore, uno eodemque in loco album et nigrum, uidens et caecum esse non poterit; sed relatiua a se nequeunt separari, neque enim potest esse filius sine patre, nec seruus, si dominus non sit. Amplius, contraria ad se et priuatoria non referuntur. Nemo enim dicit album nigri, uel nigrum albi, uel caecitatem uisus, uel uisum caecitatis. Quae uero in relatione sunt posita in ipsa relationis praedicatione consistunt, ut duplum dimidii, dominus serui, et caetera ad hunc modum.  Tam uero contraria quam etiam relationes differunt a contradictionibus, quoniam contradictiones quidem semper in oratione consistunt, et in altera earum parte ueritas, in altera falsitas inuenitur, contraria uero priuatoria et relationes in simplicibus partibus orationis inuenitur et in his neque ueritas neque falsitas inest.  Nam cum dico album, nigrum, caecitas, uisus, dominus, seruus, simplices orationis partes sunt, neque uerum, neque mendacium continentes; in simplicibus enim partibus orationis ueritas uel falsitas nulla est: cum autem dico dies est, dies non est, utraeque propositiones, una in affirmatione, altera in negatione posita, orationes sunt.  Sed M. Tullius non tam propriis nominibus quam notioribus utitur; ait enim contrariorum alia esse quae aduersa uocantur, alia quae priuantia, alia quae in comparatione sunt, alia quae aientia et negantia nuncupantur. Sed quae contraria nominat, opposita uerius dicerentur; quae aduersa dicit, contrariorum melius susciperent nomen; quae in collatione nominat, ea relatiua uel ad aliquid certius uocarentur: sed utatur nominibus ut uolet, dum res ipeae certa proprietatis suae ratione signentur; nos uero in caeteris quos edidimus libris eo nuncupauimus modo, quo superius in Aristotelis dictum est diuisione. Secundum M. Tullium igitur contrariorum alia sunt aduersa, ut sapientia, stultitia; alia priuantia, ut dignitas et indignitas; alia quae cum aliquo conferuntur, ut duplum, simplum; alia quae appellantur negantia, e contrario aientibus constituta, ut si hoc est, illud non est.  Aduersa igitur sunt quae, sub uno genere posita, plurimum differunt, ut album, nigrum, quae a se plurimum distant sub uno genere posito, id est sub colore. Item celeritati tarditas aduersa est, positis utrisque sub motu, neque enim celeritati debilitus opponenda est, quia debilitati firma ualetudo contraria est, quod in diuisione omisit Cicero sed docuit exemplo; illa quoque dicuntur aduersa, quae, in diuersis generibus sita, plurimum a se discrepare intelliguntur, ut sapientiae stultitia. Illa enim sub genere boni est, haec uero sub mali, quamquam huiusmodi exemplum priuationem potius spectare uideatur; nam stultitia priuatio est sapientiae, nec quidquam est aliud stultitia nisi sapientiae et rationis absentia; sed quae sint quae priuantia Cicero appellat, posterius demonstrabo. Ex his aduersis hoc modo sumitur argumentum. Si stultitiam fugimus, sapientiam sequamur; si bonitatem appetimus, malitiam fugiamus, quanquam malitia quoque, secundum eumdem modum qui superius dictus est, priuationibus possit adiungi.  Priuantia uero secundum Ciceronem sunt, quae Graece *steretika* appellantur, quae habent eam partem orationis praepositam, quae cum fuerit adiecta, semper fere aliquid demit ut ea in praepositio; haec enim syllaba cui fuerit apposita, demit fere aliquid ex ea ui quam esset res quaelibet habitura, si in syllabam praepositam non haberet, ut humanitati inhumanitas: in namque praeposita id de quo dicitur humanitate priuauit, ut dignitas, indignitas; et Tullius quidem ea tantum priuantia esse confirmat, in quibuscumque syllaba ista praeponitur: priuantium quippe natura secundum Tullium huius syllabae commemoratione finitur; a Peripateticis uero accepimus priuationes cum simplicibus nominibus, tum priuatoriis syllabis efferri, cum simplicibus norninibus, ut caecitas, cum priuantibus uero syllabis, ut indignitas, inhumanitas. Quocirca, secundum M. Tullium, caecitas non erit priuatio uisus sed ei aduersum, atque idcirco forsitan stultitiam inter aduersa numerauit, quoniam non habet in syllabam ex qua priuationes arbitrantur existere.  Ex quibus eodem modo, ut in superius positis aduersis, argumenta ducuntur: Inhumanitalem auersemur, si humanitas consectanda est.  Illa uero contraria, ut ait Tullius, quae cum aliquo conferuntur, talia sunt, ut duplum simpli. Id tantumdem est tanquam si diceret duplum dimidii simplum enim dupli dimidium est, et pater filii; eaque sunt semper reciprocantia, aliquoties quidem septimo casu, aliquoties uero genitiuo, nam filius patris est filius et pater filii, haec secundum genitiuum conuersio est, et duplum simplo duplum est, haec secundum septimum casum; sunt etiam quae accusatiuo, ut pauca ad multa, et magnum ad paruum.  Item negantia sunt quae in affirmationibus et negationibus posita sunt, ut si hoc est, illud non est, ueluti si dies est, nox non est, atque hanc oppositionem Cicero ualde dicit esse contrariam.  Ex quibus omnibus secundum superius dictum modum argumentorum facultas est, nam ex relatiuis contrariis ita sumimus argumentum si pater est, fieri non potest quin ei filius sit. Ex negantibus autem quae *apophatika* (ut ait) Graeci uocant, ita: Si sol supra terram fuit, nox esse non potuit  haec enim affirmatio illam perimit negationem; cur uero haec negantia esse constituerit mirandum est. Nam quae negantia sunt aientibus opponuntur, et simul esse non possunt, ut diem esse ac diem non esse, hoc uero consequens est cum ita dicatur, si hoc est, illud non est, ut si dies est, nox non est. Atque affirmationem negationemque Tullius ualde dicit esse contrariam sed in hac consequentia nequeunt csse contraria: nam quod est consequens, contrarium non est.  [11.50] AB ADIUNCTIS AUTEM POSUI EQUIDEM EXEMPLUM PAULO ANTE, MULTA ADIUNGI, QUAE SUSCIPIENDA ESSENT SI STATUISSEMUS EX EDICTO SECUNDUM EAS TABULAS POSSESSIONEM DARI, QUAS IS INSTITUISSET CUI TESTAMENTI FACTIO NULLA ESSET. SED LOCUS HIC MAGIS AD CONIECTURALES CAUSAS, QUAE VERSANTUR IN IUDICIIS, VALET, CUM QUAERITUR QUID AUT SIT AUT EUENERIT AUT FUTURUM SIT AUT QUID OMNINO FIERI POSSIT.  AC LOCI QUIDEM IPSIUS FORMA TALIS EST. ADMONET AUTEM HIC LOCUS, UT QUAERATUR QUID ANTE REM, QUID CUM RE, QUID POST REM EVENERIT. "NIHIL HOC AD IUS; AD CICERONEM" INQUIEBAT GALLUS NOSTER, SI QUIS AD EUM QUID TALE [1122C] RETTULERAT, UT DE FACTO QUAERERETUR. TU TAMEN PATIERE NULLUM A ME ARTIS INSTITUTAE LOCUM PRAETERIRI; NE, SI NIHIL NISI QUOD AD TE PERTINEAT SCRIBENDUM PUTABIS, NIMIUM TE AMARE VIDEARE. EST IGITUR MAGNA EX PARTE LOCUS HIC ORATORIUS NON MODO NON IURIS CONSULTORUM, SED NE PHILOSOPHORUM QUIDEM.  [12.52] ANTE REM ENIM QUAERUNTUR QUAE TALIA SUNT: APPARATUS COLLOQUIA LOCUS CONSTITUTUM CONVIVIUM; CUM RE AUTEM: PEDUM CREPITUS, STREPITUS HOMINUM, CORPORUM UMBRAE ET SI QUID EIUS MODI; AT POST REM: PALLOR RUBOR TITUBATIO, SI QUA ALIA SIGNA CONTURBATIONIS ET CONSCIENTIAE, PRAETEREA RESTINCTUS IGNIS, GLADIUS CRUENTUS CAETERAQUE QUAE SUSPICIONEM FACTI POSSUNT MOVERE.   Qui sit ab adiunctis locus breui superius monstrauit exemplo, eo scilicet quo dixit: Si secundum mulieris nunquam capite diminutae tabulas possessio bonorum daretur, consequens esss ut secundum quoque puerorum et seruorum tabulas possessio permitteretur. Sed nunc formam ipsam et quasi subiectum loci monstrare proponit, quae est huiusmodi: Ab adiunctis enim locus est, cum ex eo quod proponitur aliquid aliud uel esse, uel fuisse, uel futurum esse argumentatione colligitur, ut in eo ipse quod dudum posuit exemplo. Approbatur enim non debere secundum mulieris nunquam capite diminutae tabulas bonorum possessionem dari, quia si id fuerit positum, id futurum est, ut secundum puerorum quoque ac seruorum tabulas honorum possessio permittatur. Talia uero sunt quae dicuntur adiuncta, ut circa rem fere quae quaeritur inueniantur, neque tamen nec esse sit ei semper adhaerere; et forma quidem huius loci talis est, ut hanc quoque definitionem possit admittere. Ab ad iunctis locus est cum ex aliquibus, quae sunt proxima eis de quibus quaeritur rebus, id quod quaeritur uel inesse, uel esse, uel futurum esse monstratur.  Qui locus est coniecturalibus causae, maxima necessarius. Cum enim de facto quaeritur, tum si id factum est quod dubitatur, qui uel fuerit, uel sit, uel futurum sit, considerari solet: multa enim sunt quae unicuique adiuncta rei uariorum euentu temporum colliguntur. Idcirco enim quid ante rem, quid cum re, quid post rem euenerit, in coniecturalibus causis inquiritur, quae ab oratoribus tractantur solis, neque iurisconsultis in huiusmodi [1123B] negotiis cum rhetorica facultate ulla communio est, iuris enim peritus de facti qualitate, non etiam de ipsius facti ueritate respondet. Idcirco quoties ad Gallum peritum iuris facti quaestio deferebatur, NIHIL AD NOS inquiebat, et ad Ciceronem potius consulentes, id est ad rhetorem remittebat. In quo Tullius facere ad Trebatium locum miscuit dicens: Quanquam locus hic ab adiunctis coniecturalibus causis maxime utilis, nihil consultorum iuris prudentiam iuuet, patiere me tamen, inquit, nullam suscepti operis partem praeterire, ne si in hoc libro nihil praeter tuae artis exempla conscripsero, tuae tantum gratiae uideatur addictus.  Ab adiunctis uero locus qui non modo iurisconsultis sed ne philosophis quidem praeter oratores non patet, trium saepe temporum ratione tractandus est. Nam de facto si quaeritur, quid uel ante id, uel cum eo, uel post id fuerit nec esse est uestigari. Ante rem quidem hoc modo, apparatus; uerisimile est enim effecisse aliquem quod ante efficiendum parauit, colloquia fieri enim potuit ut amauerit, qui saepe fuerit collocutus.  LOCUS, uelut cum ad aliquid faciendum opportunus locus eligitur.  CONSTITUTUM CONVIVIUM, uelut si quis constituto ante conuiuio in eo fecisse aliquid arguatur capiaturque coniectura facti, ex eo ipse quod sit conuiuium constitutum, atque horum omnium ante rem de qua quaeritur exempla sunt. Cum re uero hoc modo: Pedum crapitus, uelut si isse in quempiam locum aliquis accusetur, pedum crepitu deprehensus esse probabitur; uel si fuisse adulter in cubiculo ex umbra corporis designetur, haec cum ipsis de quibus quaeritur inspecta, eisdem tamen intelliguntur adiuncta. Post rem uero, si quas conscientiae maculas pallor, rubor, titubatioque prodiderit: restinctus ignis, uelut si clam factum aliquid exstincto igni uelimus ostendere, ut tutius notitiam submouentibus tenebris committeretur. Item gladius cruentus peractum facinus monstrat. Haec omnia post rem facto intelliguntur adiuncta.  Et semper ante rem cum re, et post rem, secundum rationem temporum intelligendum est, neque ita ut in antecedentibus et consequentibus. Illic enim naturae ratio consideratur. Omnia quippe simul sunt: nam quod antecedit, si positum sit, statim est id quod consequitur, ut si ponas hominem statim animal esse nec esse est, nec ante secundum tempus homo dici potest, post uero subsequi animal, ut ante aliquis apparatus est secundum tempus, posterior effectus. Itaque illic antecedentia et consequentia nominantur, hic ante rem, cum re, et post rem. Idcirco quod illud quidem, non secundum tempus, sed secundum principalitatem naturae secum simul aliquid trahentis antecedens dicitur, consequens id quod antecedens comitatur. Ea uero quae secundum temporis priorem posterioremue rationem considerantur, adiuncta, idcirco ante rem, cum re et post rem coepere uocabulum.  DEINCEPS EST LOCUS DIALECTICORUM PROPRIUS EX CONSEQUENTIBUS ET ANTECEDENTIBUS ET REPUGNANTIBUS. NAM CONIUNCTA, DE QUIBUS PAULO ANTE DICTUM EST, NON SEMPER EVENIUNT; CONSEQUENTIA AUTEM SEMPER. EA ENIM DICO CONSEQUENTIA QUAE REM NECESSARIO CONSEQUUNTUR; ITEMQUE ET ANTECEDENTIA ET REPUGNANTIA. QUIDQUID ENIM SEQUITUR QUAMQUE REM, ID COHAERET CUM RE NECESSARIO; ET QUIDQUID REPUGNAT, ID EIUS MODI EST UT COHAERERE NUMQUAM POSSIT.  Expedito adiunctorum loco, nunc de antecedentibus et consequentibus et repugnantibus disserit. Qui locus sit unus in tria uelut membra diuisus est. M. quidem Tullius loci huius uocabulum tacuit, mihi autem totus conditionalis appellandus uidetur. Cuius cum promptissime natura claruerit, nomen quoque ei, quod nos posuimus, recte inditum manifestius apparebit.  Primum igitur singularum partium definitio prodenda est. Itaque antecedens est, quo posito aliud nec esse est consequatur: itemque consequens alicuius est, quod esse nec esse est, si illud cuius est consequens praecessisse constiterit. Repugnans est quod simul cum eo cui repugnare dicitur esse non possit.  Antecedentium igitur, atque consequentium, et repugnantium, unum esse locum praediximus, qui quomodo sit unus, paucis ostendam. Primum igitur dum quaereretur quonam modo unus esset locus a consequentibus, antecedentibus et repugnantibus, dicebatur quoniam eiusdem mentis esset atque intelligentiae tam consentanea sibimet quam dissidentia praeuidere, idcirco hunc quoque locum unum uideri. Consentaneorum namque duae sunt partes, antecedens una, altera consequens. Nam cum altero praecedente comitatur alterum, illa sibi in ipsa naturae consequentia consentire necesse est. Repugnantium uero tametsi duae partes sint, unum tamen est utriusque uocabulum, utraque enim repugnantia nominantur. Duae uero esse, quae sibimet repugnent, atque a se dissentiant nullus ignorat; sed eo distant, quod antecedentium et consequentium duo sunt nomina, licet unus sit utriusque consensus; repugnantibus uero unum nomen est, cum sit unus in utrisque dissensus, ergo eadem mens, eademque intelligentiae ratio id quod praecedit et id quod comitatur, intelligit.  Neque enim fieri potest ut antecedens aliquid intelligatur, nisi in eodem quid sit consequens consideretur: eodem quoque modo nec consequens, nisi appareat quid praecedat; item repugnans aliquod intelligere nemo potest, nisi intelligat cui repugnet: sed quoniam eadem ratio potest similia dissimiliaque perspicere, antecedentium uero et consequentium consensus quidam et per naturae similitudinem concordia est, dissensus uero in repugnantibus dissimilitudo, nec esse est ut una atque eadem ratio antecedentium consequentiumque naturam et repugnantium spectet; quo fit ut unus quoque locus sit eorum quae una intelligentia comprehendit.  Sed huic opponebatur: Cur igitur alium ex similitudine, alium ex contrario locum Marcus Tullius superius enumerauit? Nam secundum propositam rationem, quoniam similitudinem et contrarietatem intelligentia una perpendit, unus locus similium contrariorumque esse debuisset. Sed respondebatur quoniam non eodem modo sibi antecedentia et consequentia consentire dicuntur, sicut ea qum similia nuncupantur. In his namque una tantum qualitas inuenitur, et secundum eamdem qualitatem similia esse dicuntur; at in antecedentibus et consequentibus non qualitatis similitudo sed quidam naturae consensus est. Et quae similia sunt sine se esse possunt, antecedentia uero et consequentia sine se esse non possunt, atque idcirco non uidetur esse consequentium et antecedentium cum similitudine ulla communio naturae. Quae ratio non ualde uidentur idonea, nec explicat quod demonstrare conabatur.  Illud certe firmissimum esse constat, quod huius loci tractatus conditionalibus semper propositionibus accomonodaretur. Conditionalis uero propositio est quae cum conditione pronuntiat esse aliquid, si aliud fuerit, ueluti cum dicimus: Si dies est, lucet.  Haec igitur rerum consequentia facile in repugnantiam uertitur. Nam si rebus consequentibus negatio interponatur, ex consequentibus repugnantia redduntur, hoc modo: Si dies est, lux est.  Repugantia sunt ita: Si dies est, lux non est  repugnant enim diem esse et lucem non esse. Quae repugnantia in conditione consistit. Dicimus enim: Si dies est, lux non est  nam diei contrarium est nox. Consequens uero noctis, lucem non esse, quare esse diem et non esse lucem repugnat.  Argumentum uero est, hanc repugnantiam in conditione consistere, quia si conditio deficiat, nulla est repugnantia, hoc modo: Dies est Lux non est  utraeque enim disiunctae propositiones suas sententias gerunt, nec quidquam intelliguntur habere commune, atque ideo diuersis acceptae temporibus uerae sunt, nec repugnant. Nam sicut in his propositionibus, dies est, lux est, nulla est consequentia, quoniam conditio deest, quae propositionem facit connexam sed utraeque a se disiunctae suam sententiam claudunt, ita in his quibus proponitur, dies est, lux non est nulla est repugnantia, quoniam seruat suam utraque separata sententiam. At si his conditio interueniat superiorum quidem, ita sententia copulatur, ut consequentes fiant, posteriorum uero ita ut repugnantes, hoc modo: Si dies est, lux est.  Haec consequens propositio ex duabus per conditionem mediam effecta est una. At si sit ita, si dies est, lux non est, repugnat. Negatum enim quod sequitur repugnare necesse est.  Amplius, argumentum quod ex antecedentibus et consequentibus fit ex unius propositionis connexae partibus nascitur, nam conditionalis propositionis connexae una pars est antecedens, alia consequens. Quod si a repugnantibus argumentum fiat, rursus ab unius propositionis membris tale argumentum nasci oportebit. Igitur ex his propositionibus, dies est, lux est, una esse non potest nisi a conditione copulentur, ut unum sit antecedens, aliud consequens, et ideo in his ex antecedenti et consequenti argumentum esse non potest, quoniam duae sunt ex illis quoque propositionibus quae sunt, dies est, lux non est: una esse non poterit, nisi conditionis adiunctione in unius quodammodo propositionis sententiam reducantur cuius propositionis partes sunt repugnantes. Nam, ut in connexa propositione una pars antecedens, alia est consequens, ita in repugnanti utraque pars propositionis a semet inuicem repugnat ac dissidet.  Amplius: repugnans propositio connexae partem contrariarm tenet, nam ut in illa quod antecedit secum id quod sequitur trahit, ita in hac propositione partes simul esse non possunt. Contrariae uero differentiae sub eodem genere poni solent. Si igitur connexa propositio in conditione est constituta, repugnans quoque in conditione subsistit; quod si et consequentiam propositionum et repugnantiam conditio facit, non est dubium quin locus hic iure conditionalis uocetur, ac sit unus positus in conditione diuisis partibus, id est in antecedentem consequentemque et repugnantem. Connexaeque namque propositionis una pars antecedens est, alia consequens. Repugnantis uero propositionis utraque repugnatae dissidet. Itaque connexae propositionis partes antecedens et consequens sunt, repugnantis uero repugnantes. Nec illud intelligentiam turbet quod dies est et lux est quadam sibi ratione consentiunt. Item dies est et lux non est, quasi a se dissentiunt atque discordant, nam connexa est propositio si cum aliud antecesserit, aliud consequatur. Item repugnans, si uno posito aliud inferatur, quod esse non potest nisi id ius conditionis efficiat. Quocirca aperte demonstratum esse arbitror conditionalem hunc locum uocari et recte unum esse a M. Tullio constitutum. Quomodo uero fiat ab antecedentibus et consequentibus et repugnantibus argumentum, posterius dicam.  Sed quoniam nullius facultatis alterius est, quid uel quamque rem consequitur, uel quid cuique repugnet inspicere, nisi dialecticae tantam, quae huius quam maxime rei perititiam profitetur, idcirco ait hunc esse locum totum dialecticorum.  Qui etiam ab adiunctis longe lateque diuersus est. Primum quod adiuncta prodere sese atque ostendere inuicem poesunt, non uero perficere atque adimplere naturam, ueluti ambulationem pedum strepitus significare quidem ac denuntiare potest, efficere uero non potest. Neque etiam ambulationem efficit pedum strepitus, nec uero ex neccssitate ambulatio ut sit pedum strepitus auctor est sed saepe ita ambulatur, ut nullus pedum strepitus exaudiatur; saepe non mulato loco moueri pedes ac strepere praeter ambulationem queunt; idcirco non semper inueniunt ad iuncta: propositoque termino quem probare contendimus, saepe ex adiunctis argumenta deficiant, quia ipsa quoque aliquoties deficere uidentur adiuncta. Praecedentia uero et consequentia et repugnantia numquam desunt omne enim quidquid in rebus est, habet quod se aut sequatur naturaliter, aut praecedat. Est etiam a quo per naturae diuersitatem dissideat, uelut animal sequitur quidem hominem, praecedit uero substantiam; dicimus enim: Si homo est, animal est  substantiam uero praecedit, cum proponimus, si animal est, substantia est.  Repugnat uero mortuo cum enuntiamus, si animal est, mortuum non est.  Praeterea quae sunt adiuncta temporibus distributae sunt, ut ante rem, cum re, post rem. Quae uero sunt antecedentia, consequentia, et repugnantia, quomodolibet modo in temporibus sint, nihil refert. Nam priora saepe temporibus comitantur, et temporibus posteriora praecedunt, et quae simul temporibus sunt, alias praecedunt, alias uero consequuntur, ut superius quoque saepe diximus.  Amplius, quae antecedentia sunt et consequentia relinquere sese non possunt, nec sibi repugnantia cobaerere, et sunt repugnantia necessario sibimet inconnexa; quae uero sunt adiuncta nihil obtinent necessitatis, quia et iungi sibimet, et a se separari queunt.  Quae cum ita sint, quaestio difficilis uehementer oboritur, uidetur enim minus intuentibus nihil hic locus differre his locis qui dicti sunt uel a genere, uel a specie, uel a contrariis. Nam genus semper speciem sequitur, speciem genus praecedit, contraria simul esse non possunt.  Quae soluenda est hoc modo: Primum quia non omne consequens genus est, nec omnis species antecedens. Repugnantia uero ipsa contraria sed contrariorum sunt consequentia, ut in locorum qui a M. Tullio propositi sunt expositione monstrauimus. De hinc quia cum a genere fit argumentum, ipsum genus assumitur, eodem quoque modo et species, cum ab ea aliquid uolumus approbare, cum uero ab antecedentibus aliquid monstrare contendimus, eo quod in conditionali propositione praecessit utimur in assumptione, etiamsi non fuerit genus. Item si a consequenti argumentum fiat, etiamsi species non sil, a consequenti parte conditionalis propositionis ducitur argumentum, ueluti cum ita dicimus: Si ignis est, leuis est, ignis anteoedit, leuitas sequitur; sed neutrum neutri est genus aut species, assumitur itaque, atqui ignis est. Nunc igitur id quod antecedebat assumpsi, ex quo monstratur conclusio, leuis igitur est. At si ita assumamus sed non est leuis, id quod consequebatur assumpsi. Concluditur ergo atque monstratur, non est igitur ignis.  Vides igitur ut de his praecedentibus etconsequentibus nunc biquamur quae in conditionali propositione posita, uel praecedere uel consequi intelliguntur. Cum uero fit ex genere argumentum, species quidem est de qua aliquid probare contendimus; genus uero assumimus non quasi praecedens sed quasi continens, ut quidquid esse consideratur in genere, id formae quoquo debeat aptari. Genus enim quoad permanet, a sua specie non recedit: cum uero de specie sumimus argumentum, genus quidem est de quo aliud quaeritur; sed id laboramus, ut quod de genere conamur ostendere, id ex specie possit facilius agnosci. Ut cum uxori Fabiae relictum fuisset legatum, si materfanilias esset, quoniam non conuenit in manum, scilicet, ab in manus conuentione, quae est species uxoris, uxorem quod est matris familiae genus a legati iure seiungimus, et legatum ad speciem, id est matremfamilias deriuamus.  Sed illud interius dispiciendum uidetur, num locus ab antecedentibus et consequentibus totus superuacaneus esse uideatur, cum quolibet modo fuerint ex eo argumenta composita, a caeteris locis quos superius deseripsimus non recedant. Nam quodcumque ab antecedentibus et consequentibus ducitur argumentum, id uel a toto, uel a partibus, uel a coniugatis, uel ab aliquo reliquorum tractum esse perpenditur hoc modo: Si utilis est acquitas constituta ad res suas obtinendas, utile est ius ciuile, ad id quod praecedit, quod sequitur igitur, hoc est a definitione argumentum, scilicet ab assumptione praecedentis. At si ita dicam: Sed non est utile ius ciuile, non est igitur utilis aequitas constituta ad res suas obtinendas, hic per consequentis assumptionem a definitionis loco sumptum est argumentum. Item a partium enumeratione, si neque censu, neque caeteris non est liber, at censu uel caeteris, est igitur liber: at non est liber; neque censu igitur, neque caeteris manumissus est.  Sed notandum est quae sit uis uniuscuiusque argumenti, et quonam modo proferatur. Sunt enim argumenta quae predicatiuis apta sint syllogismis ut a definitione fiat sic: ius ciuile est aequitas constituta his qui eiusdem sunt ciuitatis ad res suas obtinendas. Id uero utile est, utile est igitur ius ciuile. Item a partibus: Qui neque censu neque uindicta, neque testamento est manumissus, hic ex seruitute liber factus non est; Stichus uero neque testamento, neque censu, neque uindicta manumissus est; Stichus igitur liber non est: et in caeteris, eodem modo.  Omnia uero quaecumque per categoricum syllogismum proferri possunt, eadem per conditionalem syllogismum dici queunt. Omnis namque praedicatiua propositio in conditionalem uerti potest, hoc modo: omnis homo animal est, praedicatiua est; haec facile uertitur in conditionalem ita, si homo est, animal est. Non uero omnis conditionalis in praedicatiuam uerti potest, uelut haec: si peperit, cum uiro concubuit. Nemo enim dicere potest ipsum peperisse, id esse quod cum uiro concumbere, quo modo dicimus hominem, id esse quod animal sit.  Alia enim ratio est in his propositionibus quae ita dicuntur, quae peperit, cum uiro concubuit. Haec enim similis est ei quae dicit, si peperit, cum uiro concubuit sed praedicatiua propositio id esse subiectum dicit, quod fuerit praedicatum. Conditionalis uero id ponit, ut si id quod antecedens fuerit necessario comitetur quod subsequitur. Cum uero praedicatiua est propositio, si ea uertetur in conditionalem, alia nimirum redditur propositio. Nam cum dicitur, omnis homo animal est, ipse homo animal esse proponitur; cum uero, si homo est, aninial est, non id sentitur, ut ille qui homo est, animal sit sed proposito esse hominem, consequi ut sil animal.  Ergo conditionalis syllogismus in antecessione et consecutione positus, licet per definitionem, et per partium enumerationem, et per coniugationem, et quolibet alio fiat modo, tamen in propria forma se continet, et est conditionalis, id est utens propria potestate, ut quodammodo caetera argumenta suae ueluti naturae uideatur habere subiecta. Ut cum sit a definitione argumentum, si quidem per praedicatiuam formam factus fuerit syllogismus, a definitione ductum esse dicatur. Sin uero per hypothesin facta fuerit argumentatio, conditionalis fit syllogismus, quem discernat assumptio, utrum ab antecedentis, an a consequentis parte promatur. Quo fit ut etiamsi per caeteros locos conditionale argumentum proferatur, tamen suam quamdam habeat formam, quandoquidem in antecessione et consecutione est constitutus. Tunc enim definitio, partes, coniugatio, et caetera ueluti res ipsa, fiunt ac non locus, cum uenerint in conditionem; at si conditio cesset, ex ipsis profectum uidebitur argumentum. Quod si propositionem conditio copulauerit, ipsa quidem ea sunt quae in propositionibus continentur ueluti quaedam argumenti partes, locus uero in conditione est constitutus.  Atque haec ita dicta sunt, quasi aliter conditionalis hic locus tractari non ualeat, nisi eorum aliquem quos praediximus includat: nam potest praeter eos etiam saepe reperiri, ut cum dicimus: si homo est, risibilis est; si coruus est, niger est. Hic enim nec definitionem, nec partes, nec ullum alium locum superius enumeratum continet argumentum. Amplius, facile est in singulis eorum differentias praeuidere: locus quippe a toto a substantia trahitur, a partibus uero a rei compositione. Nam in simplicibus terminis tale argumentum non potest inueniri, a nota, ab interpretatione; a coniugatis; ab eo quod ex eodem utrumque deducitur; a genere; a continenti; a forma, ab eo quod continetur; a differentia, ab eo quod discrepat; a similibus, ab eadem qualitate; a contrariis, ab eo quod a se longe diuersa sunt; a causis, ab his qui efficiendi uim habent; ab effectis, ab his quae uim alterius efficientiae susceperunt; ab adiunctis, a uicinitate naturae; a comparatione maiorum, parium uel minorum; a relatione, ad aequalem uel inaequalem quantitatem. Ab antecedentibus uero longe alius modus est: constat enim in eo quod si propositum quid fuerit, aliud quiddam modis omnibus existet, quod consequens appellatur; huius uero intelligentia consistit in eo quod praecedente quolibet, aliud subsecutum; repugnantium uero intelligentia consistit, non modo quod neque sequi, neque antecedere possunt, uerum etiam quod simul esse non possunt, quae in conditione consistere dubium non est.  His igitur ita expeditis, quoniam M. Tullius proprietatem loci succincte, ut in transcursu potuit, euidenter expressit, nunc quibus modis eodem loco uti conueniat, adiungit. Quae Topicorum pars, quoniam diligentius explananda est, finem quarto uolumini faciam, quinto caetera redditurus. De omnibus quidem hypotheticis syllogismis, Patrici rhetorum peritissime, plene abundanterque digessimus his libris, quos de eorum principaliter institutione conscripsimus, a quibus integram perfectamque doctrinam, cui resoluendi illa uacuum tempus esi, lector accipiet. Sed quia nunc Ciceronis Topica sumpsimus exponenda, atque in his aliquorum M. Tullius modorum meminit, dicendum mihi breuiter existimo de his septem conditionalibus syllogismis, que eorum natura sit, propositionumque contextio, ut cum haec ad scientiam rite praelibata peruenerint, Tulliana facilius noscantur exempla.  Omne igitur quod in quaestione dubitatur, aut uerisimilibus aut necessariis probabitur argumentis. Argumentum uero omne aut in syllogismi ordinem cadit, aut ex syllogismo uires accipit. Syllogismus uero omnis propositionibus constat.  Propositiones autem uel simplices sunt, uel compositae. Simplices sunt quae simplicibus orationis partibus coniunguntur. Copulant autem incompositam propositionem simplices orationis partes, nomen et uerbum, ueluti cum dicimus, dies est, uel dies uernus est, uel dies serenus est; hic enim omnem uim propositionis nomen connectit et uerbum.  Omnis autem simplex propositio ex subiecto praedicatoque consistit. Subiectum est de quo dicitur id quod praedicatur. Praedicatum est quod de eo dicitur quod subiectum est. Verbum autem aliquoties praedicato nomini adiungitur, aliquoties ipsum praedicatur. Praedicato nomini adiungitur, ut in hac propositione quae dicit, dies serenus est: dies enim subiectus est, serenus praedicatus; est uero uerbum sereno adiunctum est, quod diximus esse praedicatum. At si talis sit propositio, quae solo nomine constet et uerbo, ueluti cum dicimus, dies est, tunc dies subiicitur, est uerbum sine dubio praedicatur; sine uerbo autem nulla est propositio: omnis enim propositio uel uera uel falsa est; nisi autem uerbum sit quodlibet adiunctum, quo esse aliquid aut non esse dicatur, nulla ueritas aut falsitas in propositionibus deprehenditur.  Saepe autem propositiones etiam ex totis orationibus constant; ut si dicamus: Transire in Africam utile est Romanis; hic enim subiectum quidem est transire in Africam, utile autem Romanis praedicatum, est uero praedicato coniungitur.  Huiusmodi igitur omnes propositiones praedicatiuae dicuntur. Praedicatiuae uero appellantur, quia aliud de alio praedicant. Omnesque qui ex his propositionibus fiunt syllogismi, secundum enuntiationum suarum formas praedicatiui appellantur.  Ex his autem praedicatiuis propositionibus existunt compositae propositiones, quarum alia quidem copulatiua coniunctione nectuntur, ut et dies est, et lux est; alia uero per conditionem fiunt, quae etiam conditionales enuntiationes uocantur. Hae uero sunt quae coniunctione quadam partibus interposita ad consequentiam conditionemque ducuntur. Age enim sint duae propositiones praedicatiuae: una quidem, quae dicit, animal est; alia uero quae proponit, homo est. His si coniunctis interueniat, faciet, si homo est, animal est. Vides igitur ut duas praedicatiuas propositiones in unam conditionem coniunctio copulauerit. Quae cum ita sint, omnes hae propositiones hypotheticae, id est conditionales, uocantur, atque ex his syllogismi tales existunt, quibus hypotheticis uel conditionalibus nomen est.  Omnis autem hypothetica propositio, uel per connexionem fit, uel per disiunctionem. Per connexionem hoc modo, si dies est, lux est. Per disiunctionem ita, aut dies est, aut nox est. Earum uero quae per connexionem fiunt, aliae ex duabus affirmatiuis copulatae sunt, ut si dies est, lux est, namque dies est, et lux est, utraeque aliquid affirmant; aliae ex duabus negatiuis, ut si lux non est, dies non est, nam lucem non esse, et diem non esse, utraque negatio est; aliae uero ex affirmatiua negatiuaque coniunctae sunt, ut si dies est, nox non est; aliae uero ex negatiua affirmatiuaque copulantur, ut si dies non est, nox est: omnes tamen in connexione positae sunt. Aut enim affirmatio affirmationem sequitur, aut negatio negationem, eique connexa est, aut affirmationem negatio, aut negationem affirmatio.  Sed ex connexis repugnantes manifestum esi nasci, namque ubi affirmatio sequitur affirmationem, his si media negatio interposita sit, repugnantiam facit hoc modo:si dies est, lax est. Hic affirmatio sequitur affirmationem; at cum dico, si dies est, lux non est, repugnant inter se partes propostionis connexae, interposita negatione. Item quoties negatio sequitur negationem, si posteriori propositionis parti negatiuum dematur aduerbium, repugnantes fiunt hoc modo, si animal non est, homo non est; haec connexio est ex duabus proposita negatiuis. At si posteriori parti, id est homo non est, negatiuum detrahatur aduerbium, fiet, si animal non est, homo est, quod repugnat; at si affirmatio negationem sequatur, siue posteriori parti negatio iungatur, siue priori auferatur, repugnantes fiunt, hoc modo, si dies non est, nox est. Hic igitur affirmatio sequitur negationem. Siue igitur posteriori parti, id est, nox est, negatio copuletur, ut sit ita, si dies non est, nox non est, siue priori auferatur, ut sit ita, si dies est, nox non est, repugnantem fieri propositionem nec esse est. Quod si negatio affirmationem sequatur, et posteriori parti negatiuum aduerbium subtrahatur, propositionis connexae partes in repugnuntiam cadunt, hoc modo, si uigilat, non stertit. Hic affirmationem sequitur negatio sed si posteriori parti, id est, non stertit, negatio dematur, fiet, si uigilat stertit, et erit repugnans.  Sed in connexis atque disiunctis propositionibus illud intelligendum est, quod in earum partibus et uis quaestionis includitur et argumenti. Age enim dubitetur an lux sit, idque approbandum sit ex eo quod dies est. Si igitur ita fiat propositio, si dies est, lux est, ea quidem pars totius propositionis quae sequitur, id est, lux est, quaestionis est. De ea namque quaeritur an lux sit. Ea uero quae prior est, id est, dies est, uim continet argumenti. Ex eo enim quod dies est, lux esse probabitur, et in caeteris quidem uel connexis, uel disiunctis eadem ratio est.  In omnibus uero his quoniam syllogismus atque argumentatio ad demonstrandam partem alteram quaestionis accommodatur, quaestio uero omnis dubitabilis est, oportet syllogismos qui acommodantur ambiguae quaestioni indubitabiles esse atque perspicuos, qui ut tales sint, ex claris atque apertis et in ueritate patentibus propositionibus necesse est constent; propositiones uero partim per se notae sunt, partim aliquibus probationibus indigebunt. Omnis uero syllogismus enuntiatione proposita habet alicuius partis assumptionem ut quod est in quaestione concludat, hoc modo: Si dies est, lux est. Ut igitur lucem esse demonstrem, assumam unam partem propositionis superius constitutae, dicamque sed dies est, ac tunc demum id quod est in quaestione concludam, lux est igitur, Ergo cum ad syllogismi conclusionem, et tota enuntiatione in proponendo, et in assumendo parte enuntiationis utamur, nec esse est ut ea quibus utimur nil habeant dubitabile, siquidem ex his ea quae sunt ambigua capient fidem.  Quod si propositio aliquoties quidem per se nota est atque perspicua, uliquoties uero probationis indigens inuenitur, assumptio quoque aliquoties per se uera esse notabitur aliquoties approbationis indiget adiumentis. Quo fit ut si et propositio et assumptio demonstrandae sint, quinquepartitus (ut Cicero etiam in Rhetoricis auctor est) syllogismus fiat, constans ex propositione eiusque probatione, assumptione, eiusdemque probatione, et conclusione. Quod si neutra sit approbanda. tripartitus sit, ex propositione scilicet, assumptione et conclusione. Quod si altera earum demonstranda sit, fit quadripartitus, ex propositione scilicet, et assumptione, atque unius earum approbatione et conclusione. Conclusionis uero ipsius probatio praecedente propositione atque assumptione perfcitur.  Quae cum ita sint, cumque omnis propositio hypotheticam connexionem disiunctionemque diuidatur, in connexis propositionibus aliud dicimus praecedens, aliud consequens. Idem autem consequens et connexum uocamus, uelut in hac propositione, si dies est, lux est. Dies est praecedit, annectitur lux est. In disiunctis autem non est eadem ratio, quia cum ea quae proponuntur simul esse non possint, nullo modo dicuntur esse connexa. Praecedens autem et subsequens inde iudicatur, quia quod primum ponitur, iure antecedens uocatur, quod posterius, iure subsequens dicitur.  Ex his igitur propositionibus, quae connexae sunt, fit primus et secundus hypotheticorum syllogismorum modus. Addita uero negatione propositioni connexae et ex duabus affirmationibus copulatae, atque insuper denegata, tertius accedit modus. Ex disiunctis autem propositionibus diuerso modo assumptionibus tactis, quartus et quintus. Utrisque uero per negationem compositis, sextus et septimus. Atque hae septem sunt hypotheticae conclusiones, quarum M. Tullius in Topicis meminit, quarum omnium deinceps ordo atque exempla subdenda sunt.  Primus igitur modus est, cum in connexa propositione assumpto eo quod praecedit, uolumus monstrare quod sequitur, itaque esse oportere, ut est in connexione prolatum. In quo si id quod connexum est ac sequitur, assumpserimus, nullus omnino fit syllogismus. Huius exemplum tale est: Si dies est, lucet;  si igitur lucere monstremus, assumamus, nec esse est diem esse, hoc modo, atqui dies est; consequitur ergo ex necessitate, lucere. Quod si lucere assumamus, itaque dicamus, atqui lucet, non nec esse est diem esse, atque ideo nulla necessitas euenit conclusionis; ubi uero nulla necessitas est, ne syllogismus quidem intelligi potest. Est igitur primus modus in hanc formam: Si dies est lucet; Dies autem est, Lucet igitur.  Inueniuntur tamen in quibus aequo modo ualet assumptio, siue praecedens, siue subsequens assumatur, ut in homine atque risibili. Si enim homo est, risibile est; Atqui homo est, Risibile igitur est. Atqui risibile est, Homo igitur est.  Sed in his haec causa est, quia homo atque risibile aequi sunt termini, atque idcirco uno posito alterum comitari nec esse est. Sed quia hoc in omnibus non est, idcirco dicimus non esse uniuersale, ut assumpto posteriore, quod praecedebat probetur.  Secundus uero modus est quoties assumpto posteriore atque consequenti quod antecesserat aufertur, hoc modo, si dies est, lucet; hic si assumamus non lucere, contrario modo atque in propositione prolatum est; assumamus dicentes, atqui non lucet, in eo igitur sequitur non esse diem; quod si diem negemus, id est quod antecedit in assumptione contrario modo atque positum est in propositione proferamus, non tollitur quod est connexum, ut si dicamus, atqui non est dies, non mox sequitur, non lucere, potest enim non esse dies; et tamen lucere. Est igitur secundi modi forma huiusmodi: Si dies est, lucet; Atqui non lucet, Non est igitur dies.  Primus igitur modus assumit quod praecessit, ut approbet quod connexam est; non potest uero assumere quod connexum est, ut approbet quod praecessit. Secundus autem assumit econtrario quod sequitur, ut quod praecessite uertat; non potest autem econtrario assumere quod praecessit, ut id quod connexum est auferatur.  Tertius modus est, cum inter partes connexae atque ex duabus affirmationibus copulatae propositionis negatio interponitur, eaque ipsa negatio denegatur, quae propositio*hyperapophatike* Graeco sermone appellatur, ut in hac ipsa quam superius proposuimus, si dies est, lux est; si inter huius propositionis partes negatio interueniat, fiet hoc modo, si dies est, lux non est; hanc si ulterius denegemus, erit ita, non si dies est, lux non est: cuius propositionis ista sententia est, quia si dies est, fieri non potest ut lux non sit. Quae propositio superabnegatiua appellatur, talesque sunt omnes in quibus negatio proponitur negationi, ut non est dies, et rursus, Necuon Ausonit Troia gens missa coloni.  In hac igitur si priorem partem, id est diem esse, in assumptione ponamus, consequitur etiam lucem esse hoc modo: Non si dies est, lux non est; Atqui dies est, Lux igitur est.  Qui modus a superioribus plurimum distat, quod in eo modo qui sit ab antecedentibus, ponitur antecedens, ut id quod sequitur astruatur. In modo uero qui sit a consequentibus, perimitur consequens, ut id quod praecesserat, auferatur. In hoc uero neutrum est, nam neque antecedens ponitur, ut quod sequitur, confirmetur, nec interimitur subsequens, ut id quod praecesserat, euertatur; sed ponitur antecedens, ut id quod sequitur, interimatur.  Hic autem propositionis modus partes inter se suas continet repugnantes, aduersum quippe est ac repugnat, si dies est, non esse lucem. Sed idcirco rata positio est, quia consequentium repugnantia facta per mediam negationem alia negatione destruitur, et ad uim affirmationis omnino reuocatur. Nam quia consequens esse intelligitur, ac uerum, si dies est esse lucem, repugnat ac falsum est, si dies est, non esse lucem, quae denegata rursus uera est ita, non si dies est, lux non est, et si consimilis affirmationi, si dies est, lux est, quia facit affirmationem geminata negatio.  Similiter uero fiunt ex repugnantibus propositionis partibus argumenta, uel si duabus negationibus, uel si negatione et affirmatione, uel si affirmatione et negatione iungatur. Quomodo uero fiant ex talibus connexis repugnantes, superius dictum est. Fit uero ex ea propositione quae duabus iungitur negatiuis ex repugnantibus argumentum hoc modo: sit propositio, si non est lux, dies non est; fiat repugnans ita, si non est lux, est dies; huic iungamus negationem ut fiat uera ita:  Non si lux non est, dies est; Atqui lux non est,  Dies igitur non est.  Item fit ex negatione atque affirmatione propositio haec: si dies non est, nox est; huic additur ex posteriore parte negatio, et fit ita: si dies non est, nox non est; fit repugnans, haec nihilominus abnuatur ut sit uera, non si dies non est, nox non est, assumimusque, atqui dies non est concludimus, nox igitur est.  Item ex eadem propositione, quae ex negatiua affirmatiuaque coniungitur et dicit: si dies non est, nox est, si a priori parte negatio subtrahatur, fiet repugnans, hoc modo: si dies est, nox est; huic apponatur negatio, ut uera esse possit, hoc modo: non si dies est, nox est, assumamque, atqui dies est, concluditur, nox igitur non est.  At si sit ex affirmatione et negatione propositio coniuncta, uelut haec: si uigilat non stertit, demitur posteriori parti negatio, ut fiat ita: si uiglat stertit; sed haec repugnat. Tota rursus propositio denegatur, ut fiat uera hoc modo: non si uigilat stertit; assumimus, at qui uigilat; concludamus necesse est, non stertit igitur.  Sed hae quatuor ex repugnantibus conclusiones in tertio modo consistere intelliguntur, quarum quidem Tullius tres commemorauit, unamque praecepto docuit, eam quam propositio talis efficit, quae duabus iungitur affirmatiuis; duas uero exemplo, scilicet eam quae ex tali propositione nascitur, quae duae copulant negationes, et eam quae ex propositione tali connexa procreatur, quae ex affirmatione negationeque consistit. Reliquam uero praeteriit, quod illarum similitudine etiam haec in tertium conclusionis modum uidebatur incidere.  Quartus modus in disiunctione consistit, hoc modo: Aut dies est, aut nox est;  Sed dies est, Nox igitur non est.  Huius haec ratio est, quia disiunctiua enuntiatione proposita, prior pars eius assumitur affirmando, ut subsequens auferatur; ex ea enim propositione quae dicit, aut dies est, aut nox est, assumimus, atqui dies est, scilicet affirmantes esse diem, quam assumptionis affirmationem consequitur non esse noctem.  Quintus modus est, cum in eadem disiunctiua propositione, id quod primum est, negando assumitur, ut id quod est posterius inferatur, hoc modo aut dies est, aut nox est, atqui dies non est, per negationem scilicet facta est assumptio, consequitur esse noctem.  Sextus uero modus ac septimus ex quarti et quinti modi disiunctiua propositione deducuntur, una negatione uidelicet adiuncta, et disiunctiua propositione detracta, additaque coniunctiua his propositionibus quae superius in disiunctione sunt positae, hoc modo: non et dies est et nox est. Dudum igitur in disiunctiua ita fuit, ut aut dies est, aut nox est. Ex hac igitur propositione sublata, aut coniunctione, quae erat disiunctiua adlecimus, et quae copulatiua est, praeposuimusque negationem. Itaque fecimus ex partibus disiunctiuae propositionis copulatis, addita negatione, propositionem sexti atque septimi modi, quae est, non et dies est et nox est, in qua is assumatur esse diem, noctem non esse consequitur ita, atqui dies est, non est igitur nox. Septimus uero modus est, cum prima pars prorositionis negando assumitur, ut posterior subsequatur, hoc modo: Non et dies est et nox est; Atqui dies non est,  Nox igitur est.  Atque hic modus propositionum in solis his inueniri potest, quorum alterum esse nec esse est, ut diem uel noctem, aegritudinem uel salutem, et quidquid medium non habet.  Quo autem modo omnium syllogismorum conditionalium ueritas sese habeat, his diligentissime expliculmus libris quos de hypotheticis conscripsimus syllogismis. Nunc uero, non quod de his perfectior consideratio inueniri potest apposuimus sed id quod ad explanandum M. Tullii sententiam poterat accommodari. Ut igitur cuncta quae diximus breuiter colligantur, primus modus est quoties in connexa propositione primum ut in propositione locatur, assumitur, ut consequatur secundum, hoc modo: Si dies est, lux est, Atqui dies est, Lux igitur est.  Secundus modus est quoties in connexa propositione secundum econtrario assumitur quam in propositione collocatum est, ut id quod primum est auferatur, hoc modo: Si dies est, lux est;  Atqui non est lux,  Non est igitur dies.  Tertius modus estcum connexa propositionis partes ex affirmationibus iunctae, negatione diuiduntur, totique propositioni negatio rursus adiungitur, assumiturque, quod prius est, sicut in propositione est enuntiatum, ut econtrario concludatur secundum quod in propositione prolatum est, hoc modo: Non si dies est, lux non est; Atqui dies est,  Lux igitur est.  Hic ergo posito quod praecedebat, id est esse diem, euersum est quod sequebatur, id est, non esse lucem; negatione quippe affirmatio omnis euertit, uel cum connexae propositionis ex negationibus iunctae, secundae parti negatio detrahitur, totaque propositio denegatur, positaque priore propositionis parte, interimitur quod subsequebatur, hoc modo: non si lux non est, dies est, atqui lux non est, dies igitur non est; uel si connexae propositionis ex negatione atque affirmatione compositae, secundae parti negatio iungatur, eaque insuper denegetur, ponaturque quod prius est, ut id quod sequitur auferatur, hoc modo: non si dies non est, nox non est atqui dies non est, nox igitur est; uel si in eadem propositione, quae ex negatione atque affirmatione copulata est, priori parti negatio subtrabatur, eaque insuper denegetur, ponaturque quod primum est, ut id quod sequitur auferatur, hoc modo: non si dies est, nox est, atqui dies est, nox igitur non est; uel si connexae propositionis ex affirmatione et negatione copulatae, posteriori parti denegatio dematur, totaque insuper denegetur, positoque priore, id quod sequitur interimatur, hoc modo: non si uigilat sterlit, atqui uigilat, non stertit igitur.  Atque haec omnia in tertio modo esse intelliguntur, atque ex repugnantibus fiunt, et semper id quod antecedit, ponitur, ut id quod sequitur, auferatur. Nam non sicut non propositione conditionali quia negata repugnantia partium fit uera, prior pars ponitur, siue affirmatiue, siue negatiue, ita eam reddit assumptio. Sed ut prior pars fuerit assumpta, reliqua contraria enuntiatione concluditur. Nam si assumptio fuerit affi rinatiua, erit negatiua conclusio. Si assumptio negatiua, erit conclusio affirmatiua.  Quartus modus est cum in disiunctiua propositione primum ponitur, ut auferatur secundum hoc modo:  Aut dies est, aut nox est; Atqui dies est, Nox igitur non est.  Quintus modus est quoties in disiunctiua propositione auferatur quod prius est, ut ponatur secundum, hoc modo:  Aut dies est, aut nox est; Non est autem dies, Nox igitur est.  Sextus modus cum his rebus quae in disiunctionem uenire possunt, id est contrariis uel repugnantibus medictate carentibus, negatio praeponitur, et copulatiuae coniunctiones adiunguntur, poniturque quod primum est, ut id quod est subsequens auferatur, hoc modo: Non et dies est et nox est;   Dies autem est,  Nox igitur non est.  Septimus modus est cum in eadem propositione aufertur id quod praecedit, ut ponatur id quod consequitur, hoc modo:  Non et dies est et nox est;  Atqui dies non est, Nox igitur est.  His igitur ita praedictis ad Ciceronis uerba ueniamus.  CUM TRIPERTITO IGITUR DISTRIBUATUR LOCUS HIC, IN CONSECUTIONEM ANTECESSIONEM REPUGNANTIAM, REPERIENDI ARGUMENTI LOCUS SIMPLEX EST, TRACTANDI TRIPLEX. NAM QUID INTEREST, CUM HOC SUMPSERIS, PECUNIAM NUMERATAM MULIERI DEBERI CUI SIT ARGENTUM OMNE LEGATUM, UTRUM HOC MODO CONCLUDAS ARGUMENTUM: SI PECUNIA SIGNATA ARGENTUM EST, LEGATA EST MULIERI. EST AUTEM PECUNIA SIGNATA ARGENTUM. LEGATA IGITUR EST; AN ILLO MODO: SI NUMERATA PECUNIA NON EST LEGATA, NON EST NUMERATA PECUNIA ARGENTUM. EST AUTEM NUMERATA PECUNIA ARGENTUM; LEGATA IGITUR EST. AN ILLO MODO: NON ET LEGATUM ARGENTUM EST ET NON EST LEGATA NUMERATA PECUNIA. LEGATUM AUTEM ARGENTUM EST; LEGATA IGITUR NUMERATA PECUNIA EST?  Eum locum qui ex antecedentibus, consequentibus et repugnantibus esset, unum recte uideri, eumque in conditione esse positum, sed trina partiione distribui, superius explicatum est; idque M. Tullius euidentius notat dicens, intellectum quidem eius considerationemque in conditione positam unam esse sed per argumentationis tractationem tripartito diuidi. Cuius rei per primum ac secundum et tertium hypotheticorum syllogismorum modum, sicut paulo superius diximus, exempla subiecit. Quae quoniam implicatiora uidentur quam ut primo statim auditu comprehendantur, uisum paulisper est apertioribus exemplis animum lectoris imbuere, ut in facilioribus primum exercitata intelligentia, sine magno negotio, qua sunt difficiliora perpendat.  Ab antecedentibus igitur argumentatio fit, quoties enuntiata propositionis conditione sumitur id quod antecedit, ut id quod sequitur inferatur, hoc modo: sit enim dubium an Tullius animal sit, concedaturque eumdem Ciceronem esse hominem, et sit rata propositio haec: Tullius si homo est, animal est; homo antecedit, animal sequitur; si igitur ex antecedenti uelim facere argumentationem, assumam id quod praecedit, hoc modo: sed homo est Cicero, consequitur animal esse Ciceronem; et est hic primus quem supra diximus modus.  Rursus a consequenti argumentatio fit quoties in conditione proposita id quod consequitur tollit assumptio, ut id quod praecesserat interimatur, hoc modo: si homo est Cicero, animal est. Antecedit homo, sequitur animal. Si igitur ex consequenli facere argumentum uelim, dicam, atqui non est animal, sequitur ne esse hominem quidem, sed id perspicue falsum est, esse enim hominem constat falsum est igitur animal non esse. Tullius igitur animal est; et hic dictorum superius secundus est modus.  Quod si a repugnantibus fiat, in tertio scilicet modo digestarum superius conclusionum, faciemus ita: non si homo est Tullius, animal non est, repugnat enim esse hominem et animal non esse; hic si assumamus esse hominem, animal quoque esse, recta ratione concludimus, hoc modo: atqui homo est, animal igitur est, atque hic quidem modus ex ea propositione connexa conuersus est, quae ex duabus coniuncta est affirmatiuis.  His igitur tribus modis Tullius qui homo esset, animal quoque monstratus est esse: nunc quidem dum id quod antecedit assumimus, id est esse hominem; nunc uero dum id quod consequitur, in assumptione denegamus, id est non esse animal; nunc autem repugnantiam denegantes eorum quae sibi sunt consequentia, posito quod praecedebat, id quod sequebatur intulimus.  Quibus ita precognitis, nunc M. Tullii tractemus exempla. Cum enim dixisset loci in consecutione, antecessione et repuguantia positi, reperiendi quidem argumenti simplicem esse intellectum, tractandi autem triplicem, adiecit: Nam quid interest, cum tibi sumpseris ad demortstrandum, pecuniam numeratam mulieri deberi, cui sit argentum omne legatum, utrum id ab antecedentibus, an a consequentibus, an a repugnantibus probes? Namque eadem sententia in conclusione colligitur, et argumentationum diuersitas non in re sed in antecedenium et consequentium et repugnantium tractatu est constituta.  Primum igitur ponatur quod testamento aliquis omne suum argentum mulieri legauerit, quaeraturque an numerata quoque pecunia mulieri legata sit, concedaturque numeratam etiam pecuniam argentum appellari, argumentum igitur in primo modo ex antecedentibus tali ratione contexitur: proponimus enim sic, si pecunia signata numerataque argentum est, eadem pecunia signata numerataque legata mulieri est; hic igitur praecedit numeratam atque signatam pecuniam argentum esse, sequitur legatam esse mulieri; id igitur quod praecessit assumimus dicentes: at est signata ac numerata pecunia argentum; concludimus numeratam signatamque pecuniam mulieri esse legatam, eritque totius argumentationis hic textus: Si pecunia signata numerataque argentum est, legata mulieri est; At est pecunia signata numerataque argentum, Igitur legata est mulieri.  In quo si ad saepius praemissa plurimisque exemplis superius enodata lectoris animus reuertatur, hanc argumentationem in primo modo ab antecedentibus esse compositam non ignorabit.  A consequentibus uero hoc modo: Si numerata pecunia non est egata mulieri cui sit argentum omne legatum, numerata peculia non est argentum. Hic igitur praecedit numeratam pecuniam non esse legatam, cum sit argentum omne legatum; sequitur numeratam pecuniam argentum non esse. Si igitur id quod est posterius auferamus, id est numeratam pecuniam non esse argentum, dicemus: Atqui est numerata pecunia argentum, affirmatio namque tollit negationem. Sequitur igitur ut pars praecedens auferatur, ea quae erat non esse legatam mulieri pecuniam numeratam, cum argentum ei fuisset omne legatum. Sed cum sit, omnis negatio affirmatione consumitur, dicimusque in conclusione: Est igitur numerata pecunia mulieri legata, cum ei sit argentum omne legatum; eritque huiusmodi argumentatio: Si non est mulieri legata pecunia numerata, cum ei sit argentum omne legatum, non est argentum numerata pecunia; Atqui est argentum numerata pecunia, Legata est igitur mulieri numerata pecunia, cum ei fuerit argentum  omne legatum.  Sed quod Tullius breuitatis causa praeteriit, id est, illam partem propositionis quae ait: Cum sit mulieri argentum omne legatum, nos apertioris intelligentiae causa subiunximus.  Nec perturbare lectorem debet, quod cum in superioribus exemplis in secundo modo per negationem facta fuerit semper assumptio, et per negationem rursus illata conclusio, nunc per affirmationem et assumptio et conclusio facta est. Cuius rei euidentissima ratio est. Nam cum in superioribus exemplis prima propositio ex affirmationibus fuerit constituta, atque in secundo modo assumptio id quod sequebatur auferret, atque interimeret id quod praecedebat, necessarium erat duplicem affrmationem geminata negatione consumi, hoc modo: Si dies est, lux est, utraeque ex affirmatione sunt constitutae. Ut igitur posterior pars, id est lux est, quae affirmatio est, interimatur, deneganda est. Dicam igitur: Atqui non est lux, quo fit ut praecedentem quoque partem, id est, dies est, quam affirmationem esse manifestum est, negatione tollamus, concludentes, dies igitur non est. At in hoc Ciceronis exemplo utraque pars primae atque hypotheticae propositionis negationibus enuntiata est, quae in assumptione uel confusione non ab allis nisi ab affirmationibus auferuntur, hoc modo. Est enim tale Ciceronis exemplum: si legata non est mulieri numerata pecunia, non est numerata pecunia argentum, uides ut sit utraque negatio? Nam et non esse legatam mulieri pecuniam numeratam, et non esse numeratam pecuniam argentum, utraeque in negatione sunt positae; quod si auferenda est per assumptionem propositionis consequens pars, quoniam negatio est, non esse numeratam pecuniam argentum, dicendum est argentum esse pecuniam numeratam; quod si in conclusione auferenda est pars praecedens, ea quae negatio est, id est, non esse legatam mulieri pecuniam numeratam, dicendum est: Legata igitur mulieri numerata pecunia est. Et secundus quidem modus rite a consequentibus factus huiusmodi est.  Illud tamen est diligentius adnotandum. quod superius M. Tullius, cum locorum omnium breuiter exempla disponeret, loci huius, qui a consequentibus ducitur, inconueniens secundo conditionalium syllogismorum modo subiecit exemplum, potiusque primo conuenit modo quia non a consequentibus conclusionem sed ab antecedentibus facit. Ita quippe posuit a consequentibus, si mulier cum fuisset nupta cum eo quicum connubii ius concessum non esset, nuntium remisit, quoniam qui nati sunt patrem non sequuntur, pro liberis manere nihil oportet. Hic igitur cum quaeratur an dotis pars apud uirum debeat permanere, id quod praecedit assumitur, ut fiat rata conclusio hoc modo: Sed mulier cum eo nupta est qui cum connubii ius non fuit, concluditur: Quoniam igitur qui nati sunt patrem non sequuntur, pro liberis manere nihil oportet, et ita non est a consequentibus argumentum, quia non id quod consequebatur assumptum est sed id quod praecedebat. Erat quippe antecedens, nupta mulier praeter connubii ius; sequebatur, cum filii patrem non sequebantur, pro eis nihil ex dote retineri. Sic igitur Tullius pro eo quod est a consequentibus argumentum, ab antecedentibus potius dedit exemplum.  Potest uero ita fieri a consequentibus argumentum, si id de quo quaeritur prius ponatur, et id quod assumendum; est posterius, hoc modo: Si quid ex dote pro liberis manere oportebit, quia patrem liberi sequuntur, cum eo nupta est mulier qui cum connubii ius esset. Sumo igitur id quod consequitur per negationem, ita: Sed non est nupta mulier cum eo quicum connubii ius erat, atque ideo qui nati sunt, patrem non sequuntur. Perimitur ergo in conclusione id quod in propositione praecesserat. Ita pro liberis igitur manere nihil oportet.  Sed de secundo modo ista sufficiant, nihil namque, ut arbitror, praetermissum est.  Tertius modus a repugnantibus longe perspicuus hoc modo est: Non et legatum omne argentum est, et non est legata mulieri pecunia enumerata. Hic namque consequens erat: Si argentum esset omne legatum, pecuniam quoque numeratam fuisse legatam; ut igitur fieret repugnans, huic consequentiae interposita negatio est, dictumque est, si argentum omne legatum esset, numeratam pecuniam non esse legatam; quod quia pugnat et falsum est, ad ueritatem alia negatione sic reducitur: Non si legatum argentum est, non est legata numerata pecunia, ut scilicet ei affirmationi conueniat, quae dicit, si legatum argentum est, legatam esse pecuniam numeratam. Assumimus igitur huic propositioni argentum omne esse legatum, et consequitur omne in numeratam pecuniam mulieri esse legatam, ut sit forma argumentationis huiusmodi:  Non si legatum argentum est, non est legata numerata pecunia;  Atqui legatum argentum est, Legata est igitur numerata pecunia.  M. uero Tullius propositionem ita formauit: Non et legatum argentum est, et non est legata numerata pecunia. Sed nos idcirco casualem coniunctionem apposuimus eam quae est "si", ut ex quo esset genere talis propositio monstraremus. Namque id ex consequenti connexo negatione addita fit repugnans. Connexum uero nulla aeque ut sit coniunctio posset ostendere, quanquam idem efficiat et copulatiua coniunctio. Nam quae connexa sunt, etiam coniuncta esse intelliguntur, ex hoc quod paulo ante diximus, quod argumentum ex ea propositione profectum est, quae duabus affirmationibus copulabatur, et iuncta negatione insuper denegata est.  In omnibus igitur illud est approbatum, pecuniam numeratam mulieri deberi, cum sit argentum omne legatum. Sed nunc quidem ex supradictis propositionibus, id quod antecedebat, assumpsimus; nunc uero, id quod consequebatur; nunc autem, id quod repugnabat. Ac de explanandis Ciceronis exemplis, ut arbitror, satis est. Illud autem dubitationem mouere potest: nam si quis minus callidus ad Ciceronis exempla respiciat, eumdem locum arbitrabitur esse a genere, quem ab antecedentibus, et consequentibus, et repugnantibus esse diximus; illo falsus errore, quod in utrisque locis eodem Cicero utitur exemplo, argenti uidelicet et numeratae pecuniae. Sed diligentius intuenti, in eisdem rebus diuersus argumentationum uidebitar esse tractatus. Aliud quippe est dicere, cum argenti species sit numerata; pecunia, si genus legatum sit, et speciem esse legatam, quoniam nunquam species a genere separatur, aliud est in conditione enumerationem proponere, et eisdem partibus assumptis argumentationem uaria ratiocinatione formare, ut superius demonstratum est, cum praesertim huiusmodi ex consequentibus, antecedentibus et repugnantibus, argumentationes etiam praeter genera ac species fieri possint, uelut nos superuns indicauimus in die atque luce. Nam neque dies lucis, neque lux dici species, aut genus est. Sed id tantum in his considerari debet, quia posito altero, alterum necessaria ratione subsequitur. Differunt igitur loci a genere uel a specie ab eo loco qui in conditione est constitutus, quoniam illi ex uniuersalitatis speciei ac partis ratione ducuntur, hic autem in consequentiae ac repugnantiae ordine tractatur.  Post haec igitur Tullius hypotheticorum syllogismorum modos conclusionesque dinumerat hoc modo:  [APPELLANT AUTEM DIALECTICI EAM CONCLUSIONEM ARGUMENTI, [1141C] IN QUA, CUM PRIMUM ASSUMPSERIS, CONSEQUITUR ID QUOD ANNEXUM EST PRIMUM CONCLUSIONIS MODUM; CUM ID QUOD ANNEXUM EST NEGARIS, UT ID QUOQUE CUI FUERIT ANNEXUM NEGANDUM SIT, SECUNDUS IS APPELLATUR CONCLUDENDI MODUS; CUM AUTEM ALIQUA CONIUNCTA NEGARIS ET EX EIS UNUM AUT PLURA SUMPSERIS, UT QUOD RELINQUITUR TOLLENDUM SIT, IS TERTIUS APPELLATUR CONCLUSIONIS MODUS.  EX HOC ILLA RHETORUM EX CONTRARIIS CONCLUSA, QUAE IPSI *ENTHYMEMATA* APPELLANT; NON QUOD OMNIS SENTENTIA PROPRIO NOMINE *ENTHYMEMA* NON DICATUR, SED, UT HOMERUS PROPTER EXCELLENTIAM COMMUNE POETARUM NOMEN EFFICIT APUD GRAECOS SUUM, SIC, CUM OMNIS SENTENTIA *ENTHYMEMA* DICATUR, QUIA VIDETUR EA QUAE EX CONTRARIIS CONFICITUR ACUTISSIMA, SOLA PROPRIE NOMEN COMMUNE POSSEDIT. EIUS GENERIS [1141D] HAEC SUNT:HOC METUERE, ALTERUM IN METU NON PONERE! EAM QUAM NIHIL ACCUSAS DAMNAS, BENE QUAM MERITAM ESSE AUTUMAS MALE MERERE? ID QUOD SCIS PRODEST NIHIL; ID QUOD NESCIS OBEST?  HOC DISSERENDI GENUS ATTINGIT OMNINO VESTRAS QUOQUE IN RESPONDENDO DISPUTATIONES, SED PHILOSOPHORUM MAGIS, QUIBUS EST CUM ORATORIBUS ILLA EX REPUGNANTIBUS SENTENTIIS; COMMUNIS CONCLUSIO QUAE A DIALECTICIS TERTIUS MODUS, A RHETORIBUS *ENTHYMEMA* DICITUR. RELIQUI DIALECTICORUM MODI PLURES SUNT, QUI EX DISIUNCTIONIBUS CONSTANT: AUT HOC AUT ILLUD; HOC AUTEM; NON IGITUR ILLUD. ITEMQUE: AUT HOC AUT ILLUD; NON AUTEM HOC; ILLUD IGITUR. QUAE CONCLUSIONES IDCIRCO RATAE SUNT QUOD IN DISIUNCTIONE PLUS UNO VERUM ESSE NON POTEST.  ATQUE EX EIS CONCLUSIONIBUS [1142A] QUAS SUPRA SCRIPSI PRIOR QUARTUS POSTERIOR QUINTUS A DIALECTICIS MODUS APPELLATUR. DEINDE ADDUNT CONIUNCTIONUM NEGANTIAM SIC: NON ET HOC ET ILLUD; HOC AUTEM; NON IGITUR ILLUD. HIC MODUS EST SEXTUS. SEPTIMUS AUTEM: NON ET HOC ET ILLUD; NON AUTEM HOC; ILLUD IGITUR. EX EIS MODIS CONCLUSIONES INNUMERABILES NASCUNTUR, IN QUO EST TOTA FERE *DIALEKTIKE*. SED NE HAE QUIDEM QUAS EXPOSUI AD HANC INSTITUTIONEM NECESSARIAE.  Etsi multipliciter superius cuncta digessimus, nec expositionis indiget repetita toties disputatio, erit tamen operae pretium, si quam breuissime potero M. Tullii uerbis mediocris lucem commentationis interseram. Septem igitur modos hypotheticos enumerans ait, cum in connexis propositionibus id quod est primum assumitur, ut ostendatur secundum, primum a dialecticis modum uocari, hoc modo: Si hoc est, illud est; quod dicit hoc, primum est, quod uero ait illud, secundum. Assumatur ergo quod primum est, atqui hoc est; concluditur igitur id quod secundum est, illud igitur est, uelut in his rursus exemplis: si homo est, animal est, assumitur, atqui homo est, concluditur, animal igitur est.  Secundum uero modum ait esse Tullius connexis propositionibus textum, in quo si secundum negatur, sequitur ut id etiam quod primum est abnuatur hoc modo;  Si hoc est, illud est; Illud autem non est, Igitur ne hoc quidem est.  In exemplis ita: si homo est, animal est; animal autem non est, homo igitur non est. Sed Tullius ita dixit, cum id quod annexum est negaris, ut id quoque cui fuerit annexum negandum sit, secundum esse modum, quasi connexa propositione affirmatiuis partibus iuncta; uniuersaliter autem rectius diceretur, cum id quod annexum est, id est secundum, perimitur, perimi iliud quoque cui annexum est, id est primum, ut si affirmatiuum est id quod annexum est, negatione perimatur; sin uero negatiuum affirmatione; et de eo quoque cui annexum est, id est primum, idem est ut si in connexa propositione affirmetur, in conclusione denegetur, secundum nunc propositum Ciceronis exemplum; si uero negatiua sit propositionis prior pars, in conclusione contraria affirmatione tollatur.  Tertium uero modum ait esse Cicero cum ea quae coniuncta sunt,  denegantur, et his alia negatio rursus ad iungitur, ut quia animal homini coniunctum est, ita dicamus: Non et homo et non animal est, atque ex his unum ponitur, ut quod relinquitur auferatur, hoc modo: Ponimus hominem esse, dicentes: Atqui homo est; quod ergo relinquitur, non est animal, aufertur, atque concluditur, animal igitur est. Fit argumentatio hoc modo: Non et homo est et non animal; Atqui homo est, Animal igitur est.  Ex his nasci dicit enthymemata ex contrariis conclusa, quibus plurimum rhetores uti solent; atque haec enthymemata nuncupantur, non quod eodem nomine omnis inuentio nuncupari non possit (enthymema namque est mentis conceptio, quod potest omnibus inuentionibus conuenire) sed quia haec inuenta, quae breuiter ex contrariis colliguntur, maxime acuta sunt, propter excellentiam speciemque inuentionis commune enthymematis nomen proprium factum est, ut haec a rhetoribus quasi proprio nomine enthymemata uocentur. Sicut apud Graecos quoque poeta Homerus tantum dicitur, et quisquis ex Homero aliquid profert, ita dicere consueuit: Hunc uersum poeta locutus est, et tunc non alius intelligitur praeter Homerum, non quod caeteri non sint poetae sed quod excellentia huius commune nomen uertit in proprium. Fiunt uero haec enthymemata hoc modo, ex contrariis uidelicet texta: Hunc metuere, alterum in metu non ponere  (uelut si de Lentulo et Cethego, caeterisque diceretur)  Paucos ciues interficere metuis, ne respublica intereat nihil laboras.  Connexum quippe est ut quicumque noluit interire paucos ciues, rempublicam multo magis nolit exstingui.  Quibus cum interponitur negatio, fit ex repugnantibus argumentum. Sed hoc breuiter Tullius enuntiauit, nos uero argumentum in syllogismum redigamus, a repugnantibus scilicet, ex quo enthymemata nasci solent, hoc modo: Sit connexum, si quis metuit ciues paucos interfici, is metuit interire rempublicam, hic interponitur negatio sic: Si quis metuit ciues paucos interfici, is non metuit interire rempublicam, iungitur alia negatio: Non si quis metuit paucos ciues interfici, non metuit interire rempublicam. Quae duae negationes uni affirmationi partes sunt, quae dicit: Si quis metuit hoc, metuit et illud, cuius quidem assumptio est, at metuit hoc, conclusio sequitur, metuit igitur et illud, quae tantumdem ualet, si negando interrogetur ita, hoc metuis, illud non metuis. Sed quia non totus (ut supra posuimus) in his argumentationibus ponitur syllogismus sed propositio, cuius assumptio et conclusio notae sunt, idcirco enthymema dicitur, quasi breuis animi conceptio. Et in caeteris exemplis idem modus est.  Sed haec quidem Ciceronis similitudo non tam ex repuguantibus quam ex contrariis argumentum intelligitur continere. Metuere quippe et non metuere contraria sunt, nisi hoc ipsa uerborum prolatio a contrariis argumentum ad repugnantiam retrahat. Nam quod dicit hunc metuere, alterum in metu non ponere, tale est ut repugnantia uideantur. Etenim metuere et non metuere contraria sunt. In metu autem non ponere, et metuere, prolatione ipsa tam contraria quam repugnantia intelliguntur, licet eadem probetur esse sententia.  His adiecit alia rursus in exempla.  "Eam quam nihil accusas, damnas." Huius enthymematis talis est integer syllogismus: Non si nihil accusas damnas; Sed nihil accusas, Non damnas igitur.  Venit ergo hoc argumentum ex ea propositione connexa, quae ex duabus componitur negatiuis, ita: si nihil accusas, non damnas; posteriori uero parti detracta negatio est, et insuper tota est propositio denegata hoc modo, non si nihil accusas, damnas, et ex ea factum est argumentum, quod positum in interrogatione efficit enthymema, hoc modo: quam nihil accusas, damnas, bene quam meritam esse autumas, male mereri.  Huius quoque enthymematis talis est ratio </collectio>:  Non et bene meritam esse autumas, et male mereri; Atqui bene meritam esse autumas, Non male igitur mereri.  Quod enthymema ex ea propositione connexa perticitur, quae constat ex affirmatione et negatione, ita: si bene meritam esse autumas, non male mereri. Cuius ex posteriore parte dempta negatione, totaque propositione denegata, fiet propositio: non si bene meritam esse autumas, male mereri; quod in interrogationem deductum tacit enthymema: bene quam meritam esse autumas, male mereri.  Item: "Id quod scis prodest, nihil id quod nescis, obest?" Hoc quoque enthymema tali nectitur syllogismo:  Non id quod scis prodest, et id quod nescis non obest; At id quod scis prodest, Obest igitur id quod nescis.  Hoc argumentum ex ea propositione compositum est, quae duabus affirmationibus iuncta acceperit mediam negationem et insuper denegata est. Quod interrogatum fit enthymema hoc modo: "Id quod scis prodest, nihil id quod nescis obest?"  Omnium uero superius exemplorum ista sententia est. Nam quam quisquam nihil accusat, eam damnare recte non potest; et eam quam bene meritam esse autumat, male mereri de ea turpe est; et si id quod scit quisque in causa proderit, oberit, si est contrarium id quod nescit. Hunc uero locum communem esse oratoribus ac philosophis dicit sed apud illos tertium modum, apud rhetores uero enthymema nuncupari.  Reliqui, inquit, modi plures sunt, nam cum tres superius enumerasset modo adiungens quatuor, plures dixit. Hi sunt in disiunctionibus constituti hoc modo:  Aut hoc aut illud; Hoc autem, Non igitur illud  qui est quartus modus a nobis quoque suprapositus ita: Aut dies est aut nox est; Dies autem est, Non igitur nox est  et semper quod ait Cicero 'hoc' ad praecedens spectat; quod uero ait 'illud' ad consequens, siue inconnexis propositionibus siue disiunctis.  Item: Aut hoc aut illud  Non autem hoc, Illud igitur.  Hic quoque quintus modus est, uelut in his exemplis:  Aut dies est aut nox est;  Non autem dies, Nox igitur est.  Quarum conclusionum, necessitatem ex eo dicit euenire, quia quae in disiunctione posita, medium non uidentur admittere, ut esse aliud praeter eorum alterum possit, atque ideo uno sublato alterum esse, unoque posito alterum non esse concluditur. Quod si sit medium, quod preter alterutrum esse possit, nec uera propositio, nec rata est conclusio, uelut in his, aut album est, aut nigrum, id falsum est. Esse enim praeter ea rubrum potest. Sed si ponamus esse album uel auferamus, non nec esse erit non esse uel esse nigrum, quia quod rubrum est, medium esse potest.  Deinde, inquit Tullius, addunt coniunctionum negantiam, in disiunctiuis scilicet propositionibus, hoc modo: Non et hoc et illud; Hoc autem, Non igitur illud.  Idem est: Non et nox et dies est;  Nox autem est,  Non igitur dies est.  Hic igitur sextus modus esse praedictus est.  Septimus autem est ex eadem ueniens propositione, hoc modo: Non et hoc et illud; Non autem hoc, Illud igitur  uelut si ita dicamus: Non et nox et dies est; Nox non autem est, Dies igitur est.  Quae propositiones nisi in disiunctis medioque carentibus rebus ratam conclusionem habere non poterunt. Age enim ita dicamas, non et album, et nigrum, ponamusque non esse album, non consequitur ut sit nigrum, potest enim esse quod medium est. Huiusmodi igitur per negationem coniunctionum (ut Tullius ait) propositio si ratas factura est conclusiones in disiunctis rebus, medioque carentibus accommodetur, alias non erit rata conclusio.  Distat uero propositio tertii modi a propositione sexti et septimi, quod tertii modi propositio ex coniunctis nascitur. Haec uero sexti et septimi ex disiunctis terminis existit, ut in superioribus patet exemplis.  Ex his igitur, inquit, modis conclusiones innumerabiles nascuntur, unus enim quilibet eorum modus infinitis conclusionibus aptari potest, ueluti primus ac secundus in omnibus quae sibi connexa sunt, quorum nullus est numerus, si quis per. sequi uelit; itemque repugnantium infinitaest multitudo, in quibus tertius modus est utilis; item plura disiuncta sunt in quibus quartus, et quintus, et sextus, et septimus pluriumum ualent. Atque in his, inquit, omnis fere est dialectica sed ad topicos locos tres primi modi sunt necessarii, qui antecessionem, consecutionem et repugnantiam tenent. Reliqui uero complendae disputationis magis gratia quam quod ad hanc institutionem necessarii fuerint uidentur adiecti. PROXIMUS EST LOCUS RERUM EFFICIENTIUM; QUAE CAUSAE APPELLANTUR; DEINDE RERUM EFFECTARUM AB EFFICIENTIBUS CAUSIS. HARUM EXEMPLA, UT RELIQUORUM LOCORUM, PAULO ANTE POSUI EQUIDEM EX IURE CIVILI; SED HAEC PATENT LATIUS.  CAUSARUM [ENIM] GENERA DUO SUNT; UNUM, QUOD VI SUA ID QUOD SUB EAM VIM SUBIECTUM EST CERTE EFFICIT, UT IGNIS ACCENDIT; ALTERUM, QUOD NATURAM EFFICIENDI NON HABET SED SINE QUO EFFICI NON POSSIT, UT SI QUIS AES STATUAE CAUSAM VELIT DICERE, QUOD SINE EO NON POSSIT EFFICI.  [15.59] HUIUS GENERIS CAUSARUM, SINE QUO NON EFFICITUR, ALIA SUNT QUIETA, NIHIL AGENTIA, STOLIDA QUODAM MODO, UT LOCUS TEMPUS MATERIA FERRAMENTA ET CAETERA GENERIS EIUSDEM; ALIA AUTEM PRAECURSIONEM QUANDAM ADHIBENT AD EFFICIENDUM ET QUAEDAM AFFERUNT PER SE ADIUVANTIA, ETSI NON NECESSARIA, UT: AMORI CONGRESSIO CAUSAM ATTULERAT, AMOR FLAGITIO. EX HOC GENERE CAUSARUM EX AETERNITATE PENDENTIUM FATUM A STOICIS NECTITUR. ATQUE UT EARUM CAUSARUM SINE QUIBUS EFFICI NON POTEST GENERA DIVISI, SIC ETIAM EFFICIENTIUM DIVIDI POSSUNT. SUNT ENIM ALIAE CAUSAE QUAE PLANE EFFICIANT NULLA RE ADIUVANTE, ALIAE QUAE ADIUUARI VELINT, UT: SAPIENTIA EFFICIT SAPIENTIS SOLA PER SE; BEATOS EFFICIAT NECNE SOLA PER SESE QUAESTIO EST.  Post eum locum qui in conditione est constitutus, consequens erat is qui considerabatur ex causis; post hunc is enumeratus locus est qui, in effectis causarum positus, argumenta praestabat. Quorum quidem superius M. Tullius exempla proposuit, nunc rationem latius tractat.  Cum igitur Aristoteles quatuor posuerit causas, quibus unumquodque conficitur: primam, quae mouendi principium est; secundam, ex qua fit aliquid, quam materiam uocat; tertiam rationem ac speciem, qua unumquodque formatur; quartam, finem propter quem quodlibet efficitur, at uero M. Tullius principalem causarum diuisionem facit in ea quae efficiant aliquid et in ea sine quibus effici nequeant, ut id quod efficit, ad eam causam referatur in qua motus principium constitutum est, id uero sine quo non fit aliquid, tum ad intellectum materiae transferatur, uel eorum quae coniuncta materiae efficientis adiuuant facultatem, tum ad reliquas causas ducatur, ut paulo posterius apparebit.  Eius igitur causae, quae ui sua id quod subiectum est efficit, tale proponit exemplum, ut ignis accendit: nam accensionis ipsius causa ignis est, et id efficere potest, atque illud quod accenditur, mouet atque permutat. Eam uero causam, sine qua id quod faciendum est fieri nequit, ab una eius parte designat, ueluti cum dicit aes causam esse statuae, quod sine eo status noc possit existere: hoc enim, ut per faciendam diuisionem clarescet, non ea ipsa est causa sine qua non efficitur sed pars eius esse monstrabitur.  Eam uero causam sine qua id quod faciendum est, effici non potest, diuidit hoc modo: alia enim sunt quieta, nihil agentia sed stolida quodammodo, ac per se, nisi agendi extra motus accesserit, immobilia: horum exempla, ut locus, tempus, materia, instrumentum. Omne enim quod fit, locum nec esse est habere subiectum, in quo nisi aliquid fiat, locus ipse immobilis est, ad aliquid explicandum. Itemque materia et instrumenta, nisi manu moueantur artificis, ipsa naturaliter nihil egerint. Tempus quoquo operationi subiectum est, quae si desit, nihil ipsum propriae naturae ratione perfecerit. Atque haec quidem sunt quae nihil agentia, tamen causae sunt, si his efficiens operatio superueniet.  Alia uero quae in motu posita praecursionem quamdam ad efficientiam ac praeparationem uidentur afferre, uelut amoris causa est congressio, quae praecessit, et amor flagitii. Ex his, inquit, causis Stoica disputatio fatum connectit. Fatum enim dicunt esse praecedentium causarum subsequentiumque perplexionem quamdam et catenae more continentiam, hoc modo: Ideo profectus est peregre, quoniam parentum iracundiam ferre non puterat; idcirco parentum iracundiam successione non ferebat, quia amicae amore detinebatur, idcirco amabat, quod saepe fuerat ante congressus; ideo congressus est, quia aliquid ut congrederetur praecessit. Itaque ordine praecedentium consequentiumque rerum fatum (ut dicit) a Stoicis nectitur.  Item diuidit eam causam quae ui sua efficit aliquid in eam quae ad etficiendum sibi sufficit, eamque qua extrinsecus adminiculationis indigeat. Sufficit igitur sibi ad efficiendum causa, ut sapientia efficere sapientes per se nullo penitus adiuta solet. Sed haec an sola beatos efficere possit, quaeritur an ei sint extrinsecus addenda quae iuuent, uel fortunae bona, uel corporis, itaque ea causa quae ui sua efficit aliquid, aut talis est, ut ei nulla sint extrinsecus adiuncta quaerenda, ueluti artifici instrumenta quaedam, quibus id quod efficiendum est explicet atque conformet.  Earum uero omnium quae Tullius statuit in alterutra diuisione causarum, illa quidem quae ui sua explicant ea quorum causae sunt, omnia tam per se ad efficiendum ualentia, quam quaesiti extrinsecus iuuaminis indigentia, in ea Aristotelicae diuisionis causa locabuntur, quae est principium motus. Quanquam de sapientia tali causae non conuenit exemplum sed potius ad rationem formamque contendit Namque sapientia ratione quadam atque forma efficit sapientes. Eius uero causae quam Tullius refert, sine qua non fit aliquid, materia quidem, tempus et locus, id est, ex quo fit, uel in quo fit, quae sunt efficienti substantia naturae: ut uno intellectu comprehendantur, uel materia sunt, uel materiae uice supposita; instrumenta uero ei causae sunt quae ad finem spectant sed non ipsa finis, quia non finis instrumenta respicit sed haec tinem.  Instrumenta namque propter aliquem finem parantur.  Sed mirum uideri potest cur congressionem amoris causam non interea enumerauit, quae habent efficiendi uim sed inter eas posuerit causas, sine quibus effici non potest, cum tamen agat aliquid atque moueat. Nam ipsa congressio aliquid uidetur efficere, similisque est ei caasae quae ipsa quidem habet efficiendi uim sed sine adminiculo non potest, ueluti cum quaeritur de sapientia an sola beatum possit efficere. Sed Merobaudes rhetor ita disseruit, earum causarum, quae efficiendi uim haberent, eam esse facultatem, ut etiamsi adiumentis extrinsecus indigeant, effectus tamen earum ad id spectet quod efficiendum est. At in his causis quae sunt praecursoriae, etiamsi eis antecedentibus aliquid existit, non tamen id quod existere intelligitur praecursio principaliter operatur. Sed ista quidem ueluti sub quadam occasione praecurrit, illa uero res quae existeret dicitur, aliis operantibus nascitur, uelut in congressione solum est fieri. Fortasse enim non propter amorem quisque congreditur sed praecedente congressione amor existit, quem non congressio principaliter appetebat. Itaque quoniam praeter congressionem amor existere non potuit, recte intereas causas congressio locata uidetur sine quibus non efficitur; quoniam uero non efficit ui sua, quandoquidem nec principaliter ut efficiat, spectat sed tantum ea ante aliquid existit, recte inter praecursorias, ac non inter efficientes causas est collocata.  QUA RE CUM IN DISPUTATIONEM INCIDERIT CAUSA EFFICIENS ALIQUID NECESSARIO, SINE DUBITATIONE LICEBIT QUOD EFFICITUR AB EA CAUSA CONCLUDERE.  CUM AUTEM ERIT TALIS CAUSA, UT IN EA NON SIT EFFICIENDI NECESSITAS, NECESSARIA CONCLUSIO NON SEQUITUR. ATQUE ILLUD QUIDEM GENUS CAUSARUM QUOD HABET VIM EFFICIENDI NECESSARIAM ERROREM AFFERRE NON FERE SOLET; HOC AUTEM SINE QUO NON EFFICITUR SAEPE CONTURBAT. NON ENIM, SI SINE PARENTIBUS FILII ESSE NON POSSUNT, PROPTEREA IN PARENTIBUS CAUSA FUIT GIGNENDI NECESSARIA.  HOC IGITUR SINE QUO NON FIT, AB EO IN QUO CERTE FIT DILIGENTER EST SEPARANDUM. ILLUD ENIM EST TAMQUAM:    UTINAM NE IN NEMORE PELIO --  NISI ENIM 'ACCIDISSENT ABIEGNAE AD TERRAM TRABES,' ARGO ILLA FACTA NON ESSET, NEC TAMEN FUIT IN HIS TRABIBUS EFFICIENDI VIS NECESSARIA. AT CUM IN AIACIS NAVEM CRISPISULCANS IGNEUM FULMEN INIECTUM EST, INFLAMMATUR NAVIS NECESSARIO.  Prima quidem causarum diuisio, secundum Tullium, fuit in ea quae efficerent aliquid, et ea sine quibus effici non posset, atque illud quidem quod efficeret, in gemina item partitus est, scilicet in id quod ad efficiendum aliquid necessariam uim possideret, neque ullius indigeret extrinsecus adiumenti, etinid quod nisi illis adiuuantibus operari atque efficere non posset. Ac primum de ea loquitur causa quae efficiendi uim tenet, eius enim ea pars cui efficiendi necessitas adest, statim secum conclusionem comitem trahit; dicta enim causa, quae necessario ac quid efficit, effectus etiam nec esse est consequatur, ueluti si solem adfuisse quis dixerit, lucem quoque adfuisse monstrabit, aut cum alicui ad esse sapientiam dixerimus, sapientem nec esse est fateamur.  At in his causis efficientibus quae extrapositis indigent adiumentis, non eadem ratio est; neque enim ut quaeque huiusmodi causa dicitur, ita nec esse est affectum sequi. Non enim huiusmodi causa necessario efficit quod uult, nisi extrapositis auxiliis adiuuetur; idem est etiam in ea causa quae ipsa quidem efficiendi uim non habet sed sine ea non prouenit effectus. Nam, ut Tullius quoque commemorat, nullam in efficiendis rebus adhibet necessitatem, atque ideo dicta causa non statim sequitur effectus. Neque enim si congressus est, mox amauit, nec si fuit aes, statuam quoque fuisse nec esse est.  Ex quo aliarum causarum partitio nascitur. Aliae namque causae sunt necessariae, aliae minime. Non necessariarum aliae sunt efficientes, aliae sine quibus non efficitur. Necessariarum uero causarum conclusio non solet conturbare: ut enim haec causa fuerit dicta, statim in conclusione sequustur effectus. Non necessariarum uero, quae sunt partim efficientes, quod nunc tacuit sed paulo ante praedixit, non habent subsequentem effectae rei conclusionem. Neque enim si liberi sine parentibus non sunt, idcirco in parentibus efficiendi causa necessaria fuit, cum uideamus in hominum esse potest ate ne gignant. Ea uero causa quae ipsa quidem non efficit sed sine ipsa effici non potest, huiusmodi est quemadmodum Enniano uersu declaratur: NISI ENIM CECIDISSENT ABIEGNAE TRABES AD TERRAM, ARGO ILLA FACTA NON ESSET. Ex trabibus namque Argo facta est sed nulla inerat trabibus necessitas, ut ex eis fieret nauis; at uero ea causa quae est efficiens, et quae in se suam continet necessitatem, talis est. Quale CUM IN AIACIS NAVEM IGNEUM CRISPISULCANS FULMEN INIECTUM EST, statim enim accendi nec esse est nauim, quia ignis accendend necessaria causa est.  Et sensus quidem est huiusmodi, ordo autem paulo confusior est, ait enim hoc modo: ATQUE ILLUD QUIDEM GENUS CAUSARUM, QUOD HABET VIM EFFICIENDI NECESSARIAM, ERROREM AFFERRE NON FERE SOLET; HOC AUTEM SINE QUO NON EFFICITUR, SAEPE CONTURBAT. Quod cum dixisset, cumque uel utriusque uel alterius exemplum ponere debuisset, neutro conueniens exemplum similitudine dedit. Namque cum uel necessariam causam efficientem, uel eam sine qua non efficitur, proposuisset, eius causae posuit exemplum, quae efficiat quidem aliquid sed non sine extrapositis adiumentis, hoc modo: NON ENIM SI SINE PARENTIBUS FILII ESSE NON POSSUNT, PROPTEREA CAUSA FUIT IN PARENTIBUS GIGNENDI NECESSARIA. Parentes enim et maxime masculini sexus efficiens causa est sed non sine femina, id est non sine materia quadam, et ea causa sine qua fieri non possit, cum ipsa uim efficiendi non habeat.  Itaque nec causa necessariae et efficientis posuit exemplum, nec eius sine qua fieri nihil possit sed efficientis quidem, non tamen necessariae sed uidetur tacuisse in propositione id cuius posuit exemplum; ita enim apertius dici potuisset: ATQUE ILLUD QUIDEM GENUS CAUSARUM, QUOD HABET VIM EFFICIENDI NECESSARIAM, ERROREM AFFERRE NON FERE SOLET; HOC AUTEM quod non habet efficiendi uim necessariam; uel HOC SINE QUO NON EFFICITUR, SAEPE CONTURBAT. Itaque sic intelligendum est quasi ita sit dictum; nam de necessaria causa nullum posuit exemplum. Quod uero subiecit, utrisque causis conuenit posterius enumeratis, tam efficienti non necessariae, quam eius sine qua nihil efficitur. Parentes namque tam masculini sexus quam feminini esse dicuntur, quorum quidem masculini sexus ea causa est quae efficiat sed non necessaria. Feminini uero ea quae non efficiat sed sine qua effici [non possit.  Quae cum ita sint, discernendae sunt causae et peruidenda necessitas, nec omnis causa praemittenda ut subsequatur effectus sed ea tantum in qua est efficiendi necessitas, etiamsi extrinsecus adiumenta defuerint. ATQUE ETIAM EST CAUSARUM DISSIMILITUDO, QUOD ALIAE SUNT, UT SINE ULLA APPETITIONE ANIMI, SINE VOLUNTATE, SINE OPINIONE SUUM QUASI OPUS EFFICIANT, VEL UT OMNE INTEREAT QUOD ORTUM SIT; ALIAE AUTEM AUT VOLUNTATE EFFICIUNT AUT PERTURBATIONE ANIMI AUT HABITU AUT NATURA AUT ARTE AUT CASU: VOLUNTATE, UT TU, CUM HUNC LIBELLUM LEGIS; PERTURBATIONE, UT SI QUIS EVENTUM HORUM TEMPORUM TIMEAT; HABITU, UT QUI FACILE ET CITO IRASCITUR; NATURA, UT VITIUM IN DIES CRESCAT; ARTE, UT BENE PINGAT; CASU, UT PROSPERE NAVIGET. NIHIL HORUM SINE CAUSA NEC QUIDQUAM OMNINO; SED HUIUSMODI CAUSAE NON NECESSARIAE. Facit aliam rursus causarum diuisionem ita: CAUSARUM enim ALIAE SUNT quae sua quadam ui, SINE APPETITIONE, SINE VOLUNTATE, SINE OPINIONE unum atque eumdem in efficiendis rebus ordinem tenent, ut est interire omnia quae orta sunt. Nam quia ortum est, idcirco etiam nec esse interire, nec tamen ipse ortus, ut caetera intereant, uel appetitu aliquo, uel uolutate uel opinione efficit; sed ita est ab aeterno rerum statu, ut quidquid ortum est, quia accepit esse, aliquando etiam esse desistat. Item ALIAE sunt causae quae AUT in VOLUNTATE AUT in PERTURBATIONE ANIMI AUT in HABITU AUT in NATURA AUT in ARTE CASU ue consistunt. VOLUNTATE, ut si quaerat aliquis cur Trebatius librum legat, respondebitur, quia legendi uoluntas est. PERTURBATIONE animi, ut si quis timore pallescat, aut urbem fugiat, bellis ciuilibus conturbatas. HABITU, UT si idcirco Trebatius FACILE. de iuris ratione responderit, quoniam multo usu constantem ciuilis scientiae habitum tenet, uel si quis idcirco irascatur facile, quia eius animus per iracundiae habitum efferatus est. NATURA, ut si quis idcirco dicatur irasci, quia naturaliter iracundus est, id quod in dies uitium crescat. ARTE, ut si idcirco bene quisque pingat, quia eius artis peritus esse proponatur. CASU, ut quae in nostra potestate nullo modo sunt, fiunt tamen, uelut in certo praesertim tempore, prosperitas nauigandi. Atque horum omnium nihil a causa uacuum est, nec quidquam est in rebus quod non aliqua causa perficiat. Omnia enim quae fiunt habent aliquam rationem cur facta sint, quam si quis reddere possit, causam quoque reddiderit. Id est enim causa propter quam unumquodque fit.  Omnes uero causae quae uel ex uoluntate, uel perturbatione animi intelliguntur, ad eam causam pertinent quae est mouendi principium, ut in Aristotelica diximus diuisione. Haec enim ut aliquid efficiatur, mouendi principium sunt, at in arte, uel habitu, uel natura, illa causa est, quae in ratione consistit. Species enim ac ratio uniuscuiusque efficiendae rei in arte et habituet natura posita est. Casus uero exterior causa, nec inter principales annumeratur secundum Aristotelem. Secundum uero M. Tullium casus est latens effectae rei causa; quod quale sit paulo posterius designabitur. OMNIUM AUTEM CAUSARUM IN ALIIS INEST CONSTANTIA, IN ALIIS NON INEST. IN NATURA ET [IN] ARTE CONSTANTIA EST, IN CAETERIS NULLA. SED TAMEN EARUM CAUSARUM QUAE NON SUNT CONSTANTES ALIAE SUNT PERSPICUAE, ALIAE LATENT. PERSPICUAE SUNT QUAE APPETITIONEM ANIMI IUDICIUMQUE TANGUNT; LATENT QUAE SUBIECTAE SUNT FORTUNAE. CUM ENIM NIHIL SINE CAUSA FIAT, HOC IPSUM EST FORTUNAE EVENTUS; OBSCURA CAUSA ET LATENTER EFFICITUR. ETIAM EA QUAE FIUNT PARTIM SUNT IGNORATA PARTIM VOLUNTARIA; IGNORATA, QUAE NECESSITATE EFFECTA SUNT; VOLUNTARIA, QUAE CONSILIO.  QUAE AUTEM FORTUNA, VEL IGNORATA VEL VOLUNTARIA.] NAM IACERE TELUM VOLUNTATIS EST, FERIRE QUEM NOLUERIS FORTUNAE. EX QUO ARIES SUBICITUR ILLE IN VESTRIS ACTIONIBUS: SI TELUM MANU FUGIT MAGIS QUAM IECIT. CADUNT ETIAM IN IGNORATIONEM ATQUE IMPRUDENTIAM PERTURBATIONES ANIMI; QUAE QUAMQUAM SUNT VOLUNTARIAE -- OBIURGATIONE ENIM ET ADMONITIONE DEICIUNTUR -- TAMEN HABENT TANTUS MOTUS, UT EA QUAE VOLUNTARIA SUNT AUT NECESSARIA INTERDUM AUT CERTE IGNORATA VIDEANTUR.  Rursus causarum diuisionem aliam claram ac perspicuam prodit. Causarum namque aliae sunt constantes, alia uero inconstantes. Constantes sunt, quarum non fereuariatur effectus; inconstantes uero, quae huc atque illuc facilioribus mutationibus transferuntur.  Omnia igitur quae ex natura atque arte descendunt, constantia sunt. Natura quippe atque ars suum semper opus efficiunt, nisi subiectae materiae obstet incertum. Nam quod unus idemque artifex ex eadem saepe materia non admodum similes statuas format, non est haec in arte uarietas sed tum in artificis manu, quae integritatem artis assequi non potest, tum in ipsa materia, quae efficientiae atque formae non aequaliter cedit. Idem est in natura, seruat namque constantiam suam, cum hominem format ex homine. Itaque similia in caeteris ex similibus gignit: at cum monstrosum aliquid effertur, non naturae uitio sed materiae potius applicatur, ex qua id quod efficere contendebat, non ita potuit natura explicare.  Sed inter constantes causas habitus quoque debuit adiungi; nam quod habitu cuiusque lit, id constans, nec mutabile esse solet; quandoquidem idcirco habitus dicitur, quia diuturnitate habendi in naturae similitudinem uertitur. Sed forsan Tullius uidit quod natura atque ars, non tam in effectibus constantes quam in propria ratione esse intelliguntur, in tantum ut quod ars ac natura delinquit, materiae saepius impPombaur, habitus uero ipse consuetudine quadam collectus est, qui non ratione aliquid et propria constantia sed usu facit, atque idcirco forsitan habitum, qui inter caetera praeter artem et naturam uidebatur esse constantior, a causis constantibus segregauit.  Ea uero quae non sunt constantia, in ea diuidit quae sunt perspicua, et in ea quae latent. Perspicua sunt quae ab animi quolibet motu uel appetitione, uel iudicii ratione profecta sunt; latent uero quae fortunae subiacent. Nam quia non ignorat animus in quam partem declinet, qui tametsi boni aliquanio habet iudicium, nunquam tamen eius rei quam efficit notionem relinquit, praetereos qui funditus mente capiuntur, et in quibus iam nulla uoluntas est, nec esse est nota esse, quae ex uoluntate uel animi iudicio fiunt. Fortuna uero atque casus semper ignotus est. Cuius quidem natura aeque incerta est, atque ea quae casibus ipsis fiunt.  Sed M. Tullius definit esse casum, euentum causis latentibus effectum; quae non uidetur integra definitio: quid enim, si adhuc lateret quibus causis solis defectus lunaeue contingeret, num idcirco casu atque fortuna fierent, quae constantibus caeli motibus administratur?  An casus quidem putaretur ab his qui defectus rationem reperire non possent, per se autem consideratus, nullo quidsm modo esset casus. Sed M. Tullius non quod uideretur esse casus, his qui eius naturam minime perspexissent sed qui omnino fortunae euentus esset definitionis rationem monstrabat. Euentum uero latentibus causis Cicero casum esse ita concludit: Cum omnia certis de causis fiant, quorum ratio cognoscitur, eorum euentus casu fieri non posse monstrantur sed putantur aliqua fieri casu eorum quorum causa nulla ratione cognoscitur. Ex quo euenit ut fortunae sit euentus, qui latentibus causis efficitur. Hic igitur in rebus quidem ipsis constantiam ponit, casum uero non re sed opinione metitur. Quo fit ut si aliter effectae remouerit causam, id quod accidit fortunae non sit euentus, idem tamen sit alteri fortunae euentus, si rationem alter ignoret. Quod uero omnium rerum causas esse dicit, non determinat quales, atque ideo nec de fortuna ipsa, quorum euentum causa sit, monstrat.  Nec me saeuae hominum mentes arrogantiae notent, quod uelut affectata auctoritate Tullianis sententiis pugnem, cum aduersus eas si quid uidebitur non nostra sed ab antiquissimis tractata compensem. Quod si nostra quoquo diceremus, oporteret tamen eos non personarum uetustatem sed eorum quae opponuntur considerare rationem, nec odisse potius quae aduersus magni nominis uiros dicuntur, quam contraria, si possent, argumentatione reuincere. Nam si eis M. Tullius in definitione rerum nimium placet, quaenam est inuidia nos quoque Aristotelicam rationem probare?  Quod si intemperanter molestissimi esse pergunt, audiant M. Tullium secundo Tusculanarum disputationum libro adhortantem potius, atque ad certamen uocantem, hoc modo: Sed tamen tantum abest ut scribi contra nos nolimus, ut id etiam maxime optemus. Ipsa enim Graeciae philosophia nunquam in honore tantum fuisset, nisi doctissimorum contentionibus,  dissensionibusque creuisset; quamobrem hortor omnes, qui facere id possunt, ut eius quoque generis laudem iam languenti Graeciae eripiant, et transferant in hanc urbem, sicut reliquas omnes, quae quidem erant expetendae studio atque industria sua maiores nostri transtulere.  Et rursus, nos qui sequimur probabilia nec, ullraquam quod uerisimile occurrit, progredi possumus, et refelli sine pertinacia et refellere sine iracundia parati sumus. Quocirca quae malum ratio est ipsius M. Tullii uoluntatem iudiciumque conuellere, cum eiusdem contra nos sententiis atque auctoritate nitantur?  Sed si cui commentarios nostros inspicere uacuum fuerit, sciat haec nos ex Aristotelis secundo Physicorum uolumine aduertisse, quae tametsi altioris philosophiae disputationes tangunt, non est tamen studiis inuidendum, si rhetoricis quoque ac dialecticis disputationibus admisceamus, qua sunt profundiora naturae, neque pigrescere ac dilassari animos dignum est, quos intentiores ac uegetos ipsa rerum ambiguitas et uariarum cognitio speculationum deberet efficere, eum praesertim ea librorum natura sit, ut ad legendum studiosos teneat, nullum cogat ignauum. Dicamus igitur quid euentus sit fortunae, uel quarum sors causa esse dicatur.  Omnia igitur sunt uel immutabiliter ac semper, ut quod sol oritur; uel saepius, ut quod equus quadrupes nascitur; uel raro, ut si equus cum quinque uel tribus pedibus procreetur; uel aeque, ut in quibus faciendarum rerum nihil interest, quo potius uoluntatem uergamus. Atque illud quidem quod semper fit, nihil habet oppositum, quod ullo modo aliter fiat; id uero quod saepe contingit habet; aduersum, id quod rarius euenit, neque enim saepius fieret, ac non semper, nisi diuersum raro quidem sed aliquando contingeret. Quod igitur ex fortuna tit, in sempiternis non est; quis enim casu solem dicat oriri? Ne in his quidem quae frequentius fiunt; nullus enim casu equum dixerit esse quadrupedem. Nee uero in his quae fieri aequaliter solent; nam quae uoluntaria sunt non uidentur esse fortuita.  Restat igitur ut in his fortunae euentus sit, quae rarius fiunt. Eorum uero quae fiunt, partim finem aliquem spectant, partim minime.  Quis enim finis esse potest, si manum extendam, si genua complicem, atque aliquid iacens humi tollam, quod nullis usibus applicem? At uero ea quae aliquem finem spectant partim uoluntatis sunt, partim naturae. Voluntatis, ut siquis idcirco domo egrediatur, ut uideat amicum. Naturae, ut quod est in animalibus. Omnia quae ab ea fiunt certam animalis respiciunt utilitatem, atque ad eius salutem conseruationemque omnium membrorum momenta sunt constituta. Casum igitur ac fortuitos euentus in his esse ponimus, quae cum rarius fiant, in his tamen per accidens eueniunt, quae propter aliquid fiunt.  Veluti si quis egressus domo ut amicum uideret, praeteriens cadente.  desuper lapide ictus est: id igitur quod euenit, in rariore causa ponendum est, accessit uero ei uoluntati, quae certum respiciebat finem. Ea uero fuit domo egrediendi causa, ut amicum uideret. Rursus, quoniam lapsis naturaliter grauis est, grauitas uero terram petit, casus quidem lapidis propter aliquid naturaliter factus est; ad id enim lapidis natura tendebat, ut in suum locum pondus ueniens conquiesceret. Sed huic naturali intentioni accidit id quod rarius euenit scilicet ut percuteret caput; quo fit ut sit secundum Aristotelem fortuna uel casus, causa per accidens rarius eueuientum in his rebus quae propter aliquid fiunt. Quae cum ita sint, cumque definitio Aristotelica a Tulliana plurimum discrepet, illud tamen in utrisque constat, id quod fortunae subiectum est, incertis casibus semper esse suppositum. Nam licet in his rebus saepe fortuna suos experiatur actus, quae uoluntate sunt, et ad aliquem finem referuntur, extra tamen accidit quod fortunae est, nec ab eo tine uenit, quem sibi animus ante perspexerat.  Sed cum Cicero diuisisset causas in eas quae perspicuae sunt, et in eas quae laterent, cumque eas quae perspicuae sint diceret esse quae appetitionem animi iudiciumque tangerent, manifestum est eum uel artem, uel uoluntatem, uel perturbationem, uel habitum in his causis ponere quae perspicu ac sunt; uoluntas quippe atque animi perturbatioin appetitione ponitur, saepe enim ex perturbatione aliquid appetimus, artem uero uel habitum in iudicio; arte namque iudicamus, habitus uero ad utrumque pertinet: nam et uoluntates consuetudo ministrat, et multo usu peritiaque fit quaedan constantia iudicandi. Casum in non perspicuis posuit.  De natura incertum est utrum inter perspicuas an inter latentes ipsam coliocet: nam si inter latentes causas, ipsam naturam casum uideretur putare: cuius opinionis nulla ratio est Quod si inter perspicuas, quaenam appetitio animi uel iudicium in natura est? Neque enim appetendo aliquid uel iudicando facit natura, nisi forte quoniam ex ipsa saepe habilitas quaedam mentis et corpori existit, quae habi lit as ad unamquamque rem adiuuat uoluntatem; id enim maxime uolumus ad quod habiles sumus. Sed natura inter perspicuas causas ponitur, quae iudicio quoque coniuncta est, ut si naturaliter sano quisque iudicio compositus est: appetitioni etiam, ut si naturaliter aliquid animus petat.  His adiungit aliam causarum diuisionem; ait enim alias causas esse uoluntarias, alias ignoratas: uoluntarias, eas quaecumque ex iudicio ueniunt animi; ignoratas in quibus necessitas domina est, id est in quibus aut omnino non uolumus, aut ne si uelimus quidem aliter facere possumus, ut in natura atque casu. Necessitate enim quadam naturae grauia deorsum feruntur, necessitate item factum dicimus, ut aliquis ignorans iacto trans parietem lapide praetereuntem hominem peremerit. Eaque necessitas talis est, non quod aliter fieri non potuisset, nisi ut lapide iacto percuteret sed quia uoluntas defuit, et non idcirco, quia uoluit, fecit. Prior uero necessitas iam talis est, in qua nulla uoluntas est, uel ea quae est, ne id quod cupit efficiat, ualidiore necessitate constringitur. Nam cum lapsis deorsum propria grauitate deponitur, nulla uoluntas est sed tantum naturae necessitas; at si homo deorsum cadat, est quidem non cadendi uoluntas sed ferri quo non uult, ualidior naturae causa compellit.  Voluntatem uero a fortuitis euentihus uno eodemque aptissimo secreuit exemplo, ueluti si telum manu iaciat, nolensque feriat praetereuntem. Nam iecisse ex uoluntatis principio nascitur. Idcirco enim iecit, quia uoluit. Ignorauit uero quod perculeret; neque enim iecisset, si se percussurum praeuidere potuisset. Neque iecit, quia uoluit percutere. Si autem non ignorasset, non percutere potuisset. Unde etiam machinamentum quoddam atque defensio in iuris peritoram responsionibus inuenitur, hoc modo: Si telum manu fugit magis quam iecit; nam si quis caedis accusetur, optima solet esse defensio, si alia non suppetit, fugisse manu telum, magis quam uoluerit iecisse, ut non uoluntati, quae condemnatur in culpis sed ignorantiae factum tribuatur.  De perturbationibus autem animorum paulo confusius iudicium est. Dubitari enim potest utrum ex uoluntate, an necessitate, an ex ignoratione uenerit, quod perturbatione peccatur: uidentur enim uoluntaria esse peccata, quoniam qui perturbatus est appetit aliquid, aut fugit. Sed in hoc perturbatio eius apparet, quod non fugienda uitat, et non appetenda nimis exoptat. Porro autem quoniam in perturbationibus sunt confusa iudicia (neque enim aliter id quod fugiendum est saepe appetunt perturbati, nisi obcaecato obscuratoque iudicio), quod uero fit animi confusione, saepe tale est ut nollet admisisse qui fecit, et euenit ut non inter uoluntarias sed inter ignoratas uel necessarias causas animorum perturbatio sit; in tantum uero qui perturbatus est, a uera discretione discedit, ut in eam possit recta bene consulentium admonitione reduci. Quo fit ut animorum perturbatio iure a causis uoluntariis segregetur, et aut in ignoratione, aut in necessitate ponatur.  Nam quod ait: TAMEN HABENT TANTOS MOTUS, UT EA QUAE VOLUNTARIA SUNT, AUT NECESSARIA INTERDUM, AUT CERTE IGNORATA VIDEANTUR, ita intelligendum est: quoniam omnis animi passio iudicium conturbat, confundit uero rectam discretionem, si acrior fuerit quam ut rationis retinaculis temperetur, et fit quaedam ex perturbationibus ueluti uiolenta necessitas, ut dubium sit utrum is qui aliquid perturbatus animo facit, ignorans faciat; ueluti cum casu ignorans delinquit, cum futurum non prouidet casum, an sciens faciat, uel necessitate ducatur. Quod igitur dixit: Aut necessaria esse, aut ignorata, et diuisit a neeessariis ignorata, non pugnat contra id quod superius dixit, ea quae ignorata sunt esse necessaria. Nam id quod est ignoratum ita quodammodo diuidit: ignoratorum alia quadam necessitate fiunt, dum aut nulla uoluntas est, aut ea quae est, necessitati nequit obsistere; alia casu, cum in his faciendis, quae ignorantur, nulla uoluntas est.  Quod igitur dixit, perturbationes animi, aut in necessariis causis poni, aut in ignoratis, id sine dubio sensisse intelligitur, perturbationes animi, aut in his esse ignoratis in quibus ea necessitas est, ut uoluntas obsistere non possit, aut in his in quibus nalla uoluntas est sed sit delictum caecitate iudicii, uelut in his qui immoderatius amoris cupiditati deseruiunt: aut enim confuso iudicio ab honestate discedunt, et dum quasi bonum appetunt, in malum decidunt ignorantes, atque ita in casu quodam atque errore ponitur amor immodicus; aut nouit quidem quod appetit esse uitandum sed maioris actu cupiditatis impellitur, atque ita inter ea necessaria ponitur, quae aut non habent uolunt. Item, aut eam ita infirmam ac debilem, ut nullo modo ualidioribus passionibus obnitatur.   Fore quosdam, Patrici rhetorum peritissime, non dubitauerim, qui hunc in Topicis altiorem ex philosophia tractatum uaria obtrectatione reprehendant, quia inter logicam disputationem physicam interposuit. Hi uero sunt, uel quibus hoc totum philosophari displiceat, uel qui in argumentorum locis naturales admisceri causas oportuisse non existiment. Sed contra priores quidem, et a M. Tullio, et ab ipsa quodammodo humana ratione, quae in motu posita aliquid semper inquirit, atque amore scientiae neque decipi patitur, neque ullo modo a ueritatis ratione traduci, saepe multumque responsum est.  His uero qui sequestrandas ab oratorio facultate philosophiae disciplinas putant, respondendum breuiter existimo. Ratione quidem reperiri quiddam potest sed melius atque facilius artifex faciet, si in opere construendo artis facultatem atque elegantiam comparet.  In argumentis quoque idem esse manifestum esti ui namque naturalis ingenii argumenta promuntur. Sed ars facultatem imitata naturae uiam quamdam rationemque reperit, qua id effici facilius ac melius possit.  In qua re illorum nec esse est reprehendatur error, qui rhetoricam facultatem naturalem esse dixerunt, quoniam quilibet totius artis alienus et intendere in alterum crimen, et sese purgare solet, et argumento aliquid prohare contendit. Reprehendendi etiam sunt qui eamdem facultatem in sola arte positam esse dixerunt: oportuit enim eos animaduertere, omnem quidem artem sui materiam effectus ex natura suscipere sed in ea tamen ratione propriam facultatem elegantiamque experiri. Haec itaque quae artium ratio perficit, ab imperitis etiam fieri, utcumque contigerit, possunt. Bene autem ac facile nemo efficit nisi artis ratione fuerit instructus. Cum igitur totius operis haec sit intentio, ut argumenta quae confusa et ueluti clausa natura suppeditat, artificialiter uestigentur, quid sit per quod efficere id quod promittit ars ualeat, sub exempli notatione demonstrat: ut enim facilius argumenta reperiantur, illa res efficiet, si demonstrentur loci in quibus argumenta sunt collocata. Et enim ut si quis aliquid quaerat, facilius id inuestigare possit atque inuenire, si locus ei monstretur ubi sit positum id quod inquirit; ita etiam cum quis argumentum inuenire conatur, si ei locus ubi argumentum sit positum, declaretur, facilius argumentum quod quaerit ualebit inuenire. Ita enim Aristoteles, et ita Tullius appellat eas sedes in quibus argumenta sunt collocata, id est locos, qui ab Aristotele topica uocati sunt.  Sed quoniam de sedibus argumentorum loquimur, hi cuiusmodi sint paulo altius expediamus; locos enim non uno modo intelligitur. Ac relinquamus quidem eos locos quos Victorinus frustra atque inconuenienter interserit, uelut cos qui corpora concludunt, ac simpliciter intelligamus eos locos argumentorum esse qui intra se continent argumenta in quibus exponendis posterius quid sit quod dicimus clarius apparebit. Nunc communiter de tota locorum ratione, deque argumentatione, ac de quaestionibus et propositionibus earumque terminis uidetur esse tractandum.  Ac primum quoniam locus qui tractatur in Topicis, non cuiuslibet rei sed tantum locus est argumenti, exposito prius argumenti intellectu, deinceps de loci ratione tractabimus. Definit igitur Tullius argumentum hoc modo: Argumentum est ratio quae rei dubiae faciat fidem. Sumpsit igitur rationem ut genus. Omnes enim iniuriosi sunt qui orationis uirtutem a sapientiae ratione seiungunt, aliamque esse dicendi artem uelint, aliam intelligendi. Nam si nihil orationes aliud agimus, nisi interius cogitata uulgamus, quae malum ratio est, orationis elegantiam a sententiarum grauitate se ponere? Quae porro sententiarum grauitas esse potest, sine earum rerum de quibus dicendum est comprehensione? Quae uero alia disciplina naturam proprietatemque rerum omnium docet, uel quae omnino eorum quae intelligi possunt, scientiam profitetur, nisi haec tantum ex qua nos pauca praesumpsimus philosophia? quae longe aliter de his ipsis in proprio sapientium tractatu disputare solet. Neque ita cursim ut nos, quae sint in illorum libris solet, prolixius disserenda sumpsissem, quis ferret insolentium hominum temeritatem prouectus suos culpare uolentium quibus prouectibus proficerent, si studiosi potius quam queruli esse mallent? Sed his contentionibus neque antiqua caruit aetas, nec nos ita delicati sumus, ut quibus patientia doctissimorum hominum saepius obstitit, fere nolimus, dum et pluribus prod esse possumus, et sapientium iudicia consequamur. Ad quem finem hic noster labor et totius operis summa contendit. Sed haec hactenus.  Nunc susceptae expositionis ordinem persequamur.  TOTO IGITUR LOCO CAUSARUM EXPLICATO, EX EARUM DIFFERENTIA IN MAGNIS QUIDEM CAUSIS VEL ORATORUM VEL PHILOSOPHORUM MAGNA ARGUMENTORUM SUPPETIT COPIA; IN VESTRIS AUTEM SI NON UBERIOR, AT FORTASSE SUBTILIOR. PRIVATA ENIM IUDICIA MAXIMARUM QUIDEM RERUM IN IURIS CONSULTORUM MIHI VIDENTUR ESSE PRUDENTIA. NAM ET ADSUNT MULTUM ET ADHIBENTUR IN CONSILIA ET PATRONIS DILIGENTIBUS AD EORUM PRUDENTIAM CONFUGIENTIBUS HASTAS MINISTRANT.  IN OMNIBUS IGITUR EIS IUDICIIS, IN QUIBUS EX FIDE BONA EST ADDITUM, UBI VERO ETIAM UT INTER BONOS BENE AGIER OPORTET IN PRIMISQUE IN ARBITRIO REI UXORIAE, IN QUO EST QUOD EIUS AEQUIUS MELIUS, PARATI EIS ESSE DEBENT. ILLI DOLUM MALUM, ILLI FIDEM BONAM, ILLI AEQUUM BONUM, ILLI QUID SOCIUM SOCIO, QUID EUM QUI NEGOTIA ALIENA CURASSET EI CUIUS EA NEGOTIA FUISSENT, QUID EUM QUI MANDASSET, EUMVE CUI MANDATUM ESSET, ALTERUM ALTERI PRAESTARE OPORTERET, QUID VIRUM UXORI, QUID UXOREM VIRO TRADIDERUNT. LICEBIT IGITUR DILIGENTER ARGUMENTORUM COGNITIS LOCIS NON MODO ORATORIBUS ET PHILOSOPHIS, SED IURIS ETIAM PERITIS COPIOSE DE CONSULTATIONIBUS SUIS DISPUTARE.  Diuiso causarum loco atque ordine suis partibus distributo, de locis eiusdem facultate, quibusque uberius, quibusque angustius accomodetur, uti saepe Ciceroni mos est, disserit. Primum enim inquit, oratoribus ac philosophis, quorum in disputationibus larga materia est, multa ex causarum loco argumentorum suppetit copia. Communis quippe oratoribus ac philosophis hic locus esse prospicitur qui est a causis, his naturas rerum quod est philosophiae proprium, illis quod oratoriae facultatis est, facta probantibus. Nam et cum res quaelibet quaeritur, [eius causae a philosophis uestigari solent. Quibus praemissis, ut superius dictum est, comitatur statim quod concludendum est, et oratores ad suspicionem mouendam detergendamue factorum causas requirunt. Hoc quippe stabile in hominum mentibus manet, quod neque factum, neque res ulla praeter illam omnium principem naturam, sine propriis causis possit existere. Quo fit ut uberrimus causarum usus sit in rhetorum orationibus, philosophorumque tractatu.  Sed ut hunc libellum M. Tullius scribens, pleraque omnia Trebatio dedisse uideatur, hunc locum iuris quoque consultis attributum esse demonstrat, dicens: Etsi non tam uberes opportunitates habeat hic locus in iurisperitorum responsionibus subtilius certe atque acutius pro ipsius artis natura tractari potest, scilicet ubertatem quae deerat, subtilitate quae poterat inesse compensans. Habent enim etiam ipsi proprium campum in quo eorum uirtus possit enitere. Est enim iurisconsultorum prudentiae priuatarum quaestio causarum, maximeque in illis negotiis; hic causarum locus examinabitur, in quibus bonae fidei iudicia nectuntur. In his enim qui fuerit animus contrahentium quaeri solet, qui deprehendi uix poterit, nisi praecedentibus causis intelligatur. In his igitur iudiciis in quibus additur ut ex bona fide iudicent, id est ubi ita iudices dantur, ut non strictas inter litigantes stipulationes sed bonam fidem quaerant, pluribus causarum usus est: additur ut inter bonos bene agi oportet, considerantur mores, inquiruntur consilia; statuitur quibus, quidque de causis, administratum sit. In primisque in iudicio uxoriae rei uberrimus causarum tractatus est.  Est autem iudicium uxoriae rei, quoties post diuortium de dote contentio est. Dos enim licet matrimonio constante in bonis uiri sit, est tamen in uxoris iure, ut post diuortium uelut res uxoria poti potest. Quae quidem dos interdum his conditionibus dari solebat, ut si inter uirum uxoremque diuortium contigisset, quod melius a quius esset, apud uirum remaneret, reliquum dotis restitueretur uxori, id est ut quod ex dote iudicatum fuisset melius aequius esse ut apud uirum maneret, id uir sibi retineret; quod uero non esset melius aequius apud uirum manere, id uxor post diuortium reciperet. In quo iudicio non tantum boni [1158C] natura spectari solet, uerum etiam comparatio bonorum fit, ut non tam quod aequum sed melius aequiusque est id sequendum sit. Quae omnia ex precedentibus causis inuestigari solent. Nam si uiri culpa diuortium factum est, aequiusmelius est nihil apud uirum manere. Si mulieris est culpa, aequius melius est sextans retineri.  In hisque omnibus peritissimi iurisconsulti esse debent; quo fit ut Trebatium quoque hortetur ad studium. Multa enim esse dicit, quae eorum operam exspectant. Illi enim, inquit, dolum malum, illi bonam fidem, illi aequum et bonum, illi etiam quid socius socio praestare debeat, quid is qui alienum in se gerendum sponte negotium suscepisset, ei cuius id negotium fuerat, quid is qui mandauerit ei cui mandauerit suorum negotiorum actiones, quid uir uxori, quid uxor uiro tradiderit; quae omnia ad posteriora causae sunt, aique exinde iudicia sumuntur idcirco enim, uerbi gratia, quodlibet illud iudex pronuntiare debet in uxoris ac uiri causa, quia uirum hoc praestare oportet uxori; idcirco etiam mandato rei cui mandauerit, obligatus esse iudicandus est, quia inter mandatorem susceptoremque negotii illud est obseruandum, omnia quoque quae quisque alteri prmslare debet, ea in tractandis iudicandisque negotiis causae sunt. Quocirca recte conclusit, diligenter cognitis argumentorum locis, et oratoribus, et philosophis, et iurisconsultis argumentorum copiam non defuturam.  CONIUNCTUS HUIC CAUSARUM LOCO ILLE LOCUS EST QUI EFFICITUR EX CAUSIS. UT ENIM CAUSA QUID SIT EFFECTUM INDICAT, SIC QUOD EFFECTUM EST QUAE FUERIT CAUSA DEMONSTRAT. HIC LOCUS SUPPEDITARE SOLET ORATORIBUS ET POETIS, SAEPE ETIAM PHILOSOPHIS, SED EIS QUI ORNATE ET COPIOSE LOQUI POSSUNT, MIRABILEM COPIAM DICENDI, CUM DENUNTIANT QUID EX QUAQUE RE SIT FUTURUM. CAUSARUM ENIM COGNITIO COGNITIONEM EVENTORUM FACIT.  Omnia quae ad se referuntur recte dicuntur esse cnniuncta; ipsa enim relatio rerum efficit coniunctionem; quod si causa alicuius causa est, non alterius, nisi sui effectus est causa, itemque si est aliquis effectus, ex causarum principiis uenit; iure igitur ab effectis locus, causarum loco debet esse coniunctus. Quoniam uero semper quae ad se referuntur aequantur, nec esse est, quae ubertas sit causarum, eadem quoque sit effectorum. Quoniam enim causa praeter effectum esse non potest, cum sit causa super effectum, nec esse est ut ex euentibus quoque atque effectibus, plurima suppetant argumenta, siquidem ex causis etiam plurima contrahuntur. Nam sicut cuiuslibet effectus potest causa tractari, si ex qualibet causa potest, qui sit euentus ostendi, recteque, ait, causarum cognitio euentuum cognitionem facit; ut enim in praedicamentis ostenditur, sciri relatiuum aliquod non potest, praeter reliqui scientiam relatiui.  RELIQUUS EST COMPARATIONIS LOCUS, CUIUS GENUS ET EXEMPLUM SUPRA POSITUM EST UT CAETERORUM; NUNC EXPLICANDA TRACTATIO EST. COMPARANTUR IGITUR EA QUAE AUT MAIORA AUT MINORA AUT PARIA DICUNTUR; IN QUIBUS SPECTANTUR HAEC: NUMERUS SPECIES VIS, QUAEDAM ETIAM AD RES ALIQUAS AFFECTIO.  NUMERO SIC COMPARABUNTUR, PLURA BONA UT PAUCIORIBUS BONIS ANTEPONANTUR, PAUCIORA MALA MALIS PLURIBUS, DIUTURNIORA BONA BREVIORIBUS, LONGE ET LATE PERVAGATA ANGUSTIS, EX QUIBUS PLURA BONA PROPAGENTUR QUAEQUE PLURES IMITENTUR ET FACIANT. SPECIE AUTEM COMPARANTUR, UT ANTEPONANTUR QUAE PROPTER SE EXPETENDA SUNT EIS QUAE PROPTER ALIUD ET UT INNATA ATQUE INSITA ASSUMPTIS ATQUE ADVENTICIIS, INTEGRA CONTAMINATIS, IUCUNDA MINUS IUCUNDIS, HONESTA IPSIS ETIAM UTILIBUS, PROCLIVIA LABORIOSIS, NECESSARIA NON NECESSARIIS, SUA ALIENIS, RARA VULGARIBUS, DESIDERABILIA EIS QUIBUS FACILE CARERE POSSIS, PERFECTA INCOHATIS, TOTA PARTIBUS, RATIONE UTENTIA RATIONIS EXPERTIBUS, VOLUNTARIA NECESSARIIS, ANIMATA INANIMIS, NATURALIA NON NATURALIBUS, ARTIFICIOSA NON ARTIFICIOSIS.  [18.70] VIS AUTEM IN COMPARATIONE SIC CERNITUR: EFFICIENS CAUSA GRAVIOR QUAM NON EFFICIENS; QUAE SE IPSIS CONTENTA SUNT MELIORA QUAM QUAE EGENT ALIIS; QUAE IN NOSTRA QUAM QUAE IN ALIORUM POTESTATE SUNT; STABILIA INCERTIS; QUAE ERIPI NON POSSUNT EIS QUAE POSSUNT. AFFECTIO AUTEM AD RES ALIQUAS EST HUIUS MODI: PRINCIPUM COMMODA MAIORA QUAM RELIQUORUM; ITEMQUE QUAE IUCUNDIORA, QUAE PLURIBUS PROBATA, QUAE AB OPTIMO QUOQUE LAUDATA. ATQUE UT HAEC IN COMPARATIONE MELIORA, SIC DETERIORA QUAE EIS SUNT CONTRARIA.  PARIUM AUTEM COMPARATIO NEC ELATIONEM HABET NEC SUMMISSIONEM; EST ENIM AEQUALIS. MULTA AUTEM SUNT QUAE AEQUALITATE IPSA COMPARANTUR; QUAE ITA FERE CONCLUDUNTUR: SI CONSILIO IUVARE CIVES ET AUXILIO AEQUA IN LAUDE PONENDUM EST, PARI GLORIA DEBENT ESSE EI QUI CONSULUNT ET EI QUI DEFENDUNT; AT QUOD PRIMUM, EST; QUOD SEQUITUR IGITUR...  Omnis comparatio duplex est: aut enim aequalia sibimet comparantur, aut inaequalia; sed in his quae sunt aequalia, semper eadem esse notatur aequalitas. Inaequalia autem ingemina ueluti membra diuiduntur, minoris scilicet atque maioris. Nam quod minus est, non per se minus est sed com paratione maioris. Itemque quod maius est, minoris comparatione dicitur maius. Quae cum ita sint, diuidit atque ante oculos ponit omnium comparationem modos, et quod raro in superioribus locis fecit, ipsas maximas propositiones ponit in comparationibus constitutas, ut si quando loco sit nobis comparationis utendum, habeamus quoddam, uelut inuentionis exemplar, ad quod quaerentem animum possimus aduertere.  Omnis igitur comparatio, aut in numero constat, aut in specie aut in ui aut aliqua locata extrinsecus affectione. Nam quodcumque conferre contendimus, aut numero comparamus, et secundum id aliud maius, aliud minus esse decernimus; aut speciem ipsam intuentes, eamque alii comparantes de excellentia iudicium damus; aut aliud consideramus, quid res quaeque possit efficere, et in quantum eius progredi possit natura, aut ex aliorum quodammodo continentia, et ex circumstantium affectione rem quam alii conferimus intuemur.  Numero igitur quae comparantur, si ex eodem sint genere, plura paucioribus ante ponuntur, uelut ei bona omnia sit aequalia, iure quis quamplura bona paucioribus anteponit. Et est haec maxima propositio: Plura bona paucioribus anteponuntur  et in caeteris quoque eadem ratio perspicitur maximarum propositionum. At si omnia in contrario sint genere, pluralitati paucitas praeferenda est, ut pauca mala pluribus malis, mala uero ipsa bonis nullo modo conferuntur. Quae enim ullo modo compensantur, in eodem esse genere debent, non in contrario. Nam cum aduersum se contraria e regione locata sunt, conferri compararique non possunt, quod sibi intelligitur esse inimica. Est etiam secundum numerum comparatio in temporis quoque ratione. Nam cum tempuscertis quibusdam spatiis, diuidatur, uelut horae, diei, mensis atque anni, ex aequalibus bonis ea magis eligenda sunt, quae diuturnius perseuerant, quod in numero positum esse nullus ignorat. Ipsa enim diuturnitas plurimos esse uel dies, uel menses, uel annos fatetur, quibus duret id quod eligitur. Longe etiam peruagala bona, angustis et in unum minimum locum coarctatis numeri comparatione praecedunt. Nam quae longe lateque peruagata sunt, ea in plurimas gentes regionesque diffusa sunt; pluralitas uero cuiuslibet rei numerum spectat. Iam uero ex quo plura propagantur bona, qui non iudicet esse meliora his quorum est inops bonorum contractiorque fecunditas? Quis etiam bonum quod plures imitentur ut faciant, caeteris quae ita non sint, excellere non arbitretur, quae in numero constare quis nesciat, quando in numero pluralibus constat?  Specie uero comparantur, quae per seipsa considerata suae quodammodo pulchritudinis merito caeteris anteferuntur. Meliora enim sunt quae propter se, quam quae propter aliud expetuntur, ueluti salus quae propter se excetitur, medicina propter salutem; quocirca melior est salus quam medicina: atque haec non ad aliquem numerum, nec postremo ad aliquam quantitatem sed ad ipsam speciem salutis ac medicinae considerationem referentes, iudicium promimus. Illa quoque quae innata atque insita sunt, assumptis et aduentitiis meliora iudicantur, unde innata moribus grauitas longe amplius excellit eam quae per imitationem affectatur. Integra etiam potius quam contaminata melioris rei iudicium ferunt. Nam quae integra sunt, suam speciem seruant, quae contanimata sunt atque ex aliqua parte uitiata, si qua etiam inerat, speciei pulchritudinem perdiderunt. iocunda minus iocundis meliora, communis omnium animalium natura diiudicat. Honesta utilibus sapientes anteponunt; procliuia laboriosis anteferri illa res monstrat, quod nemo ad eumdem finem per laboriosam atque asperam uiam tendere cupiat, ad quem possit procliui facilique itinere peruenire. Labor quippe omnis iniocundus est, iocunda est facilitas. Necessaria etiam non necessariis partim praeferri, partim etiam postponi debent, quod M. Tullius tacuit: necessaria quippe praeferuntur his non necessariis, quae non boni ratione sed uoluptatis appetitione sunt constituta, ueluti luxu regio parata conuiuia nullus sapiens iudicet esse meliora his quae naturae expleant indigentiam. Quaedam uero sunt quae ipsa specie boni, cum non necessaria sint, meliora sunt necessariis. Nam uiuere necessarium est, et sine eo subsistere animal nequit. Philosophari uero non est necessarium, melius tamen longeque excellentius est philosophum uiuere quam tantum uiuere: illud enim raro paucisque etiam utentibus ratione concessum; illud pecudibus commune nobiscum. Sua quoque alienis iure meliora esse dicuntur, ueluti hominibus ratio potius quam uoluptatis appetitio: illud enim proprium est hominis, illud alienum; rara quoque uulgaribus meliora sunt. (Atque hic locus approbat id quod superius dictum est, philosophantem uitam ipsa uita esse meliorem: nam quae rara sunt, facile id quod uulgare est antecedunt.)  Desiderabilia etiam his quibus facile carere possis, illa res approbat esse meliora, quod maxime desiderantur, et sine his anxia uita est, ueluti ei quis capillis uisum conierat. Aegrius enim toleramus carere uisu quam capillis; ita ex hoc meliorem esse uisum capillis iudicamus, quod his facile, illo aequo animo carere non possumus. Perfecta etiam imperfectis naturaliter excellunt, illa enim suam formam adepta sunt, illa minime. Tota etiam partibus eodem modo excellentiora esse arbitramur: nam quod totum est, habet naturae propriam formam. Quod uero pars est et ad totius nititur perfectionem, nondum suae pulchritudinis speciem cepit, nisi ad totius integritatem referatur. Iam uero ratione utentia rationis expertibus nullus dubitat esse meliora. Voluntaria quoque necessariis iure anteponuntur, namque uoluntaria libera sunt, quae necessaria quodam nos ueluti dominio necessitatis astringunt, atque ideo meliora esse uoluntaria necessariis existimamus; quanquam in hoc etiam illud intelligi possit, quod a nobis superius dictum est, non necessaria saepe necessariis anteponi, quandoquidem ea quae uoluntaria sunt non fuerint necessaria; uoluntaria uero meliora sunt necessariis. Non necessaria igitur saepe necessariis excellunt; animata quoque inanimatis. ipsius animae negatione considerata, anteponenda esse ratio persuadet. Naturalia etiam non naturalibus, et artificiosa inartificiosis. Optimusque hic gradus est, ut naturam arti, artem praeferas inertiae, ars quippe imitatur naturam. Quo fit ut id quod in se retinet pulchri, ex natura ueniat, cuius inmitari speciem cupit. Longe uero postrema sunt quae cum artificio carent, non a specie solum naturae, uerum etiam ab imitatione discedunt, atque haec quidem de specie in comparationibus considerantur. Vis autem in eo consistit in quo consideratur quid unaquaeque res possit efficere, nam quod quaeque res potest, ea uis eius rectissime dicitur. Efficiens igitur causa grauiorem uim habet quam ea quae nihil efficit: uelut artifex melior quam materia, illa quippe stolida est atque immota. Nec aliquid efficiens, nisi formam ab artifice, id est ab efficiente causa, susceperit. Item quae se ipsis contenta sunt, meliora esse his uidentur quae egent aliis: ueluti omnium Deus optimus est, quia nullo indiget, et ipso cuncta sunt indiga. Item quae in nostra sunt potestate magis eligenda sunt quam qua in aliena manu posita facile labuntur. Quo fit ut sit uirtus meliorquam diuitiae; nam uirtus est in nostra potestate, diuitiarum fortuna domina est. Iam uero stabilia incertis, quae eripi non possunt, his quae possunt, si tamen bona sunt, quis non intelligat esse meliora?  Quorum tamen locorum pars contraria contrarium teneet: inspectis quippe his quae meliora sunt, si horum aduersa uideamus, deteriora sunt.  Restat in affectione posita comparatio quae ita tractatur, ut non per semetipsam res quae alii confertur sed ex alterius cuiuslibet consideratione pensetur, uelut in tribus quibusdam rebus si duae ad seinuicem comparentur, eo quod ad tertiam plus minueue iungantur. Sint enim duo quaedam humanis rebus accommodata, quarum una principibus atque etiam ipsi reipublicae accommodatior: hic igitur iudicabimus eam rem esse meliorem quae melioribus prodest, id est ut reipublicae uel principibus non considerantes ut sese res habeat sed quantum reipublicae uel principibus adiuncta sit. Haec igitur res ex affectione est comparata, meliusque iudicatur id quod principibus commodum est, quam id quod aliquibus priuatis, quoniam principes reliquorum etiam continent statum. Eodem modo sunt quae sequuntur, ut quae iucundiora sunt pluribus, quae clariora inter multos, quae pluribus comprobata sunt, meliora ducantur. Nam etiamsi minus ipsa huius naturae sint, affectione tamen, ut dictum est, eorum quibus uel iucundiora, uel inter quos clariora sunt, aut a quibus probantur, meliora existimanda sunt. Sed quanquam id quod a pluribus bonum ducitur, superius in ea comparationis parte posuerit in qua fiebat secundum numerum comparatio, nihil tamen impedit eumdem locum secundum aliam atque aliam considerationem diuersis generibus subdi: uelut ala auis cum substantia sit, eadem tamen ad aliquid esse intelligitur, si ad alatum consideretur. Illa quoque ex affectione uidentur esse meliora quae ab eo laudata sunt, contra quem dialectica oratione uel rhetorica facultate disseritur. Nam ut reuincere ad uersarium possis, sat est si eum tibi consensisse monstraueris, atque id aliquando uelut optimum praedicasse, quod tu melius re proposita monstrare contendas.  Dictis igitur omnibus meliorum locis, his oppositi quae deteriora sunt continebunt.  Parium uero nulla discretio est. Neque enim quod par est, aut intentionem sumere, aut remissionem potest. Quibus autem modis inter se maiora minoraque penduntur, iisdem inter se paria conferuntur. Nam quae uel numero, uel specie, uel ui, uel affectione fuerint, aeque paria esse dicuntur. Commune autem cunctorum exemplum est, quod Cicero in qualitate constituit, quae qualitas in cunctis paribus aequa est sed uel numero, uel specie, uel ui, uel affectione paria sunt. Nam in eorum comparatione quae maiora uel minora sunt, una quaedam qualitas est sed horum accessione uariantur. Nam quibus in eadem qualitate maior numerus, pulchrior species, efficacior uis, ad pretiosiora coniunctior affectio, ea meliora esse existimabuntur. Quae si aequa fuerint, in eadem qualitate paria sunt.  Exemplum uero quod proposuit, ad blandiendum Trebatii animum ualet, cum propriam, id est oratoriam, facultatem cum iurisperitorum laude coniungit hoc modo: Si consilio iuuare ciues, quod iurisperitorum, est, et auxilio, quod oratorum est, aequa in laude ponendum est, pari gloria debent esse que consulunt, id est periti iuris, et hi qui defendunt, id est oratores. Atqui primum est, id est consilio iuuare ciues, et auxilio, aequa in laude ponendum est. Quod sequitur igitur, id est -- supple: pari gloria debent, esse qui consulunt, id est periti iuris, et hi qui defendunt, id est oratores -- infertur. Ea uero conclusio est per quam dicimus: hi igitur qui consulunt, et hi qui defendunt, pari gloria esse debent. Hoc autem breuiter dialecticorum more protulit, qui sit enuntiaut: si dies est, lucet. At quod primum est, id autem tantumdem est ac si dicatur, atqui dies est. In propositione enim quae est, si dies est, lux est, prior est propositio, dies est. Concludunt quod sequitur, igitur, id est, esse lucem. Id enim in prima parte propositionis, quae erat, si dies est, sequebatur. Igitur hic quoque Cicero sic protulit: Atqui primum est, id est, consilio et auxilio iuuare ciues aequa in laude esse ponendum, id enim erat primum in ea propositione quae dicebat si consilio et auxilio ciues iuuare aequa in laude poneretur, pari gloria esse oratores iurisque consultos. Quod sequitur igitur, id est, pari gloria debent esse qui consulunt ac defendunt; id enim erat consequens in ea propositione quae statuebat: Si consilio et auxilio ciues iuuare par esset, pares esse qui consulunt ac deltendunt.  PERFECTA EST OMNIS ARGUMENTORUM INUENIENDORUM PRAECEPTIO, UT, CUM PROFECTUS SIS A DEFINITIONE, A PARTITIONE, A NOTATIONE, A CONIUGATIS, A GENERE, A FORMIS, A SIMILITUDINE, A DIFFERENTIA, A CONTRARIIS, AB ADIUNCTIS, A CONSEQUENTIBUS, AB ANTECEDENTIBUS, A REPUGNANTIBUS, A CAUSIS, AB EFFECTIS, A COMPARATIONE MAIORUM MINORUM PARIUM, NULLA PRAETEREA SEDES ARGUMENTI QUAERENDA SIT. Tametsi ex his quae dicta sunt intelligatur nullum argumenti locum esse praeteritum, breuiter tamen Ciceronis conclusionem, qua se nihil omisisse commemorat, ad ampliorem doctrinae fidem approbandam reor, in his enim nihil omnino praetermittitur quae certa ratione tractantur. Nulla uero certior ratio diuisione; quod enim quisque partitur a communibus in particularia deducens, cum rectum iter insistat, labi atque in errorem duci noo potest. Locorum igitur omnium prima diuisio fuit in ea quae in ipsis haererent, et ea quae assumerentur extrinsecus. Cuius diuisionis nihil medium reperiri potest: aut enim in ipso est aliquid de quo quaeritur, aut extrinsecus nec esse est assumatur. Videamus igitur nunc quemadmodum disputatio per nihil omittentem diuisionem feratur.  Eorum igitur locorum, qui in ipsis sunt de quibus agitur, nunc ex toto, nunc ex partibus, nunc ex uocabulo, nunc ex adectis sumitur argumentum. In his igitur quoniam nihil relictum sit perspicue apparet; in eo enim quod coniunctum est, duplex discretio est: una ex eo ipso quod formatum est atque compositum, quod totum est, in quo etiam definitiones adhibentur: alia in eius partibus inspiciendis, ex quibus compositi forma coniuncta est. Sed quoniam natura hominum id quod intelligit, uoce saepius prodit, nec esse est ut nomen quoque quod ad intellectus declarationem adhibetur, ostendat aliquam rei quam significat proprietatem, intellectus quippe, qualitatem rei quam intelligit, significat. Quocirca nomen quoque intellectus qualitatem designat. Iure igitur dictum est proprietatem quamdam rei uocabulo significari, atque ita ex eo trahi argumentum potest, quod uocatur a nota. (Horum uero locorum alias partitiones dedit, quas paulo post breuius colligemus.)  Affecta uero, quae, ut superius dictum est, in relatione consistunt, ipsa etiam rite diuisa sunt. Nam quae referuntur ad aliquid, aut substantialia sunt, aut accidentia. Substantialia, ut coniugata, nam iusto, in eo quod iustus est, iustitia substantiam facit. Nec id dico, quod homini esse ex iustitia conslituatur sed iusto, qui iustitia discedente corrumpitur. Similis et de eo quod est iuste aduerbio, ratio est. Est etiam substantiale, genus, species, differentia, causa, effectus. Accidentia, ut contrarium, simile, adiunctum, paria, maiora, minora. Consequentia uero atque repugnantia, quoniam, ut superius dictum est, in conditione posita sunt, nunc substantialia reperiuntur, nunc uero in accidentibus considerantur. Substantialia, ut cum genus antecedit speciem; accidentia, ut cum nigredo praecedentem sequitur coruum, quanquam etiam in causis aliquae accidentes esse possint. De quarum omnium proprietatibus Tullius supra disseruit.  Atque ut breuissima descriptione tota locorum diuisio colligatur, erit hoc modo: Omne argumentum aut ex his locis ducitur qui in ipso de quo quaeritur inhaerent, aut ex his quae extrinsecus assumuntur. Is uero locus qui in ipsis de quibus ambigitus positus est, diuiditur in eum locum qui est ex toto, et in eum qui est ex partibus, et in eum qui est ex nota, et in eum qui est ab affectis. Is autem qui a toto est, a definitione locus uocatur. Definitionum uero aliae sunt propriae, aliae non propriae. Non propriarum uero aliae sunt quae singulis nominibus denotantur, aliae quae oratione panduntur. Earum uero quae singulis nominibus fiunt, aliae sunt in quibus pro nomine redditur nomen, quae dicununtur *kat' antilexin*, aliae quae exempli gratia nomen subiiciunt, quae dicuntur *hos typos*. Earum uero quae oratione declarantur, aliae fiunt a partitione, aliae a diuisione, aliae a differentiis praeter genus, quae *ennoematike* dicitur; aliae quae ex pluribus qualitatibus fiunt, etiam singulis totum id significantibus, quod omnis qualitatum collectio declarat, quae uocantur *poiotes*; aliae quae ex accidentibus, non singulis sed cunctis unum aliquid efficientibus constant; aliae quae ad differentiani dantur; aliae per translationem, aliae quae ex priuatione contrarii, aliae quae propriis nominibus aptantur quae etiam *hypotyposeis* dicuntur; aliae per indigentiam pleni, aliae per proportionem, aliae per relationem, aliae per causam. Item alia definitionis diuisio secundum Tullium principalis, quod aliae corporalium rerum sint, aliae incorporalium, et definitionis quidem locus ita diuisus est.  A partibus autem locus diuiditur in partitionem et diuisionem. A nota uero locus simplex est. Ab affectis autem, alii sunt a coniugatis, aliia genere, alii a forma, alii a simili, alii a differentia, alii a contrariis, alii ab adiunctis, alii a consequentibus, antecedentibus et repugnantibus, alii a causa, alii ab effectis, alii a comparatione parium, maiorum uel minorum.  Genus uero diuiditur in suprema genera, et in ea quae etiam species esse possunt. Species quoque diuiditur in ultimas species et in ea quae etiam genera esse possunt. Similium quoque alia in singulis considerantur, et uocantur exempla, alia in pluribus, et appellatur inductio; alia in coniunctis, et uocatur proportio. Item differentiarum aliae sunt substantiales, aliae, etsi non substantiales, inseparabiles tamen, aliae neque substantiales neque inseparabiles. Contrariorum alia dicuntur aduersa, alia priuantia, alia negantia, alia relatiua. Adiunctorum uero alia sunt quae ante rem existunt, alia quae cum re, alia  uero post rem. Locus uero conditionalis diuiditur in antecedens, consequens et repugnans.  Causarum quoque multiplex locus est: aliae namque sunt quae ui sua efficiunt, aliae sine quibus effici non potest. Earum uero quae ui sua efficiunt, aliae sunt necessariae nihilo indigentes ut efficiant, aliae uero indigentes ut efficiant, alis? uero indigentes et non necessariae.  Earum uero sine quibus non efficitur, aliae sunt mobiles, aliae immobiles. Item causarum aliae sunt non spontaneae, aliae ex uoluntate, alia, ex perturbatione, aliae ex habitu, alia ex natura, aliae ex arte, aliae ex casu. Rursus causarum aliae sunt constantes, aliae inconstantes. Amplius, causarum aliae sunt uoluntariae, aliae ignoratae. Ignoratarum pars in casu, pars in necessitate [1166B] est constituta. Necessariarum pars in ui, pars in scientia posita est.  Effecta uero in tantum diuidi possunt, in quantum ad superius dictas causas referuntur.  Locus uero a comparatione minorum, parium atque maiorum, diuiditur innumerum, speciem, uim, ad res alias affectionem.  Quae cum ita sint, cumque nihil sit in diuisione praetermissum, recte M.  Tullius partitione in conclusit, dicens nullam argumenti sedem esse praeteritam. Restat igitur locus qui extrinsecus sumitur, quem, quoniam nihil iurisconsultis est utilis, non Trebatii causa sed ne quid perfecto operi deesse uideatur, adiungit.  SED QUONIAM ITA A PRINCIPIO DIVISIMUS, UT ALIOS LOCOS DICEREMUS IN EO IPSO DE QUO AMBIGITUR HAERERE, DE QUIBUS SATIS EST DICTUM, ALIOS ASSUMI EXTRINSECUS, DE EIS PAUCA DICAMUS, ETSI EA NIHIL OMNINO AD VESTRAS DISPUTATIONES PERTINENT; SED TAMEN TOTAM REM EFFICIAMUS, QUANDOQUIDEM COEPIMUS. NEQUE ENIM TU IS ES QUEM NIHIL NISI IUS CIVILE DELECTET, ET QUONIAM HAEC ITA AD TE SCRIBUNTUR, UT ETIAM IN ALIORUM MANUS SINT VENTURA, DETUR OPERA, UT QUAM PLURIMUM EIS QUOS RECTA STUDIA DELECTANT PRODESSE POSSIMUS.  Ne locus nihil iuris perito profuturus negligentiam sui faceret, Trebatium ut in prooemio magnus orator reddit attentum; ait enim ita sese diuisisse in principio, ut; alios locos in ipsis haerere diceret, de quibus ageretur, alios extrinsecus assumi, et eum de superioribus locis idonee disputatum sit, intractatam reliquam partem non oportere praeteriri. Neque enim hunc esse Trebatium, qui sua arte contentus, caeterorum studia negligat, uerum diligentia atque ingenio plurimum ualens, cuncta ad se pertinere ducat, quae liberalibus studiis annumerentur: simul dandam esse operam dicit, queniam beneuolo animo Ciceronis opus Trebatius esset editurus, ut cum in multorum manus uenisset, prodesse iis integrum posset, qui rectis studiis tenerentur, hoc quoque Trebatio beneficii nomine concedens, quod ad eum scripta, et per eum edita plurimis profutura conscriberet. HAEC ERGO ARGUMENTATIO, QUAE DICITUR ARTIS EXPERS, IN TESTIMONIO POSITA EST. TESTIMONIUM AUTEM NUNC DICIMUS OMNE QUOD AB ALIQUA RE EXTERNA SUMITUR AD FACIENDAM FIDEM...  Extrinsecus positum argumenti locum, quem M. Tullius uocat artis expertem, in testimonio positum esse pronuntiat.  Dubitari autem potest quid hic locus a superioribus differat, quos in affectis locauit. Nam uti affecta semper in relatione sunt constituta, ita etiam testimonia ad ea quorum sunt testimonia referuntur. Omne enim testimonium testatae rei testimonium est. Quocirca, cur aut ea quae affecta dudum uocata sunt, non extrinsecus collocentur, aut ea quae nunc uocantur extrinsecus non inter affecta ponantur, quaeri potest, cum praesertim ea quae adiuncta esse negotio superius diximus, ueluti quoddam testimonium saepe rebus afferant, cum ex eorum quae praecesserunt, uel consecuta sunt signis, quod gestum si considerari solet.  Quorum omnium communis illa solutio est, quod ex affectis argumenta quae fiunt, ab oratore inueniuntur, eiusque opera atque industria nascuntur. Ea uero quae extrinsecus posita sunt, rei tantum testimonium prrebent, non enim inueniantur ab oratore sed his orator utitur positis atque ante constitutis. Namque a genere, uel a specie, uel a caeteris affectis argumenta sunt, ab ipso quodammodo oratore reperiuntur. Testimonia uero sibi ipse non efficit sed ad causam utitur ante praeparatis. Quo fit ut argumenta ex affectis in eausa statim atque ex tempore nascantur; ea uero quae in testimoniis posita sunt, ante rem praecurrentia confirmando usum negotio posterius praestent, et in adiunctis ab oratore coniectura colligitur, et auditorum mentibus intimatur. Testimonia uero non in coniecturio, aut in suspicionibus sed in rei gestae narratione consistunt.  Ostendit autem uehementius quid esset testimonium, cum dicit, id a se testimonium uocari quod ab aliqua externa re sumitur. Omnia quippe affecta, ab eis ad quae affecta sunt, non uidentur externa. Testis uero cum re testificata nulla cognatione coniungitur, nisi sola notitia, quae nihil ad rem quae gesta est attinet, cum si gestum negotium nullus agnosceret, nihilominus tamen gesta res esset; sed id poterit etiam ad similitudinem duci, quid enim minus esset aliquid, si ei simile nihil reperiretur? Sed quod simile est, ei cui simile est eadem qualitate coniungitur, quae qualitas utrumque conformat. Scientia uero quamuis efficiat testem, nulla tamen qualitate coniungitur cum re cuius illa notitia est. Neque enim scientis notitia, rei gestae qualitas dici potest, cum si notitia, qualitas rei posset intelligi, pereuntibus his qui rem norunt, res uel interiret, uel mutaretur, quod neutrum euenire rec esse est, quandoquidem, absumptis scientibus, res ignorata poterit permanere.  PERSONA AUTEM NON QUALISCUMQUE EST TESTIMONI PONDUS HABET; AD FIDEM ENIM FACIENDAM AUCTORITAS QUAERITUR; SED AUCTORITATEM AUT NATURA AUT TEMPUS AFFERT. NATURAE AUCTORITAS IN VIRTUTE INEST MAXIMA; IN TEMPORE AUTEM MULTA SUNT QUAE AFFERANT AUCTORITATEM: INGENIUM OPES AETAS [FORTUNA] ARS USUS NECESSITAS, CONCURSIO ETIAM NON NUMQUAM RERUM FORTUITARUM. NAM ET INGENIOSOS ET OPULENTOS ET AETATIS SPATIO PROBATOS DIGNOS QUIBUS CREDATUR PUTANT; NON RECTE FORTASSE, SED VULGI [1168A] OPINIO MUTARI VIX POTEST AD EAMQUE OMNIA DIRIGUNT ET QUI IUDICANT ET QUI EXISTIMANT. QUI ENIM REBUS HIS QUAS DIXI EXCELLUNT, IPSA VIRTUTE VIDENTUR EXCELLERE.  SED RELIQUIS QUOQUE REBUS QUAS MODO ENUMERAVI QUAMQUAM IN HIS NULLA SPECIES VIRTUTIS EST, TAMEN INTERDUM CONFIRMATUR FIDES, SI AUT ARS QUAEDAM ADHIBETUR -- MAGNA EST ENIM VIS AD PERSUADENDUM SCIENTIAE -- AUT USUS; PLERUMQUE ENIM CREDITUR EIS QUI EXPERTI SUNT.  FACIT ETIAM NECESSITAS FIDEM, QUAE TUM A CORPORIBUS TUM AB ANIMIS NASCITUR. NAM ET VERBERIBUS TORMENTIS IGNI FATIGATI QUAE DICUNT EA VIDETUR VERITAS IPSA DICERE, ET QUAE PERTURBATIONIBUS ANIMI, DOLORE CUPIDITATE IRACUNDIA METU, QUIA NECESSITATIS VIM HABENT, AFFERUNT AUCTORITATEM ET FIDEM.  CUIUS GENERIS ETIAM ILLA SUNT EX QUIBUS VERUM NON NUMQUAM INVENITUR, PUERITIA SOMNUS IMPRUDENTIA VINOLENTIA INSANIA. NAM ET PARVI SAEPE INDICAVERUNT ALIQUID, QUO ID PERTINERET IGNARI, ET PER SOMNUM VINUM INSANIAM MULTA SAEPE PATEFACTA SUNT. MULTI ETIAM IN RES ODIOSAS IMPRUDENTER INCIDERUNT, UT STAIENO NUPER ACCIDIT, QUI EA LOCUTUS EST BONIS UIRIS SUBAUSCULTANTIBUS PARIETE INTERPOSITO, QUIBUS PATEFACTIS IN IUDICIUMQUE PROLATIS ILLE REI CAPITALIS IURE DAMNATUS EST. [HUIC SIMILE QUIDDAM DE LACEDAEMONIO PAUSANIA ACCEPIMUS.]  [20.76] CONCURSIO AUTEM FORTUITORUM TALIS EST, UT SI INTERVENTUM EST CASU, CUM AUT AGERETUR ALIQUID QUOD PROFERENDUM NON ESSET, AUT DICERETUR. IN HOC GENERE ETIAM ILLA EST IN PALAMEDEM CONIECTA SUSPICIPNUM PRODITIONIS MULTITUDO; QUOD GENUS REFUTARE INTERDUM VERITAS VIX POTEST. Quoniam locum artis expertem in testimonio positum esse dixit, in testimoniis uero personarum fidem suam interponentium auctoritas quaeritur, necessarium fuit, quibus rebus fieri soleat auctoritas, expedire. Ac caetera quidem clarissime atque apertissime dicta sunt. Sed quonium auctoritatem in naturam tempusque diuisit, cumque in tempore, ingenium, opes, aetatem, fortunam, artem, usum, necessitatem, concursionem etiam nonnunquam rerum fortuitarum locauit, quaeri potest: Quid enim attinet ad tempus ingenium? quid ars? quid usus? Nam aetus atque opes, fortuna et fortuitarum rerum concursio subiecta sunt tempori, quoniam unumquodque eorum uariis temporum uicibus permutatur. Ingenium uero naturae potius oportuit attribui artem atque usum tertium quiddam, quoniam neque tempori neque naturae subiiciuntur. Quanquam uirtus quoque ipsa, quam M. Tullius in naturae ratione constituit quibusdam non naturalis sed tum doctrina, tum recta exercitatione uiuendi uideatur ascita.  Sed haec ita intelligenda diuisio est, quod omnis auctoritas aut ex magnis atque excellentibus rebus et per naturam optimis uenit, aut ab his quae inferiore loco sunt constituta, fidem non ex naturae qualitate sed ex uulgo insitis opinionibus capit. Et maximas quidem excellentesque res in natura constituit, quae semper, ut ipse Tullius multis in locis defendit, boni est appetens. At uero quae posteriora sunt, in tempore posuit, idcirco quod omnia tempori subiecta, principalis boni non retinent statim. Virtus quidem in deterius flecti non potest. Ingenium uero atque opes, fortuna et ars atque usus saepe non recta exercitatione deprauantur. Nam quidquid horum fuerit a uirtute seiunctum, dignitatem uerae laudis anmittit.  Et de uirtute quidem distulit dicere. Posteriorem uero partem, id est in tempore positae auctoritatis diuisit et euidentissimis patefecit exemplis. Nam et ingeniis fides adest, atque ex ea praesto est auctoritas plurima. Eos quippe sapientius loqui homines credunt, quorum ingenium ad expedienda quts proposuerint, sufficit. Opibus quoque praepollentes, dignos fide iudicant, fortuna quoque et dignitate praeclaris, maiestatem auctoritatis impertiunt, non recte fortasse; sed et iudicium in negotiis, et existimatio uitae, opinione hominum maxime continetur, quae quia mutari uix potest, ad eam cuncta diriget, eaque sibi tractanda regendaque proponet orator. Ars etiam atque usus plurimum ualent. In utrisque enim fidem notitia facit.  Necessitas quoque, quasi id quod latebat, extorquens, auctoritate subnixa est, quae tum ab animo, tum a corporibus uenit: a corporibus, cum igni, ferro ac uerberibus uerum quod latet aperitur; ab animo, cum mens quadam perturbationis uel ignoranti; e necessitate confunditur. Tunc enim quid dici, quid taceri debeat, minime distinguens, uerum quod occultum erat, prodit atque effundit in lucem. Nam iracundia saepe, et quaelibet animi perturbatio, quod occultandum foret, haud continet, quae idcirco habet auctoritatem ad fidem, quia simpliciter prodita sunt, nec ulla calliditatis arte prolata. Quin etiam ignorantia puerorum, uinolentia, somnus quaedam saepe produxit in medium, in quibus si iudicium fuisset ullum, prolata non essent. Saepe etiam homines praeter ullam animi perturbationem imprudentes propria confessione obligati sunt, dum cuncta simpliciter effundunt, quae sibi nocitura non existimant, ut Staterio euenisse proposuit, qui interposito pariete testibus audientibus ea confessus est, ignorane se ab insidiantibus audiri, quibus uulgatis in iudiciumque prolatis, capitali sententia condemnatus est. Atque haec quidem ignorantia in necessitate constituta est; nam qui nescit id quod ignorat, ne si uelit quidem poterit euitare; quae autem necessitas extorquet, ipso quodammodo uidetur ueritas dicere, atque ideo eis ueluti auctoritate subuixis fides adhibetur.  Concursio etiam rerum fortuitarum facit fidem, quae cum aliquoties falsa designet, tamen ita est uehemens, ut se ab ea ueritas explicare uix possit. Quale est quod de Palamede narratur. Phryx exstinctus, qui quasi a Priamo missus uideretur, repertae Priami litterae Phrygia manus imitata, quae concurrentia fidem lucerent proditionis. Hinc dicit Cicero: TALIS ETIAM FORTUITARUM RERUM CONCURSIO EST. CAETERA DESUNT. Primum dicendum circa quid et de quo est intentio, quoniam circa demonstrationem et de disciplina demonstrativa est. Deinde determinandum quid propositio, et quid terminus, quid syllogismus, quis perfectus, et quis imperfectus. Postea vero quid est in toto esse, vel non esse hoc in illo, et quid dicimus de omni, aut de nullo praedicari. Propositio ergo est oratio affirmativa, vel negativa alicuius de aliquo. Haec autem aut universalis, aut particularis, aut indefinita. Dico autem universalem quidem, cum aliquid omni, aut nulli inesse; particularem vero, cum alicui, aut non alicui, aut non omni inesse. Indefinitam autem, cum quid inesse, vel non inesse significat, sive universali, vel particulari, ut contrariorum eamdem esse disciplinam, aut voluptatem non esse bonum. Differt autem demonstrativa propositio A dialectica, quoniam demonstrativa quidem sumptio alterius partis contradictionis est. Non enim interrogat, sed sumit, qui demonstrat. Dialectica vero interrogatio contradictionis est. Nihil autem refert ut fiat ex utraque syllogismus; nam et qui demonstrat, et qui interrogat, syllogizat, sumens aliquid de aliquo esse, vel non esse. Quare erit syllogistica quidem propositio, simpliciter affirmatio vel negatio alicuius de aliquo secundum dictum modum. Demonstrativa vero si vera sit, et per primas propositiones sumpta. Dialectica autem percontanti quidem interrogatio contradictionis est, syllogizanti vero sumptio apparentis et probabilis, quemadmodum in Topicis dictum est. Quid est ergo propositio, et quid differt syllogistica A demonstrativa et dialectica, diligentius quidem in sequentibus dicetur. Ad praesentem vero utilitatem, sufficienter nobis determinata sint, quae nunc dicta sunt. Terminum autem voco, in quem resolvitur propositio, ut praedicatum, et de quo praedicatur, vel apposito, vel separato esse, vel non esse. Syllogismus est oratio in qua, quibusdam positis, aliud quiddam ab his quae posita sunt ex necessitate accidit, eo quod haec sunt. Dico autem eo quod haec sunt, propter haec accidere. Propter haec vero accidere, est nullius extrinsecus termini indigere, ut fiat necessarium. Perfectum vero voco syllogismum, qui nullius alius indiget, praeter ea quae sumpta sunt, ut appareat necessarium. Imperfectum vero, qui indiget aut unius aut plurium, quae sunt quidem necessaria per subiectos terminos, non autem sumpta sunt per propositiones. In toto autem esse alterum in altero, et de omni praedicari alterum de altero idem est. Dicimus autem de omni praedicari, quando nihil est sumere subiecti, de quo non dicatur alterum, et de nullo similiter. Quoniam autem omnis propositio est, aut de inesse, aut ex necessitate inesse, aut contingere inesse; harum autem, hae quidem affirmativae, illae autem negativae secundum unamquamque appellationem; rursus autem affirmativarum et negativarum, aliae sunt universales, aliae particulares, aliae indefinitae: universalem quidem privativam de eo quod est inesse, necesse est in terminis converti. Ut si nulla voluptas est bonum, neque bonum nullum, erit voluptas. Praedicativam autem converti quidem necessarium est, non tamen universaliter, sed in parte, ut, si omnis voluptas est bonum, et bonum aliquod voluptas. Particularem autem affirmativam quidem converti necesse est particulariter. Nam si voluptas aliqua, bonum, et bonum aliquod erit voluptas. Privativam vero non est necessarium. Non enim si homo non inest alicui animali, et animal non inest alicui homini. Primum ergo sit privativa universalis A B propositio, si ergo nulli B inest A, neque A nulli inerit B. Nam si alicui inest ut C, non verum erit nullum B esse A. Nam C eorum quae sunt B aliquod est. Si vero omni B inest A, et B alicui A inest, nam si nulli, neque A nulli B inerit, sed positum erat omni inesse. Similiter autem et si particularis est propositio, nam si inest A alicui B, et B alicui eorum quae sunt A necesse est inesse; si enim nulli, nec A nulli inerit B. Si autem A alicui eorum quae sunt B non inest, non necesse est et B alicui A non inesse, ut si B quidem sit animal, A vero homo, homo enim non omni animali, animal vero omni homini inest. Eodem autem modo se habebit in necessariis propositionibus, nam universalis quidem privativa universaliter convertitur. Affirmativarum autem utraque particulariter. Nam si necesse est A nulli B inesse, necesse est et B nulli A inesse; si enim alicui contingit, et A alicui B continget. Si autem ex necessitate A omni vel alicui B inest, et B alicui A necesse est inesse, nam si non ex necessitate inest, neque A alicui B ex necessitate inerit. Particularis vero privativa non convertitur, propter eamdem causam, propter quam et supra diximus. In contingentibus vero, quoniam multipliciter dicitur contingere, nam et necessarium, et non necessarium, et possibile contingere dicimus; in affirmativis quidem, similiter se habebit secundum conversionem in omnibus. Nam si A omni aut alicui B contingit, et B alicui A contingit, si enim nulli, nec A nulli B, ostensum est enim hoc prius. In negativis vero non similiter, sed quaecunque quidem contingere dicuntur, ex eo quod ex necessitate non insunt, vel in eo quod non ex necessitate insunt similiter. Ut si quis dicat hominem contingere non esse equum, aut album nulli tunicae inesse. Horum enim hoc quidem ex necessitate inest, illud vero non ex necessitate inest, et similiter convertitur propositio. Nam si contingit nulli homini equum inesse, et hominem contingit nulli equo inesse, et si album contingit nulli tunicae, et tunica contingit nulli albo, si enim alicui necessario, et album tunicae alicui inerit ex necessitate, hoc enim ostensum est prius. Similiter autem et in particulari negativa. Quaecunque vero ut in pluribus, et in eo quod nata sunt dicuntur contingere secundum quem modum determinamus contingens, non similiter se habebit in privativis conversionibus. Sed et universalis quidem privativa propositio non convertitur, particularis vero convertitur. Hoc autem erit manifestum quando de contingenti dicemus. Nunc autem nobis tantum sit cum iis quae dicta sunt, manifestum, quoniam contingere nulli aut alicui non inesse affirmativam habet figuram, nam et contingit ipsi est similiter ordinatur. Est autem, quibuscunque adiacens praedicatur, affirmationem semper facit, et omnino, ut: est non bonum, vel est non album, vel simpliciter, est non hoc. Ostendetur autem et hoc per sequentia, secundum conversiones autem similiter se habebunt in aliis. His vero determinatis dicemus iam per quae et quando et quomodo fit omnis syllogismus, postea vero dicendum de demonstratione. Prius enim de syllogismo dicendum quam de demonstratione, eo quod universalior est syllogismus, nam demonstratio quidem syllogismus quidam est; syllogismus vero non omnis demonstratio. Quando igitur tres termini sic se habent ad invicem, ut et postremus sit in toto medio, et medius in toto primo vel sit, vel non sit, necesse est extremitatum perfectum esse syllogismum. Voco autem medium quod et ipsum in alio, et aliud in ipso est, quod et positione medium est; extrema vero quod et ipsum in alio, et in quo aliud est. Si enim A de omni B, et B de omni C, necesse est A de omni C praedicari. Prius enim dictum est quomodo de omni dicimus. Similiter autem et si A de nullo B, B autem de omni C, quoniam A nulli C inerit. Si autem primum quidem omni medio consequens est, medium vero nulli postremo, non erit syllogismus extremitatum. Nihil enim necessarium accidit, eo quod haec sunt, nam et omni et nulli contingit primum postremo inesse, quare neque particulare, neque universale fit necessarium. Cum autem nihil est necessarium, per haec non erit syllogismus. Termini vero eius quod est omni inesse, animal, homo, equus; eius vero quod est nulli, animal, homo, lapis. Quando vero nec primum medio, nec medium postremo ulli inest, nec sic erit syllogismus. Termini vero ut inesse, scientia, linea, medicina; ut non inesse, scientia, linea, unitas. Universalibus igitur existentibus terminis, manifestum est in hac figura quando erit, et quando non erit syllogismus, et quoniam cum est syllogismus, necessarium est terminos sic se habere, ut diximus, et sic se habens manifestum quoniam erit syllogismus. Si autem hic quidem terminorum universaliter, alius vero particulariter ad alium, quando universale quidem ponitur ad maiorem extremitatem vel praedicativum, vel privativum, particulare vero ad minorem praedicativum, necesse est syllogismum esse perfectum. Quando vero ad minorem vel quolibet modo aliter se habeant termini, impossibile est. Dico autem maiorem extremitatem quidem in qua medium est, minorem vero, quae sub medio est.  Insit enim A quidem omni B, B autem alicui C, ergo si est de omni praedicari, quod in principio dictum est, necesse est A alicui C inesse. Et si A quidem nulli B inest, B vero alicui C, necesse est A alicui C non inesse, determinatum est enim et de nullo, quomodo dicimus, quare erit syllogismus perfectus. Similiter autem et si indefinitum sit B C praedicativum, nam idem erit syllogismus indefinito et particulari sumpto. Si autem ad minorem extremitatem universale ponatur vel praedicativum, vel privativum, non erit syllogismus neque cum affirmativa, neque negativa, neque indefinita, neque particularis sit, ut si A quidem alicui B inest, vel non inest, B autem omni C inest. Termini ut inesse, bonum, habitus, prudentia; ubi non inesse, bonum, habitus, indisciplina. Rursum si B quidem nulli C, A vero alicui B inest, vel non inest, vel non omni inest, nec sic erit syllogismus. Termini omni inesse, album, equus, cygnus; nulli inesse, album, equus, corvus. Idem autem et si A B indefinitum sit. Nec quando ad maiorem extremitatem quidem universale ponatur vel praedicativum, vel privativum, ad minorem vero particulare privativum, non erit syllogismus vel indefinito, vel particulari sumpto. Velut si A quidem omni B inest, B autem alicui C non inest, vel non omni inest. Cui enim alicui non inest medium, hoc omne et nullum sequatur primum.Ponantur enim termini, animal, homo, album, deinde et de quibus albis non praedicatur homo, sumantur cygnus et nix; ergo animal de uno quidem omni praedicatur, de altero vero nullo, quare non erit syllogismus. Rursum A quidem nulli B insit, B autem alicui C non insit, et sint termini, inanimatum, homo, album, deinde sumantur alba, de quibus non praedicatur homo, cygnus et nix; nam inanimatum de hoc quidem omni praedicatur, de illo vero nullo. Amplius: quoniam indefinitum est alicui eorum quae sunt C non inesse B, verum est autem et nulli inest, et si non omni, quoniam alicui non inest, sumptis autem his terminis velut nulli inesse, non fit syllogismus (hoc enim dictum est prius) manifestum; ergo est quoniam in eo quod sic se habent termini non erit syllogismus, esset enim et in his. Similiter autem ostendetur, et si universale ponatur privativum. Neque enim si ambo intervalla particularia praedicative, vel privative dicantur, aut hoc quidem praedicativum, illud vero privativum, vel hoc quidem indefinitum, illud vero definitum, vel ambo indefinita, non erit syllogismus nullo modo. Termini vero communes omnium, animal, album, equus, animal, album, lapis. Manifestum est igitur ex iis quae dicta sunt quoniam si sit syllogismus in hac figura particularis, quoniam necesse est terminos sic se habere, ut diximus. Aliter enim se habentibus, nullo [modo] fit. Palam autem quoniam omnes qui in hac sunt syllogismi perfecti sunt, omnes enim perficiuntur per ea quae ex principio sumuntur, et quoniam omnia problemata ostenduntur per hanc figuram: etenim omni et nulli, alicui et non alicui inesse. Voco autem huiusmodi figuram, primam. Quando vero idem huic omni quidem, illi vero nulli inest, vel utique omni, vel nulli, figuram quidem huiusmodi voco secundam. Medium autem in hac dico quod de utraque praedicatur; extremitates vero de quibus dicitur hoc, maiorem quidem extremitatem, quae iuxta medium posita est, minorem vero, quae longius sita est A medio. Ponitur autem medium foras quidem extremitatum, primum vero positione. Perfectus igitur non erit syllogismus nullo modo in hac figura, possibile vero erit et universalibus, et non universalibus existentibus terminis. Universalibus igitur terminis erit syllogismus, quando medium huic quidem omni, illi vero nulli inerit, etsi ad utrumvis sit privativum, aliter vero nullo modo. Praedicetur enim M de N quidem nullo, de O vero omni, quoniam igitur convertitur privativa, nulli M inerit N, at M omni O supponebatur, quare N nulli O inerit: hoc enim ostensum est prius. Rursum si M N quidem omni inest, O vero nulli, neque N O nulli inerit. Nam si M nulli O, neque O nulli N inerit, at vero M omni N inerat, quare O nulli inerit. Facta est enim rursum prima figura. Quoniam autem convertitur privativum, neque N nulli O inerit, quare erit idem syllogismus, est autem ostendere haec et ad impossibile ducentes. Quoniam ergo fit syllogismus sic se habentibus terminis manifestum, sed non perfectus, non enim solum ex iis quae ab initio sumpta sunt, sed ex aliis perficitur necessarium. Si autem M de omni N et O praedicetur, non erit syllogismus. Termini inesse, substantia, animal, ratio; non inesse, substantia, animal, lapis, medium, substantia.Nec quando de N nec de O nullo praedicatur M. Termini inesse, linea, animal, homo; non inesse, linea, animal, lapis. Manifestum ergo quoniam si fit syllogismus ex universalibus terminis, necesse est terminos sic se habere, ut in principio diximus. Aliter enim se habentibus terminis non fit conclusio necessaria.Si autem ad alterum sit universaliter medium, quando ad maius quidem fuerit universaliter vel praedicative, vel privative, ad minus autem et particulariter, et oppositae universali (dico autem oppositae, si universale quidem privativum particulare praedicativum, vel si universale praedicativum, particulare privativum), necesse est syllogismum fieri privativum particulariter. Nam si M nulli quidem N, O autem alicui inest, necesse est N alicui O non inesse. Quoniam enim convertitur privativum, nulli M inerit, N M vero supponebatur alicui O inesse, quare N alicui eorum quae sunt O non inerit. Fit enim syllogismus per primam figuram. Rursus si N quidem omni M, O vero alicui non inest, necesse est N alicui O non inesse. Nam si O omni inest N, praedicatur autem et M de omni N, necesse est M omni O inesse, supponebatur autem alicui non inesse. Et si M N omni quidem inest, O autem non omni, erit syllogismus, quoniam non omni O inest N. Demonstratio autem eadem. Si autem de O quidem omni, de N vero non omni praedicatur M, non erit syllogismus. Termini inesse, animal, substantia, corvus. Non inesse, animal, album, corvus. Nec quando de O quidem nullo, de N vero aliquo. Termini inesse, animal, substantia, lapis. Non inesse, animal, substantia, scientia. Quando igitur oppositum est universale particulari, dictum est quando erit, et quando non erit syllogismus. Quando autem similis figurae fuerint propositiones, ut ambae privativae vel affirmativae, nullo modo erit syllogismus. Sint enim primum privativae, et universale ponatur ad maiorem extremitatem, ut M N quidem nulli, O autem alicui non insit: contingit ergo et omni, et nulli O inesse N. Termini quidem nulli inesse, nigrum, nix, animal. Omni vero inesse, non est sumere, si M alicui quidem O inest, alicui autem non. Nam si omni O inest N, et M nulli, N etiam M nulli O inerit; sed positum erat alicui inesse, non igitur sic sumere contingit terminos. Ex indefinito autem ostendendum est. Quoniam enim verum est M non inesse alicui O, et si nulli inest, nulli vero cum insit non erit syllogismus, manifestum quoniam neque nunc erit. Rursum si praedicativae, et universale ponatur similiter, ut M omni quidem N, O autem alicui insit, contingit ergo et omni, et nulli O inesse. Termini nulli inesse, album, cygnus, lapis. Omni vero non erit sumere terminos, propter eamdem causam quam et prius, sed ex indefinito monstrandum est. Si autem universale ad minorem extremitatem est, et M O quidem nulli, N vero alicui non inest, contingit N, et omni et nulli O inesse. Termini inesse, album, animal, corvus; non inesse, album, lapis, corvus. Similiter autem et si praedicativae fuerint propositiones. Termini non inesse, album, animal, nix; inesse, album, animal, cygnus. Manifestum est igitur quoniam si similis figurae sint propositiones, et haec quidem universalis, illa vero particularis, quoniam nullo modo fit syllogismus. Sed nec si alicui, utrique inest, vel non inest, vel huic quidem inest, illi vero non, vel neutri omni, vel indefinitae. Termini autem communes omnium, album, animal, homo, album, animal, inanimatum. Manifestum est igitur ex praedictis quoniam si sic se habent termini ad invicem, ut dictum est, fit syllogismus ex necessitate, et si fit syllogismus, necesse est terminos sic se habere. Palam autem et quoniam omnes imperfecti sunt, qui in hac figura sunt syllogismi; omnes enim perficiuntur assumptis quibusdam, quae vel insunt terminis ex necessitate, vel ponuntur velut hypotheses, ut quando per impossibile ostendimus. Et quoniam non fit affirmativus syllogismus per hanc figuram, sed omnes privativi, et universales, et particulares. Si autem eidem hoc quidem omni, illud vero nulli inest, vel ambo omni vel nulli, figuram quidem huiusmodi voco tertiam. Medium autem in hac dico, quo ambo praedicamus; extremitates vero, quae praedicantur; maiorem autem extremitatem, quae longius est medio; minorem vero, quae propius. Ponitur autem medium foras quidem extremitatum, ultimum vero positione est. Perfectus igitur non fit syllogismus, nec in hac figura, possibilis vero erit et universaliter, et non universaliter terminis existentibus ad medium. Universaliter quidem quando et p et r inerunt omni s, quoniam alicui r inerit p ex necessitate, nam quoniam convertitur praedicativa, inerit s alicui r. Quare quoniam p inest omni s, et s alicui r, necesse est p alicui r inesse. Fit enim syllogismus per primam figuram. Est autem et per impossibile, et expositione facere demonstrationem: si enim ambo omni s insunt, si sumatur aliquod eorum quae sunt s, ut N huic et p et r inerunt ex necessitate, quare alicui r inerit p. Et si r omni quidem s, p autem nulli s inest, erit syllogismus, quoniam p alicui r non inerit ex necessitate. Nam idem modus erit demonstrationis, conversa r s propositione. Ostendetur autem et per impossibile, quemadmodum in prioribus. Si autem insit r, s quidem nulli, p vero omni s, non erit syllogismus. Termini inesse, animal, equus, homo; non inesse, animal, inanimatum, homo, neque quando ambo de nullo s dicuntur, non erit syllogismus. Termini inesse, animal, equus, inanimatum; non inesse, homo, equus inanimatum, medium, inanimatum. Manifestum est igitur et in hac figura et quando erit, et quando non erit syllogismus ex universalibus terminis. Quando enim ambo termini sunt praedicativi, erit syllogismus, quoniam inest alicui extremitas extremitati; quando vero privativi, non erit syllogismus; quando autem hic quidem privativus, ille vero affirmativus; si maior quidem fuerit privativus, alter vero affirmativus, erit syllogismus, quoniam alicui non inest extremitas extremitati. Si autem e converso, non erit. Si autem hic quidem sit universaliter ad medium, alter vero particulariter, si uterque sit praedicativus, necesse est fieri syllogismum, et si alteruter sit universalis terminorum; nam si r omni s insit, p vero alicui s, necesse est et p alicui r inesse, nam quoniam convertitur affirmativa, inerit s alicui p, quare quoniam r omni s inest, s autem alicui p, et r alicui p inerit, quare et p alicui r. Rursum si r alicui s, p vero omni s insit, necesse est et p alicui r inesse, nam idem modus demonstrationis. Est autem demonstrare et per impossibile, et expositione, quemadmodum in prioribus. Si autem unus quidem sit praedicativus, alius vero privativus, universaliter autem praedicativus, quando minor quidem fuerit praedicativus, erit syllogismus; nam si r omni s, p vero alicui s non inest, necesse est p alicui r non inesse, si enim p omni r, et r omni s, et p omni s inerit, sed non inerat. Monstratur autem et sine deductione, si sumatur aliquid eorum quae sunt s, cui p non inest. Quando vero maior fuerit praedicativus, non erit syllogismus, ut si p insit omni s, r autem alicui s non insit. Termini vero omni inesse, animatum, homo, animal. Nulli vero, non est sumere terminos si r inest alicui quidem s, alicui autem non. Si enim omni s inest p, r autem alicui s, et p inerit alicui r, sed positum erat nulli r inesse. Sed quemadmodum in prioribus dicendum est; nam cum indefinitum est alicui non inesse, et quod nulli inest, verum est dicere alicui non inesse, nulli vero cum inesset, non erat syllogismus; manifestum ergo est, quoniam non erit syllogismus. Si autem privativus sit universalis terminus, quando maior quidem privativus fuerit, minor autem praedicativus, erit syllogismus. Si enim p nulli s, r autem alicui inest s, et p alicui r non inerit. Rursum enim prima erit figura, r s propositione conversa. Quando autem minor fuerit privativus, non erit syllogismus. Termini inesse, animal, homo, ferum. Non inesse, animal, scientia, ferum, medium in utrisque ferum. Nec quando ambo privativi ponuntur, est autem unus quidem universalis, alter vero particularis. Termini inesse, quando minor est universalis ad medium, animal, homo, ferum, non inesse, animal, scientia, ferum. Quando autem maior, non inesse quidem, corvus, nix, album; inesse vero non est sumere si r alicui quidem inest s, alicui autem non inest. Si enim p omni r insit, r autem alicui s, et p inerit alicui s. Positum est autem nulli, sed ex indefinito monstrandum est. Neque si uterque alicui medio inest, vel non inest, vel unus quidem inest, alter vero non inest, vel hic quidem alicui, ille vero non omni, vel indefinite, nullo modo erit syllogismus. Termini autem communes omnium, animal, homo, album, animal, inani matum, album. Manifestum est igitur, et in hac figura, quando erit, et quando non erit syllogismus, et quoniam habentibus se terminis, ut dictum est, fit syllogismus ex necessitate, et si sit syllogismus, necesse est terminos sic se habere. Manifestum est etiam, quia omnes imperfecti sunt in hac figura syllogismi, omnes enim perficiuntur quibusdam assumptis. Et quoniam syllogizare universale per hanc figuram non erit, neque privativum, neque affirmativum. Palam autem et quoniam in omnibus figuris, aliquando non fit syllogismus. Cum praedicativi quidem, vel privativi sunt utrique termini, et particulares, nihil omnino fit necessarium. Cum autem praedicativus, et privativus, et universaliter sumptus privativus, semper fit syllogismus minoris extremitatis ad maiorem, ut si A quidem omni B vel alicui, B autem nulli C; conversis enim propositionibus, necesse est C alicui A non inesse. Similiter autem et in aliis figuris, semper enim fit per conversionem syllogismus. Palam etiam quoniam indefinitum pro praedicativo particulari positum, eumdem faciet syllogismum in omnibus figuris. Manifestum autem et quoniam omnes imperfecti syllogismi perficiuntur per primam figuram. Aut enim ostensive, aut per impossibile clauduntur omnes. Utrinque autem fit prima figura. Et ostensive quidem perfectis, quoniam per conversionem claudebantur omnes, conversio autem primam faciebat figuram, per impossibile vero demonstratis, quoniam posito falso syllogismus fit per primam figuram. Ut in postrema figura, si A et B omni C insunt, quoniam A alicui B inest, nam si nulli et B omni C, nulli C inerit A, sed inerat omni. Similiter autem in aliis. Est etiam reducere omnes syllogismos ad universales syllogismos primae figurae. Nam qui sunt in secunda figura, manifestum quoniam per illos perficiuntur, verum non similiter omnes, sed universales quidem privativa conversa; particularium autem utraque per ad impossibile reductionem. Qui vero in prima sunt particulares, perficiuntur quidem per se. Est autem et per secundam figuram ostendere ad impossibile ducentes, ut si A omni B, et B alicui C, quoniam A alicui C inerit. Si enim nulli, B autem omni, nulli C inerit B. Hoc enim scimus per secundam figuram. Similiter autem et in privativo erit demonstratio; si enim A nulli B, et B alicui C inest, A alicui C non erit, nam si A omni C, B autem nulli inest, nulli C inerit B. Haec autem fuit media figura; quare quoniam qui in media sunt syllogismi, omnes reducuntur in primae figurae universales syllogismos, qui vero particulares sunt in prima, ad eos qui sunt in media, manifestum est quoniam et particulares reducentur ad eos qui in prima figura sunt universales syllogismos; qui vero sunt in tertia, cum universales sint quidem termini, statim perficiuntur per illos syllogismos. Si autem particulares, sumuntur per particulares syllogismos primae figurae, sed hi reducti sunt ad illos, quare et tertiae figurae particulares. Manifestum ergo quoniam omnes reducentur in primae figurae universales syllogismos. Igitur syllogismi inesse vel non inesse ostendentes, dictum est quomodo se habent, et ad eos qui ex eadem sunt figura, et ad invicem, et ad eos qui ex aliis sunt figuris. Quoniam autem diversum est inesse, et ex necessitate inesse, et contingere inesse (nam multa insunt quidem, non tamen ex necessitate, alia vero neque ex necessitate, neque insunt omnino, contingit autem inesse), manifestum quoniam et syllogismus in unoquoque horum diversus est, et non similiter habentibus se terminis, sed hic quidem ex necessariis, ille vero ex iis quae simpliciter insunt, ille autem ex contingentibus. Ergo in necessariis quidem fere similiter se habet, et in iis qui insunt. Similiter enim positis terminis, et in iis quae insunt, et in iis quae ex necessitate insunt vel non insunt, et erit, et non erit syllogismus. Verum distabit in eo quod adiacet terminis ex necessitate inesse, vel non inesse, nam et privativum similiter convertitur, et in toto esse, et de omni similiter assignabimus. Ergo in aliis quidem eodem modo ostendetur per conversionem, quoniam conclusio necessaria, quomodo in eo quod est inesse. In media autem figura quando fuerit universalis affirmativa, particularis vero privativa, et rursum in tertia quando universalis quidem praedicativa, particularis vero privativa, non similiter erit demonstratio, sed necesse est exponentes, cui alicui utrumque non inest, de hoc facere syllogismum. Erit enim necessarius in hoc. Si autem de exposito est necessarius, erit et de illo aliquo. (0648C) Nam hoc quod est expositum, ipsum quidem illud aliquid est. Fit autem uterque syllogismus in propria figura. Accidit autem quandoque et altera propositione necessaria, necessarium fieri syllogismum, verum non utralibet, sed quae ad maiorem extremitatem est, ut si A quidem, B ex necessitate sumptum est inesse, vel non inesse, B autem C inesse tantum; sic enim sumptis propositionibus ex necessitate A inerit C, vel non erit. Nam quoniam omni B ex necessitate inest, vel non inest A, C autem aliquid eorum quae sunt B, est manifestum quoniam et C ex necessitate erit alterum horum. Si autem A B quidem non necessaria, B C autem necessaria, non erit conclusio necessaria. Nam si est, accidit A alicui B inesse ex necessitate, per primam et tertiam figuram, hoc autem falsum, contingit enim tale esse B cui possibile est A nulli inesse. Amplius autem et ex terminis manifestum quoniam non erit conclusio necessaria; ut si A quidem sit motus, B autem sit animal, in que autem C homo, namque homo animal est ex necessitate, movetur autem animal non ex necessitate, quare nec homo. Similiter autem et si privativa sit A B; nam eadem demonstratio. In particularibus autem syllogismis, si universalis quidem est necessaria, et conclusio erit necessaria; si autem particularis, non necessaria, sive privativa, sive praedicativa fuerit universalis propositio. Sit autem primo universalis necessaria, et A quidem omni B insit ex necessitate, B autem alicui C insit solum, necesse est ergo A alicui C inesse ex necessitate, nam C sub B est, B autem omni A inerat ex necessitate. Similiter autem et si privativus syllogismus sit, nam eadem erit demonstratio. Si autem particularis est necessaria, non erit conclusio necessaria, nihil enim impossibile evenit, quemadmodum nec in universalibus syllogismis, similiter autem et in privativis. Termini, motus, animal, album. In secunda autem figura si privativa quidem propositio universalis sit et necessaria, conclusio erit necessaria. Si autem praedicativa, non necessaria. Sit enim primum privativa necessaria, et A B quidem nulli contingat, C autem insit tantum; quoniam ergo convertitur privativa, et B nulli A contingit, A autem omni C inest, quare nulli C contingit B, nam C sub A est. Similiter autem et si ad C ponatur privativum, nam si A C nulli contingit, et C nulli A poterit inesse, A autem omni B inest. Quare nulli eorum quae sunt B contingit C, fit enim prima figura. Rursum non ergo neque B ipsi C, convertitur enim similiter. Si autem praedicativa propositio est necessaria, non erit conclusio necessaria, insit enim A omni B ex necessitate, C autem nulli insit tantum, conversa ergo privativa, fit prima figura. Ostensum est autem in prima quoniam cum non est necessaria quae ad maiorem est privativa, nec conclusio erit necessaria, quare nec in his erit ex necessitate. Amplius autem si conclusio est necessaria, accidit C alicui A non inesse ex necessitate, si enim B nulli C inest ex necessitate, neque C nulli B inerit ex necessitate, B autem alicui A necesse est inesse, siquidem et A omni B ex necessitate inerat, quare C necesse est alicui A non inesse, sed nihil prohibet A huiusmodi accipere, cui omni C contingat inesse. Amplius et si terminos ponentes sit ostendere, quoniam conclusio non est necessaria simpliciter. Et his existentibus, necessarium ut sit A animal, B vero homo, C autem album, et similiter propositiones sumptae sint, contingit enim animal nulli albo inesse, non inerit ergo nec homo nulli albo, sed non ex necessitate. Contingit enim hominem fieri album, non tamen donec animal nulli albo insit, quare cum haec sint, necessaria erit conclusio, simpliciter autem non necessaria. Similiter autem se habebit et in particularibus syllogismis, quando privativa quidem propositio, et universalis fuerit, et necessaria, et conclusio erit necessaria. Quando autem praedicativa universalis fuerit necessaria, privativa vero particularis non necessaria, non erit conclusio necessaria. Sit enim primum privativa, et universalis necessaria, et A B quidem nulli contingat inesse, C autem alicui insit, quoniam ergo convertitur privativa, et B nulli A continget inesse, A autem alicui C inest, quare ex necessitate alicui eorum quae sunt, C non inerit B. Rursum sit praedicativa, et universalis, et necessaria, et ponatur ad B quidem praedicativum, si ergo A omni B ex necessitate inest, C autem alicui non inest, quoniam non inerit B alicui C manifestum, sed non ex necessitate. Nam iidem termini erunt ad demonstrationem, qui in universalibus syllogismis: sed nec si privativa necessaria est particulariter sumpta, erit conclusio necessaria. Nam per eosdem terminos demonstratio. In postrema autem figura terminis quidem universalibus ad medium, et praedicativis utrisque propositionibus, si utralibet sit necessaria, et conclusio erit necessaria. Si autem haec quidem sit privativa, illa vero praedicativa, quando privativa quidem fuerit necessaria, et conclusio erit necessaria, quando autem praedicativa, non erit necessaria. Sint enim primum utraeque praedicativae propositiones, et A et B omni C insint, necessaria autem sit A C, quoniam ergo B omni C inest, et C alicui B inerit, eo quod convertitur universalis particulariter. Quare si A inest omni C ex necessitate, et C alicui B, et A alicui B necessarium inesse, nam B sub C est. Fit igitur prima figura. Similiter autem ostendetur, et si B C est necessaria, convertitur enim C alicui A, quare si omni C inest B ex necessitate, et A alicui B inerit ex necessitate. Rursum sit A C quidem privativa, B C vero affirmativa, necessaria autem privativa, quoniam ergo convertitur affirmativa, erit C alicui B, A autem nulli C ex necessitate, neque A alicui B inerit ex necessitate, nam B sub C est. Si autem praedicativa sit necessaria, non erit conclusio necessaria. Sit enim B C praedicativa et necessaria, A C autem privativa et non necessaria, quoniam ergo convertitur affirmativa, inerit et C alicui B ex necessitate. Quare si A quidem nulli eorum quae sunt C inest, C autem alicui eorum quae sunt B et A alicui eorum quae sunt B non inerit, sed non ex necessitate. Ostensum est enim in prima figura quoniam privativa propositione necessaria, nec conclusio erit necessaria. Amplius autem et per terminos sit manifestum, sit enim A quidem bonum in quo B animal, C autem equus, ergo bonum quidem contingit nulli equo inesse, animal vero necesse est omni equo inesse, sed non necesse est aliquod animal non esse bonum, siquidem contingit omne esse bonum. Aut si non hoc possibile, sed vigilare, vel dormire terminum ponendum. Omne enim animal susceptibile est horum. Si igitur termini universaliter ad medium sint, dictum est quando erit conclusio necessaria. Si autem hic quidem universalis, ille vero particularis, praedicativus uterque, quando universalis fuerit necessarius, et conclusio erit necessaria. Demonstratio autem eadem quae prius, convertitur enim et particularis affirmativa. Si ergo necesse est B omni C inesse, A autem sub C est, necesse est B alicui A inesse. Si autem B alicui A, et A alicui B inesse necessarium, convertitur enim. Similiter autem et si A C sit necessaria universalis, nam B sub C est. Si autem particularis est necessaria, non erit conclusio necessaria. Sit enim B C particularis et necessaria, A autem insit omni C, non tamen ex necessitate, conversa ergo B C prima fit figura, et universalis quidem propositio non necessaria, particularis autem necessaria, quando autem sic se habebant propositiones, non erat conclusio necessaria, quare nec in his. Amplius autem et ex terminis manifestum. Sit enim A quidem vigilatio, B autem bipes, in quo autem C animal, ergo B alicui C necesse est inesse, A autem omni C contingit, et A non necessario B, non enim necesse est aliquem bipedem dormire vel vigilare. Similiter autem per eosdem terminos ostendetur etiam si A C sit particularis et necessaria. Si autem hic quidem terminorum sit praedicativus, ille privativus et necessarius, quando universalis fuerit privativus et necessarius, et conclusio erit necessaria. Si enim A nulli C ex necessitate contingit, B autem alicui C inest, necesse est A alicui B non inesse, quando autem affirmativa necessaria ponetur vel universalis, vel particularis, vel privativa particularis, non erit conclusio necessaria. Nam alia quidem eadem quae et in prioribus dicemus. Termini autem cum universalis quidem affirmativa est necessaria, vigilatio, animal, homo, medium homo: cum autem particularis praedicativa necessaria, vigilatio, animal, album. Animal enim necesse est alicui albo inesse, vigilatio autem contingit nulli, et non necesse est alicui animali non inesse vigilationem. Quando autem privativa particularis est necessaria, bipes, motus, animal, medium animal. Manifestum igitur quoniam inesse quidem non est syllogismus, si utraeque propositiones non sunt in eo quod est inesse, necessaria vero est, et altera solum existente necessaria. In utrisque autem affirmativis et privativis existentibus syllogismis necesse est alteram propositionem similem esse conclusioni. Dico autem similem, si inesse quidem, inexistentem, si autem necessaria, necessariam. Quare et hoc palam, quoniam non erit conclusio neque necessaria, neque inesse, non sumpta vel necessaria, vel quae inesse significet propositione. Igitur de necessario quomodo fit, et quam differentiam habeat ad inesse, sufficienter pene dictum est. De contingente autem post haec dicemus, quando, et quomodo, et per quae erit syllogismus. Dico autem contingere, et contingens, quo non existente necessario, posito autem inesse, nihil erit propter hoc impossibile. Nam necessarium aequivoce contingere dicitur. Quoniam autem hoc est contingens, manifestum ex affirmationibus et negationibus oppositis. Nam non contingit esse, non possibile esse, et impossibile esse, et necesse est non esse, vel eadem sunt, vel sequuntur se invicem, quare et opposito his contingit esse, et non impossibile esse, et non necesse non esse, eadem erunt, vel sequentia se invicem. De omni enim affirmatio, vel negatio vera. Erit ergo contingens necessarium, et non necessarium contingens. Accidit autem omnes quae secundum contingere sunt propositiones converti sibi invicem, dico autem non affirmativas negativis sed quaecunque affirmativam habent figuram secundum oppositionem, ut ea quae est contingit esse ei quae est contingit non esse, et ea quae est contingit omni ei quae est contingit nulli, vel non omni, et quae alicui, et quae non alicui, eodem autem modo et in aliis. Quoniam enim quod est contingens non est necessarium, et quod non est necessarium possibile est non esse, manifestum quoniam si contingit A inesse B, contingit et non inesse, et si omni contingit inesse, et omni contingit non inesse. Similiter autem et in particularibus affirmationibus, nam eadem demonstratio. Sunt autem huiusmodi propositiones praedicativae, nam contingere ei quod est esse similiter ponitur, quemadmodum dictum est prius. Determinatis autem his, rursum dicimus quoniam contingere duobus modis dicitur: uno quidem, quod plerumque fit et deficit, necessarium, ut canescere hominem, vel augeri, vel minui, vel omnino quod natum est esse. Hoc enim non continuum habet necessarium, eo quod non semper est homo, cum tamen homo est, aut ex necessitate, aut ut in pluribus est. Alio autem modo infinitum, quod et sic, et non sic possibile, ut animal ambulare, vel ambulante fieri motum terrae, vel omnino quod casu fit, nihil enim magis sic natum est, vel econtrario. Convertitur ergo et secundum oppositas propositiones utrumque contingens, non tamen eodem modo, sed quod natum quidem est esse ei quod non ex necessitate esse. Sic enim contingit non canescere hominem. Infinitum autem ei quod nihil magis sic, vel illo modo. Disciplina autem, et syllogismus demonstrativus, ex infinitis quidem non est, eo quod inordinatum est medium, ex iis vero quae nata sunt esse, pene orationes et considerationes fiunt de sic contingentibus, ex illis autem possibile quidem est fieri syllogismum, non tamen solet quaeri. Haec ergo definientur magis in sequentibus, nunc autem dicemus quando et quomodo, et quis erit syllogismus ex contingentibus propositionibus. Quoniam autem contingere hoc huic inesse dupliciter est accipere, aut enim cui inest hoc, aut cui contingit ipsum inesse, nam de quo B, A contingere, horum alterum significat, aut de quo dicitur B, aut de quo contingit dici, de quo autem B, A contingere, aut omni B possibile inesse A, nihil differt. Manifestum igitur quoniam dupliciter dicetur A omni B inesse contingere. Primum ergo dicemus si de quo C contingit B, et de quo B contingit A, quis erit, et qualis syllogismus, sic enim utraeque propositiones sumuntur secundum contingere, quando autem de quo B est contingit A, haec quidem inesse, illa vero contingens, quare A similibus figuris incipiendum, quemadmodum et in aliis.Quando ergo A contingit omni B, et B omni C, syllogismus erit perfectus, quoniam A contingit omni C inesse. Hoc autem manifestum est ex definitione, nam contingere omni inesse sic dicebamus. Similiter autem et si A quidem contingit nulli B, B autem omni C, quoniam A contingit nulli C. Nam de quo B contingit, A non contingere, hoc erat nullum dimittere sub B contingentium. Quando autem A contingit omni B, B autem nulli C, per sumptas quidem propositiones nullus fit syllogismus, conversa autem B C secundum contingere, fit idem quemadmodum et prius, quoniam enim contingit B nulli C inesse, contingit et omni inesse. Hoc autem dictum prius. Quare si B quidem omni C, A autem omni B, rursum idem fit syllogismus. Similiter autem etsi ad utrasque propositiones negatio ponatur cum contingere (dico autem ut si A contingit nulli B, et B nulli C ), igitur per sumptas quidem propositiones nullus fit syllogismus, conversis autem rursus idem erit qui et prius. Manifestum est igitur quoniam negatione posita ad minorem extremitatem, vel ad utrasque propositiones, aut non fit syllogismus, aut fit quidem, sed non perfectus, ex conversione enim fit necessarium. Si autem haec quidem propositionum universalis, illa vero particularis sumatur, ad maiorem quidem extremitatem posita universali, syllogismus erit perfectus. Nam si A omni B contingit, B autem alicui C, A alicui C contingit, hoc autem manifestum ex definitione contingentis. Rursum si A contingit nulli B, B autem contingit alicui C inesse, necesse est A contingere alicui C non inesse. Demonstratio autem eadem quae in his. Si autem privativa sumatur particularis propositio, universalis autem affirmativa, positione autem similiter se habeant (ut A quidem omni B contingat, B autem alicui C contingat non inesse), per sumptas quidem propositiones non fit manifestus syllogismus, conversa autem particulari, et posito B alicui C contingere inesse, eadem erit conclusio quae et prius, quemadmodum in iis quae ex principio. Si autem quae ad maiorem extremitatem particularis sumatur, quae ad minorem universalis, sive utraeque sumantur affirmativae, sive privativae, sive non similis figurae, sive utraeque indefinitae, vel particulares, nullo modo erit syllogismus. Nihil enim prohibet B transcendere A, et non praedicari de aequis, in quo enim B transcendit A sumat C, huic neque omni, neque nulli, neque alicui, neque non alicui contingit A inesse, siquidem convertuntur secundum contingere propositiones, et B pluribus contingit quam A inesse. Amplius autem ex terminis manifestum est, nam sic se habentibus propositionibus primum postremo et nulli contingit, et omni ex necessitate inesse. Termini autem communes omnium, inesse quidem ex necessitate, animal, album, homo, non contingere vero, animal, album, vestis. Manifestum igitur quoniam hoc modo habentibus se terminis, nullus fit syllogismus, nam omnis syllogismus vel eius quod est inesse est, vel ex necessitate vel contingere, non est autem eius quod est inesse, neque necessarii, manifestum quoniam non est, nam affirmativus interimitur privativo, et privativus affirmativo, relinquitur ergo eius quod contingere esse, hoc autem impossibile. Ostensum est enim quoniam sic se habentibus terminis, et omni postremo primum necesse inesse, et nulli contingere inesse, quare non erit eius quod est contingere syllogismus, nam necessarium uno [sic] erat contingens. Manifestum autem et quoniam cum universales sunt termini in contingentibus propositionibus, semper fit syllogismus in prima figura, sive sunt praedicativi, sive privativi. Verum ex praedicativis quidem perfectus, ex privativis autem imperfectus. Oportet autem contingere sumere non in necessariis, sed secundum dictam definitionem, aliquoties autem latet huiusmodi. Si autem haec quidem inesse, illa vero contingere sumatur propositionum, quando quae ad maiorem quidem extremitatem contingere significaverit perfecti erunt omnes syllogismi, et contingentis secundum dictam determinationem, quando autem quae ad minorem, et imperfecti omnes, et privativi syllogismi, non contingentis secundum dictam determinationem, sed eius quod est nulli, aut non omni ex necessitate inesse. Si enim nulli, aut non omni ex necessitate contingere dicimus, et nulli, et non omni inesse. Contingat enim A omni B, B autem omni C ponatur inesse, quoniam igitur sub B est C, A autem contingit omni B, manifestum quoniam et C omni contingit A, fit ergo perfectus syllogismus. Similiter autem et cum privativa est A B propositio, B C autem affirmativa, et haec quidem contingere, illa vero inesse sumetur, perfectus erit syllogismus, quoniam A contingit nulli C inesse. Quoniam ergo inesse posito ad minorem extremitatem, perfecti syllogismi fiunt, manifestum. Quod autem contrariae se habentes erunt syllogismi, per impossibile monstrandum est, simul autem erit manifestum et quoniam imperfecti, nam ostensio non ex sumptis propositionibus.Primum autem dicendum quoniam si cum est A, necesse est esse B, et cum possibile est esse A, possibile erit B ex necessitate. Sit enim sic se habentibus rebus ut in quo quidem A possibile, in quo autem B impossibile, si ergo aliud possibile quidem est, cum possibile esse, ipsum fiet, hoc vero impossibile, quoniam impossibile, non utique fiet, simul autem si A possibile, et B impossibile, continget fieri praeter B, si autem fieri et esse. Nam quod fit, quando factum est, est. Oportet autem accipere non solum in generatione possibile et impossibile, sed et in verum esse, et in quod actu est, et quocunque modo simpliciter aliter dicitur possibile, in omnibus enim similiter se habebit. Amplius cum est A, B esse, non tanquam uno aliquo existente A, erit B, oportet opinari, nihil enim est ex necessitate uno aliquo existente, sed duobus ad minus, ut quando propositiones sic se habent (ut dictum est) secundum syllogismum, nam sic dicitur de D, D autem de E, et C de E ex necessitate, et si utrumque possibile, et conclusio erit possibilis. Quemadmodum ergo si quis ponat A quidem propositiones, B autem conclusionem, accidet non solum A existente necessario, et B simul esse necessarium, sed etiam possibili possibile. Hoc autem ostenso manifestum est quoniam falso posito, et non impossibili, et quod accidit propter positionem falsum erit, et non impossibile, ut si A falsum quidem est, non tamen impossibile, cum autem sit A et B, et B erit falsum quidem, non tamen impossibile. Nam ostensum est quoniam cum est A, est B, et cum possibile est A, possibile est B. Positum autem est A possibile esse, et B erit possibile, si enim impossibile est B, simul idem erit possibile et impossibile. Determinatis autem iis, insit A omni B, B autem contingit omni C, necesse est A igitur contingere omni C inesse. Non enim contingat, B autem omni C ponatur inesse, hoc autem falsum quidem, non tamen impossibile, si ergo A quidem non contingit omni C, B autem omni C insit, A non omni B contingit. Fit enim syllogismus per tertiam figuram. Sed positum erat omni C contingere inesse, necesse est ergo A omni C contingere. Falso enim posito, et non impossibili, quod accidit est impossibile. Possibile est autem et primam figuram facere impossibile ponentes B inesse C, nam si B omni C inest, A autem omni B contingit, et omni C continget A, sed positum erat non omni possibile inesse.Oportet autem accipere omni inesse non secundum tempus determinantes, ut nunc, aut in hoc tempore, sed simpliciter (per huiusmodi enim propositiones et syllogismos facimus), quoniam secundum nunc sumpta propositione, non erit syllogismus. Nihil enim fortasse prohibet quandoque et omni moventi hominem inesse, ut si nihil aliud moveatur, movens autem contingit omni equo, sed homo nulli equo contingit. Amplius: sit primum quidem animal, medium vero movens, postremum vero homo, ergo propositiones quidem similiter se habebunt, conclusio vero erit necessaria, non contingens. Ex necessitate enim homo est animal, manifestum igitur quoniam universale sumendum simpliciter, et non tempore determinantes. Rursum: sit privativa propositio universalis A B, et sumatur A quidem nulli B inesse, B autem contingat omni C inesse. His igitur positis necesse est A contingere nulli C inesse, non enim contingat, B autem ponatur inesse C sicut prius, necesse est igitur A alicui B inesse, fit enim syllogismus per tertiam figuram. Hoc autem impossibile, quare contingit A, nulli C. Posito enim falso, et non impossibili, impossibile est quod accidit. Hic ergo syllogismus non est contingentis secundum definitionem, sed nulli inesse ex necessitate. Haec est contradictio factae hypothesis. Positum est enim ex necessitate A alicui C inesse, syllogismus autem per impossibile, oppositae est contradictionis. Amplius autem et ex terminis manifestum quoniam non erit conclusio contingens, sit enim A quidem corvus, in quo autem B intelligens, in quo autem C homo, nulli ergo B inest A, nam nullum intelligens, corvus, B autem contingit omni C, omni enim homini inest intelligere, sed A ex necessitate nulli C, non igitur conclusio contingens. Sed nec necessaria semper: sit enim A quidem movens, B autem scientia, in quo autem C homo, ergo A quidem nulli B inerit, B autem omni C contingit, et non erit conclusio necessaria, non enim necesse est nullum hominem moveri, sed necesse est aliquem. Manifestum igitur quoniam est conclusio eius quod est nulli ex necessitate inesse. Sumendum autem melius terminos. Si autem privativum ponatur ad maiorem extremitatem contingere significans, ex ipsis quidem sumptis propositionibus, nullus erit syllogismus, conversa autem secundum contingens propositione, erit quemadmodum in prioribus. Insit enim A omni B, B autem contingat nulli C, sic ergo habentibus se terminis, nihil erit necessarium. Si autem convertatur B C, et sumatur B contingere omni C, fiet syllogismus quemadmodum prius, similiter enim habent se termini positione. Eodem autem modo et cum privativa sunt utraque intervalla, si A B quidem non inesse, B C autem nulli, contingere significat, nam per ea quidem quae sumpta sunt nullo modo fit necessarium, conversa autem secundum contingens propositione erit syllogismus, sumatur enim A quidem, nulli B inesse, B autem contingere nulli C, per haec quidem nihil necessarium. Si autem sumatur B omni C contingere, quod verum est, A B autem propositio similiter se habeat, rursus erit idem syllogismus. Si autem non inesse ponatur B omni C, et non contingere non inesse, non erit syllogismus nullo modo, sive privativa sit, sive affirmativa A B propositio. Termini autem communes ex necessitate quidem inesse, album, animal, nix. Non contingere autem, album, animal, pix. Manifestum est igitur quoniam cum universales sunt termini, et haec quidem propositionum inesse, illa vero sumitur contingens, quando quae ad minorem est extremitatem contingere sumitur propositio, semper fit syllogismus, verumtamen quandoquidem ex ipsis, quando autem propositione conversa, quando vero utrumque horum, et ob quam causam, diximus. Si autem hoc quidem universale, illud vero particulare sumitur intervallorum, quando ad maiorem quidem extremitatem universale ponitur, et contingens sive negativum, sive affirmativum, particulare autem affirmativum et inesse, erit syllogismus perfectus, quemadmodum et cum universales sunt termini, demonstratio autem eadem quae et prius. Quando autem universale quidem fuerit, ad maiorem extremitatem inesse, et non contingens, alterum vero particulare, et contingens, sive affirmative, sive negative ponantur utraeque, sive haec quidem negativa, illa vero affirmativa, omnino erit syllogismus imperfectus. Verum hi quidem per impossibile ostenduntur, illi vero per conversionem contingentis, quemadmodum in prioribus. Erit autem syllogismus per conversionem, et quando universalis quidem ad maiorem extremitatem posita significaverit inesse, vel non inesse, particularis vero cum sit privativa, sumatur contingens, ut si A quidem omni B inest, vel non inest, B autem alicui contingit non inesse, conversa enim B C, secundum contingere fit syllogismus. Quando autem non inesse sumetur particulariter posita propositio, non erit syllogismus Termini inesse, album, animal, nix; non inesse autem, album, animal, pix, per indefinitum enim est sumenda demonstratio. Si autem universale quidem ponatur ad minorem extremitatem, particulare autem ad maiorem sive privativum, sive affirmativum, sive contingens, sive inesse utrumvis, nullo modo erit syllogismus. Nec cum particulares, vel indefinitae ponentur propositiones, sive contingere sumptae, sive inesse, seu permutatim, nec sic erit syllogismus, demonstratio autem eadem quae in prioribus. Termini autem communes inesse quidem, ex necessitate, animal, album, homo; non contingere vero, animal, album, tunica. Manifestum est igitur quoniam universali posito ad maiorem extremitatem semper erit syllogismus, ad minorem autem nunquam. Quando autem haec quidem propositionum ex necessitate inesse, vel non inesse, illa vero contingere significat, syllogismus quidem erit hoc modo habentibus se terminis. Et perfectus, quando ad minorem extremitatem ponetur necessaria. Conclusio autem, si praedicativi sunt quidem termini, contingentis, et non inesse erit, sive universaliter, sive non universaliter ponantur, si autem sint hoc quidem affirmativum, illud vero privativum, quando affirmativum quidem fuerit necessarium, et contingentis erit conclusio, et non eius quod est non inesse. Quando autem privativum necessarium, et contingentis non esse, et non inesse, sive universales, sive non universales sint termini. Contingere autem in conclusione eodem modo accipiendum est quo in prioribus. Eius autem quod est ex necessitate non inesse, non erit syllogismus, aliud enim est non ex necessitate inesse, et ex necessitate non inesse. Quoniam igitur universalibus affirmativis existentibus terminis non fit conclusio necessaria, manifestum: insit enim A omni B ex necessitate, B autem contingat omni C, erit igitur syllogismus imperfectus, quoniam A contingit omni C inesse. Quoniam autem imperfectus, ex demonstratione palam, eodem enim modo ostendetur quo et in prioribus. Rursum A quidem contingat omni B inesse, B autem omni C insit ex necessitate, erit itaque syllogismus, quoniam A contingat omni C inesse, sed non quoniam inest, et perfectus quidem, sed non imperfectus, statim enim perficitur ex principio propositionis. Si autem non similis figurae sint propositiones, sit primum privativa necessaria, et A quidem nulli contingat B ex necessitate, B autem contingat omni C, necesse est igitur A nulli C inesse. Ponatur enim A inesse aut omni, aut alicui, positum autem est A nulli contingere B, quoniam ergo convertitur privativa, et B nulli A contingit, A autem positum est inesse C aut omni, aut alicui, quare nulli, aut non omni C continget B inesse, sed supponebatur omni ex principio. Manifestum autem quoniam et eius quod est contingere non inesse fit syllogismus, siquidem non inesse. Rursum sit affirmativa quidem propositio necessaria, et A quidem contingat nulli B inesse, B autem insit omni C ex necessitate. Ergo fit syllogismus quidem perfectus, sed non eius quod est non inesse, sed eius quod est contingere non inesse. Nam et propositio sic sumpta est, quae ad maiorem est extremitatem, et ad impossibile non est ducere: nam si ponatur A inesse ulli C, positum est autem et A B contingere nulli inesse, nihil accidit per haec impossibile. Si autem ad minorem extremitatem ponatur privativum quando contingere quidem significaverit, syllogismus erit per conversionem, quemadmodum in prioribus. Quando autem non contingere, non erit ex necessitate, nec quando utraque quidem propositio privativa, non est autem contingens quod ad minorem est. Termini autem inesse quidem, album, animal, nix; non inesse quidem, album, animal, pix. Eodem autem modo se habebit, et in particularibus syllogismis. Quando enim fuerit privativa necessaria, et conclusio erit eius quod est non inesse, ut si A quidem nulli B contingit inesse ex necessitate, B autem alicui C contingat inesse, necesse est A alicui eorum quae sunt C non inesse. Si enim A omni C inest, nulli autem contingit B, et B nulli A contingit inesse: quare si omni C inest A, nulli C contingit B, sed positum erat alicui contingere. Quando autem particularis affirmativa necessaria fuerit, quae in privativo est syllogismo, ut B C, aut universalis in affirmativo, ut A B, non erit inesse syllogismus. Demonstratio autem eadem quae in prioribus. Si autem universale quidem ponatur ad minorem extremitatem vel affirmativum vel privativum contingens, particulare autem necessarium, non erit syllogismus.Termini autem inesse quidem ex necessitate, animal, album, homo; non contingere autem, animal, album, tunica. Quando similiter universale quidem est necessarium, particulare autem contingens, cum privativum quidem est universale, inesse quidem termini, animal, album, corvus; non inesse, animal, album, pix. Cum autem affirmativum, inesse quidem, animal, album, cygnus; non contingere autem, animal, album, nix. Nec quando indefinitae sumuntur propositiones, aut utraeque particulares, non sic erit syllogismus. Termini autem communes, inesse quidem, animal, album, homo; non inesse autem, animal, album, inanimatum. Nam et animal alicui albo, et album inanimato alicui est necessarium inesse, et non contingit inesse, et in contingenti similiter, quare ad omnia utiles sunt termini. Manifestum ergo ex iis quae dicta sunt, quoniam similiter habentibus se terminis, et in eo quod est inesse, et in necessariis, et fit, et non fit syllogismus, verumtamen secundum inesse quidem posita privativa propositione, eius quod est contingere erat syllogismus, secundum necessarium autem privativa, et contingere, et non inesse. Palam autem et quoniam omnes imperfecti syllogismi, et quomodo perficiuntur per praedictas figuras.In secunda autem figura quando contingentes quidem sumuntur utraeque propositiones, nullus erit syllogismus, sive sint affirmativae, sive privativae, sive universales, sive particulares. Quando autem haec quidem inesse, illa vero contingere significat, affirmativa quidem inesse significante, nunquam erit syllogismus, privativa universali existente, semper. Eodem modo et quando haec quidem ex necessitate, illa vero contingere assumatur, oportet autem et in his accipere quod in conclusionibus est contingens quemadmodum in prioribus. Primum igitur ostendendum quoniam non convertitur in contingenti, privativa, ut si A contingit nulli B, non necesse est et B contingere nulli A. Ponatur enim hoc et contingat B nulli A inesse, ergo quoniam convertuntur quae sunt in eo quod est contingere affirmationes negationibus, et contrariae, et contraiacentes, B autem contingit nulli A inesse, manifestum est quoniam et omni A contingit B inesse. Hoc autem falsum est. Non enim si hoc huic omni contingit, et hoc huic contingat necessarium, quare non convertitur privativa. Amplius autem nihil prohibet A quidem contingere nulli B, B autem alicui A ex necessitate non inesse, ut album quidem contingit omni homini non inesse, nam et inesse hominem autem non verum est dicere, quoniam contingit nulli albo, pluribus enim ex necessitate non inest, necessarium autem non inerat contingens. Sed nec ex impossibili ostendet convertens, ut si quis pPomba quoniam falsum est B contingere nulli A inesse, verum non contingere nulli A, affirmatio enim et negatio, si autem hoc verum, ex necessitate alicui A inesse B, quare et A alicui B inesse, hoc autem impossibile. Non enim si A non contingit nulli B, necesse est A alicui B inesse. Nam non contingere nulli dicitur dupliciter, hoc quidem si ex necessitate alicui inest, illud vero si ex necessitate alicui non inest. Nam quod ex necessitate alicui eorum quae sunt A non inest, non est verum dicere quoniam omni contingit non inesse, quemadmodum nec alicui inest ex necessitate, quoniam omni contingit inesse. Si ergo aliquis pPomba quoniam contingit C omni D inesse, ex necessitate alicui non inesse ipsum, falsum sumet, omni enim inest, si contingat, sed quoniam quibusdam ex necessitate inest, propter hoc dicimus non omni contingere. Quare ei quod est contingere omni inesse, et ea quae est ex necessitate alicui inesse, opponitur, et ea quae est ex necessitate alicui non inesse, similiter autem et ei quae est contingere nulli. Palam ergo quoniam ad sic contingens, et non contingens, ut in principio definivimus, non solum ex necessitate alicui inesse, sed et ex necessitate alicui non inesse sumendum. Hoc autem sumpto, nihil accidit impossibile, quare non fit syllogismus. Manifestum ergo ex iis quae dicta sunt quoniam non convertitur privativa. Hoc autem ostenso ponatur A, B quidem contingere nulli, C vero omni, per conversionem ergo non erit syllogismus. Dictum est enim quoniam non convertitur huiusmodi propositio. Sed nec per impossibile, nam posito B omni C contingere inesse, nihil accidit falsum, continget enim A et omni et nulli C inesse. Omnino autem si est syllogismus, palam quoniam contingens erit, eo quod neutra propositionum sumpta est in eo quod est inesse, et hic vel affirmativus, vel privativus: neutro autem modo possibile est, affirmativo enim posito, ostendetur per terminos quoniam non contingit inesse; privativo autem, quoniam conclusio non est contingens, sed necessaria. Sit enim A quidem album, B autem homo, in quo autem C equus, ergo album A contingit huic quidem omni, illi vero nulli inesse, sed B neque inesse contingit C, neque non inesse. Quoniam igitur inesse non possibile, est manifestum, nullus enim equus homo, sed neque contingere non inesse, necesse est enim nullum equum hominem esse, necessarium autem non erat contingens, non igitur fit syllogismus Similiter autem ostendetur, et si e converso ponatur privativa, et si utraeque affirmative ponantur, vel privative, nam per eosdem terminos erit demonstratio. Et quando haec quidem universalis, illa vero particularis, vel utraeque particulares, vel indefinitae, aut quolibet modo aliter contingit permutari propositiones, semper enim erit per eosdem terminos demonstratio. Manifestum ergo quoniam utrisque propositionibus secundum contingere positis, nullus fit syllogismus. Si autem altera quidem inesse, altera vero contingere significat, praedicativa quidem inesse posita, privativa vero contingere, nunquam erit syllogismus, sive universaliter, sive particulariter sumantur termini, demonstratio autem eadem, et per eosdem terminos. Quando autem affirmativa quidem contingere, privativa inesse, erit syllogismus. Sumatur enim A B quidem nulli inesse, C vero omnia contingere, conversa ergo privativa, B inest nulli A, A autem omni C contingebat, fit ergo syllogismus, quoniam B contingit nulli C, per primam figuram. Similiter autem et si ad C ponatur privativa. Si autem utraeque sint privativae, significet autem haec quidem non inesse, illa vero contingere non inesse, per ea quidem quae sumpta sunt nihil accidit necessarium, conversa autem secundum contingere propositione fit syllogismus, quoniam B contingit nulli C inesse, quemadmodum in prioribus, erit enim rursum prima figura. Si autem utraeque ponantur praedicativae, non erit syllogismus. Termini quidem inesse sanitas, equus, homo. Eodem autem modo se habebit et in particularibus syllogismis. Quando autem erit affirmativa inesse, sive universaliter, sive particulariter sumpta, nullus erit syllogismus; hoc autem similiter, et per eosdem terminos demonstratur, quibus et prius. Quando autem et privativa, erit per conversionem, quemadmodum in prioribus. Rursum si ambo quidem intervalla privativa sumantur, universaliter autem quod non inesse, ex ipsis quidem propositionibus non erit necessarium, conversa autem contingenti sicut in prioribus, erit syllogismus. Si autem inesse quidem sit privativa, particulariter quidem sumpta, non erit syllogismus, neque praedicativa, neque privativa existente altera propositione. Nec quando utraeque ponuntur indefinitae, vel affirmativae, vel negativae, aut particulares; demonstratio autem eadem et per eosdem terminos. Si autem haec quidem propositionum ex necessitate, illa vero contingere significat, privativa quidem necessaria, erit syllogismus, non solum quoniam contingit non inesse, sed et quoniam non inest, affirmativa autem non erit. Ponatur autem A B quidem nulli inesse ex necessitate, C autem omni contingere, conversa ergo privativa, et B nulli A inerit, A autem omni E contingebat. Fit igitur rursum per primam figuram syllogismus, quoniam B contingit nulli C inesse. Simul autem manifestum quoniam neque inest B nulli C, ponatur enim inesse, ergo si A nulli B contingit, B autem inest alicui C, A alicui C non contingit, sed omni ponebatur contingere. Eodem autem modo ostendetur, et si ad C ponatur privativum. Rursum. Sit praedicativa quidem necessaria, altera autem privativa, et contingens, et A B contingat nulli, C autem omni insit ex necessitate, sic ergo habentibus se terminis, nullus erit syllogismus, accidit enim B ex necessitate non inesse. Sit enim A quidem album, in quo autem B, homo, in quo vero C, cygnus, ergo album cygno quidem ex necessitate inest, homini autem contingit nulli, et homo nulli cygno ex necessitate. Quoniam igitur eius quod est contingere non est syllogismus, manifestum est, nam ex necessitate non erat contingens. Sed tamen non necessarii, nam necessarium aut ex utrisque necessariis, aut ex privativa necessaria contingebat. Amplius et possibile est iis positis B inesse C. Nihil enim prohibet C quidem sub B esse, A autem B quidem omni contingere, C vero ex necessitate inesse, ut sit quidem C vigilia, B autem animal, in quo autem A motus. Nam vigilanti quidem ex necessitate inest motus, animali autem nulli contingit, et omne vigilans animal. Manifestum ergo quoniam non eius quod est non inesse, siquidem sic se habentibus terminis, necesse est inesse, neque autem oppositarum affirmationum, quare nullus erit syllogismus. Similiter autem ostendetur, et e converso posita affirmativa. Si autem similis figurae sint propositiones, cum privativae sint, semper fit syllogismus, conversa secundum contingere propositione, quemadmodum in prioribus. Si sumatur enim A B quidem ex necessitate non inesse, C autem contingere non inesse, conversis autem propositionibus, B quidem nulli inesse A, A autem omni C contingit, fit igitur prima figura, et si ad C ponatur privativum similiter. Si autem praedicativae ponantur, non erit syllogismus, nam eius quod est non inesse, aut eius quod est ex necessitate non inesse, manifestum quoniam non erit, eo quod non sumpta sit privativa propositio, neque in eo quod est inesse, neque in eo quod est ex necessitate inesse, sed neque eius quod est contingere non inesse, ex necessitate enim sic se habentibus, B non inerit C, ut si A quidem ponatur album, in quo autem B cygnus, in quo autem C homo, neque oppositarum affirmationum, quoniam ostensum est B ex necessitate non inesse C, non ergo fit syllogismus omnino. Similiter autem se habebit et in particularibus syllogismis. Quando autem fuerit privativa, et universalis, et necessaria, semper erit syllogismus, et eius quod est contingere non inesse, et eius quod est non inesse, demonstratio autem per conversionem. Quando autem affirmativa, nunquam, eodem autem modo ostendetur quo et in universalibus, et per eosdem terminos. Nec quando utraeque sumuntur affirmative, nam et huius eadem demonstratio, quae et prius. Quando utraeque quidem privativae, universalis autem et necessaria, quae non inesse significat, per ea quidem quae sumpta sunt, non erit necessarium, conversa autem secundum contingere propositione, erit syllogismus, quemadmodum in prioribus. Si autem utraeque indefinitae, vel particulares sumantur, non erit syllogismus, demonstratio autem eadem, et per eosdem terminos. Manifestum igitur ex praedictis quoniam privativa quidem universalis posita necessaria, semper fit syllogismus, non solum eius, quod est contingere non inesse, sed et non inesse, affirmativa autem nunquam. Et quoniam eodem modo se habentibus, et in necessariis, et in iis quae insunt, fit et non fit syllogismus Palam et quoniam imperfecti omnes sunt syllogismi, et quoniam omnes perficiuntur per praedictas figuras. In postrema autem figura, et utrisque contingentibus, et altera, erit syllogismus. Quando ergo contingere significant propositiones, et conclusio erit contingens. Et quando haec quidem contingere, illa vero inesse, similiter erit syllogismus. Quando autem altera ponitur necessaria, si affirmativa quidem non erit conclusio, neque necessaria, neque inesse. Si autem privativa, eius quod est non inesse erit syllogismus, quemadmodum in prioribus. Sumendum autem et in his similiter, quod est in conclusionibus contingens. Sint ergo primum contingentes, et A et B contingant omni C inesse, quoniam ergo convertitur affirmativa particulariter, B autem omni C contingit, et C alicui B contingit, quare si A quidem omni C contingit, C autem alicui B, et A alicui B contingit, fit enim prima figura. Et si A quidem contingit nulli C inesse, B autem omni C contingat, necesse est A alicui cui B contingere non inesse, erit enim rursum prima figura per conversionem. Si autem utraeque privativae ponantur, ex his quidem quae sumpta sunt non erit necessarium, conversis autem propositionibus erit syllogismus, quemadmodum in prioribus. Si enim A et B contingunt C non inesse, si transmutatur contingere non inesse, rursum erit prima figura per conversionem. Si autem hic quidem terminorum est universalis, ille vero particularis, eodem modo se habentibus terminis quo inesse, et erit, et non erit syllogismus. Contingat enim A quidem omni C, B autem alicui C inesse, erit ergo rursum prima figura particulari propositione conversa, nam si A omni C, C autem alicui B, et A alicui B contingit. Et si ad B C ponatur universale, similiter. Similiter autem et si A C quidem privativa sit, B C autem affirmativa, erit unum rursum prima figura per conversionem, si autem utraeque privativae ponantur, haec quidem universaliter, illa vero particulariter, per ea quidem quae sumpta sunt non erit syllogismus, conversis autem propositionibus erit quemadmodum in prioribus. Quando autem utraeque indefinitae vel particulares sumuntur, non erit syllogismus, etenim necesse est A omni B, et nulli inesse. Termini inesse, animal, homo, album: non inesse, equus, homo, medium album. Si autem haec quidem propositionum inesse, illa autem contingere significet, conclusio quidem erit quoniam contingit, et non quoniam inest, syllogismus autem erit eodem modo se habentibus terminis, quo et in prioribus. Sint enim primum praedicativae, et A quidem omni C insit, B autem omni C contingat, conversa ergo B C erit prima figura, et conclusio quoniam contingit A alicui B inesse, cum enim altera propositionum in prima figura significabit contingere, et conclusio erit contingens. Similiter autem et si B C quidem inesse, A C autem contingit inesse. Et si A C quidem privativa, B C autem praedicativa, insit autem alterutra utrinque, contingens erit conclusio, fit enim rursum prima figura. Ostensum est autem quoniam si altera propositio significet contingere in prima figura, et conclusio erit contingens. Si autem contingens privativa ponatur ad minorem extremitatem, vel si utraque ponatur privativa, per ea quidem quae posita sunt non erit syllogismus, conversis autem erit, quemadmodum et in prioribus. Si autem haec quidem propositionum sit universalis, illa vero particularis, utrisque quidem praedicativis, aut universali quidem privativa, particulari autem affirmativa, idem modus erit syllogismorum, omnes enim clauduntur per primam figuram. Quare manifestum quoniam eius quod est contingere, et non eius quod est inesse, erit syllogismus. Si autem affirmativa quidem universalis, privativa autem particularis, per impossibile erit demonstratio. Insit enim B quidem omni C, A autem contingat alicui C non inesse, necesse est ergo A alicui B contingere non inesse, nam si omni B inest A ex necessitate, B autem omni C positum est inesse, A omni C ex necessitate inerit. Hoc autem ostensum est prius, sed positum est alicui contingere non inesse. Quando autem indefinitae, vel particulares sumuntur utraeque, non erit syllogismus, demonstratio autem eadem quae et in universis et per eosdem terminus. Si autem est haec quidem propositionum necessaria, illa vero contingens, si praedicativi quidem sunt termini, semper eius quod est contingere erit syllogismus. Quando autem fuerit hic quidem praedicativus, ille autem privativus, si sit affirmativus quidem necessarius, eius erit quod est contingere non inesse, si autem privativus, et eius quod est contingere non inesse, et eius quod est non inesse; eius autem quod est ex necessitate non inesse non erit syllogismus, quemadmodum et in aliis figuris. Sint ergo praedicativi termini primum, et A C quidem omni insit ex necessitate, B autem omni C contingat inesse, quoniam ergo A omni C necessario inest, C autem alicui B contingit, et A alicui B contingens erit, et non inerit, sic enim accidit in prima figura. Similiter autem ostendetur, et si B C quidem ponatur necessaria, A C autem contingens. Rursum sit hoc quidem praedicativum, illud vero privativum, necessarium autem praedicativum, et A quidem contingat nulli C inesse, B autem omni insit ex necessitate C, erit ergo rursum prima figura, et conclusio contingens, sed non inesse. Nam privativa propositio contingere significat. Manifestum est igitur quoniam conclusio erit contingens; cum enim sic se habebant propositiones in prima figura, et conclusio erat contingens. Si autem privativa sit propositio necessaria, et conclusio erit, quoniam contingit alicui non inesse, et quoniam non inesse Ponatur enim A non inesse C, ex necessitate, B autem omni C contingere, conversa ergo B C affirmativa, prima erit figura, et necessaria privativa propositio. Cum autem sic se habebant propositiones, accidebat A et contingere alicui C non inesse, et non inesse, quare et A necesse est alicui B non inesse. Quando autem privativum ponitur ad minorem extremitatem, si contingens quidem, erit syllogismus transsumpta propositione, quemadmodum! et in prioribus. Si autem necessarium, non erit. Etenim necesse est omni et nulli contingat inesse. Termini omni inesse, somnus, equus, dormiens homo. Nulli inesse, somnus, equus, vigilans homo. Similiter autem se habebit, et si hic quidem terminorum sit universalis, ille autem particularis ad medium, nam si utrique sint praedicativi, eius quod est contingere, et non eius quod est inesse erit syllogismus. Et quando hoc quidem privativum sumetur, illud vero affirmativum, necessarium autem affirmativum, huius quod est contingere. Quando autem privativum necessarium, et conclusio erit quod est non inesse, nam idem modus erit demonstrationis, et cum universales et non universales sunt termini. Necesse est enim per primam figuram perfici syllogismos, quare ut in illis, et in his necessarium accidere. Quando autem privativum universaliter sumptum ponitur ad minorem extremitatem, si contingens quidem, erit syllogismus per conversionem, si autem necessarium sit, non erit, ostendetur autem eodem modo quo et in universalibus, et per eosdem terminos. Manifestum ergo et in hac figura quando et quomodo erit syllogismus, et quando eius quod est contingere, et quando eius quod est inesse. Palam autem et quoniam omnes imperfecti, et quoniam perficiuntur per primam figuram. Quoniam igitur qui in his figuris sunt syllogismi perficiuntur per eos qui in prima figura sunt universales syllogismos, et in hos reducuntur, palam ex dictis. Quoniam autem simpliciter omnis syllogismus sic se habebit, nunc erit manifestum, cum ostensus fuerit omnis qui fit, per aliquam harum figurarum fieri. Necesse est ergo omnem demonstrationem et omnem syllogismum aut inesse quid, aut non inesse monstrare. Et hoc aut universaliter, aut particulariter, amplius aut ostensive, aut ex hypothesi. Eius autem quod est ex hypothesi, pars est per impossibile. Primum ergo dicemus de ostensivis, his enim ostensis, manifestum erit et de iis qui ad impossibile, et omnino de iis qui ex hypothesi. Si ergo oporteat A de B syllogizare, vel inesse, vel non inesse, necesse est sumere aliquid de aliquo. Si ergo A sumatur de B, quod ex principio erit sumptum, si autem A de C, C autem de nullo alio, nec aliud de illo C, neque de A alterum, neque de altero A, nullus erit syllogismus, nam in eo quod unum de uno sumitur, nihil accidit ex necessitate, quare assumenda est altera propositio. Si igitur sumatur A de alio, aut aliud de A, aut de C alterum, esse quidem syllogismum nihil prohibet, ad B autem non erit per ea quae sumpta sunt, nec quando C inest alteri, et illud alii, et hoc alteri, non copuletur autem ad B, nec sic erit ad B syllogismus ipsius A. Omnino enim dicimus quoniam nullus nunquam erit syllogismus alius de alio, non sumpto aliquo medio, quod ad utrumque se habet quoquo modo praedicationibus. Nam syllogismus quidem simpliciter ex propositionibus est, ad hoc autem syllogismus ex propositionibus, quae ad hoc, qui autem est huius ad hoc, per propositiones huius ad hoc, impossibile est autem ad B sumere propositionem, nihil neque praedicantes de eo, neque negantes, aut rursum eius quod est A ad B, nihil commune sumentes, sed utriusque propria quaedam praedicantes, aut negantes, quare sumendum, utriusque quod copulet praedicationes, si erit huius ad hoc syllogismus. Ergo si necesse est aliquod sumere ad utrumque commune, hoc autem contingit tripliciter, aut enim A de C et de B praedicantes, aut C de utrisque, aut utraque de C, hae autem sunt tres dictae figurae. Manifestum quoniam omnem syllogismum necesse est fieri per aliquam harum figurarum. Nam eadem ratio est, etsi per plura copuletur ad B, eadem enim erit figura et in pluribus. Quoniam igitur ostensivi terminantur per praedictas figuras, manifestum est. Quoniam autem et qui ad impossibile, palam erit per haec, omnes enim qui per impossibile concludunt, falsum quidem syllogizant. Quod autem ex principio erat, ex hypothesi demonstrant, quando aliquid accidit impossibile posita contradictione, ut quoniam diameter est asymeter, eo quod fiunt abundantia aequalia perfectis, posito symetro. Ergo aequalia quidem fieri abundantia perfectis syllogizant, asymetrum autem esse diametrum, ex hypothesi monstrant, quoniam falsum accidit propter contradictionem.Hoc enim fuit per impossibile syllogizare, ostendere aliquid impossibile propter priorem hypothesin. Quare quoniam falsus fit syllogismus ostensivus in his quae ad impossibile deducuntur, quod autem est ex principio, ex hypothesi monstratur, ostensivos autem diximus prius, quoniam per has terminantur figuras, manifestum quoniam et per impossibile syllogismi per has erunt figuras Similiter autem et alii omnes qui sunt ex hypothesi, in omnibus his enim syllogismus quidem fit ad transsumptum, quod autem est ex principio, terminatur per confessionem aut per aliquam aliam hypothesin. Si autem hoc verum, necesse est omnem demonstrationem et omnem syllogismum fieri per tres praedictas figuras. (0666C) Hoc autem ostenso, palam quoniam omnis syllogismus perficitur per primam figuram, et reducitur in huius universales syllogismos. Amplius autem in omnibus oportet aliquem terminorum praedicativum esse et universalem, sine universali enim non erit syllogismus, aut non ad hoc quod positum est, aut quod ex principio est petet. Ponatur enim musicam voluptatem esse studiosam, si ergo poposcerit voluptatem esse studiosam, non addens omnem, non erit syllogismus, si autem aliquam voluptatem esse studiosam, si aliam quidem, nihil ad hoc quod positum est, si autem eamdem, quod ex principio erat, sumit. Magis autem fit manifestum in figuris, ut quoniam aequicruris aequales sunt anguli, qui sunt ad basim: sint enim in centrum ductae A B, si ergo aequalem sumpserit A C angulum ei qui est B D, non omnino petens aequales eos qui sunt semicirculorum, et rursum C ei qui est D, non omnem assumens eum qui est incisionis. Amplius, ab aequalibus existentibus totis angulis, aequalibus demptis, aequales esse reliquos, scilicet E F, quod ex principio est petet, nisi sumat ab omnibus aequalibus, aequis demptis, aequalia relinqui. Manifestum igitur quoniam in omni syllogismo oportet universale esse. Et quoniam universale quidem ex omnibus terminis universalibus monstratur, particulare autem et sic, et aliter. Quare si conclusio sit universalis, et terminos necesse est universales esse, si autem universales sint termini, contingit conclusionem non universalem esse. Palam etiam quoniam in omni syllogismo aut utramque, aut alteram propositionem similem necesse est fieri conclusioni, dico autem non solum in eo quod affirmativa sit, vel negativa, sed in eo quod necessaria aut inesse, aut contingens: considerare autem oportet et alia praedicamenta. Manifestum autem et simpliciter quando erit, et quando non erit syllogismus, et quando perfectus, et quoniam si est syllogismus, necessarium est habere terminos secundum aliquem dictorum modorum. Palam autem et quoniam omnis demonstratio erit per tres terminos, et non per plures, nisi per alia et alia eadem conclusio fiat, ut E per A B, et per C D, aut per A B, et A C, et B C, plura enim media eorumdem nihil esse prohibet, haec autem cum sint, non unus, sed plures sunt syllogismi. Aut rursum, quando utrumque A B sumitur per syllogismum, ut A per D E, et rursum B per F G, aut hoc quidem inductione, illud autem syllogismo, sed et si plures erunt syllogismi, plures enim conclusiones sunt, ut A B et C. Si igitur non plures, sed unus (sic autem contingit fieri per plura media eamdem conclusionem, ut E quidem per A B C D ), impossibile. Sit enim E conclusio ex A B C D, ergo necesse est aliquid eorum, aliud ad aliud sumptum esse, hoc quidem ut totum, illud vero ut pars, hoc enim ostensum est prius, quoniam si est syllogismus, necesse est sic aliquos se habere terminorum. Habeat se ergo A sic ad B, est itaque aliqua ex eis conclusio, aut ergo E, aut alterum eorum quae sunt C D, aut alterum aliud quidem praeter haec. Et si E quidem, ex A B tantum, erit syllogismus, C D autem quidem se habeant sic ut sit hoc quidem ut notum, illud vero ut pars, erit aliquid ex illis aut E, aut aliquid eorum quae sunt A B, aut alterum aliud quidem praeter haec. Et si E quidem, aut eorum quae sunt A B alterum, aut plures erunt syllogismi, aut (ut contingebat) idem per plures terminos concludi accidit, si autem aliud quidem praeter haec, plures erunt et inconiuncti syllogismi ad invicem, si autem non sic se habeat C ad D ut faciat syllogismum, vane erunt sumpta, nisi inductionis, aut celationis, aut alicuius alius talium gratia. Si autem ex A B non E, sed alia quaedam fiat conclusio, ex C D autem aut horum alterum, aut aliud praeter haec, et plures fiunt syllogismi, et non eius quod positum est. Ponebatur enim eius quod est E esse syllogismum. Si autem non fiat ex C D nulla conclusio, et vane sumpta esse ea accidit, et non eius quod est ex principio esse syllogismum. Quare manifestum quoniam omnis demonstratio et omnis syllogismus erit per tres terminos solos.Hoc autem manifesto, palam quoniam et ex duabus propositionibus, et non pluribus, nam tres termini, duae sunt propositiones, nisi assumatur aliquid (quemadmodum in prioribus dictum est) ad perfectionem syllogismorum. Manifestum igitur quando, ut in oratione syllogistica, non pares sunt propositiones per quas fit conclusio principalis (quasdam enim superiorum conclusionum necessarium est esse propositiones), haec oratio aut non syllogistica est, aut plura necessariis interrogavit ad positionem. Secundum igitur principales propositiones sumptis syllogismis, omnis syllogismus erit ex propositionibus quidem perfectis, ex terminis autem abundantibus, uno enim plures termini propositionibus, erunt autem et conclusiones dimidietas propositionum. Quando autem per prosyllogismos concluditur, aut per plura media non continua, ut A B per C D, multitudo quidem terminorum similiter uno superabit propositiones, aut enim extrinsecus, aut medium ponetur intercidens terminus, utrinque autem accidit uno minus esse intervalla quam terminos, propositiones autem aequales sunt intervallis. Non tamen hae quidem semper perfectae erunt, illi vero abundantes, sed permutatim, quia cum propositiones quidem sunt perfectae, abundantes erunt termini, cum vero termini perfecti, abundantes erunt propositiones, simul enim termino addito, una additur propositio, undecunque addatur terminus. Quare quoniam hae propositiones quidem perfectae, illi vero abundantes erant, necesse est transmutare eadem, additione facta.Conclusiones autem non etiam eum habebunt ordinem neque ad terminos, neque ad propositiones, uno enim termino addito, conclusiones adiungentur uno, pauciores praeexistentibus terminis, ad solum enim ultimum non facit conclusionem, ad alios autem omnes. Ut si eis quae sunt A B C, adiacet D, statim et conclusiones duae adiacent, quae ad A, et ad B, similiter autem et in aliis. Si autem ad medium intercidat, eodem modo, ad unum enim solum non faciet syllogismum, quare multo plures conclusiones erunt et terminis et propositionibus. Quoniam autem habemus ex quibus syllogismi, et quale in unaquaque figura, et quot modis monstratur, manifestum nobis est, et quae propositio facile, et quae difficile argumentabilis est. Nam quae in pluribus figuris et per plures casus concluditur, facilis; quae autem in paucis et per pauciores, difficilius argumentabilis. Ergo affirmativa quidem universalis per primam tantum figuram monstratur, et per hanc simpliciter. Privativa vero et per primam, et per mediam. Per primam quidem simpliciter, per mediam autem dupliciter. Particularis autem affirmativa per primam et per postremam, simpliciter quidem per primam, tripliciter autem per postremam. Privativa vero particularis in omnibus figuris monstratur, verum in prima quidem semel, in media autem et postrema, in illa quidem dupliciter, in hac vero tripliciter. Manifestum ergo quoniam universalem affirmativam construere quidem difficillimum, destruere autem facillimum, omnino autem est interimenti quidem, universalia quam particularia facilius. Etenim si nulli, et si alicui non insit interemptum est, horum autem alicui quidem non in omnibus figuris monstratur, nulli autem in duabus. Eodem autem modo et in privativis, etenim si omni, et si alicui, interemptum est quod ex principio. Hoc autem fuit in duabus figuris. In particularibus autem simpliciter, aut omni, aut nulli ostendentem inesse. Construenti autem, facilius est particularia, nam in pluribus figuris, et per plures modos. Omnino autem non oportet latere quoniam destruere quidem per se invicem est, et universalia per particularia, et haec per universalia; construere autem non est per particularia universalia, per illa vero haec est. Nam si omni, et alicui. Simul autem manifestum quoniam destruere quam construere facilius. Quomodo ergo fit omnis syllogismus, et per quot terminos et propositiones, et quomodo habentes se ad invicem, amplius autem quae propositio in unaquaque figura, et quae in pluribus, et quae in paucioribus monstratur, palam ex his quae dicta sunt. Quomodo autem idonei erimus semper syllogizare ad propositum, et per quam viam sumemus circa unumquodque principia, nunc dicendum. Non enim solum fortasse oportet generationem considerare syllogismorum, sed et potestatem habere faciendi. Omnium igitur quae sunt, haec quidem sunt talia, ut de nullo alio praedicentur vere universaliter, ut Cleon, et Callias, et quod singulare, et sensibile, de his autem alia, nam et homo, et animal uterque horum est. Illa vero et ipsa quidem de aliis praedicantur, de illis autem alia prius non praedicantur, alia autem et ipsa de aliis, et de his alia, ut homo de Callia, et de homine animal. Quoniam ergo quaedam eorum quae sunt de nullo nata sunt dici, palam: nam sensibilium pene unumquodque est huiusmodi, ut de nullo praedicetur, nisi, ut secundum accidens, dicimus enim quandoque album illud Socratem esse, et hoc veniens Calliam. Quoniam autem in sursum pergentibus statur quandoque, rursum dicemus. Nunc autem sit hoc positum, de iis ergo praedicatum aliquod non est demonstrare nisi secundum opinionem, sed haec de aliis, neque singularia de aliis, sed alia de ipsis. Quae autem in medio sunt, manifestum quoniam utrumque contingit, nam et haec de aliis, et alia de his dicuntur, et pene rationes et considerationes sunt maxime de his. Oportet ergo propositiones circa unumquodque horum sic sumere supponentem, ipsum primum et definitiones, et quaecunque propria sunt rei, deinde post hoc quaecunque sequuntur rem. Et rursum quae res sequitur, et quaecunque non contingit ipsi inesse, quibus autem ipsa non contingit, non sumendum, eo quod convertitur privativa. Dividendum autem est, et eorum quae sequuntur, quaecunque in eo quod quid est, et quaecunque ut propria, et quaecunque ut accidentia praedicantur, et horum quae secundum opinionem, et quae secundum veritatem. Quanto enim plurium talium abundaverit quis, citius inveniet conclusionem, quanto autem veriorum, magis demonstrabit. Oportet autem eligere non quae sequuntur aliquam, sed quaecunque totam rem sequuntur, ut non quod aliquem hominem, sed quod omnem hominem sequitur, per universales enim propositiones fit syllogismus. Cum autem est indefinitum, incertum si universalis est propositio, cum vero definitum, manifestum. Similiter autem eligendum et quae ipsum sequitur tota, propter dictam causam. Ipsum autem quod sequitur, non est sumendum totum sequi, dico ut hominem omne animal, aut musicam, omnem disciplinam, sed simpliciter solum sequi quemadmodum et praetendimus, etenim inutile alterum et impossibile, ut omnem hominem esse omne animal, vel iustitiam omne bonum, sed cui consequens est, in illo omni esse dicitur. Quando autem ab aliquo continetur subiectum, cuius consequentia oportet sumere, quae universale quidem sequuntur, vel non sequuntur, non eligendum in his, sumpta enim sunt in illis quaecunque animal et hominem sequuntur, et quaecunque non animali insunt, similiter. Quae autem in unoquoque sunt propria, sumendum: sunt enim quaedam speciei propria praeter genus, necesse est enim diversis speciebus propria quaedam inesse. Neque autem universale eligendum iis quae sequitur quod continetur, ut animal iis quae sequitur homo, necesse est enim si hominem sequitur animal, et haec omnia sequi, convenientiora autem haec hominis electioni. Sumendum autem et quae plerumque sequuntur ea quae consequuntur, nam et problematibus quae plerumque, et syllogismus ex propositionibus, quae plerumque aut in omnibus, aut aliquibus, similis enim est uniuscuiusque conclusio principiis. Amplius quae omnibus sequentia sunt, non eligendum, non enim erit syllogismus ex ipsis, ob quam autem causam, in sequentibus erit manifestum. Construere ergo volentibus aliquid de aliquo toto, eius quidem quod construitur, inspiciendum ad subiecta de quibus ipsum dicitur, de quo autem oportet praedicari quaecunque hoc sequuntur. Si enim aliquod horum sit idem, alterum alteri necesse est inesse. Si autem non quoniam omni, sed quoniam alicui, quae sequitur utrumque, si enim aliquod horum idem fuerit, necesse est alicui inesse Quando autem nulli oporteat inesse, cui quidem oportet non inesse, ad sequentia subiecti, quod autem oportet non inesse, inspiciendum ad ea quae non contingunt illi adesse. Aut conversim cui quidem oportet non inesse, ad ea quae non contingunt eidem adesse, quod vero non inesse, inspiciendum ad sequentia. Nam si haec sint eadem utrorumque, nulli contingi alteri alterum inesse, fit enim quandoque quidem in prima figura syllogismus, quandoque autem in media. Si autem alicui non inesse, cui quidem oportet non inesse, quae consequitur: quod vero non inesse, quae non possibile est illi inesse. Si enim aliquid horum sit idem, necesse est alicui non inesse. Magis autem fortasse erit sic, unumquodque eorum quae dicta sunt manifestum. Sint enim sequentia quidem A, in quibus B, quae autem ipsum sequitur, in quibus C, quae autem non contingunt ei inesse, in quibus D, rursum autem ipsi E quae quidem insunt, in quibus F, quae autem ipsum sequitur, in quibus G, quae autem non contingunt eidem inesse, in quibus H. Si ergo eidem aliquid eorum quae sunt C, alicui eorum quae sunt F, necesse est A omni E inesse, nam F quidem omni E, C autem omni A, quare omni E inest. Si autem C et G idem, necesse est alicui E inesse A, nam id quod est E A, id vero quod est G E, omne ei sequitur. Si autem F et D sint idem, nulli E inerit ex proprio syllogismo, quoniam enim convertitur privativa, et F ei quod est D idem, nulli F inerit A, F autem omni E. Rursus si B et H idem, nulli E inerit A, nam B A quidem omni, ei autem in quo E nulli inerit. Idem enim erat ei quod est H, B; H autem nulli E inerat. Si autem G et D idem, A alicui E non inerit, nam ei quod est G non inerit A, quoniam neque D, G autem sub E est, quare alicui E non inerit. Si autem G et B idem, conversus erit syllogismus, nam G inerit omni A, nam B ei quod est A, E autem ei quod est B, idem enim erat ei quod est G, A autem ei quod est E, omni quidem non necessarium est inesse, alicui autem necessarium, eo quod convertatur universale praedicativum in particulare. Manifestum ergo quoniam ad praedicta perspiciendum utrinque in unaquaque quaestione, per haec enim omnes syllogismi. Oportet autem et sequentium, et quibus sequitur singulum, ad prima et universalia maxime inspicere, ut E quidem magis ad k F quam ad F solum, A autem ad k C magis quam ad C solum. Si enim ei quod est k F inest A, et ei quod est F inest et ipsi E, si vero hoc non sequitur A, possibile est id quod est F sequi. Similiter autem et in quibus idem sequitur, considerandum, nam si primis, et iis quae sub ipsis sunt, sequitur; si autem non his, et iis quae sub ipsis sunt, possibile. Palam autem quoniam per tres terminos et duas propositiones consideratio, et per praedictas figuras syllogismi omnes, monstratur enim omni quidem E inesse A, quando eorum quae sunt C F idem, quiddam sumitur, hoc autem erit medium, extremitates autem A et E, fit enim prima figura. Alicui autem quando C et G sumitur idem, hoc autem postrema figura, medium enim fit G. Nulli vero quando D et F idem; sic autem et prima figura, et media: prima quidem, quoniam nulli F inest A, siquidem convertitur privativa, F autem omni E. Media autem quoniam D A quidem nulli, E autem omni inest. Alicui autem non inesse, quando D et G idem fuerit, haec autem postrema figura, nam A quidem nulli G inerit, E vero omni G; manifestum igitur est quoniam per praedictas figuras omnes syllogismi. Et quoniam non eligendum quaecunque omnibus sequuntur, eo quod nullus fiat syllogismus ex ipsis, nam construere quidem non omnino erat ex sequentibus, privare autem non contingit per ea quae omnibus sequuntur, oportet huic quidem inesse, illi vero non inesse. Manifestum autem quoniam et aliae considerationes quae secundum electiones, inutiles ad faciendum syllogismum. Ut si sequentia utrumque eadem sint, aut quae sequitur A, et quae non contingit E inesse, aut rursum quaecunque non possibile est utrique inesse, non enim fit syllogismus per haec. Nam si sequentia sunt eadem, ut B et F, media fit figura praedicativas habens utrasque propositiones. Si autem ea quae sequitur A, et quae non contingit E, ut C, et H, prima erit figura privativam habens propositionem ad minorem extremitatem. Si autem quaecunque non contingunt utrique, ut D et H, privativae utraeque propositiones erunt vel in prima figura, vel in media, sic autem nullo modo erit syllogismus. Palam autem et quae eadem, sumendum secundum considerationem, et non quae diversa vel contraria, primum quidem quoniam medii gratia, inspectio, medium autem non diversum, sed idem oportet sumere. Deinde et in quibus accidit fieri syllogismum quod sumantur contraria, aut non contigentia eidem inesse, in praedictos omnia reducuntur modos. Ut si B et F sint contraria, aut non contingant eidem inesse, erit enim his sumptis syllogismus, quoniam nulli E inest A, sed non ex ipsis, sed ex praedicto modo, nam B A quidem omni, E autem nulli inerit, quare necesse est B idem esse alicui eorum quae sunt H. Rursum si B et G non possint eidem adesse, erit quoniam alicui E non inerit A, nam et sic media erit figura, nam B A quidem omni, G vero nulli inerit, quare necesse est G idem esse alicui eorum quae sunt D, nam non contingere G et B eidem inesse nihil differt, aut G alicui D idem esse, omnia enim sumpta sunt in D, quae non contingunt A inesse. Manifestum ergo quoniam ex istis quidem inspectionibus nullus fit syllogismus, et si B et F sint contraria, idem esse B alicui H, et syllogismum semper fieri per haec. Accidit ergo sic inspicientibus considerare viam aliam necessariam, eo quod quandoque latet identitas horum quae sunt B et H. Eodem autem modo se habent et qui ad impossibile deducunt syllogismi, ostensivis, nam et ipsi fiunt per ea quae sequuntur, et quibus sequitur utrumque. Et eadem consideratio in utrisque, nam quod monstratur ostensive, et per impossibile est syllogizare, et per eosdem terminos, et quod per impossibile et ostensive. Ut quoniam A nulli E inest, ponatur enim alicui inesse, ergo quoniam B omni A, A autem alicui E, et B alicui E inerit, sed nulli inerat. Rursum quoniam alicui E inest A, si enim nulli E inest A, E autem omni G, nulli G inerit A, sed omni inerat. Similiter autem est in aliis propositis, semper enim erit in omnibus per impossibile ostensio, ex sequentibus, et quibus sequitur utrumque. Et in uno quoque proposito, eadem consideratio et ostensive volenti syllogizare, et ad impossibile ducere, nam ex eisdem terminis utraeque demonstrationes. Ut si ostensum est nulli E inesse A, quoniam accidit et B alicui E inesse, quod est impossibile. Si sumptum sit E quidem nulli B, A autem omni B inesse, manifestum est enim quoniam nulli E inerit A. Rursum si ostensive syllogizatum sit A inesse nulli E, suppositis inesse per impossibile monstrabitur nulli inesse, similiter autem et in aliis. In omnibus enim necesse est iis qui per impossibile communem aliquem sumere terminum alium A subiectis, ad quem erit mendacii syllogismus, quare conversa ea propositione, altera autem similiter se habente, ostensivus erit syllogismus per eosdem terminos. Differt autem ostensivus ab eo qui ad impossibile, quoniam in ostensivo secundum veritatem ambae propositiones ponuntur, in eo autem qui ad impossibile, falsa una. Haec vero erunt magis manifesta per sequentia quando de impossibili dicemus; nunc autem tantum nobis sit manifestus, quoniam ad haec perspiciendum, et ostensive volentibus syllogizare, et ad impossibile deducere. (0673C)In aliis autem syllogismis quicunque sunt ex hypothesi, ut quicunque secundum transsumptionem, aut secundum qualitatem in subiectis, non in prioribus, sed in transsumptis erit consideratio, modus autem inspectionis idem: considerare autem oportet, et dividere quot modis sunt ex hypothesi, monstratur ergo unumquodque propositorum sic. Est autem et alio modo quaedam syllogizare horum, ut universalia per particularem inspectionem ex hypothesi. Si enim C et G eadem sint, solum G autem sumatur E inesse, omni E inerit A, et rursum si G et D eadem, solum autem de G praedicetur E, quoniam nulli E inerit A, manifestum ergo quoniam sic inspiciendum. Eodem autem modo et in necessariis, et in contingentibus, nam eadem consideratio, et per eosdem terminos erit, eodemque ordine et contingentis, et inesse syllogismus. Sumendum autem et in contingentibus et quae non insunt, possibilia autem inesse. Ostensum est enim quoniam et per haec fit contingentis syllogismus, similiter autem se habebit et in aliis praedicationibus. Manifestum ergo ex praedictis quoniam non solum possibile est per hanc viam fieri omnes syllogismos, sed etiam quoniam per aliam impossibile. Omnis enim syllogismus ostensus est quoniam per aliquam praedictarum figurarum fit, has autem non contingit per alia constitui quam per sequentia et quae sequitur unumquodque, ex his enim propositiones, et medii sumptio, quare nec syllogismum possibile est fieri per alia. Ergo methodus quidem de omnibus eadem est, et circa philosophiam, et circa autem quamlibet disciplinam. Oportet enim quae insunt, et quibus insunt circa unumquodque colligere, et his quamplurimis abundare, et hoc per tres terminos considerare, destruentem quidem sic, construentem vero sic, et secundum veritatem quidem, ex iis quae secundum veritatem scripta sunt inesse, ad dialecticos autem syllogismos, ex propositionibus quae sunt secundum opinionem. Principia autem syllogismorum universaliter quidem dicta sunt, et quomodo se habeant, et quomodo oportet inquirere ea, quatenus non aspiciamus ad omnia quae dicuntur, neque eadem construentes et destruentes, neque construentes de omni aut de aliquo, destruentes ab omnibus aut ab aliquibus, sed ad pauciora et determinata. Secundum singulum autem eorum quae sunt eligere, ut de bono aut disciplina. Propria autem in unaquaque sunt plurima, quare principia quidem quae sunt circa unumquodque, experimento est crescere, dico autem ut astrologicam quidem experientiam astrologicae disciplinae, sumptis enim sufficienter apparentibus, sic inventae sunt astrologicae demonstrationes. Similiter autem et circa quamlibet aliam se habet et artem et disciplinam. Quare si sumantur quae insunt circa unumquodque, nostrum erit iam demonstrationes prompte declarare: si enim nihil secundum historiam omittatur eorum quae subtiliter et vere insunt rebus, habebimus de omni (cuius quidem non est demonstratio) hanc invenire et demonstrare, cuius autem non nata est demonstratio, hoc facere manifestum. Universaliter ergo quo oportet modo propositiones eligere pene dictum est, per diligentiam autem pertransivimus in eo negotio quod circa dialecticam est.Quoniam autem divisio per genera parva quaedam particula est dictae methodi facile videre: est enim divisio velut infirmus syllogismus, nam quod oporteat quidem ostendere petitur, syllogizatur vero semper aliquid superiorum. Primum autem idem hoc latuit omnes utentes ea, et suadere conati sunt quoniam esset possibile de substantia demonstrationem fieri, et de eo quod est quid; quare neque quoniam contingebat syllogizare eos qui dividunt, intellexerunt, neque quoniam contingebat sic quemadmodum diximus. Ergo in demonstrationibus quidem cum oporteat quid syllogizare, oportet medium per quod fit syllogismus minus semper esse, et non universaliter de prima extremitate. Divisio autem contrarium vult, nam universalius sumit medium. Sit enim animal quidem in quo A, mortale autem in quo B, et immortale in quo C, homo vero cuius terminum oportet sumere in quo D, omne ergo animal accipit aut mortale, aut immortale: hoc autem est quidquid erat, omne esse aut B, aut C. Rursus hominem semper qui dividit, ponit animal esse, quare de D sumit A esse, ergo syllogismus quidem est, quoniam D, aut B, aut C omne erit, quare hominem aut mortalem, aut immortalem oportet sumere, nam mortale quidem, aut immortale esse necessarium est animal, mortale autem non necessarium est, sed petitur. Hoc autem erat quod oportebat syllogizare. Et rursus qui ponit A quidem animal mortale in quo autem B pedes habens, in quo autem C, non habens pedes, hominem vero D, similiter sumit A quidem, aut in B, aut in C esse. Omne enim animal mortale aut pedes habens, aut pedes non habens est, de D autem A, nam hominem animal mortale sumpsit esse, quare habens pedes, vel non habens pedes esse animal, necesse est hominem, pedes autem habens non necesse est, sed sumit, hoc autem erat quod oportebat rursum ostendere. Et ad hunc modum semper dividentibus, universale quidem accidit eis medium sumere, de quo oporteat ostendere et differentias et extremitates. In fine autem quoniam hoc est homo, aut quidquid erat quod quaeritur, nihil dicunt manifestum, quare necessarium est esse, etenim aliam viam faciunt omnem, non quidem contingentes idoneitates, opinantes esse. Manifestum est autem quoniam neque destruere hac via est, neque de accidente aliquid, aut de proprio syllogizare, neque de genere, neque de quibus ignoretur utrum hoc modo aut illo se habet, ut putasne diameter est symeter, vel asymeter? si enim sumat quoniam omnis longitudo est symetros vel asymetros, diameter autem longitudo, syllogizatum est quoniam symeter vel asymeter est diameter. Si autem sumetur incommensurabile, quod oportebat syllogizare sumetur, non ergo est ostendere, nam via quidem haec, per hanc autem non est ostendere symetrum vel asymetrum, in quo A longitudo, B autem symeter aut asymeter, diameter C. Manifestum est igitur quoniam neque ad omnem considerationem congruit inquisitionis modus, neque in quibus maxime videtur convenire, in his est utilis. Ex quibus ergo demonstrationes fiunt, et quomodo, et ad quae perspiciendum secundum unumquodque propositum manifestum ex dictis. Quomodo autem reducemus syllogismos in praedictas figuras, dicendum erit post haec, restat enim consideratio haec, si enim et generationem syllogismorum inspiciamus, et inveniendi habeamus potestatem, amplius autem factos reducamus praedictas figuras, finem habebit quod ex principio propositum est, accidet etiam simul quae praedicta sunt confirmari et manifestiora esse, quoniam sic se habent per ea quae nunc dicenda sunt. Oportet enim omne quod verum est, ipsum sibi ipsi manifestum esse omnino. Primum ergo oportet tentare duas propositiones accipere syllogismi, facilius enim in maiora dividere quam in minora: maiora autem compositiora sunt quam ea ex quibus componuntur. Deinde considerare utra in toto, et utra in parte. Et si non ambae sumptae sint, eum qui ponit alteram. Aliquoties enim universalem protendentes, eam quae in hac est non sumunt, neque scribentes, neque interrogantes, aut has quidem protendunt, per quas autem hae concluduntur, omittunt, alia vero vane interrogant. Considerandum autem si quid superfluum sumptum sit, et si quid necessariorum omissum, et hoc quidem ponendum, illud vero auferendum, donec veniat quis ad duas propositiones, sine his enim non est reducere sic interrogatas orationes. In aliquibus ergo facile est videre quod minus est, aliqui vero latent, et videntur quidem syllogizare, eo quod necessarium quid accidit ex iis quae posita sunt. Ut si sumatur, non substantia interempta substantiam non interimi, ex quibus autem est, interemptis, et quod ex eis est corrumpi. His enim positis, necessarium est substantiae partem esse substantiam, non tamen syllogizatum est quod ea quae sumpta sunt, sed desunt, propositiones. Rursum si cum est homo, necesse est esse animal, et cum est animal, substantiam, et cum est homo, necesse est esse substantiam, sed nondum syllogizatum est, non enim se habent propositiones ut diximus. Fallimur autem in talibus eo quod necessarium quiddam accidat ex his quae posita sunt, quam et syllogismus, necessarium est, in plus autem est necessarium quam syllogismus, nam omnis syllogismus, necessarium, necessarium autem non omne syllogismus. Quare non (si quid accidat positis quibusdam) statim tentandum est reducere, sed primum secundum est duas propositiones. Deinde sic dividendum in terminos. Medium autem ponendum terminorum, qui utrisque propositionibus dicitur, necesse est enim medium in utrisque esse in omnibus figuris. Si ergo subiiciatur et praedicetur medium, aut ipsum quidem praedicetur, aliud vero illo abnegetur, prima erit figura. Si autem et praedicetur, et negetur ab aliquo, media erit figura: si vero alia de illo praedicentur, aut hoc quidem praedicetur, illud vero ab illo negetur, postrema, sic enim se habuit in postrema figura medium, similiter autem etsi non universales sint propositiones, nam est eadem determinatio medii. Manifestum igitur quoniam in qua oratione non dicitur idem frequenter, non fit syllogismus, non enim sumptum est medium. Quoniam autem habemus quod propositorum in unaquaque figura clauditur, et in qua universale, et in qua particulare, manifestum est quoniam non ad omnes figuras perspiciendum, sed in unoquoque proposito ad propriam. Quaecunque vero in pluribus concluduntur, medii positione cognoscimus figuram. Frequenter ergo falli accidit circa syllogismos propter necessarium, quemadmodum dictum est prius: aliquoties autem propter similitudinem positionis terminorum, quod non oportet latere nos. Ut si A de B dicitur, et B de C, videbitur enim sic se habentibus terminis esse syllogismus, non fit autem neque necessarium quidquam, neque syllogismus. Sit enim in quo A semper esse, in quo autem B intelligibilis Aristomenes, in quo autem C Aristomenes, verum est autem A inesse B, semper enim est intelligibilis Aristomenes, sed et B de C, nam Aristomenes est intelligibilis Aristomenes, A autem non inest C, corruptibilis est enim Aristomenes; non igitur fiebat syllogismus sic se habentibus terminis, sed oportebat universaliter A B sumi propositionem: hoc vero falsum quod putabat omnem intelligibilem Aristomenem semper esse, cum Aristomenes sit corruptibilis. Rursum sit in quo quidem C Micalus, in quo autem B musicus Micalus, in quo autem A corrumpi cras. Verum est ergo B de C praedicari, nam Micalus est musicus Micalus, sed et A de B, corrumpetur enim cras musicus Micalus, A autem de C falsum: hoc autem idem est priori, non enim verum est universaliter, Micalus musicus quoniam corrumpetur cras. Hoc autem non sumpto non erat syllogismus. Haec ergo fallacia fit in eo quod pene, ut enim nihil differens dicere hoc huic inesse, aut hoc huic omni inesse, concedimus. Frequenter autem mentiri evenit, eo quod non bene exponuntur secundum propositionem termini, ut si A quidem sit sanitas, B autem aegritudo, C vero homo, verum est enim dicere quoniam A nulli B contingit inesse, nulli enim aegritudini sapitas inest; et rursum quoniam B inest omni C, omnis enim homo susceptibilis est aegritudinis, videbitur ergo accidere nulli homini contingere sanitatem inesse. Huius autem causa est quod non bene exponuntur termini secundum locutionem, quoniam transsumptis quae iis sunt secundum habitudines, non erit syllogismus. Ut si pro sanitate quidem ponatur sanum, pro aegritudine autem aegrum, non enim verum est dicere quoniam non contingit aegrotanti inesse sanum esse, hoc autem non sumpto, non fit syllogismus, nisi contingentis. Hoc autem non impossibile, contingit enim nulli homini inesse sanitatem. Rursum in media figura similiter erit falsum. Nam sanitatem aegritudini quidem nulli, homini vero omni contingit inesse, quare nulli homini aegritudo. In tertia autem figura secundum contingere accidit falsum, etenim sanitatem, et aegritudinem, et disciplinam, et ignorantiam, et omnino contraria omni eidem contingit inesse, sibi vero invicem impossibile, hoc autem confessum in praedictis. Cum enim eidem plura contingere inesse, contingebant et sibi invicem. Manifestum igitur quoniam in omnibus his fallacia fit propter terminorum expositionem, transsumptis enim his quae sunt secundum habitudines, nihil fit falsum. Palam ergo quoniam secundum huiusmodi propositiones semper quod est secundum habitum, pro habitu sumendum et ponendum terminum. Non oportet autem terminos semper quaerere nomine exponi, saepe enim erunt orationes quibus non ponuntur nomina, quare et difficile erit reducere huiusmodi syllogismos, aliquot es autem et falli accidet propter huiusmodi inquisitionem, ut quoniam immediatorum erit syllogismus; sit enim A duo recti, B autem triangulus, C vero aequicrurus; ergo ei quod est C inest A propter B; ei vero quod est B, non iterum propter aliud, per se enim triangulus habet duos rectos, quare non erit medium eius quod est A B, cum sit demonstrativum. Manifestum enim quoniam medium non sic semper est sumendum ut hoc aliquid, sed aliquando orationem, quod accidit et in praedicto. Inesse autem primum medio, et hoc postremo non oportet sumere, ut praedicentur semper ad se invicem similiter, et primum de medio, et hoc de postremo, et in non inesse similiter, sed quoties dicitur esse et verum dicere, hoc toties arbitrari oportet significare et inesse. Ut quoniam contrariorum una est disciplina: sit enim A unam esse disciplinam, B autem contraria sibi invicem, A ergo inest B, non quoniam contraria unam esse eorum disciplinam, sed quoniam verum est dicere de ipsis unam esse eorum disciplinam. Accidit autem quandoque primum de medio dici, medium autem de tertio non dici, ut si sophia est disciplina, boni autem est sophia: conclusio, quoniam boni est disciplina, et non bonum quidem est disciplina, sophia autem est disciplina. Quandoque autem medium quidem de tertio dicitur, primum autem de medio non dicitur, ut si qualis omnis est disciplina, aut contrarii. Bonum autem est, et contrarium, et quale: conclusio quidem, quoniam boni est disciplina. Non est autem bonum disciplina, neque quale, neque contrarium, sed omnium disciplina. Non est autem bonum disciplina, neque conclusio secundum rectum, neque quale, neque contrarium, sed bonum haec. Est autem quandoque neque primum de medio, neque hoc de tertio, primo de tertio quandoque quidem dicto, quandoque autem non dicto. Ut si cuius est disciplina, huius est genus, boni autem est disciplina: conclusio, quoniam boni est genus. Praedicatur autem nullum de nullo, si autem cuius est disciplina, genus est hoc, boni autem est disciplina: conclusio, quoniam bonum est genus: ergo de extremo quidem praedicatur primum, de se autem invicem non dicuntur. Eodem autem modo et non inesse sumendum, non enim semper significat non inesse hoc huic, non esse hoc, hoc; sed aliquando non esse hoc huius, aut hoc huic: ut quoniam non est motionis motus, aut generationis generatio, voluptatis autem est, non ergo voluptas generatio. Aut rursus quoniam risus est signum, signi autem non est signum, quare non est signum risus; similiter autem et in aliis, in quibus interimitur propositum, eo quod dicitur aliquo modo ad id genus. Rursus quoniam occasio non est tempus opportunum, Deo enim occasio quidem est, tempus autem opportunum non est, eo quod nihil sit Deo conferens. Terminos enim ponendum est occasionem, et tempus opportunum, et Deum. Propositio autem sumenda secundum nominis casum, simpliciter enim hoc dicimus de omnibus, quoniam terminos quidem semper ponendum secundum declinationes nominum, ut homo, aut bonum, aut contraria, aut hominis, aut boni, aut contrariorum. Propositiones autem sumendum secundum cuiusque casus, aut enim quoniam huic ut aequale, aut quoniam huius ut duplum, aut quoniam hoc ut feriens, vel videns, aut quoniam hic ut homo, animal, aut si quolibet modo aliter cadit nomen secundum propositionem, inesse autem hoc huic, et verum esse hoc de hoc, toties sumendum, quoties praedicamenta divisa sunt, et haec aut aliquo modo, aut simpliciter, amplius aut simplicia, aut complexa. Similiter autem et non inesse. Considerandum haec autem, et determinandum optimum. Reduplicatum autem in propositionibus ad primam extremitatem ponendum, non ad medium, dico autem ut si fiat syllogismus, quoniam iustitiae est disciplina quoniam bonum, ad primam extremitatem ponendum. Sit enim A disciplina quoniam bonum, in quo autem B bonum, in quo autem C iustitia, ergo verum est A de B praedicari. Nam boni est disciplina quoniam bonum. Sed et B de C, nam iustitia quiddam bonum est; sic ergo fit resolutio. Si autem ad B ponatur, quoniam bonum, non erit, nam A quidem de B verum erit, B autem de C non erit verum, nam bonum quoniam bonum praedicari de iustitia falsum est, et non intelligibile. Similiter autem et si salubre ostendatur, quoniam disciplinatum est in eo quod bonum, aut hircocervus, opinabilis in eo quod existens, aut homo corruptibilis in eo quod sensibile, in omnibus enim praedicatis ad extremum reduplicationem ponendum. Non est autem eadem positio terminorum, quando simpliciter quidem syllogizatum fuerit, et quando hoc aliquid, aut quo, aut quomodo. Dico autem ut quando bonum disciplinatum ostensum erit, et quando disciplinatum quoniam bonum. Sed simpliciter quidem disciplinatum ostensum est medium ponendum ens, si autem quoniam bonum, quid ens. Sit enim A disciplina quoniam quid ens, in quo autem B ens quid, in quo autem C bonum, verum est ergo A de B praedicari, erat enim disciplina alicuius entis, quoniam quid ens, sed et B de C, nam in quo C ens quid, quare et A de C, erit ergo disciplina boni quoniam bonum, erat enim quid ens, proprie substantiae signum. Si autem ens medium positum sit, et ad extremum ens simpliciter, et non quid ens dictum sit, non erit syllogismus, quoniam est disciplina boni quoniam bonum, sed quoniam ens, ut si sit in quo A disciplina quoniam ens, in quo B ens, in quo C bonum. Manifestum igitur quoniam in particularibus syllogismis sic sumendum terminos. Oportet autem accipere quae idem possunt nomina pro nominibus, et orationes pro orationibus, et nomen et orationem et semper pro oratione nomen suscipere, facilior est enim terminorum expositio, ut si nil differt dicere suspicabile opinabilis non esse genus, aut non esse idem quiddam suspicabile, quod opinabile, nam si idem est quod significatur, pro oratione dicta, suspicabile et opinabile terminos ponendum. Quoniam vero non est idem voluptatem esse bonum, et esse voluptatem quod bonum, non similiter ponendum terminos; sed si est syllogismus quoniam voluptas quod bonum, terminum ponendum quod bonum; si autem quoniam bonum, bonum, similiter autem et in aliis. Non est autem idem neque esse, neque dicere quoniam cui B inest, huic quoque omni A inest, et dicere, cui omni B inest, et A inest omni, nihil enim prohibet B inesse C, non autem omni. Ut sit B pulchrum quid, C autem album, si igitur alicui albo inest pulchrum quid, verum est dicere quoniam albo inest pulchrum, sed non omni fortasse. Si ergo A inest B, non omni autem de quo B (neque si omni C, inest B, neque si solum alicui), non necesse est ei quod est C inesse A, non quia non omni, sed nec inesse ei quod est C. Si autem de quocunque B dicatur vere, huic omni inest A, accidet A de quo omni B dicitur, de eo omni dici. Si autem A dicitur de omni de quo B dicatur, nihil prohibet ei quod est C inesse B, non omni autem A, aut non inesse omnino. In tribus igitur terminis manifestum est quoniam de quo B quidem omni, et A dicitur, hoc est de quibuscunque B dicitur, de omnibus dicitur et A, et si B quidem de omni, et A similiter, si autem non de omni, non necesse est A inesse omni. Non oportet autem arbitrari propter expositionem accidere aliquod inconveniens, non enim laboramus in eo quod aliquid sit hoc, sed quemadmodum geometer pedalem, et rectam hanc esse et sine latitudine dicit quae non est, sed non sic utitur, ut eis syllogizans. Omnino enim quod non est ut totum ad partem, et aliud ad hoc ut pars ad totum, ex nullo talium ostendit demonstrator, neque enim fit syllogismus, expositione autem sic utimur, ut et sentiat qui discit dicentes, non enim sic ut sine his non possibile sit demonstrare, quemadmodum ex quibus est syllogismus. Non lateat autem nos, quoniam in eodem syllogismo, non omnes conclusiones per unam eamdem figuram sunt, sed haec quidem per hanc, illa vero per aliam. Palam ergo quoniam et resolutiones sic faciendum. Quoniam autem non omne propositum in omni figura, sed in unaquaque disposita sunt, manifestum est ex conclusione in qua figura sit quaerendum. Et ad definitiones orationum quaecunque ad unum quiddam sunt argumentatae in eorum quae insunt termino, ad quod argumentatum est ponendum terminum, et non totam orationem, minus enim contingit perturbari propter longitudinem, ut si quis aquam ostendit quoniam est humidus potus, potum et aquam terminos ponendum. Amplius autem ex hypothesi syllogismos non est tentandum reducere, nam non est ex iis quae posita sunt reducere; non enim per syllogismum ostensi sunt, sed ad placitum concessi sunt omnes. Ut si quis ponat, si una quaedam potestas non sit contrariorum, neque disciplinam esse unam; deinde dispPomba quoniam non est una potestas contrariorum, ut sanativi et aegrotativi, simul enim idem erit sanativum et aegrotativum. Quoniam autem non est omnium contrariorum una potestas, ostensum est, sed quoniam disciplina non una, non est ostensum; quamvis confiteri sit necesse, at non ex syllogismo, verum ex hypothesi; hoc igitur non est reducere, quoniam non una potestas est: hic enim fortassee erat syllogismus, illud autem hypothesis. Similiter autem in his qui per impossibile concluduntur, nam neque hoc est resolvere, sed ad impossibile quidem reductio est; syllogismo enim monstratur; alterum autem non est, nam ex hypothesi concluditur. Differunt autem A praedictis quoniam in illis quidem oportet prius confiteri, si debet concedere, ut si ostendatur una potestas contrariorum, et disciplinam es E eamdem; hic autem et non prius confessi concedunt, eo quod manifestum sit falsum, ut posita dian etro symetro, eo quod imparia esse aequalia paribus. Plures autem et diversi terminantur ex conditione, quos prospicere oportet, et notare apte. Quae ergo horum differentiae, et quoties fiunt, qui sunt ex hypothesi, postea dicemus. Nunc autem tantum sit nobis manifestum quoniam non est resolvere in figuras huiusmodi syllogismos, et ob quam causam diximus. Quaecunque autem in pluribus figuris monstrantur proposita, si in altera syllogizetur, est reducere syllogismum in alteram, ut eum qui in prima est privativum in secundam figuram, et eum qui in media est in primam. Non omnes autem, sed quosdam, erit autem in sequentibus manifestum. Si enim A nulli B, B autem omni C, A nulli C, sic ergo prima figura; si autem convertatur privativa, media erit. Nam B A quidem nulli, C autem omni inerit. Similiter autem et si non universalis, sed particularis fit syllogismus, ut si A quidem nulli B, B autem alicui C, conversa enim privativa media erit figura. Eorum autem syllogismorum, qui sunt in secunda figura, universales quidem reducentur in primam figuram, particularium autem alter solum. Insit enim A B quidem nulli, C vero omni, conversa privativa prima erit figura, nam B quidem nulli A, A autem omni C inerit. Si autem praedicativum quidem sit ad B, privativum autem ad C, primus terminus ponendus est C, hoc enim nulli A, A autem omni B, quare nulli B inerit C, ergo et B nulli C, convertitur enim privativa.Si autem particularis sit syllogismus, quando privativum quidem erit ad maiorem extremitatem, resolvetur in primam figuram, ut si A nulli B, B autem alicui C, conversa enim privativa prima erit figura, nam B quidem nulli A, A autem alicui C. Quando vero praedicativum, non resolvetur, ut si A quidem omni B, C vero non omni, non enim suscipit conversionem A B, neque cum fit, erit syllogismus. Rursus qui in tertia quidem sunt figura, non resolvuntur omnes in primam, qui autem sunt in prima, omnes in tertiam. Insit enim A quidem omni B, B autem alicui C, ergo quia convertitur particularis praedicativa, inerit et C alicui B, A vero omni B inerat, quare fit tertia figura. Et si privativus sit syllogismus, similiter: convertitur enim particularis affirmativa, quare A quidem nulli B, C autem alicui inerit. Eorum autem sylogismorum qui sunt in postrema figura unus tantum non resolvitur in primam, quando non universalis ponitur privativa, alii autem omnes resolvuntur. Praedicentur enim de omni C, et A et B, ergo convertetur C ad utrumque particulariter; inerit ergo A alicui B, quare erit prima figura, siquidem A omni C, C vero alicui B; et si A quidem omni C, B autem alicui C, cadem ratio, convertitur enim ad B C. Si autem B quidem omni C, A autem alicui C, primus ponendus B, nam B omni C, C autem alicui A, quare B alicui A, quoniam autem convertitur particularis, et A alicui B inerit. Et si privativus sit syllogismus universalibus terminis, similiter sumendum. Insit enim B omni C, A autem nulli C, ergo alicui B inerit C, A autem nulli C, quare erit medium C. Similiter autem et si privativa quidem si universalis, praedicativa autem particularis, nam A quidem nulli C, C autem alicui B inerit. Si autem particularis sumatur privativa, non erit resolutio, ut si B quidem omni C, A autem alicui C non inest, conversa enim B C, utraeque propositiones erunt particulares.Manifestum autem quoniam ad resolvendum ad se invicem figuras, quae ad minorem extremitatem est propositio, convertenda in utrisque figuris, hac conversa, transitio fit; eorum autem qui in media sunt figura, alter quidem resolvitur, alter vero non resolvitur in tertiam, nam cum sit universalis privativa, resolvitur. Si enim A nulli quidem B, alicui autem C, utraque similiter convertitur ad A, quare B quidem nulli A, C vero alicui, medium ergo A. Quando autem A omni B, C autem alicui non insit, non fit resolutio, neutra enim propositionum ex conversione universalis. Qui autem ex tertia sunt figura, resolventur in mediam, quando fuerit universalis privativa, ut si A nulli C, B autem alicui, aut omni C, nam C, A quidem nulli, B autem alicui inerit. Si autem particularis sit privativa, non resolvetur, non enim suscipit conversionem particularis negativa. Manifestum ergo quoniam iidem syllogismi non resolvuntur in his figuris, qui nec in primam resolvebantur, et quoniam in primam figuram reductis syllogismis, isti soli syllogismi per impossibile clauduntur. Quomodo ergo oportet syllogismos reducere, et quoniam resolvuntur figurae in se invicem, manifestum ex dictis. Differt autem in construendo vel destruendo opinari, aut idem, aut diversum significare, non esse hoc, et esse non hoc, ut non esse album, ei quod est esse non album; non enim idem significant, nec est negatio eius quae est esse album ea quae est esse non album, sed non esse album.  Ratio autem huius haec est; similiter enim se habet possibile est ambulare ad possibile non ambulare, id quae est esse album ad esse non album, et scit bonum ad scit non bonum: nam scit bonum vel sciens bonum nihil differt, neque potest ambulare vel est potens ambulare; quare et opposita, non potest ambulare et non est potens ambulare. Si igitur non est potens ambulare idem significat et est potens non ambulare, ipsa simul inerunt eidem, nam idem potest ambulare et non ambulare, et idem sciens bonum et non bonum est. Affirmatio autem et negatio non sunt oppositae simul in eodem. Quemadmodum ergo non idem est, non scire bonum et scire non bonum, nec esse non bonum et non esse bonum idem, nam proportionalium, si alterum sit, et alterum, nec esse non aequale et non esse aequale idem, huic enim quod est non aequale subiacet aliquid, et hoc est inaequale, illi vero nihil, eo quod aequale quidem vel inaequale non omne est, aequale autem vel non aequale omne; amplius, est non album lignum et non est album lignum non simul sunt, si enim est lignum non album, erit lignum, quod autem non est album lignum, non necesse est esse lignum: quare manifestum est quoniam non est eius quod est bonum, est non bonum, negatio; si ergo de omni uno vel affirmatio, vel negatio vera, si non est negatio, palam quoniam affirmatio aliquo modo erit; affirmationis autem omnis, negatio est, et huius ergo, ea quae est non est, non bonum. Habent autem ordinem hunc ad invicem, sit esse quidem bonum in quo A, non esse autem bonum in quo B, esse autem non bonum in quo C sub B, non esse autem non bonum in quo D sub A, omni ergo inerit aut A, aut B, et nulli eidem, et omni aut C, aut D, et nulli eidem, et cui C inest, necesse est B omni inesse. Si enim verum est dicere quoniam est non album, et quoniam non est album, verum; impossibile est enim simul esse album et esse non album, aut esse lignum album et esse lignum non album: quare si non affirmatio, et negatio inerit. Ei autem quod est B, non semper C, quod enim omnino non est lignum, neque lignum erit album, nec non album. E converso autem cui inest A, et D omni inest, aut enim C, aut D: quoniam autem non possunt simul esse non album et esse album, D inerit, nam de eo quod est album verum est dicere quoniam non est non album. De D autem non omnino A erit, nam de eo quod omnino non est lignum, non verum est dicere A quoniam est lignum album; quare D verum est, et A non verum, quoniam est lignum album. Palam autem quoniam et A et C nulli eidem insunt sed B et D contingit eidem alicui inesse. Similiter autem tem se habent et privationes ad praedicationes eadem positione: sit enim aequale in quo A, non aequale in quo B, inaequale in quo C, non inaequale in quo D. In pluribus autem quorum his quidem inest, illis vero non inest idem, negatio quidem similiter vera fit, ut quoniam non sunt alba omnia, aut quoniam non est album unumquodque, aut quoniam est non album unumquodque, aut quoniam omnia sunt non alba, falsum est. Similiter autem et eius quae est omne animal album, non haec (est non album omne animal) negatio, ambae enim falsae, sed es, non omne animal album. Quoniam autem palam quod aliud significat est non album, et non est album, et illa quidem affirmatio, haec vero negatio, manifestum quoniam non est idem modus monstrandi utrumque, ut quoniam quidquid est animal, non est album, aut contingit non esse album, et quoniam verum dicere non album, hoc enim est esse non album. Sed verum quidem dicere, est album, sive non album, idem modus. Constructive enim ambae per primam ostenduntur figuram, nam verum ei quod est similiter ordinatur, eius enim quae est, verum dicere album, non haec, verum dicere non album, negatio, sed haec, non est verum dicere album. Si enim verum est dicere quidquid est homo musicum esse, aut non musicum esse, quidquid est animal sumendum musicum esse, aut non musicum esse, et ostensum est. Non esse autem musicum quidquid est homo, destructive monstratur secundum dictos tres modos. Simpliciter autem quando sic se habent A et B, ut simul quidem eidem non contingant, omni autem de necessitate alterum, et rursum C et D similiter. Sequitur autem id quod est C, A, et non convertitur, et id quod est B sequetur D, et non convertitur, et A quidem et D contingunt eidem, B autem et C non contingunt. Primum ergo quoniam id quod est B sequitur D, hinc manifestum quoniam eorum quae sunt C D alterum ex necessitate omni inest, cui autem B non contingit C, eo quod simul infert A, A autem et B non contingunt eidem, manifestum quoniam D sequetur B. Rursum quoniam ei quod est A non convertitur C, omni autem vel C, vel D, contingit A, et D eidem inesse; B autem et C non contingit, eo quod consequitur A id quod est C, accidit enim quiddam impossibile. Manifestum est ergo quoniam nec B ei quod est D convertitur, eo quod contingit simul A, D inesse. Accidit autem aliquoties in huiusmodi terminorum ordine falli, eo quod opposita non sumantur recte, quorum necesse est omni alterum inesse: ut si A et B non contingunt simul eidem, necesse est autem inesse cui non alterum, alterum, et rursus C et D similiter, cui autem C omni sequitur A, accidet enim cui D, B inesse ex necessitate, quod falsum est; si sumatur enim negatio eorum quae sunt A B, ea quae est in quibus F, et rursus eorum quae sunt C D, ea quae est in quibus G. Necesse est igitur omni inesse vel A, vel F, aut enim affirmationem aut negationem, et rursum, aut C, aut G; affirmatio enim et negatio, et cui C omni A subiacet, quare cui F omni hoc quod est G. Rursum quoniam eorum quae sunt F B omni alterum, et eorum quae sunt G D similiter. Sequitur autem G id quod est F, et id quod est D sequitur B, hoc enim scimus. Si ergo A id quod est C, et id quod est D sequetur B, hoc autem falsum; E contrario enim erat in his (quae sic se habent) consequentia. Non enim fortasse necessarium omni inesse, aut A aut F, nec F aut B: non enim est negatio eius quod est A hoc quod est F, nam boni non bonum negatio; non autem est idem hoc quod est non bonum ei quod est neque bonum neque non bonum; similiter autem et in C D, nam negationes quae sumptae sunt, duae sunt. In quot ergo figuris, et per quales, et quot propositiones, et quando, et quomodo fit syllogismus, amplius autem ad quae perspiciendum construenti et destruenti, et quomodo oporteat quaerere de proposito secundum unamquamque artem, amplius autem per quam viam sumemus, quae in singulis sunt principia iam pertransivimus.  Quoniam autem alii quidem syllogismorum sunt universales, alii vero particulares: universales quidem omnes semper plura syllogizant, particularium autem praedicativi quidem plura, negativi vero conclusionem solam. Nam aliae quidem propositiones convertuntur, privativa vero non convertitur. Conclusio vero aliquid de aliquo est, quare alii quidem syllogismi plura syllogizant: ut si A ostensum sit omni aut alicui B inesse, et B alicui A necessarium est inesse, et si nulli B inesse A, et B nulli A, hoc autem aliud est A priore. Si autem A alicui B non insit, non necesse est et B alicui A non inesse; contingit enim omni A inesse. Haec ergo communis omnium causa universalium et particularium. Est autem de universalibus, et aliter dicere, quaecunque enim aut sub medio aut sub conclusione sunt, omnium erit idem syllogismus, si illa quidem in medio, haec vero in conclusione ponantur, ut si A B conclusio per C, quaecunque sub B aut sub C sunt, necesse est de omnibus dici A, nam D si in toto B, et B in A, et D erit in A. Rursum si E in toto C, et C in toto A, et E in toto A erit. Similiter autem et si privativus sit syllogismus. In secunda autem figura quod sub conclusione erit, solum erit syllogizare, ut si A insit nulli B, et omni C, conclusio quoniam nulli C inest B; si autem D sub C est, manifestum quoniam non inest ei B, iis autem quae sunt sub A, quoniam B non inest, non palam est per syllogismum, et si non inest B ei quod est E, si est E sub A, sed inesse quidem B nulli C per syllogismum ostensum est, non inesse vero A hoc quod est B, indemonstratum sumptum est, quare nec per syllogismum accidit B non inesse E. In particularibus autem, eorum quidem quae sub conclusione sunt, non erit necessarium. Non enim fit syllogismus, quando ea sumpta fuerit particularis, eorum autem quae sunt sub medio, erit omnium, verumtamen non per syllogismum, ut si A omni B, et B alicui C: nam eius quod sub C est positum, non erit syllogismus, eius vero quod sub B erit, sed non propter eum qui prius factus est syllogismum. Similiter autem et in aliis figuris, nam eius quidem quod sub conclusione est non erit, alterius vero erit, verum non per syllogismum, eo quod et in universalibus ex indemonstrata propositione quae sunt sub medio ostendebantur; quare neque hic erit, vel et in illis. Est ergo sic se habere, ut verae sint propositiones per quas fit syllogismus; est autem ut falsae, est vero ut haec quidem vera, illa autem falsa, conclusio autem aut vera, aut falsa ex necessitate. Ex veris ergo non est falsum syllogizare, ex falsis autem verum, tamen non propter quid, sed quia, nam eius qui est propter quid non est ex falsis syllogismus, ob quam autem causam in sequentibus dicetur. Primum ergo quoniam ex veris non possibile falsum syllogizare, hinc manifestum. Si enim cum est A, necesse est esse B, si non est B, necesse est A non esse; si ergo verum est A, necesse est et B verum esse, aut accidet idem simul et esse et non esse, hoc autem impossibile. Non autem quoniam ponitur A unus terminus, accipiatur, contingere uno aliquo existente, ex necessitate aliquid accidere, non enim potest. Nam quod accidit ex necessitate conclusio est, per quae autem fit ad minimum tres sunt termini, duo autem intervalla et propositiones. Si ergo verum est cui omni inest B et A, cui autem C et B, cui C, necesse est A inesse, et non potest hoc falsum esse, simul enim erit idem et non inerit; ergo A ut unum, positum est duas propositiones colligere. Similiter autem se habet et in privativis, non enim est ex veris ostendere falsum. Ex falsis autem est verum syllogizare, utrisque propositionibus falsis, et una; hac autem non utralibet contingit, sed secunda, si quidem totam sumamus falsam, non tota autem sumpta est utralibet. Insit enim A omni C, ei autem quod est B nulli, nec B insit C; contingit autem hoc, ut nulli lapidi animal, et lapis nulli homini; si igitur sumatur A omni B, et B omni C, A omni C inerit, quare ex utrisque falsis vera est conclusio, omnis enim homo animal. Similiter autem et privativum: insit enim C nulli, nec A, nec B, A autem B omni, ut si eisdem terminis sumptis medium ponatur homo, lapidi enim nec animal, nec homo nulli inest, homini autem omni animal; quare si cui quidem omni inest, sumamus nulli inesse, cui vero non inest, omni inesse, ex falsis utrisque vera erit conclusio. Similiter autem ostendetur et si in aliquo utraque falsa sumatur. Si autem altera ponatur falsa, prima quidem tota falsa existente, ut A B, non erit conclusio vera, B C autem erit. Dico autem totam falsam quod contrariam verae, ut si quod nulli inest, omni sumptum est; aut si quod omni, nulli inesse. Insit enim A B nulli, B autem omni C; si ergo B C quidem propositionem sumamus veram, A B autem falsam totam, et omni B inesse A, impossibile est A C conclusionem veram esse, nulli enim inerat A earum quae sunt C, siquidem cui B nulli, B autem omni C. Similiter autem nec si A omni B inest, et B omni C, sumpta sit autem B C quidem vera propositio, A B autem falsa tota, et nulli, cui B inest A, conclusio falsa erit, omni enim C inest A, siquidem cui B omni C et A, B autem omni C. Manifestum ergo quoniam prima tota sumpta falsa, sive affirmativa, sive privativa, altera autem vera, non fit vera conclusio. Non tota autem sumpta falsa, erit: nam si A C quidem omni inest, B autem alicui, B autem omni C, ut animal, cygno quidem omni, albo autem alicui, album autem omni cygno, si sumatur A omni B, et B omni C, A omni C inerit vere, omnis enim cygnus animal. Similiter autem et si privativa sit A B; possibile est enim A B quidem alicui inesse, C vero nulli, B autem omni C, ut animal alicui albo, nivi vero nulli, album vero omni nivi; si ergo sumatur A quidem nulli B, B autem omni C, A nulli C inerit. Si autem A B quidem propositio tota sumatur vera, B C autem tota falsa, erit syllogismus verus, nihil enim prohibet A, et B et C omni inesse, B autem nulli C, ut quaecunque eiusdem generis sunt species non subalternae, nam animal et homini et equo inest, equus autem nulli homini inest; si ergo sumatur A omni B, et B omni C, conclusio vera erit, tota falsa B C propositione. Similiter autem cum universalis privativa est A B propositio, contingit enim A neque B, neque C nulli inesse, et B nulli C, ut ex alio genere speciebus diversum genus, nam animal nec musicae, nec medicinae inest, neque musica medicinae. Sumpta ergo A quidem nulli B, B autem omni C, vera erit conclusio. Et si non tota falsa sit B C, sed in aliquo, etiam sic erit conclusio vera. Nihil enim prohibet A, et B et C toti inesse, B autem alicui C, ut genus speciei et differentiae, nam animal homini omni et omni gressibili, homo autem alicui gressibili, et non omni; si ergo A omni B, et B omni C sumatur, A omni C inerit, quod quidem erat verum. Similiter autem cum privativa est A, B propositio, contingit enim A nec B, nec C nulli inesse, B vero alicui C, at genus ex alio genere speciei et differentiae, nam animal nec sapientiae nulli inest, nec contemplationi, sapientia vero alicui contemplationi; si ergo sumatur A nulli B, B autem omni C, nulli C inerit A, hoc autem erat verum. In particularibus autem syllogismis contingit, prima propositione tota falsa existente, altera autem vera, veram esse conclusionem, et A B in aliquo falsa existente, B C autem vera, et A B quidem vera, particulari autem falsa, et utrisque existentibus falsis. Nihil enim prohibet A B quidem nulli inesse, C autem alicui, et B alicui C inesse, ut animal nulli nivi, albo autem alicui inest, et nix albo alicui. Si ergo ponatur medium nix, primum autem animal, et sumatur A quidem toti B inesse, B autem alicui C, A B tota falsa, B C autem vera, et conclusio vera. Similiter autem et cum privativa est A B propositio, possibile est enim A B quidem toti inesse, C autem alicui non inesse, B vero alicui C inesse, ut animal homini quidem omni inest, album autem aliquod non sequitur, homo vero alicui albo inest; quare si medio posito homine sumatur A nulli B inesse, et B alicui C, vera fit conclusio, cum sit tota falsa A B propositio. Et si in aliquo sit falsa A B propositio, B C vera existente, erit conclusio vera. Nihil enim prohibet A, et B, et C, alicui inesse, B autem alicui C, ut animal alicui pulchro, et alicui magno, et pulchrum alicui magno inest; si ergo sumatur A omni B, et B alicui C, et A B, quidem propositio in aliquo falsa erit, B C autem vera, et conclusio vera. Similiter autem et cum privativa est A B propositio, nam iidem erunt termini, et similiter positi ad demonstrationem. Rursum si A B quidem vera, B C autem falsa, vera erit conclusio. Nihil enim prohibet A quidem toti inesse B, C autem alicui, et B nulli C inesse: ut animal cygno quidem omni, nigro autem alicui, cygnus vero nulli nigro; quare si sumatur A omni B, et B alicui C, vera erit conclusio, cum sit falsa B C. Similiter autem et privativa sumpta A B propositione, possibile enim A B quidem nulli, C autem alicui non inesse, et B nulli C, ut genus ex alio genere speciei et accidenti eius speciebus, nam animal quidem numero nulli inest, albo vero non alicui, numerus autem nulli albo; si ergo medium ponatur numerus, et sumatur A quidem nulli B, B autem alicui C, A alicui C non inerit, quod fuit verum, cum A B quidem sit propositio vera, B C autem falsa. Et si in aliquo sit falsa A B, falsa autem et B C, erit conclusio vera. Nihil enim prohibet A alicui B et alicui C inesse utrique, B autem nulli C, ut si B sit contrarium ipsi C, et ambo accidentia eidem generi, nam animal alicui albo et alicui nigro inest, album autem nulli nigro inest; si ergo sumatur A omni B, et B alicui C, vera erit conclusio. Et privativa quidem sumpta A B, similiter. Nam iidem termini, et similiter ponentur ad demonstrationem. Et ex utrisque falsis erit conclusio vera. Possibile est enim A B quidem nulli, C autem alicui inesse, B vero nulli C. Ut genus ex alio genere speciei, et accidenti speciebus eius, animal enim numero quidem nulli, albo vero alicui inest, et numerus nulli albo. Si ergo sumatur A omni B, et B alicui C, conclusio quidem vera, propositiones vero ambae falsae. Similiter autem et cum privativa est A B. Nihil enim prohibet A B quidem toti inesse, C autem alicui non inesse, et neque B nulli C, ut animal cygno quidem omni, nigro autem alicui non inest, cygnus vero nulli nigro: quare si sumatur A nulli B, B autem alicui C A non inerit; ergo conclusio quidem vera, propositiones autem falsae. In media autem figura omnino contingit per falsa verum syllogizare, et utrisque propositionibus totis falsis sumptis, et hac quidem vera, illa tota falsa, utralibet falsa posita, et si utraeque in aliquo falsae, et si haec quidem simpliciter vera, illa autem in aliquo falsa, et in universalibus, et in particularibus syllogismis. Si enim A B quidem nulli inest, C autem omni, ut lapidi animal quidem nulli, homini autem omni, si contrariae ponantur propositiones, et si sumatur A B quidem omni, C vero nulli, ex falsis totis propositionibus erit vera conclusio. Similiter autem et si A inest B quidem omni, C vero nulli, nam idem erit syllogismus. Rursum si altera quidem tota falsa, altera autem tota vera. Nihil enim prohibet A et B et C omni inesse, B autem nulli C, ut genus non subalternis speciebus. Nam animal equo omni, et homini inest, et nullus homo equus; si ergo sumatur animal huic quidem omni, illi vero nulli inesse, haec quidem erit falsa, illa vero tota vera, et conclusio vera, ad quodlibet posito privativo. Et si altera in aliquo falsa, altera autem tota vera, possibile est enim A B quidem alicui inesse, C autem omni, et B nulli C, ut animal albo quidem alicui, corvo autem omni, album vero nulli corvo. Si ergo sumatur A B quidem nulli, C autem toti inesse, A B quidem propositio in aliquo falsa est, A C autem tota vera, et conclusio vera, et transposita quidem privativa, similiter. Nam per eosdem terminos demonstratio. Et si affirmativa quidem propositio in aliquo falsa, privativa autem tota vera, nihil enim prohibet A B quidem alicui inesse, C autem toti non inesse, et B nulli C, ut animal albo quidem alicui, pici autem nulli, album vero nulli pici: quare si sumatur A to i B inesse, C autem nulli, A B quidem in aliquo falsa, A C autem tota vera, et conclusio vera. Et si utraeque propositiones in aliquo falsae, erit conclusio vera, possibile est enim A, et B, et C alicui inesse, B autem nulli C, ut animal, et albo alicui, et nigro alicui, album vero nulli nigro. Si ergo sumator A B quidem omni, C autem nulli, ambae quidem propositiones in aliquo falsae, conclusio autem vera; similiter autem transposita privativa per terminos. Manifestum autem et in particularibus syllogismis, nihil enim prohibet A B quidem omni, C autem alicui inesse, et B alicui C non inesse, ut animal omni homini, albo autem alicui, homo vero alicui albo non inerit. Si ergo ponatur A B quidem nulli inesse, C autem alicui inesse, universalis quidem propositio tota falsa, particularis autem vera, et conclusio vera. Similiter autem et affirmativa sumpta A B, possibile est enim A B quidem nulli, C autem alicui non inesse, et B alicui C non inesse, ut animal nulli inanimato, albo autem alicui, et inanimatum non inerit alicui albo Si ergo ponatur A B quidem omni, C vero alicui non inesse, A B quidem propositio universalis tota falsa, A C autem vera, et conclusio vera. Et universali quidem vera posita, minori autem particulari falsa, nihil enim prohibet A nec B nec C nullum sequi, et B alicui C non inesse, ut animal nulli numero nec inanimato, et numerus aliquod inanimatum non sequitur. Si ergo ponatur A B quidem nulli, C autem alicui, et conclusio vera, et universalis propositio vera, particularis autem falsa. Affirmativa autem universali similiter posita, possibile est enim A et B et C toti inesse, B autem aliquod C non sequi, ut genus speciem et differentiam. Nam animal omnem hominem et totum gressibile sequitur, homo vero non omne gressibile: quare si sumatur A B quidem toti inesse, C autem alicui non inesse, universalis quidem propositio vera, particularis falsa, conclusio autem vera. Manifestum autem quoniam et utrisque falsis erit conclusio vera, siquidem contingit A et B et C huic quidem omni, illi vero nulli inesse, B vero aliquod C non sequi, nam sumpto A B quidem nulli, C autem alicui inesse, propositiones quidem ambae falsae, conclusio autem vera. Similiter autem et cum praedicativa fuerit universalis propositio, particularis autem privativa, possibile est enim A B quidem nullum, C autem omne sequi, et B alicui C non inesse, ut animal disciplinam quidem nullam, hominem autem omnem sequitur, disciplina vero non omnem hominem. Si ergo sumatur A B quidem toti inesse, C autem aliquod non sequi, propositiones quidem falsae, conclusio autem vera. Erit autem et in postrema figura per falsas totas, et in aliquo utraque, et altera quidem vera, altera autem falsa, et haec quidem in aliquo falsa, illa autem tota vera, et e converso, et quotquot modis aliter possibile est transumere propositiones. Nihil enim prohibet nec A nec B nulli C inesse, A autem alicui B inesse, ut nec homo, nec gressibile, nullum inanimatum sequitur, homo autem alicui gressibili inest; si ergo sumatur A et B omni C inesse, propositiones quidem totae falsae, conclusio autem vera. Similiter autem et cum haec quidem est privativa, illa vero affirmativa. Possibile est enim B quidem nulli C inesse, A autem omni, et A alicui B non inesse, ut nigrum nulli cygno, animal autem omni, et animal non omni nigro: quare si sumatur B quidem omni C, A vero nulli, A alicui B non inerit, et conclusio quidem vera, propositiones autem falsae. Et si in aliquo fuerit utraque falsa, erit conclusio vera, nihil enim prohibet et A et B alicui C inesse, et A alicui B, ut album et pulchrum alicui animali inest, et album alicui pulchro; si ergo ponatur A et B omni C inesse, propositiones quidem in aliquo falsae, conclusio autem vera. Et privativa A C posita, similiter: nihil enim prohibet A quidem alicui C non inesse, B vero alicui inesse, et A non omni B inesse, ut album alicui animali non inesse. (0691A) Pulchrum autem alicui inest, et album non omni pulchro: quare si sumatur A quidem nulli, C B autem omni, utraeque propositiones quidem in aliquo falsae, conclusio autem vera. Similiter autem et haec quidem tota falsa, illa vero tota vera sumpta. Possibile est enim A et B omne C sequi, et A alicui B non inesse, ut animal et album omne cygnum sequitur, et animal non omni inest albo; positis igitur his terminis, si sumatur B quidem toti C inesse, A vero toti non inesse, B C quidem tota erit vera, A C autem tota falsa, et conclusio vera. Similiter autem et si B C quidem falsa, A C autem vera, nam hi quidem termini ad demonstrationem, nigrum, inanimatum, cygnus. Sed et si utraeque assumantur affirmative, nihil enim prohibet B quidem omne C sequi, A autem toti C non inesse, et A alicui B inesse, ut omni cygno animal, nigrum vero nulli cygno, et nigrum inest alicui animali: quare si sumatur A et B omni C inesse, B C quidem tota vera, A C autem tota falsa, et conclusio vera. Similiter autem et A C sumpta vera, nam per eosdem terminos demonstratio.  Rursum hac quidem tota vera existente, illa vero in aliquo falsa, possibile est enim B quidem omni C inesse, A autem alicui C et alicui B, ut bipes quidem omni homini, pulchrum non omni, et pulchrum alicui bipedi inest. Si ergo sumatur A et B toti C inesse, B C quidem tota vera, A C autem in aliquo falsa, conclusio autem vera. Similiter autem et A C quidem vera, B C autem falsa in aliquo sumpta, transpositis enim eisdem terminis erit demonstratio. Et cum haec quidem est privativa, illa vero affirmativa, quoniam possibile est B quidem toti C inesse, A autem alicui C, et quando sic se habeant, non omni B inesse A. Si ergo assumatur B quidem toti C inesse, A autem nulli, privativa quidem in aliquo falsa, altera autem tota vera, et conclusio erit vera. Rursum quoniam ostensum est quod cum A quidem nulli C inest, et B alicui, evenit A alicui B non inesse, manifestum igitur quoniam et cum A C tota est vera, B C autem in aliquo falsa, contingit conclusionem esse veram; si enim sumatur A quidem nulli C, B autem omni, A C quidem tota vera, B C autem in aliquo falsa. Manifestum autem et in particularibus syllogismis quoniam omnino per falsa erit verum, nam iidem termini sumendi, et quando universales fuerint propositiones, in praedicativis quidem praedicativi, in privativis autem privativi; nihil enim differt, cum nulli inerat, universaliter sumere inesse, et si alicui inerat, universaliter sumere ad terminorum positionem; similiter autem et in privativis. Manifestum igitur quod quando sit conclusio falsa, necesse est ea ex quibus est oratio falsa esse, aut omnia, aut aliqua; quando autem vera, non necesse est verum esse nec aliquod quidem, nec omne. Sed est cum nullum sit verum eorum quae sunt in syllogismis, et conclusionem similiter esse veram, non tamen ex necessitate. Causa autem quoniam cum duo sic se habent ad invicem, ut cum alterum sit, ex necessitate esse alterum, hoc cum non sit quidem, nec alterum erit; cum autem sit, non necesse est esse alterum; idem autem cum sit, et non sit, impossibile ex necessitate esse idem. Dico autem, cum sit A album, B esse magnum ex necessitate, et cum non sit A album, B esse magnum ex necessitate; quando enim cum hoc sit (ut A ) album, illud necesse est (ut B ) esse magnum, cum autem sit B magnum, C non esse album, necesse est, si A sit album, C non esse album. Et quando duobus existentibus, cum alterum sit, necesse est alterum esse, hoc autem cum non sit, necesse est A non esse, cum ergo B non sit magnum, A non potest album esse, cum vero A non sit album, necesse est B magnum esse, accidit ex necessitate cum B magnum non sit, idem B esse magnum: hoc autem impossibile, nam si B non est magnum, A non erit album ex necessitate; si ergo cum non sit A album, B erit magnum, accidit, si B non est magnum, B esse magnum, ut per tria. Circulo autem, et ex se invicem ostendere est per conclusionem, et e converso praedicationem alteram sumentem propositionem concludere reliquam, quam sumpserat in altero syllogismo, ut si oportuit ostendere quoniam A inest omni C, ostendat autem per C, rursus si monstret quoniam A inest B, sumens A quidem inesse C, C autem B, et A inerit B, prius autem e converso sumpsit B inesse C, aut si quoniam B inest C, oporteat ostendere si sumat A de C, quae fuit conclusio, B autem de A esse, prius autem sumptum est e converso A de B. Aliter vero non est ex se invicem ostendere, sive enim aliud medium sumetur, non circulo, nil enim sumitur eorumdem, sive horum quiddam, necesse est alterum solum, nam si ambo, eadem erit conclusio, at oportet diversam esse. In iis igitur quae non convertuntur ex indemonstrata altera propositione fit syllogismus, non enim est demonstrare per hos terminos, quoniam medio inest tertium, aut primo medium. In iis autem quae convertuntur, erit omnia monstrare per se invicem, ut si A, et B, et C convertuntur sibi invicem: ostendatur enim A C per medium B, et rursum A B per conclusionem, et per B C propositionem conversam; similiter autem et B C, et per conclusionem, et per A B propositionem conversam; oportet autem et C B, et B A propositionem demonstrare, nam his demonstratis usi sumus solis. Si ergo sumatur B omni C inesse, et C omni A, syllogismus erit eius quod est B ad A. Rursus si sumatur C omni A inesse, et A omni B, necesse est C inesse omni B. In utrisque ergo syllogismis C A propositio sumpta est indemonstrata, nam aliae probatae erant: quare si hanc ostenderimus, omnes erunt approbatae per se invicem; si ergo sumatur C omni B, et B omni A inesse, utraeque propositiones demonstratae sumuntur, et C necesse est inesse A. Manifestum est ergo quoniam in solis iis quae convertuntur, circulo et per se invicem contingit fieri demonstrationes, in aliis vero quemadmodum prius diximus. Accidit autem et in iis eodem quod monstratur uti ad demonstrationem, nam C de B, et B de A monstratur sumpto C de A dici, C autem de A per has ostenditur propositiones: quare conclusione utimur ad demonstrationem. In privativis autem syllogismis hoc modo monstratur ex se invicem: sit B quidem omni C inesse, A autem nulli B, conclusio autem quoniam A nulli C. Si ergo rursum oporteat concludere quoniam A nulli B, quod prius sumptum erat, erit A quidem nulli C, C autem omni B, sic enim e converso propositio. Si autem quoniam B inest C, oporteat concludere, non iam similiter convertendum A B, nam eadem propositio est B nulli A, et A nulli B inesse, sed sumendum, cui A nulli inest, huic B omni inesse. Sit enim A nulli C inesse, quod quidem fuit conclusio, cui autem A nulli B, si sumatur omni inesse, necesse est ergo B omni C inesse: quare cum sint tria, unumquodque conclusio est facta, et circulo demonstrare, hoc est conclusionem sumentem et e converso alteram propositionem, reliquam syllogizare. In particularibus autem syllogismis universalem quidem propositionem non est demonstrare per alias, particularem autem est; quoniam autem non est demonstrare universalem, manifestum, nam universale monstratur per universalia, conclusio autem non est universalis, oportet autem ostendere ex conclusione et altera propositione. Amplius, omnino non fit syllogismus conversa propositione, nam particulares fiunt utraeque propositiones. Particulare autem est, ostendatur enim A de aliquo C per B, si ergo sumatur B omni A, et conclusio maneat, B alicui C inerit, fit enim prima figura, et est A medium. (0693C) Si autem fit privativus syllogismus, universalem quidem propositionem non est ostendere, propter hoc quod prius dictum est, particularem (si simpliciter convertatur A B quemadmodum et in universalibus) non est, per assumptionem autem est, ut cui A alicui non insit, B alicui inesse; nam aliter se habentibus non fit syllogismus, eo quod negativa est particularis propositio. In secunda autem figura affirmativam quidem non est ostendere per hunc modum, privativam autem est; ergo praedicativa quidem non ostenditur, eo quod non sunt utraeque propositiones affirmativae, nam conclusio privativa, praedicativa autem ex utrisque ostendebatur affirmativis. Privativa autem sic ostenditur: insit enim A omni B, C autem nulli, conclusio quoniam B nulli C; si ergo sumatur B omni A inesse, et nulli C, necesse est A nulli C inesse, fit enim secunda figura, medium B. Si autem A B privativa sumpta sit, altera vero praedicativa, prima erit figura, nam C quidem omni A, B autem nulli C, quare B nulli A, ergo nec A B, medium C; ergo per conclusionem quidem et unam propositionem non fit syllogismus, assumpta autem altera erit. Si autem non universalis sit syllogismus, quae in toto quidem est propositio non ostenditur, propter eamdem causam quam quidem diximus et prius, quae autem in parte, ostenditur quando universalis sit praedicativa. Insit enim A omni B, C autem non omni, conclusio B C; si ergo sumatur B omni A, C autem non omni, conclusio A alicui C non inerit medium B. Si autem est universalis privativa, non ostenditur A propositio, conversa A B, accidit enim utrasque aut alteram propositionem fieri negativam: quare non erit syllogismus; sed similiter ostendetur quemadmodum et in universalibus, si sumatur, cui B alicui non inest, A alicui inesse. In tertia autem figura, quando utraeque propositiones universaliter sumentur, non contingit ostendere per se invicem propositionem. (0694B) Nam universalis quidem ostenditur per universalia, in hac autem conclusio semper est particularis: quare manifestum quoniam omnino non contingit ostendere per hanc figuram universalem propositionem. Si autem haec quidem universalis sit, illa vero particularis, quandoque quidem erit, quandoque vero non inerit; quando ergo utraeque praedicativae sumantur, et universalis sit ad minorem extremitatem, erit; quando vero ad alteram, non erit. Insit enim A omni C, B autem alicui C, conclusio A B. Si ergo sumatur C omni A inesse conversa universali, et A inesse B, quod erat conclusio, C quidem ostensum est alicui B inesse, B autem alicui C, non est ostensum, quamvis necesse est si C alicui B, et B alicui C inesse; sed non idem est hoc illi, et illud huic inesse, sed assumendum est, si hoc alicui illi, et alterum alicui huic, hoc autem sumpto iam non sit ex conclusione et altera propositione syllogismus. Si autem B quidem omni C, A autem alicui C, erit ostendere A C, quando sumatur C quidem omni B inesse, A autem alicui; nam si C omni B inest, A autem alicui B, necesse est A alicui C inesse, medium B. Et cum fuerit haec praedicativa quidem, illa vero privativa, universalis autem praedicativa, ostendetur altera. Insit enim B omni C, A autem alicui non insit, conclusio quoniam A alicui B non inest. Si ergo assumatur C B omni inesse, inerat autem et A non omni B, necesse est A alicui C non inesse medium B. Cum autem privativa universalis sit, non ostenditur altera nisi sicut in prioribus, si sumatur cui hoc alicui non inest, alterum alicui inesse, ut si A nulli C, B autem alicui, conclusio quoniam A alicui B non inest. Si ergo sumatur cui A alicui non inest, eidem C alicui inesse, necesse est C alicui B inesse, aliter autem non est convertentem universalem propositionem ostendere alteram, nullo enim modo erit syllogismus. Manifestum igitur quoniam in prima quidem figura per se invicem est ostensio, et per primam, et per tertiam figuram fit: nam cum praedicativa quidem est conclusio, per primam, cum autem privativa, per postremam; sumitur enim cui hoc nulli, alterum omni inesse. In media autem, cum universalis est quidem syllogismus et per ipsam, et per primam figuram, et per postremam; cum autem particularis, et per ipsam, et per postremam. In tertia vero per ipsam, omnes. Manifestum etiam quoniam in media et in tertia qui non per ipsas fiunt syllogismi, aut non sunt secundum eam quae circulo est ostensionem, aut imperfecti sunt. Convertere autem est transponentem conclusionem facere syllogismum, quoniam vel extremum medio non inerit, vel hoc postremo; necesse est enim conclusione conversa, et altera remanente propositione, interimi reliquam; nam si erit, et conclusio erit: differt autem opposite aut contrarie convertere conclusionem, non enim fit idem syllogismus utrolibet conversa; palam autem hoc erit per sequentia. Dico autem opponi quidem omni inesse non omni, et alicui nulli, contrarie autem omni nulli, et alicui non alicui inesse.     Sit enim ostensum A de C per medium B; si igitur sumatur A nulli C inesse, omni autem B, nulli C inerit B, et si A quidem nulli C, B autem omni C, A non omni B, et non omnino nulli, non enim ostendebatur universale per tertiam figuram. Omnino autem eam quae est ad maiorem extremitatem propositionem non est destruere universaliter per conversionem, semper enim interimitur per tertiam figuram, necesse enim ad postremam extremitatem utrasque sumere propositiones. Et si privativus sit syllogismus, similiter: ostendatur, enim A nulli C inesse per B, ergo si sumatur A omni C inesse, nulli autem B, nulli C inerit B. Et si A et B omni C, A alicui B, sed nulli inerat. Si autem opposite convertatur conclusio, et alii syllogismi oppositi, et non universales erunt, fit enim altera propositio particularis, quare conclusio erit particularis. Sit enim praedicativus syllogismus, et convertatur sic, ergo si A non omni C, B autem omni B, non omni C. Et si A quidem non omni C, B autem omni A, non omni B. Similiter autem et si privativus sit syllogismus, nam si A alicui C inest, B autem nulli, B alicui C non inerit, et non simpliciter nulli, et si A quidem alicui C, B autem omni, quemadmodum in principio sumptum est, A alicui B inerit. In particularibus autem syllogismis quando opposite convertitur conclusio, interimuntur utraeque propositiones, quando vero contrariae, neutra; non enim iam accidit quemadmodum in universalibus interimere deficiente conclusione secundum conversionem, sed nec omnino interimere. Ostendatur enim A de aliquo C per B; ergo si sumatur A nulli C inesse, B autem alicui C, A alicui B non inerit, et si A nulli C, B autem omni, nulli C inerit B; quare interimentur utraeque. Si autem contrarie convertantur, neutra; nam si A alicui C non inest, B autem omni, B alicui C non inerit, sed nondum interimitur quod ex principio, contingit, enim alicui inesse, et alicui non inesse: universali autem sublato A B, omnino non fit syllogismus. Si enim A quidem alicui C non inest, B autem alicui inest, neutra propositionum universalis est. Similiter autem et si privativus sit syllogismus, si enim sumatur A omni C inesse, interimuntur utraeque; si autem alicui, neutra; demonstratio autem eadem. In secunda autem figura, eam quidem quae est ad maiorem extremitatem propositionem, non est interimere contrarie, quolibet modo conversione facta, semper erit conclusio in tertia figura, universalis autem non fuit in hac syllogismus, alteram autem in hac interimemus, similiter conversione. Dico autem similiter: si contrarie quidem convertitur, contrarie; si opposite, opposite. Insit enim A omni B, C autem nulli, conclusio B C. Si ergo sumatur B omni C inesse, et A B maneat, A omni C inerit, fit enim prima figura. Si autem B omni C, A autem nulli C, A non omni B, figura postrema.Si autem opposite convertatur B C, A B quidem similiter ostendetur, A C autem opposite: nam si B alicui C, A autem nulli C, A alicui B non inerit; rursum si B alicui C, A autem omni B, A alicui C, quare oppositus fit syllogismus. Similiter autem ostendetur et si e converso se habeant propositiones. Si autem particularis est syllogismus, contrarie quidem conversa conclusione neutra propositionum interimitur, quemadmodum nec in prima figura, opposite autem, utraeque. Ponatur enim A B quidem nulli inesse, C autem alicui, conclusio B C. Si igitur ponatur B alicui C inesse, et A B maneat, conclusio erit quoniam A alicui C non inest, sed non interimitur quod ex principio, contingit enim alicui inesse et non inesse. Rursum si B alicui C, et A alicui C, non erit syllogismus, neutrum enim universale eorum quae sumpta sunt, quare non interimitur A B. Si autem opposite convertatur, interimuntur utraeque, non si B omni C, A autem nulli B, nulli C, A erit autem alicui. Rursum si B omni C, A autem alicui C, alicui B, A. Eadem autem demonstratio et si universalis sit praedicativa. In tertia vero figura quando contrarie quidem convertitur conclusio, neutra propositionum interimitur secundum nullum syllogismorum; quando autem opposite, utraeque in omnibus. Si enim ostensum A alicui B inesse, medium autem sumptum C, et sint universales propositiones, si ergo sumatur A alicui B non inesse, B autem omni C, non fit syllogismus eius quod est A de C. Neque si A B alicui non inest, C autem omni, non erit eius quod est B C syllogismus. Similiter autem ostendetur et si non universales sint propositiones, aut enim utrasque necesse est particulares esse per conversionem, aut universalem ad minorem extremitatem fieri, sic autem non fiet syllogismus, nec in prima figura, nec in media. Si autem opposite convertantur propositiones, interimuntur utraeque, nam si A nulli B, B autem omni C, A nulli C. Rursum si A B quidem nulli, C autem omni, B nulli C. Et si altera non sit universalis, similiter; si enim A nulli B, B autem alicui C, A alicui C non inerit. Si autem A quidem nulli, C autem omni, nulli C, B. Similiter et si privativus sit syllogismus; ostendatur enim A alicui B non inesse; si autem praedicativa quidem B C, A C autem negativa, sic enim fiebat syllogismus. Quando igitur contrarium sumitur conclusioni, non erit syllogismus, nam si A alicui B, B autem omni C, non fit syllogismus eius quod est A et C. Neque si A alicui B, nulli autem C, non fuit eius quod est A B et C syllogismus, quare non interimuntur propositiones. Quando vero oppositum, interimuntur; nam si A omni B, et B omni C, A omni C, sed nulli inerat. Rursum si A omni B, nulli autem C, B nulli C, sed omni inerat. Similiter autem monstratur, et si non universales sint propositiones: sit enim A C universalis et privativa, altera autem particularis et praedicativa, ergo si A quidem omni B, B autem alicui C, A alicui C accidit, sed nulli inerat. Rursum si A omni B, nulli autem C, et B nulli C. Si autem A alicui B, et B alicui C, non fit syllogismus. Neque si A alicui B, et nulli C, nec sic. Quare illo quidem modo interimuntur, sic autem non interimuntur propositiones. Manifestum est ergo ex iis quae dicta sunt quomodo conversa conclusione in unaquaque figura fit syllogismus, et quando contrarie propositioni, et quando opposite; et quoniam in prima quidem figura per mediam et postremam fiunt syllogismi, et quae quidem ad minorem extremitatem semper per mediam interimitur, quae vero ad maiorem per postremam; in secunda autem, per primam et postremam, quae quidem ad minorem extremitatem semper per primam figuram, quae vero ad maiorem, per postremam; in tertia vero, per primam et per mediam, et quae quidem ad maiorem per primam semper, quae vero ad minorem per mediam semper. Quid ergo est convertere, et quomodo in unaquaque figura, et quis fit syllogismus, manifestum. Per impossibile autem syllogismus ostenditur quidem, quando contradictio ponitur conclusionis, et assumitur altera propositio. Fit autem in omnibus figuris, simile enim est conversioni. Verumtamen differt in tantum quoniam convertitur quidem facto syllogismo, et sumptis utrisque propositionibus. Deducitur autem ad impossibile non confesso opposito prius, sed manifesto quoniam est verum. Termini vero similiter se habent in utrisque, et eadem sumptio utrorumque, ut si A inest omni B, medium autem C, si supponitur A non omni vel nulli B inesse, C vero omni, quod fuit verum, necesse est C B aut nulli aut non omni inesse, hoc autem impossibile, quare falsum est quod suppositum est. Verum ergo oppositum; similiter autem in aliis figuris, quaecunque enim conversionem suscipiunt, et per impossibile syllogismum. Ergo alia quidem proposita omnia ostenduntur per impossibile in omnibus figuris, universale autem praedicativum in media et in tertia monstratur, in prima autem non monstratur: supponatur enim A non omni B aut nulli inesse, et assumatur alia propositio, utrolibet modo, sive A omni inest C, sive B omni D (sic enim erat prima figura); si ergo supponatur A non omni B inesse, non fiet syllogismus quomodolibet sumpta propositione. Si autem nulli B, D quidem assumatur, syllogismus quidem erit falsi, non ostenditur autem propositum; nam si A nulli B, B autem omni D, A nulli D, hoc autem sit impossibile, falsum igitur est nulli B inesse A, sed non si nulli falsum, omni verum. Si autem C A assumatur, non fit syllogismus, nec quando supponitur non omni B inesse A; quare manifestum quoniam omni inesse non ostenditur in prima figura per impossibile. Alicui autem, et nulli, et non omni ostenditur. Supponatur enim A nulli B inesse, B autem sumptum sit omni aut alicui C, ergo necesse est A nulli aut non omni C inesse, hoc autem impossibile. Sit enim verum et manifestum quoniam omni C inest A, quare si hoc falsum, necesse est A alicui B inesse. Si autem ad A sumatur altera propositio, non erit syllogismus, neque quando subcontrarium conclusioni supponitur ut alicui non inesse; manifestum ergo quoniam oppositum sumendum est. Rursum supponatur A alicui B inesse, sumptum autem sit C omni A, necesse est igitur C alicui B inesse, hoc autem sit impossibile, quare falsum quidem suppositum est; si autem sic, verum est nulli inesse. Similiter autem et si privativa sumpta sit C A. Si autem ad B sumpta sit propositio, non erit syllogismus. Si autem contrarium supponatur, syllogismus erit et impossibile, non tamen ostenditur quod est propositum: supponatur enim A omni B, et C sumptum sit omni A, ergo necesse est C omni B inesse: hoc autem impossibile, quare falsum est omni B inesse A, sed nondum erit necessarium, si non omni, nulli inesse. Similiter autem et si A D B sumatur altera propositio: nam syllogismus quidem erit et impossibile, non interimitur autem hypothesis, quare oppositum supponendum. Ad ostendendum autem non omni B inesse A, supponendum omni inesse, nam si A omni B, et C omni A, omni B inerit C; si ergo hoc impossibile, falsum quod suppositum est; similiter autem et si ad B sumpta sit altera propositio. Et si privativa sit C A, similiter, nam et sic fit syllogismus. Si autem ad B sumpta sit privativa, nihil ostenditur. (0698D) Si autem non omni, sed alicui inesse supponatur, non ostenditur quoniam non omni, sed quoniam nulli: si enim A alicui B, C autem omni A, alicui B inerit C; si ergo hoc impossibile, falsum est alicui B inesse A, quare verum nulli; hoc autem ostenso, interimitur verum, nam A alicui quidem B inerat, alicui vero non inerat. Amplius autem non tam propter hypothesin accidit impossibile, falsa enim erit, siquidem ex veris non est falsum syllogizare: nunc autem est vera, inest enim A alicui B, quare non supponendum alicui inesse, sed omni. Similiter autem et si alicui B non inest A, ostenderemus; si enim idem est alicui non inesse, et non omni inesse, eadem in utrisque demonstratio. Manifestum ergo quoniam non contrarium, sed oppositum supponendum in omnibus syllogismis, sic enim necessarium erit et axioma probabile; nam si de omni vel affirmatio vel negatio, ostenso quoniam non negatio, necesse est affirmationem veram esse; rursum si non ponant veram esse affirmationem, constat veram esse negationem; contrariam vero neutro modo contingit ratum facere. enim necessarium, si nulli falsum, omni verum, neque probabile ut sit alterum falsum, quoniam alterum verum. Manifestum ergo quoniam in prima figura alia quidem proposita omnia ostenduntur per impossibile, universale autem affirmativum non ostenditur. In media autem figura et postrema et hoc ostenditur. Ponatur enim A non omni B inesse, sumptum sit autem omni C inesse A; ergo si B quidem non omni inest A, C autem omni, non omni B inest C, hoc autem impossibile. Sit enim manifestum quoniam omni B inest C, quare falsum quod suppositum est, verum est ergo omni inesse. Si autem contrarium supponatur, syllogismus quidem erit ad impossibile, non tamen ostenditur quod propositum est. Si enim A nulli B, omni autem C, nulli B, C, hoc autem impossibile, quare falsum est, nulli inesse, sed non si hoc falsum, verum omni. Quando autem alicui B inest A, supponatur A nulli B inesse, C autem omni insit, necesse est ergo C nulli B inesse, quare si hoc impossibile, necesse est A alicui B inesse. Si autem supponatur alicui non esse, eadem erunt quae in prima figura. Rursum supponatur A alicui B inesse, C autem nulli insit, necesse est igitur C alicui B non inesse; sed omni inerat, quare falsum quod suppositum est, nulli ergo B inerat A. Quando autem non omni B inest A, supponatur omni inesse: C autem nulli, necesse est ergo C nulli B inesse, hoc autem impossibile, quare verum est non omni inesse. Manifestum ergo quoniam omnes syllogismi fiunt per mediam figuram. Similiter autem et per ultimam. Ponatur enim A alicui B non inesse, C autem omni B, ergo A alicui C non inerit; si ergo hoc impossibile, falsum alicui non inesse, quare verum est omni. Si vero supponatur nulli inesse, syllogismus quidem erit, et impossibile, non ostendit autem quod propositum est; si enim contrarium supponatur, eadem erunt quae in prioribus.     Sed ad ostendendum alicui inesse, eadem sumenda est hypothesis, nam si A nulli B, C autem alicui B, A non omni C; si ergo hoc falsum, verum est A alicui B inesse. Quando autem nulli B inest A, supponatur alicui inesse, sumptum sit autem et C omni B inesse, ergo necesse est A alicui C inesse; sed nulli inerat, quare falsum est alicui B inesse A. Si autem supponatur omni B inesse A, non ostenditur propositum: sed ad ostendendum non omni inesse, eadem sumenda hypothesis, nam si A omni B, et C alicui B, A inest alicui C; hoc autem non fuit, quare falsum est omni inesse, si autem sic, verum non omni. Si autem supponatur alicui inesse, eadem erunt quae et in iis quae prius dicta sunt. Manifestum ergo quoniam in omnibus per impossibile syllogismis oppositum supponendum. Palam autem et quoniam in media figura ostenditur quodammodo affirmativum, et in postrema universale. Differt autem quae ad impossibile demonstratio ab ea quae est ostensiva, eo quod ponat quod vult interimere, deducens ad confessum falsum, ostensiva autem incipit A confessis positionibus veris. Sumunt ergo utraeque duas propositiones confessas, sed haec quidem ex quibus est syllogismus, illa vero unam quidem harum, alteram vero contradictionem conclusionis. Et hinc quidem non necesse est notam esse conclusionem, neque prius opinari quoniam est, aut non est; illinc vero necesse est, quoniam non est. Differt autem nihil affirmativam, vel negativam esse conclusionem, sed similiter se habet in utrisque. Omnis enim quae ostensive concluditur, et per impossibile monstrabitur, et quae per impossibile ostensive, et per eosdem terminos, non autem in eisdem figuris. Nam quando per impossibile syllogismus fit in prima figura, quod verum est in media erit, aut in postrema, privativum quidem in media, praedicativum autem in postrema. Quando autem syllogismus in media fit, quod verum est erit in prima figura in omnibus propositionibus, quando autem in postrema syllogismus, quod verum est erit in prima et in media, affirmativa quidem in prima, privativa autem in media. Sit enim ostensum A nulli aut non omni B per primam figuram, ergo hypothesis quidem erat alicui B inesse A, C autem sumebatur A quidem omni inesse, B autem nulli, sic enim fiebat syllogismus ad impossibile. Hoc autem media figura, si C A quidem omni, B autem nulli inest, et manifestum ex his quoniam B nulli inest A. Similiter autem et si non omni ostensum sit inesse, nam hypothesis quidem est omni B A inesse, C autem sumebatur A quidem omni, B autem non omni, et si privativa sit sumpta C A, similiter etenim sic fit in media figura. Rursum sit ostensum alicui B inesse A, ergo hypothesis quidem est nulli inesse, B autem sumebatur omni C inesse, et A vel omni vel alicui C, sic enim erit impossibile. Hoc autem postrema figura, si A et B omni C, et manifestum ex his quia necesse est A alicui B inesse, similiter autem et si alicui C sumatur inesse B vel A. Rursum in media figura ostensum sit A omni B inesse, ergo hypothesis quidem fuit, non omni B inesse A, sumptum est autem A omni C, et C omni B, sic enim erit impossibile; hoc autem prima figura, si A omni C, et C omni B. Similiter autem et si ostensum sit alicui inesse, nam hypothesis quidem fuit, nulli B inesse A, sumptum est autem A omni C, et C alicui B. Si autem privativus fit syllogismus, hypothesis quidem A alicui B inesse, sumptum est autem A nulli C, et C omni B, quare fit prima figura. Et si non universalis sit syllogismus, sed A alicui B ostensum sit non inesse, similiter: nam hypothesis quidem omni B inesse A, sumptum est autem A nulli C, et C alicui B, sic enim prima figura. Rursum in tertia figura ostensum sit A inesse omni B, ergo hypothesis quidem fuit non omni B inesse A, sumptum est autem C omni B, et A omni C, sic enim erit impossibile, hoc autem prima figura. Similiter autem et si in aliquo sit demonstratio, non hypothesis quidem erit nulli B inesse A, sumptum est autem C alicui B, et A omni C. Si autem privativus sit syllogismus, hypothesis quidem A alicui B inesse, sumptum est autem C A quidem nulli, B autem omni, hoc autem media figura. Similiter autem et si non universalis sit demonstratio, nam hypothesis quidem erit omni B inesse A, sumptum est autem C A quidem nulli, B autem alicui, hoc autem media figura. Manifestum ergo quoniam per eosdem terminos et ostensive est demonstrare unumquodque propositum, et per impossibile. Similiter autem erit, et cum sint ostensivi syllogismi, ad impossibile deducere in terminis sumptis, quando opposita propositio conclusioni sumpta fuerit, nam fiunt iidem syllogismi iis qui sunt per conversionem, quare statim habemus et figuras per quas unumquodque erit. Palam ergo quoniam omne propositum ostenditur per utrosque modos et per impossibile et ostensive, et non contingit separari alterum ab altero. In qua autem figura est ex oppositis propositionibus syllogizare, et in qua non est, sic erit manifestum. Dico autem oppositas esse propositiones, secundum locutionem quidem quatuor, ut omni et nulli, et omni et non omni, et alicui et nulli, et alicui et non alicui inesse; secundum veritatem autem tres, nam alicui et non alicui secundum locutionem opponuntur solum; harum autem contrarias quidem universales, omni nulli inesse, ut omnem disciplinam esse studiosam, nullam esse studiosam, alias vero oppositas. In prima igitur figura non est ex oppositis propositionibus syllogismus, neque affirmativus, neque negativus; affirmativus quidem, quoniam oportet utrasque affirmativas esse propositiones, oppositae autem affirmatio et negatio; privativus autem, quoniam oppositae quidem idem de eodem praedicant et negant, in prima autem medium non dicitur de utrisque, sed de illo quidem aliud negatur, idem autem de alio praedicatur, hae vero non opponuntur. In media autem figura, et ex oppositis, et ex contrariis contingit fieri syllogismum. Sit enim bonum quidem in quo A, disciplina autem in quo B et C; si ergo omnem disciplinam studiosam sumpsit, et nullam, A inest omni B, et nulli C, quare B nulli C, nulla ergo disciplina disciplina est. Similiter autem et si omnem sumens studiosam disciplinam, medicinam vero non studiosam sumpsit, nam A B quidem omni, C autem nulli, quare aliqua disciplina non erit disciplina. Et si A C quidem omni, B autem nulli, est autem B quidem disciplina, C autem medicina, A vero opinio, nullam enim disciplinam opinionem sumens, sumpsit aliquam disciplinam esse opinionem. Differt autem A priore in terminis converti, nam prius quidem ad B, nunc autem ad C affirmativum. Et si sit non universalis altera propositio, similiter; semper enim medium est, quod ab altero quidem negative dicitur, de altero vero affirmative. Quare contingit opposita quidem perfici, non autem semper, neque omnino, sed sic se habeant, quae sunt sub medio, ut vel eadem sint, vel totum ad partem; aliter autem impossibile, non enim erunt propositiones ullo modo, neque contrariae, neque oppositae. In tertia vero figura affirmativus quidem syllogismus nunquam erit ex oppositis propositionibus propter causam dictam, et in prima figura. Negativus autem erit syllogismus, et universalibus, et non universalibus terminis. Sit enim disciplina in quo B et C, medicina autem in quo A; si ergo sumat omnem medicinam disciplinam, et nullam medicinam disciplinam, B omni A sumpsit, et C nulli A, quare erit aliqua disciplina non disciplina. Similiter autem et si non universaliter sumpta sit A B propositio, nam si est aliqua medicina disciplina, et rursum nulla medicina disciplina, accidit disciplinam aliquam non esse disciplinam. Sunt autem universaliter quidem sumptis terminis contrariae propositiones, si autem particularis altera sit, oppositae. Oportet autem scire quoniam contingit opposita sic sumere quemadmodum diximus, omnem disciplinam studiosam esse, et rursum nullam aut aliquam non esse studiosam, quod non solet latere; erit autem per alias interrogationes syllogizare alteram, et quemadmodum in Topicis dictum est, sumere. Quoniam autem affirmationum oppositiones sunt tres, sexies accidit opposita sumere, aut omni et nulli, aut omni et non omni, aut alicui et nulli; et hoc converti in terminis, ut A omni B et nulli C, aut omni C et nulli B, aut huic quidem omni, illi vero non omni, et rursum hoc converti secundum terminos; similiter autem et in tertia figura. Quare manifestum est et quoties et in quibus figuris contingit per oppositas propositiones fieri syllogismum. Manifestum est quoniam ex falsis est verum syllogizare, quemadmodum dictum est prius; ex oppositis autem non est, semper enim contrarius syllogismus fit rei (ut si est bonum non esse bonum, aut si animal non animal) eo quod ex contradictione est syllogismus, et subiecti termini aut iidem sunt, aut hic quidem totum, ille autem pars. Palam autem quoniam in paralogismis nihil prohibet fieri hypotheseos contradictionem, ut si est impar non esse impar, nam ex oppositis propositionibus contrarius erit syllogismus; si ergo sumpserit hoc modo, hypotheseos erit contradictio. Oportet autem considerare quoniam sic quidem non est contraria concludere ex uno syllogismo (ut sit conclusio quoniam non est bonum, bonum aut aliud quiddam tale), nisi statim huiusmodi propositio sumatur, ut omne animal esse album et non album, hominem autem animal, sed vel assumere oportet contradictionem, ut quoniam omnis disciplina opinio et non opinio, deinde sumere quoniam medicina disciplina quidem est., nulla autem opinio, quemadmodum redargutiones fiunt, vel ex duobus syllogismis. Quare esse quidem contraria secundum veritatem quae sumpta sunt, non est alio modo quam hoc quemadmodum dictum est prius. In principio autem petere et accipere est quidem, ut in genere, sumere in eo quod non est demonstrare propositum. Hoc autem accidit multipliciter, nam et si omnino non syllogizatur, et si per ignotiora aut similiter ignota, et si per posteriora quod prius est, demonstratio enim ex prioribus et notioribus est. Horum ergo nullum est petere quod ex principio est, sed quia haec quidem nata sunt per se cognosci, illa vero per alia (nam principia quidem per se, quae autem sub principiis, per alia), quando quod non per se notum est, per se aliquis conatur ostendere, tunc petit quod ex principio est. Hoc autem est sic facere quidem ut statim postulet id quod propositum est: contingit autem et transgredientes et ad alia eorum quae nata sunt per illa ostendi per haec monstrare quod ex principio est, ut si A ostendatur per B, et B per C, C autem natum sit ostendi per A, accidit enim idem A per se demonstrare eos qui sic syllogizant, quod faciunt qui parallelas arbitrantur scribere, latent enim ipsi seipsos talia sumentes quae non valent demonstrare, cum non sint parallelae. Quare accidit sic syllogizantibus unumquodque esse dicere si est unumquodque, sic autem omne erit per se notum, quod est impossibile. Si ergo aliquis dubitat assumpto dubio quoniam A inest C, similiter et quoniam B, petat autem i inesse B, nondum manifestum si quod in principio est petat, sed quoniam non demonstravit manifestum, non enim est principium demonstrationis, quod similiter est incertum. Si autem B ad C sic se habet ut idem sit, aut manifestum quod convertuntur, aut inest alterum alteri, quod in principio est petit, nam et quoniam A inest B, per illa monstrabit si convertantur, nunc autem hoc prohibet, sed non modus. Si autem hoc faciat, quod dictum est faciet, et convertet per tria, similiter autem et si B sumat inesse C, quod similiter incertum sit, ut et si A inest C, nondum quod ex principio petit, sed neque demonstrat. Si autem idem sit A et B, aut eo quod convertuntur, aut eo quod A sequitur ei quod est B, quod ex principio est petit propter eamdem causam, nam ex principio quod valet, prius dictum est A nobis, quoniam per se monstrabitur quod non est per se manifestum. Si ergo est in principio petere per se monstrare quod non per se est manifestum, hoc autem est non ostendere quando similiter dubitantur quod monstratur et per quod monstratur, vel eo quod eadem eidem, vel eo quod idem eisdem inesse sumitur, in media quidem figura et tertia utrorumque continget similiter quod est in principio petere, in praedicativo quidem syllogismo et in tertia figura, et in prima,     negative autem quando eadem ab eodem, et non similiter utraeque propositiones, similiter autem et in media, eo quod non convertuntur termini secundum negativos syllogismos. Est autem in principio petere in demonstrationibus quidem quae secundum veritatem sic se habent, in dialecticis autem, quae secundum opinionem. Non propter hoc autem accidere falsum (quod saepe in disputationibus solemus dicere) primum quidem est in iis qui ad impossibile syllogismis, quando ad contradictionem est huius quod monstratum est ea quae ad impossibile. Nam neque qui non contradicit dicit non propter hoc, sed quoniam falsum est aliquid positum priorum, neque in ostensiva, non enim ponit quod contradicit. Amplius autem quando interimitur aliquid ostensive per A B C, non est dicere quoniam non propter quod positum est factus est syllogismus, nam non propter hoc fieri tunc dicimus, quando interempto hoc nihilominus perficitur syllogismus, quod non est in ostensivis, interempta enim propositione, nec qui ad hanc est erit syllogismus. Manifestum igitur quoniam in iis qui ad impossibile sunt dicitur non propter hoc, et quando sic se habet ad impossibile quae ex principio est hypothesis, ut cum sit, vel cum non sit haec, nihilominus accidit impossibile. Ergo manifestissimus quidem modus est non propter suppositionem esse falsum, quando ab hypothesi inconiunctus est A mediis syllogismus ad impossibile, quod dictum est in Topicis; quod enim non est causa, ut causam ponere hoc est; ut si volens ostendere quoniam asymeter est diameter, conetur Zenonis ratione quoniam non est moveri, et ad hoc inducat impossibile, nullo enim modo continuum est falsum locutioni quae est ex principio. Alius autem modus, si continuum quidem sit impossibile hypothesi, non tamen propter illam accidat, hoc autem possibile est fieri, et in hoc quod superius, et in hoc quod inferius sumenti continuum, ut si A ponatur inesse B, B autem C, C vero D, hoc autem sit falsum B inesse D, nam (si ablato A, nihilominus B inest C, et C D ) non erit falsum propter eam quae ex principio est hypothesin. Aut rursum si quis in superiori sumat continuum, ut si A quidem B, E autem A, F vero E, falsum autem sit F inesse A, nam et sic nihilominus erit impossibile, interempta quae est ex principio hypothesi. Sed oportet ad eos qui ex principio terminos copulare impossibile, sic enim erit propter hypothesin, ut in inferiori quidem sumenti continuum ad praedicatum terminum; nam si impossibile est A inesse D, interempto A, non amplius erit falsum. In superiori autem de quo praedicatur; nam si F non possibile est inesse B, interempto B non amplius erit impossibile; similiter autem et cum privativi sint syllogismi. Manifestum ergo quoniam cum impossibile non ad priores terminos, non propter positionem accidit falsum; an nec sic semper propter hypothes in erit falsum? nam si non ei quod est B, sed ei quod est k positum est inesse A, k autem C, et hoc D, et sic manet impossibile; similiter autem et in sursum sumenti terminos, quare (quoniam cum est, et cum non est, hoc accidit impossibile) non erit propter positionem, aut cum non est hoc, nihilominus fieri falsum. Nec sic sumendum ut alio posito accidat impossibile, sed quando ablato hoc idem per reliquas propositiones concluditur impossibile, eo quod idem falsum accidere per plures hypotheses nihil fortasse inconveniens est, ut parallelas, contingere, et si maior est qui interius est, eo qui exterius, et si triangulus habet plures rectos duobus.Falsa autem oratio fit propter primum falsum; aut enim ex duabus propositionibus aut ex pluribus omnis est syllogismus; ergo si ex duabus quidem, harum necesse est alteram, aut etiam utrasque esse falsas, nam ex veris non erat falsus syllogismus; si vero ex pluribus (ut sic quidem per A B, hoc autem per D F G ), horum erit aliquid superiorum falsum, et propter hoc oratio, nam A et B per illa concluduntur, quare propter illorum aliquid, accidit conclusio et falsum. Ut autem non catasyllogizetur, observandum, quando sine conclusionibus interrogat orationem, ut non detur bis idem in propositionibus, eo quod scimus quoniam sine medio syllogismus non fit, medium autem est quod plerumque dicitur. Quomodo autem oportet ad unamquamque conclusionem observare medium manifestum est, eo quod scitur quale in unaquaque figura ostenditur, hoc autem nos non latebit, eo quod videmus quomodo submittimus orationem. Oportet autem quod custodire praecipimus respondentes, ipsos argumentantes tentare latere, hoc autem erit primum quidem si conclusiones non prius syllogizent, sed sumptis necessariis non manifestae sint. Amplius autem si non propinqua interrogant, sed quam maxime longe media, ut si sit opportunum concludere A D E F, media B E D E, oportet ergo inquirere si A B, et rursum non si B E, sed si D E, deinde si B C, et sic reliqua, et si per unum medium sit syllogismus, A medio incipere, maxime enim sic latebit respondentem. Quoniam ergo habemus quando et quomodo se habentibus terminis fit syllogismus, manifestum et quando erit, et quando non erit elenchus, nam omnibus affirmativis, vel permutatim positis responsionibus (ut hac quidem affirmativa, illa vero negativa), contingit fieri elenchum: erit enim syllogismus, et sic in illo modo se habentibus terminis; quare si id quod positum est contrarium sit conclusioni, necesse est fieri elenchum, nam elenchus syllogismus contradictionis est. Si vero nihil affirmetur, impossibile est fieri elenchum, non enim erat syllogismus, cum omnes termini erant privativi, quare nec elenchus: nam si elenchus, necesse est syllogismus esse; cum autem est syllogismus, non necesse est elenchum esse. (0706A) Similiter autem si nihil positum sit secundum responsionem universaliter; nam eadem erit definitio syllogismi et elenchi. Accidit autem quandoque (quemadmodum in positione terminorum fallebamur) et secundum opinionem fieri fallaciam, ut si contingat idem pluribus principaliter inesse, et hoc quidem latere aliquem, et putare nulli inesse, illud autem scire, ut insit A B et C per se, et haec omni D similiter. Si igitur B quidem pPomba omni A inesse, et hoc D, C autem nulli A, et hoc omni D, eiusdem secundum idem habebit disciplinam et ignorantiam. Rursum si quis fallatur circa ea quae sunt ex eadem coniugatione, ut si A inest B, hoc autem C, et C D, opinetur autem A inesse omni B, et rursum nulli C. Simul enim sciet, et non opinabitur inesse; ergo nihil aliud existimat ex iis quam scit, hoc non opinari, scit enim aliquo modo quoniam A inest C per B, velut in universali hoc quod est particulare; quare quod aliquo modo scit, hoc omnino existimat non opinari, quod est impossibile. In eo autem quod prius dictum est, si non ex eadem coniugatione sit medium; secundum utrumque quidem mediorum ambas propositiones non possibile est opinari, ut A B quidem omni, C autem nulli, haec autem utraque omni D; accidit autem aut simpliciter aut in aliquo contrariam sumere primam propositionem. Si enim cui B inest omni A opinatur inesse, B autem D novit, et quoniam A D novit, quare si rursum cui C nulli, putat A inesse, cui B alicui inest, huic non putat A inesse, quod autem omni putat cui B, rursum alicui non putare cui B, aut simpliciter, aut in aliquo contrarium et; sic ergo non contingit opinari. Secundum utrumque autem unam, aut secundum alterum utrasque, nihil prohibet A omni B, et B D, et rursum A nulli C. Nam similis huiusmodi fallacia, veluti fallimur circa particularia, ut si A omni B inest, B autem omni C, A omni C inerit; si ergo aliquis novit quoniam A cui B inest omni, novit et quoniam ei quod est C; sed nihil prohibet ignorare C quoniam est, ut si A quidem duo recti, in quo autem B triangulus, in quo vero C sensibilis triangulus; opinabitur enim aliquis non esse C, sciens quoniam omnis triangulus habet duos rectos: quare simul sciet et ignorabit idem, nam scire omnem triangulum quoniam duobus rectis, non simplex est, sed hoc quidem universalem habet disciplinam, illud vero singularem. Sic ergo in universali novit C, quoniam duobus rectis, in singulari autem non novit, quare non habebit contrarias. Similiter autem est quae in Menone est oratio, quoniam disciplina est reminiscentia; nunquam enim accidit praescire quod singulare est, sed simul inductione sumere particularium disciplinam, velut recognoscentes. Nam quaedam scientes, statim scimus, ut quoniam duobus rectis, si scimus quoniam triangulus, similiter autem et in aliis. Ergo universali quidem speculamur particularia, propria autem non scimus; quare contingit et falli circa ea, verum non contrarie, sed habere quidem universale, decipi autem particulari. Similiter autem in praedictis, non enim contraria quae est secundum medium ei quae est secundum syllogismum disciplinae, nec quae est secundum utrumque mediorum opinatio, nihil enim prohibet scientem, et quoniam A toti B inest, et rursum hoc toti C, putare non inesse, ut quoniam omnis mula sterilis, et haec mula, putare hanc habere in utero; non enim scit quoniam A, C qui non conspicit, quod est secundum utrumque. Quare manifestum quoniam et si hoc quidem novit, illud vero non novit, falletur, quod habent universales ad particulares disciplinas; nullum enim sensibilium cum extra sensum fit scimus, nec si sentientes fuerimus scimus, nisi ut in universali, et in eo quod habet propriam disciplinam, sed non in eo quod est in actum. Nam scire tripliciter dicitur, aut ut universali, aut ut propria, aut ut in actu, quare et decipi totidem modis, nihil ergo prohibet et scire, et deceptum esse circa idem, verumtamen non contrarie. Quod accidit et ei qui secundum utramque scit propositionum, et non pertractavit prius, nam opinans in utero habere mulam, non habet secundum ac um disciplinam, neque propter opinionem fallaciam contrariam disciplinae, syllogismus enim est contraria fallacis in universali. Qui autem opinatur quod bonum esse est malum esse, idem opinabitur bonum esse et malum. Sit enim bonum esse in quo A, malum autem esse in quo B, rursum bonum esse in quo C; quoniam igitur idem opinatur et B et C, et esse C B opinabitur, et rursum B esse A similiter, quare et C A, nam quemadmodum si erat verum de quo C B, et de quo B A, et de quo C A verum erat, sic et in opinatione. Similiter autem et in eo quod est esse. Nam cum idem sit C et B, et rursum B et A, C A idem erit, quare et opinatione similiter; ergo hoc quidem necessarium si quis det primum. Sed fortasse illud falsum opinari aliquem quod malum esse est bonum esse, nisi secundum accidens; multipliciter enim possibile est hoc opinari, perspiciendum autem hoc melius. Quando vero convertuntur extremitates, necesse est et medium converti ad utramque; si enim A de C per B est, si convertitur et inest cui A omni, C et B A convertitur, et inest cui A omni, B per medium C, et C B convertitur per medium A. Et in non esse itidem, ut si B inest C, A vero non inest B, neque A inerit C. Si ergo B convertatur ad A, et C ad A convertetur: sit enim B nulli A inexistens, ergo neque C, omni enim C inerat B, et si B convertitur ad C, et A convertetur ad C; nam de quocunque omnino B, et C. Et si C ad A convertitur, et B convertetur ad A: cui enim B inest, et C; cui autem C, A non inest; et solum hoc A conclusione incipit, alia autem non similiter, ut in praedicativo syllogismo. Rursum si A et B convertuntur, et C et D similiter, omni autem necesse est A aut C inesse, et B et D sic se habebunt, ut omni alterum insit; quoniam enim cui A B, E cui C D, omni autem A aut C, et non simul, manifestum quoniam et B aut D omni, et non simul, ut si ingenitum, incorruptibile, et incorruptibile ingenitum, necesse est quod factum est corruptibile et corruptibile factum esse, duo enim syllogismi constituti sunt. Rursum si omni quidem, A vel B, et C vel D, simul autem non insunt, si convertitur A et C, et B et D convertetur. Nam si alicui non inest B, cui D, palam quoniam A inest; si autem A, et C, convertuntur enim; quare simul C et D, hoc autem impossibile. Quando autem A toti B et C inest, et de nullo alio praedicatur, inest autem et B omni C, necesse est A et B converti, quoniam enim de solis B C dicitur A, praedicatur autem B et idem dese et de C, manifestum quoniam de quibus A, et B dicetur omnibus, verum et de A. Rursum quando A et B, toti C insunt convertitur autem C B, necesse est A omni B inesse, quoniam enim omni C A, C autem B, eo quod convertuntur, et A omni B inerit. Quando autem duo fuerint opposita, ut A magis eligendum sit quam B, cum sint opposita, et D quam C similiter, si magis eligenda sunt A C quam B D, A magis eligendum quam D. Similiter enim sequendum A, et fugiendum B, opposita enim, et C ei quod est D, nam et haec opponuntur; si ergo A ei quod est D similiter eligendum, et B ei quod est C fugiendum, utrumque enim utrique similiter fugiendum eligendo; quare et haec ambo A C iis quae sunt B D, quoniam autem magis, non possibile similiter, nam et B D similiter erunt. Si autem D magis eligendum quam A, et B quam C minus fugiendum; nam quod minus est minori opponitur; magis autem eligendum est maius bonum et minus malum quam minus bonum et maius malum. Universum igitur B D magis eligendum quam A C, nunc autem non est, ergo magis A eligendum quam D, et C ergo minus fugiendum quam B. Si ergo eligat omnis amans secundum amorem A sic se habere, ut concedere, et non concedere in quo C, aut concedere in quo D, et non tale esse ut concedere in quo B, manifestum quoniam A huiusmodi esse, magis eligendum est quam concedere; ergo diligi quam conventio magis eligendum secundum amorem; magis ergo amor est in amicitia quam convenire. Si autem maxime huius, et finis haec, ergo convenire aut non est omnino, aut diligendi gratia, nam et aliae concupiscentiae et artes sic fiunt. Quomodo ergo se habent termini secundum conversiones, et in eo quod magis fugiendum vel magis eligendum sit, manifestum est. Quoniam autem non solum dialectici et demonstrativi syllogismi per praedictas fiunt figuras, sed et rhetorici, sed et simpliciter quaecunque fides est, et secundum unamquamque artem, nunc erit dicendum. Omnia enim credimus per syllogismum aut ex inductione; ergo si inductio quidem est, et ex inductione syllogismus per alteram extremitatem medio syllogizare. Ut si eorum quae sunt A C medium sit B, per C ostendere A inesse B, sic enim facimus inductiones. Ut sit A longaevum, in quo autem B choleram non habere, in quo vero C singulare longaevum, ut homo, equus, et mulus. Ergo toti B inest A, omne enim quod sibi cholera est, longaevum, sed et B non habere choleram, omni inest C; si ergo convertatur C ei quod est B, et non transcendat medium, necesse est C inesse B. Ostensum enim est prius quoniam, si duo aliqua eidem insunt, et ad alteram eorum convertatur extremum, converso et alterum inerit praedicatorum. Oportet autem intelligere C ex singularibus omnibus compositum, nam inductio per omnia. Syllogismus autem huiusmodi est primae et immediatae propositionis: quarum enim est medium, per medium est syllogismus; quorum vero non est, per inductionem. Et quodam modo opponitur inductio syllogismo, nam hic quidem per medium extremum de tertio ostendit, illa autem per tertium extremum de medio. Ergo natura quidem prior et notior per medium syllogismus, nobis autem manifestior qui est per inductionem. Exemplum autem est, quando medio extremum inesse ostenditur per id quod est simile tertio. Oportet autem et medium tertio, et primum simili notius esse, inesse. Ut sit A malum, B autem contra confines inferre bellum, in quo autem C Athenienses contra Thebanos, in quo autem D Thebanos contra Phocenses. Si ergo volumus ostendere quoniam Thebanis pugnare malum est, sumendum quoniam contra confines pugnare est malum, huius autem fides ex similibus, ut quoniam Thebanis contra Phocenses. Quoniam ergo contra confines malum, contra Thebanos autem contra confines est, manifestum quoniam contra Thebanos pugnare malum. Quoniam ergo B C et D inest, manifestum, utrumque enim est contra confines inferre bellum, et quoniam A D, Thebanis enim non fuit utile contra Phocenses bellum. Quoniam autem A inest B, per D ostendetur, eodem autem modo et si per plura similia fides fiat medii ad extremum. Manifestum ergo quoniam exemplum est neque ut totum ad partem, neque ut pars ad totum, sed ut pars ad partem, quando ambo quidem insunt sub eodem, notum autem alterum. Et differt ab inductione, quoniam haec quidem ex omnibus individuis ostendebat inesse extremum medio, et ad extremum non copulabat syllogismum, hoc autem et copulat, et non ex omnibus ostendit. Deductio autem quando medio quidem primum palam est inesse, postremo autem medium dubium quidem, similiter autem credibile aut magis conclusione. Amplius, si pauciora sunt media postremo et medio, omnino enim propinquius esse accidit scientiae. Ut sit A docibile, in quo B disciplina, C iustitia, ergo disciplina quoniam docibilis, manifestum; iustitia autem si disciplina, dubium. Si igitur similiter aut magis credibile sit B C quam A C, deductio est, propinquius enim scientiae, per quod assumpserint A C, disciplinam prius non habentes. Aut rursum si pauciora media sint B C, nam et sic propinquius est scientiae. Ut si D sit quadrangulare, in quo autem E rectilineum, in quo F circulus, si ergo eius quod est E F unum solum sit medium, per lunares figuras aequalem fieri rectilineo circulum propinquius erit scientiae. Quando autem neque credibilius est B C quam A C, neque pauca media, non dico deductionem, neque quando immediata est B C, disciplina enim quod eiusmodi est. Instantia autem est propositio propositioni contraria. Differt autem A propositione, quoniam contingit quidem instantiam esse in parte, propositionem vero aut omnino non contingit, aut non in universalibus syllogismus. (0710B) Fertur autem instantia duobus modis et per duas figuras: duobus modis quidem, quoniam aut universalis aut particularis omnis instantia; per duas autem figuras, quoniam oppositae feruntur propositioni, opposita autem in prima et tertia figura perficiuntur solis. Nam quando postulatur omni inesse, instamus quoniam nulli, aut quoniam alicui non inest. Horum autem nulli quidem ex prima figura, alicui autem non ex postrema. Ut sit A unam esse disciplinam, in quo B contraria; proponit ergo unam esse contrariorum disciplinam, aut quoniam omnino non est eadem oppositorum instant. Contraria autem opposita, quare fit prima figura; aut quoniam noti et ignoti non una, haec autem tertia. Nam secundum tertiam notum et ignotum contraria quidem esse verum, unam autem esse eorum disciplinam, falsum. Rursum in privativa propositione similiter: cum postulat enim non esse contrariorum unam disciplinam, aut quoniam omnium oppositorum, aut quoniam contrariorum aliquorum est eadem disciplina, dicimus, ut sani et aegri, ergo omnium quidem ex prima, aliquorum vero ex tertia figura. Simpliciter autem in omnibus universaliter quidem instantibus, necesse est ad id quod universale est proposito contradictionem dicere (ut si non unam existimet contrariorum omnium, dicere oppositorum unam; sic autem necesse est primam esse figuram, medium enim fit universale ad hoc quod ex principio); quod autem ad hoc in parte est universale, dicitur propositio, ut noti et ignoti non eamdem, nam contraria universale ad haec, et fit tertia figura, medium enim in parte sumptum, ut notum et ignotum. Nam ex quibus est syllogizare contrarium, ex iis et instantias conamur dicere, quare et ex his solis figuris ferimus, nam in his solis oppositi syllogismi, per mediam enim figuram non fuit affirmare. Amplius autem et si sit, oratione indiget plurima, quae est per mediam figuram, ut si non concedant A inesse B, eo quod non sequitur hoc C, hoc enim per alias propositiones manifestum; non oportet autem instantiam converti ad alia, sed statim manifestam habere alteram propositionem. Quapropter et signum ex sola hac figura non est. Perspiciendum autem et de aliis instantiis, ut de iis quae sunt ex contrario, et simili, et secundum opinionem, et si particularem ex prima, vel privativam ex media possibile est sumere. Eicos autem et signum non idem est, sed eicos quidem est propositio probabilis. Quod enim ut in pluribus sciunt sic factum; vel non factum, aut esse vel non esse, hoc est eicos, ut odire invidentes, vel diligere amantes. Signum autem vult esse propositio demonstrativa, vel necessaria, vel probabilis; nam quo existente est, vel quo facto prius vel posterius res, signum est vel fuisse vel esse. Enthymema ergo est syllogismus imperfectus ex eicotibus et signis. Accipitur autem signum tripliciter, quoties et medium in figuris, aut enim ut in prima, aut ut in media, aut ut in tertia: ut ostendere quidem parientem esse, eo quod lac habeat, ex prima figura, medium enim lac habere, in quo A parere B, lac habere mulier in quo C. Quoniam autem sapientes, studiosi, nam Pittacus est studiosus, per postremam, in quo A studiosum, in quo B sapientes, in quo C Pittacus. Verum igitur A et B de C praedicari; sed hoc quidem non dicunt quia notum sit, illud vero sumunt. Peperisse autem quoniam pallida, per mediam figuram vult esse; quoniam enim sequitur parientes pallor, sequitur autem et hanc, ostensum esse arbitrantur quoniam peperit. Pallor in quo A, parere in quo B, mulier in quo C. Ergo si una quidem dicatur propositio, signum fit solum, si autem et altera sumitur, syllogismus. Ut Pittacus liberalis, nam ambitiosi liberales, Pittacus autem ambitiosus. Aut rursus, quoniam sapientes boni, Pittacus autem bonus, sed et sapiens, sic ergo fiunt syllogismi. Verum quidem per primam figuram insolubilis, si verus sit, universalis enim est. Qui autem per postremam, est solubilis, et si vera sit conclusio, eo quod non universalis, est in tertia, nec ad rem syllogismus, non enim si Pittacus est studiosus, propter hoc et alios necesse est esse sapientes. Qui vero per mediam figuram est, semper et omnino solubilis, nunquam enim syllogismus fit, sic se habentibus terminis. Non enim si quae peperit pallida, pallida autem et haec, necesse est parere hanc; ergo verum est quidem in omnibus figuris, differentias autem habent iam dictas. An igitur sic dividendum signum? horum autem medium indicium sumendum, nam indicium dicunt esse quod scire facit, tale autem maxime medium, an vero quae quidem ab extremitatibus signa dicenda, quae autem ex medio indicium? probabilissimum enim et maxime veram est quod est per primam figuram. Naturas autem cognoscere possibile est, si quis concedat simul transmutare corpus et animam, quaecunque sunt naturales passiones; discens enim aliquis fortasse musicam, transmutavit secundum quid animam, sed non earum quae natura nobis insunt, haec est passio, sed ut irae et concupiscentiae, et naturalium motionum. Si igitur et hoc det, et unum unius signum esse, et possumus sumere proprium uniuscuiusque generis passionem et signum, poterimus naturas cognoscere. Si enim est proprie alicui generi individuo existens passio, ut si leonibus fortitudo, necesse est et signum esse aliquod, compati enim sibi invicem positum est, et sit hoc magnas summitates habere, quod et aliis generibus, non totis contingit. Nam signum sic proprium est, quoniam totius generis propria passio est, et non solius proprium, sicut solemus dicere. Erit ergo et in alio genere hoc, et erit fortis homo, et aliquod aliud animal; habebit ergo signum, unum enim unius erat. Si ergo haec sunt, poterimus talia signa colligere in iis animalibus quae solum unam passionem habent aliquam propriam, unaquaeque autem habet signum, et quoniam unum habere necesse est, poterimus naturas cognoscere.Si vero duo habet propria totum genus, ut leo, forte et communicativum, quomodo cognoscemus utrum utrius sit signum, eorum signorum quae proprie sequuntur? An si et alii alicui non toti ambo, et in quibus non totis utrumque, quando hoc quidem habet, illud autem non? nam si fortis quidem, liberalis autem non, habet autem duorum hoc, palam quoniam et in leone hoc signum fortitudinis. Est vero naturas cognoscere in prima quidem figura, eo quod medium priori extremitati convertitur, tertiam autem transcendit, et non convertitur, ut sit fortitudo A, summitates magnas habere in quo B, C autem leo; ergo cui C, B omni, sed et aliis, cui autem B, A omni, et non pluribus, sed; convertitur si autem non, non erit unum unius signum. Boethius. Boezio. Keywords “Boethian International Society”, Boethianism. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Boezio” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51713340077/in/photolist-2mTWT7L-2mTzuqN-2mSXjtg-2mRAqeJ-2mNaHiH-2mMJokF-2mMwTke-2mKCdPg-2mKT4G5-2mKwnLL-2mKRu2r-2mKxnN1-2mS22wB-2mPZpNf-2mLKtaD-2mPu6xB-2mKRTux-2mPNG7N-2mKwHHt-2mKBzba

 

Grice e Bolano – colloquenza romana – filosofia italiana – Luigi Speranza (Catania). Filosofo. Grice: “I was born at Harborne, but there’s no volcano there- Bolano was born in Catania, and he is especially revered THERE, rather than at Oxford, because he was able to see some monuments – notably the Naumachia and the Hippodrome – before it was covered by ‘lava’ –“ –“Oddly, when he philosophised on rhetoric – he used that as a blurb – many philosophers traveled to Catania to be tutored by him – vide Salonia --. So he used the blurb of his expertise on Catania  to promote -- or rather his editor did, since he is a gentleman, and a gentleman does not promote – his work on rhetoric --.” “There are very few copies of this!” – “And Evola tired in vain – ‘in vano’ – to find one!” Assai scarse sono le notizie sulla sua vita. Quel poco che sappiamo viene riassunto nell'opera del Mongitore. Insegna filosofia a Catania. Uno dei più eminenti esponenti dell'ateneo catanese: chiamato “philosophiae peritissimus”, acquisce grande fama. Insegna a Palermo come lettore con il "favoloso stipendio di ottocento onze annue"; Seguace della tradizione aristotelica. Tipico esempio dell’umanista, unendo l'interessi per la natura e la filosofia romana antica.  Stampa a Messina un “Opus logicum”, compendio di filosofia aristotelica e frutto del suo insegnamento logico. Stampa anche di retorica e fisica ed abbiamo notizie di un saggio naturalistica sull'Etna, il Discorso di Mongibello. Ma l'opera cui maggiormente è legato è un “Chronicon urbis Catinae”, in cui ci lascia preziose notizie e descrizioni su Catania e le sue vestigia storiche prima di una catastrofica eruzione dell'Etna che profondamente ne cambiò paesaggio, fisionomia ed urbanistica.  Il Chronicon rappresenta un raro esempio di indagine archeologica diretta su Catania e rimase uno dei pochi lavori utili e seri sulle antichità della città etnea. Riguarda, tra l'altro, la fondazione di Catania, l'anfi-teatro romano, l'acquedotto romano, gli archi, il tempio di Cerere, la naumachia, l'ippodromo. Per questi ultimi due edifici è la prima ed unica fonte a noi rimasta. Carrera e Grossi attinsero direttamente dal manoscritto, traendone spunto per le loro opere e pubblicando i pochi frammenti a noi rimasti.  Eppure Bolano sube una grave umiliazione. Nell'anno in cui si perdono le sue tracce, presentatosi a chiedere l'incarico di filosofia nell'Università dove con onore insegnava da oltre quattri decenni, i filosofi ecclesiastici lo contrastarono preferendo Riccioli. Il venerando filosofo riottenne l'insegnamento solo per grazia del viceré Pietro Giron de Osuna, una nomina, sottolinea Matteo Gaudioso, peggiore di una sconfitta, forse la prima e ultima umiliazione del Bolano, scomparso successivamente dalla scena. Fu il suo ultimo anno di insegnamento e forse di vita.  Antonino Mongitore, Bibliotheca sicula, sive de scriptoribus siculis, qui tum vetera, tum recentiora saecula illustrarunt. Storia della filosofia in Sicilia da'tempi antichi al sec. XIX, libri quattro. Archivio storico per la Sicilia. Catanense Decachordon..., Catanae. La Sicilia del Cinquecento: il nazionalismo isolano, Roma, Mursia, Storia della filosofia in Sicilia da' tempi antichi al sec. XIX, libri quattro. Rivista internazionale di filosofia del diritto, Giorgio Del Vecchio, Società anonima poligrafica italiana, Bibliotheca sicula, sive de scriptoribus siculis, qui tum vetera, tum recentiora saecula illustrarunt  Osservazioni sopra la storia di Catania cavate dalla storia generale di Sicilia,Vincenzo Cordaro Clarenza Riggio, Sopra uno rudere scoperto in Catania cenni critici dell'arch. Mario Musumeci, pag. XXX, Mario Musumeci, dalla tipografia della regia Università, L’indagine archeologica a Catania nel secolo XVI e lBolano, in Archivio Storico per la Sicilia. Edilizia pubblica e privata nelle città romane, pag. 94, Lorenzo Quilici, Stefania Quilici Gigli, L'ERMA di BRETSCHNEIDER, Carrera, Delle Memorie historiche della città di Catania, I, Catania, Catanense Decachordon, Archivio di Stato di Palermo, Tribunale del R. Patrimonio, Memoriali. Modelli scientifici e filosofici nella Sicilia. Napoli, Guida. L'Catania nel secolo XVII, in  Storia della Catania dalle origini ai nostri giorni, Catania, Zuccarello e Izzi. Delle Memorie historiche della città di Catania, I, Catania. Catanense Decachordon..., Catinae, Antonino Mongitore, Bibliotheca sicula, sive de scriptoribus siculis, qui tum vetera, tum recentiora saecula illustrarunt, D. Bua, Sopra uno rudere scoperto in Catania cenni critici dell'arch. Mario Musumeci, dalla tipografia della regia Università. Storia della filosofia in Sicilia da'tempi antichi al sec. XIX, libri quattro, Lauriel, Guido Libertini, L'indagine archeologica a Catania nel secolo XVI e Bolano in Archivio Storico per la Sicilia Orientale. Dizionario biografico degli italiani. 0 habmio L'imperatore Carlo V abdicando iltrono (a) lasciava nel re Filippo II suo figlio un principe intento ad ingrandireil suo impero ed estendere isuoi domini:I vicerèdisseminati La mente del vescovo Nicolò Caracciolo era rivolta a liberare la cattedrale di Catania non   ASTE Dorp (a) Vel 1556. per BIOGRAFIA SICILIANA CataniaN.5- LORENZOBolano. Je secolo xvi scorreva per Catania,, e forse per 1 Europa tutta, se la Sicilia di coltura, non in iscevro di lustro o mancante tieramente purgatoperò ancora da'tristieffetti del vandalica e della gotica barbarie, ed la ignoranza discipline mostravansi a dito. icultoridelle buone le provin cie, e per mezzo de' quali lostato de'sudditi pre come per 2 ' do stabile o sicuro di quanto operavasi da loro gli animi di tutti erano irresoluți ed incerti, e Catania,vedevain alloraisuoi cittadinioccupati soltanto del presente,interessarsi piùdicontese ed intestíni partiti, che delle scienze e delle lettere. dalla diversi negli umori e nelle in clinazioni,dgiotvernavanoipopoli con principi se non senza de'Cassinesi, ed a riporvi in vece i canonici secolari. Il vicerè Lacerda fa diroccare la casa del la Università degli studi'ed altre abitazioni per in grandirelapiazzadelduomo.Marcantonio Colon na, successor suo, interpone la sua autorità a c o n 20 pre   ciliare le dispute del vescovo Vincenzo Coltello colsenato(a).La cortediRomaè costrettaa chiamare ad ubbidienza il vescovo che acremente contrastava col vicario apostolico Matteo Samiati (b).Controversielunghe ed ostinaleinsorgono fra'i Catanesi e i Palermitani ecclesiastici Se in tale condizione ditempi l'Università di Catania fioriva,ciò debbesi alla sovrana protezione, che riguardar vuolsi per le lettere come il raggio del sole che vivifica gli esseri e dà movimenti o p portuni al loro sviluppo. Dietro le favorevoli rap presentanze di Marcantonio Colonna, il re Filippo volge benigno lo sguardo al liceo catanese,ed il vicerèinterpetre della sovrana volontà,in com pensodeldevastamentoordinatodalsuo predeces sore Lacerda da lui sì discorde, fa costruire un nobile edifizio per la Università, corrispodente al la magnificenza di Catania(d),e forma i regola menti per gli studi (e). Filippo provvede di più, p e r m e z z o d e l v i c e r è c o n t e d i A l b a (f ), c h e i s o l i laureati in Catania aspirar potessero alle magistra (a) Ut perpetua jurgiorum semina inter episcopum patresque conscripti collerentur.Amico, Cat.illustr.,lib. VIII, c. 2. (Detti Constitutiones Marci Antonii Columnde, 1576.  per patria di s.Agata. I nostri magnati erano tutti intesi a stabilire la loro sacra congregazione dei Bianchi, a loro esempio (c) gli altri ceti aumen tano le rispettive confraternite. (b)Denuo Romam illeinterpellatureorumquaeges serat rationem redditurus. Amico, loc. cit. $ la 42 (c) Nel 1570. (a)Ul urbismajestatiresponderet.Amico,loc.cit. (f,Nel1591.   ture: autorizza le ingenti speseche ilvescovo Pro spero Reibiba,nonlascindosfuggirelefavorevoli disposizioni del governo, impiegava nel portare a compimento l'edifizio, e non permette che alzasse Messina un'altra Università (a). Accrescevasi in tal m o d o il n u m e r o dei discenti in Catania; e l ' o nore di ammaestrare nella sola Università del re gno,ed isignificanti stipendidallasovranamuni ficenza aumentati, incoraggiavano i dotti a lasciar le brighe volgari, a rivolgersi alla coltura delle lettere,edasegnalarsi nel pubblico insegnamento. (f Dopo averdettato questo articolo ho saputo che nellabiblioteca de'PP.Benedettinidi questa città avvi un esemplare dell'Opus logicum, Messanae 1597.  43 (b) Mongitore, Bibl, sic. c) Grossis, Dec. ix, 151. Fra gli uomini scienziati che onoravano illi ceo catanese nel finedel xvi secolodistinguevasi Lorenzo Bolano nato in Catania circa l'anno 1550. Per più di anni 20 vi fu professore di medicina (b ), d i c u i a v e a d a t o l e z i o n i a n c h e p r e s s o l ' e s t e r o (c ), eresoaveacelebreilsuonomeperlesuecono scenze matematiche ed anatomiche, e pel gusto nella latina poesia (d ). Seguendo le aristoteliche dottrine, volle pnbblicare per le stampe di Brea in Messina un libro di istituzioni filosofiche sotto il titolo di Opus logicum, ed un altro di rettorica (e) libri divenuti oramai così rari da non petersi trovarechineavessenotizie(f).Ma ciavanzanope rò i frammenti di opere più solide che tanto ap prezzar seppe l'accurato Carrera. (a) Nel settembre del 1595. Amico, loc. cit., pag, 428. P Amico,Cat.il.,lib.xu,c.v. e )Mongitore,Bibl.sic.   Un Discorso sopraMongibello conteneva la descrizione fisica di questo vulcano, e la storia di molte sue eruzioni. Carrera fa rilevare nel capi tolo della sua opera (a)in cui tratta del mont Et na, aver ricavato da quel discorso quanto riguarda la misura dell'altezza del vulcano,le sue regioni, la fertilità del suolo, la storia delle sue eruzioni; e queste doveano dal Balano rapportarsi con som m a esattezza, imperciocchèegli giungeva a notare anche il tempo in cui l'Etna non eruttava,co me avvenne per anni trenta dopo la grande eru zione del 1536, durante la quale, come dice lo stesso Bolano, formossi quel cratere oggi detto Monte negro. Selesueideecircala origine degli incendî vulcanici non sono da riferirsi,è colpadei tempi, in cui limitatissime erano le conoscenze de'feno meni naturali, e basta il dire chei scriveva nel 1588. Ma l' Quel pregevole manoscritto conservavasi sino al1637 inmanideldiluifigliuoloGirolamo Bo Carrera, Notizie istor.'di Catan.,lib.'11, c. 2. (b) Così dice il Grossis, ilMongitore eco.,ma l'ab. Amico chiama quelmanoscritto Opusculum de rebus Catanae.Tom.3,lib.14,42.  44 1 opera che principalmente gli fa meri tare il rispetto e la riconoscenza de'suoiconcittadini fu quellascritta in latino nel 1592 per illustrare la storia di Catania, e che portava il titolo di Chronicon urbis Catanae (b);ed abbenchè non fosse stata mai pubblicata per intero,fu quella p e r ò d a c u i t a n t o g i o v a r o n s i l ' A r c a n g e l o, il C a r rera, il Grossis e molti altri che delle notịzie sto riché di Cataniasi sono occupati.   (b) Vetusta Catanae monumenta e lenebris eruens p r i m u s v u l g a v i t. Amico, o p. c i t., l i b, X 1, c a p. v.  mare ilpianodelduomo(d),edaltempiodi Castore e Polluce quelli presso il nuovo vico, die tro,ilForo lunare.Stimava essere statodiMar cello un busto marmoreo di squisito lavoro,che conservossi per lunga serie di anni nella chie as di s. Agata, finchè Ferdinando de Vega non lo regalasseal chitaristaPietro Murabito da Mes sina (e). La sua descrizione poi dell'anfiteatro èdistintaed eloqnente,(f)efa conoscere che il luogo ove erasi fabbricato appellavasi Cam po stesicoreo Restavano sino ai suoi tempi tali avanzi de'corridori e delle mura circolari, quanto potè misurarsi più dicento piedi: calcolò cheil diametro dell'arena ascendeva a 290 piedi, ma colle fabbrichede'corridoja490,coni470piedi di 45 for lano, da cui l'ebbeprestato il Carrera,come egli stesso confessa (a): e quali cognizioni ne ab bia ricavato questo storicolaborioso,può ben ve dersi in tutto il corso della sua opera, e princi palmente ove trattasidegli antichi monumenti. Il Bolano che fu il primo (b ) a descrivere le antichità catanesi, riconobbe ivestigi del tem piodi Cerere,fuoril'antica Porta reale pressole müra della città,sulla collinetta appellataTorre del vescovo,oggi covertadal Bastione deglinfetti (c). Credè doversi riferire al tempio diBacco li ruderi a fianchi delle terme,oggi demoliti per (a) Carrera, op. cit., lib. 1, cap. 3, pag.37. (C) Bolano presso Carrera, lib. 1, pag. 37. (d) O p. c i t., p a g. 4 9. (e) Op.cit.,pag.70. (f) Op. cit., pag. 81 e seg.   circonferenza. Le porte della esterna facciata era no larghe 18 piedi,e doveano essere60 in nu mero,a 7 piedi distanti una dall'altra. Con eguale esattezza rapporta le misure del l'odeo,dettodaluipiccoloteatro,edelgran tea tro (a),da cui furono svelte molte colonne di marmo, oltre ai materiali tolti per le fabbriche moderne. Situa la naumachia presso l'antica por ta della decima, e descrive non solole mura ed i ruderi che esistevano allora,ma dell'uso della naumachia da archelogo ragiona(b),come fa per ilcontiguo ippodromo (c). Tutti descrive i resti delle terme che scopri vansi a'suoi tempi in Catania (d),riforisce lemi sure della fabbrica dell'arco diMarcello,ed ammi ra la solidità del cemento(e) e l'architettura. Ma sopratutto elegantissima è la descrizione degli acquedotti che portando le acque soprala collina oveoggièilquartieredelCorso,le distribuiva no perlacittà;edalcorsodelleacquequelsito trasse il nonne che fin oggi conserva (f). Zelantissimo il Bolano del vero decoro della sua patria mal soffiriva il poco conto in che tene vansi que resti del di lei antico splendore. I cit tadini catanesi, pochissimi eccettuati, in quel t e m po,comeabbiamoosservato,pocoonulla calco (e) Moles sane calcis ubertate et aelneorum lapidum concinnitate tamcelebris,utmiraripotiusquam obser vare debeamus.Loc.cit.  46 (a) Op. cit., pag. 84. (b)Op.cit.,pag.86 (c Op. cit., pag. 88 (dOp.cit.,pag.93. (1) Op. cit. pag. 99.   (d)Quingentoscirciterannosab Ansgerioepisco po catanensi dirutum est, ut divae Agathae, comitis Rogerii sumptibus,struerentur aedes:cujus et gratia theatra ruinam experta sunt. Loc. cit. (e) Columnarum plurimae et concinnati lapides ab Ansgerio translati sunt omnes,ut decorticatum jure pos sit appellari theatrum istud. Loc. cit.  47 lar potevanoil valore di sì veneranda antichità: e l'arco di Marcello dopo il tremuoto del 1633 soffriva la ultima sua rovina per la fabbrica della chiesa di s. Caterina, poi confraternita de' Bian chi.Le pietreintagliatedell'anfiteatroedelteatro servirono al vescovo Angerio per la costruzione del duomo (a), ed il resto impiegossi in appres so alla fabbrica delle cortine delle muraglie (b).Il duomo stesso alzavasiin gran parte sopra antiche terme: sull'anfiteatro ergeansi chiese ed abitazioni di privati,come ugualmente sopra la scena ed i corridori del teatro. I Assisoeglisu'ruderidiqueigloriosimonu menti, simileal franco viaggiatorea vistadelle rovine di Palmira, meditava a quale insultante di menticanza condannavali il tempo, (c), come egli contentasididire,pernon urtardifronte,iocre do, la ignoranza e la barbarie: e da pertutto nel lasuaopera,fatralucere ilsuorammarico,quan do parladelteatro(d)e dell'anfiteatro(e). (a)Nel 1094 (b) Nel 1553. Scorgesi nel dilui manoscritto la grande ac curatezzache egliusava nelleosservazioni,ela diligenza nelle misure. Animirando la maestà di quegli avanzi scriveva quasi entusiastato, par che (c) Quae sola temporisdiuturnitate sunt perpeluae oblivioni tradita. Op. cit., lib. 1, pag. 109, L   la lingua prestavasi allora, al suo genio, e lo stile d e l s u o C h r o n i c o n f a i n c e r t o m o d o a m m i r a r s i (a ). LIR. Nè ilsuo zelo per la patria limitato erasól tanto a mettere in luce ladi leianticagloria; Bolano lo estendeva a tutta possa alla di lei effet tiva prosperità nell'. vistadeipositivi dannicherecavanoallasalutepub blica le acque dell'Amenano, raccoltenell'antica Piazza dell'erbe,perusodialcunimuliniiyisesi stenti,caldeistanzeavanzòalsenato onde:toglie re quel fomite d'infette esalazioni, e seppe tanto insistere colla sua medica autorità,cheriuscita diroccareimuliniedar,liberocorso alleacqueper appositi canali sino al mare (b ). Charts ! Tutto misein opera in fineonde ricostruisse Catania il suo molo. U n ragionato discorso scris sealsenato,incuifeconoscerecomeperlamu mficenza del re Alfonso il magnanimo la fabbrica del molo erasi cominciata ip.Catanianel 1452, che si era dell'opera desistito alla morte diquel  48 i fundiores ductus concinnatis lapidibus confectosaqua maredelata,atqueomniperniciosa humiditatesublata. Op. cit.,'lib 2. cap. 1, intero (a)Non sarà fuor diluogo ilrapportare'per quel passo ove il Bolano parla della magnificenza di G a t a n j a 'n e l l ' a v e r t r a s p o r t a t o d a L i c o d i a l e a c q u e i n c i t t à: <e.Hinc mirari non desino priscam illam urbis rosirae majestatem pene incredibilem, quae tot pariter quot h o die insignita fontibus ac putealibus aquis BE op A,refertissima, effatudignissimissumptibus aquamhanc eLicodia, milliaribus sexdecim distantem, qua Naumachiąm et Thermescompleret,domos pariteretdetergeretet or, naret est emerita, ut qui et situ ei climale pro studiorum domicilio purissimusaer est defecatus,insuper in cię vium columitatem vel arte eficeretur: cit. ad   Se la memoria degl'illustritrapassatiservir debbedi modello alla condotta de'viventi,Loren zo Bolanoèuno diqueipochi alcertocheimitar dovrebbonsi da'veri cittadini:imperciocchè einon giovossi delle scienze per sola coliura del súd spi rito,ma curò dirivolgerle ad utilepubblico,e efece onore alla patriamettendo in luce imonu menti del di lei antico splendore: diè opera onde cessassero i fomiti che il puro aere ne infettavano, e procurò, per quanto valevano le sue forze, che ampie ricchezze ritraese Cataniadalcommerciom a Prof. CARLO GEMMELLARO. b) 41, at titis (a) Quippequipro statuendamolenihil'non'ani madvertit utile et commodum publicis civitatum et'op pidorum adjacentium sumptibus pro publiciaeris copia struendumregiapotestatepraecepit.Mortepraeventus suo tempore exorsus non perfecie.Posteri vero pelfucata negotiidificultateperterriti,velreimomentum"tam ada mirabilenon agnoscentesaversiprimordiorumruinam nonrepararunt.Op.cit.lib.1.c.38.!.:!! > í(6)Nel160o,poinel16obecc.)!. Opus logicum Laurentii Bolani Siculi Catanensis philosophiae, ac medicinae professoris candidissimi, nec non in almo studio vrbis Catinæ lectoris celeberrimi. In quo scientias cum callentibus, tum adepturis necessaria duntaxat, ex Aristotelis vberrimo fonte recepta breuiter, ac peripatetice traduntur -- OPVS LOGICVM   LAVRENTII BOLANI   SICVLI CATANENSIS PHILOSOPHII CANDIDISSIMI   NEC NON IN ALMO STVDIO VRBIS CATINÆ CELEBERRIMI   IN QVO SCIENTIAS   CVM CALLENTIBVS TVM ADEPTVRIS NECESSARIA DVNTAXAT   EX ARISTOTELIS VBERRIMO FONTE RECEPTA   PERIPATETICE TRADVNTVR OPVS LOGICVM LAVRENTII BOLANI SICVLI CATANENSIS PHILOSOPHII CANDIDISSIMI NEC NON IN ALMO STVDIO VRBIS CATINÆ CELEBERRIMI IN QVO SCIENTIAS CVM CALLENTIBVS TVM ADEPTVRIS NECESSARIA DVNTAXAT EX ARISTOTELIS VBERRIMO FONTE RECEPTA PERIPATETICE TRADVNTVR Bolani Laur., cat. Opus logicum. Mess.1597 in 8. Quatuor volumina. videlicet Metaphysica, Naluralis Philosophia, Praedicamenta, nec non Theologia Naturalis.Ven.1505 in fol. OPVS LOGICVM LAVRENTII BOLANI SICVLI CATANENSIS PHILOSOPHII CANDIDISSIMI NEC NON IN ALMO STVDIO VRBIS CATINÆ CELEBERRIMI IN QVO SCIENTIAS CVM CALLENTIBVS TVM ADEPTVRIS NECESSARIA DVNTAXAT EX ARISTOTELIS VBERRIMO FONTE RECEPTA PERIPATETICE TRADVNTVROpus logicum Laurentii Bolani Siculi Catanensis philosophiae, ac medicinae professoris candidissimi, nec non in almo studio vrbis Catinæ lectoris celeberrimi. In quo scientias cum callentibus, tum adepturis necessaria duntaxat, ex Aristotelis vberrimo fonte recepta breuiter, ac peripatetice traduntur Lorenzo Bolano. Keywords: dialettica, colloquenza romana, i romani a Sicilia – sicilia regione dell’impero romano, filosofia romana antica – filosofia romana nella monarchia; filosofia romana nella repubblica, filosofia romana nell’impero. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Bolano” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51688685872/in/photolist-2mKy2vb-2mKCP74/

 

Grice e Bonatelli – la patognomia – filosofia italiana – Luigi Speranza (Iseo). Filosofo. Grice: “Bonatelli is undoubtedly a Griceian – like me, he merges psychologia – ‘psychologia rationalis or metaphysica’ as he puts it – with logic -. He makes fun of ‘inglese,’ which by lacking inflections, disallows complex thought – He distinguishes, in ways the Oxonian really cannot – unless he is into ‘Italian studies’! – between ‘linguaggio,’ and THEN ‘’lingua.’” Grice: “Within the lingua he distinguishes a primary stage which he genially calls ‘patognomico,’ or pathognomic, as Strawson would prefer, i. e. to ‘know the emotion’ of your co-conversationalist – Italians never take ‘conoscere’ as sacred as we at Oxford take ‘know’ – He considers the copula in something like “Fido is shaggy,” there is the ‘nome’ – and within it the ‘nome aggetivo’ – this he says, and rightly so, is the stuff of ‘il filosofo delle lingue’ – and the copola which is the ‘is.’ He grants that he’ll only be concerned with lingua of ‘cepo indeuropeo,’ literally ‘indo-germanic vintage’!” – Grice: “Bonatelli is a Griceian because he is into ‘significato’ – how an utterance becomes a vehicle by which an utterer can SIGNIFY – il segno patognomico, as it were --.” Grice: “Like me, he allows for ‘utter’ to be used broadly – ‘sordomuti’ have a ‘linguaggio di gesti e moti’ as ‘signo patognomico.’” Figlio di Filippo (n. 1789m. 1844), -- un commissario distrettuale al servizio del governo austriaco -- e da Elisabetta Bocchi.  Si trasferì a Chiari per compiere gli studi ginnasiali presso uno zio materno: il canonico Annibale Bocchi.  In questo periodo studiò con Carlo Varisco, che, in seguito, diverrà suo cognato. Il Varisco, infatti, sposò Giulia, sorella del Bobatelli e, dopo la morte di questa, convolò a seconde nozze con un'altra sorella del Bonatelli: Laura.  Dall'unione fra Carlo e Giulia nacque Bernardino Varisco, insigne filosofo anch'egli, e senatore del Regno d'Italia.  Terminato il ginnasio, proseguì gli studi a Brescia, frequentando il locale liceo, ed iniziando precocemente l'attività didattica presso il Liceo Classico Arnaldo.  Nel frattempo si rese protagonista del grande fermento politico della sua epoca.  Troviamo conferma del suo fervente patriottismo in ciò che ne scrisse Michele Rosi nel “Dizionario del Risorgimento nazionale” del 1937:  «Venuti i tempi nuovi, ebbe incarico di istruire gli ufficiali della guardia nazionale; continuando nello stesso tempo nel proprio insegnamento, cercò di suscitare nell'animo dei giovani i più fervidi sentimenti patriottici. Per questo cadde in sospetto della polizia austriaca, alla quale sfuggì (…) in Svizzera».  Rientrato in patria, nel 1849, ottenne l'abilitazione all'insegnamento della filosofia, della matematica e della fisica, che alternò tra Milano, presso l'istituto ginnasiale “Sorre”, e Chiari.  La sua prima pubblicazione, di interesse psicologico, risale al 1852, ed ha titolo “Sulla sensazione”.  Nel 1853 si unì in matrimonio con Laura Formenti.  Nel medesimo anno, venne privato del posto di lavoro per motivi politici. Per riottenere l'ammissione all'insegnamento, dovette avvalersi dell'intercessione della nobildonna e benefattrice clarense, Ottavia Bettolini, col maresciallo Josef Radetzky-  In cambio di questa concessione, avvenuta soltanto nel 1855, il governo austriaco gli impose di seguire un corso di studi superiori a Vienna, che abbandonò forzatamente soltanto qualche mese dopo, essendosi ammalato di tifo.  Fu durante questa breve esperienza che il Bonatelli venne in contatto coi maggiori esponenti della filosofia tedesca, da cui rimase profondamente influenzato.  Resta incerto se, nella capitale austriaca, conseguì o meno la laurea, come ipotizzato da alcuni autori (Giulio Alliney, “BONATELLI”, Brescia, La Scuola, 1947).  Nel 1858 insegnò presso il liceo di Mantova, dove rimase fino al Giugno '59, dopo lo scoppio della Seconda Guerra d'Indipendenza, quando quella città fu messa in stato d'assedio.  Le imprese guerresche del sovrano sabaudo, supportato da francesi e volontari garibaldini, vennero celebrate dal B. con la composizione di un carme: “Il servaggio e la liberazione”, scritto a Chiari il 13 agosto 1859, con dedica a Vittorio Emanuele II.  Successivamente, l'attività didattica del B. proseguì al liceo di Brescia (1859-60) ed al Carmine di Torino sino al 1861, anno in cui si trasferì a Bologna per insegnare filosofia teoretica, nonostante avesse appena vinto un concorso presso l'Genova che gli avrebbe permesso di ricoprire la stessa cattedra.  Nell'ateneo felsineo, il B. ebbe modo di conoscere Giosuè Carducci, che vi era professore di Letteratura Italiana.  Lo stretto legame fra i due cattedratici è testimoniato da una ventina di lettere, scritte fra il 1862 ed il 1881, conservate nell'archivio della Casa Carducci di Bologna.  Gli anni trascorsi a Bologna furono particolarmente proficui per l'elaborazione del pensiero filosofico del Bonatelli: nacque allora una delle sue opere principali, “Pensiero e conoscenza”, pubblicata nel 1864.  Nel dicembre 1867, il B. passò alla cattedra di filosofia teoretica dell'Padova; impiego che manterrà fino alla morte.  Nell'ateneo lombardo ebbe diversi incarichi, fra cui quello di insegnare filosofia della storia (dal 1878 al 1910) e di tenere per qualche anno i corsi di antropologia, pedagogia e storia della filosofia. Divenne anche preside della facoltà di lettere e filosofia.  A Padova scrisse la sua opera maggiore: “La coscienza e il meccanesimo interiore”, nel 1872.  La fama del B. iniziò negli anni '70, specialmente negli ambienti del “platonismo” legati a Terenzio Mamiani, ottenendo anche ruoli di alto prestigio al di fuori della propria attività didattica.  Fu membro del comitato di redazione del periodico “La filosofia delle scuole italiane”, fondato dal Mamiani nel ‘69; posizione che mantenne fino al 1874, quando rassegnò le proprie dimissioni in seguito alla pubblicazione di alcuni articoli del filosofo Giovanni Maria Bertini che, contenendo aspre critiche al cattolicesimo, urtavano con le sue solide convinzioni religiose. Nonostante ciò, il B. proseguì la propria collaborazione con la rivista, curandone la rubrica “Conversazioni filosofiche” dal 1870 al 1872.  Il 18 aprile 1880 fu nominato socio corrispondente nazionale dell'Accademia dei Lincei per la classe di Scienze morali, storiche e filologiche; mentre, il 5 febbraio 1882 divenne socio corrispondente della Reale Accademia delle Scienze di Torino, nella sezione di Scienze filosofiche.  Nell'ultimo decennio del secolo XIX pubblicò un altro saggio importante: “Percezione e pensiero”.  Bonatelli fu anche un brillante verseggiatore ed autore di alcune pregevoli opere letterarie, fra cui: il carme “In morte di Tommaso Grossi” (Milano, 1853), il poemetto “Alfredo” (Lodi, 1856), il carme precedentemente menzionato “Il servaggio e la liberazione” (Brescia, 1860) e numerose composizioni in lingua dialettale.  Il filosofo Giovanni Gentile ne lodò le doti letterarie, apprezzando la forma netta e quasi sempre precisa della sua espressione ed il linguaggio vivo ed immaginoso; affermando addirittura che gli scritti del Bonatelli potranno essere sempre cercati e letti con profitto. (G. Gentile, “La filosofia in Italia dopo il 1850”, su “La Critica. Rivista di Letteratura, Storia e Filosofia diretta da B. Croce” n. 533, 1907).  Inoltre, non esitò ad esporre il proprio pensiero su tematiche politiche d'attualità.  Ricordiamo, a proposito, due saggi sulla possibilità di allargamento del diritto di voto: “Intorno al fondamento naturale del diritto di voto” (Padova; Tip. Rendi, 1882) ed “Intorno al diritto elettorale” (Atti del Reale Istituto veneto di scienze, lettere ed arti; 1897). Con l'avanzare dell'età, si manifestò inevitabilmente qualche acciacco fisico, che egli accolse stoicamente, confortato da una fede sincera e tenace.  È significativo quanto scrisse al nipote Bernardino Varisco, in una lettera datata 25 Gen. 1906.  «Carissimo Dino,  l'aver io tardato a congratularmi teco della riuscita non deriva certo dall'essermene io poco rallegrato, bensì dal cumulo di noie, di pensieri, di tribolazioni che ora più che mai m'è piombato addosso e che quasi mi schiaccia. Non entro nei particolari, perché a cosa servirebbe?  […] Basta, [sia] quello che Dio vuole!». (Massimo Ferrari, “Lettere a Bernardino Varisco (18671931)”77, La Nuova Italia, Firenze, 1982).  Malgrado ciò, il filoso d'Iseo proseguì l'attività di docente ed accademico anche nei primi anni del '900, senza affatto abbandonare l'indagine speculativa, grazie ad una lucidità mentale che mai lo abbandonò, dedicando i suoi ultimi sforzi alla traduzione del primo volume dell'opera “Microcosmo” di Hermann Lotze, che sarà pubblicato postumo.  Morì il 13 maggio 1911, a Padova, all'età di 81 anni. Aveva insegnato fino a due giorni precedenti alla morte.  Le sue spoglie mortali riposano nel piccolo cimitero di Longiano (FC), dove furono traslate da Padova, negli anni '80 del secolo scorso, per volontà del nipote Gualtiero.  Pensiero Filosofo spiritualista, Pose al centro della sua speculazione l'uomo e ne difese la spiritualità contro il positivismo materialista. Sulla scia di Hermann Lotze valorizzò il sentimento e pose in esso la principale rivelazione dell'essere per mezzo del giudizio di valore. La psicologia e la logica furono sempre risguar date o come parte integrante della filosofia o almeno come una preparazione essenziale allo studio di questa. E in vero essendo la filosofia la ricerca dei fon damenti ultimi d'ogni cosa conoscibile all' uomo e una tale ricerca suddividendosi in due grandi rami, che sono l'uno l'inves jigazione de' supremi prin cipii dell'essere e l'altro quella dei supremi prin cipii del conoscere, questa seconda parte della filo sofia domanda necessariamente lo studio del sub bietto conoscente e della funzione conoscitiva, cioè la psicologia, e lo studio delle forme e delle leggi della conoscenza, cioè la logica. Ecco perchè al breve trattato che precede si fanno qui seguire questi elementi di logica. 264 1 La logica poi differisce essenzialmente dalla psicologia per questo, che mentre la seconda studia il fatto del pensare e del conoscere (oltre agli altri fatti interni o psichici) come effettivam ente avviene, la logica in cambio studia le norme secondo le quali deve essere conformato e diretto, perchè rag giunga il fine dell'attività conoscitiva che è il pos sesso della verità. Essa quindi è una scienza nor mativa o precettiva e potrebbe non male definirsi la scienza delle forme del pensiero in quanto sono ordinate alla conoscenza. La verità, oggetto della conoscenza, è di tre ma niere: a ) verità materiale, cioè la conformità del pensiero con la cosa a cui si riferisce; b ) verità formale, che è l'armonia del pensiero con se stesso; c ) verità melafisica o ideale od obbietliva in senso as soluto, che è l'intrinseca ragionevolezza degli esseri o delle essenze. La seconda, cioè la formale, è l'ob bietto speciale della logica ed è una condizione necessaria, sebbene non sufficiente, anche della prima. In quanto alla verità nel terzo significato, ella, come s'è visto, riguarda più presto l'essere che non il pensiero; ma il pensiero è pensiero razio nale solo a condizione di partecipare a quella. La logica, secondo alcuni, è scienza puramente forinale cioè considera esclusivamente la forma del pensiero che è quanto dire il modo in cui gli ele menti di questo sono tra loro combinati); secondo altri essa è anche materiale, cioè risguarda anche la contenenza del pensiero. 265 Senza discutere qui una tal questione assai sottile e intricata noi ossserveremo: 1. ° Che una logica strettamente formale è possibile, benchè così se ne restringa il campo e si debbano lasciare insoluti de' problemi ch'essa medesima solleva. In questo campo ella è scienza rigorosamente esatta e offre delle affinità colla matematica. • 2.º Che a voler trattare a fondo le questioni logiche, è mestieri entrare in attinenze del pen siero, che oltrepassano la pura forma e toccano da una parte alla psicologia dall'altra alla metafisica. Il pensiero poi, oltre alle forme logiche, ne ha delle altre che si riferiscono vuoi all ' esercizio dell'attività pensante (forme psicologiche), vuoi al sentimento del bello (forme estetiche ), vuoi al l'espressione del pensiero per mezzo della parola (forme grammaticali e retoriche). Tutte queste non riguardano la logica; ma le psicologiche e le grammaticali hanno colle logiche delle attinenze strettissime. Il valore della logica è doppio; cioè essa ha in primo luogo un valore assoluto in quanto è un complesso sistematico di verità, una scienza per sé stante; poi ha un valore relativo in quanto serve a dirigere il pensiero e gli addita le norme, a cui deve conformarsi se vuol raggiungere il suo fine. Il primo è nn valore puramente teoretico, il secondo è un valore pratico e in questo senso la logica chiamasi anche arte del pensiero. 266 Le parti principali della logica si possono ri durre a due, che sono 1.º il trattato delle forme logiche elementari, cioè del concetto, del giudizio e del raziocinio; 2.º la metodologia logica ossia. l'applicazione delle forme logiche a ' fini speciali delle scienze. Questo manualetto si circoscrive quasi unica mente alla parte prima; per la seconda dovremo contentarci di qualche breve cenno. SEZIONE PRIMA CAPITOLO I. Del concetto Il pensare, come funzione conoscitiva, è sem pre un giudicare (come s'è veduto nella psicolo gia); quindi la sua forma primitiva è il giudizio. Perciò il concetto, come forma del pensiero, nonché şia anteriore al giudizio, lo presuppone. Onde, con formemente alle dottrine esposte nella parte psicolo gica (1 ), s ' ha a stimar falsa l'opinione di quelli che considerano il concetto come una rappresenta zione generale; prima perchè una rappresentazione non può esser mai generale, poi perchè il concetto si compone di giudizi e questi non si possono in verun modo ridurre a rappresentazioni. Il concetto, psicologicamente considerato, è un sistema di giu dizi reso fisso , la cui unità solitamente è legata a un vocabolo o ad una espressione equivalente 2 ). (1 ) Cf. Sez. prima, cap. XX e XXIII. (2) Di qui lo sforzo delle lingue per foggiare nomi composti, come ferrovia, cromolitografia, Strafrecht (diritto penale) ecc. 268 Obbiettivamente poi il concetto è l'essenza della cosa, che in esso si pensa, o vogliam dire la cosa in quanto pensabile. Ma per la logica il concetto è un tutt' insieme di più determinazioni o note. Conviene per altro che le note (caratteri) ineriscano a qualche cosa, di cui siano note e questo substratum si può chia mare la sostanza logica del concetto; questa è sempre presupposta in ogni concetto, quando sia considerato in sè e come per sè stante (1). Per altro il concetto, benchè sia un prodotto del pensiero e non della sensibilità, ha bisogno di un elemento rappresentabile (sensibile) a cui s'ap poggi. A questo fine servono principalmente quelle rappresentazioni sommarie, che abbiamo chiamato schemi fantastici (2), e la parola; talvolta la sola parola. Ci sono poi nelle nostre rappresentazioni, di qualunque specie sieno, delle relazioni le quali alla lor volta si riflettono nelle relazioni intrinseche dei concetti. Tra codeste relazioni principalissime sono quelle d'omogeneità e d'eterogeneità. Le rappre sentazioni omogenee formano generalmente una scala di disgiunzione, ossia una serie ordinata, in cui la differenza va aumentando dall'uno all'altro termine. Le rappresentazioni omogenee (disgiunte) (1 ) Sostantivamente e non aggettivamente direbbe la gram matica. (2) Cf. Psicologia, Sez. prima, cap. XVI. 269 non si escludono non solo le une dalle altre, ma possono nemmeuo inerire a un tertium quid identico; le eterogenee o disparate, com'anco si chiamano, non possono immedesimarsi tra loro, ma ben pos sono inerire simultaneamente a una stessa cosa. Per quanto si proceda innanzi nel cercare la ragione delle differenze tra le rappresentazioni, non si può fare a meno d'arrestarsi finalmente davanti a delle differenze originarie, di cui non si può ren dere altra ragione se non il fatto. Il concetto è logicamente perfetto quando tut tociò che in esso si pensa armonizza seco stesso; ma sotto il rispetto epistemologico ed obbiettivo il concetto per essere perfetto deve adeguare piena mente la cosa, cioè quel quid qualsiasi a cui si ri ferisce. Ciò non si avvera quasi mai in senso asso luto per l'uomo, anzi nella più parte de' casi i nostri concetti sono molto inadeguati. E qui vuolsi notare un equivoco, in cui spesso si cade per non aver distinto il concetto, in quanto è da noi effet tivamente pensato, dal concetto nella sua perfezione obbiettiva. Perocchè inteso in quest'ultimo signifi cato esso contiene già tutte le sue determinazioni e non è suscettivo di svolgimento e di perfeziona mento. Le qualità che il concetto deve possedere per accostarsi alla sua perfezione sono: 1.° la determinalezza. Se questa manca, esso è un frammento, un abozzo di concetto, non un con cetto compiuto. La determinatezza poi contiene 270 1 1 anche la chiarezza e la perspicuità; la prima ri chiede che il concetto sia pensato in modo che si possa distinguere da ogni altro; la seconda si ot tiene quando si distinguono perfettamente tra loro i suoi elementi e questi sono pensati nelle loro vere relazioni. 2.° L'universalità. E questa è di due maniere, cioè il concetto deve essere valido per tutti i pen santi e deve potersi applicare a tutti gli oggetti, che cadono entro il suo àmbito. 3.0 L'armonia ossia l'intrinseca congruenza; la quale sotto l'aspetto negativo è l'assenza d'ogni contraddizione tra le parti del concetto, sotto l'aspet to positivo è la reciproca esigenza, il mutuo lega me delle parti stesse. Osservazione: -- Dall'universalità del concettto deriva ancora la sua indipendenza dal tempo; onde si può dire immutabile ed eterno (estra -temporario ). Nè a ciò osta punto se la materia del concetto sia per natura sua mutabile e soggetta al tempo. Il concetto di cosa che muta e passa, anche di ciò che ha l'esistenza appena d'un istante (p. es. della vita umana, del temporale, dalla caduta dei corpi, ecc. ) non muta e non passa, anzi, è eternamente identico a se stesso. - 271 CAPITOLO II.. Comprensione ed estensione del concetto; astrazione e determinazione Il concetto, come di sopra notammo, conside rato logicamente è l'unione di più determinazioni o note, le quali ineriscono a quella che fu detta sostanza logica del concetto. Si vedrà più innanzi che cosa sia e quel che importi codesta sostanza logica; qui si osservi che essa pure può essere con siderata come una nota o un gruppo di note, on dechè il concetto si potrà risguardare come l'in - sieme di tutte le sue note. Ora il complesso di tutte le note d'un concetto costituisce quella che chia masi comprensione o tenore o contenenza del con. cetto stesso. Siccome poi un concetto si può pensare come determinazione di altri (siano concetti, siano en tità quali si vogliano, per. es. il concetto mammi fero è determinazione de' concetti: cavallo, cane, topo, ecc. e cosi dei singoli cavalli, cani ecc. ), l'in sieme di tuttoció, di cui quel concetto è una de terminazione, forma ciò che chiamasi estensione o sfera o ámbito del concetto medesimo. Così, posto che il concetto A riunisca in se soltanto le note a, b, c, queste nella loro totalità formeranno la comprensione di A. Se poi A è una 272 determinazione di in, n, pe nulla più, la totalità m, n, p, costituirà l'estensione di A. A significare il rapporto, che collega tra di loro le parti della comprensione ossiano le note di un concetto, si suole usare il simbolo algebrico della moltiplicazione; onde comprensione di A = axbxc, o abc. Il rapporto invece delle parti dell' estensione tra di loro suolsi esprimere col simbolo dell'addi zione, onde estensione di A = m + n + p, E non a torto, perchè come nella moltiplica zione ogni fattore moltiplica tutti gli altri, così ogni nota determina l'insieme di tutte le altre; mentre le parti dell'estensione si escludono tra di loro, come gli addendi, e sommate insieme costi tuiscono il tutto. Questa relazione, che corre tra le note del concetto, fu da molti disconosciuta e se ne accusò la logica, quasi essa pretenda ridurre i concetti più differenti tra di loro a un tipo unico, ignorando anzi cancellando le attinenze molto più essenziali che in ciascun concetto ne collegano tra di loro i vari elementi. Ma a torto, perchè non tutti gli ele menti, che entrano a comporre un concetto, possono per ciò dirsi note di questo. Nota veramente non 273 - è se non ciò che può legittimamente applicarsi a un concetto come un suo predicato. (Così p. es. nel concetto di triangolo entra senza fallo anche l'idea della linea; ma siccome non può dirsi: il triangolo è una linea, così linea non è nota di triungolo. Il medesimo dicasi del numero tre). Ciò che entra in un concetto e non è nota di esso, sarà elemento d'una sua nota; elemento che per costituire que sta nota deve essere pensato in certe speciali rela zioni con altri elementi; ma queste non sono re lazioni logiche e appartengono alla materia, non alla forma logica del concetto. Se da un concetto si toglie qualche nota (o, a, parlar più propriamente, se nel pensare un concetto si esclude dal nostro sguardo mentale qualche nota) questo processo si chiama astrazione. Il processo contrario, che consiste nell'aggiungere qualche nota a un concetto, prende il nome di determina zione, L'astrazione poi può essere di due maniere, ascendente o verticale l ' una, laterale od orizzon tale l ' altra. La prima si fa quando si tien fermo il concetto nella sua parte sostanziale e si abban dona una o più note del medesimo (1 ). Per es, dato il concetto animale vertebrato mammifero, si lascia (1 ) La locuzione propria in tal caso è astrarre da, Nel l'esempio addotto di sopra si dirà: astraggo dal carattere mammifero. 18 274 da parte la nota mammifero e si mantiene il con cetto animale vertebrato. La seconda si effettua ritenendo del concetto dato una nota (o un gruppo di note), che viene cosi a costituire un nuovo con cetto, e lasciando andare tutto il resto. Per ciò fare è d'uopo comporre alla nota che si astrae una nuova sostanza logica (1 ). Ad es. dato il concetto giglio, io ritengo la nota bianco e abbandono il rimanente; qui il nuovo concetto non avrà più per sostanza logica fiore, ma colore o qualità. La determinazione è il processo contrario, come s'è veduto; ma di regola si contrappone non all ' astrazione orizzontale, bensì alla verticale. Per essa da un concetto più generico, cioè di minor comprensione, se ne forma uno meno generico os sia di maggiore comprensione, aggiungendovi col pensiero qualche nuova nota. Per es. se al concetto governo io aggiungo il carattere costituzionale, for mando così il nuovo concetto meno generale go verno costituzionale, ho eseguito quell'operazione che dicesi determinazione. Tale aggiunta di nuove note non è del resto arbitraria del tutto; occorre che il carattere aggiunto sia compatibile colla sostanza logica del concetto dato e col resto de'suoi elementi. Per es. non si potrà aggiungere al concetto triangolo la nota quadrilatero, al concetto virtù la nota verde, (1 ) In questo caso si usa il verbo astrarre transitiva mente. Nell'esempio di sopra: astraggo la bianchezza. 275 ecc. Donde si vede che la determinazione, per esser valida, presuppone la conoscenza della materia del concetto e della reale dipendenza de' suoi elementi tra di loro; criteri che la logica formale è impo tente a somministrare. É poi chiaro che per l'astrazione ascendente si impicciolisce la compressione e con ciò si au menta l'estensione del concetto; all'incontro per la determinazione si accresce la comprensione e si diminuisce l'estensione. Questo rapporto tra le estensioni e le compren sioni di due concetti, l'uno più l'altro meno astratto, si esprime dicendo, che la comprensione e l'esten sione stanno tra di loro in ragione inversa. Rap porto il quale perciò suppone che i due o più con cetti, che si considerano, appartengano allo stesso tronco ossia abbiano la stessa sostanza logica, in altri termini. appartengano alla medesima categoria. Di qui ci nasce il bisogno di considerare bre vemente che cosa s'intenda in logica per categoria. I concetti, considerati puramente sotto il ri. spetto della forma logica, si distinguono tra di loro solamente per la ricchezza maggiore o minore della comprensione e per la maggiore o minore am piezza dell' estensione, che è quanto dire pel vario grado della loro generalità e particolarità. Pure ci sono delle differenze fondamentali tra i concetti, che non si possono trascurare, sebbene propriamente riguardino più la materia loro che non la forma. Tali differenze vengono espresse anche 276 dal linguaggio (1) colla differente forma dei voca boli, significandosi per es.gli oggetti concreti in dividuali coi nomi propri, le classi di questi co'nomi comuni, le qualità cogli aggettivi, le azioni co' verbi e cosi via. Di qui i tentativi tante volte rinnovati per determinare le specie originarie de concetti os. siano le categorie. I più famosi tra codesti tenta tivi furono quello d'Aristotele fra gli antichi e del Kant fra i moderni. Le categorie aristoteliche sono dieci: oủoia (che contiene un' ambiguità, potendosi tradurre per so stanza e per essenza ), nogóv (quantità), nolóv (qua lità) noóo ti (relazione, noú (il dove), noté (il quando), nemogai (la giacitura), èzelV (l'avere, l ' abitus), TOLETV (azione), náoxelv (passione). In quanto alle categorie kantiane si noti che esprimono più presto le forme generali a priori, sotto le quali la nostra intelligenza è, necessitata a pensare qualunque dato (stando alla teoria del Kant) che non le specie supreme dei concetti. Esse sono dodici, ripartite a tre a tre sotto quattro dif ferenti rispetti. Eccone il quadro: secondo la quantità Unità Pluralità Totalità secondo la secondo la secondo la qualità relazione modalità Realtà Sostanzialità Possibilità Limitazione Causalità Esistenza Negazione Az. reciproca Necessità (1) Parliamo qui delle lingue del ceppo indoeuropeo, & cui appartengono le classiche e quasi tutte le moderne europee. · 277 Il Kant le dedusse dalle varie forme del giu dizio, come apparirà della trattazione di queste. Ad Aristotele le sue furono suggerite dall'analisi delle forme grammaticali della lingua. Le categorie aristoteliche possono comodamen te ridursi alle quattro seguenti: 1.0 Sostanza. 2.º Proprietà (che comprende la qualità e la quantità). 3. Stato (che comprende la giacitura, l'abito, il fare, il patire). 4.° Relazione (che compende il n1980 ti, il luogo, e il tempo). Finalmente alcuni le ridussero tutte a due; sostanza e accidente. E qui voglionsi notare due cose, ciò sono: 1. Che la categoria costituisce propriamente quel che abbiamo chiamato sostanza logica o tronco del concetto, dimodochè levando via coll'astrazione ascendente tutte le note d'un concetto, quello che resta sarà in ogni caso una delle categorie. 2.º Che il nostro pensiero, pe ' suoi fini parti colari, usa sovente spostare la categoria de'concetti, concependo per es. una qualità quasi fosse una so stanza oppure un'azione, una relazione come qua lità ecc. L'astrazione orizzontale di solito implica uno spostamento di categoria. Di qui i così detti nomi astratti della grammatica, come bianchezza dall'aggettivo bianco, conoscenza del verbo cono scere, ecc. Del resto non sempre quando una pa 278 rola muta la categoria grammaticale (facendo per es. d'un verbo un sostantivo, d'un aggettivo un verbo, ecc. ) si muta veramente anche la categoria logica. S'è creduto da molti che tutti i concetti po tessero essere così distribuiti o ordinati tra loro, salendo via via dagli infimi (più concreti e parti colari ) ai superiori (più astratti o generali) e da questi a uno supremo, che venissero a formare quasi una piramide appuntantesi in codesto concetto su premo. Ma questo a rigore è impossibile, perocchè: 1.0 Dato il concetto supremo (che indicheremo con A), donde si avrebbero le differenze che occor rono a costruire i concetti inferiori? Poniamo in fatti che il concetto supremo A si divida in due, M ed N. In tal caso M dovrebbe essere A più una differenza d, N sarebbe = A più una differenza d'. Ma ded dunque non contengono la nota A; dunque sono concetti anch'essi e originari al pari di A.. 2.° Il concetto supremo sarà l'ente o il qualche cosa. Ma in tal caso ci sarà almeno il concetto del nulla e della negazione, che ne saranno esclusi. Oltredichè sarà un far violenza non solo alle pa role ma anche al concetto, se si considerino come enti" p. es. le relazioni, come l'eguaglianza, la dif ferenza, ecc. Se poi vogliasi risguardare come concetto as solutamente supremo il pensabile (lasciando stare che abbiamo pure il concetto dell'impensabile), è 279 bensì vero che tutti i concetti, (tranne appunto quello dell'impensabile ) si potranno subordinare a questo; ma il pensabile è un genere puramente analogico, ossia non riguarda il contenuto de' con cetti, bensì soltanto la loro relazione estrinseca verso il subbietto pensante (Come se v. gr. tutti gli oggetti ch'io posseggo li volessi ridurre al ge nere supremo: il mio ). Le note dei concetti furono distinte dai logici in essenziali e non essenziali ossia accidentali. Le essenziali si suddivisero in costitutive o primarie e consecutive o attributi. Per altro queste e altre distinzioni analoghe appartengono più presto alla metafisica che non alla logica, essendochè questa non ci fornisce criteri sicuri per siffatte distinzioni. Infatti se noi dichiariamo essenziali a un con cetto quelle note, tolte le quali il concetto non è più quello di prima, tutte diventano essenziali. Se poi si dichiarino essenziali solamente quelle note, levate le quali il concetto non solo si muta, ma si sfascia del tutto (come p. es. se dal concetto trian golo si tolga la nota figura o la nota trilatero), noi usciamo dalla logica.? 280 CAPITOLO III Delle relazloni logiche che possono intercedere tra due concetti Affinché due concetti possano essere paragonati logicamente tra di loro all' uopo di determinarne la relazione, bisogna che abbiano la stessa sostanza logica ossia appartengano alla stessa categoria. Ciò fermato, le relazioni in cui possono tro varsi tra loro due concetti si ridurranno alle in frascritte. A. RELAZIONI DETERMINATE: 1.° Equipollenza. Alcuni chiamano equipollenti due concetti quando sono un medesimo concetto espresso in due differenti maniere. Questa denomi nazione crediamo sia impropria. Altri più esatta mente dicono equipollenti que' concetti, che hanno la stessa estensione, ma una differente compren sione. Tali sono p. es. triangolo equilatero e trian golo equiangolo. Ente infinito e spirito assoluto, ecc. 2.0 Sopra e sott'ordinazione. Questa relazione si avvera tra due concetti, quando l'estensione dell' uno fa parte dell ' estensione dell'altro; per conseguenza la comprensione del secondo fa parte di quella del primo. - 281 ! Il più generale (ossia quello che ha l'estensione maggiore e minore la comprensione) dicesi sopra ordinato, il più particolare subordinato. (Per es. figura è sopraordinato, triangolo è subordinato ). Il superiore o sopraordinato dicesi anche genere, l' in feriore o subordinato specie. Ogni genere poi è alla sua volta specie rispetto ad uno che gli sia supe riore, ogni specie è genere rispetto a' suoi inferiori, e ciò finchè s'arrivi al supremo, che non può es sere più specie e all'infimo che non può essere mai genere. Notisi per altro che il concetto di un ente individuale, per es. di Tizio, logicamente non è per necessità infimo e può considerarsi ancora come genere in rispetto al medesimo come concetto preso con ultertori determinazioni. Così Tizio è genere riguardo a Tizio seduto, a Tizio addormentato, ecc. 3.0 Coordinazione. Sono coordinati tra di loro i concetti che sono subordinati in pari grado a uno stesso concetto superiore. Alcuni logici, col Wundt alla testa, distinguono cinque maniere di coordinazione. Noi le riportiamo qui sotto, osservando nel tempo stesso che la vera e propria coordinazione è soltanto la prima. Code ste varie specie di coordinazione pertanto hanno luogo: a) Quando due o più concetti, subordinati in pari grado a uno più generico, sono tra di loro di sgiunti, vale a dire quando le loro estensioni si escludono reciprocamente. Per es. rosso, verde, az zurro, ecc., che sono tutti subordinati a colore. 282 b) Quando tra due concetti v' ha una relazione vicendevole; per es. maschio e feminina, padre e figlio, agente e paziente, ecc. Questi si chiamano propriamente concetti correlativi. c) Quando due concetti, compresi sotto un terzo comune, hanno la massima differenza possi bile tra loro. Per es. buone e cattivo, bianco e nero, angolo acuto e ottuso, ecc. Tale relazione dicesi di contrarietà. d) Quando tra due concetti, compresi sotto un terzo comune, passa la minima differenza possibile. Per es. tra i sette colori dello spettro, giallo e verde; tra i poligoni, pentagono ed esagono, ecc. Perché ciò avvenga occorre che la serie sia discreta; chè se in cambio è continua, potendosi tra due termini qua lunque concepirne sempre uno intermedio, questa, relazione a rigore non si avvera mai. Tale rela zione si dice di contiguità (1 ). e) Quando due concetti s'incrocicchiano, ossia le loro estensioni hanno una parte comune. Per es. figura rettangolare e figur'il equilatera, europeo e cattolico. Codesta relazione è detta da alcuni d' in ter: ferenza. 4. Dipendenza, che può essere unilaterale o reciproca. Ha luogo tra concetti, che senza essere tra loro nè coordinati nè subordinati, sono tali (1 ) Il termine contingenza adoperato da taluno in que st'uso è ambiguo. 283 che l ' uno determina l'altro; e questa dipendenza può essere o non essere mutua. Per es. pena o colpa hanno una dipendenza unilaterale, perchè la pena dipende dalla colpa, ma non questa da quella; fra il tempo occorrente a eseguire un dato lavoro e la quantità del lavoro v'è dipendenza reciproca, ecc. R. RELAZIONI INDETERMINATE 1. Concetti positivi e concetti negativi. Tale relazione ha luogo tra un concetto qualsiasi e la sua negazione; essi si chiamano anche contradit torii. Il concetto negativo non si trova qui, come accade del contrario, in una opposizione determi nata verso il positivo, anzi, preso a tutto rigore, esprime l’indefinita sfera di tutto il pensabile ad esclusione del solo positivo opposto. Perciò Aristo tele chiama le espressioni non -uomo, non -albero, ecc. nomi indefiniti. Ma ne' casi concreti il concetto negativo si pensa solitamente come tale, che, in sieme col suo opposto positivo, costituisca l'esten sione d'un concetto prossimamente superiore. Così ad es. non -verde non verrà pensato come equiva lente a tutto il pensabile ad eccezione del verde (1); ma bensì sotto il superiore colore, di cui insieme col suo opposto verde costituisce tutta l'estensione. (1 ) In tal supposto il non - verde comprenderebbe i con cetti più disparati, per esempio giustizia, strada ferrata, mu sica, cilindro, balena, ecc. 284 2.º Concetti disparali. Si può dire che la re lazione che passa tra questi concetti consiste nel non avere tra loro veruna relazione. Del resto la disparatezza non è si può dir mai assoluta, po tendosi sempre trovare un qualche rispetto, sotto del quale i due concetti cessano d'essere tra loro disparati. - Per rappresentare graficamente le relazioni lo giche de' concetti tra di loro si ricorre solitamente al simbolo dei circoli tracciati in un piano. Per A es. la congruenza di due circoli simbo B leggia l'equipollenza. La subordinazione viene significata con l'in O o B clusione d'un circolo in altro dove A è il A subordinato e B il sopraordinato. La coordinazione dei concetti disgiunti in ge nerale è simboleggiata con vari circoli entro un D altro. B Questa rappresentazione per altro Oc è imperfetta, perchè esprime bensi l'inclusione delle estensioni di A, B, C in quella di D e la loro vi cendevole esclusione; ma non già che la somma 285 delle tre estensioni degli inclusi eguaglia quella dell'includente. Se tuttavia i coordinati disgiunti sono due soli, tale relazione è significata meglio colla divisione d'un circolo per mezzo del dia с metro, А B Tra le varie maniere di coordinazione, che noi consideriamo come improprie, solo l'interferenza A B si rappresenta bene con questo sistema, O > Il Wundt propone degli altri simboli, consi stenti in linee rette, de' quali daremo qui una suc cinta idea per mezzo della figura seguente: n b с e f m Dove 1.° l'equipollenza è significata dal rap porto d'un segmento con se stesso; per es. ad: ad. 2. ° La sopra- ordinazione del rapporto d'una retta con una sua parte: per es. ag: ab, e la su bordinazione inversamente, ab: ag. 286 3.0 La coordinazione a) di disgiunzione, dal rapporto di una parte del segmento totale con una qualunque altra parte, per es. ab: de. a) di correlazione, dal rapporto tra due parti collocate simmetricamente; per es. bc: ef. c) di contrarieti, dal rapporto tra i due seg menti più distanti; per es. ab: fg. a ) di contiguità, dal rapporto tra due porzioni contigue, per es. de: ef. e) d' interferenza, dal rapporto tra due seg menti che in parte coincidono; per es. bd: ce. 4.° La dipendenza si esprime col rapporto di una retta ad un'altra, la cui situazione dipenda dalla prima, per es. ag: am. Se la dipendenza è reciproca, tale relazione è rappresentata meglio dal rapporto tra due rette, le quali si suppone che si determinino reciprocamente; per es. am: an. CAPITOLO IV Della definizione A ben intendere la natura di questa operazione logica giovi considerarne i fini. E anzi tutto quando l ' uomo possedesse de' concetti obbiettivamente per fetti, non ci sarebbe bisogno di definizioni; dun que la definizione sovviene in primo luogo alle imperfezioni del nostro pensiero. Le imperfezioni principali, a cui ripara la de finizione, sono a) l'incertezza del vincolo tra il 287 concetto e la parola con cui lo si esprime; ) l'in debolimento del nesso psicologico tra gli elementi logici del concetto. Rispetto al primo fine la definizione è sempre nominale, perchè serve a fissare il senso del voca bolo, a far sì che a quel dato vocabolo si unisca sempre quel dato concetto. Rispetto al secondo fine la definizione è reale, perchè serve a fissare e chia rire l'organismo interno del concetto. Si aggiunga che la definizione (per es. nelle scienze puramente formali, come le matematiche pure) spesso equivale alla formazione del concetto. Infatti l'unità concettuale, come individuo logico, è spesse volte arbitraria. In una moltitudine d'ele menti pensabili, la definizione ne fissa un certo gruppo per iscopi vuoi scientifici, vuoi didattici. La definizione pertanto è l'esposizione o me glio la determinazione della comprensione d'un con cetto e prende la forma d' un giudizio, il cui sog getto è il concetto di cui si tratta (detto il defi niendo ovvero definito) e il predicato (che chiamasi definiente) è quel gruppo di note mediante le quali il primo viene definito. Non è per altro necessario e nemmeno oppor tuno che il concetto da definirsi si risolva in tutte le note che contiene; bensì basta si indichino quelle che sono sufficienti a determinarlo perfetta- · mente, ossia a distinguerlo e dai concetti conge neri e da quelli che appartengono ad altri generi. A tal uopo servono il genere prossimo (cioè il con 288 cetto prossimamente superiore al definiendo ) e la differenza specifica cioè quel carattere che lo con traddistingue dai concetti coordinati ). Non s' inten de tuttavia con ciò che ogni definizione debba es ser fatta per mezzo di due soli elementi; soltanto si avverte che il tutt' insieme dei caratteri, che costituiscono il definiente, dee comprendere due parti, cioè le note generiche e le specifiche. L'in dicazione del genere serve anche a indicare a qual categoria il definiendo appartenga. Anche la regola del genere prossimo non vuole esser presa con pedantesco rigore. Una definizione può essere vera e logicamente irreprensibile anche servendosi d'un genere che non sia il prossimo. Del resto non è nemmeno sempre possibile il de terminare in via assoluta quale sia il genere pros simo a cui appartiene un dato concetto. Per es. nella definizione dell'uomo si suol as segnare come genere prossimo l'animale; mentre senza fallo ve n'è di più prossimi, come a. verle bralo, mammifero, ecc. I logici, come già s'è accennato più sopra, sogliono distinguere varie maniere di definizione, come la nominale, che determina soltanto quel che si deve intendere sotto una data espressione, e la reale, che si riferisce all ' intrinseco valore del con cetto. Una sottospecie della definizione reale è la genelica, che esprime il processo onde la cosa de finita si forma. 289 Si noti per altro che la distinzione delle de finizioni in nominali e reali non è rigorosa, per che ogni definizione è reale, in quanto indica le note dell'oggetto ed è nominale, in quanto il con cetto così determinato si collega con un dato nome. Alcuni tuttavia intendono la distinzione tra la de finizione reale e la nominale in un senso alquanto differente; e dicono la definizione essere nominale, quando ha per fine solamente di assegnare un dato vocabolo a un gruppo d'elementi pensabili, senza curarsi se codesto gruppo abbia poi un' intima con nessione ed unità, se quindi sia un concetto ob biettivamente valido; chiamano invece reale una definizione, quando in essa apparisce anche la va lidità obbiettiva del definito. Gli errori, da cui conviene guardarsi per dare una buona definizione sono principalmente quelli che seguono: a ) L'angustia. Una definizione è angusta quando il definiente contiene qualche nota che non appar tiene a tutta l'estensione del definito. 0) L'ampiezza, la quale ha luogo quando, per mancanza di note specifiche sufficienti, il definiente oltrecchè al definito, conviene anche ad altri con cetti congeneri. c) La sovralbondanza, che consiste nell'aggiun gere note non essenziali e superflue rispetto al fine di distinguere il concetto dato da tutti gli altri. d ) La tautologia, che ha luogo quando il con cetto stesso da definirsi è contenuto, sia manifesta 19 290 mente sia copertamente, nel definiente. (Per es. la legge è il comando del legislatore). " e ) Il circolo o diallele, che consiste nel defi nire A per mezzo di Be B daccapo per mezzo di A; ovvero anche nel definire A per B, B per C, C per D, ecc. e D daccapo per A. Questo errore uel definire è analogo e spesso si confonde col pa ralogismo detto ysleron - proteron, pel quale si fon damenta una dottrina o un concetto sopra una dot trina o un concetto, che hanno bisogno dei primi per essere scientificamente validi. f) Le definizioni metaforiche. g ) Le definizioni negative, che è quanto dire quelle che si servono unicamente di negazioni. Pure la definizione negativa talvolta è giusti ficata, sia perché il concetto da definirsi è esso medesimo negativo, sia perch' esso è semplice e però non si può determinare in altro modo che di stinguendolo per via di negazioni da quelli coi quali potrebbe essere confuso. CAPITOLO V. Della divisione logica A determinare l ' estensione d'un concetto e insieme a mettere in chiaro le attinenze intrinseche di più concetti subordinati ad un altro serve la divisione logica. Essa consiste in un giudizio, di 291 - cui il soggetto è il concetto da dividersi (detto il dividendo o il diviso, secondochè la divisione si considera come già fatta oppure da farsi), e il pre dicato è una serie di concetti subordinati al primo o coordinati disgiuntivamente tra di loro (membri dividenti). In altre parole il soggetto è il genere e il predicato è l'enumerazione delle specie com prese sotto quel genere. Siccome le specie nascono dalle varie determi nazioni di cui il genere è suscettivo, quindi in ge nerale occorre per la divisione che il concetto da dividersi possegga una nota, la quale sia suscetti bile di varietà. Codesta nota chiamasi fondamento della divisione, che dicesi anche il rispetto, sotto cui il concetto dato si divide. Cosi il concetto uomo possiede la nota colore e questa essendo capace di varietà, se n'avrà una divisione dell'uomo sotto il rispetto o il fondamento del colore, in bianchi, neri, gialli, ecc. Lo Herbart pel primo fece osservare che, do vendo la nota, la quale serve di fundamentum di visionis, essere un concetto già diviso, ne segue che ogni divisione ne presupporrebbe un'altra già fatta. Ora è chiaro che per tal modo s' andrebbe all ' in finito e quindi niuna divisione sarebbe possibile. Donde segue che ci debbono essere alcnne di visioni primitive cioè senza un fondamento asse gnabile. Tale è per es. la divisione del colore in rosso, verde, ecc.; la divisione del numero in 1, 2, 3, ecc. 292 Secondo il numero de' membri dividenti la di visione chiamasi dicotomia, tricotomia, ecc. Ogni divisione può essere ridotta a una dico tomia, ponendo come primo membro il genere, col. l'aggiunta d'una differenza specifica e a questo contrapponendo il genere stesso più la negazione di quella. Così la divisione degli uomini sotto il rispetto del colore sarà sempre possibile nella forma dico tomia così: gli uomini sono bianchi o non bianchi. In generale A ¢ A b o A non b. Per altro, se le specie sono realmente più di due, il termine nega tivo resta indeterminato. La dicotomia presenta dei vantaggi; per il che alcuni l'hanno considerata come la divisione più rigorosamente logica; infatti in essa i membri dividenti costituiscono una perfetta contrarietà. Altri preferiscono la tricotomia, per la ragione che questa ci dà due termini opposti e uno che serve di mediatore tra essi. Queste considerazioni per altro, valide per certi casi e per certi determinati fini scientifici, non sono d'ordine generale nè applicabili a tutti i casi. La dicotomia però può considerarsi come un utile processo preparatorio affine di trovare tutte le spe cie d'un concetto. La divisione dicesi naturale, se il fondamento è preso tra le note essenziali del concetto; artifi ciale ove sia preso tra le accidentali. Notisi tutta via che per gli speciali fini scientifici può riuscire 293 importantissima una divisione, la quale per il pen sar comune parrebbe frivola e artificiosissima. Quando tutti i membri dividenti d' una data divisione vengono divisi alla loro volta, si ha la suddivisione. Per la quale non è necessario che i membri dividenti della prima siano suddivisi tutti sotto lo stesso fondamento. Se all'incontro un concetto viene successiva mente diviso sotto più d'un fondamento, il com plesso di queste divisioni ci dà una codivisione. I membri di questa saranno in numero eguale al prodotto del numero di termini che si ottengono da ciascuna delle singole divisioni. Perché la co divisione sia possibile bisogna che ciascuno dei termini ottenuti con una delle divisioni sia atto a esser diviso sotto il medesimo fondamento. La divisione logica, per essere corretta, deve rispondere ai seguenti requisiti: 1. ° Ella dev'essere adeguata; il che vuol dire che i membri dividenti presi insieme devono ri produrre tutta intera l'estensione del diviso. 2.° Membra sint opposita, vale a dire che le estensioni dei membri dividenti debbono escludersi tra di loro. 3.° Si deve sfuggire il saltus in dividendo, os sia la divisione dev'essere continua. Il salto con siste nel passare da termini ottenuti colla divisione fatta dietro un fondamento a termini ricavati da 294 una suddivisione fatta sotto un altro fondamento. (Come v. gr. se uno dividesse i verbi in transitivi, intransitivi e passivi). 4.° La divisione non deve scendere a minuzie. se Osservazione. - Una divisione per essere logi camente compiuta domanderebbe che tutte le parti in cui il fondamento è già diviso, fossero applicate al concetto da dividersi. Ma in realtà ciò non si avvera se non rade volte, perchè spesso il dividendo non è suscettivo di assumere non alcune di quelle varietà; perciò il numero effettivo delle spe cie d'un dato genere non è dato dal puro schema tismo logico, ma dalla natura delle cose. Così per es. gli uomini non possono dividersi, sotto il ri spetto del colore, in tante specie in quante é di viso il fondamento colore. Assai difficile a determinarsi logicamente è l'esclusione reciproca delle estensioni di più con cetti tra loro e quindi dei membri dividenti, quando l'uno' non sia la pura negazione dell'altro. In par ticolare manca la reciproca esclusione e perciò i concetti sono interferenti, quando sono risultati da una divisione fatta sotto più d'un fondamento (Per es. europeo e musulmano, russo e marinaio, qua drilatero e figura regolare sono, a due, a due, con cetti interferenti e perciò non si escludono tra di loro; il che deriva da ciò che la prima coppia fu ottenuta colla divisione di uomo sotto i due fon damenti parte del mondo e religione; la seconda 295 colla divisione sotto i fondamenti nazionalità e pro fessione; la terza sotto i fondamenti numero dei tati e grandezza relativa degli angoli e dei lati). Ma l'escludersi dei termini, in cui un concetto originariamente si divide (i quali servono poi di fondamento a tutte le divisioni) è un fatto primi tivo, su cui la logica nulla può dire. CAPITOLO VI Del giudizio Le difficoltà incontrate dai logici ne' tentativi fatti per definire l'atto giudicativo o il rapporto obbiettivo che a quello corrisponde, nascono da ciò ch'esso è l'atto primitivo del pensiero e però as solutamente sui generis. Se per es. lo si definisce quell'atto per cui si afferma o si nega qualche cosa di qualche cosa, in realtà abbiamo fatto una definizione tautologica, perché l'affermare o negare è appunto ciò che co stituisce il giudizio, ond' è come dire: il giudizio è l'atto per cui si giudica. Riporteremo qui alcune altre definizioni del giudizio. Per es. questa: Il giudizio è la determinazione d'un concetto per mezzo d'un altro. E quest'altra: Il giudizio è il congiungimento o la disgiunzione di due elementi del pensiero in 296 corrispondenza all'unione o alla separazione delle cose. O anche: È la coscienza d'un rapporto esi stente tra due concetti. 0: La rappresentazione o la coscienza del l'unità o della non unità di due concetti. Oppure: La decomposizione d'una rappresen tazione ne' suoi elementi, ecc., ecc. • A proposito di queste due ultime definizioni (la seconda è del Wundt) si noti il fatto, parados sale in apparenza, che la stessa cosa, cioè il giu dizio, possa essere definita in modi diametralmente opposti. Ma questo fatto appunto rivela meglio di ogni altra considerazione la vera natura del giu dizio, che è di essere sintesi e analisi ad un tempo, di dividere unendo e unire dividendo. E ciò è pro prio e caratteristico del pensiero, perchè io non posso separare mentalmente due elementi senza pensarli insieme l'uno e l'altro col medesimo atto indiviso, nè posso mentalmente riunirli senza te nerli al tempo stesso l'uno fuori dell'altro. Nel giudizio si distinguono tre parti o elementi che sono 1.º il soggetto, che è il concetto da de terminarsi ossia ciò di cui si afferma o nega qual che cosa. 2.' Il predicato, che è il concetto che serve a determinare il soggetto. 3.° La copula, che è la relazione tra il soggetto e il predicato, o guar dando il giudizio come atto della mente, è l'affer mazione stessa. La copula è espressa dalla lingua 297 propriamente ed esplicitamente colla voce è, ovvero è significata dalla flessione del verbo. Il giudizio senza fallo è una forma propria del pensiero; nelle cose, a cui il pensiero si riferisce, (tranne il caso in cui l'oggetto del pensiero con sista esso medesimo in pensieri) non ci sono giu dizi; ma se il pensiero è vero, esso deve rappre sentare le cose, quindi in queste ci ha da essere alcun che, il quale corrisponda alla forma del giu. dizio. Che cosa è questa? Un tal problema è metafisico e però esce dai termini della logica; crediamo tuttavia opportuno di farne un brevissimo cenno. Ricordiamoci che l'atto di coscienza, base del pensiero, è essenzialmente reduplicazione, la cui forma più semplice è questa A è A. Ciò posto la prima occasione obbiettiva dei no stri giudizi potrebbero essere le differenze e i can giamenti delle cose e la loro costanza o persistenza; le differenze come occasione che ne fa avvertire la costanza. Ora la costanza delle cose, la loro fedeltà per così esprimerci, a sè stesse, sono l'equivalente ob biettivo del giudizio d'identità e in generale del giudizio affermativo. La differenza è di regola il corrispondente del giudizio negativo. Il cangiamento poi, che del resto non può esser mai totale e as soluto, ma che si fa sopra un fondo che rimane identico a sè stesso, è rappresentato dai giudizi narrativi, p. es, il cane corre (mentre prima era 298 fermo); l'albero perde le foglie (mentre prima era fronzuto) ece. Insomma le cose, con la loro essenza immuta bile, le qualità, gli avvenimenti, le relazioni, sono categorie obbiettive, che trovano il loro riscontro nel giudizio. Di più il giudizio, come s'è visto nella Psico logia, è per l'essenza sua un riferire; ora le cose possono essere riferite o al subbietto pensante (p. es. io vedo, io percepisco, io penso la cosa A ); O a sè stesse (A è A, l'uomo è uomo, ecc. ); o le une alle altre (come: la terra gira intorno al sole, ecc. ); o anche le parti tra di loro (p. es. le colonne so stengono la volta ); la cosa alle sue proprietà, a' suoi stati successivi, alle azioni e passioni e via via. Le relazioni poi si partono in due classi, cioè reali o del pensiero. Reali diciamo quelle che in teressano il modo d' esistere delle cose (p. es. cau salilà, paternità, reciproca azione ecc. ); diciamo ideali o del pensiero quelle che non interessano le cose, ma solo il nostro pensiero intorno alle cose, come uguaglianza, somiglianza, differenza, maggioranza. Per es. la grandezza relativa dei lati e quella degli angoli sono in una relazione reale; all'incontro la relazione ch' io pongo fra un trian golo, pognamo, e un quadrilatero quando dico che questo ha un lato di più di quello, è del pensiero. 1 299 CAPITOLO VII. Giudizi analitici e sintetici (1 ). E. Kant chiama analitici que' giudizi, il cui predicato si cava dalla semplice analisi del soggetto, che cioè anche prima del giudizio faceva parte del pensiero del soggetto; sintelici quelli, il cui pre dicato è preso fuori del soggetto. Contro questa dottrina si sono sollevate fino dal tempo del Kant molte obbiezioni, alcune delle quali insussistenti. Tra cui questa: se il giudizio ha da esser vero, per necessità il soggetto deve contenere il predicato; dunque tutti i giudizi sono analitici. Ora questa obbiezione suppone che il giu dizio sia anteriore a sè stesso. Quel predicato che dopo il giudizio, appartiene al soggetto, ha pure abbisognato d'un primo giudizio che glielo appli casse. Così io potevo ad es. conoscere la capra ab bastanza per distinguerla da ogni altro animale, eppure non sapere che è un ruminante. Quando vengo a scoprire questa sua proprietà, tale scoperta prende la forma del giudizio: la capra è un ru minante, il quale perciò è sintetico. D' allora in (1) So il professore crede la sua scolaresca immatura per questa questione, potrà o saltare questo capitolo o tras portarlo in fondo al trattato del giudizio. 300 poi, dato ch'io ripensi lo stesso giudizio, questo sarà per me analitico. Ciò mostra che, almeno per molti giudizi, la differenza tra l' essere sintetici o analitici, è relativa allo stato delle cognizioni di chi li fa. Ma la distinzione tra giudizio analitico e sin tetico potrebbe fondarsi sopra, un altro rispetto; analitici sarebbero quelli, il cui predicato è un ele mento cosi essenziale al concetto del soggetto, che questo senza di esso non possa affatto esser pen sato. Tale sarebbe p. es. la trilateralità rispetto al concetto triangolo. Sintetici al contrario saranno quelli, il cui soggetto può essere pensato anche senza il predicato (p. es. Tizio scrive, il tale pro getto di legge è stato approvato dal Parlamento, ecc. ). La dottrina del Kant del resto non coincide perfettamente nè colla prima interpretazione, nė colla seconda; egli insiste sulla differenza tra l'es ser preso il predicato entro la comprensione del sog getto o fuori di essa. L'esempio di giudizio sinte tico addotto da lui e tanto criticato (7 + 5 12), è realmente sintetico, perché chi pensa il numero 7 e il numero 5 e anche l'operazione significata dal +, non per questo ha già il concetto dell'unità nu merica 12, numero che è formato con quell'addi zione e che è quindi posteriore ad essa. In generale su questa contro versia e anche sul l ' altra che ne dipende, se cioè (dato che ci siano de' giudizi sintetici ) altri di questi siano a poste 301 riori e altri a priori, ci contenteremo qui di que. sta osservazione. È chiaro che acciò siano possibili delle analisi, quindi dei giudizi analitici, fa d'uopo che anteriormente ci siano state delle sintesi. Ora codeste sintesi non sono opera del pensiero? E il pensare non è sempre un giudicare? Dunque ci devono essere dei giudizi sintetici. E siccome c'è un pensare, a posteriori e uno a priori, cosi pare innegabile che ci dovranno essere anche de' giudizi sintetici a priori (1 ). CAPITOLO VIII. Classificazione logica dei giudizi I giudizi rispetto alla forma si sogliono distin. guere anzitutto in semplici e composti. E qui si noti che debbono considerarsi come composti sol tanto quei giudizi, che si possono senza alterarne il valore risolvere in due o più giudizi semplici. I semplici si dividono primamente sotto il ri spetto della qualità in affermativi e negativi. Af fermativi sono quelli in cui il predicato è posto come, relativamente, identico al soggetto; negativi quelli in cui il predicato è escluso dalla compren (1 ) Del resto la distinzione de' giudizi in analitici e sin tetici non è veramente logica, ma psicolog da un lato, dal l ' altro metafisica. 302 sione del soggetto; ovvero, avendo riguardo alle estensioni, pel giudizio affermativo il soggetto vien posto nell'estensione del predicato, pel negativo ne è escluso. Osservazione 1. – A queste due specie si po trebbe aggiungerne una terza, ch' io proporrei di chiamare dei giudizi di disparatezza o per più bre vità disparanti; e sono quelli i quali non esclu dono il predicato dalla comprensione del soggetto nė ve lo includono, ma affermano soltanto che il soggetto per sè non implica quel dato predicato, benchè lo possa ricevere. Per es. se io prendo per soggetto il ferro e per predicato ossidato, io non posso affermare che un tal soggetto includa un tal predicato e nemmeno che lo escluda e un tale rap porto ove sia affermato (p. es. colla formola: il ferro per sè, o in quanto ferro, non è ossidato ) costituisce un giudizio disparante. Del resto nes sun logico, per quanto mi consta, ha tenuto conto di questa classe speciale di giudizi. Osservazione 2. - Secondo alcuni logici la ne gazione, ne' giudizi negativi, non affetta la copula, ma bensì il predicato (A non è B equivarrebbe al giudizio: A è non - B). Ma questo modo di consi derare il giudizio negativo non è naturale nè rap presenta l'intenzione di chi pronuncia il giudizio, salvo in rari casi. Osservazione 3. – Oltre a' giudizi affermativi e negativi taluni col Kant ammettono una terza specie di giudizi, sotto il rispetto della qualità, cioè 303 - gl' indefiniti. Tali sarebbero quelli in cui è nega tivo il predicato (A è un non B). Ma è una classe superflua, perchè in realtà questi giudizi coincidono coi negativi. In secondo luogo i giudizi si distinguono sotto il rispetto della quantità, vale a dire secondo la estensione in cui è preso il concetto che fa da sog getto. Se l'estensione del soggetto è presa in tutta la sua totalità, il giudizio dicesi universale. (Tutti gli A sono B o più brevemente A è B; nessun A è B, o più brevemente A non è B). Se in cambio il soggetto è preso solo con una parte della sua estensione, il giudizio è particolare (Alcuni A sono B; alcuni A non sono B ). Stando a una teoria propugnata dallo Hamilton e da altri e oonosciuta sotto il nome di teoria della quantificazione del predicato, nel giudizio sarebbe determinata non solo l'estensione in cui si prende il soggetto, ma anche quella del predicato. Cosi nel giudizio: tutli gli uomini sono mor tali, il soggetto sarebbe preso in tutta l'estensione e il predicato solo in parte della sua estensione, cosicchè la forma rigorosamente logica sarebbe: tutti gli uomini sono alcuni mortali (vale a dire parte dei mortali ). Nel giudizio: alcuni animali sono mammiferi, il soggetto sarebbe preso in parte della sua esten sione e il predicato in tutta la sua estensione; sic chè la sua forma rigorosa sarebbe: alcuni animali sono tutti i mammiferi. Così ogni giudizio affer 304 merebbe una congruenza di estensione e corrispon derebbe sempre ad un'equazione. Ma questa teoria non è accettabile, perché se anche la determina zione dell'estensione del predicato si può artificio samente dedurre da ogni giudizio, essa è innaturale non essendo effettivamente pensata da chi forma il giudizio, tranne certi casi speciali che la lingua suole esprimere con qualche suo spediente. Osservazione 1. – Secondo Aristotele a' giu dizı universali e particolari si dovrebbe aggiungere per terza la classe degli indefiniti o aorisli (1 ) sarebbero quelli, in cui al soggetto si attribuisce o si nega un predicato senza aver riguardo all'esten sione (P. es. la virti merita premio; concepito senza pensare se ci siano o no molte virtù e se il predicato meritevole di premio convenga a tutte o no). Questa forma di giudizio coincide con quello che alcuni moderni chiamano giudizio della com prensione, per distinguerlo da quelli, in cui il pre dicato viene determinatamente attribuito a tutti o solo a una parte dei termini che formano l ' esten sione del soggetto e ch'essi denominano giudizi dell' estensione. Noi non accogliamo codesta classe di giudizi; perchè, sebbene sia vero che chi forma il giudizio ' ora ha di mira la comprensione del sog getto ora l ' estensione, pure l ' una relazione trae (1 ) Da non confondersi cogli indefiniti del Kant, che sa rebbero una classe nel rispetto della qualità. Vedi sopra la Osservazione 3. 305 con sè l ' altra anche se non esplicitamente pen sata. Osservazione 2. – Altri, col Kant, a' giudizi universali e particolari aggiungono i singolari, quelli cioè in cui il soggetto ha il minimum pos sibile di estensione cioè è un individuo. Ma se que st' individuo è determinato, esso costituisce tutta l'estensione del concetto (p. es. Giulio Cesare) e pertanto il giudizio è universale; se é indetermi nato (p. es. un soldalo ), esso rappresenta una parte dell'estensione e perciò il giudizio cade nella classe dei particolari. Osservazione 3. - I giudizi particolari possono ricevere ulteriori determinazioni secondochè la parte che si prende dell'estensione del soggetto o è più o men determinata o si lascia affatto indeterminata (Per es. molti A sono B, pochissimi A sono B, la più parte degli A sono B, dodici A sono B, ovvero semplicemente parte degli A sono B ). Ma per la logica queste specificazioni hanno di regola poca importanza, salvo il caso che l'interesse del pen siero cada appunto su esse, come p. es. nel numero de' voti d'un corpo deliberante. Osservazione 4. – Il giudizio particolare dif ferisce d'assai quanto al suo valore secondochè preso indeterminatamente o determinatamente. In fatti il giudizio: alcuni A sono B, può significare o che almeno alcuni A sono B, o che soltanto al cuni A sono B. Nel primo significato esso è vero anche se tutti gli A sono B, nel secondo senso il 20 306 giudizio universale, tutti gli A sono B, è necessa riamente falso. I primi giudizi si chiameranno giudizi parti colari in luto senso, i secondi particolari in senso stretto. I giudizi in terzo luogo si distinguono in ri spetto alla relazione, vale a dire secondochè affer mano (o negano) l'inerenza del predicato al sog getto (g. categorici), oppure: la dipendenza del pre dicato dal soggetto (g. ipotetici), o, finalmente, se al soggetto viene come predicato attribuita l'alter nativa fra due o più membri d'una disgiunzione, p. es. A è o Bo CoD (g. disgiuntivi). Osservazione Questa classificazione de' giu dizi sotto il rispetto della relazione, sebbene comu nemente accettata, pecca gravemente contro le leggi della divisione logica. E invero i giudizi disgiun tivi non sono veramente una specie coordinata alle altre due, ma piuttosto una sottospecie di quelle; difatti tanto il giudizio categorico quanto l'ipotetico possono essere disgiuntivi (Il tipo del y. categorico disgiuntivo è: A è o B o C, dell'ipotetico -disgiun tìvo: se A è B, o C è D, o M N ). In quarto luogo finalmente i giudizi o sono tali che il predicato si pensa come necessariamente pertinente al soggetto, e questi chiamansi giudizi necessari o apoditlici; o sono tali che il predicato si pensa come di fatto appartenente al soggetto, senza necessità, e diconsi giudizi della realtà o as sertorii; o, in terzo luogo, sono tali che il predi 307 cato si pensa come possibile ad appartenere al sog. getto e diconsi giudizi possibili o problematici. Que sto rispetto chiamasi modalità del giudizio. Osservazione. – Veramente in questa classifi cazione della modalità si confondono due rispetti differenti. I giudizi considerati obbiettivamente, sono o necessari, o della realtà, o possibili; con siderati obbiettivamente sono apodittici, assertori o problematici. Vale a dire che nel primo rispetto si considera la necessità, la semplice realtà o la possibilità delle cose; nel secondo rispetto si con sidera l'intensità della nostra affermazione. La dif ferenza tra i due rispetti apparisce principalmente nella terza classe, in cui il giudizio della possibi lità afferma che un concetto è suscettivo d'una data determinazione, benchè possa non averla (Per es. una casa può essere di nove piani ), mentre il problematico afferma soltanto la nostra incertezza (A è B? ). Tuttavia, affine di non moltiplicare eccessiva mente le suddivisioni, nella logica si può prescin dere dal considerare queste differenze. Riassumendo, i giudizi si dividono: 1.º rispetto alla qualità, in affermativi e ne gativi; 2.º rispetto alla quantità, in universali e par ticolari; 3.º rispetto alla relazione, in categorici, ipo tetici e disgiuntivi (categorico -disgiuntivi e ipote tico - trovano il loro riscontro nel giudizio. Di più il giudizio, come s'è visto nella Psico logia, è per l'essenza sua un riferire; ora le cose possono essere riferite o al subbietto pensante (p. es. io vedo, io percepisco, io penso la cosa A ); O a sè stesse (A è A, l'uomo è uomo, ecc. ); o le une alle altre (come: la terra gira intorno al sole, ecc. ); o anche le parti tra di loro (p. es. le colonne so stengono la volta ); la cosa alle sue proprietà, a' suoi stati successivi, alle azioni e passioni e via via. Le relazioni poi si partono in due classi, cioè reali o del pensiero. Reali diciamo quelle che in teressano il modo d' esistere delle cose (p. es. cau salilà, paternità, reciproca azione ecc. ); diciamo ideali o del pensiero quelle che non interessano le cose, ma solo il nostro pensiero intorno alle cose, come uguaglianza, somiglianza, differenza, maggioranza. Per es. la grandezza relativa dei lati e quella degli angoli sono in una relazione reale; all'incontro la relazione ch' io pongo fra un trian golo, pognamo, e un quadrilatero quando dico che questo ha un lato di più di quello, è del pensiero. 1 299 CAPITOLO VII. Giudizi analitici e sintetici (1 ). E. Kant chiama analitici que' giudizi, il cui predicato si cava dalla semplice analisi del soggetto, che cioè anche prima del giudizio faceva parte del pensiero del soggetto; sintelici quelli, il cui pre dicato è preso fuori del soggetto. Contro questa dottrina si sono sollevate fino dal tempo del Kant molte obbiezioni, alcune delle quali insussistenti. Tra cui questa: se il giudizio ha da esser vero, per necessità il soggetto deve contenere il predicato; dunque tutti i giudizi sono analitici. Ora questa obbiezione suppone che il giu dizio sia anteriore a sè stesso. Quel predicato che dopo il giudizio, appartiene al soggetto, ha pure abbisognato d'un primo giudizio che glielo appli casse. Così io potevo ad es. conoscere la capra ab bastanza per distinguerla da ogni altro animale, eppure non sapere che è un ruminante. Quando vengo a scoprire questa sua proprietà, tale scoperta prende la forma del giudizio: la capra è un ru minante, il quale perciò è sintetico. D' allora in (1) So il professore crede la sua scolaresca immatura per questa questione, potrà o saltare questo capitolo o tras portarlo in fondo al trattato del giudizio. 300 poi, dato ch'io ripensi lo stesso giudizio, questo sarà per me analitico. Ciò mostra che, almeno per molti giudizi, la differenza tra l' essere sintetici o analitici, è relativa allo stato delle cognizioni di chi li fa. Ma la distinzione tra giudizio analitico e sin tetico potrebbe fondarsi sopra, un altro rispetto; analitici sarebbero quelli, il cui predicato è un ele mento cosi essenziale al concetto del soggetto, che questo senza di esso non possa affatto esser pen sato. Tale sarebbe p. es. la trilateralità rispetto al concetto triangolo. Sintetici al contrario saranno quelli, il cui soggetto può essere pensato anche senza il predicato (p. es. Tizio scrive, il tale pro getto di legge è stato approvato dal Parlamento, ecc. ). La dottrina del Kant del resto non coincide perfettamente nè colla prima interpretazione, nė colla seconda; egli insiste sulla differenza tra l'es ser preso il predicato entro la comprensione del sog getto o fuori di essa. L'esempio di giudizio sinte tico addotto da lui e tanto criticato (7 + 5 12), è realmente sintetico, perché chi pensa il numero 7 e il numero 5 e anche l'operazione significata dal +, non per questo ha già il concetto dell'unità nu merica 12, numero che è formato con quell'addi zione e che è quindi posteriore ad essa. In generale su questa contro versia e anche sul l ' altra che ne dipende, se cioè (dato che ci siano de' giudizi sintetici ) altri di questi siano a poste 301 riori e altri a priori, ci contenteremo qui di que. sta osservazione. È chiaro che acciò siano possibili delle analisi, quindi dei giudizi analitici, fa d'uopo che anteriormente ci siano state delle sintesi. Ora codeste sintesi non sono opera del pensiero? E il pensare non è sempre un giudicare? Dunque ci devono essere dei giudizi sintetici. E siccome c'è un pensare, a posteriori e uno a priori, cosi pare innegabile che ci dovranno essere anche de' giudizi sintetici a priori (1 ). CAPITOLO VIII. Classificazione logica dei giudizi I giudizi rispetto alla forma si sogliono distin. guere anzitutto in semplici e composti. E qui si noti che debbono considerarsi come composti sol tanto quei giudizi, che si possono senza alterarne il valore risolvere in due o più giudizi semplici. I semplici si dividono primamente sotto il ri spetto della qualità in affermativi e negativi. Af fermativi sono quelli in cui il predicato è posto come, relativamente, identico al soggetto; negativi quelli in cui il predicato è escluso dalla compren (1 ) Del resto la distinzione de' giudizi in analitici e sin tetici non è veramente logica, ma psicolog da un lato, dal l ' altro metafisica. 302 sione del soggetto; ovvero, avendo riguardo alle estensioni, pel giudizio affermativo il soggetto vien posto nell'estensione del predicato, pel negativo ne è escluso. Osservazione 1. – A queste due specie si po trebbe aggiungerne una terza, ch' io proporrei di chiamare dei giudizi di disparatezza o per più bre vità disparanti; e sono quelli i quali non esclu dono il predicato dalla comprensione del soggetto nė ve lo includono, ma affermano soltanto che il soggetto per sè non implica quel dato predicato, benchè lo possa ricevere. Per es. se io prendo per soggetto il ferro e per predicato ossidato, io non posso affermare che un tal soggetto includa un tal predicato e nemmeno che lo escluda e un tale rap porto ove sia affermato (p. es. colla formola: il ferro per sè, o in quanto ferro, non è ossidato ) costituisce un giudizio disparante. Del resto nes sun logico, per quanto mi consta, ha tenuto conto di questa classe speciale di giudizi. Osservazione 2. - Secondo alcuni logici la ne gazione, ne' giudizi negativi, non affetta la copula, ma bensì il predicato (A non è B equivarrebbe al giudizio: A è non - B). Ma questo modo di consi derare il giudizio negativo non è naturale nè rap presenta l'intenzione di chi pronuncia il giudizio, salvo in rari casi. Osservazione 3. – Oltre a' giudizi affermativi e negativi taluni col Kant ammettono una terza specie di giudizi, sotto il rispetto della qualità, cioè 303 - gl' indefiniti. Tali sarebbero quelli in cui è nega tivo il predicato (A è un non B). Ma è una classe superflua, perchè in realtà questi giudizi coincidono coi negativi. In secondo luogo i giudizi si distinguono sotto il rispetto della quantità, vale a dire secondo la estensione in cui è preso il concetto che fa da sog getto. Se l'estensione del soggetto è presa in tutta la sua totalità, il giudizio dicesi universale. (Tutti gli A sono B o più brevemente A è B; nessun A è B, o più brevemente A non è B). Se in cambio il soggetto è preso solo con una parte della sua estensione, il giudizio è particolare (Alcuni A sono B; alcuni A non sono B ). Stando a una teoria propugnata dallo Hamilton e da altri e oonosciuta sotto il nome di teoria della quantificazione del predicato, nel giudizio sarebbe determinata non solo l'estensione in cui si prende il soggetto, ma anche quella del predicato. Cosi nel giudizio: tutli gli uomini sono mor tali, il soggetto sarebbe preso in tutta l'estensione e il predicato solo in parte della sua estensione, cosicchè la forma rigorosamente logica sarebbe: tutti gli uomini sono alcuni mortali (vale a dire parte dei mortali ). Nel giudizio: alcuni animali sono mammiferi, il soggetto sarebbe preso in parte della sua esten sione e il predicato in tutta la sua estensione; sic chè la sua forma rigorosa sarebbe: alcuni animali sono tutti i mammiferi. Così ogni giudizio affer 304 merebbe una congruenza di estensione e corrispon derebbe sempre ad un'equazione. Ma questa teoria non è accettabile, perché se anche la determina zione dell'estensione del predicato si può artificio samente dedurre da ogni giudizio, essa è innaturale non essendo effettivamente pensata da chi forma il giudizio, tranne certi casi speciali che la lingua suole esprimere con qualche suo spediente. Osservazione 1. – Secondo Aristotele a' giu dizı universali e particolari si dovrebbe aggiungere per terza la classe degli indefiniti o aorisli (1 ) sarebbero quelli, in cui al soggetto si attribuisce o si nega un predicato senza aver riguardo all'esten sione (P. es. la virti merita premio; concepito senza pensare se ci siano o no molte virtù e se il predicato meritevole di premio convenga a tutte o no). Questa forma di giudizio coincide con quello che alcuni moderni chiamano giudizio della com prensione, per distinguerlo da quelli, in cui il pre dicato viene determinatamente attribuito a tutti o solo a una parte dei termini che formano l ' esten sione del soggetto e ch'essi denominano giudizi dell' estensione. Noi non accogliamo codesta classe di giudizi; perchè, sebbene sia vero che chi forma il giudizio ' ora ha di mira la comprensione del sog getto ora l ' estensione, pure l ' una relazione trae (1 ) Da non confondersi cogli indefiniti del Kant, che sa rebbero una classe nel rispetto della qualità. Vedi sopra la Osservazione 3. 305 con sè l ' altra anche se non esplicitamente pen sata. Osservazione 2. – Altri, col Kant, a' giudizi universali e particolari aggiungono i singolari, quelli cioè in cui il soggetto ha il minimum pos sibile di estensione cioè è un individuo. Ma se que st' individuo è determinato, esso costituisce tutta l'estensione del concetto (p. es. Giulio Cesare) e pertanto il giudizio è universale; se é indetermi nato (p. es. un soldalo ), esso rappresenta una parte dell'estensione e perciò il giudizio cade nella classe dei particolari. Osservazione 3. - I giudizi particolari possono ricevere ulteriori determinazioni secondochè la parte che si prende dell'estensione del soggetto o è più o men determinata o si lascia affatto indeterminata (Per es. molti A sono B, pochissimi A sono B, la più parte degli A sono B, dodici A sono B, ovvero semplicemente parte degli A sono B ). Ma per la logica queste specificazioni hanno di regola poca importanza, salvo il caso che l'interesse del pen siero cada appunto su esse, come p. es. nel numero de' voti d'un corpo deliberante. Osservazione 4. – Il giudizio particolare dif ferisce d'assai quanto al suo valore secondochè preso indeterminatamente o determinatamente. In fatti il giudizio: alcuni A sono B, può significare o che almeno alcuni A sono B, o che soltanto al cuni A sono B. Nel primo significato esso è vero anche se tutti gli A sono B, nel secondo senso il 20 306 giudizio universale, tutti gli A sono B, è necessa riamente falso. I primi giudizi si chiameranno giudizi parti colari in luto senso, i secondi particolari in senso stretto. I giudizi in terzo luogo si distinguono in ri spetto alla relazione, vale a dire secondochè affer mano (o negano) l'inerenza del predicato al sog getto (g. categorici), oppure: la dipendenza del pre dicato dal soggetto (g. ipotetici), o, finalmente, se al soggetto viene come predicato attribuita l'alter nativa fra due o più membri d'una disgiunzione, p. es. A è o Bo CoD (g. disgiuntivi). Osservazione Questa classificazione de' giu dizi sotto il rispetto della relazione, sebbene comu nemente accettata, pecca gravemente contro le leggi della divisione logica. E invero i giudizi disgiun tivi non sono veramente una specie coordinata alle altre due, ma piuttosto una sottospecie di quelle; difatti tanto il giudizio categorico quanto l'ipotetico possono essere disgiuntivi (Il tipo del y. categorico disgiuntivo è: A è o B o C, dell'ipotetico -disgiun tìvo: se A è B, o C è D, o M N ). In quarto luogo finalmente i giudizi o sono tali che il predicato si pensa come necessariamente pertinente al soggetto, e questi chiamansi giudizi necessari o apoditlici; o sono tali che il predicato si pensa come di fatto appartenente al soggetto, senza necessità, e diconsi giudizi della realtà o as sertorii; o, in terzo luogo, sono tali che il predi 307 cato si pensa come possibile ad appartenere al sog. getto e diconsi giudizi possibili o problematici. Que sto rispetto chiamasi modalità del giudizio. Osservazione. – Veramente in questa classifi cazione della modalità si confondono due rispetti differenti. I giudizi considerati obbiettivamente, sono o necessari, o della realtà, o possibili; con siderati obbiettivamente sono apodittici, assertori o problematici. Vale a dire che nel primo rispetto si considera la necessità, la semplice realtà o la possibilità delle cose; nel secondo rispetto si con sidera l'intensità della nostra affermazione. La dif ferenza tra i due rispetti apparisce principalmente nella terza classe, in cui il giudizio della possibi lità afferma che un concetto è suscettivo d'una data determinazione, benchè possa non averla (Per es. una casa può essere di nove piani ), mentre il problematico afferma soltanto la nostra incertezza (A è B? ). Tuttavia, affine di non moltiplicare eccessiva mente le suddivisioni, nella logica si può prescin dere dal considerare queste differenze. Riassumendo, i giudizi si dividono: 1.º rispetto alla qualità, in affermativi e ne gativi; 2.º rispetto alla quantità, in universali e par ticolari; 3.º rispetto alla relazione, in categorici, ipo tetici e disgiuntivi (categorico -disgiuntivi e ipote tico -disgiuntivi); 308 4.º rispetto alla modalità, in apodittici, asser torii e problematici. Secondo alcuni logici poi la modalità nor non appartiene alla forma logica del giudizio, ma alla sua materia. Alle distinzioni sopra enumerate alcuni vogliono aggiunta anche questa in: a) giudizi narrativi, nei quali il predicato esprime un fatto e suol essere rappresentato da un verbo; b ) descrittivi, nei quali il predicato è una pro prietà del soggetto e suole grammaticalmente essere espresso da un aggettivo; c ) esplicativi, nei quali il predicato è un con cetto più generale, per se stante, nella cui esten sione viene collocato il soggetto e solitamente si esprime mediante un sostantivo (Esempi di queste tre specie: Cesare fu ucciso in Senato, il gelsomino è odoroso, il triangolo è una figura ). La qualità e quantità de' giudizi vengono de. signate per brevità colle lettere a, e, i, o, secondo i versi mnemonici: Asserit a negat e, sed universaliter ambo; Asserit i negat o, sed particulariter ambo. Altri preferiscono i seguenti segni: a = 72 19 ta = giudizio universale affermativo negativo particolare affermativo Pр negativo. P 79 72 309 Osservazione sul giudizio ipotetico. - Codesta forma di giudizio è stata interpretata in quattro maniere, ciò sono: 1.º Come un giudizio, il cui soggetto e predi cato sono il soggetto e il predicato del conseguente, ma la copula è subordinata all' antecedente come a condizione. (Dato p. es. il giudizio ipotetico: Se A é B, C è D, il soggetto sarebbe C, il predicato D, e la copula (ė ) è posta sotto la condizione che A sia B ). 2.º Come un giudizio, il cui soggetto è il con seguente e il predicato è il suo dipendere dall'an tecedente. Ossia, dato il tipo precedente, del nesso (Cé D) si afferma ch'esso dipende dal nesso (A é B). 3º. Come un giudizio, in cui l ' antecedente fa da soggetto ed il conseguente equivale al predicato. Cioè del nesso (A è B) si afferma che da esso di pende la realtà del nesso (CUD). Questa interpre tazione, che è la preferita dalla scuola erbartiana, è comoda specialmente per la trattazione dei sillo gismi. 4.° Come un giudizio, il cui soggetto è il nu mero dei casi in cui si avvera l'antecedente, e di questo si afferma ch'esso coincide o non coincide, in tutto o in parte, col numero de casi in cui si avvera il conseguente, che costituisce il predicato. Secondo quest'ultinia interpretazione il giudi zio ipotetico non esprime la dipendenza o condi zionalità dell'un membro rispetto all'altro, ma sol tanto la loro connessione di fatto ossia la coincidenza. 310 Prendendo i giudizi ipotetici secondo una delle tre prime interpretazioni, questi non possono esser mai particolari. Infatti, posto un giudizio di questa forma: qualche volta, se A è, B'è che sarebbe la forma del giudizio ipotetico particolare), non si po trebbe più dire che B dipenda da A. Un'altra questione sorge a proposito del giu dizio ipotetico, vale a dire quand' esso debba dirsi negativo. Secondo taluni il giudizio ipotetico ne gativo è quello, col quale si nega che il conseguente dipenda dall'antecedente. Ma hanno torto, o per lo meno questo modo di vedere sconvolge tutta la teoria del giudizio. Noi diremo a miglior diritto essere negativo quello, in cui è negativo il conse guente (p. es. se A è, B non è, oppure se A è B, C non è D). Se fosse negativo l'antecedente e po sitivo il conseguente, il giudizio sarà ancora affer mativo (p. es. se A non è B, C è D, è un giudizio affermativo ). Quell' altra maniera di considerare il giudizio ipotetico negativo (se A è, non ne segue che B sia, oppure se A è B, non ne segue che C sia D ) sarebbe più presto una forma di giudizio ipotetico parallela a quella dei giudizi categorici da noi chiamati disparanti. - 311 - CAPITOLO IX. Relazioni logiche possibili tra due giudizi considerati in rispetto alla loro qualità e quantità Perchè due giudizi possano essere paragonati logicamente tra di loro, occorre che abbiano la stessa materia, cioè che contengano i medesimi concetti. Osservazione. -- Ci sono relazioni logiche an che tra due giudizi, che hanno la stessa materia solo in parte; per es. tra questi A è Be A è C; oppure A è B, C è B. Ma queste speciali relazioni qui non si considerano, come quelle di cui si dovrà trattare nella teoria del sillogismo. Ciò posto, divideremo tutte le relazioni formali, che possono aver luogo tra due giudizi contenenti gli stessi concetti e considerati in rispetto alla loro qualità e quantità secondo lo schema seguente: Indicando con a la medesima posizione dei concetti; con P la posizione inversa de' concetti; con y la medesima qualità ne' due giudizi; con 8 la qualità contraria ne' due giudizi; con & la medesima quantità ne' due giudizi; con Ġ la quantità differente ne' due giudizi, avremo: 312 E aye relazione d'identità (A è B, A è B ). 12 Ś - ays relazione di subalternazione (A è B, qualche A. è B, A non è B, qualche a non è B); dove l'universale si chiama subalternante é il par ticolare subalternato. a E ada relazione di contrarietà (se i giudizi sono uni versali ) (A è B, A non è B; di subcontrarietà (se particolari ) qualche d è B, qualche A non è B ). 8 Ś = ad relazione di contradditorietà (tutti yli A sono B, qualche A non è B; oppure: nessun A è B, qualche A è B ). E = Byɛ relazione di conversione semplice (A è B, B è A; qualche A è B, qualche B é A; A non è B, B ༡༨ non è A; qualche A non è B, qualche B non è A ). Ś = By5 relazione di conversione accidentale (A è B, qualche B é A; A non è B, qualche B non è A). Bdɛ relazione di contrapposizione semplice (A è B, ciò che non è B non è A; qualche A è B, qual che non - B non è A; A non è B, ciò che non è Bè A; qualche A non è B, qualche non- Bè 4). d Ś = 386 relazione di contrapposisione accidentale (A è B, qualche non - B non è A; Anon è B, qual che non - B è A; qualchè A è B, ciò che non è B non è A; qualche A non è B, ciò che non è B è A ) (1 ). (1 ) La conversione e la contrapposizione si chiamano semplici, se i due giudizi, hanno la stessa quantità, cioè sono o ambedue universali o ambedue particolari; si dicono acci dentali (per accidens) ove la quantità sia differente, cioè l'uno sia universale e l'altro particolare. 313 contra vorietà Le relazioni 2a, 3a, e 4a, cioè tutte le relazioni formali possibili tra due giudizi, data la stessa po sizione dei concetti (escludendo la 1a, d'identità, che non è veramente relazione tra due giudizi, giac che i giudizi identici non sono che un giudizio solo) furono dagli antichi simboleggiate nel se guente diagramma: a contrarietà e subalternazione subalternazione subcontrarietà Dove convien rammentarsi che a significa un giudizio universale affermativo, e un g. universale negativo, i un g. particolare affermativo, o un g. particolare negativo (1). (1 ) Sarà un esercizio utile pei principianti di trovare esempi concreti per ciascuna delle relazioni di giudizi sopra indicate. Noi ce ne siamo astenuti per non ingrossare senza necessità il volume. Il medesimo diciamo in riguardo ai capitoli seguenti che trattano delle inferenze immediate e delle forme sillogi 314 CAPITOLO X. Delle inferenze immediate a) specie prima (dipendente dalla qualità e quantità) Quando da un giudizio dato se ne può rica vare un altro immediatamente, cioè senza uopo di un terzo giudizio, ha luogo quella che dicesi infe renza immediata. Noi distingueremo tre specie di tali inferenze: a) quelle che nascono dai rapporti formali tra due giudizi, dipendenti dalla qualità e quantità loro; b) quelle che procedono dalla relazione; c) quelle che dipendono dalla modalità. Noi indicheremo qui sommariamente le infe renze della specie accennata sub a, le quali dipen dono dai rapporti formali, che possono intercedere tra due giudizi, svolti nel capitolo precedente, omet tendo quello d'identità. 1.º Dalla subalternazione. Dal gudizio subal ternante si deduce legittimameute il subalternato, ossia se il subalternante è vero, sarà vero anche il stiche. Noi per brevità abbiamo dato il nudo schematismo;: l'insegnante potrà proporre o far cercare agli alunni gli esempi opportuni a illustrarlo. – 315 1 subalternato. (Se è vero il giudizio: tutti gli A sono B, sarà vero anche il giudizio: alcuni A sono B. Se è vero: nessun A è B, sarà vero anche che qual che A non è B ). Ma dalla verità del subalternato non segue la verità del subalternante. I alla falsità invece del subalternato segue la falsità del subalternante. Ma dalla falsità del su balternante non segue la falsità del subalternato. Osservazione. Questa legge della subalter nazione è valida soltanto ove il giudizio partico lare sia preso in senso lato (cioè nel senso dell'al meno non in quello del soltanto ). Se invece il giu dizio particolare si prenda in senso stretto, dalla verità del subalternante segue la falsità del subal ternato e dalla verità del subalternato segue la falsità del subalternante; ma dalla falsità del su balternante nulla segue rispetto al subalternato. 2.° Dalla contrarietà. Due giudizi contrari non possono essere amendue veri, ma possono bensì es sere amendue falsi; ossia dalla verità dell'uno segue la falsità dell'altro, ma dalla falsità d'nino nulla segue rispetto all'altro. 3. ° Dalla subcontrarietà. Due giudizi subcon trari possono essere amendue veri, ma non amendue falsi. Ossia dalla verità dell' uno nulla segue ri spetto all'altro; ma se l'uno è falso, l'altro deb b' essere vero. Osservazione. Anche questa legge vale so lamente prendendo i giudizi particolari in lato - 316 senso. Prendendoli in senso stretto dalla verità del l'uno segue la verità anche dell'altro; ma dalla falsità di uno d'essi nulla segue rispetto all'altro. 4. Dalla contradittorietà. Due giudizi contra dittorii non possono essere nè amendue veri ne amendue falsi. Quindi dalla verità dell' uno segue la falsità dell'altro, dalla falsità dell'uno la verità dell' altro. 5.º. Dalla conversione. Un giudizio universale affermativo può essere convertito solo accidental mente; l'universale negativo può essere convertito e semplicemente e accidentalmente. Un giudizio par. ticolare affermativo può essere convertito solo sem plicemente. Il particolare negativo non ammette conversione. Osservazione. -- Anche qui si prende il giudizio particolare in senso lato. Prendendolo in senso stretto, l'universale negativo non può essere con vertito accidentalmente e il particolare affermativo non si può convertire. 6.° Dalla contrapposizione. Il giudizio univer sale affermativo può essere contrapposto semplice mente e accidentalmente. L'universale negativo solo accidentalmente. Il particolare affermativo non ammette contrapposizione; il particolare negativo può essere contrapposto semplicemente. Osservazione 1. – Anche per questa legge vale l'osservazione precedente. Osservazione 2. - La dimostrazione di tutte le inferenze, così valide come invalide, indicate in - 317 questo capitolo, è assai facile, qualora si ricorra al paragone delle estensioni, nel che serve di grande aiuto l'uso delle rappresentazioni simboliche. Pren dasi per es. la relazione di contrarietà. Tutli gli A sono B, nessun A i B. Che non possano essere amendue veri risulta intuitivamente dalla figura. Sia B vero il primo si avrà; ora il contrario А non è compossibile col B. primo. Che poi possano essere falsi entrambi lo mostra il caso, che i due concetti A e B siano in A terferenti O; il qual caso esclude B tanto che tutti gli A siano B, come che A А B nessun A sia B Però la O dimostrazione di tutte le leggi delle inferenze immediate può essere un utile esercizio da farsi dagli alunni. 318 CAPITOLO XI. b ) specie seconda (inferenze della relazione) Diconsi inferenze della relazione quei giudizi che possono dedursi da un altro con mutamento della relazione. Così da un giudizio categorico affermativo si può dedurre un ipotetico affermativo e uno nega tivo. Infatti dato il giudizio: A e B si ha diritto d'inferirne che: se A è, B é, ed anche che, se B non è, A non é. La ragione è facile a intendersi; perchè se B é un predicato di A, la realtà di A trarrà seco quella di B; e togliendo B, la cui esten sione comprende quella di A, si toglie anche A. Dal giudizio categorico disgiuntivo si possono dedurre parecchi ipotetici, che qui brevemente in dicheremo. Sia dato il giudizio A é o M o N o P, ne segue: 1º. Se A è, Ô M o N o P è. 2." Se A è M, esso non è nè N nè P. 3.° Se A non è M, esso è o N o P. 4.° Se A non é nė M né N, esso é P. 5.° Se nè M nè N nè P è, A non é. 319 CAPITOLO XII. c ) specie terza (inferenze modali) Chiamasi inferenza o conseguenza modale la deduzione d'un giudizio da un altro per mezzo di un cangiamento di modalità. Il principio che giustifica tali inferenze è que sto, che affermando il più si afferma implicitamente anche il meno e negando il meno si nega impli citamente anche il più: ma non inversamente. Quindi dalla verità d'un giudizio apodittico s' inferisce legittimamente la verità dell'assertorio e del problematico; ma non in ordine inverso. Dalla falsità poi d'un giudizio problematico segue la falsità dell'assertorio e tanto più dell'apo dittico; dalla falsità del giudizio assertorio segue la falsità dell'apodittico; ma non viceversa. OSSERVAZIONE 1. – Le leggi precedenti sono giustificate da ciò che la negazione d'un giudizio problematico è un giudizio apodittico, mentre la ne gazione d'un apodittico, è un giudizio problematico. OSSERVAZIONE 2. Si avverta che il giudizio problematico negativo ha la forma A può non esser Be non già questa: A non può esser B. Quest'ul timo è un giudizio apodittico.. 320 Queste relazioni appariscono intuitivamente nella tabella seguente. 1 2 3 dover essere essere poter essere 4 5 6 non dover essere non essere non poter essere ! Dove si vede che le formole 4, 5, 6 sono le formole 1, 2, 3 ' coll' aggiunta della negazione. Ora mentre il n. 1 è apodittico, il n. 4 è problematico: mentre il n. 3 è problematico, il n. 6 ė apodittico. Osservazione 3. -- Le formole 1, 2, 3, potreb bero essere anche negative; in tal caso la tabella precedente si trasforma in quest'altra. 1 1 2 3 dover non essere non essere poter non essere 4 6 non dover non essere non non - essere che equivale a poter essere che equivale a non poter non essere che equivale a essere dover essere Col confronto delle due tabelle è facile riscon trare le formole che si equivalgono: così il n. 6 della prima tabella equivale al n. 1 della seconda; il n. 5 della prima è identico al n. 2 della seconda; il n. 4 della prima equivale al n. 3 della seconda. Gli equivalenti dei numeri 4, 5, 6, della seconda tabella sono già stati indicati nella tabella stessa. 321 CAPITOLO XIII. Giudizi composti 1 Il giudizio disgiuntivo falsamente da taluni fu considerato come composto; esso non è una somma di giudizi, ma un giudizio unico indecomponibile. Giudizi veramente composti sono: 1º. i copulativi, i quali possono essere: a ) copulativi nel soggetto. Es. A, B, C sono M. b ) copulativi nel predicato. Es. A è M, N, P. c ) copulativi in ambedue i termini. Es. A, B, C, sono M, N, P. 2.° I remotivi. Questi alla loro volta possono essere: a ) remotivi nel soggetto. Es. nè A, nè B, né C À M. b ) remotivi nel predicato Es. A non è nè M, nè N, nè P. In quanto ai giudizi complessi in forma attri butiva, logicamente considerati, sono giudizi sem plici, perchè l'attributo non è che una nota sia del soggetto sia del predicato. Essi o 1.º sono complessi nel soggetto; es. A (che è M) è N. o 2.º sono complessi nel predicato; es. A è un M (che è N); o 3.º sono complessi in amendue i termini; es. A (che è B) è un M (che è N). 21 322 CAPITOLO XIV. Del sillogismo Il problema generale che un sillogismo si pro pone di risolvere è: dati due giudizi indipendenti tra di loro, i quali contengono un termine comune, ricavarne un terzo eliminando il termine comune. Se noi paragoniamo la forma rigorosamente sillogistica col processo reale del nostro pensiero, vedremo che di rado il secondo combacia esatta mente colla prima. Le cause principali di questo fatto sono le due infrascritte. 1.º Che i nostri pensieri e i discorsi con cui li significhiamo, anche se indirizzati a dimostrare qualche tesi, di solito contengono più sillogismi svariatissimamente intrecciati e allacciati insieme. 2.º Che molti giudizi, benchè formino una parte essenziale de' nostri ragionamenti, sono sottintesi e solo implicitamente pensati, ossia pensati senza averne piena coscienza. Ora la logica, non può e non deve proporsi di seguire i meandri psicologici del pensiero, sibbene di determinare le forme esatte, le quali debbono essere almeno implicitamente osservate se il nostro ragionamento ha da essere concludente. Contro il valore del sillogismo furono emesse, massime dai moderni, varie obbiezioni. Qui si ac I 323 cennano brevemente le più speciose, unendo a cia scuna una concisa risposta. 0b. 1. - Il sillogismo non produce verun au mento di cognizione, perché la conclusione era già racchiusa nelle premesse. Risposta Codesta obbiezione potrebbe tutt'al più esser valida se il pensare umano fosse istan taneo e tutto abbracciasse con uno sguardo. Ma siccome è discorsivo, quindi successivo, la combi nazione del soggetto col predicato della conclusione ha mestieri d' essere esplicitamente pensata; il che è per 1 appunto ciò che si fa per mezzo del sillo gismo. 05. 2. - Il sillogismo è una pura petizione di principio, perchè la verità della premessa mag giore dipende dalla verità della conclusione, anzi chè questa da quella. Infatti non può esser vero per es. che tutti gli uomini sono mortali, se già non sia vero che Pietro, Paolo, Antonio ecc. sono mortali. Risposta. – Codesta obbiezione si fondamenta sul falso concetto che un giudizio universale altro non sia che la somma di tanti giudizi particolari. Ora ciò nella massima parte dei casi non è nem meno possibile, come se per es. io dovessi aspettare a formulare il giudizio: gli uomini sono mortali, d'aver prima verificato la morte in ciascun uomo. È vero invece che le premesse universali parte ri sultano dall'analisi del soggetto considerato nella sua comprensione, parte da nessi necessari tra un 324 concetto e un altro, parte da legittime induzioni. In generale sono indipendenti dai singoli giudizi particolari e il sillogismo applica a questi la regola già riconosciuta nel generale. 06. 3. - Il sillogismo potrà servire tutt'al più a rischiarare o ad esporre sistematicamente ve rità già note, ma non mai a scoprirne, perché la scoperta del nuovo si fonda su processi psicologici. Risposta. Prima di tutto è da notarsi, che tra i processi psicologici, onde può risultare la sco perta di nuove verità, ce ne sono anche di quelli che coincidono col sillogismo. Ma quel che più importa si è che un processo psicologico, in quanto tale, non ha alcun valore scientifico e quello che può avere è giustificato soltanto dal processo logico che lo informa. Finalmente contro tutte le predette obbiezioni e altre analoghe sta questa osservazione fondamen tale, che le premesse d'un sillogismo contengono la ragione della conseguenza. Certo se è vero che tutti gli uomini sono mortali e che Pietro è uomo, è già vero che Pietro è mortale; ma questa pro posizione è vera appunto perché sono vere le prime due e il valore del sillogismo consiste nel mostrare questa dipendenza. 325 CAPITOLO XV. Classificazione dei sillogismi Tutti i sillogismi semplici possono ripartirsi nelle cinque classi seguenti: 1. ° categorici puri, e sono quelli in cui tanto le premesse come la conclusione sono giudizi ca tegorici; 2.° categorico - ipotetici o ipotetici spurii, nei quali si le due premesse come la conclusione sono giudizii ipotetici; 3.0 ipotetico -categorici o ipotetici in senso pro prio, che sono quelli la cui premessa maggiore è un giudizio ipotetico, la minore un giudizio cate gorico e la conclusione ordinariamente non sempre) un giudizio categorico; 4. ° categorici disgiuntivi, nei quali la maggiore è un giudizio categorico disgiuntivo, la minore un giudizio categorico semplice o anche.categorico di sgiuntivo, la conclusione un giudizio categorico semplice o anche categorico - disgiuntivo; 5.° ipotetici disgiuntivi, in cui la premessa mag giore è un giudizio ipotetico disgiuntivo, la minore è un giudizio categorico semplice o categorico di sgiuntivo, la conclusione un giudizio categorico semplice o disgiuntivo. - 326 Osservazione 1. Alcuni considerano l'indu zione e l'analogia come forme speciali d'argomen tare distinte dal sillogismo; ma noi vedremo a suo luogo che non sono se non casi particolari di questo. Osservazione 2. – C'è chi distingue prima di tutto i sillogismi in semplici e composti. Ma i così detti sillogismi composti non sono che serie di sil logismi semplici, i quali ricevono la loro unità dalla forma stilistico - grammaticale. CAPITOLO XVI. Del sillogismo categorico (puro) I due giudizi, da cui si cava il terzo, qui come in tutte le forme di sillogismo, si chiamano pré messe; il terzo conclusione. I concetti o termini, che esso contiene, non possono essere nè più né meno di tre, perché le due premesse debbono avere un termine comune. S'intende da sè che i concetti o termini del sillogismo possono essere significati verbalmente o con una parola o con parecchie. Di questi tre concetti quello che è comune ad ambedue le premesse e che dev'essere escluso dalla conclusione dicesi medio, gli altri due diconsi - 327 estremi; dei quali il soggetto della conclusione chiamasi minore, il predicato della conclusione, maggiore. Delle due premesse l ' una si dice maggiore e suol essere più generale, l'altra minore. Quella, nel sillogismo ordinato, si enuncia per prima, que sta per seconda. Per altro la premessa maggiore è distinta rigorosamente dalla minore solo nella fi gura prima, come si vedrà a suo luogo. Il sillogismo può avere diverse figure (oxńuara) secondo la posizione che occupa il termine medio. Se questo funge da soggetto nella maggiore e da predicato nella minore si ha la figura prima. Se è predicato in entrambe le premesse, si ha la figura seconda. Se è soggetto in tutte e due, si ha la fi gura terza. Fnalmente se è predicato nella mag giore e soggetto nella minore, avremo la quarta figura. Le tre prime furono scoperte da Aristotele; la quarta è attribuita a Galeno. Eccone qui i tipi; dove si noti che con S si indica il termine minore, con M il medio, con P il maggiore. Fig. 1. Fig. 2.a Fig. 3.a MP PM MP Fig. 4.8 PM SM Ş M MS MS SP SP SP SP - 328 SM Osservazione. – L'ordine in cui vengono enun ciate le premesse è indifferente rispetto al produrre la conclusione; questo per altro è l'ordine normale. Ma rispetto alla figura 1.a alcuni, col Leibniz, so stennero come più naturale l'ordine inverso come quello in cui apparisce intuitivamente la con tinuità della subordinazione, conformemente al tipo matematico (S < M < P ). Codesta continuità però è intuitiva anche nell'ordine tradizionale, quando come appunto suol fare Aristotele, nell'enunciare il giudizio si parte dal predicato (P compete ad M, M ad S). Siccome poi le premesse possono variare di qualità e di quantità, cosi si hanno tanti modi (τρόποι των σχημάτων ) quante sono le combinazioni che due giudizi possono presentare sotto questo rispetto. Queste in effetto sono sedici per ciascuna figura a a e a ia оа a e e e ie ое (1) αι ei i i o ¿ α Ο e o io 00 e pertanto sessantaquattro per tutte le figure. (1) Cioè amendue le premesse universali affermative (a a), la maggiore universale affermativa e la minore universale negativo (a e ), la maggiore universale affermativa e la minore particolare (a i), ecc. 4 329 Ma dei 64 'modi possibili, ce n'è 41 che non danno conclusione; sicchè i modi concludenti e quindi validi si riducono a 19 tra tutte le figure; dei quali 4 appartengono alla figura prima, 4 alla seconda, 6 alla terza e 5 alla quarta. Essi sono enumerati nei seguenti versi barbari, che con qual che leggera variante si trovano per la prima volta nelle Sunmulae logicales di Petrus Hispanus, il quale fu poi papa Giovauni XXI. Barbara, Celarent, primae, Darii, Ferioque; Cesare, Camestres, Festino, Baroco, secundae; Tertia grande sonans recitat Darapti, Felapton, Disamis, Datisi, Bocardo. Ferison. Quartao Sunt Bamalip, Calemes, Dimatis, Fesapo, Fresinon. L'artifizio di questi versi mnemonici (tante volte messi in ridicolo, eppure anche a ' giorni no stri reputati utilissimi, come sussidio alla memoria, da filosofi insighi d'oltralpe) consiste in questo: che le vocali di ciascun vocabolo denotante un modo indicano la qualità e quantità delle premesse e della conclusione. Per es. i tre 4 di Barbara significano che nel 1.º modo della 1.a figura sono universali afferma tive le due premesse e la conclusione; l'e, i, o, di Festino significano che nel 3.º modo della 2. figura la maggiore è universale negativa (e ), la minore particolare affermativa (ë ), la conclusione particolare negativa (0), ecc. In quanto alla consonante iniziale, questa nella figura prima esprime il numero d'or 330 dine nel modo (B essendo la prima consonante del l ' alfabeto, C la seconda, D la terza, F la quarta ); ma nelle altre figure indica a qual modo della 1.8 figura quel dato modo venisse ridotto nella logica aristotelico - scolastica per dimostrarne la validità. (Per es. l'iniziale di Cesáre e Camestres nella fi gura 2.a e di Calemes · nella 4.&, indicano che tutti e tre questi modi si dimostrano con ridurli al modo Celarent della 1.a figura ). Le altre consonanti, nella figura 1. sono puramente eufoniche; ma nelle re stanti figure le lettere s, m, p, c, significano l'ope razione logica, che si deve eseguire per dimostrare la validità di quel dato modo riducendolo a un modo della figura 1. Così s significa conversio Sim plex, p conversio Per accidens, m Metathesis prae missarum, c ductio per Contradictoriam proposi tionern. Che se si chiedesse con qual metodo e secondo quali criteri siansi trascelti fra i 6+ modi possibili i 19 dati come concludenti, si risponde che Aristo tele e in generale gli antichi e gli scolastici si servirono a tal uopo d'un processo differente da quello che preferiscono i moderni. Aristotele di mostra dapprima quali modi siano validi e quali no nella figura 1.a; e ciò fa sia partendo da' prin cipi generali del ragionamento, sia per via d'esempi. Per le altre figure procede in parte riducendone i modi a quelli della figura 1.“, in parte per via di esempi, ossia mostrando che, se si ammettesse la validità di certi modi, si avrebbero conclusioni ma 331 nifestamente false. Questo processo non è rigoro samente logico. I moderni in generale procedono per via d'eli minazione, cioè scartano via via tutti quei modi ne' quali dalle relazioni tra gli estremi e il medio contenute nelle premesse non risulta determinata la relazione tra i due estremi. E ciò fanno col con fronto delle estensioni, nel che ci si può giovare anche dei simboli grafici. Contro questo metodo si può obbiettare che è meccanico e che suppone che le premesse siano sempre giudizi di subassunzione e che il predicato sia sempre un concetto sostantivo, mentre in realtà esso può rappresentare anche un'attività, una pro prietà, uno stato del soggetto. A ciò si risponde 1.º che ogni giudizio, anche se narrativo o descrit tivo, contiene pur sempre una subassunzione (1); 2.º che per mezzo dello spostamento di categoria è sempre possibile concepire il predicato sostanti vamente. Ora applicando il detto processo d'eliminazione, si ripudiano 1.º i modi e e, eo, o e, oo in tutte o quattro le figure. Con che si giustifica l'antica re gola: ex mere negativis nihil sequitur. I rapporti tra le estensioni degli estremi e del (1 ) Pietro ieri passeggiava in giardino equivale alla subassunzione di Pietro sotto gli esseri che ieri passeggiavano in giardino. Indichiamo con P il complesso di tutti quelli che ieri passeggiavano in giardino e abbiamo Pietro e P. 332 medio si possono simboleggiare come segue nella ipotesi e e, ossia che entrambi le premesse siano universali negative. Mм P S M M S Dove si vede a colpo d'occhio, che stando ferma la esclusione re ciproca tra M e Pe tra Se M, la relazione di S con P può concepirsi in tutti i modi possi bili; il che val quanto dire che niuna conclu. sione è legittima. Se poi una delle pre messe (come in eo e in o e) od amendue (0 o) siano particolari, l ' in determinazione è anco ra maggiore. Così sono scartati 16 modi. 2.° In guisa analoga si eliminano i modi che hanno amendue le premesse particolari e ciò per tutte le figure. Donde la regola: ex mere particu laribus nihil sequitur. I modi che per questa legge vengono esclusi sono i i, io, oi, oltre ad oo, che fu già eliminato in forza della legge precedente. Sono così espunti altri 12 modi. 3.° Si rifiutano similmente per tutte le figure M M SP 333 io, quei modi che hanno una maggiore particolare e insieme una minore negativa. Così si elimina i e in tutte le figure (giacchè io, o e, 00 sono già stati eliminati) e così altri 4 modi sono dimostrati in concludenti. 4.° In figura 1.a se la maggiore è particolare e del pari se la minore è negativa, non si ha con clusione. Restano cosi esclusi per la figura 1a, oa, o e, a o (essendochè gli altri modi che cadono sotto questa legge sono già stati esclusi in virtù delle leggi precedenti ). Ecco dunque eliminati altri 4 modi. 5.° In figura 2.a sono invalidi i modi, ne ' quali la premessa maggiore è particolare e quelli in cui entrambi le premesse sono affermative. Così, oltre a' già esclusi, sono eliminati dalla totalità dei 64 gli altri 4 modi i a, o a, a a, ai in fig. 2. * 6. ° In figura 3." sono esclusi i modi, che hanno la minore negativa; quindi, oltre a' già esclusi, si espungono a e, a o. Altri due della totalità. 7.° In figura 4. non sono concludenti quei modi in cui sia contenuta una premessa particolare negativa. Sicché, oltre a' già esclusi, vengono eli minati i modi o a e ao. Di più in questa figura è invalido anche il modo che ha la maggiore univer sale affermativa con una minore particolare affer mativa (a i). Eliminati così altri tre modi, che coi precedenti sommano a 45, restano i 19 concludenti. 334 Con un processo simile si dimostra la validità di questi (1 ). Dall'ispezione comparativa di tutti i modi con cludenti si ricavano le infrascritte regole per tutte le figure. 1.° Se amendue le premesse sono affermative, la conclusione sarà pure affermativa. 2. ° Se una delle premesse è negativa, negativa è pure la conclusione. 3.° Se ambe le premesse sono universali, la conclusione sarà universale nelle figure prima e se conda e talvolta nella quarta; nella terza e talvolta nella quarta particolare. 4. ° Se una delle premesse è particolare, è par ticolare anche la conclusione. 5.° La figura prima ha conclusioni di tutte le forme; la figura seconda solamente negative, la terza solamente particolari. Le regole quassù esposte sono compendiate nel detto: conclusio sequitur pártern debiliorem (dove s'intende che un giudizio negativo è più debole d'uno affermativo, uno particolare più debole d'uno (1) Un 'esercizio che potrà essere utilmente fatto dagli alunni, sarà di dimostrare quali siano i modi concludenti e i modi non concludenti per ciascuna figura, sia col metodo di raffrontare le estensioni dei termini, di cui s'è dato un esem pio rispetto a quelli che hanno ambedue le premesse nega tive, sia col metodo aristotelico - scolastico della riduzione alla figura prima. 335 universale ). Questa legge poi vale non solamente per la qualità e quantità delle conclusioni, ma an che per la loro modalità. Vero è che Aristotele in segna che con una premessa apodittica e una as sertoria si può avere una conclusione apodittica. Ma ciò non è rigorosamente vero, come già rico nobbero gli antichi. CAPITOLO XVII. Del sillogismo per sostituzione Se un dato concetto fa parte comecchessia (at tributivamente od obbiettivamente) del soggetto o del predicato d' un giudizio, servendo a determi narli, e se da un secondo giudizio risulta che quel concetto è equipollente a un altro, questo potrà es sere sostituito a quello nel primo giudizio. Così s'avrà un sillogismo che chiamasi di sostituzione. Eccone il tipo. 1 2 Am è P A è Pm in S m S dunque As è P dunque A è Ps. Ma se il giudizio, che funge da premessa mi nore non è un giudizio d'identità, sibbene di sub assunzione, in quali casi sarà lecito sostituire nella premessa maggiore il nuovo termine della minore? 336 Se il dato concetto fa parte del soggetto della maggiore, potrà essere sostituito da qualunque con cetto che sia subordinato al primo. Se in cambio esso fa parte del predicato, vi si potrà sostituire qualunque concetto, che contenga il primo cioè che gli sia logicamente superiore. Così: 3 4 Am é P s è m A è Pm m è s dunque As è P (1 ) dunque A è Ps Questa regola vale se il concetto dato entra nella maggiore sotto forma positiva; che se v'entra negativamente, allora vale la regola inversa 5 6 A non mè P m és A è P non m s è m dunque A non s è P dunque A è P non s La dimostrazione di queste leggi si trova fa cilmente col confronto delle estensioni e potrà as segnarsi per esercizio agli scolari, come pure l'esco gitare degli esempi concreti. (1) Si avverta esser facile a cadere in equivoco riguardo a questa formola, qualora si ritenga che la conclusione af. fermi che A è s, mentre afferma soltanto che se A è s, esso è P. 337 Noi daremo un esempio del tipo N. 3. Lo studio delle lingue classiche giova a formare la mente. Il latino è una lingua classica. Dunque: Lo studio del latino giova a formare la mente. La logica aristotelico - scolastica ha trascurato questa forma di sillogismo, che pure è quella di cui si fa uso più frequente. CAPITOLO XVIII. Dei sillogismi ipotetici spurii o categorico- ipotetici Se entrambe le premesse d’un sillogismo sono giudizi ipotetici, si avrà una conclusione del pari. ipotetica e, quando s'adotti il sistema di risguar dare l'antecedente come soggetto e il conseguente come predicato, anche la posizione dei termini sarà identica a quella dei sillogismi categorici. Anzi, secondo alcuni trattatisti di logica, si avranno esat tamente tutte le figure e i modi del sillogismo ca tegorico. Figura 1. Figura 2.2 modo BARBARA modo CAMESTRES Se A è B, C è D Se E è F, A è B Se A e B, C e D Se E è F, C non è D Se E è F, CD. Se E è F, A non è B 22. · 338 Figura 3.2 Figura 4.a modo DARAPTI modo BAMALIP Se A e B, C D Se A i B, E È F se A è B, C i D se c è D, E è F Talvolta, se E é F, C è D. Talvolta, se E é F, A è B. E così dicasi degli altri modi delle varie figure. Senonchè contro questa dottrina si solleva una gravissima difficoltà; poichè come abbiamo veduto, un giudizio ipotetico, ove s'interpreti come espri mente la dipendenza del conseguente dall'antece dente, non può esser mai particolare. Resterebbero quindi escluse le figure 3.8 e 4.a e tutti i modi delle altre due, in cui o nelle premesse o nella conclusione entri un giudizio particolare. Se in cambio s'interpreti il giudizio ipotetico come semplice coincidenza dell'antecedente col con seguente, tutte le figure e tutti i modi del sillo gismo categorico si potranno applicare anche ai giudizi ipotetici. Perocchè in tale ipotesi il giudizio ipotetico universale affermativo significa che la to talità dei casi, in cui s'avvera l'antecedente, coin cide con una parte almeno de' casi in cui s ' avvera il conseguente; e il giudizio ipotetico particolare affermativo significa che una parte dei casi, in cui s'avvera l'antecedente, coincide con una parte al meno de' casi, in cui s'avvera il conseguente. Ana logamente dicasi dei negativi. Così p. es. nel modo Darapti in figura 3. recato qui sopra, la maggiore 339 significa che il numero totale dei casi, in cui A è B coincide con una parte almeno dei casi, in cui C è D; la minore significa che la totalità dei casi, in cui A e B.coincide anche con una parte almeno dei casi, in cui E è F. Sicché è legittima la con clusione che una parte dei casi in cui E é F coin cide con una parte almeno de' casi in cui C e D. Conclusione espressa dal giudizio: Talvolta se E è F, C e D. Se pertanto al giudizio ipotetico voglia man tenersi il suo significato tradizionale, di esprimere cioè la dipendenza del conseguente, come condizio nato, dall'antecedente, come condizione, questa teo ria deve essere rigettata. Siccome per altro anche la semplice coincidenza o connessione è una rela zione, che effettivamente ha luogo tra i fatti, è pur legittimo anche il sillogismo inteso in questo senso. Solo a togliere gli equivoci, sarebbe neces sario farne una classe a parte e designarlo con un nome particolare. E ciò basti per la presente que stione, che il diffonderci di più sarebbe violare le proporzioni di questo trattatello elementare. 1 CAPITOLO XIX. Dei sillogismi ipotetici propriamente detti ossia ipotetico- categorici Sono questi quei sillogismi, di cui la maggiore è un giudizio ipotetico, la minore è un giudizio 340 categorico che afferma l'antecedente o nega il con seguente della maggiore e la conclusione è un giu dizio categorico il quale afferma il conseguente o nega l'antecedente della maggiore. Sicché questo sillogismo ha due modi fonda mentali, il modo ponente (ponendo ponens) e il modo tollente (lollendo -tollens). 1 2 MODO PONENDO PONENS MODO TOLLENDO - TOLLENS Se A e B, C è D A è B Se A è B, C e D C non è D Dunque CD Dunque \ non i B Il modo ponente segue il tipo della prima fi gura del sillogismo categorico, il tollente quello della figura seconda. La conclusione poi si giusti fica col metodo della riduzione all'assurdo; perchè, supponendo falsa la conclusione, ne segue esser falsa una delle premesse. Onde la regola: posta la condizione, è posto il condizionato, ma non vice versa; tolto il condizionato, è tolta la condizione, ma non vice versa. Che se nella premessa maggiore il conseguente sia negativo, si hanno due modi po nendo tollentes.. 3 4 MODO PONENDO TOLLENS MODO PONENDO TOLLENS Se A ¿ B, C non ¿ D A e B Se A è B, C non ¿ D Сер Dunque C non è D Dunque A non è B 341 Se l'antecedente è negativo e affermativo il conseguente, si hanno due modi lollendo ponentes. 5 6 MODO TOLLENDO PONENS MODO TOLLENDO PONENS Se A non è B, C è D A non è B Se A non è B, C è D C non è D Dunque C è D Dunque A è B Finalmente, ove siano negativi tanto l'antece dente quanto il conseguente, si avranno i due modi seguenti: 7 8 MODO TOLLENDO TOLLENS MODO PONENDO PONENS Se A non è B, C non è D A non è B Se A non è B, C non è D C è D Dunque C non è D Dunque A è B Un caso particolare di sillogismo ipotetico, che merita considerazione, sebbene per quanto a me consta non sia stato mai trattato dai logici, è il seguente. Sia la premessa maggiore un giudizio ipotetico copulativo nel soggetto, ossia tale che il condizio nato dipenda da più condizioni riunite; se la mi nore afferma la realtà d'una o più di tali condizioni, non però di tutte, la conclusione sarà un giudizio ipotetico, nel quale il conseguente dipenderà da quella o quelle condizioni, che non sono state poste nella premessa minore. Tipo 342 1 MODO PONENTE Se A è B, C e D, ed E è F S è P A è B e C è D dunque Se E è F, S è P Ora siccome il progresso scientifico consiste per gran parte nel trasformare i giudizi ipotetici in categorici, è chiaro che questa forma d'argomen tazione non ha piccola importanza, come quella che tende ad eliminare via via le ipotesi, da cui dipende il conseguente e si accosta così sempre più allo scopo. Se poi la premessa minore sia negativa, avremo un modo tollente, in cui la conclusione affermerà la mancanza di tutte o d' alcune o almeno d' una delle condizioni. Tipo 2 MODO TOLLENTE Se A è B, C è D é E è F S è P S non è P dunque o nè A è B, nè C è D, né E é F o né A é B, né cé D o né A é B, né E é F oné C é D, né E é F O A non é B o C non ¿ D O E non é F 343 CAPITOLO XX. Sillogismi disgiuntivi a) CATEGORICI Il sillogismo categorico disgiuntivo ha per pre messa maggiore un giudizio categorico disgiuntivo, per premessa minore un giudizio categorico sem plicemente o categorico remotivo e per conclusione un giudizio categorico, disgiuntivo o no secondo i casi. I tipi principali di questa maniera di sillogismo possono ridursi ai quattro seguenti: 1 1 2 A è o BoCoD A é o Bo COD F non è nè B nè C nè D dunque Fio Bo CoD dunque F non é A 3 4 Аёо восор A non è nè B mè C A è o Bo COD A non è B dunque A è D dunque A è o COD b) IPOTETICI Il sillogismo ipotetico disgiuntivo è quello che ha come premessa maggiore un giudizio ipotetico 344 disgiuntivo. I principali suoi tipi sono i seguenti: 1 2 Se A ¢ B, o C é Do E é F A é B Se A e B, o C é Do E é F né Cé D, né E é F dunque o C é Do E é F dunque A non é B 3 4 Se A e B, o C é Do E é F А ё Весё D Se A é B, OC é Do E é F A é B e C non é D dunque E non é F dunque Eé F In tutte poi le forme dei sillogismi disgiuntivi, se la minore nega tutti i membri disgiunti della maggiore, la conclusione nega il soggetto (o l'an tecedente) della maggiore. 1 2 A É O MONOP Né Mné N né P sono Se' A é B, o C é Do E é Fo G é H C non é D, E non é F, G non é H dunque A non é dunque A non é B Forma che dicesi dilemma, trilemma, quadri lemma, ecc. secondo il numero dei membri disgiunti. 345 CAPITOLO XXI. Dell induzione L'induzione (erayoyń ) non è se non un sillo gismo, nel quale in luogo del termine medio (M) è data la serie completa o incompleta delle sue specie (u, u', u ', u ' ', ecc. ). Il suo tipo pertanto è questo: M, u ', u '.... sono P My u ', u '.... sono S dunque S è P Il quale è un sillogismo in figura 3.a, colla differenza che la conclusione è (o tende ad essere) universale. Se la serie delle specie di Mè completa così nell' una come nell'altra premessa, l'induzione di cesi completa o perfetta e, potendosi la minore con vertire, equivale a un sillogismo in Barbara: (u, u ' u '') sono P Séoul, ou ou" dunque S e P Ma se i concetti specifici, in cui il medio ė risoluto, non esauriscono l'estensione di S, l'in duzione dicesi imperfetta e, stando alle leggi for 346 mali, non può dare se non una conclusione più o meno probabile. Infatti la conclusione attribuisce a tutta l'esten sione del genere di S quella proprietà P, che se condo la premessa maggiore è riconosciuta appar tenere a un certo numero delle specie di S. Perciò suol dirsi che, a differenza del sillogismo propriamente detto, il quale conchiude dall'univer sale al particolare, l'induzione dal particolare con chiude all ' universale. Ma per grande che fosse il numero dei casi particolari u, u', u ', ecc. non si avrebbe giammai il diritto d' estendere il carattere P ai rimanenti che con quelli costituiscono tutta l'estensione di S, quando non s'avesse fondamento di supporre che P competa ai primi non accidentalmente, sibbene in forza della loro comune natura. Quindi la pro babilità della conclusione aumenta di molto qualora My u ', U ", ecc., anzichè concetti specifici del genere S, siano esemplari d'un'unica specie. In tal caso può bastare che la proprietà P si scopra anche in un solo. Il principio fondamentale, su cui si appoggia l'induzione, è la ferma nostra persuasione dell'uni formità e della costanza delle leggi naturali. Que sto principio tuttavia non basterebbe a fondamen tare l'induzione senza la supposizione sopra accen nata: perché ove non si supponga che il carattere P appartenga a M, u', u ', ecc. appunto in forza d'una legge di natura, non saremmo in diritto di attri buirlo ad S. 1 347 Ma stando ad alcuni empiricisti e positivisti moderni l'induzione è l'unica sorgente d'ogni no stra cognizione; quindi anche il principio della uniformità e costanza della natura non potrebb’es sere ottenuto se non per mezzo dell'induzione. Ora ciò è contradittorio, e per fuggire questa contrad dizione si ricorse a uno spediente poco migliore della stessa contraddizione. Si disse che le prime nostre induzioni, non potendo appoggiarsi a un principio che non è ancora dato, si sostengono pu ramente sul numero dei casi, che presentano la proprietà P; onde furono dette induzioni per enu meralionem simplicem. Ma se la semplice enumerazione basta per le prime induzioni, per quelle in particolare da cui poi risulterà il principio dell'uniformità di natura, perché non dovrebbe bastare per tutte, rendendo così inutile il detto principio? E se non basta per le altre, come basterà per quelle? Se la nostra credenza nell ' uniformità e costanza delle leggi di natura non ha fondamento logico, quindi è irragio nevole, come potranno aver valore le induzioni fon date sopra di essa? Non si esce da questo laberinto di contraddi zioni e di assurdi se non si riconosca che l'uomo è particeps rationis, cioè possiede delle verità ori ginarie, le quali poi cumunicano il loro valore an che a quelle che si acquistano coll'esperienza, in quanto contengono la giustificazione dei processi sperimentali e in particolare del processo induttivo. 348 CAPITOLO XXII. Dell’analogia Con questo nome suole designarsi un raziocinio, che va da un particolare ad un altro particolare coordinato, ossia più specificatamente, un raziocinio, pel quale date due cose aventi un certo numero di caratteri comuni, un nuovo carattere che si co nosca appartenere all'una di esse viene attribuito anche all'altra. Il suo tipo è questo A (che è m, n, q ) é P S é m, n, a dunque S é P Paragonando questa formola col sillogismo pro priamente detto si vede ch'essa risulta di due sil logismi, che sono: 1 2 A é m, n, 9 S é m, n, 9 A é P S é A (Dunque S ė A?) Dunque $ é P È chiaro che il n. Í non autorizza a conchiu dere che Sè A, essendo un sillogismo in figura 24 con le premesse amendue affermative. Perchè la conclusione (S è A), la quale deve servire di pre messa minore al n. 2, sia legittima e certa, biso gnerebbe che la premessa maggiore del n. 1 fosse 319 convertibile semplicemente ciò, che è m, n, q, è A). Ora ciò di regola non si avvera e perciò le con clusioni dell'analogia non possono essere se non più o meno probabili a seconda che l'enumerazione dei caratteri m, n, q si accosta più o meno al tipo: ciò che è m, n, q, è A, ossia secondo che essi ser vono più o meno perfettamente a caratterizzare A. È restato celebre il raziocinio per analogia, col quale Franklin nel novembre 1749 argomentò che il fulmine dovesse essere attirato dalle punte me talliche. Esso risponde esattamente al tipo proposto di sopra. L'elettricità (la quale è condotta dai metalli, dà una luce d'un certo colore, ha un movimento velocissimo, ecc. ) è attirata dalle punte metalliche. Il fulmine è condotto dai metalli, dà una luce di quel dato colore, ha un movimento velocissimo, ecc. Dunque: il fulmine sarà attirato dalle punte metalliche. Anche l'analogia, come l'induzione, si fonda menta sul principio dell'uniformità delle leggi della natura e della costanza dei tipi naturali. Vuolsi poi notare che se il fatto del riscon trarsi i medesimi caratteri m, n, q in S ed in A non basta a provare che S sia specie e A genere o viceversa, indicherà che almeno deve esserci tra loro una correlazione e una corrispondenza; sicchè se non potremo a rigore attribuire ad $ il carat tere P, potremo attribuirgliene uno analogo Pin modo che s'abbia la proporzione: 4: P = S: P'. 350 E il carattere P' sarà il prodotto di ciò per cui A coincide con S e di ciò per cui differiscono. Così in fatti ha considerato l'analogia il Dro bisch. Il quale istituisce questo ragionamento: Po niamo che G sia un genere di cui A e B siano specie. Dato che in A scoprasi una nota ", questa potrebbe spettare ad A per una di queste tre ra gioni: 1.° Perché y sia un carattere del genere G. In tal caso y competerà anche a B. 2. Perché y sia nota specifica di 4 (quella per cui esso si distingue da B). In questo caso y non si può attribuire a B. 3.° Perché y sia il prodotto o la risultante della natura generica di A (cioè di G) e della sua tura specifica. In tal caso a B si dovrà attribuire non già y, ma una nota y ', che sia il prodotto della natura generica che B ha comune con de delia sua peculiar natura speclfica. Questo terzo caso sarebbe la propria e vera aualogia. Così un naturalista, che abbia scoperto in una specie animale un dato carattere, p. e. un certo organo, non attribuirà a un'altra specie con genere alla prima l'identico carattere (organo); ma ben piuttosto uno analogo, cioè tale che raccolga, in sè la natura del genere e risponda insieme alla particolar natura della seconda specie. na Della prova o dimostrazione Chiamasi con questo nome un ragionamento, il quale si propone non solamente di vedere quali conseguenze dipendano logicamente da certe pre messe, ma bensì di dedurre da premesse vere la verità di una conclusione. La verità da dimostrarsi dicesi tesi o anche teorema, le premesse si chia mano argomenti. La prova è di due specie, di cui l'una è la diretta, l'altra l ' indirelti o apagogica. Diretta è quella che, partendo dalla verità delle premesse, ne deduce per via sillogistica (sia poi qualunque la forma e il concatenamento dei sillo gismi) la verità della tesi. Indiretta o apagogica quella, che muove dal supporre falsa la tesi e da questa supposizione de duce una proposizione assurda in sé o tale che stia in contraddizione con una verità già riconosciuta. Dicesi anche riduzione all'impossibile o all'assurdo (ab assurdis, duà tõv aduvátov). È una dimostrazione indiretta anche quella che, partendo da una premessa disgiuntiva, esclude ad uno ad uno tutti i membri di questa disgiun zione meno uno; di che resta provato solo valido essere quell' uno che rimane. 352 La dimostrazione diretta ha un pregio maggiore in quanto, non solamente produce la certezza della verità della tesi, ma ne fa vedere anche la ragione. Codesto pregio è massimo quando il fondamento logico, da cui la prova è ricavata, coincide col fon damento reale della cosa (dimostrazione dalla causa. L'indiretta in cambio ha il vantaggio d'essere, per dir così, più violentemente necessitante; essa, in forza del principio di contraddizione, ci strappa l'assenso, benchè noi non vediamo il perchè della cosa. Osservazione: -- La dimostrazione detta ad ho minem, non è una vera dimostrazione, ma piuttosto un artifizio della discussione. Essa parte da un principio, non in quanto sia vero in sé, ma in quanto è accettato e ritenuto vero dall'avversario, onde questi è forzato ad accettare la tesi sotto pena di cadere in contraddizione con se stesso. Gli errori da fuggirsi nella dimostrazione o 1.º risguardano il modo in cui la conclusione fu dedotta dalle premesse; o 2.º risguardano le pre messe (gli argomenti); o 3.º stanno nella conclu sione. Gli errori della prima specie consistono nella violazione di qualghe legge logica, in particolare delle leggi del sillogismo; e ad' evitarli, oltre la conoscenza pratica delle dette leggi, conviene por mente sopratutto al valore logico delle espressioni. In quanto agli errori della seconda classe, il principale è la falsità d'una o più delle premesse. 1 ! 353 E siccome questo per lo più si nasconde nel modo in cui il medio è connesso cogli estremi, così prende il nome di fallacia falsi medii. Nelle dimostrazioni apagogiche è assai fre quente l'errore della disgiunzione incompleta della premessa maggiore. Altro errore riguardante le premesse è la pe tizione di principio, la quale ha luogo quando si assume come principio una proposizione, che può anche esser vera, ma la cui verità dipende da quella della tesi che si vuol dimostrare. Gli errori della 3.* specie consistono in ciò che la proposizione effettivamente dimostrata non è quella che si suppone d'aver dimostrato (éregosumnos ). Codesta differenza tra la conclusione realmente ot tenuta col nostro ragionamento e la tesi da dimo strarsi puo essere qualitativα (μετάβασις εις άλλο γένος) ovvero quantitativa (il provar troppo o troppo poco). Nella disputa un vizio frequente è la consape vole o inconsapevole ignoratio elenchi (ή του ελέγχου äyvora ); vale a dire il non avvertire o non voler avvertire qual sia il punto in discussione. Un caso particolare di quest'ultimo difetto della prova è lo scambiare la confutazione d'una data dimostrazione con la confutazione della tesi. Per rispetto al provar troppo o troppo poco notisi che si prova troppo poco quando la conclu sione effettiva è un giudizio meno ampio ossia meno generale della tesi; quindi in tal caso la prova è senza fallo insufficiente. 354 Ma il provar troppo, se veramente esatto, non nuoce al valore della prova, anzi fornirebbe una dimostrazione a fortiori della tesi. Tuttavia accade generalmente che la proposizione, con quella gene ralità con cui sarebbe dimostrata se la prova fosse realmente corretta, è manifestamente falsa; di che risulta ch'essa è destituita di valore anche per la tesi, che è più ristretta. Ogni dimostrazione poi suppone che le pre messe siano certe. Ora questa certezza o è il resul tato di altre dimostrazioni o converrà sia immediata. Quindi coloro che negano che ci sia verun princi pio immediatamente certo, tolgono con ciò la pos sibilità di qualsiasi dimostrazione e però d'ogni certezza. Il medesimo avviene anche per chi non am mette Verità se non relative; perocchè anche la verità relativa, perche si possa dimostrare, abbisogna di qualche principio che sia vero di verità assoluta. Chi invece nega alcuni principii amnettendone altri, può essere convinto per via di ragionamento; il che per lo più si ottiene mostrando che il ne gare la certezza immediata di quelli ch'egli nega conduce per logica necessità a negare anche quelli che ei riconosce per veri. Ma in genere si tratta più ch' altro di dissi pare un'illusione. L'avversario crede di ammettere soltanto questo o quel principio, ma poi ne' suoi ragionamenti presuppone tacitamente la verità an che di quelli ch'egli professa di non riconoscere. 355 L'argomentazione allora deve essere rivolta a pro vargli che implicitamente egli ammette anche que sti. (Cosi ad es. il famoso cogito ergo sum di Car. tesio, che egli pretendeva essere l'ultima e unica åncora di salvezza contro il dubbio universale, per aver valore e servire di base alle deduzioni ch'egli ne trae, richiede la verità anche del principio di identità e in genere de' principii logici).  Delle fonti da cui si ricavano le premesse dei nostri ragionamenti e in particolare del me todo sperimentale. La logica non può avere per ufficio di enume rare tutti i principii de' nostri ragionamenti; ogni scienza particolare si occupa di quelli che la ri guardauo. Tuttavia ella può offrire delle norme generali valide per qualunque ordine di ricerche. I principii in genere consistono in un giudizio che può essere o analitico o sintetico. Un giudizio analitico è per sè evidente ogni qualvolta il con cetto di cui si tratta (il soggetto del giudizio) sia valido (il che importa 1.º che non contenga ele menti contradittorii tra di loro; 2.0 che rappresenti una sintesi legittima di elementi) e il predicato sia evidentemente contenuto nel soggetto. L 356 I giudizi sintetici o sono a priori (e in questo caso essi debbono esser tali che il negarli conduca alla negazione della ragione e dello stesso pensiero), ovvero sono a posteriori (e in tal caso l'ultimo criterio è l'esperienza si interna che esterna, si diretta che indiretta (storica] ). Per rispetto alle cognizioni che provengono da quest'ultima fonte, cioè dall'esperienza, si vuol di stinguere l'osservazione dall'esperimento propria mente detto. L'osservazione non dipende da regole logiche o almeno quelle che vi si possono assegnare hanno ben poca efficacia; essa dipende sopra tutto dalle attitudini naturali, che per altro possono essere educate e guidate. Uno de' maggiori ostacoli, che si oppongono alla buona osservazione è la facilità a vedere nelle cose più di quello che realmente c'è, ossia le false integrazioni della percezione. Un altro sta nel non distinguere le parti d'un tutto o, con tendenza con traria, nel concentrare e isolare l'attenzione sulle parti in guisa da perdere di vista il loro nesso ed il tutto (che è quello che il proverbio tedesco esprime dicendo che gli alberi non lasciano vedere il bosco ). Nella grande complessità dei fenomeni naturali, la massima difficoltà, che s'incontra per distinguere le cause dagli effetti e a ciascun effetto assegnare la sua causa propria, nasce il più delle volte dal l'impossibilità, in cui siamo, di osservare gli uni separatamente dagli altri. A superare questo scoglio l'osservazione si giova, sempre che lo possa, delle circostanze varie in cui un medesimo fatto si presenta. Ma a questo fine serve sopratutto l'esperimento con produrre artificialmente il fatto, che si vuol studiare, in circostanze differenti e isolandone fin dove è possibile i vari elementi. E l'esperimento s' avvantaggia sopra l'osser vazione non solo col variare le circostanze del fatto, ma col produrre per l'appunto quelle varietà che meglio servono all'uopo. (Si confrontino p. es. le cognizioni intorno all'elettricità che si potrebbero ottenere dalla semplice osservazione dei temporali, dei lampi, dei fulmini, ecc., con quella che il fisico ricava dagli esperimenti istituiti sistematicamente nel suo laboratorio ). Ma la via comoda e fruttuosa dell'esperimento non ci è sempre aperta; moltissimi esperimenti per la natura della cosa e per la limitazione dei nostri mezzi sono impossibili (come sarebbe per es. il produrre una cometa artificiale, un uomo due teste, ecc. ); molti, benchè possibili, sono ille citi, come quelli che lederebbero dei diritti e vio lerebbero le leggi della morale (P. es. l'allevare un bambino in un ambiente viziato, spaventare un uomo con una falsa notizia ecc. ). Il famoso esperi mento di Psammetico, narrato da Erodoto nel 2.º libro delle Storie, sui due fanciulli, cui non fu in segnato a parlare e che probabilmente è una favola, sarebbe stato illecito. con 358 In generale se l'esperimento, quando è possi: bile, è superiore all'osservazione nello scoprire gli effetti di date cause, l'osservazione supera l'espe rimento nel determinare le cause di dati effetti. Perocchè se d'un effetto, che la natura ci presenta noi ignoriamo la causa o le cause, di dove potremmo muovere per produrlo artificialmente? Se per altro l'osservazione ci mostra certi fatti preceduti sempre da certi antecedenti, si avrà ra gione di congetturare che tra questi antecedenti ci sia la causa, che cerchiamo. Allora interviene l'espe rimento e provando e riprovando scopre se e quale sia la vera causa. L'investigazione sperimentale, a cui la scienza della natura deve i meravigliosi progressi che ha fatto da due secoli in qua, si giova massimamente di due metodi, che secondo lo Stuart Mill, sono i seguenti: 1. ° Paragonare tra loro differenti casi, in cui il fenomeno che si studia, avviene. 2.° Paragonare i casi, in cui il fenomeno ay viene, con altri (simili nel rimanente) in cui quello non avviene. Il primo chiamasi metodo della concordanza, il secondo metodo della differenza. E qui si avverta che altra cosa è se si cerca la causa, altra se si cerca l'effetto d'un fenomeno qualsiasi, quantunque nella maggior parte dei casi queste due ricerche procedano per la stessa via. 359 Ciò posto, le regole del primo metodo si rias sumono in questa: Se due o più casi d'un dato fenomeno hanno comune una sola circostanza, que sta circostanza, ch'è la sola in cui tutti i casi combinano, conterrà la causa (oppure l'effetto) di quel fenomeno. Pel secondo metodo si assegna la regola se guente: Se un caso, in cui il fenomeno da esami narsi s' avvera, e un caso, in cui il medesimo non ha luogo, hanno comuni tutte le circostanze ad ec cezione d'una sola e quest'una s' incontra solo nel primo caso, questa circostanza, per la quale sol tanto i due casi differiscono, sarà l'effetto o la causa o una parte necessaria della causa del feno meno. Osservazione. -- Il metodo della concordanza serve specialmente ne' casi in cui l'esperimento è impossibile; quello della differenza nei casi in cui è possibile. Siccome poi s'incontrano spesso' de' casi, in cui nè l'uno nè l'altro dei due metodi accennati, preso da sè, ci potrebbe condurre allo scopo, cosi l'uno può integrarsi per mezzo dell'altro ricor rendo a un terzo metodo, che è la riunione di que' due e che si formola in questa regola: Se due o più casi in cui un dato fenomeno (A ) si avvera, hanno comune una sola circostanza (a), mentre due o più casi, in cui quello non s'avvera, non hanno comune l'assenza di verun altro fra gli antecedenti di A, tranne quella di a, questa circostanza in cui 360 le due serie di casi unicamente differiscono, sarà l'effetto o la causa o una parte necessaria della causa del fenomeno (1 ). Questo dicesi il metodo della concordanza e della differenza riunite. Altri due metodi della ricerca sperimentale sono: a) quello che dicesi dei residui, il cui canone può essere così formulato: Se da un fenomeno si detragga quella parte, che in forza di anteriori in duzioại si sa essere effetto di certi antecedenti, il (1) Lo Stuart Mill, da cui abbiamo preso la teoria sopra esposta dei metodi per la ricerca sperimentale, ha formolato questo terzo canone in altro modo, cioè precisamente cosi: Se due o più casi, in cui il fenomeno avviene, hanno sol tanto una circostanza comune, mentre due o più casi, in cui quello non avviene nulla hanno di comune tranne l'assenza di questa circostanza; la circostanza in cui solamente le due serie di casi differiscono, è l'effetto o la causa o una parte indispensabile della causa di quel fenomeno (A system of Logic 5. edit. London 1862, pag. 435). Ora noi abbiamo già osservato fino dal 1867 in una recensione della detta logica del Mill (Rivista bolognese) che qui era corso un errore o ne abbiamo proposto la correzione colla formola riportata nel testo. 6 Perocchè scrivevamo - più casi che differiscano in tutto meno nella mancanza di una sola circostanza (a) sono nonch'altro inescogitabili; le coincidenze puramente negative sono infinite. » E a giustificare la mia formola io soggiungeva: « Supponiamo che si avverino i casi A B C, A DE, A FG, le conseguenze dei quali siano per or dine abc, ad e, afg; noi non siamo ancora in diritto di ri tenere A come l'antecedente costante di a, potendo questo O 361 resto del fenomeno sarà l'effetto degli antecedenti che sopravanzano. b) Il metodo delle variazioni concomitanti. Il suo canone è questo. Se un fenomeno varia in qual siasi modo ogniqualvolta un altro fenomeno varia in una certa particolar maniera, quello sarà una causa o un effetto di questo o sarà connesso col medesimo per qualche vincolo causale. essere una volta l'effetto di B, un'altra di D, una terza di F, ecc. Se ora siano dati i casi G HL, MNO, ecc., che non sono seguiti dal fenomeno a, il coincidere essi nella man. canza di A non prova nulla; ma ben maggiormente provereb bero i casi BCH, DEL, FGM, perchè non avendo essi co mune l'assenza di nessuno tra gli antecedenti di a, tranne quella di A, ne risulta che nè B, nè C, nè D, nė E, nè F, nė G sono la causa di a, ossia che in tutti i casi osservati, in cui a ebbe luogo, esso fu sempre dovuto ad A. Il Mill ha notato essere difficile applicare il metodo della concordanza ai casi negativi, cioè ai casi in cui quel determinato fenomeno non succedo, ma non avverti che è ancora più enorme per non dire infinita la difficoltà di determinare la coincidenza nei caratteri negativi, vale a dire d'aver comuni delle mancanze. Nella lezione precedente [v. sommario] abbiamo ricercati i principii generatori della lingua italiana; venendo ora a parlarvi dell’importanza che il medesimo ha rispetto al pensare, noteremo prima di tutto su che falso terreno si pongono coloro, che vogliono fare una separazione assoluta tra il pensiero e la parola [greco ‘parabola’, cf. romano ‘per-ferenza], per esaminare poscia se questa riesca a quello di aiuto ovvero d’impedimento. La quale disamina, qualora venga istituita in questa maniera, conduce quasi inevitabilmente alla seconda soluzione, cioè a considerare la lingua italiana come un impaccio e nulla più, come un traino inutile e pesante che il pensiero e costretto a trascinarsi dietro e che ne impedisce il libero volo. Noi faremo ragione un’altra volta di queste opinion. Quello che qui vogliamo si avverta si è che la parola [parabola, transferenza] e il pensiero sono talmente concresciuti e fusi nella vita dello spirito, che non si può movere un passo nella storia di questo senza trovarli l’uno nell’ altro inviluppati. Come non e concepibile la lingua italiana in un essere che fosse destituito dell attivitta pensativa, così non possiamo dire che cosa sarebbe il pensiero senza la lingua italiana. Nè si dica che i sordo-muli ce ne porgono un esempio vivente, giacché prima di tutto ogni educazione di questi infelici e solo possibile per mezzo d' un sistema di comunicazione arbitrario, convenzionale, e artifiziale che viene sostituito a quello negato a loro dalla natura, e iu secondo luogo anche quel poco disviluppo intellettuale, che essi possono raggiungere senza una siffatta educazione, è evidenlemenle conneso colla lingua italiana, via un sistema di comunicazione di gesti e di moti, che sebbene imperfettismo in confronto della parola, pure ne tien loro le veci comechessia. Affine di formarci un’idea dell’ importanza che ha la lingua italiana per lo svolgimento spirituale dell’uomo, noi esamineremo i seguenti punti. Come la lingua italiana cooperi alla formazione delle prime nozioni che noi acquistiamo. Qual ufficio la lingua italiana adempia nel collegamento di queste in sistemi di cognizioni. Qual parte abbia nelle produzioni dello spirito via le implicature. Questo argomonlo lu Iraltalo in Ire lezioni, delle quali diamo qui solo la seronda j rispetto alle allre due, vedi il Sommario in lino. Quanto al punto della cooperazione basti richiamare quanto si è dotto allorché esaminammo il processo psicologico, onde la singola intuizione sensitiva danno origine ad una nozione generale. Una nozione generale risulta da moltissimo intuizioni singolari fuse insieme o collegale in serie. Ma come avviene poi che tanti elementi psichici formino una unità? Come avviene che l’anima nostra componga a sò stessa di quella pluralità una sola rappresentazione? Sta benissimo che rinforzandosi reciprocamente le parti identiche, mentre le parti diverse per la loro opposizione si oscurano a vicenda, quelle predominino sopra di queste in modo da comparire esse sole nella coscienza; ma che cosa è poi finalmente che dà a quelle il valore di una unità? Che cosa ò ciò che le tiene insieme stabilmente congiunte di modo che non solo compariscano sempre unite, ma compariscano come una cosa sola? Evidentemente non è altro se non la parola (greco: parabola). La parola (greco: parabola) forma il nocciolo stabile, intorno a cui si aggruppano tutti i singoli caratteri, che presi insieme costituiscono una nozione, essa è come l’apice d' una piramide o d’un cono, la cui base ò formata da tutte le singole intuizioni ond’ò risultata l’idea generale. In tal modo poi, se ben si avverta, è spiegata non solamente l’unità della nozione, ma anche la sua universalità, che ne è il carattere essenziale. Niuna intuizione sensibile infatti, niuna imagine della fantasia può mai vestire questo carattere della universalità; sia pure che l’imagine stessa, non contenendo se non quei caratteri che sono comuni a molle intuizioni e quindi a molli oggetti, possa risguardarsi corno il tipo generico di questi; la ò questa una relazione che non è contenuta nell’ imagine stessa, ò una relazione aggiuntavi dal pensiero che la considera in rapporto a quelle intuizioni e a quegli oggelli. Conviene pertanto che essa imagine ridivenga oggetto della coscienza riflessa, e questo accade solo per mezzo della parola (Steinlhul. Gram. Log. u. Psych.). Un’ intuizione si colleghi psicologicamente con un suono vocale – il sistema fonologico della lingua italiana. Ora il ricomparire di quest’ultimo nella coscienza trae seco il ricomparire anche di quella e cosi nel suono — cioè nella parola (greco: parabola) — è di nuovo intuita l’intuizione, ossia l’intuizione è divenuta alla sua volta oggetto d’un’altra intuizione – l’imagine -- vale a dire è divenuta oggetto della coscienza riflessa. Per tal guisa nella intuizione riflessa, ossia nella parola (greco: parabola), non solamente una somma di intuizioni viene aggruppata in una unità, ma anche tutte le unità simili (cioè tutte le somme di intuizioni, che sono intuite dalla coscienza riflessa sotto una sola intuizione) vengono comprese nella unità d’una sola specie. Così la nozione o parola della lingua italiana, “albero”, è una sola, qualunque sia il numero degl’oggeti a cui può applicarsi, qualunque il numero delle singole intuizioni di alberi reali o dipinti che noi possiamo avere avuto, e in questa sua unità “albero” ha il potere di essere il “rappresentante” (segnante) di tutti gli infiniti alberi possibili. Io debbo per altro farvi avvertire una cosa, acciocché non abbiale ad attribuirmi dottrine che non sono le mio. Io ho mostrato come il processo psicologico onde i diversi tratti rappresentativi si  unificano in una sola rappresentazione complessa e la universalizzazione di questa sono strettamente connessi colla parola “albero” (greco: parabola). Con ciò io non ho inteso affermare clic le idee delle cose — prese in sò — altro non sieno che parole, ossia che quella sia mera unità fìttizia tenute insieme dalla parola (greco: parabola). No, io conosco le enormi conseguenze che si trarrebbe seco questa teoria. Essa riuscirebbe nientemeno che alla negazione assoluta delle idee e con ciò alla negazione dell' ordine morale, dell’ ordine logico e dell' ordine estetico del mondo; alla negazione assoluta del vero, del bello, del bene e del giusto. Vedete pertanto se in questa materia occorra camminare guardinghi e come un passo falsi dato in una investigazione apparentemente secondaria puo far precipitare noi sistemi più spaventevoli. Io dico pertanto: l’idea di una cosa e in se quello che e, eterna, immutabile, assoluta, norma e archetipo del tutto. Essa si trovano più o meno realizzate nella natura e nell' uomo, ma non per questo esaurite o scemate d’efficacia. Noi sappiamo che essa vi e, perchè vediamo il creato e ogni processo che si compiono in esso soggetto a certa legge, perchè nell’ente organici sopratutto viamo una rispondenza di fini e di mezzi, troviamo un ordine, una proporzione, un’armonia, una bellezza, che rivelano evidentemente un disegno. Noi sappiamo che essa e assoluta ed eterna perchè il nostro pensiero si rifiuta a pensarle distrutto o alterato, perchè noi concepiamo che gli assiomi, che valgono per noi, non potrebbero non valere per qualunque altro essere in qualunque altro mondo a qualsiasi enorme distanza ili tempo. Ma noi sappiamo altresì che solo un piccolo numero di tali idee è accessibile alla nostra mente, che difficilmente la pensiamo nella sua purezza e integrita), che molte nostre concezioni, che noi crediamo di poter mettere nel novero di quelle, non sono che informi aborti della nostra imaginazione. Noi argomentiamo finalmente che una idea assoluta, archetipo, eterna non possono esistere completamente che nel pensiero divino; giacché altrimenti dove esisterebbero esse? Sarebbero forse anteriori alla mente che dee concepirle, come suona la paradossale sentenza di Hegel? Esisterebbero da sè, in aria, aspettando che finalmente dopo molte evoluzioni e ri-assorbimenti sorga dal loro seno un essere capace di afferrarle col suo pensiero? Essa esistoe dunque. Na non e il patrimonio ereditario dell’uomo. Questi dee faticare tutta la sua vita, anzi le intere generazioni devono a poco a poco accumulare il fruito delle loro fatiche, perchè l’uomo giunga al possesso d’ una parte di quelle. Ora in questo lavoro, l'uomo è sostenuto e guidato per mano dalla parola. L’impressione sensibile e la ri-produzione (coppia) di queste forniscono il materiale greggio, da cui lo spirito colle strumento della lingua italiana distilla i suoi concetti: o questi non sono addirittura e comunque generati l’equivalente di quelle, ma si hanno il compilo di avvicinarvisi sempre più e noi abbiamo veduto, allorché parlammo degli elementi a priori dell'intelligenza dell’uomo, come nella natura stessa dell’ anima sia deposta la norma istintiva, la misura originaria. a tenore della quale un prodotto dello spirito viene a mano a mano depurato e condotto a quel punto in cui possono aver valore di assoluta verità. E tanta è 1’importanza della parola in questo procosso, che noi non sappiamo altrimenti concepire nò anche il pensiero divino, che come una intima parola che il pensiero divino dice a sè stesso. La parola è per noi il “rappresentante” della cosa in sè, dell’intima natura d’ogni essere, appunto perchè i nostri pensieri non possono sollevarsi a quei concetti universali, che rappresentano non più le accidentalità della cosa, ma la loro stabile essenza, se non nella parola e per mezzo della parola. Dove si vede la causa d' un fatto a prima giunta inesplicabile, cioè di quelle credenze superstiziose, giù altre volte tanto diffuse e comuni a quasi tutti i popoli, sulla potenza magica di certe parole. Tornando ora al nostro argomento osserveremo un altro importantissimo ufficio che fa la parola per il pensiero. Benché l’attività del pensiero puro sia in sè altra cosa dalla rappresentazione sensibile è tuttavia per la nostra natura impossibile o per lo meno estremamente difficile di pensare senza l’appoggio d’un elemento sensibile (l’imagine – di un segno). Basta la più leggera riflessione sopra di sè per convincersi come anche un concetto astrattio non viene mai pensato da noi senza un qualche fantasma sensibile che ad essi si accoppia, anzi che fa l’ufficio di darcene a dir così un “segnale” che li contraddistingua. Così l’idea di minaccia suole accompagnarsi all’ imagine visiva – il gesto, il moto -- d’un dito brandito in alto. L’idea di frazione a quella di due numeri o lettere separati da una linea orizzontale. L’idea di morte a quella dell’oscurilt e va dicendo. Questo fallo, che si spiega osservando il processo psichico che ha luogo nel pensare un concetto astratto, mentre consistendo questi in una moltitudine grandissima di singole rappresentazioni fuse e complicale insieme e che non possono più ri-comparire ad una ad una o non lo possono che successivamente, conviene che vi sia nella coscienza qualche elemento chiaramente re-presentabile e congiunto con quelle, il quale porta con sè la tendenza alla successiva evoluzione di quella massa. Questo fatto mostra ad un tempo l’utilità della parola. La parola infatti è un’magine sensitiva – uditiva, ma cf. segno per l’altri quattro sensi -- facilmente re-presentabile, distinta da ogni altra e perciò acconcia mirabilmente a quello suopo. Per la sua chiarezza e distinzione la parola (o espressione o segno patognomico) evita il pericolo di ri-chiamare altre serie di rappresentazioni da quelle che si vogliono, ossia altri concetti, mentre per la sua semplicità e vivezza è facile a tenersi presente nella coscienza. In tal modo, assicurali che noi siamo che ogni espressione è il re-presentante d’un dato complesso di idee, noi non abbiamo più mestieri di affaticarci a richiamare questo e colla rapidità del baleno percorrendo colla mente diversi espressioni, compiamo un processo cogitativo complicatissimo, che altrimenti op primerebbe il nostro pensiero colla sua spaventevole molliplicità. Un altro fallo psicologico che dimostra l’intimo nesso del pen¬ siero colla parola, si è questo che noi non crediamo mai aver piena cognizione d’ una cosa finché non ne sappiamo il nome, mentre al1' opposto molte volte ci sembra di conoscerla, quando in realtà ne conosciamo solo l’espressione (nominale,  il nome) e nulla più. Noi avremo esaminato un oggetto (o cosa) sotto ogni aspetto, ce ne saremo fatti un’imagine completa, ma finché non sappiamo il “nome” (l’espressione nominale, alpha) che ha nel sistema di comunicazione della lingua italiana, esso ci sembra pur sempre avvolto in una certa oscurità. Dato poi che ci venga appreso un tal “nome”, quell’ oscurità pare dilegui al risonare di esso, e sembra che l’oggetto o la cosa acquisti allora definitivamente il suo posto fra le cose esteriori, che diventi allora qualche cosa di stabile e indipendente (1). Quante volte passeggiando pei campi ci abbattiamo a considerare un fiorellino, che forse abbiamo già spesso veduto, ma senza che mai l’imagine del fiorellino pigliasse nella nostra memoria un luogo stabile e fisso. Dopo averlo guardato e riguardato noi stiamo per gettarlo e così esso rimarrebbe anche questa volta un oggetto perduto per noi, quando l’amico che ne accompagna, studioso coni’ è di botanica, ce ne insegna il “nome”; ed ecco che questo fiorellino ha preso per noi una consistenza e individualità nuova. Noi sappiamo oramai -- che cosa? Se alle nostre cognizioni non si è aggiunto altro che un puro “nome”? Un puro “nome” sì. Ma questo nome è un testimonio che quel fiorenillo è già noto all’uomo. Testimonio che ha ricevuto un posto determinato nell’ordine degli esseri. Quel nome ci attesta che esiste pari a quello una intera *specie*, che gl’uomini possiedono questo concetto come cosa oramai stabilita e indubitabile. Tanta è la forza d’ un nome! L’osservazione che facemmo or ora intorno ai servigi che ci presta la lingua per re-presentarci un concetto astratto ci introduce ad altro punto che ci siamo proposti di esaminare. Per essere la parola il re-presentante del concetto, noi possiamo operare sulla parole o il segno patognomico quasi fossero esso medesimo il concetto, e i risultati riescono esatti al pari di quelli che ottiene l’ algebrista, il quale designando arbitrariamente, artificialmente, colle lettere dell’alfabeto le quantità, su cui vuole istituire le sue investigazioni, ne cava fuori dei risultati non meno rigorosi di quel che se avesse operato sulle effettive quantità. Che immensa facilitazione sia questa per i processi del pensiero non occorre ch’io mi fermi a osservarlo. Una frase, un *periodo*, un breve discorso equivalgono a dei mondi intieri di idee con tutti i loro rapporti reciproci ! idee e rapporti che, ove non fossero nella coscienza re-presentali da un’espressione, richiederebbero un enorme sforzo mentale e un tempo non breve per venire effettivamente pensati. Bastici ricordare quello che a ciascuno di noi certamente sarà più volte intervenuto, cioè la difficoltà che si prova per concepire un’idea chiara di qualche cosa, non trovando un vocabolo appropriato che la significhi (che e segno). Non è pertanto da disprezzare — come fanno leggermente ta¬ luni — la tendenza di tutte le scienze a crearsi una determinata e minuta terminologia, mentre senza di questa è impossibile la sveltezza e la libertà di moversi del pensiero. E sotto questo rispetto mi sembrano ridicoli coloro che, per un concètto esagerato della purità della lingua, vorrebbero tolto alle scienze il più potente loro stromento, i vocaboli. Che altri si provi a scrivere di fisica o di fisiologia o di chimica o di psicologia nella lingua dei trecentisti! Anzi tutto io sono certo che egli avrà pensato prima ciò che scrive sotto altri termini e altre forme linguistiche e poi si sforzerà di sostituirvi alla meglio quelli del Cavalca e del Villani; e poi che lentezza, che strascico, che indeterminatezza, che equivoci, che confusioni! Non c’è via di mezzo, (I) Lolze, Mikrokosmus. E. I. 8 i) pensare coinè <jaelli di cui volete copiare il linguaggio o servirvi d’ altro materiale linguistico. Certo ogni novità ha da essere giustificata da duo ragioni, l’insufficienza del materiale preesistente e la novità del pensiero; ove manchi l’una o l’altra di queste due condizioni, avremo o licenziosi corrompitori della lingua o miseri ammantatori di idee vecchie solto spoglie novelle. Per mezzo della lingua italiana il pensiero ricostruisce entro di sè il mondo esterno, col suo ordinamento, le sue graduazioni e lo sue reciproche attinenze; gli esseri stabili c permanenti si distaccano dalle accidentalità mutabili e passeggere, le sostanze si distinguono dalle qualilà, gli avvenimenti si distribuiscono nel tempo, gli citelli mostrano il loro concatenamento colle cause, le azioni e le passioni si contrappongono agli enti che agiscono o che patiscono, i correlativi si fronteggiano e va dicendo, e tuttociò sotto l’influsso c per l’opera della parola. E che la cosa sia così voi lo vedete nelle forme gramaticali della lingua italiana e anzi tutto nelle cose dette parti del discorso. Mentre la lingua italiana comprende un concetto sotto la forma di “nome sostantivo”, la lingua lo riconosce è lo caratterizza come una cosa che sta da sè, che si appoggia a sè stessa c che è idonea a servire di punto di partenza por una seconda, di oggetto ad una terza. Il sostantivo è la forma natu¬ rale con cui la lingua riproduce la cosa e elio però in origine essa impiega solamente a designare ciò che come oggetto stabile e indi¬ pendente si presenta alla intuizione sensibile. Se essa ad un altro concetto impronta la forma di aggettivo, con ciò lo denota corno cosa che non islà da sè e che riceve esistenza, grandezza, forma, circoscrizione solu da un altro concetto sostantivo, a cui è pur sempre costretto appoggiarsi: e le qualità sensibili delle cose sono le prime che la lingua italiana comprende sotto forma di “nome aggettivo”. A questi elementi la lingua italiana aggiunge il terzo, che è il più indispensabile, cioè il “verbo” o la copula, aflìne d’esprimere il passaggio, con cui l’avvenimento collega fra loro quello imagini immote (1). Anche questa forma serve da principio solamente a denotare i cangiamento sensibile, ma poi ben presto venne estesa anche ad esprimere la relazione stabile della cosa, mentre il movimento interno del nostro pensiero che va dall’una all’altra e per coi solo noi possiamo concepire la relazione, viene riguardato come un movimento reciproco che abbia luogo fra le cose stesse paragonale. Senza tener dietro allo svolgimento delle altre forme gramaticali — ciò che è ufficio della “filosofia della lingua italiana” — osserviamo qui che queste tre forme — nome sostantivo (alpha), nome aggettivo (beta), e verbo o copula (“il alpha e beta”)— presentano il minimo di organizzazione e di distribuzione nel contenuto del pensiero, senza di cui sarebbe a questo impossibile di intraprendere le sue operazioni. Nè è da opporre a queste considerazioni che parecchie lingue non distinguono le parti del discorso con particolari *modificazioni* di suono (amare, amante, amato, l’amante ama l’amato, l’amato e amato dall’amante); perocché non è necessario che ogni forma del pensiero abbia il suo corrispondente nella forma del suono, basta bene che questo sia pensato con quella relazione (l) 111. ibiil. 9 Cogitativa. So un “idioma” non possiede, a cagione di esempio, alcun distintivo esteriore per caratterizzare il nome sostantivo, però la sua parola, sintatticamente informe, nell’anima di chi parla (il mittente), per il pensiero concomitante dello stare da sè, è trasformata in nome sostantivo. Ma se v’hanno alcune lingue che difettano dei mezzi per rendere esternamente sensibile il concatenamento dei pensieri, le più di esse invece inclinano all'altro estremo, producendo da sè una quantità di forme gramaticali e sintattiche che evidentemente soverchiano il bisogno logico del pensiero (1). E questo sia il luogo di richiamare una verità non mai abbastanza ripetuta, cioè che la forma della lingua italiana è in sè diversa dalla “forma logica”. La “forma logica” non conosce altri rapporti che quello di universale e particolare, di subordinazione, coordinazione, inclusione ed esclusione, posizione e negazione, mentre le forme linguistiche oltre di queste relazioni ne esprimono infinite altre che si attengono vuoi alla natura delle cose, vuoi alla maniera con cui queste fanno impressione sulla nostra sensibilità. La qual ultima attinenza essendo suscettiva di infinite e finissime gradazioni ha dato origine a tutte quelle delicate e svariatissime tinte (o implicature) della lingua italiana?, di cui non possiamo farci un’ idea se non collo studio dei filosofi più perfetti. In particolare la antica lingua latina usata dai romani ha sotto questo rispetto dispiegalo un lusso e una ricchezza di forme, che il pensiero italianao più arido e severo ha abbandonato come superflue. Basti ricordare le ricchissime flessioni del verbo. Aggiungiamo a queste considerazioni l’immenso vantaggio che l’antica lingua latina usati dai antichi romani all'individuo in grazia del tesoro di pensieri che nella antica lingua latina già si improntarono e che egli riceve come in eredità dalle generazioni precedenti col solo apprendere la lingua latina. Quante intuizioni, quanti giudizi, quante riflessioni, quanti confronti e raziocinii di infiniti uomini romani si sono a dir così depositati nella lingua di un po¬polo! e il bambino che viene alla luce nuovo a tutlociò che lo circonda, col solo apprendere la lingua italiana si risparmia una fatica che supererebbe enormemente le forze del genio più potente. Venendo da ultimo a considerare l'influenza che la lingua esercita sulle produzioni dello spirito in generale e in particolare sulle creazioni letterarie e poetiche, dobbiamo prima di lutto avvertire che la lingua italiana non è già solamente una veste esteriore del pensiero, alla quale sia indifferente di sostituire qualsiasi altro segno, ma sibbene la forma stessa in cui il pensiero è fuso e concresciuto: che a volergliela strappare per aver nudo il contenuto, gli'è come se si volesse togliere a una foglia o ad un fiore la sua forma lasciandone intatta la sostanza. Noi avremmo in tal caso un dato miscuglio chimico di materie, ma non più una foglia nè un fiore. Ma quello che più imporla, considerando la lingua italiana sotto l’aspetto letterario, si è che qualsiasi concetto può venir pensalo in varie maniere, in diverse attinenze, con una maggiore o minor ricchezza di (1) Irt. iblei. 2 10 contenuto, con un accompagnamento più o meno ricco di fantasie e di sentimenti. Conviene qui distinguere il valore del concetto strettamente logico od obbiettivo che dir si voglia dal valore psicologico o subiettivo. Il primo deve essere eguale per tulli e in tutte le circostanze, a menochè l'idea di cui si tratta non sia addirittura falsata — il che equivarrebbe a dire che in vece di un' idea se n' ha un- altra. Il secondo invece varia a seconda della persona (mittente) che lo pensa, del lernpo, delle circostanze, dell' unione con altri e va dicendo. Chi dice per esempio “la primavera”, certo intenderà quella data porzione dell'anno che è determinata dal calendario. Ma questo non è che il valore assoluto obbiettivo di tal concetto; quanti diversi aspetti non vestirà esso invece nella mente delle varie persone che lo pensano! Per uno è la stagione dei fiori, delle aure miti e feconde, del ringiovanimento delia natura, per altri è il ritorno delle giornate del lavoro, delle opere campestri, pel pastore è 1’epoca di ricondurre le gregge su pe’monli, per la giovinetta la stagione della gioia e dell' amore e va dicendo che non finiremmo sì presto. E basti questo esempio per mille che potremmo addurre a conferma delle nostre parole. Ora la lingua italiana non si limita a denotare quel concetto astratto e nudo, ma per lo più lo colora in una data guisa, lo lumeggia a suo modo, ne mette in risalto un aspetto, ne accenna una profondità, ne tratteggia un attinenza con altri, gli dà uno sfondo particolare, una positura determinala. Tultociò senza dubbio la parola lo ottiene per mezzo diquella che chiamammo forma interna (1) e che è contenuta nell' etimologia dell’espresione; ed è per questo altrettanto vero che scomparendo l’etimologia od origine, come si è dello, dalla coscienza del mittente e del recipiente col procedere della coltura, la lingua italiana dei moderni non presenta a gran pezza quella vivacità di colorito, quella vita che sembra un eco ili quella elio si agita nel seno delle cose stesse, quella freschezza d'imagini, che sono proprietà delle lingue e dei popoli primitivi. Ma è pur vero che in sostiluzione di quella forma interna, perdutasi insieme colla etimologia del vocabolo, nei tempi storici ognuno che parla se ne vien formando un’altra, spesso indipendente dalla perentela gramaticnle di quello e dalla sua primitiva derivazione. Chi dicendo per esempio “cannone” pensa, come porterebbe la etimologia a noi pur vicinissima del vocabolo, ad una grossa “canna”? 0 non si è egli piuttosto formata un’altra forma interna, dovuto forse all'analogia tra il suono di questa parola e il rimbombo solenne, e cupo dello sparo? lo forza di questa il cannone non è più per noi la grossa canna, ma sibbene quello che tuona e rimbomba; ragione per cui questo vocabolo da qual che poeta moderno si è potuto introdurre nel verso, a malgrado della eccessiva schiiìltosilà della poesia italiana. Giù posto è facile argomentarne con quanta forza debba la parola influire sul nostro pensiero; posciachè a tenore delle speciali rappresentazioni e de’sentimenti che ogni I) Questo concetto messo in luce specialmente dallo Sleinlhal. Qui basii notare che la forma interna è l’anello intermedio che congiunge il significato (il segnato) della parola (l’espressione) colla forma eslerna di questa cioè col suono. Il vocabolo e ogni giro di frase e ogni costruito porla seco nella coscienza, anche le ideo, che formano per così dire lo scheletro d’ un dato pensiero, rivestonsi di polpe e di vene, e indossano ora un manto sfarzoso e sfolgorante, ora una lugubre gramaglie, ora sprizzano vivaci e saltellanti come la gragnola sui tetti, ora fluiscono tranquille e compatte come l’onda d’un ruscello. Ben si accorgono di questa verità coloro che si provano a voltare un poeta d'ima in altra lingua; chè mentre la lettura di un passo dell’originale li esalta e li rapisce, quel medesimo passo reso colla massima proprietà e purezza nell’altro idioma non appare che un pensiero dozzinale e senza effetto. E certi poeti non Sono mai propriamente gustati fuori della propria nazione italiana! Ecco eziandio perchè la poesia nei tempi di progredito incivilimento è costretta ad abbandonare una gran parte del comune materiale linguistico, come quello che si è logorato ed è divenuto senza effetto in grazia dell' uso cotidiano nelle bisogne triviali e prosaiche della vita, per attenersi a quella parte che è ancora fresca di giovinezza e che porla seco nell’animo del recipient quelle tinte fantastiche, quelle speciali rappresentazioni e quei sentimenti, che debbono contribuire all'effello della comuniccazione. Nè però è solamente l'uno o l’altro vocabolo che sia capace di questa efficacia; la medesima voce riceve dal contesto, cioè dall’insieme di quelle idee a cui è associata, un valore tutt’affatto particolare; e mentre in un caso non desta in noi che un concetto astratto, in un altro eccita un’ imagine triviale e bassa, in un terzo è capace di vestire la più splendida corona di superbe fantasie. Prendiamo ad esempio l’espressione “ala”. Chi dicesse; la lunghezza dell’ala deve avere la tale o tal’altra proporzione col peso del volatile, non mi desta che il concetto astratto di quella parte del corpo del Uccello che serve al volo; è un concetto scientifico. Se altri invece dica: “Ami meglio l'ala, la coscia o il petto?” risveglierà nel recipient delle irnagini gastronomiche eia rappresentazione per esem pio d’ un cappone arrostilo. Allorché invece Ogo Foscolo canta di chi vede il suo spirito ricovrarsi sotto le grandi ale Del perdono di Dio (metafora). Foscolo è forse l’estremità anteriore del volatile, o la gustosa polpa del cappone che si muovono nella nostra fantasia? o non piuttosto qualche cosa di indefinito e misterioso che si stende sul creato come un gran manto e tutto lo copre e lo avvolge? L'oggetto non è per noi se non ciò, per cui lo percepiamo, e siccome la parola, come si è veduto, è l'organo della percezione, così ogni cosa è per noi quello che la parola ce ne annunzia. Or chi non vede come tutte le produzioni dello spirito saranno intimamente legate alla natura della lingua italiana e non solo della lingua in generale. ma sì particolarmente della lingua italiana in cui si pensa. Se poi lo scopo della composizione non sarà unicamente di trasmettere un certo numero d'idee insieme colle loro attinenze, ma più di tutto di commovere gli animi, di suscitare gli affetti, mettere in gioco la fantasia — ciò a cui mirano appunto i prodotti della letteratura, nessun dubbio che la lingua italiana sarà l’elemento predominante. E come essa guida per mano il poeta e gli conduce innanzi questa o quell’altra imagine, questa o quell'altra serie di pensieri e di fantasie, così alla sua volta il poeta per guidare e signoreggiare gli uditori dovrà essere padrone di tutti i segreti, di tutti gli espedienti della lingua italiana. La storia 'della letteratura lo conferma. Sommario di tutto il corso: il segno patognomico. LA PSICOLOGIA E LA LETTERATURA. Dfferenti opinioni intorno al concetto della filosofia. Se la Filosofìa sia una scienza, ovvero una speciale tendenza del pensiero, un bisogno dello spirilo umano sempre linascente e non inai appagabile. La Filosofia è una scienza in formazione. Oggetto della filosofia. La filosofia è la scienza della verità assoluta, degli ultimi fondamenti del tutto. Quindi essa investiga i principii su cui si fondano la altre scienze ed è la scienza suprema (la regina delle scienze). Dottrina della cognizione. I problemi fondamentali di questa. Lo scetticismo. Il criticism. L’idealismo. La dottrina della cognizione vuol essere preceduta dalla psicologia. La Psicologia è una parte della filosofia propriamente detta? Pensar volgare, pensar scientifico, pensar filosofico. Esperienza e cognizione assoluta e loro rapport. La Psicologia abbraccia questi due ordini di cognizioni. Partizione di essa, materia, metodo, fonti, difficoltà, scopo e importanza. PSICOLOGIA EMPIRICA O FENOMENOLOGIA DELLO SPIRITO. Se quesla parie della psicologia sia indipendente dalla questione intorno all’ esistenza dell’ anima. Si ammette qui l’esistenza dell' anima come un’ipolesi, senza però che una tale supposizione influisca sullo sludio dei fenomeni spirituali. Primi passi della  (I) /. pubblicata a parte. r,o r.rj.a, *?1 Complessili dei fenomeni psichici _ Zu T lrasf0rmazione d«' corpo, coscienza — classilìcazione provvisoria dei fenomeni psicWci “na "Ua SUCC0ssione ~ Sirss- descriz!°ne re-presentazione, percezione, fattori dell’intuizione  ali sensazione» intuizione, re-ppresentazione co!,.plesso ed elementideHe med» me"-~a~e. 77 1 intuizione lolale e per cui gli elementi ranni-esenti,ivi si S P.. Sl spezza in piu in cui questi clementi si compongono è un nun-1 ele,nen?n ° ~ la fo,ml.’ ficazione della sensazione. Sentimento fondamentale di Rosmini**'-"duncoHà°d' s ClaSSI' ‘ 'golosamente l’elemento re-presentativo dal sentimento „ fi. dira?011,1 d' separare distingue la materia dalia forma da che sia data " una 7v aZ m ^ grandezza, "forma' c solidità d;i°cro%i0in%S „"rson7Mi pel Ziio~ *?".,,ÌT0 aMa vtne„ùr?c,'ia s s^no1: “-JM materia - suoni o romori - scala musicalo - seHIkinn^ r’ ‘ncdl° f, p,ocesso ~ ^5?*“ SSS - materia - manca ogni dislinzione di parti - se si «a una mCd'° ° P''?Cesso ^assu riarr.. ~.%sa sar* delle sensazioni. ’g CSl6"C' “ r,gorosa '"dividualità c incoi,,unicabililà mSmSVSfiS, iÌ^SSSS£ --—1 itipioduzione — meccanismo doli’anima — si» i« „... o scsi debba ammettere un principio suneriore (r/i U f p,,n.c,p,° atl,vo in essa della dottrina di Ile, hai ! (la re-presentazione consi. ef /lé”'"' 0 J r~ prinClp" fondamentali ra,nonio reciproco residn eauiE 1 T,, '?omc fori!c ~ contrasto, oscue soglia meccanica - con,piloni c fusioni l°1'0i„ ed8S,!ne ~ coscienza, soglia statica incrocicchia,ncnto delle serie ed elTetli del medesimo -nSdTmnn, T •*“ “ percezione - appercezione interna) Il sentir.» o t> r • f,1? f1alazl0;M - eli¬ porti di re-presentazione appetire ■■ciotti da llerbart a rap¬ ai. stabile a^ufslo ta *« — - «ebba ritenere codella re-presentazione c al gradualo oscuramento deMc^s etsc"6'''^-!0 '"‘-T al!anforza produzione, memoria e imaginazione. 1 0 “ ggl clnP*ricl,e della ricirca^la'realtà"^^*tiiva*dello*spazio c *«7 Zr't'T Si**".-* «- - « -TS5S *r-s.%SS Intelligenza caratteri che la distinguono dalla sprmihititò, • cartesiana, maiebranchiana (e giobe,-liana, egeliana e rosa,intana) P'egaZ,°"e plat0nica’ Il giudizio come allo foridamcnlale del pensiero — sli.iii •,, luizione, riconoscimento, classiflcazione giudizio logico ! - „iT ' da,- T T"0 (informazione del concetto generic. Il giudizio implicito ed il giudizio esplicito. falli senza consapevolezza di una o d’ambedue le  raziocinii tasr*. - - «*— « » ~Wssutnsr--^.^.«• •,» mm* pili le idee innule se una tale ipolesi sia aminrsihile i> •' pi'e"d?ssero Pel' lo risolvere queslo problema - lendcnze innata de, pensiero os^g^I“nT'in! r.i consapevolmente nelle sue operazioni e che poi la riflessione discopre sceverandole dalla materia accidentale e riconoscendone la necessilà ed il valore assoluto. Il pensiero e la lingua italiaa. Importanza dei problemi che si riferiscono alla lingua italiana. S’elimina il problema circa l’origine storica della lingua italiana. La disposizione fisiologica e psichica che concorrano alla produzione di un sistema di comunicazione – un sistema – il segno patognomico – della lingua italiana. Ripercussione dalla sensazione al movimento. L’associazione del movimento fra loro e colla sensazione. Come l’anima si scarichi della sua “affezione” (pathos) per via del movimento. Il segno articolato. onomatonee. Come un segno (segnante, signans) acquisti un significalo (segnato, signatum), ossia diventi parola [parabola] espressione o segno patognomico. Il periodo o la fase patognomico – il segno patognomico. Il periodo patognomico. La fase patognomica. Periodo patognomico, onomatoeico e caratteristico--  nella formazione o costituzione della comunicazione -- di un sistema di comunicazione -- linguaggio — Signo patognomonico. Periodo patognomonico. Il processo linguistico nei tempi storici che cosa s’ intenda per forma interna della lingua. Come la lingua italiana coopera alla formazione della nozione generale. L’dea eterna e i concetti umani — lorza dei non» ordinamento sistematico delle nostre idee per mezzo della parola — influenza della lingua sui prodotli letterarii — la lingua non è solamente I’ espressione del pensiero — spiritualizzazione progressiva del linguaggio - la lingua è uno dei prin¬ cipali elementi che costituiscono le nazioni — danni che a dello di alcuni la lingua arreca al pensiero dilesa della lingua — organismo indipendcnle di questa. La mitologia considerata nella sua origine psicologica. L’nfanzia dell’ umanità. Come si possa scoprire il processo psicologico che dà origine alla mitologia (tre cose ser¬ vono a questo fine: I. la cognizione generalo delle leggi psichiche. Lo studio della mitologla comparata, o la mitologia dei bambini e le superstizioni popolari. Che cosa sia la Mitologia - fasi per cui passa - rapporti tra la biologia e la morale - due opposte opinioni (tei pensatori intorno all’ origine della mitologia. Della coscienza di sà - distinzione di questa dalla coscienza dei propri stali. Se si possa ammettere un senso interno stadii che il pensiero percorre per arrivare alla concezione del proprio io - pretesa contraddizione nel concetto dell’ io tre gradi o potenze della coscienza. Lo fenomenale e lo trascendente - lo, soggetlo puro* pura attivila c lo realtà — l' lo e il centro mobile delle cose. Egoismo primitivo e’come 1 uomo ne esca — raddoppiamento dell’ Io nel sogno... Scnl"-"<» >nipossibilità di dedurlo da altre attività, quindi è un’ attività primil'va. 7- J°, S‘ rPICg? cssenza ’ ma bensi *’ or'Sine del sentimento - le due forme ladicali de sentimento - cause della varietà dei sentimenti - intreccio di questi - che cosa impedisca la loro fusione in un sentimento unico indistinto — efTctti della progredì a col ura sulla varietà dei sentimenti sentimenti inavvertiti. Influenza del sentimento sulla fantasia e sulla ragiono. Classificazione dei sentimenti sentimenti estetici - il bel o d.liburne U ridicolo e 1 loro opposti - due diverse teorie estetiche senlimenli mo all -- clementi innati della inoratila - idea formale del dovere - contraddizioni intrin¬ seche ne I egoism. Lo sviluppo dei sentimenti morali. La civiltà. Il sentirnent1 religiosi — origine di questi - depurazione progressiva del sentimento religioso — come il terrore passi in venerazione. Il sentimento simpatico — spiegazione meccanica di questi. Con quale uomo un uomo po simpatizzzare — crudeltà dei bambini e degli desimi'. T°m importanza del sentimento simpatico per la morale, educazione dei me Riproduzione dei sentimenti, associazione di questi fra loro e colle re-presentazione dC ° 'ggl che,e?olano la re-produzione e tras-missione del sentimento per la concezione fantastica dell’universo per le arti, per la comunicazione coll’altr’uomo. Ecc. Affetti in che differiscano dai sentimenti, classificazione dei medesimi, appetizione, distinzione fra l’appetito e il sentimento, analisi dell’appetizione appetizione cieco c desiderio accompagnato dalla re-presentazione dell’ oggetto Vamato iTtinb g eia n Pr',na °. de' S,‘C°n < l0 classificazione degli appetiti «ratiere degH sbassi? bi“8ni "“b‘“, volontà - in che differisca dall’ appetite, fattori della volontà, due alti di (me¬ sta - fine e mezzo, molivi della volontà - so il motivo sia da confondere colla caule efficiente spontaneità e liberta la volontà è sempre spontanea. non sempre liberà _ Jra.Ps*cologica e libertà morale, schiavitù del volere procedente dallo passioni se VI siano passioni buone, nobili, ecc. effetti delle passioni sull’anima ine so'uzione - fine supremo - carattere morale e immorale) - in che consta „ Zi Svolgimento progressivo della vita psichica — vifa del sentimenlo vita delti »ni::r.'.ivsr.s4  PSICOLOGIA RAZIONALA 0 METAFISICA 0) Problema circa l'esistenza dell' anima, so non sia un vero di evidenza immediate, perchè si debba dimostrare - contraddizione inerente al materialismo in quanto vuol essere teoria, il fatto di coscienza diversità dei fenomeni fisici c psichici, pretesa spiegazione materialistica della coscienza - come la natura del fenomeno psichico non permetta di attribuirlo ad un principio materiale unità della coscienza incompatibile con un ente compost, altri argomenti in favore dell'"esistenza" dell’ anima, obiezione idealistica conilo l’esistenza dell’anima monismo spirituale. Dell’unione dell’anima col corpo so si possa spiegare il commercio fra due sostanze se la spiegazione del nesso fra anima e corpo sia più facile supponendo l'anima materiale - come si spieghino le sensazioni e i movimenti (sp. volontarii del corpo ammollendo 1'anima di naura soprasscnsiliva. Fin dove sia conoscibile l’essenza dell'anima. Sede dell’anima nel corpo che senso possa avere questo quesito organo centrale dell’ anima presenza dell- anima in (ulto il corpo. (Il Di i/ iieslu seconda parte non si fecero per mancanza rii tempo se non tre sole lezioni, delle finali si dà qui il sommario. Altre opere: “Pensiero e conoscenza” (Bologna, G. Monti); “La coscienza e il meccanismo interiore. Studi psicologici, Padova, Minerva); “Discussioni gnoseologiche e note critiche, Venezia, Antonelli); “Elementi di psicologia e logica, ad uso dei licei, Padova, Tip. F. Sacchetto); “Percezione e pensiero” (Venezia, Tip. Ferrari); “Percezione e pensiero”; “La percezione interna”; “Il pensiero”; “Intorno alla conoscibilità dell'io” (Venezia, Officine grafiche di C. Ferrari); “Studi d'epistemologia, Venezia, C. Ferrari); “Sentire e conoscere, Prato, Tip. Collini). G. Calogero, Enciclopedia Italiana, riferimenti in F. De Sarlo, F. Bonatelli, Firenze, Ufficio della «Rassegna Nazionale» Erminio Troilo, Il pensiero filosofico di Bonatelli, estratto dagli «Atti del Reale Istituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti» Venezia, Ferrari. D. oggi, La coscienza e il meccanesimo interiore. F. Bonatelli, R. Ardigò e G. Zamboni, Padova, Poligrafo, Guido Calogero, «BONATELLI, Francesco», in Enciclopedia Italiana, Roma, Istituto dell'Enciclopedia Italiana, BONATELLI, Francesco», in Dizionario Biografico degli Italiani, Roma, Istituto dell'Enciclopedia Italiana, Francesco Bonatelli. Keywords: segno patognomico, period patognomico-periodo onomatopoieco-periodo caratteristico – patognosis, patognomia, tratto da Volkmann, “Lehrbuch der Psychologie” astrattio, imagine sensibile, vehicolo di communicazione, segno, segnante, segnato, ‘fiorinello’; concetto, giudizio; percezione; comunicazione pathognomica; pathognomia reciproca. logica. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Bonatelli” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51689180306/in/photolist-2mKAytU

 

Grice e Bonavino – schola labri --  la scuola italiana – uso di ‘scuola’ per significare ‘maniere’ – scuola italiana -- la filosofia delle scuole italiane – filosofia italiana – Luigi Speranza (Pegli). Filosofo. Grice: “In fact, Bonavino is the same – vide my ‘Personal identity’ – he changed his name when he ‘lascio l’abito,’ and teaches philosophy – his essays are slightly rationalistic – he endorsed Thomistic orthodoxy at a later point.’” --  Grice: “I love Bonavino, but not every Oxonian would – for one, he used a pseudonym, since he was a priest – we cannot imagine Copleston doing that – or Kenny! As a philosopher he was a ‘rationalist,’ and indeed, the editor of a journal called ‘Reason’ (like my Carus lectures), as a priet, he was ‘irrationalist.’ – My favourite of his tracts is his ‘storia della filosofia,’ – which concentrated on Rome (Ancient Rome, that is) and Croce --!”  Nacque in una casa che sorgeva sulla via Aurelia, successivamente demolita per la costruzione del lungomare. Entra in seminario. A Bobbio, entra nella congregazione degli oblati di Alfonso Maria de' Liguori, fondata, in quella stessa città da Gianelli. Venne accolto nella diocesi di Bobbio da Gianelli il quale lo riteneva persona dotata di ottime qualità. Venne ordinato sacerdote in tre feste consecutive, dallo stesso Gianelli il quale lo accolse tra i suoi oblati, da poco fondati in Bobbio alla Madonna dell'Aiuto. Il vescovo lo costitue vicesuperiore. In tale posizione Bonavino indusse Gianellio ad irrigidire molto la regola che aveva loro data. Usav con i colleghi un rigore che essi reputarono intollerabile, tanto che molti ne rimasero disgustati e parecchi se ne andarono. Qualche suo compagno nota in lui uno spirito di superbia inoltre in una disputa filosofica, mostra una dottrina diametralmente opposta a quella di Alfonso Maria de' Liguori, tanto che Gianelli dovette intervenire per richiamarlo, dicendogli: "se continuate in questa guisa, voi non potrete recare che gravi dispiaceri alla Chiesa e voglia Iddio che non diventiate apostata". Dapprima rispose positivamente al richiamo, ma poi nuovamente ritornò sulle sue posizioni. Attinto dallo spirito giansenista, tenacemente combattuto da Gianelli e non ancora assopito, sia leggendo opere spregiudicate sia discorrendo con qualche filosofo ancora seguace di quella dottrina. Gianelli o chiamò nuovamente a sé e gli chiese paternamente se e vero quanto gli viene riferito. Audacemente risponde di sì e dice che persiste nel suo sentimento e che non vi era alcuna speranza che si potesse ricredere. Le sue parole sono: "No, neppure se mi trovassi innanzi alla bocca di un cannone e mi si minacciasse di darmi fuoco!" Allora Gianelli dovette cacciarlo da Bobbio, dubitando della buona riuscita del nuovo istituto. Sube, anche, l'influenza del positivismo e del criticismo. Venne espulso dalla congregazione per le sue dottrine che si allontanavano dal probabilismo alfonsiano.  A Genova apre una scuola. Partecipa nelle lotte contro i gesuiti, collaborando alla redazione de “Il gesuita moderno” e e con due saggi, “I gesuiti” e “Autentiche prove contro i gesuiti”. Vive in prima persona la rivoluzione  condividendo gli ideali risorgimentali, e stando in contatto, al punto di arrivare alle polemiche, colli filosofi più rappresentativi di esso. E sospeso a divinis per la difesa degl’errori del suo Corso di religione all Bernardo, e lascia il ministero sacerdotale. Us ail nome di Ausonio Franchi, cioè "italiano libero".  Su consiglio di Gioberti, verso il quale si orienta politicamente, si dedica agli studi filosofici. In questo periodo scrisse “Lla filosofia delle scuole italiane”, ove giustifica la propria filosofia; “La religione del secolo XIX”, “Studi religiosi e filosofici”, “Del sentimento; “Il razionalismo del popolo”. Trasferitosi a Torino, divenne mazziniano. Fonda “Ragione, un bimestrale di critica politica e sociale. Si trasferì a Milano dove diresse La gente latina. Ottenne la cattedra di storia della filosofia a Pavia. Venne trasferito all'Accademia di Scienze e Lettere di Milano. Membro della loggia massonica "Insubria" di “rito simbolico italiano”, che con altre, di numero minore rispetto alle prevalenti di rito scozzese antico e accettato, si strinsero intorno alla Loggia madre torinese "Ausonia" e si organizzarono all'obbedienza del Gran Consiglio Simbolico, sorto da un'assemblea tenuta a Milano. Membro onorario della Loggia "Azione e Fede", di Pisa.  Il Gran Consiglio Simbolico ha sede prima a Torino e poi a Milano e con la sua presidenza si une al Grande Oriente Italiano con un atto firmato per il Gran Consiglio tra gli altri dallo stesso, che fu strenuo e auterevole propugnatore della fusione nel nuovo Grande Oriente.  In questo periodo scrisse i saggi, “Soria della filosofia moderna,” “La teoria del giudizio”, “Saggi di critica e polemica”. Inizia poi un periodo in cui rimise in discussione la propria attività filosofica. Ciò lo portò a scrivere “L'ultima critica”. Dice di voler essere la confutazione del paralogismo che mi conduce al razionalismo” ed esposizione degli argomenti che mi hanno ricondotto prima alla filosofia d’Aquino e poi alla fede Cristiana. Vive isse l'esperienza della conversione filosofica e religiosa. Iniziò facendo visita al Santuario di Virgo Potens in Sestri Ponente, dove è collocata una lapide in ricordo dell'evento. TRA QUESTE SACRE MURA LA VERGINE POTENTE CON UN PRODIGIO DI MATERNA PIETÀ IL FIERO NEMICO D'OGNI CRISTIANA RIVELAZIONE AUSONIO FRANCHI TRAMUTA IN CRISTOFORO BONAVINO RIDONANDO ALLA VERA SCIENZA UNO TRA I PIÙ PROFONDI FILOSOFI DELLA NOSTRA ETÀ DAL VORTICE DELLA RIVOLUZIONE MISERAMENTE TRAVOLTO PERCHÉ IL RICORDO DI SÌ BEL TRIONFO DELLA POTENZA DI MARIA SI PERPETUASSE A CONFORTO E A SPERANZA DELLE FUTURE GENERAZIONI IL COMITATO LIGURE DEI CONGRESSI CATTOLICI.”  L'ultima critica venne da lui annunciata  a Magnasco. Manifesta, inoltre, l'intenzione di ritirarsi nel santuario di Rho per confessarsi e riconciliarsi con la Chiesa. Il saggio fu terminato nel convento carmelitano di Sant'Anna, a Genova. Ha un buon rapporto con i frati, anche se conduce vita molto ritirata. Dopo il ritorno alla fede confida che anche negli anni in cui sembrava più lontano dalla Chiesa cattolica e più imbevuto di positivismo, non aveva mai abbandonato la pratica quotidiana di recitare tre Ave Maria e non era mai venuto meno al celibato sacerdotale. Sulla casa natale di Pegli e apposta questa lapide, trasferita alla piazzetta della Giuggiola al Vico Condino). “Filosofo tra i primi dell'età nostra [a] professa[re] il razionalismo più aperto.”Dizionario biografico degli italiani. Giuseppe Bonavino. La storia delle scienze è un portato del pensiero moderno. Nel suo stesso conceito essa involge un periodo di tempo e un grado di riflessione, che doveano per condizion di natura mancare agli antichi romani. Perocchè, prima di poter comporre una storia scientifica, bisogna aver costituita ed attuata la scienza che d e v'esserne la materia. Onde l'epoca, in cui lo spirito umano in tende alla costruzione del suo sapere, ha necessariamente da precedere a quella, in cui esso, raccogliendo i monumenti e idocumenti, le tradizioni e le memorie, ne rintraccia l'origine, ne studia i progressi, ne descrive le trasformazioni. Quello era il compito assegnato agli antichi romani; questo era riserbato ai moderni. Ed a Francesco Bacone si deve, se non la prima idea, certo l'idea più chiara e distinta, più larga e profonda d'una storia delle scienze, lettere, ed arti, e dello scopo ch'era in essa da prefigersi, delle leggi da seguire, dei servigj da rendere, dei frutti da produrre. Quel Bacone, a cui communemente si attri buisce la gloria di tante risorme ch'egli non ha mai fatte ne sognate, e di tante scoperte ch'erano già belle e fatte assai prima di lui, ha non dimeno un gran merito, che pur li stessi suoi ammiratori non mostrano d'apprezzare abbastanza; ed è quello di aver proposto il disegno e stabilito il programma di varie scienze nuove, che non tardarono in effetto ad arricchire il patrimonio intellettuale dell'umanita. Ora fra le nuove discipline, ch'egli additava ai posteri in forma di desiderj (desiderata), primeggia la storia letteraria, senza della quale, diceva egli argutamente, la storia del mondo rassimiglia troppo bene alla statua di Polifemo privo dell'occhio; giacchè la parte mancante è quella appunto, che potrebbe ritrarre meglio il carattere ed il genio del personaggio. Vero è, che in certe scienze particolari, nella giurisprudenza, nella matematica, nella retorica, nella *filosofia*, sole già darsi un qual che ragguaglio assai magro delle sette e delle scuole, degli filosofi e dei saggi, delle vicende e degl'incrementi loro; ma una storia propriamente detta della letteratura, come la concive Bacone, dove essere ben altra cosa. Essa deve, per usare le sue parole, rovistare li archivi di tutti I tempi,e indagare quali scienze e quali arti fiorissero nel mondo, in quali tempi e luoghi fossero più o meno cultivate; notare con la più minuta esattezza possibile la loro antichità, i progressi, le migrazioni nelle varie parti della terra; poi la loro declinazione, e il loro risurgimento; specificare, per rispetto a ciascuna scienza od arte, l'occasione che la fece inventare; le regole e le tradizioni, secondo le quali venne via via trasmessa; i metodi e i processi, con cui si esercita; registrare poscia le varie scuole, in cui si divisero i suoi cultori; le più famose controversie, che occuparono l'ingegno dei filosofi; le calunnie, a cui la scienza e esposta; li elogj e i premj, onde viene onorata; indi. care i principali filosofi e i migliori saggi in ciascun genere; le academie, i collegj, li instituti, tutto quanto insomma concerne lo stato della letteratura; e massime chè in ciò consiste propriamente la vita e la bellezza della storia accoppiare li eventi con le loro cagioni, notando la natura dei paesi e del popolo romano, che mostrarono più o meno di idoneità alle scienze; le circostanze storiche che tornarono loro propizie o contrarie; lo zelo, il fanatismo religioso, che vi si immischio; li ostacoli, onde le leggi attraversarono loro il cammino, e le agevolezze che loro procurarono. Infine li sforzi generosi, l'energia magnanima, di cui fecero prova i più illustri e potenti ingegni per migliorarne la condizione e promuoverne l'avanzamento. Nè il frutto di si mili lavori ha da essere una vana pompa di minuzie erudite, bensì un ajuto alla sagacia e alla prudenza degli studiosi nella cultura del sapere; poichè in una storia cosi fatta puo evocarsi quasi per incanto il genio letterario d'ogni èra passata; osservarsi i movimenti e le perturbazioni, le virtù e i vizj del mondo intellettuale, non altrimenti che del mondo politico; e ricavarne ammaestramenti e conforti per un miglior indirizzo futuro. Tal era, giusta il concetto grandioso di Bacone, l'indole, l'oggetto, e l'officio d'una storia letteraria in generale. Or applicandolo alla storia della *filosofia*, che è una porzione rilevantissima di quel gran tutto, convien determinare in nanzi tratto, entro quali confini essa vada circoscritta; chè al trimenti si correrebbe rischio o di escluderne certe materie che le appartengono, o di includervene altre che non le spettano punto, come la teologia. E siccome i confini della storia d'una scienza sono prestabiliti nel concetto specifico della scienza stessa; cosi non c'è altra via da circoscrivere ilcampo de'nostri studj,se non quella di risalire all'idea medesima della filosofia, per definirne il con tenuto in guisa da comprendere nella sua storia tutte e sole le materie, che ne fan parle. Ma questa determinazione è più difficile assai di quel che a prima giunta si crederebbe. V'ha nel concetto della filosofia, come indica lo stesso nome (amore alla sapienza), un'ampiezza originaria cosi indefinita e quindi variabile, che se pur ammette certi limiti, lascia sempre al filosofo una gran latitudine di fissarli a tenore del proprio sistema. Così dopo venticinque secoli di speculazione filosofica, si desidera ancora una definizione della filosofia che possa dirsi generalmente accettata da'suoi cultori. Tacio degli antichi romani, i quali per lo più stando all'interpretazione etimologica del nome, pigliavano la filosofia in senso latissimo, e comprendevano sotto di essa ogni specie di scienze. Ma anco tra i moderni, sebbene tanta confusione non potesse più aver luogo, dac chè varj rami del sapere si sono affatto staccati dall'albero filosofico, ed hanno costituito altre tante scienze particolari; pure il concetto definitivo della filosofia non è ancora di commune accordo stabilito, e ogni scuola lo stabilisce un po'a modo suo. Chi considera la filosofia sotto l'aspetto meramente *ontologico*, la riguarda come la scienza dell'ente, la scienza del reale, la scienza dell'assoluto; e perciò nella sua storia non deve abbracciare fuorchè le prette dottrine speculative, trascendenti, o metafisiche. Chi all'incontro contempla la filosofia dal lato puramente *logico* o psicologico, la qualifica per scienza del pensiero, scienza della ragione, o scienza dello spirito umano; e quindi nella sua storia non avrebbe da esporre se  non le dottrine formali della cognizione. Chi poi studia la filosofia sotto il rispetto *morale* e sociale, la tiene in conto di scienza del bene, la scienza della vita, o la scienza dell'umanità; onde nella sua storia non potrebbe raccogliere fuorchè la dottrina pratiche del dovere e diritto umano. Egli è manifesto, che simili concetti e definizioni della filosofia peccano per difetto, in quanto che non comprendono l'intero suo campo, ma solo alcune parti; talche, ove si pigliassero a guida d'una storia della filosofia, essa riu scirebbe per necessità parziale, esclusiva, inetta ad adeguare il suo oggetto e conseguire il suo scopo. Nell'estremo opposto cadono le scuole, che formandosi un concetto della filosofia più vasto, ma più vago insieme ed indeterminato, peccano d'eccesso; poichè la confundono con la scienza in genere, e la sforzano ad entrare nella messa di ogni dottrina, che per qualche rispetto sieno da qualificarsi d'indole razionale: la sua storia, in tal caso, deve invadere quasi tutta l'enciclopedia. A scansare questo doppio errore fa dunque mestieri di allargare il concetto dei primi, e di restringere quello dei secondi, per poter comprendere nella storia della filosofia tutto il necessario, che li uni a torto ne escludono, ed escluderne tutto il superfluo, che li altri v'introducono senza ragione. Ora: se da un lato è assai malagevole di circoscrivere l'objetto della filosofia mediante una definizione logicamente rigorosa. Dall'altro però la difficultà vien meno, ove basti determinarlo per via di semplice classificazione o enumerazione di parti. Perocchè confrontando insieme i termini varj e disparati, onde le varie scuole concepiscono la filosofia, apparisce tosto come la ragione del loro contrasto sia una condizione della sua natura medesima, la quale non è, come quella delle altre scienze particolari, tutta subjettiva o tutta objettiva, cioè esclusivamente razionale o empirica, ideale o positiva; ma è mista, e partecipa dell'uno e del l'altro carattere, e tocca ai due poli opposti della cognizione. Ed invero, la cognizione consiste in quel rapporto, che scaturisce dal combaciarsi, dal compenetrarsi dei due termini intellettivi: subjetto conoscente ed objetto conoscibile; e la filosofia ha per officio principale di investigarne l'indole, le proprietà, le forme, le leggi più intime e più generali. E siccome le determinazioni di un rapporto non possono ricavarsi se non dal mutuo riscontro de’ suoi termini costitutivi; cosi la filosofia dee necessariamente addentrarsi nello studio del subjetto e del l'objetto della cognizione, per poter giungere ad una teorica universale della scienza, Ora, in quanto essa scruta la natura del subjetto conoscente, anima, spirito, intelletto, mente, o Io che dir si voglia, prende forma di scienza subjetliva; si traduce in *logica*, psicologia, e antropologia; e riesce ad una dottrina generale del pensiero. Sotto questo solo aspetto la considerano le scuole, che mostrano di ridurla ad una semplice ideologia. All'incontro, in quanto essa studia la natura dell'objetto conoscibile, acquista il valore di scienza objettiva. Ma l'objetto stesso può trattarlo in due modi. O nella sua massima universalità, come ente in genere; e allora essa diviene una schietta ontologia, protologia, o metafisica generale: ovvero sotto certe speciali determinazioni, a cuirispondono le varie parti della *metafisica speciale*; come di ente *assoluto* o Dio, oggetto della teodicea; di Cosmo o universo, oggetto della *cosmologia*; di uomo o Umanità, oggetto della morale. All'una o all'altra soltanlo di coteste parti la restringono le scuole, che intendono di ridurre il suo campo all’uno o all'altro di simili objetti. Il che spiega bensi, ma non giustifica punto il loro procedere esclusivo: lo spiega, poichè assegna la ragione che li muove ad appigliarsi rispettivamente al proprio metodo; ma non lo giustifica, poichè il considerare un oggetto da un lato solo, per vero e giusto che sia, non vale mai a conoscerlo intero; e il non conoscerlo intero implica necessariamente due condizioni, che repugnano troppo all'indole del sapere scientifico. La prima, che alcune parti dell'oggetto rimangono fuori della trattazione, e quindi ignote. La seconda, che la cognizione delle parti stesse trattate e chiarite rimane inadequata, incompiuta, e quindi più o meno erronea e fallace; onde i giudizi coşi discordi, e non di rado contrarj circa il valore di un sistema o il carattere di un'epoca: veri tutti in parte, per quel rispetto  Se noi pertanto vogliamo esporre nella sua integrità propria e specifica la storia della filosofia, dovremo abbracciare, nel quadro delle varie epoche e de’varj sistemi, due ordini di dottrine filosofiche: quelle che si riferiscono alla determinazione del subjetto stesso,— logica, psicologia, antropologia; e quelleche concernono le determinazioni dell'objetto, in quanto appartiene al regno della speculativa: cioè, o nella sua universalità assoluta,— ontologia, protologia; o sotto certe forme razionalie metafisiche di Infinito, di Universo, di Umanità, teodicea, cosmologia, e morale. Ecco le materie, che direttamente fanno parte della filosofia, e per conseguente della sua storia. Ma nessuna scienza può dirsi compiutamente esposla, finchè si considera in sè stessa unicamente, e come segregata da tutte le altre. L'unità del pensiero da un lato, e dell'universo dall'altro, stabilisce un cotal nesso intrinseco sra i varj ordini di cognizione, che sono quasi i rami del grand'albero del sapere: nesso, che fra alcuni ordini più affini, più omogenei introduce relazioni cosi strette e necessarie, che l'uno non si potrebbe adequatamente conoscere senza contemplarlo eziandio nelle sue attinenze con l'altro. Laonde per ciascuna scienza, come per la sua storia, oltre le materie di sua diretta spettanza, ve n'ha certe altre che indi rettamente le appartengono, siccome quelle che per una loro particolare ed essenziale relazione con essa, valgono a meglio rilevare il suo valore e la sua efficacia, a spiegare le sue evoluzioni e le sue trasformazioni, ad apprezzare il suo influsso, cosi nello svolgimento teoretico del sapere, come nell'incremento pratico della civiltà. Questa condizione ha luogo sopratutto nella filosofia, la quale appunto per il suo carattere di *scienza prima* ed universale, tocca ai principj supremi della cognizione, e con essi porge li ultimi fondamenti a tutte le scienze. Non sarebbe difficile quindi a trovarle qualche attinenza, prossima o remota, con le singole parti dell'intera enciclopedia; ma volendo pur contenere il tema sotto cui riguardano questa o quello  ma tutti in parte falsi, per li altri rispelti da cui prescindono,e di cui non fanno caso. Primeggia fra esse la *religione* cattolica, che ha con la filosofia medievale una tal affinità, da scusar quasi l'errore assai commune di chi le confunde ambedue insieme. Ed infatti, l'oggetto proprio di ambedue è in sustanza lo stesso; poichè si travagliano del pari nello studio dell'ente infinito ed assoluto, e delle sue relazioni metafisiche e morali con l'universo e con l'uomo. Diversificano bensi profondamente nel metodo, onde ciascuna piglia rispetti vamente a trattarlo: giacchè l'una procede per via di intuito, di sentimento, d'affetto; l'altra invece per via di riflessione, d'analisi, e di raziocinio. Quella traduce l’ideale in un *simbolo*, e questa in una formula. La prima ne fa un dogma di fede, e la seconda un sistema di scienza. Tuttavia coteste differenze non tolgono punto, anzi confermano li influssi scambievoli, che l'una deve esercitare nel corso della storia su l'altra. La religione cattolica sta alla filosofia,come il sentimento alla ragione; e nella guise medesima che questa prende da quello la materia prima de'suoi concetti, la filosofia trae dalla religione cattolica il primo abbozzo de' suoi teoremi. Vediamo infatti dovunque il simbolo cattolico andare innanzi ai sistema filosofico; e la fede cattolica governare l'uomo prima che la scienza; e i miti e le leggende pascere la sua fantasia lungo tempo prima che il suo intelletto li sapia discernere dal reale e dal vero. E quando la ragione, fatta adulta e robusta, comincia ad aver coscienza di sè ed a provare il bisogno d'una cognizione più chiara, più pura, e più soda, non può pigliare d'altronde le mosse che dallo stato mentale, a cui l'uomo è educato dalla sua fede cattolica instintiva o tradizionale; si che i primi passi della filosofia non sono altro che tentativo di tradurre una credenza religiose in un concetto razionale. E siccome in quest'opera di semplice riduzione esso incontra bentosto difficultà insuperabili, incontra cioè elementi al tutto fantastici e ribelli ad ogni forma scientifica; cosi la filosofia perde in breve quel carattere primitivo d'interpretazione del simbolo cattolico o dogma ne'suoi più rigorosi confini, come mai si potrebbe disconoscere il mutuo vincolo, che lega intimamente la filosofia con alcune dottrine ed instituzione della Chiesa cattolica romana, nelle quali la ragione speculativa rinviene o i suoi più importanti materiali,o le sue più solenni applicazioni  religiosi, ed assume per necessità, verso di essi, quello di critica, di scetticismo, di negazione. Indi le prime lutte fra la leggenda e la storia, la mitologia e la scienza, la fede e la ragione; e indi, per legge naturale e quasi organica deli’intelletto umano, le prime vitlorie della verità schietta e positiva su i pregiudizj idoleggiati dall'imaginazione o dal cuore. Disfatta però la prima forma d'un simbolo non è già distrutta l'idea ch'esso adombra e preconizza; nè tanto meno è eliminata la questione, ch'esso mirava a troncare, se non a risolvere. La fede della chiesa cattolica è una funzione psicologica cosi con-naturata all'umanità come la ragione: quella può e dee formare, riformare, e trasformare il suo simbolo, come questa I suoi sistemi; ma nell'organismo mentale l'una è cosi irreduttibile e indistruttibile come l'altra. Sotto il Martello della critica adunque cadono e scompajono la credenza della Bibbia semita, mitologica e leggendaria, che non rispondono più al grado superiore di cultura, cui un popolo ha raggiunto; ma danno luogo ad altre credenze meno grossolane e fantastiche, e più consentanee alle nuove idee, alle nuove dottrine, che la ragione fa prevalere. E allora, su quei simboli rinovati la filosofia ripiglia da capo il suo lavoro: in prima teoretico, finchè il pensiero speculativo armonizza con essi, e cerca solo di interpretarli in guisa da cavarne, un significato o costrutto razionale; e poscia critico, quando, grazie al progresso del pensiero e all'incremento del sapere, quell'interpretazione riesce vana, quell'armonia impossibile. Indi un'altra èra di conflitto, e un'altra serie di teoriche e di critiche filosofiche, di riforme e di ricostruzioni religiose, rispondenti ad un periodo superiore dell'educazione umana. E cotesta vicenda non è cessata, ne cesserà, infino a che l'objetto ultimo della fede e de’ suoi simboli, della ragione e de'suoi sistemi, che è l'assoluto, non sia adequatamente conosciuto e compreso; e il subjetto commune di questi e di quelli, che è l'io, non sia pervenuto a concertare e identificare tutte le sue facultà o funzioni psicologiche in una si perfetta unità, da cancellare ogni specie di antagonismo fra il cuore e la mente, fra il senso e l'intelletto, fra l'imaginativa e il raziocinio, fra quei due elementi, insomma, uno  animale e l'altro divino, che in modo si misterioso e ad un tempo si manifesto concorrono a costituire l'umanità. E vale a dire, che per quanto a noi è dato di conghietturare, quel processo del pensiero, svolgentesi in una serie di azioni e di reazioni tra il dogmatismo della religione e il criticismo della filosofia, è la sua condizion naturale, e durerà finchè l'uomo sia uomo; poichè e il dualismo subjettivo dell'io e l'incomprensibilità objettiva dell'assoluto sono due leggi, che hanno il loro fondamento nella stessa natura umana, essenzialmente finita e limitata, e come risultante di due forze, indefinitamente perfettibili e armonizzabili, ma non capaci di acquistare giammai una perfezione infinita ed un'unità perfetta. Simiglianti, per non dire identiche, sono le relazioni che ha la filosofia con la poesia, presa nel suo più ampio significato di arte, e rappresentata nella sua moltiforme varietà dai varj ge neri della letteratura. La poesia, come la religione, precede alla metafisica. Nasce anch'essa dal sentimento dell'infinito, che è innato ed immanente nell'uomo; anch'essa tenta di ritrarre l'Assoluto, e i rapporti che seco hanno la natura e l'Umanità; e i suoi canti primitivi sono teogonie e cosmogonie, poco differenti dai libri sacri della Biggia. Anch'essa, come la religione, traduce l’Assoluto in un Ideale simbolico; ma i simboli religiosi pigliano bentosto l'aspetto di dogmi rivelati, che s'impongono alla fede; laddove i simboli poetici serbano il carattere di imagini spontanee, la cui efficacia risiede nella loro idoneità estetica à soddisfare la fantasia ed il cuore, senza offendere la ragione. Quindi sotto l'inspirazione religiosa l'Ideale veste una forma o affatto impersonale, o d'una persona como Gesu cosi posta al di fuori e al di sopra del mondo, che apparisce al rivelatore stesso come un Ente sovrintelligibile e sovranaturale; laddove sotto l'inspirazione poetica l'Ideale tiene sempre dell'umano, del subjettivo, e ritrae della persona stessa dell poeta, che lo immedesima con sé, mentre s'immedesima con esso.La filosofia pertanto, nelcorso deila sua storia, s'intreccia col movimento letterario, quasi come col religioso. Trora pure nei primitivi poemi l'addentellato della speculazione; incomincia a farne l'esegesi, e poi la critica; e conduce l'arte a dover creare una nuova forma dell'Ideale,che possa appagare il gusto di genti più culte, e più avvezze a non iscompagnare il Bello dal Vero. Nascono cosi e si succedono via via progressivamente le forme letterarie, a quel modo che i simboli sacri, sotto l'influsso critico della filosofia; la quale, determinando in modo sempre più razionale il concetto dell'Assoluto, prescrive all'arte, come alla fede, di effigiare l'Ideale con imagini d'età in età più pure, più atte a conciliare il sensibile con l'intelligibile, l'intuito con la riflessione, l'affetto col pensiero. La qual conciliazione tuttavia, per quanto venga informando l’arte ad un tipo gradualmente più filosofico, non può togliere via il carattere differenziale, che distingue l'opera poetica dal sistema speculativo,come due specie di cognizione, che muovono da facultà diverse, procedono con diverso metodo, e mirano a diverso fine. L'arte è figlia principalmente dell'intuizione e dell'imaginazione; la filosofia invece, dell'analisi'e del raziocinio. L'arte riveste le idee di forme sensibili, fantastiche, dramatiche, le dispone con libera scelta, le connette a suo gusto, non vincolata ad altre leggi che alle convenienze estetiche, e licenziata ad abbandonarsi in grad parte all'impeto spontaneo e quasi autonomo dell'inspirazione, dell'estro, del genio, che agli antichi pareva il soffio prepotente d'un nume. La filosofia, all'incontro, scevera dalle figure poetiche il concetto puro, passa l’ imagine sensibile al suo crogiuolo per cavarne le idee, e con le idee costruisce un sistema regolare, modellato rigorosamente su i canoni della logica, e ridutto ad unità scientifica mediante quell'intreccio dialettico di principj, applicazioni, e conseguenze, che è prestabilito dall'indole stessa del tema, deduttivo o indut ivo, razionale o sperimentale che sia. La poesia ha per iscopo la rappresentazione del bello; non esclude il vero, ma neppure il finto; subordina l'uno e l'altro egualmente al suo disegno; e se ne vale come di mezzi per colorirlo con più di varietà, di vivacità, di efficacia. Lafilosofia, all'opposto, ha per oggetto la dimostrazione del vero; tiene il bello in conto di accessorio, e non di principale; lo tratta da mezzo, e non da fine; e lo ammette solo in quanto non repugni alle condizioni della scienza. La sua storia adunque non potrebb'essere compiutamente descritta, se non avesse riguardo, come allo stato religioso, così allo stato letterario di ciascun'epoca, per apprezzare equamente liinflussi scambievoli della poesia su la speculativa e della metafisica su l'arte, e per meglio dilucidare la legge progressiva che dirige lo spirito umano nello svolgimento armonico delle sue facultà conoscitive. Se non che, nelle sue attinenze verso della letteratura, la filosofia procede più all'amichevole che non verso della teologia; perocchè il simbolismo estetico non pretende mai all'impero dottrinale, che si arroga il simbolismo teologico; non invoca per sè l'autorità di una rivelazione divina; non si usurpa nessun privilegio d’infallibilità assoluta: canta, e non decreta; narra, e non dogmatizza; inventa, instruisce, diletta, commuove, e non oracoleggia. La filosofia pertanto può scorgere in esso un errore da emendare, ma non un nemico da combattere; delpari che l'arte può rinvenire nella filosofia una censura un po'se vera, ma non una guerra dichiarata ed implacabile. Le religioni adunque, le letterature, e le scienze, come hanno contribuito per qualche rispetto all'origine ed al progresso della filosofia, devono parimente fornirci utili sussidi e schiarimenti per la sua storia. Ma non basta il porre mente alle sue relazioni intrinseche con le varie discipline d'ordine dottrinale. Essa inoltre ha moltiplici attinenze con quelle instituzioni d'ordine pratico, che si comprendono sotto il nome di condizioni politiche e sociali di un'epoca o di una nazione: attinenze estrin seche, è vero, ma non per ciò men necessarie ad intendere e spiegare levicende storiche de'suoi sistemi. I quali, per trascendenti che sieno, ritraggono pur sempre qualche cosa delle cre. Per quello poi che spetta alle attinenze della filosofia con altre scienze, e particolarmente con le scienze fisiche e naturali, e massime con quelle loro parti, che trattano dei primi principj delle cose e delle leggi generali dell'universo, gli è un fatto cosi per sè manifesto e notorio, che appena è mestieri di accennarlo per sentire la necessità di farne gran caso in una storia del pensiero filosofico. credenze e delle dottrine, che predominano nei tempi e nei luoghi, in cui vive il loro autore; siccome questi, per novatore che sia, non può mai rompere ogni communione intellettuale con la società, in mezzo a cui è nato, cresciuto, educato; e il suo pensiero, esplicandosi in un dato ambiente mentale, dee imbe versi più o meno delle idee communi e prevalenli. I filosofi stessi più originali precorrono bensì per un verso alla loro generazione, ed anticipano il futuro; ma rimangono, per l'altro, figli del loro secolo, e raccolgono,e riassumono nel loro genio, in modo più chiaro, ordinato, e complessivo, tullo quanto v'ha di più eletto, di più sodo e secondo nel suo sapere. Essi partecipano della vita scientifica di due età, poichè sono alunni del presente e institutori dell'avvenire. Laonde ciò che v'ha di nuovo no'loro sistemi, ha sempre il suo germe nello stato intellettuale de’loro contemporanei; talchè questo è la chiave della genesi di quello. Ora dello stato intellettuale di un secolo o di un popolo qual documento v'è egli più reale ed autentico, più vi vente e parlante che la sua costituzione politica e sociale, e i suoi costume domesticie civili. Nei costume esso incarnai suoi principj di morale; nella costituzione, i suoi principi di diritto: e con la notizia de'suoi principj di diritto e di morale si ha la guida sicura per penetrare nei recessi della sua coscienza e della sua ragione, e per delineare un quadro fedele delle sue cognizioni. La storia politica e civile dovrà quindi porgere an ch'essa il suo ajuto alla storia della filosofia; la quale appren derà tanto meglio a conoscere i grandi filosofi ed a giudi care i loro grandiosi sistemi, quanto meglio avrà conosciuto i tempi e i luoghi a cui appartenevano, e le idee e le instituzioni che reggevano le genti, di cui erano dessi prima discepoli, e poi maestri. Circoscritta in tali termini la materia, che direttamente e in direttamente spetta alla storia della filosofia, vede ognuno da sé quanto sia vana e falsa l'accusa di chi la spaccia a dirittura per un'arida e vuota farraggine di metafisicherie, l'una più astrusa e stravagante ed incomprensibile dell'altra. Essa è invece il racconto delle più eroiche lutte e delle più nobili conquiste del ל  M  acciocchè la contenga di fatto, bisogna dare a quella materia, che è il corpo della storia, la forma conveniente, che ne sia l'anima. Chi si contentasse di narrare la vita ed esporre la dottrina di ciascun filosofo, ma separatamente, a guisa di fatti o eventi diversi, sconnessi, indipendenti l'uno dall'altro, senza un principio organico che li coordini, e riduca la loro varietà fenomenica ad un'unità sistematica, e mostri il perchè ed il come l'uno sia causa dell'altro, e questo effetto di quello: fa rebbe una cronaca,e non una storia della filosofia.Ilcompito della storia si è di riprodurre i fatti nel loro intreccio origi nario. E siccome ogni serie di fatti non è altro che l'atluazione successiva d'una legge naturale, ed ogni legge della natura si riscontra con un principio della ragione; così il racconto dei fatti od eventi filosofici non può acquistar il valore di storia,se non in quanto li riordina, li classifica, li accentra sotto della legge psicologica, che ne ha determinato l'origine, il processo, e la trasformazione; di guisa che lo svariato contrasto di afferma zioni e negazioni, di tesi e antitesi, di teoriche e critiche, o n  15 genio umano nel campo del pensiero, che sovente,pur troppo ! ebbe a convertirsi in campo di battaglia. Le questioni, venti late dai sistemi in essa esposti, toccano agli affetti e ai desi derj più intimi, ai bisogni e agl'interessi più gravi dell'animo: la cognizione di noi medesimi e delle nostre facultà, del mondo e delle sue leggi; il criterio del vero e l'amore del bene; l'educazione dell'intelletto e il persezionamento del cuore; l'os servanza del dovere e la rivendicazione del diritto; le condizioni della felicità privata e della prosperità publica; la missione della vita presente e la speranza della futura. Li autori, ch'essa prende a commentare, sono l'ingegni più potenti e su blimi ed ardimentosi che vanti l'Umanità: sono propriamente i legislatori del pensiero e li instauratori dell'incivilimento. Ed infine, per le sue attinenze con tutte le vicende religiose, let terarie, e scientifiche, con tutte le forme e le riforme politiche e sociali, essa diviene lo specchio verace della vita interiore dell'Umanità; onde può dirsi fondatamente, che la Storia della Filosofia contiene in sustan.za la Filosofia della Storia.  E il fondamento di questa legge d'unità storica non è fitti zio o arbitrario, ma concreto e positivo, siccome quello che ri posa su la doppia unità del subjetto conoscente e dell'objetto conoscibile. Il subjetto è lo spirito umano, l'Io; il quale se per rispetto agl'individui ammette infinite graduazioni e differenze, al pari d'ogni altro essere, serba pure in riguardo alla specie tutta la unità e identità di natura, che si osserva in ciascun altro tipo. Quindi,per diverse e discordanti che sembrino le m a nifestazioni della sua attività individuale, non escono però mai fuori del limite, che segna la cerchia delle sue funzioni speci fiche; e vanno tutte comprese sotto certe categorie, le quali pure non rappresentano altro che certi aspetti o rapporti di un unico principio attivo. L'objetto poi è ilvero in genere,o quelle specie di vero che formano la materia della filosofia. Ora che può egli mai concepirsi di cosi identico ed uno, come il vero in sè stesso e nella sua forma universale ed assoluta? E quanto agli ordini particolari di verità, che danno luogo alle singole parti della filosofia, o si tratta dell'Io stesso, qual ente p e n sante; e allora l'unità dell'objetto s'immedesima con quella del subjetto, ed è tanto una la scienza,quanto uno è il pensiero: o si tratta invece di objetti esterni, della società umana, del mondo, dell’Assoluto; e allora l'unità della scienza ha pure il suo fondamento nell'unità del principio protologico, cosmologico, e morale, di cui quelle dottrine sono rispettivamente una m e todica esplicazione. La legge di unità adunque,che deve infun dere la vita, l'anima, la forma nella storia della filosofia, sus  16 d'è intessuta la storia della filosofia, apparisca, non quasi un caos informe e fortuito, ma come un mondo ideale, in cui i varj sistemi tengon luogo di elementi o forze integranti, che rappresentano nel loro complesso la moltiforme attività di un principio unico, del pensiero; e producono col loro antagonismo un'armoniá simile a quella del mondo reale. Indagare e veri ficare questa legge primitiva, che sotto l'infinita varietà dei si stemi stabilisce l'unità di un organismo dottrinale, e dirige la vita interna del pensiero, è dunque l’officio proprio d'una sto ria della filosofia.  A trovarla però occorre sopratutto di saperla cercare; onde nella storia della filosofia, non altrimenti che in qualsiasi di sciplina, ha un'importanza capitale il metodo. Or qual è il m e todo da seguire per giungere con maggior sicurezza al nostro scopo? chè v'è anche qui disparità e contrarietà d'opinioni. In generale, li storici antichi, vale a dire quelli dei due ultimi secoli scorsi, e dei primi anni del corrente procedevano con metodo quasi affatto empirico edescrittivo; badavano solo a far la biografia dei filosofi e il sommario delle loro dottrine, sen z'altro legame che la successione cronologica, o la parentela etno grafica, o la classificazione scolastica; raccoglievano la materia dellastoria,ma netrasandavanolaforma.Fra imoderni,al cuni e de'più rinomati si gettarono nell'estremo opposto, e precut ă tesero di costruire la storia della filosofiacon metodo specula- láhystal tivo ed a priori. Costoro, ove mai fossero venuti a capo d'una simile impresa,avrebbero disegnato una cotal forma idealedella storia, m a vuota di contenuto reale; avrebbero mostrato ciò che, nel loro concetto, doveva essere la filosofia, m a non mai cið che fu nella sua realtà; insomma avrebbero costruita una teorica, ma non già narrata una storia. Perocchè oggetto della storia sono i fatti; e i fatti si apprendono per via d'esperienza e d'os servazione, di memorie e di documenti, e non già per opera di deduzioni dialettiche e di evoluzioni metafisiche. Del resto, la scuola che tentò di introdurre le costruzioni a priori anche nella storia, obediva necessariamente al principio cardinale della sua filosofia, che identificando il pensiero con l'essere, affer m a risolutamente, i fatti e le leggi della storia, della natura, dell'universo doversi cercare nei fatti e nelle leggi del pensiero stesso.Ma quando essa volle passare dalla teorica allapratica, e chiarire col proprio esempio la superlativa bontà del suo m e todo, a che è riuscita? A null'altro fuorchè a provare lavanità  17 siste non meno nel subjetto che nell'objetto del pensiero spe culativo. Potrà in qualche caso riuscire malagevole a scoprirsi e significarsi; potrà eziandio rimanere ancor ignota: m a sarà per difetto nostro, e non per mancanza sua; e vorrà dire sol tanto, che non si è ancora trovata, e non già che non esista.  delle sue speculazioni; giacchè tutto quanto v'ha di slorico noi suoi lavori, è attinto dai monumenti ordinarj, e non fabricato a priori; è ciò che v'ha di propriamente dedutto a priori, è ipotesi, poesia, romanzo, ogni cosa, fuorchè storia. Tra l'empirismo degli uni e il trascendentalismo degli altri s'apre nondimeno una via di mezzo, che è quella indicata dalla ragione, e battuta dalla scienzaUn metodo non è altro che un mezzo di cognizione: il suo valore è dunque relativo,e con siste nella sua rispondenza al fine, cui dee servire. L a sto ria della filosofia consta di due elementi: d'una materia positiva. e d'una forma razionale; dunque il metodo di studiarla vuol essere misto: positivo, quanto all'esposizione dei fatti; e razio nale, quanto alla investigazione delle leggi. A questo metodo si potrebbe meritamente appropriare il nome di critico; poiche esso è ilsolo,in cui una critica sagace e sapiente riconosca mantenuti i suoi principj, ed osservate le sue regole. C o m u n que però si chiami, esso è quello che noi ci studieremo di se guitare costantemente. Le regole di questo metodo sono le stesse, che la logica pre scrive generalmente negli studi storici. Le principali, per quanto spetta in particolare al nostro tema, saranno. 2.° Equilà nel giudizio delle dottrine; e perciò aver s e m pre riguardo alle condizioni de'luoghi e de'tempi, in cui vivea l'autore; apprezzare le sue idee in relazione con quelle d'allora, e non con quelle d'adesso; discernere accuratamente le veré. 1.° Fedeltà nel ragguaglio dei fatti; - e quindi, anzitutto lasciare a ciascun autore la fisionomia sua propria; non aggiungere, nè togliere nulla alla sua parola; riferire il suo sistema tal quale piaque a lui di comporlo, e non come piacerebbe a noi di rifarlo: chè primo officio della critica si è di non far dire ad alcuno nulla più e nulla meno di quel ch'egli ha detto: officio, a cui mancano tutte le scuole esclusive e parziali, che vanno a cercare nella storia della filosofia, non una notizia del sistema altrui, m a una giustificazione del proprio; e in luogo di farsi interpreti degli altri, costringono -li altri a farsi loro apologisti.   dalle false; non assolvere queste in grazia di quelle, nè con danpar quelle in odio di queste; e cosi nell'approvazione come nella riprovazione procedere con tutto il rigore, non so lamente della logica, ma anche della giustizia:chè debito della critica si è di esercitare il diritto di lode e di biasimo come una funzione non meno morale che letteraria: debito,a cui fal liscono del pari e i panegiristi fanatici e i detrattori arrabiati; poichè li uni, predisposti a lodar tutto, scambiano la storia in adulazione; e li altri, prerisoluti a tutto biasimare, conver tono la critica in maldicenza: e questi e quelli tanto più rei, in quanto che d'ordinario trattasi di giudicare personaggi, che non partecipano più alle nostre dispute, e non sono più in grado di difendersi nè dalle cortigianerie de’partigiani,nè dalle calun nie degli avversarj. Terzo, Cautela nell'assegnazione delle leggi; - e però non in durre da fatti particolari, nè dedurre da dozioni generali più di quel che contengano; professare il dubio, dove ragioni pro e contro interdicono la certezza; é confessare l'ignoranza, dove il difetto di notizie e di documenti non lascia penetrare alcuna luce di scienza; tener conto dell'elemento variabile, che la li bertà introduce nella storia; e non ostinarsi a geometrizzare tutta la vita dell'Umanità, quasi che ilpensiero fosse suggetto alla regolarità di una combinazione chimica o di una produzione b o tanica; evitare con egual diligenza l'errore dell'empirismo, che non sa riconoscere verun nesso causale tra li eventi umani, e rimette la storia in balia del caso; e l'errore del trascendenta lismo, che vuole incatenare anche i fenómeni volontarj all'im pero di una fatalità inesorabile, e ragguaglia tutti liattimorali alla condizione di effetti fisici: che dovere della critica si è di studiare la natura in sè stessa, e non di foggiarsela a proprio gusto; e perciò di apprendere da essa le sue leggi, e non di det tare ad essa le proprie. Ora, che il regno umano non sia inte ramente governato dalle forze necessarie, a cui obediscono ine Juttabilmente lialtri regni della natura,ed in quello operi una forza libera,che in questi non ha luogo:eglièun fatto,lacui sussistenza ci è cosi nota e,certa, come la coscienza di noi stessi.  Ben si potrà disputare dell'essenza, dell'origine, della costitu zione di questa potenza superiore, che crea il mondo morale; si potrà allargare o restringere si la cerchia della sua compe tenza nella vita interna ed esterna del pensiero, e si quella de'suoi rapporti con le altre funzioni della natura umana ed universa: ma simili questioni, che riguardano la spiegazione teoretica del fatto, non detraggono punto all'evidenza della sua positiva realtà, nè valgono a revocare menomamente in dubio l'ingerenza, che spetta alla libertà nell'andamento delle cose umane. E con la libertà entra nella storia un principio,ilquale per rispetto agli altri elementi, tutti fatali ed invariabili,assume ilcarattere di irregolare,anomalo,perturbativo,e dà origine ad una serie particolare di fenomeni, assai più complessi, poichè ten gono insieme del necessario e del libero, del fisico e del m o rale. Questa serie pertanto, se è determinata per una parte, è indeterminabile per l'altra; giacchè libertà e predeterminazione sono concetti, che scambievolmente si escludono. La storia ammette dunque leggi fisse ed immutabili, in quanto essa procede a tenore di cause fisiche e fatali; e ammette solo divinazioni, conghietture, probabilità, più o meno plausibili e ragionevoli, m a non leggi anticipatamente definibili e indecli nabilmente effettuabili, in quanto essa dipende da cause m o rali e libere.E la sagacia della critica consisterà nel raccogliere la maggior somma possibile di probabilità induttive, a fine di trarre dal passato un qualche lume per rischiarare un po' l'avvenire; e non già nel trascurare tutto ciò che non quadra alla simmetria preconcetta di un sistema, per procacciarsi la vana soddisfazione di aver compassato ogni cosa alla stregua del proprio cervello. Egli è quindi manifesto, come dicendo noi, la storia della filo sofia,presa nell'ampio giro del suo significato,convertirsi davvero in una filosofia della storia, non sia questa da intendersi nel senso dogmatico degli aprioristi, secondo i quali applicar la filo sofia alla storia equivale a trasformare la storia in una cotal metafisica imaginaria, che fa dell'uomo un concetto astratto e dell'Umanità una formula matematica. Un tal genere di specu  20   lazione potrà per avventura intitolarsi ancor filosofia, m a certo non merita punto il nome di storia; di quella disciplina, cioè, a cui non è lecito di acquistare un carattere filosofico, fuorchè a palto di non ismettere mai il carattere storico,che costituisce la sua stessa natura. E poichè, come storia, è una dottrina es senzialmente positiva e sperimentale, dee 'pure, come filosofia, serbare la forma medesima,e procedere con metodo sperimenlale e positivo. Essa, in luogo di narrare i fatti particolari,ad uso della pretta storia descrittiva, baderà a raccogliere da ciascuna serie di falli leleggi psicologiche,morali,e sociali,che ne rampollano; m a le raccoglierà con quello stesso metodo induttivo, onde le varie scienze naturali ricavano dall'osservazione e dalla classifi cazione dei fenomeni fisici, chimici, fisiologici, le leggi dell'uni verso. Solo a questa condizione ci sembra possibile di innestare la filosofia nella storia, e sopratutto di effettuare l'innesto m e diante la storia della filosofia. Alla quale ritornando ancora per poco, ci resterebbe da chia rirne brevemente l'importanza, l'utilità, la necessità,così per sè stessa, come per le sue atlinenze con le altre discipline. Ma bastano a tal uopo, in tesi generale, li argumenti stessi, che ci valsero a stabilirne la materia,la forma, ed ilmetodo;giacchè sono ben poche,per fermo, le scienze a pro delle quali si possa no addurre titoli eguali per provarle importanti, utili,e necessarie. Per altro, ciò che sarebbe al tutto superfluo sotto il rispetto teoretico ed in astratto, può di leggieri tornare assai conveniente in qualche caso pratico e concreto, che da un singolare con corso delle circostanze di tempo e di luogo riceva un'impronta tutta sua propria. Ed è il caso nostro. Commendare lo studio della filosofia colà, dove il pensiero filosofico è nel pien vigore del suo esercizio, e fiorisce sotto tutte le sue forme, e si svolge largamente, liberamente in tutta la svariata energia delle sue funzioni, saprebbe di anacronismo o di paradosso. M a oggi, tra noi,- a che dissimularlo?— pon ècosì. L'Italia, che alter volte s'ebbe il primato in ogni genere di studj; che nell'antichità ebbe tanta parte al progresso della filosofia per opera delle scuole della Magna Grecia; e che al cadere del medio evo suscitò nel mondo intellettuale quel gran moto del Risurgimento, e con di esso rimise l'Umanità su la via di ogni riforma e di ogni sco- tu perta: non occupa più da lungo tempo il seggio,che le pareva che assegnato dalla natura medesima nel regno del sapere. Le ca gioni, che le hanno rapita la corona scientifica, possono ben vie tarci di imputarle a colpa la sua caduta;ma non già disentire in questa caduta il peso di una tremenda sciagura. Si, la per dita della libertà, le sette politiche, le persecuzioni religiose, dominazioni straniere, le tirannidi nostrali, rendono più che sufficiente ragione delle misere condizioni, a cui venne dannato negli ultimi tre secoli il pensiero italiano; e spiegano abbastanza come il genio filosofico, perseguitato a morte in questa regione che parea divenuta sua patria, dovesse emigrare in altre con trade, e cercare ospitalità presso altre genti, che li avi nostri chiamavano barbare, e che a noi tocca invece di salutare mae- al stre. Ma spiegare il fatto non è distruggerlo; e sieno pur evi. di denti, necessarie, irrefragabili le sue cagioni, sta sempre vero, che nella storia della speculativa moderna l'Italia non occupa più, dinanzi alla culta Europa, uno de'primi, bensì uno degli ultimi posti.  Ed è tempo oggimai, che una tanta umiliazione abbia fine. di Per lo passato potevamo sopportarla senza troppo rossore,come ni una conseguenza fatale dell'oppressione, sotto di cui il bel paese di gemeva; m a d'ora in poi la cesserebbe di essere una sventura, e diventerebbe un'ignominia. Perocchè la massima parte delle fo barriere, che divideano e smembravano l'italica famiglia, sono cancellate; li spegnitoj, che l'arte o la violenza avea sovrapostizie all'ingegno,sonocaduti:anche a noi siapre ilgloriosoarringo dei nobili e liberi studj; e possiamo correrlo anche noi con ge- in nerosa gara e con nuovo e più fortunato ardore. Sta dunque a noi di dar l'ultima mano a questo prodigioso rinovamento d'I talia. Il valor militare e il senno civile l'hanno redenta dalla servitù politica, e la van componendo a nazione indipendente, libera, e forte; m a questo risurgimento stesso o non sarebbe d u raturo, o rimarrebbe sterile e vano, ove non avesse il suo de N le a 20 210 zid Sg TO de SE gno riscontro in una restaurazione scientifica e letteraria, capace &    1 - in di redimerla pure della sua minoranza intellettuale, e di resti On tuirle nel mondo delle idee il luogo corrispondente a quello, Ta che si è rivendicato nel mondo degli Stati. -a Ed invero, la vita dei popoli, non altrimenti che degli indi eu vidui, proviene dal complesso di un doppio ordine di fatti e di re leggi: l'uno fisico, e l'altro morale, di cui ciascuno risponde ad una serie di forze rispettivamente analoghe. E nella costituzione le sociale del genere umano egli è fuori di dubio, che le forze he fisiche vanno subordinate alle forze morali,siccome lo strumento 10 all'opera, il mezzo al fine. Che se da un lato è verissimo,non alla ragione il suo impero; o sono esse medesime effello d'un i disordine morale, produtto dall'ignoranza e dall'errore nelle co; 'scienze, e il loro rimedio non può venire se non da un grado à superiore di educazione e di cultura publica, cioè da un pro li gresso intellettuale. L'indipendenza, la libertà, la grandezza dei popoli hanno dunque il fondamento della loro durata e la ra B.;dice del loro incremento nelle idee,nelle credenze,nelle opi é nioni, in cui sono essi allevati;vale a dire,insomma,nelle con je dizioni della loro vita mentale. Ora l'alimento più sano, più sustanzioso del pensiero non è e forse la filosofia? Non è dessa lo studio più idoneo ed efficace 0 a svelare, a combattere,a distruggere i pregiudizj, le supersti tizioni, li errori d'ogni fatta, che mantengono i popoli nello stato o di fanciullezza, e li conducono troppo spesso ad esser vittime - infelici e strumenti inconsapevoli di servitù? Non è dessa il ti a rocinio più sicuro per informare l'intelletto al riconoscimento.del vero,la ragione al culto della scienza, l'ingegno al gusto a del bello, l'animo all'annore del bene, la coscienza all'adempi mento del dovere e al rispetto del diritto, e tutto l'uomo all'e sercizio delle virtù private e publiche, domestiche e sociali?. Non è dessa la fonte viva, da cui tutte le altre scienze attin za > sempre quest'ordine naturale reggere in effetto le sorti delle n a nezioni, e non di rado prevalere la violenza al diritto e alla giu 1 stizia; dall'altro però non è men vero, che o simili perturba rizioni sociali sono temporanee, e alla lunga lasciano ripigliare 1,. e gono i principj, i metodi, i criterj del loro insegnamento? Non    è dessa pertanto, in ogni periodo della storia, la misura più certa del grado di potenza, di energia, e di fecondità, a cui per venga di mano in mano il pensiero? Nella grand' opera della restaurazione scientifica d'un popolo spetlano dunque alla filo sofia le prime parti; e sarà quella tanto più pronta,prospera, e permanente, quanto più vasta e profonda sarà la cultura di questa. Laonde, oggi che l'Italia, sciolto il voto di tante gene razioni, e raccolto il frutto di tanti martirj, saluta finalmente l'alba di un'êra nuova, deve insieme provedere alla sicurezza e stabilità del suo riscatto politico mercè di un rinovamento in tellettuale e morale, cioè prima e sopra di tutto, filosofico. Del quale poi, chi potrà mai e chi dovrà pigliarsi il carico precipuo, se non quell'eletta gioventù che si consacra di pro fessione agli studj? Essa, che ha già pagato eroicamente il d e bito suo alla patria col valore del braccio, si ricordi che la p a tria stessa attende da lei altre prove di devozione,più pacifiche e riposate, ma non meno ardue e magnanime,col valore dell’ ingegno. Essa, che ha mostrat, fra l’ammirazione e d il plauso del mondo civile, come nel sangue italiano sia ridesto il ge nio della guerra; s'accinga a provare, con egual entusiasmo di fede e di sacrificio, come riviva é rifiorisca del pari nell’in telletto ilaliano il genio della sapienza. E poichè le due grandi e culte nazioni, che al di là delle Alpi ricingono l'Italia, hanno oggimai dovuto persuadersi, che al di quà è risurto un popolo degno di star loro a fianco o di fronte coll'armi; oh ! possano apprendere bentosto, che questo popolo stesso intende di emu lare le loro glorie, non solo marziali, ma anche scientifiche; intende di gareggiare con esse, non solo di coraggio e di p o tenza, ma anche di studio e di sapere; intende che d'ora in nanzi,quando essedescriverannoilmappamondo filosofico,non abbiano più a dividerlo, con orgoglio purtroppo da lunga pezza non affatto temerario,in duesoleregioni:FranciaeGer mania; ma debbano, buono o mal loro grado, disegnarvi una terza divisione, e chiamarla Italia.  Due parti essenziali del metodo: la critica, e la teorica. Ordine tenuto dall'Autore nella pu blicazione de' suoi scritti. Questione preliminare dei rapporti fra la filosofia e la religione. pag. S 2. Sistema che nega il primo termine del rap porto, cioè la filosofia. - Dottrina fondamentale del cristianesimo. Spoglia la filosofia d'ogni carattere di scienza razionale. Circolo vizio Filosofia e cristianesimo son termini, che si escludono a vicenda S3. Sistema che nega il secondo termine del rap porto, cioè la religione. Dottrina degli Enci clopedisti. La scuola rivoluzionaria. Espo sizione della teoria di C. Lemaire, di G. Fer rari, di Proudhon, -di Feuerbach, - di C. Marx e A, Ruge. so. Critica di questo sistema. Vero stato della questione. Universalità e perpetuità della re ligione. Non se ne può attribuire l'origine al l'arbitrio degli individui. È un elemento natu rale dell'Umanità. Testimonianze di 0. Müller, -di P. Leroux, e di Lamennais. Objezione di Proudhon. - Risposta. - La religione si tras forma sempre, ma non muore mai. Confessione di Feuerbach. Giudizio di G. Villeneuve Sistema che confunde i due termini insieme. Alcuni riducono tutta la religione alla sola mo rale. Dottrina di Kant, di Saint- Simon, d'altri Riformatori. Critica di tale sistema. - Necessità d'una dot trina teoretica per la morale. La morale della. carità e della fratellanza non fu un trovato dell'E vangelio. - Lo han confessato li scrittori eccle siastici antichi. Documenti. Li Esseni ei Terapeuti. - Parallelo di Reynaud. - Giudizio di De Potter. La carità e la fratellanza del cristianesimo sono il rovescio del socialismo. Sentenza di D. Stern ". Altri immedesimano affatto la religione con la metafisica e la scienza. Esposizione e critica dei sistemi di Leroux, di Reynaud, di La mennais, e di Comte. Sistema che separa affatto i due termini l'uno dall'altro. Professione di fede dell'ecletticismo. Contradizioni di E. Saisset, già ben notate da F. Génin. La bandiera dell'ecletticismo di sertata. Altre contradizioni di E. Martin. Vani tentativi per conciliare il razionalismo col sovranaturale. scenza. Conclusioni che derivano dalla critica di questi sistemi. — Condizioni generali del problema da risolvere. Significato preciso dei due termini: la religione come dogmatica, e la filosofia come metafisica. Il rapporto d'unione fra loro è nell'u nità del loro oggetto. Il rapporto di distinzione non può dedursi che da una teorica della cono Conoscenza sensibile e razionale. Sensazioni, imaginazioni, e sentimenti. Per cezioni, credenze, e concetti. Sentimento pri mitivo dell'Assoluto. — Cognizione razionale, che ne proviene. La credenza, propria della reli gione. Il concetto, proprio della filosofia. Simboli e teoriche. Influenza reciproca della filosofia e della religione. Perpetuità di am bedue. Giudizio di Strauss. Sistemi che mantengono tutti e due i termini; ma pongono fra essi un rapporto inesatto. Ana lisi critica dei sistemi di Constant, di Trul di Villeneuve, di Mamiani. Filoso fia della religione di Hegel, esposta da A. Véra. » Varj significati, in cui si prende il raziona lismo. Razionalismo teologico. Dogma tismo. Ontologismo. Idealismo. Il solo sistema, che il razionalismo escluda, è il dogma tismo. Caratteri positivi e negativi del razio nalismo. Parte scientifica e parte critica, - lard, Carattere objettivo della filosofia antica, e subjettivo della moderna. Necessità e importanza della psi cologia. Classificazione incompleta delle facultà umane. = Trascuranza del sentimento nelle scuole italiane Classificazione proposta dagli autori scolastici » 6 V. Sistema del Galluppi 9 VI. Sistema del Mancino 10 VII. Vizio commune di questi due sistemi Analisi critica della teoria del Poli X - Esposizione e censura della teoria di Gioberti » Pregio commune di queste due teorie Analisi dei due sistemi del Rosmini. Assurdità e contradizioni. Rosmini confutato da Rosmini Saggio della sua modestia. Suoi giudizj in torno alle scuole tedesche, alla filosofia moderna, e al nostro secolo. — Il calculo degl'interessi mate riali. Come Rosmini intenda la storia Danni, che recò alla filosofia la negligenza del sentimento. - Principio della classificazione psi cologica. - Non si può riporre nel subjetto. E ne pure nell'objetto Se il senso abbia un oggetto. Giochi di pa role del Rosmini. Contradizioni e sofismi. Il principio della classificazione sta nel rapporto del subjetto con l'objetto, cioè nella fun zione. La classificazione delle funzioni deriva > » dai caratteri de' fenomeni conoscitivi, Metodo induttivo di Bacone. Avvertenze e canoni di Garnier Tradizione filosofica su la divisione delle facultà in senso e ragione Se fra il sentire e l'intendere passi una differenza generica, o specifica soltanto. Strane contradizioni di Gioberti e di Rosmini Non havvi una differenza generica ed essenziale fra il sentire ed il conoscere. Prova filologica. Valore di certe locuzioni ammesse an che dai filosofi. Il senso commune. Séguito delle contradizioni di Rosmini. Il buon senso. Il senso intimo. Sofismi di Rosmini circa la natura della sensazione. Il senso e l'intelletto si identi ficano nel genere, e si distinguono nella specie. Dottrina di Tomaso d'Aquino, e del Poli.. La funzione generica della conoscenza si divide in due funzioni specifiche: il sentimento e la ragione. Tre serie di fenomeni del sentimento. Sensazioni. Errore della scuola psicologica francese, Dottrina di Matthiae. Imaginazioni. Sentimenti. Elemento proprio, ed elemento commune dei varj modi della conoscenza sensibile. Sono spontanei, immediati, concreti Tre serie di fenomeni della ragione. Percezioni. Credenze. Concetti. Elemento proprio ed elemento commune dei varj modi della conoscenza razionale. Sono riflessi, - mediati, - astrattivi. Assurdità del Rosmini su lo sviluppo cro nologico della conoscenza. I bambini filosofi. La nipote di venti mesi. Curiosa confessione Funzioni pra Unità dello spirito umano. Intimo nesso delle funzioni conoscitive. tiche. Classificazione generale Analogie e differenze tra questo sistema e quello di Franck, di Garnier, di Lamennais, di Leroux. Elogio e critica della teoria di A. Martin. La divisione delle facultà in attive e pas sive è falsa e contradittoria. Li atti attivi, e li atti passivi del Rosmini. È erronea del pari la di visione in facultà objettive e subjettive. Sofismi del Rosmini circa la subjettività del sentimento e l'objettività dell'idea. Quali sieno le conoscenze reali ed oggettive, e quali le suggettive ed astratte. Dottrina di G. Ferrari. Antitesi del dogma tismo Objezioni e risposte. Che cosa sia la verità. S'ella esista in sè stessa, fuori della mente. Paralogismi del Rosmini. Egli non si prende cura e timore delle conseguenze. · Non ha paura dell'assurdo. Assurdità e contradizioni della sua teorica delle idee. Caratteri, che differenziano l'uomo dal l'animale. Della cognizione delle essenze. Come il Rosmini fa ragionare i moderni. Come ragionino davvero. Storchenau, Dmowski. Scempiaggini che Rosmini affibbia agli antichi. Conoscere l'essenza d'una cosa, per lui, vale saperne il nome. Origine delle idee. Confini della scienza umana. Divisione delle scienze. Due specie diverse di credenza. Elogio di Alfonso Testa. Saggio delle sue dottrine. »  Kant, » Esame della teorica del Bianchetti. Şuoi meriti. Critica delle sue objezioni contro la dottrina del sentimento. -Egli stabilisce la que stione in termini contradittorj. - Equivoco dell'as soluto. Se siano più mutabili i sentimenti, o le idee. Certezza della cognizione. Conseguenze della teoria platonica delle idee. Guida sicura del | l'Umanità è la natura. In qual senso la verità, la giustizia, e la bellezza sieno assolute. Cognizione dell'io fenomeno e dell'io sustanza. Qual parte abbia il sentimento nella morale. L'assoluto formale, e l'assoluto reale. La regola delle azioni. Applicazione della teoria psicologica alla pedagogia, e alla storia. - Il sentimento del Vero e la filosofia della conoscenza. Il sentimento del Bello e la filosofia dell'arte. - Il sentimento del Bene e la filosofia della morale e del diritto.  Il senti mento dell'Infinito e la filosofia della religione e del l'assoluto.. Critica degli argumentidel Rosmini contro la teorica del sentimento religioso. Se possano collocarsi tutte le religioni sotto una stessa cate goria. La prova rosminiana è logicamente un so fisma. Storicamente è una falsità. Dottrine cristiane anteriori al cristianesimo.- Carattere del l'Evangelio. Un filosofo inquisitore. L'accusa d'empietà. –Logica buffonesca del Rosmini. - Sua storia dell’empietà. Contradizioni ed assurdità del suo catechismo. Insulti all'Umanità. Ca lunnie in luogo di ragioni. Verità assoluta e ve rità relativa della religione. Il Dio vero e il Dio falso. - L'infallibilità del dogmatismo. Rosmini - - dichiara bestia chi non pensa come lui. - Il fondo e le forme della religione. Chi ammette il senti mento non lascia la via della ragione. La ragione e il sentimento non sono contrarj. Subjettività della religione. Trasformazioni dell'idea di Dio. - L'uomo ha una religione perchè è uomo. -Come nella dottrina del sentimento vi sia la verità, la certezza, e la morale. I motivi della fede. Con tradizioni del Rosmini intorno alla natura. Là legge e l'obbligazione morale. - Dove cominci l'im moralità delle religioni. –La credenza non precede il sentimento. Avvertimento ai giovani stu diosi Programma d'un corso di Filosofia. Il razionalismo e la fede. Distruttore d'ogni fede è il dogmatismo. Differenze reali e pratiche fra il razionalista e il dogmatico. - Analisi e critica dell'opera di G. A. Nallino: Del Sentimento. B. Dottrina di C. Lemaire intorno alla verità. C. Esame di una lettera del vescovo d'Annecy all'Ar monia su l'educazione D. Legge storica del progresso, giusta il sistema di Comte e di Ferrari. E. Inno di Cleanto a Giove tradutto dal Pompei F. Dottrina di Franck intorno alla fede. » Teorica del Sovranaturale Introduzione allo studio della Filosofia. Della formula ideale. Del necessario e del contingente. - Dell'intelli gibile. Della esistenza dei corpi. —Dellaindividuazione. Dell' evidenza e della certezza. Dell'origine delle idee. De' giudizj analitici e sintetici. Della natura del raziocinio Della universalità scientifica della formula ideale. -Della matematica. Della logica e della morale. Della co smologia Della estetica Tavola delle trasformazioni ontologiche della formula ideale, corrispondenti ai vari stati psicologici dello spirito umano Teorica dei Primi.' – Della dialettica La grande innovazione, che Gioberti portò nella filosofia, è quella dei vocaboli e delle locuzioni. - Il suo sistema però è sempre il vecchio dogmatismo della scolastica. -Egli 1 s'era proposto di ricondurre la scienza ideale alle credenze catoliche e all'obedienza della chiesa, onde l'aveano sviata; il metodo, il principio, e il criterio della filosofia moderna, e volea sostituire: I. Come metodo, l'ontologismo al psicologismo. — Defi nizione dei due metodi. — Il psicologismo osserva, e l'on tologismo viola il primo canone di una buona metodica, che è di procedere dal noto all' ignoto; - parimente il secondo, che è di camminare dal certo all'incerto. - Li miti del psicologismo. - Conseguenze, che il filosofo ne dee tirare. Gioberti ba ragione contro i psicologisti dogmatici, e noncontro i psicologisti critici. - Il processo psicologico non è ipotetico. L'ontologismo invece non può essere che una ipotesi. L'uomo di Gioberti, e l'intuito diretto, immediato della creazione. Come principio, la creazione al panteismo. –Che valore debba attribuire la filosofia al panteismo, ed ai varj sistemi ontologici e cosmogonici. Anche la creazione, nel sistema di Gioberti, è una ipotesi. - Non la stabilisce su d'alcuna prova. Tutti i sistemi possono appropriarsi il suo ragionamento. Gioberti non prova il fatto capi tale del suo sistema, che è la notizia della creazione nel l'intuito primitivo. Anziquesto fatto medesimo, in virtù de' suoi principj, non è ammissibile. Scambia la que stione dell'esistenza con quella del modo. - In luogo di tre termini ne abbiamo un solo. Differenza essenziale fra l'azione dell'Ente e quella degli esistenti - Il sistema di Gioberti si risolve o in una contradizione formale, o in un'asserzione gratuita Comecriterio, il sovranaturale al razionalismo. cosa intenda Gioberti per sovrintelligenza.-Un commento favoloso di  Mauri. – La sovrintelligenzaèuna facultà contraditioria ed assurda. Stato della questione fra il razionalismo ed il teologismo. Per la filosofia, la fede non può esser altro che una maniera di cognizione. La distinzione dei sovranaturalisti fra la certezza o evi denza estrinseca ed intrinseca non giova. Il sovrana turale o non è oggetto di conoscenza, o il suo criterio è la ragione. I fatti sovranaturali, a cui ricorre Gioberti, o non sono fatti, o non conchiudono punto. La crea zione. La parola. La beatitudine. La rivelazione. Il sovranaturalismo consiste nel fondare il noto su l'ignoto, o nel dedurre l'evidente dall' incomprensibile. 329 Una confutazione efficace del razionalismo non è pos sibile, fuorchè a patto di ammettere due specie diverse e contrarie di verità e di ragione Come risultato finale, la teologia alla filosofia. È un corollario. Gioberti stesso lo ha dichiarato in mille luoghi.- Suamoltiforme definizione della filosofia. — Saggio di commenti, con cui Gioberti laspiega. — Anche per lui, come per Rosmini, la filosofia è la serva della teologia. Il signor Mauri lo nega formalmente; formalmente lo afferma. Egli vede lucidamente il 'nulla. —E mostra d'intendersi cosi bene di teologia, come di filosofia. - Ar gumento di Gioberti per conciliare il primato della teo logia con la libertà della scienza. E un controsenso. L'unico principio di ordine nel regno delle idee e la Gioberti con la sua teorica del magisterio e della regola autorevole condanna il proprio sistema. – Egli non credeva alla filosofia, non era filosofo. - Suoi impro bi. E contro Descartes, como rappresentante di essa. Varie classi d' avversarj. -La critica presente si rife risce ai soli avversarj delle dottrine filosofiche di Gioberti. Nella questione del metodo, suoi avversarj naturali do vean essere i psicologisti critici. -Ma'in Italia una scuola critica non esiste. – Nicolò Tommaseo. Salvatore Mancino - Terenzio Mamiani. I psicologisti rosminiani. Questione fondamentale tra Gioberti e Rosmini. La critica di Gioberti distrusse la metafisica del psicologismo. E la critica de' rosminiani disfece la metafisica dell'on tologismo. Il sistema di Kant riceve una nuova conferma dal fatto stesso de' suoi detrattori. Lato comico della controversia fra Gioberti Rosmini. Conclusione, che ne dee trarre la filosofia e l'Italia. Pag. 88 Nella questione del principio, avversarj di Gioberti avrebbero dovuto essere i panteisti. - Ma nella patria di Giordano Bruno il panteismo non ha una scuola. Si levarono inyece contro Gioberti i difensori officiali della creazione, e lo accusarono di panteismo. Mala fede di questiaccusatori. - Protesta diGioberti. - Il panteismo é inevitabile nel sistema psicologico del dogmatismo —La critica dei teologi era una cavillazione ed una sofistiche ria. Gioberti non è panteista. Il che però non gli torna a lode Nellaquestione del criterio, avversarj di Giobertinon furono i razionalisti, ma i teologi. E l'accusarono di razionalismo. Favole, che un frate diede ad intendere a otto vescovi degli Stati Romani. Gioberti ebbe il torto di prenderle sul serio, Sua protesta. L'accusa non è giustificata dalla guerra, ch'egli mosse ai gesuiti. Ma in virtù de suoi stessi principj egli non poteva lagnarsi della sentenza de' teologi L'ordine degli avversarj, eziandio quanto al risultato ultimo della controversia, apparvorovesciato. Gioberti non fu combattuto in nome della filosofia. Vera filosofia, nel senso moderno, non esiste ancora in Italia. Quivi regna tuttora la scolastica. Fu in quella vece combat tuto dai teologi. - E con ragione. - Problema della con ciliazione fra la ragione e la fede. Soluzione dei razio nalisti, o dei teologi. - Gioberti s'era condannato da sè stesso con la sua professione di fede. Il catolicismo era la sua religione, e lo trattavada catolico. Opposizione assoluta della fedee della ragione.- 0razionalismo, o teologismo: nessuna via di mezzo. L'esempio di Gioberti è una conferma di questa verità o di questo fatto Opere postume di Gioberti. Riforma catolica della chiesa Filosofia della rivelazione - Divisione del programma. False accuse che Mamiani dà all'età nostra. Egli nega i fatti più notorj ed evidenti. Afferma, che oggidi la mente umana ha perduta una sua facultà naturale. Se ella sia diventata inetta a conoscere i sommi principj Mamiani taccia l'età nostra d'inettitudine a conoscere le dottrine, che ogni pro fessore insegna, ed ogni studente impara. Anche l'ac cusa di empirismo è vana. - L'influenza dell'empirismo grosso e cieco non esiste. V' ha però un empirismo no grosso, nè cieco, a cui la scienza rende omaggio. E una volta Mamiani lo riconosceva anch'egli come il metodo naturale. Testimonianze del Rinovamento, dell'Onto logia, e dei Dialoghi. Egli ora nega perfino i pro gressi dell'industria. Per questo rispetto, lo scopo del Ľ Academia è inutile o dannoso Il titolo dell' Academia. È un idiotismo. A che razza di patrioti possa piacere, Abuso che Mamiani fa dell'espressioni di filosofia italica, e italiana - L'antico moderno. Ritratto ch'egli fa di questa filosofia. È un'amplificazione retorica da declamatore. Che Ma miani 'abbia inventato o scoperto una nuova storia? Il suo giudizio è falso, o si riferisca alla scuola pitagorica: Testimonianze diFréret, -Tennemann. Degerando, Ritter, e del Dizionario delle scienze filosofiche. O s'intenda della scuola eleatica. O anche delle dot trine de' nostri filosofi riformatori al principio dell' era moderna. Conseguenze del giudizio di Mamiani intorno all'eccellenza della filosofia antica. Risposta di Mamiani a Mamiani Discussioni non filosofiche. Altre, di cui s'accenna il titolo solo o si fa un indice sommario. Paragone, che Mamiani instituisce fra l'Academia di scienze morali e po litiche, e la sua. Strana censura dell'Academia fran cese. I difetti del secolo e della nazione. Se un'A cademia li possa correggere. A chi appartenga questo officio educativo. Al carattere del secolo e della nazione partecipano paturalmente l'individui. - E il Genio stesso, Se l'Academia francese dipendesse troppo dal potere ministrativo. Fondazione Statuto. Soppressione, rinovazione, e stato attuale, - Le moltitudini di Francia. -Mamiani rinfaccia loro ingiustamente la preoccupazione dei materiali interessi. Che cosa farebbe il Conto della Rovere, qualora si trovasse nel caso di quello moltitudini, Forma dell'intelligenza francese. - Mamiani la taccia di poco idonea agli studi speculativi. Falsità o calun nia. Se moltidell'Instituto seguilino ancoraledottrino superficiali del secolo andato. L'Academia di Mamiani. Stato personale dei fondatori e socj primarj. Sono tutti indipendenti d' un nuovo genere: impiegati. -Pro blema, cheMamiani dovrebbe proporre a 'suoi colleghi. Un elogio degl' Italiani peggiore d'ogni insulto. Nuove materie di filosofia italica antica. Mamiani ac cusa di superficialità e leggerezza tutti i fisiologi. E liene per sodezza e profondità l'ignoto e l'assurdo. Domanda di un illustre scrittore piemontese. Risposta degna di un casista. - La religione di Mamiani e della sua Academia è un enigma. - Questione della sovranità e del diritto. Teoria di Mamiani. Li ottimati. Formula: Dio e la legge. Critica di questa teoria e di questa formula. Doppio senso del problema intorno alla sovranità. Un fatto di natura, che non s'è mai effet tuato. Il diploma d'ottimo e di sapiente. Dio e Dio. Anche Mamiani crede alla favola, che di Tomaso d'A quino fa un dottore della democrazia. E cita lopu scolo De regimine principum. -Ad ognuno il suo. Analisi del famoso opuscolo. Mamiani dunque non l'avea letto. Un'impertinenza del segretario Boccardo. II suo discorso su la filosofia della storia è un tessuto di contradizioni, d’arzigogoli, e d'assurdità Discussioni che non meritano il nome di filosofiche. Discorso proemiale di Mamiani.  Critica. La censura filosofica, che Mamiani fa dei tedescbi, è ingiusta ed assurda. – L'esperienzae l'Assoluto. - Fede e temerità dei filosofi tedeschi. Così ne avessero un po' l'Italiani. - I tilosofi e la rivoluzione. - I Tede hi e l'Italici. Errori di Mamiani intorno allo scetticismo. È erro Se debbano querelarsene i savj e li onesti. Quali siano i suoi confini. Chi reca guasti nelle intelligenze e nei cuori è il dogmatismo, e non lo scetticismo. Nuova descrizione, che Mamiani fa dello scetticismo. pea. Mamiani grida allo scetticismo senza conoscerlo. Che cosa dee fare per circoscrivere la vera signoria dello scetticismo. - Ideo confuse e stravolte circa la reli gione. L'asserzione di Mamiani, che il secolo torna a religiosità per impulso di ragione, è un doppio contro senso. Prove che non provano nulla. La pianta e le radici della fede. Mamiani chiama religione ciò che tutte le religioni chiamano empietà ed ateismo. Dev'essere un' ironia. La piaga © la peste dell'epoca nostra è l'ipocrisia di certi scrittori. Sarebbe tempo che Ma miani cessasse dall'equivocazione e dall'anfibologia. E facesse una professione di fede chiara e precisa. Almeno la gioventù conoscerebbe le sue guide. Pag. 238 Dottrina di Mamiani su la filosofia della storia. Qual mezzo rimanga ad un popolocorrotto per tornare alla li bertà e alla virtù civile. Il popolo, Le politiche in stituzioni, - I metodi educativi, L'incremento del sa pere commune, non pajono a Mamiani una ragione sufficiente. Egli muoveda un'ipotesi assurda. E da un'enu merazione incompiuta.Donde possa ricavarsi la soluzione delproblema. -Questione del progresso – Definizione di Mamiani. Sommario del suo primo discorso. - Con tradizione fondamentale. - Sommario del secondo discorso. Una conclusione che rovescia le premesse Se Ma miani ammetta, o no, il progresso, è un mistero. Lo affermae lo nega ad un tempo. Due grandi scoperte del professore Garelli. Un'altra del professor Torre. Li applausi dell Academia. L'eletto parto d' un gio vine e raro ingegno. Altra e più mirabile scoperta del signor Bonghi. Ê riescito a capire che i filosofi antichi non erano teologi cristiani. Fuori della chiesa catolica l'anima catolica non può trovarsi. Concetto ch'egli s'è formato della filosofia italiana. Le viscere e le croste dei dogmi cristiani. L'estremo della loro possapza re stauratrice. Il signor Bonghi lo hanno già restaurato perfettamente. Discorso proemiale del signor Boncompagni, su li officj civili della filosofia. Sommario. Diritti della ragione. Libertà della filosofia. Libero esame. Lite fra li ettici e la umana generazione. Origine e causa dello scetticismo. -Eccesso dei dogmatici edegli scettici. Me todo di combattere lo scetticismo. Se la filosofia moderna lo posseda. La filosofia e il paganesimo.  Il cristianesimo e la filosofia. Accordo della fede e della ragione. Torti del secolo XVIII. Filosofia scozzese e tedesca. La filosofia moderna non ha finora adempiuto i suoi officj. Speranza fallace di un riposo. Dove si la vera, sana, ed utile filosofia Critica di questo discorso.. Il figlio degno della madre. - Il discorso di Boncompagni è un paralogismo. Le premesse confutano la conclusione. La conclusione rovescia le premesse - Diritti della filosofia verso il cristia nesimo. Boncompagni dee riformare le premesse, o la conclusione. L'esempio degl'instauratori della filosofia moderna non prova nulla. Il metodo italianissimo dei filosofi italici ministri di Stato. Lo scetticismo è la pie tra d'inciampo anche per Boncompagni. - Cinque affer mazioni, che son cinquo falsità. Contro di chie di che combattano li scettici. Di che dubitino. Se ricono scano il progresso del pensiero umano verso la verità. Che verità e che scienza impugnino. Un altro discorso di Boncompagni su la libertà d'inse gnamento. Perchè non se no facia l'analisi. Conci liazione della libertà del pensiero con l'autorità. Tre parole convertite in principi essenziali alla vita intellet iuale e morale dell'uomo Per Boncompagni la massima parte degli uomini sono bestie. E l’Inquisizione è un Ufficio veramente santo. – L'autorità veneranda dei birri. Che risposta e che trattamento dovrebbe aspettarsi Boncompagni, se i suoi avversarj gli applicassero i suoi stessi principj Discorso di Bertrando Spaventa su i principj della filo sofia pratica di Bruno. La prima e l'unica lodė data a chi la meritava. Quel dotto discorso è la critica e la satira  più acerba della filosofia italica. Sommario. Il proe mio. Fondamento della filosofia pratica. Forme della moralità e del diritto: la verità. La prudenza. La filosofia. La legge. La giustizia pupitrice. Il governo. Il lavoro. La religione. Sviluppo della idea di Bruno nella storia della filosofia. Spinoza. Kant. Hegel. Il principio essenziale del cristianesimo. L'identità della natura divina e della natura umana è un'eresia e non un dogma. I dogmi cristiani della creazione e del l'incarnazione l'escludono. Il cristianesimo avrebbe regnato per sedici secoli, senza nè pur esistere. Ne seguirebbe che una religione nasce allorchè muore. - Lo religioni orientali non avrebbero cominciato a trionfare che su la fine del secolo passato. La rivoluzione francese e il cristianesimo. La filosofia moderna e la rivoluzione non possono dirsi una realizzazione dell'Evangelio. - I germi delle idee. Il criterio comparativo delle religioni non è il germe o la sustanza dell'idea, ma la forma del sentimento. Analogia del cristianesimo conle religioni antecedenti e con la democrazia moderna. Non bisogna chiedere, nè attribuire ad un'instituzione ciò ch'essa non è destinata a dare. Rapporto del razionalismo co ' l cri stianesimo. Legge di successione e di progresso nella storia delle religioni. - Importanza d'una questione di parole. Bandiera dell'autorità e della libertà Cicalata di un principe Torella. E il segretario la chiama elegante. Giunta peggiore della derrata. La moderazione dei sedicenti moderati. Origine e defini zione del socialismo, secondo l'onesto e moderato principe Torella. Risposta per le rime. Mamiani con la sua Academia non ha recato nessun vantaggio alla filosofia. Ha fatto grave torto all'Italia. Patriotismo fanatico ed esaggerato. E un errore nelle questioni politiche. On assurdo nelle scientifiche. Scambia l'amor della patria con una vile piacenteria. L'Italia e la filosofia moderna. Il primato dell'ignoranza. Quale dovrebb’ essere il programma filosofico di un ' Academia, che volesse meritar bene del l'Italia. Ma in Italia non si potrebbe attuare. Che cosa dovrebbero fare i politici e i filosofi patrioti. Occasione e argumento dell'opera. Nuova genía di filosofanti. Vanità de' loro sforzi, e consola zione della filosofia. Se la divisione de' giudizj in analitici e sintetici fosse già fatta da Aristotele (Rosmini ), V. O da S. Tomaso (Balmes), O da Locke (Galluppi). VII. O da Hume (Kuno Fischer ). Divario fra la teorica di Hume e di Kant, IX, Dichiarato da Kant stesso pag. Due edizioni della Critica della Ragione Pura. Stato della questione. IValore della formula: A è B; la differenza tra i giudizj analitici e sintetici non dipende dall'essere contenuto, o no, il predicato nel subjetto Nè dall'essere identico, o no, il pre dicato co ' l subjetto. V. I giudizj: Tutti i corpi sono estesi, e Tutti i corpi sono pesanti, non differiscono formalmente tra loro. Il giudizio analitico di Kant è il giudizio categorico in genere, ed il giudizio sintetico è un giudizio impossibile. Relazioni dei concetti in ordine alla loro estensione e comprensione. Il concetto di corpo include la nota della gra vità non meno che dell'estensione. IX. Vale la stessa legge per i giudizj empirici e particolari. X. Con fusione che fa Kant dell'analisi con la sintesi, e della forma sintetica con la forma contingente del giudizio. Inesattezza del divario ch'egli stabilisce fra la cognizione a posteriori, a priori, e pura. – Cognizione propriamente empirica, propriamente pura, e mista; universalità e necessità del giudizio. quale classe appartenga il giudizio: Tutti i corpi sono estesi. E della stessa classe è il giudizio: Tutti i corpi sono pesanti. Erroneo commento che fa a Kant il suo traduttore italiano. Determi ne del doppio processo intellettuale d'analisi e sintesi. Carattere differenziale dei giudizj ana litici e sintetici; concetti e giudizj primi. II carattere analitico e sintetico non può ridursi nè alla mera conversione de' giudizj, nè ad una semplice diver sità di funzione del subjetto e del predicato. Due testimonianze di Kant. Importanza della teorica del giudizio sintetico per la questione dell'ori gine delle idee. Sorte diversa ch'ebbero le due parti della dottrina kantiana. Officio dell'esperienza ne' giudizj analitici e sintetici di Kant, III. Nella sintesi empirica e pura. Valore del giudizio: Tutto ciò che avviene ha la sua causa; e necessità de' giudizj sintetici a priori in tutte le scienze.Valore de'giudizj matematici: 7 +5 = 12; La linea retta è fra due punti la più breve; Il tutto è eguale a sè stesso, e maggiore della sua parte. Carattere logico di tali giudizj. Principj della fisica, X. E della metafisica. Il mistero de' giudizj sintetici. Il problema universale della ragione pura: Come sono possibili i giudizj sintetici a priori? Se da esso dipenda l'esistenza della metafisica COUsil, Seguaci e spositori di Kant. Prima divisione che fa Cousin del giudizio; medesimezza logica e psicolo gica delle due specie. Riduzione del giudizio ana litico al categorico in genere e del sintetico all'im · possibile. Suddivisione del giudizio sintetico. Errori di Cousin nell'interpretazione de' giudizj: Tutti i corpi sono pesanti, e Ogni mutamento ha una - Non tutti i giudizj analitici sono i priori. Due corollarj di Cousin su l'origine delle co gnizioni e su la natura de' giudizj. VIII. Scambio che fa il Testa del giudizio sintetico con l'empirico e dell' analitico co' l pur'o. Objezione e risposta; confusione del carattere sperimentale con la contingenza, e del carattere puro con la necessità. Pos sibilità de'giudizj sintetici a priori; principio di cau salita. Le definizioni sono giudizj analitici sintetici. Definizioni geometriche e costruzioni. Definizioni genetiche e concezioni. non Erronea nozione del giudizio sintetico proposta dal Gal luppi con l'esempio: La nere è fredda. Erroneo paragone di questo giudizio con l'altro: triangolo ha tre angoli; assurdità del giudizio sintetico kantiano dimostrata dallo stesso Galluppi. ILa divisione del giudizio in analitico e sintetico non può desumersi nè dalla necessità o contingenza della relazione fra su bjetto e predicato, nè dall'impossibilità o possibilità dell'opposto. Non v'ha differenza per questo rispetto fra i giudizi empirici e puri. Altro pa ragone fallace tra il giudizio: La nere è freddo, e Due quantità eguali ad una terza sono eguali fin loro. - Tolto il predicato, può essere distrutta o no l'idea del subjetto cosi nei giudizj empirici come nei puri. Erra il Galluppi non meno di Hune nel determi nare quali sieno i giudizj, di cui è inconcepibile l'op posto. Confunde l ' intelletto speculativo con l'intelletto pratico. Fallacia della sua argumen tazione contro la possibilità de ' giudizj sintetici a priori. S'aggira in un circolo vizioso. Necessita fisica e necessità logica, repugnanza assoluta e repu gnanza ipotetica o relativa. Contingenza del giu dizio; predicati di qualità e predicati di azione. -Al giudizio sintetico non conviene propriamente il ca rattere di necessità, Nè il carattere di contin genza. Ed al giudizio analitico appartiene il ca rattere di necessità, e repugna quello di contingenza. Fra i concetti di cavallo alato e di monte senza valle non c'è differenza d'ordine razionale, ma d'ordine imaginativo. Le nozioni di possibi lità ed impossibilità han valore logico e non fisico.  Erronea dottrina del Galluppi su la natura della definizione, E su ' l divario ch'egli fa tra de finizione e proposizione e tra idea e segno dell'idea.  Li esempj, con cui Vacherot spiega la nozione kantiana del giudizio analitico e sintetico, valgono a scalzarne il fondamento. Sua ridu zione di tutti i giudizj analitici in puri e di tutti i sin tetici in empirici. Merito e difetto della cri tica ch'egli fa del giudizio 7 + 5 = 12. Perspicacia nell'avvertire il difetto capitale della teorica kantiana e il vero punto della questione. Erronea tuttavia è la nozione che ha il Rosmini del giudizio sintetico empirico. - Sua formula del problema dell'ideologia: Come si formino i concetti; e del giudizio primitivo: Esiste ciò che io sento. Suoi giudizj con un subjetto -sensazione ed un predicato -idea. Non sono un fatto della.coscienza, ma un'illu sione del Rosmini; Nè possono dirsi giudizj sintetici. False supposizioni ch'egli imputa vana mente a Kant. Teorica rosminiana della per cezione intellettiva de' corpi. Strana distinzione fra subjetto e concetto del subjetto; E strane conclusioni che il Rosmini ne trae.  I giudizj, con cui egli vuol risolvere il problema dell'ideologia, non sono nè primitivi, nè sintetici, nè a priori. Condizioni del problema e della sua soluzione. Nozione del giudizio sintetico, guasta dalla clau sula ch'esso debba avere per subjetto un'idea sem plice. Applicazione che ne fa il Gioberti ai giu dizj matematici. Valore del giudizio: A è eguale ad A. Eccezione del giudizio: L'essere è l ' es V. Se la realtà de ' giudizj sintetici a priori di penda dalla struttura dello spirito umano o dalla sin tesi objettiva del Gioberti. Sua tesi circa i giudizj a priori, tutti analitici rispetto alla cognizione rifles sere. . siva, e tutti sintetici rispetto alla cognizione intuitiva; Contraria a' suoi principj, in virtù de quali appartengono all'ordine della riflessione e non dell' in tuito così i giudizj sintetici come li analitici. Analisi della percezione primitiva fatta dal Reid e ri fatta da Kant. Spiegazione che dà il Gioberti del giudizio primo; mistero sopra mistero. X. Sua divisione de' giudizj sintetici a priori in assoluti e re lativi. Se il problema kantiano sia psicologica mente insolubile. Fallacia dell' argumentazione giobertiana contro il processo psicologico. Que stione dell'origine delle idee; differenza tra il fatto e la sua spiegazione  Principio della teorica. Divisione che si fa del giudizio analitico, piena di repugnanze e inefficace contro la teorica kantiana. V. Altra divisione del giudizio non meno inesatta. La differenza tra le due specie non sussiste Nè quanto al carattere di necessità o contingenza, nè quanto al riferimento dell'idea all'essere attuale o all'eterna possibilità. La materia attuale e la materia possibile. Sequela di repugnanze, che deriva dalla classificazione de' giudizj secondo che hanno objetto finito od infinito.Critica infelice che il Mamiani fa de' giudizj sintetici a pricri di Kant con vernenti la matematica E la metafisica. Divisione ch'il filosofo fa del giudizio e che disfà con li esempj. Fallacia della definizione dall'accidente. Il carattere di essenzialità o accidentalità del predicato verso del subjetto è d'ordine logico e rela tivo, non già d' ordine reale ed assoluto. Si ri duce alla relatività dei concetti di genere e di specie. Il giudizio sintetico del Peyretti è intrinseca inente falso e logicamente impossibile. Non si può mai negare ciò che si afferma senza contradirsi. Paralogismi del Peyretti a prova della tesi che tutti i giudizj empirici sono sintetici; – E della tesi che tutti i giudizj analitici sono puri. Tesi disdette dalla sua stessa teorica dell'opposizione de' giudizj. Caso di un predicato non incluso nel subjetto. La teorica dell'analisi e della sintesi, professata dal Peyretti, mal s'accorda con le sue teo riche dell'apprensione analitica e sintetica; Del l'affermazione artificiale e naturale; del giudizio primi tivo o intuitivo, e secondario o razionale; della distinzione intensiva ed estensiva delle idee. Nozione dell'analisi e della sintesi e teorica della definizione, con cui il Peyretti s' accosta alla vera idea del giudi-. zio analitico e sintetico. La divisione anche del giudizio falso in analitico e sintetico,  Fondata in una differenza affatto arbitraria e fallace tra due giudizj, Che paragonati a dovere fra loro non differiscono punto Autori da omettersi. Errori circa la forma negativa del giudizio analitico e sintetico ecirca il carattere spontaneo della sintesi e riflesso dell'analisi. Critica ch'egli fa della dottrina di Kant su i giudizj sintetici a priori E delle obje zioni mosse contro di quella dottrina dal Galluppi E dal Rosmini. Teoria ontologica del Toscano, condannata dal Gioberti E distrutta da gli esempj stessi, con cui il Toscano crede d'illustrarla. Vanagloria della scuola degli ontologi.Dottrina del Romano su i giudizj necessarj e contingenti; Su la necessità assoluta e condizionale E su la sintesi e l'analisi. Assimilazione e dissimilazione spontanea tra le percezioni. Erronea definizione dell'analisi e della sin tesi. Esempj con cui il Corleo non chiarisce, ma distrugge la sua teorica dell'assimilazione. Della. sintesi, E dell' analisi. Nesso ch'egli sta bilisce fra l'analisi e la sintesi; E contempora neità delle due funzioni. Forme principali della cognizione. Ordine di priorità e posteriorità fra la sintesi e l'analisi. Dottrina del Corleo su la sintesi riflessa; disdetta da' suoi esempii e da fatti d' esperienza commune. Differenza che si fa tra il giudizio e la sintesi ed analisi. Giu dizj che per lui non sono veri giudizj. Censura ch'egli muove alla maggior parte dei filosofi per aver confuso la sintesi ed analisi riflessa co'l giudizio. Sua scoperta della conversione de' giudizj empirici in necessarj. Analisi del giudizio: Ogni corpo è grave; E confronto coʻl suo reciproco: Ogni grave è corpo. - Correzioni e giunte del Corleo alla teorica kantiana de'giudizj analitici e sintetici, a priori ed a posteriori. Altra sua scoperta della priorizzazione de' concetti. Effetti prodigiosi della quinta percezione  e conseguenze davvero nuove della priorizzazione de'concetti. Critica delle definizioni del giudizio date da varj filosofi; Da Stuart Mill e dal Rosmini. III. Defi nizione che ne dà il Barbera. Sua teorica del giudizio analitico Identità manifesta ed occulta. Esempio del quadrato di 13.Teorica del giudizio sintetico. Officio della copula. Esempio del campanile di Pisa. Teorica della for mazione delle idee. Risoluzione dell'idea ne'suoi elementi mediante il giudizio. Attributi del su hjetto ideale e del subjetio reale. Esempio del peso dei corpi. Teorica del giudizio sintetico a priori. Vocaboli che dinotano l'ignoto. Subjetto ignoto ed attributi noti. Esempio del yocabolo. Declinazione degli studj logici in Inghilterra. - INota di Stuart Mill su la questione de'giudizj analitici e sin tetici. Condizione degli studj logici in Francia. IV. A. Garnier e C. Bailly. Dottrina di Re nouvier intorno al giudizio in genere, al giudizio cate gorico, e al giudizio analitico e sintetico. Se ogni giudizio sia analitico e sintetico insieme. Delbouf: sua teorica del giudizio sintetico E dell'ana litico.  Confusione ch'egli fa dell'uno con l'altro, Confermata da' suoi esempj. Una nuova riforina dell'insegnamento filosofico in Italia. es guaci ed avversarj di Kant in Germania Que stione de’giudizj analitici e sintetici ripigliata da Stuart Mill nella sua critica della Filosofia di Hamilton. Sue objezioni contro la teorica commune del giu dizio. Teorica sua propria; divario ch'egli am mette tra il concetto ed il fatto.Relazione tra giudizi e concetti; come i fatti possano esser materia dei giudizj. Proposizioni ch'egli trova nei fenomeni esterni; ed elementi o momenti della sua teorica del giudizio. Giudizj nuovi e giudizj ripetuti; Co pernico e Tolomeo. Attributi che racchiude il concetto. Attributi impliciti nel senso del nome; teorica della definizione. Esempio del vocabolo Precisione del linguaggio filosofico di Stuart Mill nella divisione del giudizio in analitico e sintetico. Objezioni del Krug alla teorica kantiana; esposizione della teorica sua propria. II. Contenenza originaria del predicato nel subjetto; astrazione della logica dal pensiero sintetico. Altre definizioni del giudizio analitico e sintetico. Relazione del concetto con l'objetto. Esempi che non confermano punto la tesi. Differenza tra ' giudizj sintetici ed analitici mal fondata dal Krug nell'opposizione fra objetti determinati e concetti già esistenti; E fra objetto, idea del l'objetto, e nota della sua idea. Distinzione fra il valore objettivo e subjettivo de'giudizj, male appli cata. Eposizione che si fa della teorica, non guari migliore delle altre. Sistema. In luogo di correggere, si aggrava l'inesattezza che riconosce nelle dottrine altrui. Valore teoretico e pratico della sua divisione; forme vuote della logica e forme piene della metafisica. Confusione del giudizio analitico con l'a priori. Teorica del Twesten,E del Braniss. Officio della sintesi e dell'analisi; giudizj esistenziali ed essenziali; cognizione empirica e razionale; necessità assoluta e relativa.  Brevi e giuste ossservazioni del Troxler su la classifi cazione kantiana del giudizio. Teorica del Krause: nozione inesatta del giudizio sintetico,  E del l'analitico. – Giunta del Tiberghien. Dottrina del Drobisch intorno al giudizio categorico ed ipotetico. Classificazione del giudizio analitico e sintetico fondata nell'opposizione arbitraria fra le note interne ed esterne de concetti. Teorica del Trendelen burg. Sua critica del sistema kantiano; meca 1 nismo ed organismo, composizione e sviluppo. Valore materiale e formale del giudizio. Errore del Trendelenburg nel fare analitici tutti i giudizi positivi, e tanto più i negativi. Divario essenziale fra il giudizio positivo e negativo. Carattere sin tetico attribuito erroneamente dal Trendelenburg ad ogni giudizio. Sue variazioni circa la natura < lel giudizio sintetico.Giudizj sintetici a priori; giudizj tetici ed esistenziali.Valore sintetico ed analitico de'giudizj tétici. Doppio valore anche de' giudizj esistenziali. Oscurità e confusione della teorica del Reinhold. Sistema del Beneke: differenza tra subjetto e predicato del giudizio. INozione dell'analisi e della sintesi. Contenenza qualitativa e quantitativa del predi cato nel subjetto. V. Aumento della cognizione me riante il giudizio, determinato assai male dal Beneke. Critica ch'egli fa della divisione. kantiana: enigmi sopra enigmi. Applicazione del principio d'iden tità a' giudizj analitici e sintetici. VNon ogni giudizio sintetico è fittizio. Lacuna nel sistema del Beneke. Teorica singolare e stravagante della validità del giudizio esposta dallo Zimmermann. Applicazione non meno strana ch ' egli ne fa al giudizio analitico e sintetico. Assurdità della sua classi ficazione.  Sistema dell' Ulrici: sua tesi dell'iden tità de'giudizj analitici e sintetici. Ammessa pure la differenza a parole, ma cancellata in effetto. Critica savia ch'egli avea già fatta della dottrina kantiana. Nuova teorica dello Zimmermann. Sintesi a priori ed a posteriori. For mazione di nuovi concetti mediante una nuova osservazione. Soluzione del problema dei giudizj sin tetici a priori, Fondata in falsi supposti. Conclusione che rinega il suo principio. Differenza che il Ritter introduce fia proposizione e giudizio, fra giudizio e concetto, fra concetto e rap presentazione. Significato de' vocaboli.  Intelligibile diretto e riflesso; valore del vocabolo e della proposizione. Se le proposizioni analitiche espri mano un solo concetto. V. Proposizioni analitiche e sintetiche, le quali, secondo il Ritter, non esprimono giudizj analitici e sintetici. VI. Proposizioni analiti che e abolizione de giudizj analitici. Bizzarra nozione del giudizio sintetico. Censura che fa il Ritter de giudizj sintetici a priori di Kant. Va lore objettivo e subjettivo de concetti; determinazione delle essenze individuali. X. Note essenziali e neces sarie, e note accidentali e contingenti dell'individuo. Diversità della forma analitica de' giudizj neces F 1 sarj e contingenti. Autorità di Platone mal in vocata dal Ritter. Valore variabile delle sue proposizioni sintetiche; negazione della scienza. - Teorica dell' Ueberweg. Teorica del Lindner: giunte alla nozione kantiana de' giudizj analitici e sin tetici.Se campo proprio della logica sia il giu dizio analitico e non il sintetico. Altre definizioni 1 1 del Lindner, che sopprimono ogni differenza logica fra i giudizj analitici e sintetici. Relatività naturale della sintesi e dell'analisi. Questioni da trattare; criterio e divisione. II. Appli cazione del carattere analitico e sintetico ai giudizj uni versali, particolari, e singolari. Ai positivi e negativi.  Agli infiniti Ai categorici, ipo tetici, e disgiuntivi. Riduzione del giudizio ca tegorico in ipotetico, e dell'ipotetico in disgiuntivo. Modalità de ' giudizj secondo la scuola kantiana e secondo la scuola peripatetica. Esclusione del carattere sintetico ed analitico da' giudizj modali. Origine, scopo, fondamenti del criticismo kan tiano. Suè relazioni con li altri sistemi, e suoi pregi. Suoi difetti: dualismo fra subjetto ed objetto della cognizione. Unità e dualità ori ginaria della coscienza; identità e distinzione del su bjetto e dell' objetto. Altre forme del dualismo kantiano; attinenze della ragione co ' l senso nell' unità dell' io. XV. Realtà ed objettività, materia e forma della cognizione. XVI. Il criticismo kantiano e il problema capitale della filosofia. Esempio del principio di causalità. From here both the hot and probably also the cold water were conducted to the bath tub on the other side of the partition wall. 550  Since this wall between  l  and  20  is heavily restored, no remains of the pipes or even openings for them have survived. Whether these features were removed already in antiquity, either before the eruption or soon after it by looters or in connection with the excavation is unknown, due to the lack of reports. In corridor  h²  two concave and  parallel indentations from two round features such as pipes (diam. 0.04 m, preserved length 1.2 m) run in a north-south direction along the west wall at a height of 1.1 m with a slight downward incline (  Fig. 89 ). The form and dimension of these indentations indicate that they stem from two parallelly- placed lead pipes, running along the west wall of the corridor. Since the wall at both ends of these indentations shows modern repairs, the original length and the starting and end points can no longer be established. But since the repair to the south of these indentations covers the back side of the east wall of kitchen  l , it could be very probable that the pipes that made these indentations came from the boiler in front of the north wall of the kitchen and left that room through its east wall. The repaired area to the north corresponds to the rear side of the niche for the   schola labrum  (  Fig. 56  ). 551  To the north of this 0.95 m wide repaired area of the wall, no indentations can be found. Thus it seems probable that the supposed pipes led into  caldarium   20  in the niche of the   schola labrum  to supply this element of the bath with water as well.Ausonio Franchi. Cristoforo di Giovan Battista Bonavino. Cristoforo Bonavino. Keywords: la filosofia delle scuole italiane, i due massoni, giudizio, sentimento, storia della filosofia, storia della filosofia italiana, risorgimento, rito italiano simbolico, name index in Austonio Franchi’s works. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Bonavino” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51688388462/in/photolist-2mKwv6q

 

Grice e Boniolo – l’atleta del vicolo -- le regole e il sudore – filosofia del sudore -- filosofia italiana – Luigi Speranza (Padova). Filosofo. Grice: “I like Boniolo; especially that he takes ‘antichita’ seriously – he is right on the emphasis on ‘argomentare’ but obviously the balance shoud be between epagoge and diagoge – I would like to see more diagoge! He has philosophised on other topics, too!” Cresciuto nel Petrarca Basket, debutta in prima squadra diventando in quell'anno il più giovane giocatore di Serie A. Giocò con il Petrarca Basket. Presidente. Laureato a Padova, insegna a Padova, Roma, Milano, e Ferrara. Studia I fondamenti filosofici della biomedicina e sulle loro implicazioni etiche, in collaborazione con diversi istituti e fondazioni mediche milanesi. Svolge ricerca in ambito filosofico, in particolare sulla filosofia della ricerca biomedica e della pratica clinica, nonché di etica pubblica e individuale. Si è occupato anche di filosofia della scienza di filosofia della fisica, di storia della filosofia e della fisica contemporanee. Il suo lavoro  è documentato da saggi pubblicati su riviste.  Membro dell'Accademia dei Concordi di Rovigo.  Altre opere: “Mach e Einstein. Spazio e massa gravitante” (Armando Editore); “Linguaggio, realtà, esperimento” (Piovan); “Metodo e rappresentazioni del mondo. Per un'altra filosofia della scienza” (Bruno Mondadori); “Filosofia della scienza” (Bruno Mondadori); “Questioni di filosofia e di metodologia delle scienze sociali” (Borla); Introduzione alla filosofia della scienza” (Bruno Mondadori); “Il limite e il ribelle: etica, naturalismo, darwinismo” (Cortina);. Argomentare” (Bruno Mondadori); “Individuo e persona. Tre saggi su chi siamo” (Bompiani); “Strumenti per ragionare: logica e teoria dell'argomentazione” (Bruno Mondadori); “Il pulpito e la piazza. Democrazia, deliberazione e scienze della vita” (Cortina); “Le regole e il sudore. Divagazioni su sport e filosofia” (Raffaello Cortina); “Strumenti per ragionare” (Pearson Italia spa); “Conoscere per vivere. Istruzioni per sopravvivere all'ignoranza” (Meltemi); “Filosofia della fisica, Bruno Mondadori, J. von Neumann, I fondamenti matematici della meccanica quantistica, Il Poligrafo); Storia e filosofia della scienza. Un possibile scenario italiano” (Le Scienze); “La legge di natura. Analisi storico-critica di un concetto” (McGraw Hill); “Laicità. Una geografia delle nostre radici” (Einaudi); “Filosofia e scienze della vita. Un'analisi dei fondamenti della biologia e della medicina” (Bruno Mondadori); “Passaggi. Storia ed evoluzione del concetto di morte cerebrale” (Il Pensiero Scientifico Editore); “Etica alle frontiere della biomedicina. Per una cittadinanza consapevole” (Mondadori); Consulenza etica e decision-making clinico. Per comprendere e agire in epoca di medicina personalizzata” Pearson Italia spa,.Poincaré, Opere epistemologiche, Mimesis. Mimesis,. Etica alle frontiere della biomedicina. Per una cittadinanza consapevole (Mondadori).  Apoxyómenos Apoxyomenos Pio-Clementino Inv1185.jpg AutoreLisippo Data                                                            Copia latina dell'età claudia da un originale bronzeo greco del 330-320 a.C. circa Materialemarmo pentelico Altezza205 cm UbicazioneMusei Vaticani, Città del Vaticano Coordinate41°54′24.23″N 12°27′12.65″E L'Apoxyómenos (traslitterazione dal participio grecoἀποξυόμενος, "colui che si deterge") è una statua bronzea di Lisippo, databile al 330-320 a.C. circa e oggi nota solo da una copia marmorea (marmo pentelico) di età claudia del Museo Pio-Clementinonella Città del Vaticano. Si conoscono inoltre varie copie con varianti.   Dettaglio  La testa Storia Modifica La statua bronzea dell'Apoxyómenos, assieme ad un'altra statua di Lisippo che rappresentava un leonegiacente, si trovò, in epoca successiva, ad abbellire e ornare le terme di Agrippa in Roma. Tiberio, affascinato dall'opera, provò a portarla nel suo palazzosul Palatino, ma dovette poi ricollocarla a posto per le proteste dei Romani.  Una versione marmorea fu rinvenuta nel 1849 nel quartiere romano Trastevere,[1] nel vicolo delle Palme, che da quel ritrovamento, prese poi il nome di "vicolo dell'Atleta".[2][3] Unitamente alla statua furono ritrovate anche le statue del Toro frammentario e il Cavallo di bronzo.  L'opera venne esposta, quasi subito, nei Musei Vaticani[3] (Città del Vaticano), inizialmente nella camera del Mercurio, nel cortile ottagonale, quindi fu rimossa e spostata al Braccio Nuovo. Nel 1924 fece il percorso a ritroso e ritornò nella Camera dell'Hermes, dove ci fu un nuovo, più accurato restauro effettuato dal Galli. Questi, tra le altre cose, tolse il dado posto dal Tenerani nella mano destra, provvide a rifare lo strigile, effettuò la sostituzione di vari perni esistenti e infine, vi integrò molto accuratamente le dita distese. Nel 1932 la statua trovò la sua collocazione definitiva nella stanza più propriamente detta Gabinetto dell'Apoxyómenos. Nel 1994 la scultura fu oggetto di una profonda e completa opera di pulitura.  La statua fin dal suo ritrovamento ebbe subito una grandissima notorietà mondiale: di essa fu diffuso il calco in gesso, in numerose copie e in varie parti d'Europa. Una copia del calco, venne richiesta anche dallo scultore Shakespeare Wood, al quale venne donata, per essere poi collocata nell'Accademia di Belle Arti di Madras. In tale occasione e per tale finalità fu realizzata una copia cosiddetta "forma buona", vale a dire, una particolare matrice in gesso; di questa operazione, rimasero visibili le tracce fino a quando fu effettuato l'ultimo restauro.  Una variante del tipo dell'Apoxyómenos è il cosiddetto Atleta di Lussino, un originale bronzeo trovato nel 1996. Una più simile a quest'ultima, ma con le braccia reggenti un vaso si trova nella galleria degli Uffizi.  Descrizione Modifica L'Apoxyómenos raffigura un giovane atleta nell'atto di detergersi il corpo con un raschietto di metallo, che i Greci chiamavano ξύστρα e i Romani strigilis, in italiano striglia.[4] Era uno strumento dell'epoca, di metallo, ferro o bronzo, che era usato solo dagli uomini e, principalmente, dagli atleti per pulirsi dalla polvere, dal sudore e dall'olio in eccesso che veniva spalmato sulla pelle prima delle gare di lotta.[1] L'atleta è quindi raffigurato in un momento successivo alla competizione, in un atto che accomuna vincitore e vinto.[4]  La versione dei Musei Vaticani si presume sia stata eseguita in un'officina romana di buona qualità, pure se, ad una più attenta analisi, resta qualche piccola imperfezione e decadimento di livello; ne è un particolare esempio la resa della zona interna del braccio sinistro. La statua risulta nella sua totalità sostanzialmente completa e tuttora in condizioni molto buone. Piccoli particolari rovinati si possono riscontrare nella punta del naso, mancante, diverse scheggiature relative all'orecchio sinistro, ai capelli, a una delle mascelle e anche allo zigomo sinistro. Esistono due fratture sul braccio destro; una è situata alla metà circa del bicipite e una seconda sopra il polso. Il braccio sinistro riporta una frattura alla spalla, dove si possono anche notare piccole perdite di materiale e una seconda frattura al polso.  Su una vasta zona dell'avambraccio destro sono evidenti le tracce di leggere corrosioni e di un'antica azione del fuoco. In una delle mani mancano tutte le dita e si notano fori di perni che risalgono ad un precedente restauro.  Mancano anche il pene e una parte dei genitali nella zona inferiore. La gamba sinistra rivela una frattura sotto l'anca. La gamba destra rivela due fratture; sotto la caviglia e sotto il ginocchio.  Stile Modifica Col gesto di portare in avanti le braccia (tesa la destra e piegata la sinistra), la figura segnò una rottura definitiva con la tradizionale frontalità dell'arte greca: le statue precedenti avevano infatti il punto di vista ottimale davanti (un retaggio delle collocazioni dei simulacri nelle celle dei templi), mentre in questo caso per godere appieno del soggetto si deve girargli intorno. Con tale innovazione l'opera è considerata la prima scultura pienamente a tutto tondo dell'arte greca.  La figura si muove ormai nello spazio con una grande naturalezza, con una posizione a contrapposto che deriva dal Doriforo di Policleto; in questo caso però entrambe le gambe sostengono l'atleta e la sua figura è leggermente inarcata verso la sua sinistra, seguendo quel gusto per la dinamica e l'instabilità maturato da Skopas qualche anno prima. Esso si protende nello spazio con audacia, col peso caricato sulla gamba sinistra (aiutata da un sostegno a forma di tronco d'albero) e con una lieve torsione del busto, che spezza irrimediabilmente la razionalità del chiasmopolicleteo, cosicché i pesi non sono più distribuiti con simmetria sull'asse mediano. Il corpo dell'opera è percorso da una linea di forza ondulata e sinuosa, che dà l'impressione allo spettatore che l'opera possa in qualche modo andargli incontro.  Il corpo è snello, con una testa più piccola del tradizionale 1/8 dell'altezza del canone di Policleto, in modo da assecondare un'innovativa visione prospettica, che tiene conto del punto di vista dello spettatore piuttosto che della reale antropometria della figura. Scrisse a tale proposito Plinio che Lisippo «soleva dire comunemente che essi [gli scultori a lui precedenti] riproducevano gli uomini come erano, ed egli invece come all'occhio appaiono essere» (Naturalis Historia, XXXIV, 65.).  Note Modifica ^ a b Apoxyomenos, su museivaticani.va. URL consultato il 28 luglio 2017. ^ Vicolo dell'atleta, su romasegreta.it. URL consultato il 28 luglio 2017. ^ a b Apoxyómenos, su treccani.it, Treccani. URL consultato il 28 luglio 2017. ^ a b Lisippo di Scicione: l’Apoxyomenos, su instoria.it. URL consultato il 28 luglio 2017. Voci correlate Modifica Lisippo Policleto Scopas Atleta di Lussino Strigile Altri progetti Modifica Collabora a Wikiquote Wikiquote contiene citazioni di o su Apoxyómenos Collabora a Wikimedia Commons Wikimedia Commons contiene immagini o altri file su Apoxyómenos Collegamenti esterni Modifica Licia Vlad Borrelli, APOXYOMENOS, in Enciclopedia dell'Arte Antica, Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1958. Modifica su Wikidata Paolo Moreno, APOXYOMENOS, in Enciclopedia dell'Arte Antica, Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1994. Modifica su Wikidata Controllo di autorità                  VIAF ( EN ) 190692025 · LCCN( EN ) n98104382 · GND ( DE ) 4197331-8 ·BNF ( FR ) cb12169423s (data)   Portale Scultura: accedi alle voci di Wikipedia che trattano di scultura Ultima modifica 15 giorni fa di Botcrux PAGINE CORRELATE Doriforo scultura di Policleto  Atleta di Lussino scultura greca  Eros con l'arco Wikipedia Il contenutoGiovanni Boniolo. Keywords: le regole e il sudore, sweat, sudore, instrument to oil, and get sweat off, strigila, strigil, cricket, golf, football. Grice, captain of the football team at Corpus Christi. His philosophy tutor taught him to play golf. Competed in cricketshire for Oxfordshire. Founding member of the Demi-Johns, ‘philosopher and cricketer’, ‘cricketer and philosopher’. Sluga learns cricket from Grice. References to cricket in THE TIMES. ‘rules of games’ – “The conception of values” – rule, “we don’t like rules, except rules in games and to keep quiet in colleges!” --  Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Boniolo” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51783497276/in/dateposted-public/

 

Grice e Bonomi – i quattro elementi -- (Roma). Filosofo. Grice: “Bonomi is undoubtedly a Griceian – my favourite is his account of the copula – as in ‘The wrestlers are good’ – in terms of what Bonomi, after Donato, calls ‘aspetto’ – S is P, S was P, S will be P, Be P!, and so on – Most of his philosophising is Griceian, such as his explorations on what he calls ‘the ways of reference,’ ‘image’ and ‘name’ in terms of  ‘significato,’ and ‘rappresentazione,’ – he is a Griceian in that he respects ‘la struttura logica’ and leaves whatever does not fit to the implicaturum!”  Insegna a Milano. Nei lavori di filosofia del linguaggio (“Le vie del riferimento” – Milano, Bompiani – “Universi di discorso” – Milano, Feltrinelli) concentra il proprio interesse verso il ruolo che l'apparato concettuale svolge nella determinazione dei contenuti semantici grazie ai quali ci riferiamo a oggetti ed eventi del mondo circostante.  Il suo saggi teoreticamente più impegnativo (“Eventi mentali”, Milano, Il Saggiatore) tratta invece delle modalità logiche che sono alla base delle procedure con cui, nel linguaggio, rappresentiamo i contenuti cognitivi di altri soggetti. Si è poi occupato della struttura semantica degli universi narrativi, concentrandosi in particolare sul ruolo che hanno le cosiddette espressioni indicali nel determinare la struttura spazio-temporale di un testo  (“Lo spirito della narrazione”, Bompiani).  Un saggio di semantica formale è dedicato alla struttura degli enunciati temporali (“Tempo e linguaggio. Introduzione alla semantica del tempo e dell'aspetto verbale”, Bruno Mondatori). A metà strada fra realtà autobiografica e immaginazione si colloca invece la opera narrativa (“Io e Mr Parky”, Bompiani), nella quale si descrivono i mutamenti che intervengono nella vita di una persona che scopre di essere affetta da una patologia neurodegenerativa.  Altre opere: “Esistenza e struttura, saggio su Merleau-Ponty, il Saggiatore, Milano); “Sintassi e semantica nella grammatica tras-formazionale” (Milano, Il Saggiatore); “Le immagini dei nomi” (Milano, Garzanti). “Gli analitici lo fanno meglio. Le ragioni di un successo crescente anche tra i filosofi italiani cresciuti nella tradizione continentale, in La Stampa. Scuola di Milano. A DARK and mysterious art, called Alchemy,  which originated with the Arabian sages  about the seventh century, was the parent of  the brilliant and enchanting science of Che-  Baistay.   Philosophers of the polemical schools main-  tained that Fire, Air, Earth, and Water, were  the Four Elements of Nature; but the disciples  of Alchemy denied the validity of this doctrine,  and asserted that Salt, Sulphur, and Mercury,  were the Three Elements, from whose admixture  or union emanated the various productions of  the a,nima.l, vegetable, and mineral kingdoms.   Both notions were erroneous, as the sequel  will prove, but that of the alchemists rapidly  excited intense interest, because it led to the  performance of curious experiments, and to the  observance of strange phenomena attendant  upon the mixture of adds, salts, spirits, and  metala   ^ B  U^ im^ pROMB golci^ ami ieSd findk td  hrrfr^ V>f»^^ duit tiie noe afl»adt»iiL of d  (ftimdhf fA Salt, Salphur, and Mercnrr of tl  ^/r»#» ii^aS wr/tUd eaaase ite TraBSHntaciija ini   Th^» ffAvht^mt^f therefore, consfcroctei powe  fifl f^rrirt^'^^ wvfmUid curious stills^ alembic  I'i^.hdn, t^titf'^)tUmf and much costly and con  fillf'Mf^d h^pnmim for extractrug strong acid  «nJlM, Mifid w<ilvt»fif.«, from minerals and earths.   A1jI»mI ljy llu^Mo tliny (jommenced an arduox  MhrtH'li llihiHwIuMd. mII Nature, for an imaginai   substance, which they named the Philosopher's  stone; a minute fragment of this miracle of art,  when discovered, and thrown upon molten lead,  was destined to alter the proportions of its three  supposed elements, to cleanse it fix)m impurity  and dross, and transmute it into pure and efful-  gent gold   From the laboratories of Arabia, the prin-  ciples of this seductive art soon spread over  Europe, and all ranks of society joined in wild  pursuit of the golden phantom for a long succes-  sion of ages; vain was their incessant toil and  labour, it eluded their anxious grasp, and instead  of enjoying riches and splendour, they invariably  languished in poverty and misery.   The alchemists, baffled in the acquisition of  metallic treasure, sought after a powerful liquid  for dissolving all things; but this was quickly  abandoned, because an Universal solvent could  not be retained in their retorts or crucibles.   Ultiniately they dared to think Immortality  within their reach, and presumptuously endea-  voured to prepare a medicine to prevent the  decay of nature, and prolong life to an indefinite  extent; but disease and death were the grim  attendants upon the operators, who trusted to obtain an Elixir of life amidst the poisozi^  fiimes of the furnace.   Such were the three grand objects of alchern^^^  art, and though abortive in regard to their at:::;^  ticipated results, yet productive of the good eflFec:^  of inducing philosophers to descend from disput^-'^  upon words, to experiments upon things.   Accordingly, out of the vast mass of intricat^^  materials accumulated by the alchemists, a fe^^'  master minds were enabled to select, examin^^  and classify valuable facts, striking experimentsf^  and wonderful phenomena, which had been  either abandoned or forgotten during the in-  fatuated pursuits now briefly described.   The gradual introduction of metallic pre-  parations into Medicine, as substitutes for the  drugs and simples of its ancient practice, and of  others into the arts and manufactures, conjoined  with the publication of essays concerning these  and other experimental facts, eventually drew  the attention of civilized society to the utility of  the labours of the philosophers, who engaged  upon the ruins of the once dearly cherished, yet  delusive art, and in an incredibly short time,  like the fabled Phoenix of Arabia, Chemistry  soared from the ashes of Alchemy. Chemistiy, guided by accurate experiment  sound theory, has attained its just rank in  "^^ circle of the sciences, and has proved the  ^^^Unate connexion of its beautiful facts and  ^^^^^^trines, with the wonderful phenomena of the  ^^^^d, and their great utility when judiciously  applied to the arts of life, in aid of the wants,  ^^^orts, and luxuries of mankind.   The votary of Chemistry is not chained to  ^Q flaming furnace in fruitless labour after gold,  ^or compelled to invoke witchcraft and magic  for the production of an universal solvent, nor  immured in the dark laboratory, amidst deadly  exhalations, to discover the art of prolonging  life; no! in this happy age, the fetters of  ignorance and superstition are shattered by the  powerful hand of Truth, and he comes forth  with freedom into the glowing sunlight of Phi-  losophy, as the servant and interpreter of  Nature; he looks abroad into the rich and mag-  nificent Universe, calls the delightful scenery all  his own, the mountains, the valleys, the oceans,  the rivers, and the sky; through these wide  bounds he is free at will to choose   Whate'er bright spoils the florid earth contains,  Whatever the* waters, or the ambient air. All present him with perfect instances of tb^  consummate wisdom of the Almighty God, wb^  created a World so fraught with beauty, and \K  their examination he gains materials for refle^^  tion and research, which, if properly applied axx*  pursued, not only enlighten and adorn, hv  exalt and purify his mind, teaching him to ap  preciate the miraculous workings of an Omid  potent and Eternal Power.   Chemisfay is the most instructive and de  lightfiil study that can be pursued, because it i  purely a science of Experiment; no anticipatioit  can be formed as to the results which will ensu^  upon the presentation of different substances U  each other.   By making experiments with great attentior  and accuracy, and intently studying the results,  philosophers soon discovered the real nature oi  the Four Ancient, and the Three Alchemical  Elements; a short account of the conclusiom  which are thus established will furnish a correct  notion of the modem meaning of the term  Elements, which will frequently occur during  the present inquiry.   Fire is not a peculiar or distinct principle,  but a result of intense attraction between two      i   '- or Q^Qpe substancea Air is a mixture of two   S^^QB, called Oxygen and Nitrogen. Earth is a   ooQapound of Oxygen and numerous Metala   " ^ter is a compound of Oxygen and a gas *   ^ed Hydrogen.   Salt is a compound of a vapour called Ohio-   '^e, and a metal called Sodiimi; but the com-   P^xxents of Sulphur and Mercury are unknown,   "^^lefore these two substances are called Ele-   °^^xits, to denote that they have not been   8*Udysed, and in this acceptation of the term   C^Xygen, Nitrogen, Hydrogen, Metals, and several   ^ther substances, are Elements; altogether there   ^e Fifty -six such Elements: their names are   shown in the following list   MODERN ELEMENTS,   AND DERIVATION OF THEIB NAMES.   Aluminum. A metal thus named from the Latin  dt/u/men, clay.   Antdcont. a metal thus named from the Greek  am, agoMisty and imvos, movJc, because  several monks were poisoned by its preparations.  Arsenic. A metal thus named from the Qmk   apcrsytKoy, powerful, on aoooont of iti   strengA aa a poison.  Bariu^l a metal extracted from Baiyta^ ft   heavy mineral thus named frx>m the Gieekj   ^apvs, weight.  Bismuth. A metal said to be thus named byihe   German miners, from wiesarruitte, a Uoomr   ing meadow, because of the variegatied   hues of its tarnish.  Boron. A non-metallic combustible, obtained   from Borax, a substance so called from the   Arabic, burvJc, brillicmt,  Bromink a non-metallic incombustible liquid;   its name is derived from the Greek, Spufjoi,   stench, on account of the insupportable   odour of its vapour.  Cadmium. A metal thus named from the Greek   xaSjw.gia, cola/mine, an ore of zinc.  Calcium. A metal thus named from the Latin   calx, Ivme.  Carbon. A non-metallic combustible, thus   named from the Latin carbo, coaL  Cerium. A metal thus named in honour of the   planet Ceres.  Chlorine. A non-metallic incombustible vapour,     INTRODUCTORY. 9   thus called from the Greek yO^^pos, green, in  aUusion to its colour.   HRomuM. A metal thus named from the Greek  XP<»f^oC) colour, on account of the varied  hues which its compounds assume.   OBALT. A metal thus named after Kobold, a  sprite or gnome of the German mines.   OLUMBIUM. A metal thus named from its dis-  covery in a mineral from CoVwmbia,   DPPER A metal thus named from being ori-  ginally wrought in Cyprus.   DDYMITJM. A metal thus named from SiJiz/Aoi,  twins, on account of its resemblance to  Lantanum.   LUORINK A non-metallic iminflammable va-  pour, extracted from fluor-spa/r,   LUCINUM. A metal extracted from a mineral  named Glucina; a term derived from the  Greek yXvKv;, sweet, on account of such  taste being communicated by its com-  pounds.   DLD. A metal the etymology of whose 5tiame is  uncertain.   YDROGEN. A non-metallic inflammable-: gas,  and being an element of water, it is thus  called from the Greek if^cjp, water, t^d  yBvcj, to generate.   K   ■ Bume a red colour; hence ite name tiOM   ' the Greek ^ dSw», a rose.   Selenium. A non-metallic inflammable ela  ment, thus named in honour of the moOE  from the Greek atMvn, the nwon.  SrucRTM. A metal thus named from the Latin   SlLTXB. A metfd, ihe oii^ of whose name is   obecnra.  SoDiuiL A metal obtained from the ashes oJ   a plant called the solaola «m2a.  StbontiuU. a metal extracted from a minera]   discoTersd at j%vn<Ja«.  Sdlphdb. a non-metaUio cnmbustible, whoBC   name is probably of Arabic eztntct^on.  Tbxlukium. a metal thus named in honour o:   the Earth, from the Latin TeUAia, the earth.  Thobintju. a metal thus named in honour o:   the Saxon deitj Thor.  Tin. a metal, the origin of whose name is t   matter of doubt  TiTANiUH. A metal thus named in honour o:   the Tita/ns of heathen mythology,  TtraGSTENUM. A metal thus named from th<   Swedish word tUTigaten, heavy-stone, fron   which it was extracted.    ^Hanium. a metal thus named in honour of  the planet Uranus,   ^Akadium. a metal thus najned in honour of  Vcmadis, a Scandinavian deity.   TTranjM. A metal extracted from a mineral  found at Ytterby.   ZlKa A metal supposed to be thus named from  the Grerman zi/nJcen, ruiUa.   ZmcoKTCTM. A metal obtained from a gem  called zircoon, by the Cingalese, in allu-  sion to its four-cornered shape.   By far the greater number of the above  host of elements have been elicited by chemical  analysis; very few are presented absolutely pure  by Nature.   The Elements may be thus classed:  L Forty-four Metals, Aluminum, Antimony,  Arsenic, Barium, Bismuth, Cadmium, Calcium,  Cerium, Chromium, Cobalt, Columbium, Cop-  per, Didymium, Glucinum, Gold, Iridium, Iron,  Lantanum, Lead, Lithium, Magnesium, Man-  ganesium. Mercury, Molybdenum, Nickel, Os-  mium, Palladium, Platinum, Potassium, Rho-  dium, Silicium, Silver, Sodium, Strontium, Tel-  lurium, Thorinum, Tin, Titanium, Tungstenmn,     14   Cnac^rcoL TjoimSizsl. YmrmB Zsnc, and 1   IL Tla^ie Gaae&. HrdrQeoL Qo?ai. v   IIL Two Vapcrais. CIjctom* awi FhuHin^   V. fSx NoEHiXfcetallic s^aA^ Baran. Cuboi  l^/ijlx*^; Pb</«]>lKAi2£, Selfiimmi. zuA Solphur.   Tl^ H*JpporteirE fA combosdon are BromiiM  CJU^^riuLtf;; FliK/nne, Iodine, and QxygtoL   Ti><<:; O/tnlHutibl^s are. Boron. CarlMMi, H]  dr'>g<^^ Vhf^hfjmu^ Selenium, and Snlphm:   It miitst fie particularly remembered that tli  (itM^mhA doe« not affirm these suhstances to I  Um^ Ai/fmif^f or AWJute Elements of Xature  ou iiit', ^yyutrary, }kh d^r/^ms it extremely probabl  tliiit th'ry rrjAy }>^5 aiialysed or decomposed i  the ^y;ijr«-r; of time, but until this be effectei  he «tyl<?« them Elements for convenience <  diw'.'ijwjion, and as a confession of the limits <  hiii aiialyti/;al skilL   Tlie (yliemist investigatf^js the habitudes <  tlies^i KlefrK^itH, dis^^^ivers how they combine 1  form (Join(>oijndH, and how these combine t  form I)oubl(} compounds; he ascertains th  Weight in which tliesc Primary and Secondai   combinations ensue, and how the elements of  all known compounds may be separated; he  determines the laws which preside over all  these changes, and studies to apply such know-  ledge to the interpretation of natural pheno-  mena, and to useful purposes in the arts of Ufe.  Throughout these extensive researches the  Chemist depends entirely upon Experiment;  and the marvels which it reveals are referrible  to the exertion of a power which promotes union  between elements and compounds, even though  their natures be strongly opposed.   This power is called Chemical Attraction,  Attraction of Composition, or Chemical Affinity,  the latter term being used in a figurative sense,  to suggest the idea of peculiar attachments  between different substances, under the influ-  ence of which they combine so that their indi-  vidual characters are totally changed and dis-  guised.   Thus, the Elements Hydrogen and Oxygen,  are gases viewless as air, the one combustible,  the other incombustible, and they are opposed  in other respects, but they have mutual affinity,  and combine to form the liquid Compound  called Water. Wikipedia Ricerca Quattro elementi Lingua Segui Modifica Il riferimento a quattro elementi (aria, acqua, terra e fuoco) è comune a tutte le cosmogonie.  Tanto l'Oriente quanto l'Occidente hanno concepito una stretta connessione tra il microcosmo umano e il macrocosmo naturale. Dall'equilibrio degli elementi dipendeva la vita della specie umana e la sopravvivenza del cosmo: l'universo ordinato, sorto dal caos, era governato da personificazioni divinizzate dei quattro elementi.[1]   Tiziano Concerto campestre, 1509, Parigi, Museo del Louvre  La donna alla fonte è una personificazione dell'Acqua. Il suonatore di liuto rappresenta il Fuoco. L'uomo con i capelli scompigliati dal vento simboleggia l'Aria. La donna di spalle raffigura la Terra.[2] Storia del concetto in Occidente Modifica «Uno dei sette sapienti, Talete di Mileto, indicò nell'acqua il principio di ogni cosa, Eraclito nel fuoco, i sacerdoti magi nell'acqua e nel fuoco, Euripide […] nell'aria e nella terra. Pitagora in verità, Empedocle, Epicarmo e altri filosofi della natura sostennero che gli elementi primordiali sono quattro, aria fuoco terra acqua.»  (Vitruvio, De architectura, libro VIII, pref.) Nella tradizione ellenica gli elementi sono quattro: il fuoco (Fire symbol (alchemical).svg), la terra (Earth symbol (alchemical).svg), l'aria (Air symbol (alchemical).svg), e l'acqua (Water symbol (alchemical).svg).  Rappresentano nella filosofia greca, nell'aritmetica, nella geometria, nella medicina, nella psicologia, nell'alchimia, nella chimica, nell'astrologia e nella religione i regni del cosmo, in cui tutte le cose esistono e consistono.  Empedocle Modifica Platone sembra che si riferisca agli elementi con il termine stoicheia, rifacendosi alla loro origine presocratica. Essi infatti si trovano già elencati dal filosofo ionico Anassimene di Mileto (VI secolo a.C.) e poi da Empedocle (ca. 450 a.C.), il primo a proporre quattro elementi che chiama rizòmata (rizoma al plurale) "radici" di tutte le cose, immutabili ed eterne.  «Empedocle occupa un posto a parte nella storia della filosofia presocratica. Se si prescinde da quella figura poco conosciuta e per qualche verso mitica che è Pitagora, egli appare in effetti il primo autore dell'Antichità a voler riunire contemporaneamente in un solo e medesimo sistema concezioni filosofiche e credenze religiose. [....] nessun pensatore prima di lui aveva inserito all'interno di un quadro filosofico questa corrente di idee mistiche delle quali si troverà più tardi l'eco nelle iscrizioni funerarie dell'Italia meridionale e nei dialoghi di Platone: per Empedocle, infatti, come per gli anonimi autori delle iscrizioni funerarie, l'uomo, essendo di origine divina, non raggiungerà la vera felicità che dopo la morte, quando si riunirà alla compagnia degli dèi.[3]»  Afferma Empedocle:  «Conosci innanzitutto la quadruplice radice Di tutte le cose: Zeus è il fuoco luminoso, Era madre della vita, e poi Idoneo, Nesti infine, alle cui sorgenti i mortali bevono»[4]  Secondo una interpretazione Empedocle indicherebbe Zeus, il dio della luce celeste come il Fuoco, Era, la sposa di Zeus è l'Aria, Edoneo (Ade), il dio degli inferi, la Terra e infine Nesti (Persefone), l'Acqua.  Secondo altri interpreti i quattro elementi designerebbero divinità diverse: il fuoco (Ade), l'aria(Zeus), la terra (Era) e l'acqua (Nesti-Persefone[5]).  L'unione di tali radici determina la nascita delle cose e la loro separazione, la morte. Si tratta perciò di apparenti nascite e apparenti morti, dal momento che l'Essere (le radici) non si crea e non si distrugge, ma è soltanto in continua trasformazione.  L'aggregazione e la disgregazione delle radici sono determinate dalle due forze cosmiche e divine Amore e Discordia (o Odio), secondo un processo ciclico eterno. In una prima fase, tutti gli elementi e le due forze cosmiche sono riunite in un Tutto omogeneo, nello Sfero, il regno dove predomina l'Amore. Ad un certo punto, sotto l'azione della Discordia, inizia una progressiva separazione delle radici. L'azione della Discordia, non è ancora distruttiva, dal momento che le si oppone la forza dell'Amore, in un equilibrio variabile che determina la nascita e la morte delle cose, e con esse quindi il nostro mondo. Quando poi la Discordia prende il sopravvento sull'Amore, e ne annulla l'influenza, si giunge al Caos, dove regna la Discordia e dove è la dissoluzione di tutta la materia. A tal punto il ciclo continua grazie ad un nuovo intervento dell'Amore che riporta il mondo alla condizione intermedia in cui le due forze cosmiche si trovano in nuovo equilibrio che dà nuovamente vita al mondo. Infine, quando l'Amore si impone ancora totalmente sulla Discordia si ritorna alla condizione iniziale dello Sfero. Da qui il ciclo ricomincia.[6]  Il processo che porta alla formazione del mondo è quindi una progressiva aggregazione delle radici. Tale unione, lungi dall'avere un benché minimo carattere finalistico, è assolutamente casuale. E tale casualità si evidenzia a proposito degli esseri viventi. All'inizio infatti le radici si uniscono a formare arti e membra separati, che solo in seguito si uniranno, sempre casualmente tra di loro. Nascono così mostri di ogni specie (come ad esempio il Minotauro), che, dice Empedocle quasi anticipando Charles Darwin, sono scomparsi solo perché una selezione naturale favorisce alcune forme di vita rispetto ad altre, meglio organizzate e perciò più adatte alla sopravvivenza.[7]  Le quattro radici sono anche alla base della gnoseologia di Empedocle. Egli infatti sostenne che i processi della percezione sensibile (modificata dagli oggetti esterni) e della conoscenza razionale fossero possibili solo in quanto esisteva una identità di struttura fisica e metafisica tra il soggetto conoscente, ossia l'uomo, e l'oggetto conosciuto, ossia gli enti della natura. Sia l'uomo che gli enti erano formati da analoghe mescolanze quantitative delle quattro radici ed erano mossi dalle medesime forze attrattive e repulsive. Questa omogeneità rendeva possibile il processo della conoscenza umana, che si basava dunque sul criterio del simile, tesi esattamente opposta a quella di Anassagora: l'uomo conosceva le cose perché esse erano simili a lui. Infatti così affermò Empedocle: «noi conosciamo la terra con la terra, l'acqua con l'acqua, il fuoco con il fuoco, l'amore con l'amore e l'odio con l'odio»[8].  Ad ognuno di essi Platone associò nel Timeo uno dei solidi platonici: il tetraedro al fuoco, il cubo alla terra, l'ottaedro all'aria, l'icosaedro all'acqua.[9]  A questi quattro elementi Aristotele ne aggiungerà un quinto (la quintessenza medioevale) che egli chiamerà etere e che costituisce la materia delle sfere celesti.  La tetraktys pitagorica Modifica Magnifying glass icon mgx2.svgLo stesso argomento in dettaglio: Tetraktys. Per Pitagora (575 a.C. circa - 495 a.C. circa) la successione aritmetica dei primi quattro numeri naturali, geometricamente disposti secondo un triangolo equilatero di lato quattro, ossia in modo da formare una piramide, aveva anche un significato simbolico: a ogni livello della tetraktys corrisponde uno dei quattro elementi.[10][11]  Rappresentazione della tetraktys a piramide. 1º livello. Il punto superiore: l'Unità fondamentale, la compiutezza, la totalità, il Fuoco  2º livello. I due punti: la dualità, gli opposti complementari, il femminile e il maschile, l'Aria  3º livello. I tre punti: la misura dello spazio e del tempo, la dinamica della vita, la creazione, l'Acqua  4º livello. I quattro punti: la materialità, gli elementi strutturali, la Terra  La medicina e la psicologia ippocratiche Modifica Magnifying glass icon mgx2.svgLo stesso argomento in dettaglio: Teoria umorale.  I quattro elementi della filosofia antica, base per lo sviluppo della teoria umorale. Ippocrate di Coo (460 a.C. circa – prima del 377 a.C.) elaborò la teoria umorale, che rappresenta nell'Occidente il più antico tentativo di fornire un'eziologia per le malattie e una classificazione per i tipi psicologici e somatici.  Secondo Empedocle, ogni radice possiede una coppia di attributi: il fuoco è caldo e secco; l'acqua fredda e umida; la terra fredda e secca; l'aria calda e umida. Ippocrate tentò di applicare tale teoria alla natura umana definendo l'esistenza di quattro umori base, ossia bile nera, bile gialla, flegma e sangue (umore rosso):  il fuoco corrisponderebbe alla bile gialla; la terra alla bile nera (o melancolia, in greco Melàine Chole); l'aria al sangue; l'acqua al flegma.[12] Il buon funzionamento dell'organismo dipenderebbe dall'equilibrio degli elementi, mentre il prevalere dell'uno o dell'altro causerebbe la malattia.  A questi elementi e umori corrispondono quattro temperamenti, pertanto la teoria ippocratica è anche una teoria della personalità. La predisposizione all'eccesso di uno dei quattro umori definirebbe un carattere psicologico e insieme una costituzione fisica:  il malinconico, con eccesso di bile nera, è magro, debole, pallido, avaro, triste; il collerico, con eccesso di bile gialla, è magro, asciutto, di bel colore, irascibile, permaloso, furbo, generoso e superbo; il flemmatico, con eccesso di flegma, è grasso, lento, pigro e sciocco; il tipo sanguigno, con eccesso di sangue, è rubicondo, gioviale, allegro, goloso e dedito ad una sessualità giocosa.[13] Secondo i racconti mitologici e folcloristici, ogni elemento sarebbe inoltre animato da un suo specifico spirito elementare, detto anche «elementale», che Paracelso riteneva realmente operante dentro di essi, dedicando loro un trattato, il Liber de nymphis, sylphis, pygmaeis et salamandris, così suddividendoli:  le Salamandre che sono gli elementali del fuoco; le Ondine gli elementali dell'acqua; le Silfidi gli elementali dell'aria; gli Gnomi gli elementali della terra.[14] La quintessenza Modifica Magnifying glass icon mgx2.svgLo stesso argomento in dettaglio: Etere (elemento classico). L'etere (in greco antico αἰθήρ, confluito in latino come aether), sinonimo di "quintessenza" (dal latino medievale quinta essentia, a sua volta calco dal greco pémpton stoichêion, 'quinto elemento'), era un elemento che, secondo Aristotele, si andava a sommare agli altri quattro già noti: il fuoco, l'acqua, la terra, l'aria.  Secondo gli alchimisti, l'etere sarebbe il composto principale della pietra filosofale,[15] fungendo da matrice o materia prima degli altri elementi.[16]  La storia dell'etere inizia con Aristotele, secondo il quale era l'essenza del mondo celeste, diversa dalle quattro essenze (o elementi) di cui si riteneva composto il mondo terrestre: terra, aria, fuoco e acqua. Aristotele credeva che l'etere fosse eterno, immutabile, senza peso e trasparente. Proprio per l'eternità e l'immutabilità dell'etere, il cosmo era un luogo immutabile, in contrapposizione alla Terra sublunare, luogo di cambiamento.  Lo stesso concetto venne espresso alcuni secoli più tardi da Luca Pacioli, neoplatonico del XVI secolo, che coinvolge anche le strutture matematiche e geometriche: secondo il Pacioli, infatti, il cielo, il quinto elemento, aveva la forma di un dodecaedro, struttura perfetta secondo lo studioso.  «Successivamente gli alchimisti medievali indicarono con l'etere o quintessenza la forza vitale dei corpi, una sorta di elisir di lunga vita: Quella cosa che muta i metalli in oro possiede altre virtù straordinarie: come, ad esempio, conservare la salute umana integra sino alla morte e di non lasciar passare la morte (se non dopo due o trecento anni). Anzi, chi la sapesse usare potrebbe rendersi immortale. Questo lapisnon è certamente nient'altro che seme di vita, gheriglio e quintessenza dell'intero universo, da cui gli animali, le piante, i metalli e gli stessi elementi traggono sostanza.»  (Jan Amos Komensky, da Labirinto del mondo e paradiso del cuore del 1631) Tra il XIV e il XVIII secolo, i chimici supposero che la quintessenza non fosse altro se non un elisir ottenuto dalla quinta distillazione degli elementi; da questa ultima accezione la quintessenza ha anche assunto un significato più ampio di caratteristica fondamentale di una sostanza o, più in generale, di una branca del sapere.   La raffigurazione dei quattro elementi (da sinistra) terra, acqua, aria e fuoco, con le sfere alla base rappresentanti i simboli dell'alchimia. La chimica Modifica Magnifying glass icon mgx2.svgLo stesso argomento in dettaglio: Stato della materia. Secondo Odifreddi,   «[i] quattro elementi concreti: cioè terra, acqua, aria e fuoco, [...] oggi noi [li] associamo rispettivamente agli stati solido, liquido e gassoso della materia, e all'energia che permette di trasmutare uno nell'altro (ad esempio, il ghiaccio in acqua, e l'acqua in vapore).[10][17]»  La fisica Modifica I quattro elementi in fisica sono associati agli stati solido (terra), liquido (acqua), gassoso (aria) e plasma(fuoco), quest'ultimo definito il "quarto stato" della materia, estende il concetto di fuoco, considerato gas ionizzato della categoria dei plasmi terrestri, come anche i fulmini e le aurore, nell'universo costituisce più del 99% della materia conosciuta: il plasma è infatti la sostanza di cui sono composte tutte le stelle e le nebulose[18].  L'astrologia Modifica  I segni zodiacali suddivisi in base al loro elemento: terra, fuoco, aria, acqua Magnifying glass icon mgx2.svgLo stesso argomento in dettaglio: Segno zodiacalee Triplicità. Nell'astrologia occidentale i segni sono divisi in:  segni di fuoco (Ariete, Leone, Sagittario) segni di terra (Toro, Vergine, Capricorno) segni d'aria (Gemelli, Bilancia, Aquario) segni d'acqua (Cancro, Scorpione, Pesci) In tal modo essi formano complessivamente le quattro triplicità.  Pensiero religioso Modifica  Un pentacolo La rappresentazione simbolica del microcosmo e del macrocosmo si ritrova nell'antico segno del pentacoloche combina cioè in un unico segno tutta la creazione, ovvero l'insieme di processi su cui si basa il cosmo. Le cinque punte del pentagramma interno simboleggiano i cinque elementi metafisici dell'acqua, dell'aria, del fuoco, della terra e dello spirito. Questi cinque elementi sintetizzerebbero i gruppi in cui si organizzano tutte le forze elementali, spiritiche e divine dell'universo[19].  Il rapporto tra i vari elementi rappresentati all'interno del pentacolo è ritenuto una riproduzione in miniatura dei processi su cui si basa il cosmo. Questo processo inizia dall'elemento dello spirito, il quale si manifesta dando origine a tutto ciò che esiste. La creazione si verifica partendo dalla divinità e scendendo verso la punta in basso a destra, simboleggiante l'acqua, ovvero la fonte primaria e sostentatrice della vita sulla Terra. Dall'acqua ebbero origine le primissime forme elementari di vita, le quali poi evolsero con il passare dei millenni staccandosi dall'elemento primordiale. Dall'acqua il processo creativo risale verso l'aria, la quale rappresenta le forme di vita sufficientemente evolute da potersi organizzare da sole, prendendo coscienza del proprio sé. Questi esseri, dalla loro innocenza originaria, si evolvono e si organizzano moralmente e tecnologicamente, procedendo lungo la linea orizzontale verso la terra a destra. La terra simboleggia il massimo grado di evoluzione che un'epoca può supportare, quando questo diviene troppo ingente avvengono delle ricadute, sotto vari punti di vista, ma innanzitutto sotto il profilo spirituale. L'essere si allontana dallo spirito, degradando verso il basso, il fuoco, simboleggiante l'apice della degenerazione. In seguito alla depressione avviene però sempre una ripresa, un ritorno alle origini, in questo caso allo spirito, l'essere umano riscopre la spiritualità[20].  Ebraismo Modifica Nella tradizione ebraica è ampia la letteratura sui quattro elementi di cui se ne riportano tanto la simbologia tanto le corrispondenze nella Creazione. Ricordando anche il testo di El'azar da Worms Il segreto dell'Opera della Creazione, oltre allo Zohar, il testo più importante che ne tratta l'argomentazione secondo l'interpretazione mistica ebraica è il Sefer Yetzirah, la cui sapienza risale ad Avraham: questo testo argomenta il confronto tra le Sefirot, i quattro elementi, le lettere ebraiche, i pianeti, i segni zodiacali, i mesi e le parti del corpo umano.  Se ne discute anche in altri testi di Qabbalah ed è tra i principali oggetti di studio del percorso esoterico ebraico definito Ma'asseh Bereshit, lo Studio dell'Opera della Creazione.[21].  Si ritiene che il mondo sia stato creato con la Torah le cui parole sono formate da lettere ebraiche che, permutate, sono il riferimento della Sapienza divina da cui sorse la parola di Dio al fine di creare ogni cosa esistente. Derivando dal significato delle lettere la loro corrispondenza con le creature e le create è così possibile avvicinarsi alla sapienza della Qabbalah che permette di cogliere il significato segreto proprio di esse.  Lo Zohar afferma che i quattro elementi fuoco, acqua, aria e terra corrispondono ai quattro metalli: oro, rame, argento e ferro; un'ulteriore corrispondenza è quella del Nord, del Sud, dell'Est e dell'Ovest. Dopo averne descritto i rapporti, lo Zohar continua l'esposizione ammettendo che, come si contano così 12 elementi, si possono contare 12 pietre preziose corrispondenti alle dodici tribù d'Israele, cosa confermata poi dalle fattezze degli Urim e Tummim.  Importante anche il confronto con i quattro venti.  I quattro elementi, uniti nel corpo vivente, con la morte si separano.  Con lo studio della Torah l'uomo si eleva al di sopra dei quattro elementi dominandoli anche nel proprio corpo e talvolta, in questo, si collega alle quattro figure metaforiche della Merkavah  Cristianesimo Modifica  Il profeta Elia, di José de Ribera. Secondo il primo libro dei Re, Elia sul monte Oreb  « [...] entrò in una caverna per passarvi la notte, quand'ecco il Signore gli disse: «Che fai qui, Elia?». [...] Gli fu detto: «Esci e fermati sul monte alla presenza del Signore». Ecco, il Signore passò. Ci fu un vento impetuoso e gagliardo da spaccare i monti e spezzare le rocce davanti al Signore, ma il Signore non era nel vento. Dopo il vento ci fu un terremoto, ma il Signore non era nel terremoto. Dopo il terremoto ci fu un fuoco, ma il Signore non era nel fuoco. Dopo il fuoco ci fu il mormorio di un vento leggero. »   ( 1Re 19, 9.11-12, su laparola.net. Per l'esegesi biblica di Carlo Maria Martini,   «Al versetto [11 e] 12 abbiamo i quattro segni: vento, terremoto, fuoco, mormorio di un vento leggero. Non si dice che il Signore fosse in quest'ultimo ma si nega che fosse nei primi tre. È un passo ricchissimo di simboli che rimandano a tante altre pagine bibliche, un passo oscuro perché non riusciamo bene a capirlo: Jahvé era o non era nel mormorio di un vento leggero? E perché altrove, nella Scrittura, Dio è nel fuoco mentre qui non lo è?[22]»  Sempre per Martini,   «Anche nel Nuovo Testamento troviamo i primi tre segni del racconto di Elia: "rombo, come di vento che si abbatte gagliardo", "lingue come di fuoco",[23] "quando ebbero terminato la preghiera, il luogo in cui erano radunati tremò, e tutti furono pieni di Spirito santo".[24] Il vento, il fuoco, il terremoto sono simboli ben noti in tutta la Scrittura; hanno significato la presenza del Signore sul Sinai, nel cammino del deserto, e sono stati ripresi dai Salmi. Non troviamo però il vento leggero.[25]»  Ciò significa che, tanto per l'ebraismo quanto per il cristianesimo, è dubbio che le manifestazioni relative almeno ai primi tre dei quattro elementi costituiscano una teofania, sia per Mosè ed Elia sul Sinai/Oreb sia per la Pentecoste.  Magnifying glass icon mgx2.svgLo stesso argomento in dettaglio: Letteratura apocalittica § Uso del termine. Pensiero orientale Modifica Pensiero hinduista Modifica Il pancha mahabhuta, o "cinque grandi elementi", nell'Hinduismo[26] sono:  khsiti o bhumi (terra) ap o jala (acqua) agni o tejas (fuoco) marut o pavan (aria o vento) byom o akasha (etere). Gli hindu credono che Dio usò l'aakasha per creare i restanti quattro elementi, e che la conoscenza dell'uomo sia nell'archivio akashiko.  Pensiero del buddhismo antico Modifica Nella letteratura Pali, i mahabhuta ("grandi elementi") o catudhatu ("quattro elementi") sono terra, acqua, fuoco e aria. Nel primo buddhismo, erano alla base per la comprensione della sofferenza, e per la liberazione dell'uomo dalla sofferenza.  Gli insegnamenti del Buddha riguardanti i quattro elementi li raggruppano come base delle reali sensazioni, più che un pensieri filosofici. Gli elementi erano quindi intensi come "caratteristiche" o "proprietà" di varie sensazioni:  la coesione era una proprietà dell'acqua. la solidità e l'inerzia erano proprietà della terra. l'espansione e la vibrazione erano proprietà dell'aria. il calore era una proprietà del fuoco. I suoi insegnamenti dicono che ogni cosa è composta da otto tipi di 'kalapas', il cui gruppo principale è composto dai quattro elementi, mentre il gruppo secondario è composto da colore, odore, gusto e alimento, derivati dai primi quattro elementi.  Gli insegnamenti del Buddha precedono quelli dei quattro elementi nella filosofia greca. Questo può essere spiegato perché furono inviati 60 arhat nel mondo conosciuto al tempo per diffondere i suoi insegnamenti.  Pensiero giapponese Modifica Il pensiero tradizione giapponese usa cinque elementi chiamati 五大 (go dai, letteralmente "cinque grandi"). Gli elementi sono:  terra, che rappresenta le cose solide acqua, che rappresenta le cose liquide fuoco, che rappresenta le cose distrutte aria, che rappresenta le cose mobili vuoto, che rappresenta le cose che non sono nella vita quotidiana. Pensiero cinese Modifica Magnifying glass icon mgx2.svgLo stesso argomento in dettaglio: Wu Xing. Si ritiene che anche la filosofia tradizionale cinesecontenga degli «elementi» come nella filosofia grecaclassica: nel taoismo infatti sono presi in considerazione tre termini affini a quelli occidentali, l'acqua il fuoco e la terra, più altri due, il legno e il metallo, per un totale di cinque, wu xing in cinese, sebbene più che di elementi si tratti di fasi in movimento all'interno di un ciclo, come spiega Anne Cheng:  «La traduzione convenzionalmente adottata di wuxing con "Cinque Elementi" presenta innanzitutto l'inconveniente di non rendere conto dell'aspetto dinamico della parola xing 行 ("camminare", "andare", "agire"). Inoltre non vi è qui nulla in comune con i quattro elementi o radici costitutivi dell'universo - fuoco, acqua, terra, aria - individuati da Empedocle nel V secolo a.C., ma sembrano essere originariamente concepiti in una prospettiva essenzialmente funzionale, più come processi che come sostanze.[27]»  (Anne Cheng, Storia del pensiero cinese) Si tratta a ogni modo di distinzioni storicamente poco accettate,[28] ad esempio i mongoli hanno accolto nel novero degli elementi sia quelli cinesi che quelli occidentali.[29] Analogie tra i due sistemi sono rinvenibili nel fatto che l'elemento cinese del legno si avvicina maggiormente al concetto occidentale dell'aria, poiché entrambi corrispondono alle qualità del punto cardinale est,[30] della primavera, dell'infanzia e della crescita, mentre il metallo sembra inglobato nelle proprietà occidentali della terra, quali l'ovest, l'autunno e il declino.[31] La terra in Cina occupa propriamente il centro della rosa dei venti, ed è più che altro la matrice degli altri quattro elementi,[32] come in Occidente lo è la prima materia o etere.[33]  La peculiarità della concezione cinese consiste semmai nel carattere trasmutatorio dei suoi cinque elementi,[34] da intendere come forze attive o facoltà dinamiche.[35] La loro origine si perde nella preistoria cinese ed è difficilmente ricostruibile.[35] La prima descrizione delle caratteristiche dei Wuxing la troviamo nello Shujing («Classico della Storia»):  «L'acqua consiste nel bagnare e nello scorrere in basso; il fuoco consiste nel bruciare e nell'andare in alto; il legno consiste nell'essere curvo o diritto; il metallo consiste nel piegarsi e nel modificarsi; la terra consiste nel provvedere alla semina e al raccolto. Ciò che bagna e scorre in basso produce il salato, ciò che brucia e va in alto produce l'amaro; ciò che è curvo o diritto produce l'acido; ciò che si piega e si modifica produce l'acre; ciò che provvede alla semina e al raccolto produce il dolce.[36]»  (Shu-ching, Il grande progetto) Questi Cinque Agenti sono in relazione tra di loro e danno vita a molte altre serie di cinque combinazioni complementari ai Wuxing stessi: i punti cardinali ed il centro, le note musicali, i colori, i cereali, le sensazioni, ecc. Sempre nello Shujing, nella sezione detta "Grande Norma" si fanno seguire ai Wuxing Cinque Funzioni:  «Poi è quella delle Cinque Funzioni. La prima è il comportamento personale; la seconda è la parola; la terza la visione; la quarta l'udito; la quinta il pensiero. Il comportamento personale deve essere decoroso, la parola ordinata; la visione chiara; l'udito distinto; il pensiero profondo. il decoro dà solennità, e l'ordine dà regolarità, la chiarezza dà intelligenza, la distinzione dà deliberazione; la profondità dà saggezza.[37]»  (Shu-ching, La grande norma)  Rappresentazione dei due cicli: in verde quello generativo che procede in senso orario dal padre al figlio (in rosso quello inverso di riduzione o impoverimento); ed in blu le linee dirette del ciclo di controllo con cui il nonno inibisce il nipote. I cinque pianeti maggiori del nostro sistema sono associati e prendono il modo degli elementi: Venere è oro (metallo), Giove è legno, Mercurio è acqua, Marteè fuoco e Saturno è terra. In aggiunta, la Lunarappresenta lo Yin e il Sole lo Yang.  Lo Yin, lo Yang e i cinque elementi sono temi ricorrenti dello I Ching, il più antico testo classico cinese, che descrive la cosmologia e filosofia cinese.  La dottrina delle cinque fasi descrive due cicli di equilibrio, uno generativo e creativo (生, shēng), e l'altro dominante e distruttivo (克, kè).  Generativo il legno alimenta il fuoco il fuoco crea la terra (cenere) la terra genera il metallo il metallo raccoglie l'acqua l'acqua nutre il legno Distruttivo il legno divide la terra la terra assorbe l'acqua l'acqua spegne il fuoco il fuoco scioglie il metallo il metallo abbatte il legno Gli elementi nella cultura di massa Modifica Nel 1997 il regista francese Luc Besson ha girato il film di fantascienza Il quinto elemento.  La Walt Disney Company Italia ha prodotto dei racconti a fumetti e una serie di film a cartoni animati (W.I.T.C.H.) ideati da  Elisabetta Gnone dove le protagoniste incarnano i poteri degli elementi naturali.  Sempre nei fumetti, i superpoteri dei Fantastici 4, supereroi della casa editrice Marvel Comics, sono basati sui quattro elementi naturali.  I Gormiti sono basati sugli elementi naturali e hanno poteri collegati ad essi.  La rock band italiana dei Litfiba negli anni novanta ha pubblicato 4 album che compongono la "tetralogia degli elementi", dedicando un disco ad ogni elemento naturale: El Diablo (rappresentante il "fuoco"), Terremoto (la "terra"), Spirito (l'"aria") e Mondi Sommersi (l'"acqua").  Note Modifica ^ Anna Marson, Archetipi di territorio, Alinea Editrice, 2008, p. 23 sgg. ^ Matilde Battistini, Simboli e Allegorie, Milano, Electa, 2002, pp. 204-5. ISBN 8843581740; ISBN 9788843581740. ^ Denis O' Brien, Empedocle in Il sapere greco. Dizionario critico, vol. 2. Torino, Einaudi, 2007, p. 80 ^ (v.460),Empedocle, frammento B 6: I presocratici, Gallimard, p.376 ^ Peter Kingsley, Misteri e magia nella filosofia antica. Empedocle e la tradizione pitagorica, Il Saggiatore, 2007 ^ Fabrizio Tinaglia, Pensiero primario NPT, Lampi di stampa, 2009 pp.17-22 ^ Mirco Mariucci, Il Sapere degli Antichi Greci, SteetLib, 2016 p.127 ^ Empedocle, fr.109 ^ Giovanni Reale, Per una nuova interpretazione di Platone, 2003, p. 678, ISBN 88-343-1036-5. ^ a b Piergiorgio Odifreddi, Le menzogne di Ulisse. L'avventura della logica da Parmenide ad Amartya Sen, Milano, Longanesi, 2004, p. 47. ISBN 8830420441; ISBN 9788830420441. Riedito da: Milano, TEA, 2009. ISBN 8850211910; ISBN 9788850211913. ^ Corinne Morel, Dizionario dei simboli, dei miti e delle credenze, Firenze, Giunti Editore, 2006, p. 836. ISBN 8809040716; ISBN 9788809040717. ^ Nicoletta Sala, Gabriele Cappellato, Viaggio matematico nell'arte e nell'architettura, ed. Franco Angeli, 2003, p. 16. ^ Ludovico Geymonat, Gianni Micheli, Corrado Mangione, Storia del pensiero filosofico e scientifico, Volume 1, Garzanti, 1970, p.380 ^ Paracelso, Liber de nymphis, sylphis, pygmaeis et salamandris et de caeteris spiritibus, trad. it. in Paracelso, Scritti alchemici e magici, pp. 17–32, Phoenix, Genova 1991. ^ Glenn Alexander Magee, Hegel e la tradizione ermetica, § 4.4, Mediterranee, 2013. ^ Isabella Puliafito, Feng Shui: armonia dei luoghi, pag. 49, Hoepli Editore, 1999. ^ Cf. Ferdinando Abbri, Le terre, l'acqua, le arie. La rivoluzione chimica del Settecento, Bologna, il Mulino, 1984. ISBN 8815004785; ISBN 9788815004789. ^ G. L. Rogoff, Ed., IEEE Transactions on Plasma Science, vol. 19, dicembre 1991, p. 989 ^ Heinrich Cornelius Agrippa, Of Occult Philosophy, Book 3, Part 5, su esotericarchives.com, traduzione di John French, 1651   [1533] . URL consultato il 29 agosto 2006. ^ The Key of Solomon, Trans. S. L. MacGregor Mathers. ^ Giorgio Tarditi Spagnoli, Cabala e Antroposofia, NaturaSofia, 2018, su books.google.it. URL consultato il 23 febbraio 2019 (archiviato dall' url originale  il 19 ottobre 2018). ^ Carlo Maria Martini, Il dio vivente. Riflessioni sul profeta Elia, Casale Monferrato, Piemme, 4ª ed. 2000, p. 107. ISBN 8838447616; ISBN 9788838447617. ^ Cf. Atti At 2, 2-3, su laparola.net.. ^ Cf. Atti 4, 31, su laparola.net.. ^ Carlo Maria Martini, op. cit., p. 108. ^ Gianfranco Bertagni, La teoria indù dei cinque elementi - Da Studi sull'Induismo (René Guénon) ^ Anne Cheng, Storia del pensiero cinese, Vol I, Dalle origini allo studio del mistero, Einaudi, pag.257 ^ Derek Walters, Il libro completo dell'astrologia cinese, pag. 21, Gremese Editore, 2004. ^ Derek Walters, op. cit., pag. 21. ^ Isabella Puliafito, Feng Shui: armonia dei luoghi, pag. 49, op. cit. ^ Isabella Puliafito, op. cit., pag. 49. ^ Isabella Puliafito, op. cit., pag. 50. ^ Isabella Puliafito, op. cit., pag. 49. ^ Isabella Puliafito, op. cit., pag. 50. ^ a b Averna V. Leonardo, La Filosofia Cinese, Da Confucio a Mao Tse-tung, Biblioteca Universale Rizzoli, 2000, ISBN 88-17-25899-7 ^ Averna V. Leonardo,La Filosofia Cinese, Da Confucio a Mao Tse-tung, Biblioteca Universale Rizzoli, 2000, ISBN 88-17-25899-7, pag.120 ^ Fung Yu-lan, Storia della filosofia cinese, confucianesimo, taoismo, buddismo, Mondadori, 1990, Cles, ISBN 88-04-32696-4, pag.105 Bibliografia Modifica Francesca Rigotti, Pierangelo Schiera (a cura di), Aria, terra, acqua, fuoco: i quattro elementi e le loro metafore, Bologna, Il Mulino, 1996. Altri progetti Modifica Collabora a Wikimedia Commons Wikimedia Commons contiene immagini o altri file su quattro elementi   Portale Antropologia   Portale Astrologia   Portale Bibbia   Portale Filosofia   Portale Mitologia   Portale Religioni Ultima modifica 1 mese fa di WikiBathor PAGINE CORRELATE Fuoco (elemento) uno dei quattro elementi classici  Terra (elemento) uno dei quattro elementi tradizionali  Wu Xing Wikipedia Il contenutoAndrea Bonomi. Keywords: i quattro elementi, “minimal use of transformations” (Grice), chronological logic, time-relative identity, The Grice-Myro theory of identity, A. N. Prior, Chomsky, ways of reference, referring, existence and structure, imagery and naming, universe of discourse, mental event, psychological inter-subjectivity, indicale, Grice on embedeed psychological attitudes Operator, Addressee, Sender, propositional content. I want you to know that p, Iinform you that p, I want you to want to do p, I force you to do P, etc. Symbols in “Aspects of Reason”, Op1 Op2 Op3 Op4 judicative volitive indicative informative intentional imperative interrogative reflective inquisitive reflective Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Bonomi” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51783714218/in/dateposted-public/

 

Grice e Bontadini – la neo-classica –de-ellenizante –I nazionalisti romani – Appio -- filosofia italiana – Luigi Speranza (Milano). Filosofo.  Grice: “I would call Bontadini a Griceian; first, he likes sports, like I do; second he is a neo-classical (as I am) and a anti-anti-metaphysicist, as I am!” --  “Se Dio non ci fosse, il mondo sarebbe contraddittorio»  (G. Bontadini, Saggio di una metafisica dell'esperienza). Esponente di spicco del movimento neotomista, che ebbe presso Milano uno dei suoi più importanti punti di riferimento e diffusione. Iscrittosi presso Milano quando essa aveva iniziato le sue attività, ma non era ancora riconosciuta dal governo italiano, egli fu il terzo laureato assoluto dell'ateneo, presso il quale fu poi professore di filosofia teoretica. Ha insegnato anche presso l'Urbino, Milano e Pavia. Pur rifacendosi alla metafisica classica, quella aristotelica e tomistica, Bontadini si dichiara "neoclassico" intendendo evidenziare il nuovo ruolo che quell'antica metafisica può svolgere nella filosofia contemporanea.  Egli infatti definisce se stesso come «un metafisico radicato nel cuore del pensiero moderno».  Rifacendosi alla filosofia idealistica ne apprezza soprattutto la «verità metodologica» che ha evidenziato il ruolo della coscienza, del cogito cartesiano, nel cogliere il significato dell'essere pur considerandolo come altro, diverso dalla soggettività della coscienza stessa, realizzando cioè una identità tra il soggetto e l'oggetto, tra l'intelletto e la sensibilità che riporta in luce l'antica teoria parmenidea dell'identità di Essere e Pensiero.  Un Parmenide, quello di Bontadini, che non esclude la constatazione del divenire, da un lato, e la denuncia della sua contraddittorietà, dall'altro. Due protocolli che fanno capo rispettivamente ai due piloni del fondamento: l'esperienza e il principio di non contraddizione (primo principio). I due protocolli sono tra loro in contraddizione, e tuttavia godono entrambi del titolo di verità  sono verità, però, che in quanto prese nell'antinomia (antinomia dell'esperienza e del logo) si trovano a dover lottare contro un'imputazione di falsità. Giacché l'esperienza oppugna la verità del logo e il logo quella dell'esperienza».  Il sapere Una nuova concezione del sapere è alla base del pensiero di Bontadini che ne ribadisce l'origine nell'esperienza che però va intesa non più come risultato delle operazioni della ragione (razionalismo) o come ricezione passiva dei dati empirici (empirismo), ma come "presenza": mentre la gnoseologia contemporanea continua a concepirla nell'ambito di un dualismo dell'essere e del conoscere, correlando così il problema metafisico a quello del conoscere e facendo nascere la questione, di difficile soluzione, di quale correlazione possa esserci tra il pensiero e la realtà.  Ma ogni qual volta si considera ciò che si ritiene sia "al di là" del pensiero, questo inevitabilmente è nel pensiero, appartiene al pensiero stesso.  Quindi ogni esperienza come presenza è assoluta, perché non costruita, ed è totale, poiché ogni singolo fatto empirico fa parte di essa.  L'unità dell'esperienza Si arriva quindi alla concezione di "unità dell'esperienza" dove tra l'esperienza e il pensiero si sviluppa quel rapporto di circolarità che costituisce il sapere.  Ma secondo l'insegnamento di Parmenide l'essenza dell'esperienza è il divenire che si presenta come contraddittorio nella sua realtà di essere e di esistere inteso come opposto al non essere.  Come può il sapere allora basarsi su una struttura contraddittoria di essere e divenire?  «Il divenire si presenta cioè contraddittorio; anzi come la stessa incarnazione della contraddittorietà (l'identificarsi del positivo e del negativo), come la smentita alla suprema e immediata identità: l'essere è. La soluzione in Dio creatore «L'ente, che è temporale in quanto empirico, è eterno in quanto divino».  La contraddizione insita nel divenire cioè può essere superata nell'esistenza di Dio creatore. La contraddizione del divenire è superata con la dottrina della creazione, in quanto quella identificazione dell'essere e del non essere, che riscontriamo nell'esperienza, è ora vista come il risultato dell'azione dell'Essere, di Colui che crea dal non essere l'essere. Ma l'essere poi non ricade, divenendo, nel nulla?  Non si può, risponde Bontadini, pensare assurdamente che l'essere sia distrutto dal nulla ma il mondo creato da Dio è diverso da Lui ma insieme coincide nella sua creazione non alterando la sua essenziale immutabilità. Severino, traendo le conclusioni dalla concezione del suo maestro Bontadini  in un saggio pubblicato su la Rivista di filosofia neo-scolastica dal titolo “Ritornare a Parmenide” elimina ogni differenza tra l'immutabilità di Dio e quella del mondo soggetto al divenire per cui ogni cosa è eterna come è eterno Dio.  Rispose con toni duramente ironici Bontadini in un articolo dal titolo“Sozein ta fainomena”. Io mi chiesi con quale barba si trovi, nel mondo dell'essere, il mio alter ego immutabile. Giacché, da quando ero matricola venendo fino ad oggi, di barbe io ne ho cambiate molte centinaia. Ora, se poniamo che tutte sono immutabili, mi pare che non troverei abbastanza superficie sul mio corpoquello fissato per l'eternitàper fare posto a tutte. Ribadì quindi la sua concezione del principio di creazione che permette di superare la contraddittorietà del divenire tramite l'azione creatrice di Di, «in quanto quella identificazione dell'essere e del non-essere, che riscontriamo nell'esperienza, è ora vista come il risultato dell'azione dell'essere (azione indiveniente dell'essere indiveniente). Altre opere: “Saggio di una metafisica dell'esperienza” (Milano, Vita e pensiero); “Studi sull'idealismo” (Urbino, A. Argalia); “Dall'attualismo al problematicismo. Studi sulla filosofia italiana contemporanea” (Brescia, La scuola); “Studi sulla filosofia dell'età cartesiana” (Brescia, La scuola); “Dal problematicismo alla metafisica. Nuovi studi sulla filosofia italiana contemporanea, Milano, Marzorati); “Indagini di struttura sul gnoseologismo moderno” (Brescia, La scuola); Il compito della metafisica” (Milano, Fratelli Bocca); “Studi di filosofia moderna, Brescia, La scuola); “Conversazioni di metafisica” (Milano, Vita e pensiero); Metafisica e de-ellenizzazione” (Milano, Vita e pensiero); “Appunti di filosofia, Milano, Vita e pensiero), “Metafisica e de-ellenizzazione”; “Sull'aspetto dialettico della dimostrazione dell'esistenza di Dio”. Espulso per le sue posizioni filosofiche dalla Cattolica di Milano. Sembra qui tornare il Deus sive Natura di Spinoza. “Sozein ta fainomena”. Dal diveniente all'immutabile. Studio sul pensiero di Gustavo Bontadini, prefazione di Emanuele Severino, Venezia: Cafoscarina,. Bontadini e la metafisica.  L'Essere è Persona. Riflessioni su ontologia e antropologia filosofica in Gustavo Bontadini, Orthotes, Napoli-Salerno. Francesco Saccardi, Metafisica e parmenidismo. Il contributo della filosofia neoclassica, Orthotes, Napoli-Salerno. Dizionario di filosofia. MASTER  NEGA TIVE   NO. 91-80038-10     MICROFILMED 1993  COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES/NEW YORK     as part of the  "Foundations of Western Civilization Preservation Project"     Funded by the  NATIONAL ENDOWMENT FOR THE HUMANITIES     Reproductions may not be made without permission from   Columbia University Library     COPYRIGHT STATEMENT     The Copyright law of the United States - Title 17, United  States Code - concerns the nfiaking of photocopies or  other reproductions of copyrighted material.   Under certain conditions specified in the law, libraries and  archives are authorized to furnish a photocopy or other  reproduction. One of these specified conditions is that the  photocopy or other reproduction is not to be "used for any  purpose other than private study, scholarship, or  research." If a user makes a request for, or later uses, a  photocopy or reproduction for purposes in excess of *'fair  use," that user may be Nable for Copyright infringement.   This Institution reserves the right to refuse to accept a  copy Order if, in its judgement, fulfillment of the order  would involve violation of the Copyright law.  AUTHOR:  SIEKE, CARL TITLE:  APPIUS CLAUDIUS  CAECUS CENSOR.     PLACE:     MARBURG  DATE :  1890 COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES  PRESERVATION DEPARTMENT   BIBLIOGRAPHIC MICROFORM TARCFT     Master Negative #     Original Material as Filmed - Existing Bibliographie Record     Restrictions on Use:   *874.03  IS115 '"»--..»...5^^.5^     ü.     f.' ' ;.. J- Sieke^ Carl 1864-   AppiuB Claudius Oaeoua censor i.j* 444 d at  Historische disöertation, welche... ^M vi "^r.  eingereicht hat Carl Sieke. Marburg, 1890.   82 p. 21f cm.   ' Thesis. Marburg. \^ -»   «     34147 c^     TECHNICAL MICROFORM DATA  REDUCTION RATIO: Ji^.     FILM SIZE:_ <:^:> rf\r'^ __  IMAGE PLACEMENT: I^O® IB IIB   DATE FILMED: ^ ^'3?-^3 INITIALS.,^ J/J<^^   FILMED BY: RESEARCH PUBLICATTONS. INC WOODRRTnn F CT     BIBLIOGRAPHIC IRREGULARITIES     MAIN ä ^) i r  Bibliographie Irregularities in the Original Document  List volumes and pages affected; include name of Institution if filming borrowed text.   Page(s) missing/not availabie: yoiuines(s) missing/not availabie:.     /' lUegible and/or damaged page(s):.     2-7-30    -V-- Page(s) or voliunes(s) misnumbered:.     Bound out of sequence:.\/ Page(s) or illustration(s) filmed from copy borrowed from: J- UU^     Other:  r Association for Information and Image Management   1 1 00 Wayne Avenue, Suite 1 1 00  Silver Spring, Maryland 20910   301/587-8202  Centimeter   12 3 4     ILL   lllllllllllllllllllllllllllllllllllll     Inches     MIM  5 6 7 8 9 10   iiilimliiiiliiiiliiiiliiiiliiiiliii iliiiiliiiiliiiili   Till I I I I I I 1 M I I M M  2 3 4     1.0  LI     1.25     11 12 13 14 15 mm   liiiih|iili|iilii iiliiiiliiii iiii^^^     m   m   56 1^   tiiHu.     Z8   3.2   3.6  4.01.42.52.2 2.0 1.8     1.6  MnNUFPCTURED TO flllM STRNDflRDS  BY fiPPLIED IMAGE, INC.  'c^  r-^l/\P  ^  (P ^ o ^ W fSTW?     -r^r     YV^ Coluntbta Wimütvaitp   in tte Cit? of j^eto ^otk  LIBRARY ••'^^';     APPIÜS CLAUDIUS CAECÜS CENSOR  T 444 d. St.   310 V. Ohr.  HisTORiscFiE Dissertation, WELCHE ZUR ErLAKGUXG DER DoCTüRWÜRDE BEI DER     Philosophischen Facultät  DER KÖNIGLICHEN Universität Marburg EINGEREICHT HAT CARL SIEKE.   -<>-»i*-«r- MARBURG i. H. 1890.  I  e   .•74 a:5 >. W     '^> >!  Der Censor App. Claudius ist schon den Alten ein Problem  gewesen. Die Quellenberichte, welche uns vorliegen, geben  uns keineswegs ein einheitliches und übereinstimmendes Bild;  wir werden vielmehr zwischen den einzelnen Gewährsmännern  sowohl in Bezug auf die Thatsachen, als auch auf das Urteil  über den Censor und seine politische Wirksamkeit die grössten  Unterschiede und Widersprüche finden. Von den alten Autoren  haben sich, wie das natürlich ist, die Differenzen auf die neueren  Forscher übertragen.   In diesem Widerstreit der Meinungen galt es für mich,  eine feste Grundlage für alle Erörterungen zu finden. Und  diese glaube ich in dem Satze sehen zu müssen, dass der  Bericht Diodors über die Censur der älteste, reinste und beste  ist, welcher uns überliefert ist. Von diesem Berichte müssen  wir bei jeder einzelnen Frage ausgehen, ihn überall zu Grunde  legen. Von keinem neueren Forscher scheint mir dieser  quellenkritische Grundsatz konsequent durchgeführt zu sein.   Dies zu versuchen, ist die Aufgabe der folgenden Ab-  handlung.   Cap. 1.   Amtsantritt und Amtsdauer des Censors App. Claudius.   Die Quellen, aus denen fast allein die Kenntnis von der  Censur des App. Claudius Caecus und überhaupt seiner Per-  sönlichkeit und politischen Wirksamkeit fliesst, sind Diodor  (XX, 36) und Livius (IX, 29, 33 f. 46). Verschiedener zu-  fälliger Erwähnungen des Censors bei anderen Schriftstellern  sowie seines Elogiums (Corp. Inscr. lat. I. p. 287 n. XXVIII),  welches die Ämterlaufbahn giebt, werden wir im Gange der  Darstellung zu gedenken haben. Ich stelle die Berichte der  beiden Hauptquellen im Zusammenhang voraus.   Diod. XX, 36 lautet: 'Ev dt "Fotfifi xartx lomov tot  iviamov ri^n^rai; «Aovto xai rovTViv o eteQOi: '^titiio^ K'/Mudiog  inmoov l%on' tov avvctiixoyTa yUvxiov Ilkuriiov tio'A/m nur  ^GTituiiav vo/ulfiMv ixivf^ae, xat n^onov fih to xaloö^ttrov  ^'ATiTtiOvvÖMQ and atadiiov oydoi-xoma xmi-yayfv dg rijv 'Piofn;v  xai TiolXd Tiov dt]/iWaio)r xQ^Jf^ckm' eig lavrr^r n]v xazaaxevfjv  dvi^kcjasv av€v doyitiatog rijc; aiyxh'^iov. fif-uc dt ravta lijg  a^'avTOv xh^&eiat^g ''AnTiiag oöov rd 7cktov fitQOi; d^oig  areQeoig xartarQwaev and 'Pio/iit^g f^x^i^ Kanvi^g ovroi: tov  öiaöTrjltiaTOi; aradiviv Tiltiown'*' i^dnon' rovi;  /.dv vnsQtxovTai; öiaüxcci^fag roug dt (paQayyviöfig ?} xoilovg  dvalrifi^iaaiv d^iohlyotg iSiocooccg xaravi^hoatv dnaöag rag  ör^liwalag n()oa6dovgy auzod de juvi^juelov d&dvarov xaTehnev  dg xoivrjv evx{)j]aTiav cpiloTifiT^d^eig' xatejiii^t dt xai rijv auyxh]TOv  ov tovg evyevslg xai nQOtxovTag xdig a'^uofiaac 7i()ogyiid<pcov  ^lovovg, uig r^v si^oS, dlkd nollovg xai rtov d7iBXtvd^i{)iov vlovg  dvt^u^B^ i(f olg ßaQtojg tfSQOv oi xavx^o/nevoi Tijg eoyeveiag*  edioxe dt Toig noUTaig xai ti]y t^ovalav onoi TiQoaiQoh'TO rifii^-  aaa^ar ro dt okov dQclt' rtOrjaavQiafutvov xax" avrov TiaQa rolg  iTiKpavtatdioig rdv <p^dvov i^txhve rd Tt^oaxomHy^iöi tiov  dllojv Tiohtviv dvTiiay^ia xaTaoxevd^on' rjj rwv svyevdjv dkko-  TQiozr^Tt TTJv 7ia(td lioY nokhov evvoiav xai xaid fitv T?jv tiov  Innkiiv doxijtiaaiav ovdevdg dcfsü.eTO rdv 'innov, xard dt r?}v  TcJv avvtdQtJv xatayQaipi]}' oudtva tiov ddo^ovvTon' avyxh]TixLov  t^tßakevj onti) j}y td^og noielv rolg rifirjaJg, a^' oi fih vnaTOi  did TOV (fO^drov xa) duc rd ßovltotha Tolg tniffareOTaTOig x«-  ()U€Gi)^ai oimy/or n)v Oüyyh]TOv ov ti)v vrid toütov xaraleyelöav,  dlld T}]v und Ttr7v n()oyty€V7^^itru)v tifirjiör xcaayqacptlöav  o dt di^jiwg jOiTOig fitv dvTi7T()dTTiov, Tift dt ^AnnUi* ov/ii(pikoTt  jitovuti'og Xia f/;r nor dcoytTtor 7ii)oay('tyt]r ßtßcucoaai ßov?,6fitrog  dyo()dvofior tiktio trg tniifartaititag dyoi>avoftiag vidv  dnelevd^iiiov rralov 0/Mßiov, og n^onog ' FiD^ialuv TavTrjg Trjg  di)xrjg f-V<7« naiodg vh' dtdov'/.tixoTog. d dt ^'Anniog zijg dQyrjg  dno/.v&e}g xai tov and Tijg avyxlrjtov ip^ovov 8vkaßr;^€lg  nQoaenoiijO^r^ rvcpkdg elvai xai xar oixiav ejAeivsv, —   Liv. IX, 29: Et censura clara eo anno App. Claudii et  C. Plautii fuit, memoriae tarnen felicioris ad posteros nomen  Appi, quod viam munivit et aquam in urbem duxit, eaqüe unus  perfecit, quia ob infamem atque invidiosam senatus lectionem  verecundia victus collega magistratu se abdicaverat: Appius  iam inde antiquitus insitam pertinaciam familiae gerendo solus  censuram obtinuit   Cap. 30: Itaque consules, qui eum annum secuti sunt,  C. Junius Bubulcus tertium et Q. Aemilius Barbula iterum,  initio anni questi apud populum deformatum ordinem prava  lectione senatus, qua potiores aliquot lectis praeteriti essent,  negaverunt eam lectionem se, quae sine recti pravique dis-  crimine ad gratiam et libidinem facta esset, observaturos, et  senatum extemplo citaverunt eo ordine, qui ante censores App.  Claudium et C. Plautium fuerat.   Cap. 33: Permulti iam anni erant, cum inter patricioa  magistratus tribunosque nulla certamina fuerant, cum ex ea  familia, cui velut fato lis cum tribunis et plebe erat, certamen  oritur. App. Claudius censor circumactis decem et octo man-  sibus, quod Aemilia lege finitum censurae spatium temporis  erat, cum C. Plautius collega eius magistratu se abdicasset,  nulla vi compelli, ut abdicaret, potuit. P. Sempronius erat  tribunus plebis, qui finiendae censurae intra legitimum tempus  actionem susceperat, non populärem magis quam iustam nee  in vulgus quam optimo cuique gratiorem   Cap. 34 (Schluss): Haec taliaque cum dixisset, prendi  censorem et in vincula duci iussit. adprobantibus sex tribunis  actionem collegae tres appellanti Appio auxilio fuerunt, sum-  maque invidia omnium solus censuram gessit.   Cap. 42, 3: Appium censorem petisse consulatum, comi-  tiaque eius ab L. Furio tribuno plebis interpellata, donec se  censura abdicarit, in quibusdam annalibus invenio. creatus  consul,   Cap. 46, 10: Ceterum Flavium dixerat aedilem fore nsis  factio, App. Claudii censura vires nacta, qui senatum primus  libertinorum filiis lectis inquinaverat et, posteaquam eam  lectionem nemo ratam habiiit, nee in curia adeptus erat, quas  petierat opes urbanas, humilibus per omnes tribus divisis forum   et campum corrupit ex eo tempore in duas partes   discessit civitas: aliud integer populus fautor et cultor bonorum,  aliud forensis factio tenebat, donec Q. Fabius et P. Decius  censores facti, et Fabius, simul concordiae causa, simul ne  humillimorum in manu comitia essent, omnem forensem turbam  excretam in quattuor tribus coniecit urbanasque eas appellavit.  adeoque eam rem acceptam gratis animis fcrunt, ut Maximi  cognomen, quod tot victoriis non pepererat, hac ordinum tem-   peratione pareret ....   Diodor berichtet die Wahl des App. Claudius zum Censor  zu Ol. 117, 4. Er erzahlt, man habe in diesem Jahre den  App. Claudius und Lucius (sie !) Plautius zu Censoren gewählt.  Es ist dies das Jahr 444 der Varronischen Zählung oder das  Jahr 310 v. Chr., das Jahr der Consuln Q. Fabius und C.  Marcius (Diod. XX, 17). Zugleich erzählt er an dieser Stelle  (XX, 36) alles, was er von der Censur zu berichten hat; nur  noch einmal erwähnt er späterhin den App. Claudius, nämlich  als Consul des Jahres Ol. 118, 2 (XX, 45) d. i. des Jahres   447 aer. V.  807 V. Chr.   Livius, welcher die Nachrichten über den Censor anna-  listisch zersplittert, setzt den Amtsantritt der Censoren App.  Claudius und Gaius (!) Plautius unter das Consulat des M.   _ _ , 1 TL 44* Ä6r. VÄrr.   Valerius und P. Decius (IX, 29), d. h. m das Jahr 312 v. chr.  Zum Jahre ^ berichtet er, dass App. Claudius nach Verlauf  von IS Monaten, welches nach der lex Aemilia die gesetz-  mässige Dauer der Censur war, sein Amt nicht niedergelegt,  sondern es, obwohl sein College C. Plautius abgedankt habe  (IX, 33 f.), bis zur Bewerbung um das Consulat 1. J. -^  fortgeführt habe (IX, 42, 3).   Es besteht also im chronologischen Ansatz der Censur  zwischen Diodor und Livius eine Differenz von zwei Jahren.  Die neueren Forscher schliessen sich sämtlicii, olnie die  Differenz zu erörtern, dem Livius an (vgl. Xiebuhr, K. G. III,  345. Mommsen, R. G. I, 454. R. Forsch, I, 301).   Wir w^erden jedoch den Ansatz Diodors als den richtigen  erkennen.   Schon das allgemeine Quellenverhältnis der beiden Autoren,  ihr Wert und ihre Glaubwürdigkeit, wird bei der Entscheidung  der Frage von Bedeutung sein.   Es ist eine seit Niebuhr feststehende Thatsache, dass die  bei Diodor erhaltenen Berichte über die ältere römische Ge-  schichte eine weit bessere und glaubwürdigere Tradition sind  als die livianisclien (Xiebuhr, R. G. II, 122 A. 367. II, 511,  514, 599. 629 f. III, 264 f. 277. Kissen, Rhein. Museum XXV,  27; vgl. dagegen Schwegler, R. G. 11, 22. III, 199). Wäh-  rend diese von Fälschungen völlig durchsetzt sind, bis in das  geringste Detail durch die Tendenz rhetorischer Ausschmückung  und Erweiterung und patriotischer Verherrlichung entstellt  sind und infolge dessen eine sehr trübe Quelle bieten, so  weisen die Berichte Diodors, so wenig ihrer sind, (XI, 37. 40.  53. 68. XII, 23—26. 30. 64. 80. XTII, 6. 42. XIV, 11. 16.  34. 43. 93. 96. 98. 102. 109. 113—117. XV, 27. 35.47.61.  75. XVI, 36. 45. 69. 90. XIX, 10. 65. 72. 76. 101. 105.  XX, 26. 35. 36. 44. 80. 90. 101) und so knapp und lücken-  haft diese wenigen auch sind (vgl. jNFommsen, R. Forsch. II,  225. 270, A. 68. 275. Chron. 121. Niebuhr, R. G. II, 630.  Volquardsen, Quelle Diodors 11) eine fast reine und unver-  fälschte Tradition auf.   Die Quelle, aus der Diodor geschöpft hat, reicht eben in  relativ alte Zeit hinauf. Freilich lä^st sich sein Gewährsmann  nicht mit Bestimmtheit nachweisen ; es ist nicht erwiesen, dass  Fabius, der älteste römische, noch griechisch schreibende  Annalist, Diodors Quelle sei (Petavius, Doctr. Tempi. Lib. IX,  C. 55. Wesseling zu Diodor XI, 1. Xiebuhr, R. G. II  192 A. 629 if., wo aber das 13, und 14. Buch Diodors aus-  genommen ist. Mommsen, Chron. 221. R. Forsch. II, 263 ff:  Fabius und Diodor." Vgl. dagegen Schwegler, R. Gesch. II,    24. C. Peter, Zur Kritik der Quellen der ältesten römischen  Geschichte, 118 f. Nitzsch, Rom. Annalistik, 227. Niese,  Hermes XIII, 412 f. Thouret, Fleckeisens Jahrbücher, Splb.  1880. Meyer, Rhein. Museum, 37, 611); es ist leere Hypothese,  dass Diodor aus der angeblich ältesten Redaktion der römischen  Annalen, welche der Schützling und Parteigenosse unseres App.  Claudius, derÄdil Gn.Flavius, bewerkstelligt haben soll, geschöpft  habe (Nitzsch, R. Annalistik, 229 if. ; vgl. Momnisen, Chronol.  204. R. G. I, 467. R. Forsch. II, 278. 338. Schwegler, R. G.  II, 7); ebenso hypothetisch ist die Behauptung, dass L. Piso,  ein Annalist aus der Grachenzeit, Diodors Quelle sei (Clason,  Heidelberger Jahrbücher 1872 S. 35. R. G. I, 17. Klimke,  Diodor und die röm. Annalistik. Colni, Philologus 1883. S. 1  bis 22; vgl. Mommsen, R. Forsch. 11, 338 A); ganz in der  Luft aber schwebt die neueste Ansetzuug Matzats, der in  L. Cincius Alimentus, neben Fabius dem ältesten römischen  Annalisten, Diodors Gewährsmann sieht (Matzat, R. Chronol.  I, 288; vgl. Niese, Piniol. Anzeiger 1884 S. 554 f.). Aber  wenn auch alle diese Versuche, die Quelle Diodors mit Sicher-  heit zu ermitteln, misslungen sind, so ist dieselbe dennoch in  relativ alte Zeit hinaufzusetzen (vgl. Rhein. Museum 37, 617).  Dagegen gehören die Quellen des Livius fast nur der  sullanischen und nachsullanischen Zeit oder sogar der cicero-  nischen und augusteischen an, wo der Fälschungs- und Aus-  schmückungsprozess der Annalistik in vollem Gange war.  Zuweilen nennt Livius zwar ältere Gewährsmänner, den Fabius  (I, 44, 45. II, 40. VIII, 30. X, 37), Cincius (VII, 3), Piso  (IX, 44. X, 9); aber sehr wahrscheinlich hat er diese nur  aus zweiter Hand benutzt oder höchstens an dieser oder jener  Stelle kurz eingesehen. Meistens nennt Livius als Gewährs-  männer Namen wie Lic. Macer, Val. Antias, Aelius Tubero,  von deren ersterem es z. B. feststeht, dass er ein Geschichts-  fälscher im verwegensten Sinne des Wortes war (Mommsen,  R. Forsch. I, 1 ff. II, 315 f. Seeck, Kalendertafeln der Pon-  tifices S. 42 ff.). Alle Fälschungen darf man freilich nicht  diesen Männern zuschreiben, es giebt Anhaltspunkte, dass die     Ausschmückung der Annalen selbst zu Ciceros Zeiten fort-  geführt wurde (Niese, Observationes de annalibus Romanis^  Marburg 1885 L 13). Im einzelnen lassen sich die livianischen  Berichte nicht auf bestimmte Quellen zurückführen. Man hat  ^s zwar, wie für die 3., 4. und 5. Dekade (Nissen, Kritische  Untersuchungen über die Quellen der 4. und 5. Dekade des  Livius. Böttcher, Quellen des Livius im 21. und 22. Buch),  «o auch für die 1. Dekade zu thun versucht (Nitzsch, Röm.  Annalistik; Clason, R. G.); aber die Mittel, die man dabei  -angewandt hat, leisten keine Bürgschaft für die Wahrheit der  Resultate (vgl. Peter, Zur Kriiik der Quellen S. ü ff. Mommsen,  R. Forsch. 224).   Das dargelegte Quellenverhältnis zwischen Diodor und  Livius, wonach Diodor eine weit ältere und getreuere Ueber-  lieferung giebt als Livius, lässt sich für die Kriegsgeschichte,^  Verfassungsgeschichte sowie auch für die Zeitrechnung und  die Fasten, auf denen die Chronologie beruht, nachweisen.  Mommsen hat an schlagenden Beispielen die Güte der diodo-  rischen Tradition gegenüber der sonstigen , namentlich der  livianifcchcn, nachgewiesen (R. Forsch. II, 222 fl'.). Zwei der  Mommsenschen Beispiele betreffen die Fasten (die Consuln  des Jahres 433, die Consulartribunenliste a. a. O.). Selbst  bei chronologischen Einzelan?ätzen ist derjenige Diodors, wenn  €r von dem des Livius abweicht, immer der richtige.   Gerade in der Zeit des sog. zweiten Samnterkrieges, in  welche die Censur unseres App. Claudius fällt, können wir  mehrfach bei Livius Verschiebungen von Ereignissen um  mehrere Jahre finden, so berichtet Livius den Waffenstillstand  des Jahres 320 zu 318 (IX, 20 vgl. Rhein. Museum 25, 34;,  so setzt er den Anfang des Etruskerkrieges (310) schon ins  Jahr 312 (Liv. IX, 29, 1. Diodor XX, 35. Fleckeisens  Jahrb. Splb. 13, 708).   Das allgenn'ine QuellenverhälMiis, wie wir es dargestellt  haben, weist darmif hin. 'lass wii in Betreff des Zeitansatzes  der Censur unseres Ajjp. Claudius bei Livius eine Verschie-  bung anzunehmen und dem Diodor zu folgen haben werden. Zudem lassen sich hierfür eine Reihe von sachlichen Gründen  geltend machen. Zunächst ist zu erwähnen, dass sich in des  Livius eigener Erzählung Spuren von der ünwahrscheinkeit  seines Ansatzes finden. Wenn nämlich Livius den Amts-  antritt des Censors in das Jahr 312 setzt (IX, 29, G) und  zum Jahre 310 berichtet (IX, 33, 3ff), dass die 18 Monate,  in welchen App. Claudius nach der lex Aemilia gesetz-  mässiger Censor war, abgelaufen seien, so folgt daraus, dass  sich die 18 ]\Ionate auf ;> Jahre erstreckt liätten, und dass  App. Claudius seine Censur in der zweiten Hälfte des Jahres  312 angetreten habe. Nun aber ist nach allem, Avas wir von  diesen Verhätnissen wissen, ziemlich sicher, dass die Censoren  gewöhnlich kurz nach dem Amtsansritt der ihre Wahl leitenden  Oberbeamten, der Consuln, d. i., um hier nur eine allgemeine  Bestimmung zu geben, im Frühjahr gewählt wurden i]\Iommsen,  Str. II, 324 ff.)? sodass also die 18 Monate jedes Mal schon  im nächsten Jahre abliefen. Eine Erstreckung der Censur  über 3 Jahre ist nirgends bezeugt, vielfach aber ist überliefert,  dass das Lustrum, der Abschluss der censorischen Thätigkeit,  im folgenden Jahre stattfand (z. B. i. J. 300, De Boor,  fasti censorii S. 9., Liv. X, 9, 14. i. J. 294. De Boor, S.  10, Liv. X, 47, 2. i. J. 209. De Boor S. 15, Liv.  XXVII, 36, 6 cf. 11, 7 u. s. w.). So wird auch die Censu  des App. Claudius, solange sie rechtmässig war, t^ich nicht  über 3 Jahre erstreckt haben. Vielmehr wird durch diese  Angabe des Livius sein chronologischer Ansatz sehr unwahr-  scheinlich gemaclit.   De Boor (fasti censorii 44) hat die zwischen Diodor und  Livius bestehende Differenz zu Gunsten des livianischen An-  satzes so auszugleichen versucht, da^s er annimmt, Diodor  habe die Censur deswegen zum Jahre 310 behandelt, weil er  unter diesem Jahre in seiner Quelle die wichtigsten Ereignisse  der Censur, die Zwietracht des App. Claudius mit seinem  Collegßn C. Plautius und die Uebertretung des über die  Dauer der Censur gegebenen Gesetzes (lex Aemilia) von  Seiten des App. Claudius, berichtet gefunden hätte. Diese Annahme hebt aber einerseits nicht das Bedenken, welches  über die Ausdehnung der Censur oben geltend gemacht ist,  und dann widerspricht sie direkt den Worten Diodors, dessen  Bericht so beginnt: tv <)t ' Pv'tiii] zcaa rovrov iny triavrov   /444 \ ^ f ', ^ ' t f " # 1'^ '   f -J Tiiirini^ hi/.inro y.ca lovntv o fTfooc, ^iTTcrio^ hhxv-  tho^ etc. —   Man könnte nun für den livianischen Ansatz anführen,  dass sowohl die Capitolinischen Fasten, als auch Frontin und  Cassiodor mit Livius übereinstimmen. Frontin (de aquis 5)  und Cassiodor setzen die Censur unter das Consulat des M.  Valerius und P. Decius d. h. in das Jahr 312. Aber dies  hat unserer Ansicht nach absolut keine Bedeutung; denn die  gesamte nachlivianische Geschichtschreibung über die römische  Republik ruht auf den Schultern des Livius, alle Historikei*^  nach Livius gebrauchen ihn als Gewährsmann, so haben auch  sor.der Zweifel Frontin und Cassiodor diese chronologische  Angabe aus Livius geschöpft.   Von grösserer Bedeutung schon könnte es sein, dass die  Capitolinischen Fasten gleichfalls mit Livius übereinstimmen,  indem sie berichten (C. J. L, I, 432 z. J. ^, De Boor, a. a.  O. S. 8), dass im Jahre 312 App. Claudius und C. Plautius  das 2ß. Lustrum gefeiert hätten. Es pflegen nämlich die  Capitolinischen Fasten zum Antrittsjahr der Censoren die  Lustration zu berichten, obwohl das Lustrum doch als Schluss-  akt der censorischen Thätigkeit gegen Ende der Censur, also  im 2. Jahre der Censur, abgehalten wurde (Mommsen, Str. 11^  326 A.).   Aber auch diese Uebereinstimmung des Livius mit den  Capitolinischen Fasten kann nichts für den livianischen Ansatz  beweisen. Es ist zwar sicher, dass die Fasten des Livius^  obwohl die Capitolinischen Fasten, als Livius schrieb, schon  auf dem Forum standen (Mommsen, R. Forsch II, 81), doch  von den letzteren unabhängig sind, und dass zwischen beiden  die grundsätzlichen Differenzen bestehen, welche überhaupt  die Fasten der Jahrtafel (Fasti Capitolini, Chronograph v. J.  354, Idatius, Paschalchronik) von denen der Chroniken  —   <Diodor, Dionys, Livius, Cassiodor) trennen, deren wesent-  lichste die ist, dass die Jahrtafel die sog. 4 Diktatorenjahre  <333, 324, 309, 301 v. Chr.) der chronologischen Aus-  gleichung wegen eingefügt hat, während die Chroniken  -dieselben weder nennen noch zählen (Mommsen, R. Chronol.  110 ff.). Aber ebenso sicher ist, dass die Capitolinischen  Fasten, wie die gesamte Jahrtafel, aus keiner besseren und  früheren Quelle geflossen sind als die des Livius, während  <iie Fasten und die Chronologie des Diodor auf derselben  guten, alten Quelle beruhen, aus denen seine Berichte ge-  flossen sind (vgl. Rhein. Museum 37,611). Es giebt eine  Menge Beispiele dafür, dass, während Livius und die  €apitolinisclien Fasten gefälschte oder entstellte Fasten und  falsche Chronologie haben, Diodor die echten Fasten bewahrt  und die richtige Chronologie giebt (vgl. Mommsen, R. Forsch II,  222 u. passim). Deshalb geben wir auch hier dem diodorischen  Ansatz den Vorzug.   Es bedarf noch der Untersuchung, wie derselbe in die  Reihe der Lustren und Censoren, die uns, obzwar nicht von  'Quellen ersten Ranges überliefert ist, passt. Die Vorgänger  des App. Claudius in der Censur traten ihr Amt i. J. 318 an.  Darin stimmen die Capitolinischen Fasten mit Diodor und  Livius überein (C. J. L. I, 432 z. J. ^f, Diod. XIX, 10  Liv. IX, 20, 5). Wenn die beiden letzten dies auch nicht  ausdrücklich sagen, so berichten sie doch, dass in diesem  Jahre die Tribus Falerna und Ufentina neu eingerichtet seien.  Die Neueinrichtung der Tribus war aber ein censorisches  Geschäft (Liv. VIII, 17, 11. X, 9, 14 cf. Mommsen, Str. II,  361 m. A. 1.) Zwischen dem Amtsantritt, und füglich auch  dem Lustrum, dieser Censoren und demjenigen des App.  Claudius und C. Plautius lagen demnach, wenn wir dem  Livius und den Capitolinischen Fasten folgen, 6 Jahre (318—312);  wenn wir mit Diodor den Amtsantritt des App. Claudius ins  Jahr 310 setzen, 8 Jahre (318—310). Die nächsten Censoren,  M. Valerius und C. Junius, wurden im Jahre 307 gewählt  <fasti Capit. C. J. L. I, 432 z. J. ^J^ Liv. IX, 43,25). Das  Lustrurn des App. Claudius und C. Plautius ist also nach  Livius vierjährig (312—307), nach Diodor zweijährig (310—307);  das Jahr 309 ist nämlich als Diktatorenjahr nicht zu berechnen^   Die Nachfolger in der Censur, Q. Fabius u. P. Decius,  bind nach dem Zeugniss des Livius (IX, 46, 13,) und der Ca-  pitolinischen Fasten ((J. J. L. z. J. ~) i. J. 304 gewählt; efv  liegen also zwischen ihrem Amtsantritt und dem ihrer Vor-  gänger drei Jahre (307 — 304). Das Lustrum des Q. Fabius^  u. P. Decius war dreijährig; die folgenden Censoren traten  nämlich ihr Amt i. J. 300 an, wie ^loramsen aus den Resten  der Capitolinischen Fasten eruiert hat (C. ,1. L. I, 566  z. J. ~) ; das Jahr 303 ist dabei als Diktatorenjahr nicht zu  rechnen.   Schon aus dieser Reihe der Lustren, welche dem des-  App. Claudius und C. Plautius unmittelbar vorangingen und  folgten, geht hervor, dass das Lustrum kein bestimmter Zeit-  raum damals gewesen sein kann. In der späteren Zeit, seit  dem hannibalischen Kriege, wurde als regelmässige Frist des-  Lustrums 5 Jahre festgesetzt und es ist lange so durchgeführt  worden (De Boor, fasti censorii S. 15 — 20), bis die beginnende  Revolution das Institut erschütterte und bald ganz zerstörte  (Mommsen, Chronol. 161. Str. II, 318). In der früheren  Zeit waren die Lustrenintervalle ganz imbestimmt ; es werden  Lustren von 3, 4, 5 und mehr Jahren überliefert (De Boor,  a. a. 0. S. 1 — 14), ja eins wird ausdrücklich als siebzehn-  jährig bezeichnet (Dionys XI, 63). Eine solche Unregel^  mässigkeit kann doch offenbar nicht erklärt werden, wenn  man nicht für die frühere Zeit auf die Annahme des Lustrums^  als einer festen Zeitfrist verzichtet; falsch ist es, wenn  Mommsen meint, das Lustrum sei, wie die griechische Olym-  piade, ursprünglich ein vierjähriger Zeitraum gewesen, aber  es sei dies nur als Minimaldauer festgesetzt worden (Chronol.  158. Str. II, 316): es sind ja doch mehrere dreijährige  Lustren sicher bezeugt ; unbewiesen ist ferner, wenn De Boor  als anfängliche Minimaldauer des Lustrums drei Jahre ansetzt  (a. a. 0. S. 43 f.).  Die Dauer des Lustrums war ohne Zweifel von der all-  gemeinen Lage des Staates abhängig, je nach den Bedürfnissen  war das Lustrum länger oder kürzer. Für mehrere Lustren  ist es bezeugt, dass sich ihre Kürze aus der Lage der Zeit  erklärt z. B. für die des Jahres 89 u. 92 v. Chr. (vgl. Rhein.  Museum 25, 487).   Da nun das Lustrum ursprünglich kein fester Zeitraum  war, so widerspricht dem die Annahme des appianischen  Lustrums als eines zweijährigen (310—307) nicht, obgleich  kein anderes von solcher Kürze nachweisbar ist. Diese aber  erklärt sich aus den Zeitverhältnissen von selbst : Die Patrizier  waren durch die Anordnungen des Censors App. Claudius,  seine senatus lectio und Tribusänderung, hart getroffen und  suchten so schnell als möglich dieselben zu nichte zu machen  (s. unten, vgl. Niebuhr, R. G. III, 374. Mommsen, Chronol.  160 f. A. 320). Deshalb wählten sie schon zwei Jahre nach  dem Amtsantritt des App. Claudius, also gleich im Jahre  nach des Appius Lustration, i. J. 307, neue Censoren, den  M. Valerius u. C. Junius. Da aber diese Censoren nichts  erreichen konnten — wir wissen nicht, aus welcher Ursache,  da von ihrer Amtsführung nichts überliefert ist (Liv. IX,  43, 25. Val. Max. II, 9, 2) — so wurden schon nach weiteren  drei Jahren, i. J. 304, neue Censoren in den Personen des  Q. Fabius u. P. Decius gewählt, welche alsbald die Tribus-  verteilung des App. Claudius rückgängig machten oder  wenigstens umänderten (s. unten). Auch die anstössige Senats-  liste des App. Claudius (s. unten) wurde von den Patriziern  sogleich umgestossen, u. zwar sofort von den Consuln des  folgenden Jahres. Dies waren, wenn wir, wie es richtig ist,  mit Diodor den Amtsantritt des App. Claudius in das Jahr  310 setzen — das Jahr 309 ist Diktatorenjahr — die  Consuln d. J. 308, Q. Fabius u. P. Decius (Diod. XX, 37.  Liv. IX, 41). Also haben, wenn wir der guten Quelle Diodors  folgen, dieselben Männer, welche als Censoren i. J. 304 die  Tribusänderung des App. Claudius rückgängig gemacht haben,^  als Consuln i. J. 308 die Senalsliste des App. Claudius umgestossen. Und es ist diese Thatsache in sich sehr wahr-  scheinlich: denn nachdem die ersten Nachfolger des App.  Claudius in der Censur die Abschaffung der Tribusänderung  des App. Claudius nicht hatten erreichen können, ist es sehr  natürlich, dass die Patrizier nun die Männer, welche schon  als Consuln so energisch gegen die Neuerungen des App.  Claudius vorgegangen waren, zu Censoren wählten.   Dies von der Kritik hergestellte Zusammentreffen scheint  mir unsere Ansiclit, dass Diodors chronologischer Ansatz der  richtige sei, wesentlich zu stützen.   In den Quellen des Livius ist also die Censur von 310  auf 312 verschoben: der Grund dieser Verschiebung hängt  mit der Ansiclit des Livius über die Amtsdauer des App.  Claudius zusammen, worüber wir nun zu sprechen haben.   Die Censur ist nach der Ueberlieferung (Liv. IV, 8,  Dion. XI, 63, Zonaras VII, 19, Val. Max IV, 13, Frontin,  de aquis 5) bei ihrer Einsetzung (443 v. Chr.) als fünfjährige  Magistratur bestimmt worden. Die lex Aemilia d. J. 434  V. Chr. soll sie dann auf 18 Monate beschränkt haben (Liv.  IV, 24). Wahrscheinlich aber ist sie überhaupt erst i. J.  434 V. Chr. eingesetzt worden u. von Anfang an auf 18 Mo-  nate beschränkt gewesen (Mommsen, Chronol. 91, Str. II, 322,  vgl. dagegen Rhein. Museum 25, 480 ff.).   Die angeführte lex Aemilia nun hat App. Claudius, so  erzählt Livius, eigenmächtig übertreten, indem er nach Ver-  lauf von 18 Monaten sich das Amt selbst prorogierte  (Liv. IX, 29, 8. 33, 34). Betrachten wir die Angaben des  Livius hierüber, so müssen wir zunächst das Resultat einer  Mommsenschen Abhandlung berücksichtigen: „Die patrizischen  Claudier" (Rom. Forsch. I, 287 — 318). Mommsen hat darin  nachgewiesen, dass in den jüngeren römischen Annalen, bei  Livius u. Dionysius u. bei den aus diesen schöpfenden Sueton  u. Tacitus alle Glieder der alten und hochadligen gens Claudia  eine ähnliche oder dieselbe Rolle spielen, indem sie sämtlich  vom höchsten Adelstolz und höchster Feindseligkeit gegen die  Plebs beseelt sind. Nicht bloss wird dies häufig von der  geiiB Claudia im allgemeinen ausgesagt (gens superbissima in  plebem Romanam Liv. II, 56), sondern man lässt alle Claudier,  welche auf dem politischen Schauplatz auftreten, harte Kämpfe  mit der Plebs und den Volkstribunen auskämpfen. Ja, es^  kehren sogar häufig Reden von Claudiern gegen die Plebs oder  umgekehrt claudierfeindliche Reden von Volkstribunen wieder,  worin sich offenbar die Erfindung ausdrückt. Dass Livius  oder Dionysius die Erfinder seien, wird Niemand annehmen.  Mommsen meint, die Fälschung sei in politischer Tendenz ge-  schehen, ein wütender Claudierfeind zur Zeit der Bürger-  kriege habe die Annalen in solch claudierfeindlichem Smne  gefälscht: und zwar sei dies L. Macer gewesen. Die letzte  Behauptung ist völlig unbewiesen, und was die Erfindung  selbst angeht, so glaube ich nicht, dass sie in politischer  Tendenz geschehen ist ; sie scheint vielmehr aus der rlietorischen  Strömung, welche die römische Geschichtschreibung beherrscht,  geflossen. Man suchte nach allen Mitteln, die Erzählung aus-  schmückend zu erweitern, und wie so vieles in den Annalen,  z. B. die meisten Schlachtberichte, nach feststehenden Mustern  erzählt wurde, so wurden, da vielleicht ein Claudier ein  adelstolzer Junker war, alle Claudier schablonenhaft als Volks-  feinde behandelt.   Dieselbe Rolle ist nun auch unserm Censor übertragen,  was wir zunäclist und besonders aus der Erzählung von der  ungesetzlichen Fortführung der Censur ersehen. Livius be-  richtet hierüber zuerst IX, 29, 7 f. App. Claudius, heisst es  da, vollendete die Bauten allein, weil sein College C. Plautius  aus Scham über die ruchlose und gehässige Senatsliste ab-  dankte, während Appius mit dem alten Claudiertrotze die  Censur weiterführte. Daraus muss geschlossen werden, dass  C. Plautius abgedankt habe, ohne die senatus lectio zu  billigen, oder wenigstens gleich nach ihrer Vollendung. Da  aber die Censoren die senatus lectio kurz nach dem Amts-  antritt vornahmen (Mommsen, Str. II, 3i)6, Lange, Alter-  thümer, I, 805. Willems, le senat de la republique Ro-  maine I, 240), was auch nach der Ordnung der Erzählung bei Diodor und Livius in der Censur des App. Claudius ge-  schehen zu sein scheint, so müsste C. Plautius vor Ablauf der  18 Monate abgedankt haben (vgl. Weissenborn, Livius zu IX,  29, 7. Willems, a. a. 0. I, 186). Dies hat schon Frontin  (de aquis I, 5) aus Livius' Worten gefolgert; er sagt: sed  quia is (Plautius) intra annum et sex menses deceptus a  collega . . . abdicavit se censura. Aber an einer späteren  Stelle (IX, 33, 4) sagt Livius selbst, dass C. Plautius nach  Verlauf von 18 Monaten vom Amte abgetreten sei. Er  widerspricht sich also ausdrücklich. Von dem Verhältnis des  App. Claudius zu seinem Collegen wissen wir nur, dass  letzterer alles that oder thun musste, was Appius wollte (Diodor  a. a. O. : VTitjxoov f/wv tov avvcc()xovTCi Aevy.iov nkavTiov)^  also eine untergeordnete Rolle spielte. Er hätte ja die  senatus lectio durch seinen Widerspruch vernichten können.  An das Verliältnis des App. Claudius zu C. Plautius hat die  Fälschung des Livius offenbar angeknüpft. Sie ist gemacht,  um den Censor, den Claudier, als ungesetzlich handelnden  Mann darzustellen, dass er gegen das Gesetz der Collegialität  (Mommsen, Str. IT, 312) die Censur allein fortgeführt habe.  Aber damit begnügte sich der Fälscher noch nicht. Er  erdichtete auch noch eine Fortführung des Amtes über die  gesetzmässige Dauer hinaus. „Viele Jahre, so beginnt Livius  hierüber zu erzählen (IX, 33, 3), waren schon vergangen, seit  zwischen den patrizischen Magistraten und den Volkstribunen  keine Streitigkeiten stattgefunden hatten, als aus der Familie,  quae velut fatalis ad lites cum tribunis ac plebe erat, sich  ein Kampf erhob. App. Claudius konnte nach Ablauf der  gesetzmässigen Frist der Censur nicht bewogen werden, sein  Amt niederzulegen. Der Volkstribun P. Sempronius übernahm  die Aufgabe, ihn zur Abdankung zu zwingen. Livius setzt  selbst hinzu, dass diese actio ebenso populär als gerecht und  auch dem Volke angenehm gewesen sei, w^ie den Optimaten;  dennoch rechnet er sie zu den Streitigkeiten, welche den  Claudiern mit der Plebs und ihren Tribunen gleichsam vom  Schicksal beschieden gewesen seien. Der Tribun Sempronius erinnerte nun den Ap]). Claudius ener-iscli an die lex Aemilia.  Dieser erwiderte, dnss dies Gesetz nur für die beim Erlass  desselben amtierenden Censoren bindend gewesen wäre,  während alle danach gewählten Censoren und also auch er  selbst nicht von ihm betroffen würden ; denn, sagt er, id quod  postremum popuhis iussisset, ius ratumque esse. Wie  sophistisch dieses Zwölftafelgcsetz hier angewandt wird, liegt  auf der Hand. Eine rechtliche Begründung für die Amts-  verlängernng, die dem App. Claudius in den l\lund gelegt  werden könnte, fehlt völlig; aber darauf kam es auch den  Fälschern nicht an, sie wollten eben den Claudier als einen  jedes Gesetz verachtenden Mann darstellen. Alsdann lä&st  Livius den Tribun Sempronius eine längere Rede lialten (IX,  34), in welcher der gens Claudia ein langes Sündenregister  vorgehalten ^'ird. Es kehren, wie erwähnt, solche claudier-  feindliche Reden oder auch Reden von Claudiern gegen die  Plebs sehr häufig bei Livius wieder (vgl. II, 56, 57. IV, 48.  Y 3 — 6. VI, 40, 41 u. a.) u. sie stehen sämtlich auf dem-  selben Niveau, d. h. sie sind sämtlich erdichtet, entstanden aus  dem rhetorischen Bedürfnis der Annalisten ihre Erzählung  auszuschmücken. Dennoch, so erzählt Livius weiter, stehen  dem App. Claudius sechs Volkstribunen bei, und er führt  summa invidia omnium ordinum die Censur allein w^elter.   Die inneren Unwahrscheinlichkeiten, die wir in diesem  Berichte dargelegt haben, machen uns sehr misstrauisch gegen  denselben. Dazu kommt aber noch eine ganze Reihe von  Gründen, durch welche der ganze Bericht als völlig un-  historisch erwiesen wird. Zunächst ergeben sich einige aus  Livius selbst. Wenn Livius den Tribun Sempronius sagen  lässt: „Satis est aut diem aut mensem censurae adicere?  triennium, inquit, et sex menses ultra quam licet Aemilia  lege censuram et solus geram% so folgt daraus, dass Livius  annimmt, App. Claudius habe das Amt fünf Jahre beibehalten  wollen, und da er ausser einer Andeutung (s. unten) nichts  weiter hierüber sagt, so scheint er auch anzunehmen, App.  Claudius habe dies durchgeführt. Der Verfasser von „de viris illustribus" hat dies offenbar aus der Angabe des Livius  gefolgert, wenn er sagt: censuram solus omnium quinquen-  nis obtinuit. Von der Abdankung des Censors sagt Livius  selbst nichts, er führt nur eine Version an (IX, 42, 3), dass  nämlich Appius Claudius noch als Censor sich um das  Consulat ])eworben hätte, aber vom Tribun L. Furius ge-  zwungen sei, die Censur niederzulegen, und dann zum Consul  gewählt sei: Livius scheint sich dieser Version anzuschliessen.  Danach hat also App. Claudius seine Censur am Ende d. J.  308 niedergelegt; das konnten die Annalisten nicht ändern,  weil 307 neue Censoren und Appius Claudius selbst für  dieses Jahr als Consul in den Magistratsfasten verzeichnet   waren.   Nun liegen nach den Capitolinischen Fasten zwischen  312 und 307 zwar 5 Jahre, nicht aber so bei Livius, da er  ja das Diktatorenjahr 309 nicht kennt und zählt: seine An-  sicht, App. Claudius habe die Censur 5 Jahre hindurch be-  hauptet, wird also durch seine eignen Angaben widerlegt.   Dass App. Claudius sich noch als Censor um das Con-  sulat beworber habe, ist eine Erfindung eines Annalisten, der  dem Censor ausser den genannten Ungesetzlichkeiten noch  ^as Streben nach der Cumulierung zweier hoher Amter an-  dichtete, um ihn noch schärfer als Verächter aller Gesetze  darzustellen.   Bei dieser ganzen Erdichtung von der gewaltsamen Proro-  gation der Censur durch App. Claudius hat man ohne Zweifel  nach Analogie dessen verfahren, was von dem Ahnen unseres  Oensors, dem Decemvirn gleichen Kamens, überliefert ist, der  decemvir in annum creatus, altero anno se ipse creavit, tertio  nee a se nee ab ullo creatus fasces et imperium obtinuit (Liv.   IX, 34, 1).   Nach unserer Ansicht ist demnach der Bericht des Livius  über die gesetzwidrige Amtsverlängerung des Censors von  Anfang bis Ende erfunden. Dafür spricht ausser der oben  gegebenen Kritik des Berichtes . entscheidend folgende Er-  w^ägung : App. Claudius hat nach der guten Nachricht Diodors   i. J. 310 die Censur angetreten, wir Laben das als historisch  nachgewiesen. Am Ende des Jahres 308 muss er aber ab-  gedankt haben, einmal weil 307 neue Censoren in den Ma-  gistratslisten erscheinen (Liv. IX, 43, 25. C. J. L. I, 432 z. J.  ^), und dann weil App. Claudius selbst i. J. 307 zum Con-   307 ' '   sul gewählt wurde (Diod. XX, 45. Liv. IX, 42, 3. C. J. L. I,   432 z. J. ^).   Zwischen 310 und 307 liegen aber nur zwei Jahre, also  kann die Censur kaum länger als 18 Monate gedauert haben.   Dennoch halten die meisten neueren Forscher, obwohl  sie zugeben, dass in der Erzählung des Livius Vieles er-  dichtet und übertrieben sei, an der Annahme der Prorogation,  der Censur fest. Ja Niebuhr (R. G. III, 356), Lange (Alterth. I,  85 ff.), Siebert (Appius Claudius S. 67 ff.) u. a. folgen dem  Livius fast in dem ganzen, offenbar erfundenen Detail, dass er  die Censur 5 Jahre habe beibehalten wollen, dass er das Con-  sulat der Censur habe cumulieren wollen u. a.   Nur stellen sie, wovon nichts überliefert ist, eine Hypo-  these über den Zweck der Amtsfortführung auf. App. Clau-  dius, meinen sie, habe sich deshalb sein Amt verlängert, um  seine grossartigen Bauten zu Ende zu führen, und damit keinem  andern die Ehre der Vollendung zufalle.   Mommsen schliesst sich dieser Hypothese an, nur ver-  mutet er, es sei keine ungesetzliche Prorogation gewesen. Es  bestand nämlich in der That die Einrichtung, dass die Censur,  wenn 18 Monate nicht genügten, prorogiert wurde „ad  opera, quae censores locassent, probanda et ad sarta tecta  exigenda^' (Liv. 45, 15. cf. Mommsen, Str. II, 324 m. Anm.  1, 2.). Es sei nun, wenn man alles Incriminieren und Moti-  vieren, welches den Claudiererzählungen anzuhaften pflege,  ausscheide, sehr wahrscheinlich, dass auch des App. Claudius  Amtsverlängerung nur eine solche gesetzmässige Prorogation  sei (ähnlich Madvig, Verfassung und Verwaltung I, 396.  Herzog, Geschichte und System l, 273). Aber dagegen ist  zu sagen, dass grade die Ungesetzlichkeit in dem Berichte    <ias Wesentliche ist, dann, dass die kolossalen Bauten, die  des Censors Namen tragen , auch schliesslich in vier oder  fünf Jahren nicht vollendet werden konnten , woran schon  Niebuhr erinnert (R. G. III, 356). Ausserdem ist wohl bei  einer solchen gesetzmässigen Prorogation (ex instituto) immer  beiden Censoren das Amt verlängert, weil, wie Mommsen  selbst sagt, (Str. II, 312 m. Anm, 6), das Prinzip der CoUe-  gialität bei der Censur mit besonderer Strenge gehandhabt  wurde. Und wenn nun Mommsen dennoch meint (a. a. 0.),  dass die appianische Prorogation diesem Prinzip nicht wider-  streite, so scheint mir das keineswegs ein bindender Schluss  zu sein. Endlich liegen, was das Entscheidende ist, zwischen  dem Amtsantritt des App. Claudius und dem seiner Nach-  folger überhaupt nur zwei Jahre (310 — 307 s. oben); die  Censur kann ihm also kaum, jedenfalls nicht 4 oder 5 Jahre  prorogiert sein.   Wiederholen wir kurz unsere Resultate: App. Claudius  trat seine Censur i. J. 310 v. Chr. an und behielt sie ganz ge-  setzmässig 18 Monate lang mit seinem Collegen C. Plautius,  der ihm völlig zu Willen war {vTir/.oog),   Wir kommen nun zu den Thaten des Censors.   Cap. 2.  Die Bauthätigkeit des App. Claudius.   Eine Hauptseite der censorischen Thätigkeit war die Re-  gulierung der Gemeindeeinnahmen (mit Ausnahme der persön-  lichen, directen Vermögenssteuer, des Tributums) und der Ge-  meindeausgaben.   Nach der römischen Finanzpraxis wurden die indirecten  Staatseinnahmen von jeglichem ertragsfähigen Staatsgut (Zölle,  Gemeindeland, Ausbeutung von Flüssen, Seen, Bergwerken u.a.)  nicht direct vom Staate erhoben, sondern an einzelne Unter-  nehmer zur Ausnutzung gegen eine bestimmte Entrichtung  an die Staatskasse verpachtet.   Ebenso Hess der Staat die Lieferungen, die er brauchte,  und die Arbeiten, die er vornehmen Hess, an Private verdingen  (locare opera publica od. sarta tecta od. ultro tributa).     99     Die Censoren waren es, welche mit diesen Verpachtungen  beider Art betraut waren. Aber sie standen dabei unter der  Oberaufsicht des Senates. Neue Zölle konnten sie z. B. nur  mit Bewilligung des Senates anordnen, der Senat konnte cen-  sorische Verpachtungen rückgängig machen, die Pachtsumme   ^rmässigen u. a.   Bei vielen Ausgabeposten wurde den Censoren nicht bloss  die Verdingung, sondern auch die Überwachung, Leitung und  schliessliche Übernahme der Arbeit übertragen (Polyb. 6, 17  Liv. 42, 3 faciendum oder reficiendum curare C. J. L. I,.   p. 177, n. 605).   Dies geschah namentlich bei den öfFentlichen Bauten, bei  Reparaturen (z. B. des Circus Liv. 41, 27, der Mauern Liv.  6, 32, der Strassen Liv. 29, 37. 41, 47, Wasserleitungen,  Frontin. aq. 95 u. a.) wie bei Neubauten (z. B. bei Tempeln,  Basiliken, Theatern, Brücken, Heerstrassen, u. a.). Nach  dieser Seite hin wird die censorische Competenz gradezu als  Fürsorge für die Bauten aufgefasst. Aber auch hierbei waren  sie vom Senat abhängig. Vor allem musste der Senat die-  Gelder verwilligen; nur wenn und insoweit es der Senat ge-  stattete, konnten die Censoren das aerarium in Anspruch nehmen,,  und zwar durch Vermittlung der Quästoren, welche als Ver-  walter der Staatskasse die Gelder einnahmen und auszahlten.  Der Senat bewilligte den Censoren eine Bauschsumme (pe-  cunia decreta Liv. 39, 44. Polyb. G, 13), jedoch als certa pe-  cunia, und zwar gewöhnlich eine gewisse Quote der Staats-  einnahmen (vectigal annuum Liv. 40, 46. 44, 16). Was die  Censoren im einzelnen damit anfangen wollten, war ihre Sache.  Inwieweit sie darin vom Senat abhängig waren, ob sie z. B.  zu Neubauten die Einwilligung des Senates einholen mussten  (cf. Liv. 36, 36), lässt sich nicht bestimmen.   Soviel musste ich im allgemeinen über diese Seite des  censorischen Amtes vorausschicken, um die Thätigkeit des-  App. Claudius in dieser Hinsicht richtig zu würdigen.   Die Censur des App. Claudius ist nämlich die erste, bei  der uns dies censorische Geschäft in der Überlieferung entgegeniritt, und App. CLnudius n acht von dieser Seite semes  Amtes in so grossartiger und zugleich von der gewöhnlichen  und späteren Handhabung dieses Rechtes verschiedentlich in  so abweichender Art Gebrauch, wie es kaum wieder ge-   schehen ist. .   Über die Bauthätigkeit des Censors App. Claudius sind  ausser den Notizen bei Diodor und Livius noch die Angaben  des S. Julius Frontinus in seiner Schrift „de aquis Romae" zu  benutzen. Ohne Zweifel beruhen die Angaben Frontins, der unter  dem Kaiser Nerva 97 n. Chr. curator aquarum war (Fronün 1. c.  Einleitung), auf eigener Erfahrung und Anschauung. Ausführ-  lich und klar beschreibt er auch die aqua Appia, berichtet, wo-  her sie kommt, wie lang sie ist, welchen Weg sie nimmt etc.  Was er sonst über die Censur des App. Claudius beibringt,  ist offenbar aus den Hvianischen ähnlichen Quellen geschöpft.  Auch Diodors Angaben sind relativ ausführlich, und mit Recht  nimmt Mommsen an, dass der vielgereiste Verfasser (Diodor  1, 4) hier aus eigener Anschauung spricht (Mommsen, Rom.   Forsch. II, 284 A. 90).   Livius berührt die Bauten des Appius nur ganz kurz;  doch ist bemerkenswert, dass er, während er im allgemeinen  sowohl in dem Sachlichen als in der Beurteilung sehr von  Diodor abweicht, im Lobe der Bauthätigkeit des Censors mit  ihm übereinstimmt. Er sagt (IX, 29,6): et censura clara  eo anno App. Claudii et C. Plautii fuit, memoriae tamen  felicioris apud posteros quod viam munivit et aquam in urbem  duxit, und bei Diodor heisst es: caror d^ ^nriiehn' c^Jcaarov   Die Bauwerke, welche des App. Claudius Censur ver-  ewigen, sind die Wasserleitung und die Heerstrasse, welche  beide seinen Namen tragen, die via und aqua Appia.   Es war nämlich das Recht des bauleitenden Beamten, den  öffentlichen Gebäuden, natürlich mit Ausnahme der Tempel,  seinen Namen beizulegen; seit App. Claudius ist dies wenig-  stens zumeist geschehen, und es scheint sein Beispiel dies Recht  hervorgebracht zu haben, da sich vor ihm keine solche Fälle nachweisen lassen. Die grossartigen Bauwerke der Republik  in der Stadt Rom sind fast alle nach ihren Erbauern genannt,  die mit wenigen Ausnahmen Censoren sind (Beispiele : basilica  Porcia, Aemilia-Fulvia , Sempronia; circus Flaminius. Die  Erbauer der Bauten ausserhalb Roms sind nicht Censoren,  ausgenommen von zwei Heerstrassen, der via Appia und   Flaminia).   Die aqua Appia ist der älteste und erste Trinkwasser-  aquadukt Roms, deren es später so viele gab. Bis zur Zeit  des Appius hatte man sich mit dem Wasser mehrerer Quellen  und Brunnen (Frontin I, 4: putei, worunter auch Cisternen  bejrriften werden können. Kiebuhr, R. G. III, 359 A. 24)  begnügt, ja man hatte Tiberwasser getrunken (Frontin a. a. O.j.  Der Ruhm, die Quellen gefunden zu haben, aus denen  die aqua Appia gespeist wurde, wird dem Collegen des Appius,  L. Plautius, zugeschrieben, der deshalb den Beinamen Venox  (von Vena) erhalten haben soll (Frontin I, 5. Fasti Capit.  C. J. L. I, 432 ad a. 442: qui in hoc honore Venox appel-  latus est). Das Bedenken Drumanns, dass dies Cognomen  nicht von vena abgeleitet sei, da hiervon besser Venosus ge-  bildet werde, sondern mit dem häufig in der gens Plautia  wiederkehrenden Cognomen Venno oder Veno (vgl. Liv. VIII,  19, IX, 20) identisch sei, scheint in der That begründet.  Die Quellen, welche diese etymologische Ableitung geben,  leisten nicht hinlänglich Gewähr für die Richtigkeit derselben ;  es scheint nur ein Versuch der Erklärung des Cognomens zu  sem, wie wir von dem des Appius selbst mehrere finden werden.  Den Lauf der aqua Appia beschreibt Frontin (I, 5) fol-  gendermaassen : Concipitur Appia in agro Lucullano via Prae-  nestina inter milliarium septimum et octavum deverticulo sinis-  trorsus passuum septingentorum octoginta; ductus eius habet  longitudinem a capite usque ad Salinas, qui locus est ad por-  tam Tergeminam, passuum undecim millium centum nonaginta:  ex eo rivus est subterraneus — offenbar absichtlich unter-  irdisch, damit das Wasser nicht abgeschnitten würde (Nie-  buhr, R. G. III, 361) — passuum undecim millium centum triginta : supra terram substructio et opus arcuatum proximum  portam Capenam — ein Mauerwerk, welches wahrscheinlich  die sog. XII portae bildete (vgl. Siebert, App. Claudius  S. 63).   Jungitur ei ad Spem veterem in confinio hortorum Tor-  quatianorum . . . ramus Augustae ab Augusto in supple-  mentum eius additus . . . hie via Praenestina ad milliarium  sextum deverticulo sinistrorsus passuum nongentorum octoginta  proxime viam Collatiam accipit fontem, cuius ductus usque  ad Gemellos efficit rivo subterraneo passuum sex millia tre-  centos sexaginta. Incipit distribui Appia imo Publica clivo  ad portam Trigeminam (Frontin, de aq. I, 5. cf. Kiebuhr,  R. G. III, 356 ff\ Siebert, App. Claud. S. 62 f. Becker,  Handbuch I, 702. Jordan, Topogr. der Stadt Rom I, 456.  <jf. „Auetor de viris illustr." 34, der die aqua „Anienem'^  nennt, was oifenbar ein Schreibfehler ist. Eutrop II, 4 nennt  sie „aqua Claudia", die erst von Kaiser Claudius ausge-  führt ist).   Wie Frontin angiebt (s. oben) hatte man in dem Thal  zwischen dem Caelius und Aventinus ein Mauerwerk von nur  60 Schritt nötig; daraus zieht Kiebuhr mit Recht den Schluss,  dass die Gänge nicht eben sehr tief gelegt waren (R. G. III,   361).   Die aqua Appia war von den 9 Wasserleitungen, die  €s zur Zeit des Kaisers Claudius gab, die zweitniedrigste  (Siebert a. a. O. 62). Sie konnte daher nur den niedrigsten  Stadtteilen, der Vorstadt, dem Circus, dem Velabrum, dem  Vicus Tuscus, vielleicht noch der Subura, Wasser zuführen  und selbst diesen kaum in ausreichendem Maasse (Kiebuhr,   R. G. III, 361). —   Das grössere der Bauwerke des Censors ist jene Heer-  strasse, welche gleichfalls seinen Kamen trägt. Es scheint  aber nicht die älteste ihrer Gattung zu sein ; bei der  via Latina und Salaria weist der Käme auf höheres Alter hin,  (Kiebuhr, R. G. III, 359). Die späteren Heeresstrassen, welche  in Italien censorische Bauten (Flaminia, Aemilia) , in den     v"     r . -a i. "a > < 4 4     ~ 26 —   Provinzen und im cisalpinisclien Gallien consularisclie Baute»  sind (Aemilia in Gallia cisalpina, Postmnia ebenda, Doniitia in  iS^arbonensis u. a.), sind alle nach ihren Erbauern genannt;,  die via Appia wäre also die erste, bei der dies geschehen  ist, sodass also allgemein das Beispiel des App. Claudius das  Recht der Eponymie für die bauleitenden Beamten hervor-  gebracht zu haben scheint.   Es führte die via A])i)ia an der ]\[eeresküste entlang  durch die Städte Terracina, Fuudi, lAIola bis nach Capua.  Durch die pomptinischcn Sümpfe hat erst Trajan die Strasse  gebaut. App. Claudius hat durch dieselben wahrscheinlich,  nur einen Damm gelegt, während man als lleeresstrasse  durch die Sümpfe von Velitrae nach Terracina damals die-  via Setina benutzte (Niebuhr, R. G. III, 358).   Diodor berichtet, dass App. Claudius die via Appia von-  Rom bis Capua mehr als 1000 Schritte weit zum grössten  Teil mit festen Steinen gepflastert habe (//^o/c; ateoeolg-  yxalöTQOJüev), Nissen (Pompejanische Studien S. 519) meint,  dies sei nicht recht: Diodor und seine Gewährsmänner  hätten ihre eigene Zeit vor Augen, wenn sie von der  Pllasterung der via Appia sprächen (ebenso der Verfasser  von „de viris illustribus" 34 und Procop, bell. got. I, 14).  Denn erst i. J. 29G sei die erste Strecke der via Latina  saxo quadrato (Peperinplatten, Kiebuhr III, 357. Nissen,  a. a. O.) gepflastert, und zwar eine semita von der porta Ca-  pena bis zum Marstempel, so berichte Livius (X, 23). Dann  hätten i. J. 293 die curulischen Aedilen die Chaussee von dort  bis nach Bovillae silice (Lavapolygonen, s. Niebuhr und Nissea  a. a. 0.) zu pflastern fortgefahren (Liv. X, 47). ]\lir scheint  aber durch diese Notizen des Livius das Zeugnis Diodors  noch nicht aufgehoben zu werden. Es ist zwar zuzugeben,,  dass App. Claudius die Chaussee nicht schon mit der Kunst  und in der herrlichen Weise gepflastert habe, wie die römi-  schen Heerstrassen später gepflastert wurden. Aber der Aus-  druck Diodors {yMCtocQtoü'F — bedecken, bestreuen) braucht  o-ar nicht von einer eigentlichen Pflasterung verstanden zu  werden; und dann sagt Diodor auch nur, dass Appius de»  grösseren Tlieil (n> 'ixUmy uioog) der Strasseso ausgeführt habe.  Worin die wesentliche Arbeit beim Bau dieser Chaussee  bestand, sagt Diodor mit deutlichen Worten: 7('7r rorrtüv  riwg fdr v7ie()tyoviic^ (hanyMif^as, tov^ (>^ ijcyir/ytodets K  y.inhw^ <}vah;ufia(JLV u'^io/jr/oii: fif/rRr^W.c yaniW/AOüF etc...  Dass das Terrain, über welches die Strasse führen sollte, ge-  ebnet wurde, Anhöhen abgetragen und Thäler ausgefüllt wur-  den, dass der Grundbau solid und bequem hergestellt wurde,  - darin bestand zunächst die Hauptarbeit, darin das Ver-  dienst des App. Claudius. Deshalb konnte er mit Repht die  Heerstrasse als sein Werk betrachten, und derselben sein  Name beigelegt werden. Keineswegs aber kann sie App. Clau-  dius schon ganz in der grossartigen Weise vollendet haben,,  in der sie später den Namen regina viarum erhielt.   Mitten in den pomptinischcn Sümpfen, unmittelbar an der  via legte App. Claudius das forum Api)ii an, das jetzt noch  als Foro Appio existiert (vgl. IMommsen, U. Forsch. IL 309.  Niebuhr, 11. G. HL 358. Lange, Alterth. II, 87). Hier  scheint er sich selbst eine statua diademata gesetzt zu haben,.  woraus das Gerücht entstanden ist, dass er sich Italien per  clientelas habe unterwerfen wollen. Denn was Sueton (Tib. 2>  über einen gewissen Claudius Drusus sagt, bezieht sich, wie  Mommsen überzeugend dargethan hat (R. Forsch. II, 305 ff.  vgl. Niebuhr, R. G. HI, 355 ff. und Strebe, xM. L. Drusus,  Diss. Marburg 1889), auf unsern App. Claudius.   Diodor setzt beim Bericht über die aqua Appia hinzu r  xcd TioUix TOJV dj;iioouov yorjuucor fig icwn.r T/;r yMiaüxevy-  ccn-hoaev avev d(r/itcaü^ zi^g ücyyhpov; und weiter unten beim  Bericht über die via Appia: xtaco7;/.oKJ6v c^tJüc^c,- 7«^* (5';.«o<^'W  nooooöov^ Wir bemerkten, dass in späterer Zeit die Censoren.  in Bezug auf ihre Ausgaben ganz vom Senat abhängig waren^  indem ihnen eine pecunia certa angewiesen wurde. Wenn  nun Diodor sagt, dass App. Claudius die Staatsgelder urfir  düyftcnog Tr^s; övyyli[iov verwandt habe, so kann er entweder  me'i'nen, dass zur Zeit des Appius lür die censorischen Aus-     I     '!^     i     i   I   i   ii   I     I     J     I   I   i     rrrrr=au<^'^     ¥     -jviibcii tlas ^)uyitlc iP^^ ar/yli\inv noch nicht nötig gewosen sei,  oder, was nilher liegt, dass App. Claudius venuüge seiner  energischen Persönlichkeit sicli von der Abhängigkeit vom  Senate in seinen Geldausgabcn zum öftcntlichen Nutzen trei-  gemaclit habe. Jedenfalls folgt aus der Thatsache, das App.  •Claudius das öoyficc des Senates ganz übergehen konnte, die  weitere, dass die Grenze der Befugnis des Senats und des  Zensors bei den Staatsausgaben nicht gesetzlich scharf ge-  zoecen war, und dass das Schalten der Censoren zu dieser Zeit  freier war als später.   Ein drittes Bauwerk, welches App. Claudius ausführte,  ist der Tempel der Bellona d. i. der griechischen 'Evvu) (Liv. X,  19. Ovid, fasti, 6, 203. C. J. L. I, 287: Elogium des Appius  Claudius); es fällt dies aber erst in seine spätere Lebenszeit.  Ap]-). Claudius ist es aber entgegen der Mommsenschen An-  nahme (K. Forsch. I, 308) nicht gewesen, der in diesem Tem- .  ■pel die Ahnenbilder seiner Vorfahren autgestellt hat (vergl.  Starck, Verhandlungen der dtsch. rhilologenversammlung zu  Tübingen, Lpz. 1877. S. 38 11".). Auf diese Fragen jedoch  brauche ich, da sie sich nicht auf die Ccnsur beziehen, füglich  nicht einzugehen.   Jn der gewaltigen Bautliätigkcit drückt sich sehr prägnant  •der politische Charakter dos Ccnsors und seine politischen Ten-  denzen aus. „Er warf^', sagt ]\Ionnnscn treifend, „das veraltete  Bauernsystem des Si)arschatzsammeln bei Seite und lelirtc  seine ]\Iitbüvger die ölfentlichen jNIittel in würdiger V\Visc zu  gebrauchen'' (R.- G. I, 448). App. Claudius war, wie wir bei  allen seinen politischen Maassnahmen sehen werden, ein De-  mokrat, und zwar förderte er besonders die Verkehrsinteressen,  die der städtischen Bevölkerung; dazu passt vortrefflich, dass  wir ihn als Beförderer des griechischen Einflusses in Kom  kennen lernen, was sich sclion in dem Bau eines Tempels zu  Ehren einer rein griechischen Gottheit ausdrückt.   Vortrefflich passt zu solchen politischen Tendenzen die  Bauthätigkeit des App. Claudius .und die Richtung, in der er  .sie entfaltete.  Cap. 3.  Die Senatsliste und die Rittermusterung des App. Claudius.   Die senatus lectio des App. Claudius ist die erste, über  •welche uns etwas Bestimmtes überliefert ist. Es ist dcshalb-  von liohem Wert, dass wir grade über sie den Bericht eines  80 alten und bewährten Autors, wie ihn Diodor benutzt hat,,  besitzen. Schon zur Zeit des App. Claudius, das sagt Diodor  deutlich, war es Sitte {i}v tO-o^), die euyerelg und u^uoftuöt  nqohyfivieg in den Senat zuzuschreiben {7Toni:'/ou(fetr). Von-  dieser Gewohnheit nun, erzählt Diodor, sei App. Claudius in-  sofern abgewichen, als er nicht bloss diese hinzuschrieb,-  sondern auch viele Freigelassenensöhne darunter niischte-  (avtfu^e jToAAotv ycd ich' dTiF?.8i)0^t()0)v tiovi;),   Livius erzählt zwar zu dem Jahre der Censur selbst nur,  dass die senatus lectio infamis und invidiosa gewesen sei, dass^  sie sine recli pravique discrimine geschehen sei, dabei potiores-  aliquot übergangen seien. Offenbar berichteten seine Quellen  an dieser Stelle nichts Spezielles von der Senatsliste; und  diese hatten die Wahl von Libertinensöhnen in den Senat  ohne Zweifel übergangen, weil eine solche Maassregel dem  hocharistokratischen Charakter, welchen sie dem App. Clau-  dius beilegen, widers])rochcn hätte. Livius selbst aber fügt  an einer späteren Stelle (IX, 4G), die, wie wir darthun werden,  aus einer anderen und besseren Quelle geschö])ft ist, hinzu,,  dass App. Claudius den Senat zuerst durch Libertinensöhne   befleckt habe.   Auch von anderen Geschichtschreibern wird die senatus  lectio des App. Claudius erwähnt. Sueton sagt im Leben  des Claudius (24) : (Claudius imperator) Appium Caecum cen-  sorem generis sui proauctorem libertinorum tilios in senatum  adlegisse docuit, ignarus temporibus Appii et deinceps ali-  quamdiu libertinos dictos non ipsos qui manu mitterentur sed  ingenuos ex his pracreatos.   Aus welcher Quelle Sueton diese Nachricht hat, wisse»  wir nicht; manche neuere Forscher halten sie für richtig; sie     t     .1     <     .^tm ' . Wq* !! , ! *     »j« » '■rt n t^i ••     I " " " ■ ■ »''     9     >. .,T«:„-i>-^:j-^.^:i'Ä&^v-^^^     „,cineu also, dass u,>tcr libcrtini ursi,rü,.glich nicht Frei-  gelassene, d. h. ge^-esene Sklaven, sondern deren ^öhne ver-  standen seien (Momnisen, Str. I, 387 f. m. Ann,. Madvg, \ erf.  u Verhalt. I, 137. Siel.crt, Ap,.. Claud. 23 ft. A\ os.senborn.  zu Liv IX, 4C, 1 u. 10). Mommsen, der frülier auch diese  Ansicht vertrat, hat neuerdings seine Meinung etwas geändert  (Str III 422 m. Anm. 2 u. 3). In späterer Zeit hicssen  libcrtini diejenigen, welche Servituten, servierunt oder manu  missi .sunt. ■ Wenn nun Sucton sagt, früher seien als l.bevt.n.  die Sühne solcher Freigelassenen bezeichnet, so schen.t er zu  meinen, dass die Freigelassenen selbst liberti genannt seien..  Dies ist aber sprachlich unmöglich, was durch die Analogien  divus - divinus, masculus - masculinus bewiesen wird (W lUenis,  le sönat, I, 184 ,n. A. 3). Ausserdem widerspricht einer  solchen Annahme der feststehende Unter-schicd der beiden Be-  zeichnungen : beide bez-eichnen nämlich allein den gewesenen  Sklaven, nur dass bei libertinus derselbe nach seiner allge-  meinen bürgerlichen Stellung, bei libertus aber nach dem  Verhältniss zu seinem Herrn verstanden wird (Mommsen,   Str. III, 423). . c . A   So kann also die Stelle Suetons nicht gefasst werden.   Ernesti meint, Sueton wolle sagen, zur Zeit des App. Claudius  seien nicht bloss die Freigelassenen, sondern auch ihre  Sühne libcrtini genannt. Diese Interpretation setzt allerdings  eine ungenaue Ausdrucksweisc bei Sueton voraus; aber sie  kann ja richtig sein, obwohl auch dies noch unbewiesen bleibt.  Es ist ohne jeden Zweifel, dass alle andern Schriftsteller  unter libcrtini nur die Freigelassenen, und zwar für alle Zeiten,  verstehen. Alle beziehen die senatus lectio unseres Censors  auf die Söhne gewesener Sklaven. Diodor nennt die von App.  Claudius in den Senat Aufgenommenen c}Tre).i'^ii>iov wotv,  und von dem i. J. 304 zum curulischen Aedil gewählten An-  lönger unseres Censors, dem Cn. Flavius, sagt er direkt, er  sei der Sohn eines gewesenen Sklaven gewesen (rr«ro<.,- «»■  dsdov/.suxöms). Hiermit stimmen alle andern Gewährsmänner  überein: Livius (IX, 46), der Kaiser Claudius (Sueton 1. c),        l  Tacitus (ann. XI, 24), Plutarch (Pomp. 13). Wir werden  -also mit diesen Autoren annehmen müssen, dass Söhne von  Freigelassenen, niclit Enkel, wie Sueton meint, von App. Clau-  <lius in den Senat aufgenommen seien.   Wertlos ist die Angabe des Verfassers von „de viris  illustribus" (34), dass App. Claudius Libertinen selbst in den  Senat aufgenommen habe.   Die Freigelassenen selbst wie ihre Söhne waren eben,  ^a sie mit dem Makel der Knechtschaft behaftet waren, ob-  Äwar nicht durch Gesetz, sondern nur durch das Herkommen  Tom Senat wie von der l\Iagistratur ausgeschlossen (Mommsen,  Str. l, 459 f.)» während die Enkel der Freigelassenen zu allen  Zeiten zu den ingenui gehört haben (Mommsen, Str. III, 422),  und von den plebejischen Geschlechtern, deren Glieder im  Senat sassen , stammen sicher manche von Libertinen ab  (Willems, le s^nat, I, 188). Indem nun App. Claudius I.iber-  tinensöhne in den Senat wählte, warf er den staatsrechtlichen  Usus, wonach sie vom Senat und von der Magistratur aus-  geschlossen waren, um. Und dies ist der Grund, weshalb  die senatus lectio unseres Censors für so schimpf lieh galt und  den Adel aufs äusserste erbitterte (Diod. 1. c. : i(p' olg ßaQtvf^  i'(feQOV oi yMVXiouaroi 7a/> Fvyeveiai;).   Il2in hat nun die von App. Claudius in den Senat auf-  genommenen Libertinensöhne näher bestimmen zu können ge-  glaubt. Willems meint, es seien solche Libertinensöhne ge-  wesen, welche seit dem .1. 318 v. Chr. Volkstribunen gewesen  .seien (le senat, I, 185 m. Anm. 5). In dieses Jahr ungefähr  setzt nämlich Willems die lex Ovinia, durch welche bestimmt  wurde, dass optimus quisque ex omni ordine — d. h. nach  Willems omni ordine magistratuum et curulium et plebeiorum   in den Senat gewählt werden sollte. Nach diesem Gesetze   * hätten, meint Willems, nicht bloss gewesene Consuln, Prätoren,  <>urulische Aedilen, sondern auch Volkstribunen und plebejische  Aedilen gewählt werden müssen (I, 157 f.).   Dass die von App. Claudius in den Senat gewählten  Libertinensöhne gewesene Volkstribunen seien, glaubt Willems     Kz:—^ — jisaw-:*.*«-...r— -**aosa-»     r-^ .*^^: ^v     ' p     -^■■■fci.'ij;«Li « »*■>•?»■ ^*.«»»r'    daraus folgern zu können, dass zu diesem Amte welches zehn  Männer jedes Mal zusammen bekleideten, d,e L.bertmensohne  leichteren Zutritt hatten als zu irgend einem andern Wir  wissen niehts darüber, dass in dieser Zeit schon em L.ber-  tinensohn zum Volkstribunat gelangt sei; L. Macer L.v IX,  46, 3), dessen Zeugnis sehr wenig gilt, überliefert allem dass  Cn. Fiavius vor seiner Aedilität (i. J. 304) sclK,n Volkstnbun  gewesen sei. Es ist dies aber sehr unwahrschemhch, da vor  ier Tribusänderung des App. Claudius das St.mmrecht d r  niedri-en Bürger in den Tributcomitien wenig Gewicht hatte   (s. unten). ,. ^ , xj„„;i   Wie hypothetisch dieser Schluss ist, liegt auf der Hand..  Und dass überhaupt die gewesenen Tribunen hätten in der.  Senat gewählt werden müssen, ist nichts als Vemmtung.  Willems behauptet es nach seiner Auslegung der lex Ovinia.  Ich habe mich auf diese Frage, weil sie memem Ziele fern  liegt, nicht einzulassen, will nur erwähnen, dass m der lex  Ovinia unter omnis ordo, aus dem optimus quisque m den Se-  „at gewählt werden sollte, nicht omnes ordines magis ra uum  et curulium et plebeiorum (Willems a. a. OO, auch nicht blos.  ordines magistratuum curulium (Lange, R. Alterth. I, «U  de plebiscito Ovinio et Atinio. Progr. 7 ff.) zu vers eben  sind sondern dass die Worte am einfachsten und natürlichsten  als der gesamte Bürgerstand zu fassen sind (Hotmann, der rom.  Senat S 7 ff., Becker, Handbuch, II, 2, 300 .Herzog Gesch.  u. System 1,882 f. Mommsen, Str. H, 39o, 397 -• Anm^ 1).  Die senatus lectio des App. Claudius war nicht bloss  wecen der Aufnahme von Libertinensöhnen anstössig, sondern  auch deshalb, weil App. Claudius nicht, wie es die Censoren  zu thun hatten, die anrüchigen Senatoren ausstiess (Diod. 1. c.  o,]J^m rc.> döo^ocvTcov avyy2rjry.ä^v tS^ßale), Beachten wir  aber den Grund, welchen Diodor für diese Maassregel angiebt:  Weil App. Claudius, sagt er, sich bei den Patriziern äusserst  verhasst gemacht habe, so mied er es, bei irgend einem an-  dern Bürger anzustossen, und in dieser Absicht unterliess er  auch die Reinigung der Senatsliste von anrüchigen Personen VeOTUTOL^ TÜV (fd^üVOV^ i^l'xklVF TO TlQOOXÜTlTeiVTlVt liOV tikXcüV   tioXltwv .... xai xaia rtiv riov owtö^icüv xarayQatfr^v ovdh'ct etc.  Diod. 1. c).   In demselben Gedanken nahm er auch bei der Rittermusterung  (equitum recognitio oder census) keinem sein Ritterpferd  (Diod. : xa) xara Trjv tcüv ltitifhov doxLf.iaolav ovdh'a difFiXero  Tov 'iTtJiov), Es ist dies die einzige Notiz, welche wir über  die Rittermusterung des App. Claudius haben. Sein Auftreten  dabei steht aber im Einklang mit seiner politischen Stellung,  die Diodor mit den Worten bezeichnet: ccvTiTayf^a xaxaaxF vciCiov   Die Senatsliste unseres Censors ist aber bald wieder um-  gestossen worden. Die Consuln beriefen, so erzählt Diodor,  aus Hass und zugleich um sich dem Adel gefällig zu zeigen,  den Senat nach der früheren Liste, {sid^" ol fih v^raTot did  zov (fMvov xal did to ßovkEöd^ai rolg sTiKpavsaTaTOic; /«(»/Led^ar  övvijyov irjv GvyxXr^cov etc. Diod. 1. c.)   Damit stimmt Livius über ein (IX, 30, 1,2): Consules  negaverunt eam lectionem observaturos esse et senatum ex-  templo citaverunt eo ordine, qui ante censores App. Claudium  et C. Plautium fuerat.   Diodor erzählt die Zurückweisung der appianischen Senats-  liste zu demselben Jahr, wo App. Claudius sein Amt antrat (310  V. Chr.). Daraus darf man aber nicht schliessen, dass es von den  Consuln dieses selbigen Jahres geschehen sei. Das war nicht  der Fall, nicht sowohl, weil Livius, der den Amtsantritt des  App. Claudius in das Jahr 312 setzt, die Zurückweisung der  Senatsliste zum folgenden Jahr 311 erzählt und den Con-  suln d. J., C. Jun. Bubulcus und P. Aem. Barbula, zuschreibt,  als deshalb, weil die Censoren nach den Consuln und zwar  unter ihrem Vorsitz gewählt wurden, im ersten Jahr der Cen-  sur also immer der Senat schon in der früheren Ordnung zu-  sammen getreten war (Mommsen, Str. II, 396). Und diese  Annahme widerstreitet dem Diodor keineswegs, da er öfters  Ereignisse, die sich auf mehrere Jahre verteilen, zusammen erzählt, wofür die Erzählung der Gallierkriege (Diod. XIV,  113 ff) ein klares Beispiel giebt. Diodor deutet d,es an  unserer Stelle klar genug an, indem er die Zurückwe.sung  der Senatsliste zugleich mit der ebenfalls nieht m das Jahr  310 .gehörenden Wahl des Cn. Flavius zum Aedden am  Schlüsse seines Berichtes erzählt und mit dra anknüpft.   Wenn wir nun mit Diodor den Amtsantritt des App.  Claudius h. d. J. 310 setzen, so müssen -- J"-'™-: ^^^JJ  die Senatsliste von den Consuln des Jahres 308 -oO.» ^ em  Diktatorenjahr - umgestossen ist. D.ese waren (f 1 abms  und P Decius (Diod. XX, 37). Es sind d.es dieselben Manner,  welche als Censoren i. J. 304 die Tribusänderung des App.  Claudius rückgär>gig machten (s. unten). Wir sähe,, m d.esem  von der Kritik hergestellten Zusammentreften emen kratt.gen  Beweis für die Richtigkeit des chronologischen Ansatzes   Aus den Angaben Diodors folgt, dass schon die Vor-  gänger des App. Claudius und C. Plautius in der Censur eine  lenatsliste aufgestellt haben; er sagt ausdrücklich, dass die  Consuln den Senat berufen hätten o*^ ir:v vm> tinnov y.ara-  }a^^8lmv dl/M t^v vn.) u^n' .r^oy. /fr^7'^ rrn- xt//yo>r  yaia^'oaifeiaar. Diese unzweideutige Angabe scheint mir ent-  scheidend für eine weitere Streitfrage , welche sich an die  Senatsliste des App. Claudius knüpft. Es ist nämhch die An-  Sicht aufgestellt worden, dass die senatus lectio des App.  Claudius überhaupt die erste censorische sei, und dass die  lex Ovinia, welche das Amt der Senatswahl von den Consuln  auf die Censoren übertragen hat, im Jahre der Censur des  App. Claudius oder kurz vorher gegeben worden sei. Die  lex Ovinia ist uns von Festus an einer etwas verderbten stelle  überliefert (p. 246 ed. Müller: praete riti senatores quondam  in opprobrio non erant, quod ut reges sibi legebant sublege-  bantque, quos in consilis publico haberent, ita post exactos  eos consules quoque et tribuni militum c. p. coniunctissimos  sibi quosque patriciorum et deinde plebeiorum legebant, donec  Ovinia tribunicia intervenit, qua sanctum est, ut censores ex omni ordine optimum quemque legerent, quo factum est, ut  >qui praeteriti essent et loco moti haberentur ignominiosi").  Über die vielen Streitfragen in Bezug auf dies Plebiscit  vgl. Hofman, der röm. Senat S. 3 if. Willems, le senat,  153 ff. u. a. Uns geht nur die Frage nach der Datierung  an. Dieselbe ist nicht überliefert.   Man bringt nun die lex Ovinia in engen Zusammenhang  mit der senatus lectio des App. Claudius (Mommsen, Str. II,  395 m. A. 1. Willems, le senat, I, 185 ff.). Es gebe, so  meint man, kein anderes Beispiel dafür, dass eine censorische  senatus lectio von den Consuln umgestossen sei. Und wenn  die Censoren schon lange diese Befugniss gehabt hätten, so  hätten die Consuln nicht gewagt, die appianische Senatsliste  zu ignorieren. Wenn man dagegen annehme, dass App. Clau-  dius und C. Plautius zum ersten Male als Censoren den Senat  zusammengesetzt haben, so erkläre es sich leicht, dass die  Consuln, zu deren Amtskreis bis dahin die Senatswahl gehörte,  die Liste des App. Claudius hätten umstossen können, zumal  dieselbe gegen Gesetz und Herkommen Verstössen habe.   Es ist diese Deduction reine Hypothese; von unsern  Quellen w^ird als Grund der Verwerfung der appianischen  senatus lectio ganz allein ihre Ungesetzlichkeit oder vielmehr  ihr Verstoss gegen das Herkommen angegeben ; und es scheint  dies zur Erklärung auch völlig zu genügen.   Zudem sagt ja Diodor mit klaren Worten, dass schon  die früheren Censoren den Senat gewählt hätten, und diesem  •bestimmten und guten Zeugnis glaube ich mehr Gewicht bei-  legen zu müssen als den unbestimmten Worten des Livius  (IX, 33 senatum citaverunt eo ordine qui ante censores App.  Claudium et C. Plautium fuerat). Wir werden also den Er-  lass der lex Ovinia jedenfalls vor das Jahr 318, wo die Amts-  vorgänger des App. Claudius Censoren wurden, setzen. Ge-  nauer dem Datum nachzuforschen ist nicht meine Aufgabe.   Allerdings können wir in der Umstossung der appiani-  schen senatus lectio von Seiten der Consuln noch einen Nach-  klang eines ehemals senatorischen Rechtes bemerken. Die  Consuln vom J. 308 werden sich bei ihrer That ohne Zweifel  darauf berufen haben, dass die Senatswahl ursprünglich ein  consularisches Recht war.   Was ist nun von der Senatsliste unseres Censors zu ur-  teilen? Welche politische Absicht verfolgte er bei der Ein-  wahl von Libertinensöhnen? Auch hierüber bestehen die  grössten Differenzen zwischen den neueren Forschern. Nie-  buhr (R. G. III, 344 ff".) und mehrere Anhänger (Lange,  R. Alterth. II, 78, 79. Herzog, Gesch. u. Syst. I, 271.  Siebert, App. Claudius 44, 45) halten an dem Grundcharakter  fest, welcher der Politik des App. Claudius von Livius bei-  gelegt wird, d. h. sie meinen, App. Claudius sei ein strammer  Aristokrat gewesen und habe nur die hohe und höchste No-  bilität mit allen seinen censorischen Maassregeln fördern wollen.  Diesem politischen Charakter widerspricht nun off'enbar die  senatus lectio, durch welche die niedrigste Bevölkerungsklasse  der Libertinen begünstigt wurde, sowie auch die Tribusänderung  des App. Claudius. Auf eigenthümliche Weise suchen die ge-  nannten Forscher diesen Widerspruch zu lösen. Der Adel, so  führt Niebuhr aus, und also auch der Senat zerfalle damals in  zwei Klassen, die patrizische Kobilität, welche schon sehr ab-  genommen habe, und die plebejische Nobilität, welche jene zu  überflügeln drohe. App. Claudius nun, selbst aus einem alt-  und hochadligen Geschlecht stammend, habe seine ganze poli-  tische Thätigkeit in den Dienst des alten patrizischen Adels  gestellt und den plebejischen Adel herabdrücken wollen. Dies  erkenne man aus seinen späteren Thaten: J. J. 299 v. Chr.  habe er gegen die lex Ogulnia gestimmt (Liv. X, 7), als  Kandidat für das Consulat (Liv. X, 15) i. J. 295 und als  interrex (Cic. Brutus XIV, 55) habe er mit aller Macht da-  nach gestrebt, dass die Patrizier die beiden Consulnstellen  wieder erlangten (Niebuhr, R. G. 353). Durch die Aufnahme  von Libertinensöhnen in den Senat, dessen grösster Teil schon  damals dem plebejischen Adel angehört habe, habe er diesen  nur insultieren und sich dafür rächen wollen, dass er bis jetzt,  eben durch die Verhinderung des plebejischen Adels, noch nicht zum Consulat gelangt sei (R. G. III, 345). Andere  fingieren eine sog. „Coalitionspartei" (Siebert, a. a. O. 45),  deren Ziel gewesen sei, eine enge Verbindung zwischen der  patrizischen und plebejischen Nobilität im politischen Leben  herzustellen. Gegen diese sei besonders die politische Thätig-  keit unseres Censors gerichtet gewesen. Um sie herabzu-  drücken, habe er die Libertinensöhne in den Senat aufge-  nommen, damit sie die Zahl der Anhänger der alten Nobilität  vergrössern sollten.   Die UnWahrscheinlichkeit steht dieser Ansicht an der  Stirn geschrieben. Sie könnte sich allein stützen auf zwei  Angaben des Livius, wo dieser den App. Claudius nach seiner  Censur altpatrizische Standesvorrechte vertreten lässt. Dass diese  aber Dichtungen sind, erfunden nach der bekannten Claudier-  schablone, werden wir in anderm Zusammenhange nachweisen  (s. unten). Wir fassen die politische Bedeutung der Senats-  liste in dem positiven Sinne, dass App. Claudius Libertinen-  söhne in den Senat aufnahm, weil er das libertinische Element  und überhaupt die niederen Volksschichten begünstigte und  in ihren politischen Rechten fördern wollte. Die Demagogie,  die sich in der appianischen senatus lectio, wie in der ge-  sammten censorischen Thätigkeit ausdrückt, ist in dem Berichte  Diodors klar gesagt, was selbst die Gegner zugeben müssen  {Siebert, a. a. 0. 21).   C a p. 4.   Die Tribusänderung des App. Claudius und ihre Verwerfung  durch die Censoren d. J. 304 v. Chr., Q. Fabius und P. Decius.   Die Änderung, welche App. Claudius mit der Tribus-  ordnung vornahm, gilt allgemein als die wichtigste und ein-  schneidendste seiner censorischen Maassregeln. Sie wurde  schon von den zweiten Nachfolgern des App. Claudius und  O. Plautius, den Censoren Q. Fabius und P. Decius d. J. 304    V. Chr., umgestossen; daher ist diese Censur in den Rahmen  unserer Betrachtung mit hinein zu ziehen.   Über die Tribusänderung des App. Claudius liegen un&  drei Berichte vor : Diodor XX, 36. Livius IX, 46. Plutarch,  Popl. 7. Die Gegenmassregel des Fabius erwähnen: Liv. IX^  46. Val. Max. II, 2, 9 und der Auetor de viris illustribus 32^  von denen die beiden letzten Angaben wertlos sind.   Diese Berichte sind aber weder hinlänglich ausführlich  und klar, noch stimmen sie so überein, dass sie, aus einander  ergänzt, ein genaues und deutliches Bild von des Appius  Claudius Tribusänderung geben. Zudem wissen wir im übrigen  vom Wesen der Tribus, ihrer Bedeutung und praktischen Ver-  wendung im Staat äusserst wenig. Es kann daher nicht  Wunder nehmen, dass dies Edikt des App. Claudius von seiner  gesamten censorischen Thätigkeit am meisten umstritten ist.  Vieles freilich, was von den Gelehrten zur Begründung ihrer  Ansichten über die Tribusänderung des App. Claudius vor-  gebracht wird, ist lediglich Vermutung; und wenn derselben  auch bei der Knappheit der Überlieferung Raum gegeben  wird, so scheint mir doch das, was vermutet und aus der  Überlieferung gefolgert wird, von dem, was wirklich unzwei-  deutig überliefert wird, streng geschieden werden zu müssen.  In Bezug auf die Überlieferung unseres Gegenstandes ist die  Grundfrage, welchem Berichte wir das Hauptgewicht beilegen  sollen, ob dem diodorischen oder dem livianischen. Nach  unsern Erörterungen im ersten Kapitel über den Wert und  das Verhältnis der beiden Quellen ist die Frage für uns schon  dahin entschieden, dass wir von Diodors Berichte auszugehen  und ihn zu Grunde zu legen haben. Wenn seine Angabe  auch äusserst kurz ist, so werden w^ir doch finden, dass sie,  genau und wortgetreu ausgelegt, das Edikt des Censors über  die Tribusänderung in der knappsten Weise, vielleicht mit  den Worten des Ediktes selbst, richtig wiedergiebt, ohne frei-  lich seine Bedeutung oder Wirkung auch nur zu berühren.  Den Bericht des Livius glauben wir zur Ergänzung heran-  ziehen zu dürfen, wir haben Gründe dafür, dass er da, wo er von der Tribusänderung des App. Claudius und ihrer Ver-  werfung durch Q. Fabius spricht, aus einer besseren Quelle  schöpft, als sein hauptsächlicher Gewährsmann dieses ganzen  Abschnittes ist (s. unten), und wir werden sehen, dass seine  Angaben in Bezug auf die Wirkung der appianischen Tribus-  änderung mit den Schlüssen, die wir aus Diodors Worten  ziehen müssen, wohl übereinstimmen; daher werden wir auch  seinen Angaben über die Censur des Fabius, wo er die einzige  Quelle ist, und w^elche er offenbor von demselben Gewährs-  mann hat, in gewissem Grade Vertrauen entgegen bringen.   Erörtern wir zunächst kurz, was wir von der Tribus-  ordnung vor der Censur des App. Claudius, ihrem Wesen  und ihrer Bedeutung weissen, weil dies notwendig zum Ver-  ständnis der appianischen Änderung ist.   Die Tribus sind von Haus aus lokale Bezirke. Das be-  weisen viele Quellenbelege (Dionys IV, 14. Liv. I, 43.  Verrius Flaccus b. Gellius XVIII, 7. Laelius Felix b. Gelhus  XV, 27), die ich in anderm Zusammenhang, wo ich erörtere,  wie die lokale Grundlage der Tribusordnung zu fassen ist,  behandeln werde. Das beweisen vor allem die Namen der  einzelnen Tribus. Zunächst haben die 4 städtischen Tribus  örtliche Namen: Die Sucusana von der Sucusa (Subura)  (Jordan, Topogr. v. Rom I, 185 f. 199), die Esquilina vom  mons Esquilinus (Jordan I, 183 f.), die Palatina vom mons  Palatium (Jordan, I, 182 f.), die Collina vom collis sc. Qui-  rinalis (Jordan, I, 180 f.). Alsdann ist die lokale Grundlage  evident für alle in historischer Zeit seit 389 errichteten  Tribus, deren Namen von Seeen, Flüssen, Städten ge-  nommen sind oder sonstigen örtlichen Ursprungs sind (vgl.  Moramsen, Str. III, 171 A. 1—8. 172 A. 1—9. Kubit-  schek, de Rom. tribuum origine et propagatione bei Be-  handlung der einzelnen Tribus). Wenn die ältesten sechszehn  Tribus auch nach alten patrizischen Geschlechtern genannt  sind, so gilt für sie dennoch dasselbe örtliche Prinzip: es  wird z. B. neben der Tribus Pupinia der ager Pupinius ge-  nannt (s. Kubitschek a. a. O. S. 10). Grotefend vermutet, dass   erst i. J. 495 mit der Tribus Crustumina die Lokaltribus ein-  gerichtet sei (Imp, Rom. trib. descr. S. 3). Aber dem ist  entgegen zu halten, dass doch die tribus urbanae, welche nach  der Überlieferung zuerst geschaffen sind, schon Namen ört-  lichen Ursprungs tragen.   Die Benennung von 16 Tribus nach patrizischen Ge-  schlechtern erklärt man so, dass die Tribus von der gens,  deren Grundbesitz der Tribusbezirk umfasste, den Namen er-  halten habe (Mommsen, Str. III, 168). Das die Geschlechter im  frühesten Gemeindeleben Roms von grosser Bedeutung gewesen  sind, ist ohne Zweifel, und es kann leicht sein, dass, als das  damals noch kleine römische Gebiet in Tribus zerlegt wurde,  die einzelnen Tribus nach den Geschlechtern genannt wurden,  deren Grundbesitz hauptsächlich den Tribusbezirk bildete.  Aber es kann ja auch möglich sein, dass die gentilizischen  Namen erst später erfunden sind. Genug, der Grundsatz, dass  die Tribus ursprünglich Territorialbezirke sind, wird allgemein  anerkannt. Nur ist man uneinig, in welcher Weise die lokale  Grundlage der Tribus zu fassen ist. Damit hängen aufs engste  die verschiedenen Ansichten von der Tribusänderung des App.  Claudius zusammen.   Mommsen fasst die lokale Grundlage der Tribus in eigen-  tümlichem Sinne, er meint, dass die Tribuseinteilung anfangs  nur eine Einteilung des römischen Privatgrundbesitzes (ager  privatus) gewesen sei (Rom. Trib. 17, 151 ff. Rom. Forsch.  I, 151). „Die Tribus, sagt er bei der neuesten und ausführ-  lichsten Auseinandersetzung dieser seiner Ansicht (Rom. Staatsr.  III, 164), kommt nur dem Grundstück zu, welches im quiri-  tischen Eigentum steht oder stehen kann. Die Einzeichnung  von Grundstücken in die Tribus ist nicht Folge der Grenz -  erweiterung , sondern der Ausdehnung des Privateigentums,  mag diese nun erfolgen durcii die Adsignation von Gemeinde-  land an römische Bürger, wohin namentlich die Gründung  der Bürgerkolonien gehört, oder durch Aufnahme von Halb-  bürger- oder Nichtbürgergemeinden in das Vollbürgerrecht."  Der ursprüngliche Privatbodenbesitz ist nach Mommsens  Ansicht der an Haus und Garten (Str. III, 24). Dann  wurde das personale Eigentum ex iure Quiritium auf den  Orundbesitz überhaupt übertragen, was dasselbe ist als die  Erstreckung der Tribus von der Stadt auf die Flur (Str. III,  166, 168). Demnach hat sich die Tribuseinteilung anfangs  (bei der Giündung durch Servius TuUius) nur auf die Stadt  bezogen (Str. III, 166) und ist erst, als die Flur quiritisches  Eigentum ward, auf sie bezogen worden. Diese Übertragung  ivird ausgedrückt durch die Einrichtung der 16 ältesten Tribus,  ivelche ihre Namen von den Geschlechtern, deren Grundbesitz  sie umfassten, erhielten: die Flur war ja Anfangs lediglich  Geschlechtsbesitz und zerfiel in Geschlechtsäcker, deren Auf-  teilung eben die Einrichtung der ältesten ländlichen Tribus  bedeutet (Str. III, 168, 170).   Aus der Bodentribus ist die personale abgeleitet ; und da  «ich die Bodentribus anfangs nur auf den ager privatus bezog,  so folgt für Mommsen daraus, dass ursprünglich nur die  Römer die Tribus hatten, welche am ager privatus ex iure  <5uiritium partizipierten d. h. anfangs standen nur die An-  sässigen (adsidui-adsidentes, locupletes = qui in loco sunt) in  den Tribus, einerlei ob dies Patrizier oder Plebejer waren  (Rom. Forsch. I, 151 f. 154. Rom. Trib. 151 ff. Str. II,  ^71 f. Str. III, 182 ff.). Der Besitzer von Privatgrund-  stücken stand in der Tribus, in welcher sein Grundstück lag ;  und mit dem Grundstück ist die personale Tribus von dem  jedesmaligen Besitzer gewonnen und verloren worden. Die  Personaltribus ist also wandelbar (Str. II, 372), während die  Bodentribus unwandelbar ist, indem das einer Tribus zuge-  schriebene Grundstück späterhin nicht in eine andere über-  tragen werden kann (Str. II, 371; III, 162).   Die Tribus in personaler Hinsicht umfassen also die ge-  samte Bürgerschaft, Patrizier wie Plebejer, welche am ager  privatus partizipieren. Aber dies ist keineswegs die Gesamt-  bürgerschaft (R. Str. III, 182. R. Forsch. 154). Alle nicht  ansässigen Bürger stehen eben ausserhalb der Tribus.Die personale Tribus ist nun der Inbegriff aller Pflichten '  und Rechte, welche dem Bürger aus der Bodentribus er-  wachsen ; sie ist das Zeichen desjenigen Bürgers, der zur Be-  steuerung und Aushebung fähig ist und das Stimmrecht be-  sitzt. Steuer-, Heer- und Stimmordnung beruhen auf der  Tribusordnung, sodass die Tribulen, d. h. die Ansässigen, und  nur diese, nach Tribus diesen ihren Pflichten und Rechten  nachkamen. Was zunächst die Kriegspflicht imd das Stimm- |  recht betrifft, so gilt für beides die Tribus als Qualifikation^  nur mit dem Unterschied, dass diese schlechthin an den Grund-  besitz, Dienstpflicht und Stimmrecht dagegen an einen Minimal-  satz von Grundbesitz geknüpft ist (III, 247). Denn wenn  auch die 5 Abstufungen, welche König Servius in Heer- und  Stimmordnung geschaffen hat, in Geldansätzen überliefert sind^  so sind diese doch anfangs vermutlich in Landmaass aus-  gedrückt (s. Gründe Mommsens Str. III, 247): die 1. Klasse  hat den Besitz einer Hufe (wahrscheinlich c. 20 iugera) und  die vier niederen den Besitz einer Dreiviertel-, Halb-  Viertel- und Kleinstelle (c. 20 jug.) erfordert, während  Eigentümer von kleinerem Grundbesitz nicht zu den Grund-  besitzern gezählt sind (Str. III, 248). Innerhalb dieser Grenze  war die Bürgerschaft, von den Censoren in Centurien formiert  und zwar nach dem Prinzip der gleichmässigen Verteilung  der Tribulen einer jeden Tribus in sämtliche Centurien, zu  Waflendienst und Abstimmung berechtigt. Die Nichtgrund-  besitzer und Vermögenslosen gehörten in eine Zusatzcenturie  (accensi velati), deren Stimmrecht aber bei ihrer Masse illu-  sorisch war (Str. III, 284), und die zwar in der Ordnung des  exercitus centuriatus ihre Stelle hatten, aber vom Waffendienst  ausgeschlossen waren (Str. III, 281, 82). Zwischen der Heer-  und Stimmordnung einerseits und der Steuerordnung anderer-  seits bestehen nach Mommsen keine inneren Beziehungen  (III, 230). In älterer Zeit ist nur Grund und Boden und das,  was wesentlicher Bestandteil der Ackerwirtschaft ist (Sklaven,  Zug- und Lastvieh), steuerpflichtig. Indessen gilt dies nur für  die Grundbesitzer, d. h. die Tribulen. Ihnen entgegengesetzt sind  die Aerarier „die Steuerpflichtigen" im eminenten Sinn, diesehaben nämlich nach Mommsen von Haus aus Steuern vonL  sämtlichen Mobiliarvermögen entrichtet, während sie, wie wir  erwähnten, in Heer- und Stimmordnung nur scheinbar berück-^  sichtigt waren. Späterhin, es scheint ziemlich früh, setzt  Mommsen hinzu, wurde das tributum allgemein, also auch für  die Grundbesitzer, zur Vermögenssteuer; so war also der  Gegensatz zwischen Grundbesitzern (= Tribulen) und Arariern  in Frage gestellt (Str. II, 262 ff.). Unmittelbar hieran knüpft  Mommsen seine Ansicht über die Tribusänderung des Censors  Appius Claudius.   / Bleiben wir zunächst hier stehen. Wir haben das System  Mommsens von dem Wesen und der ursprünglichen Bedeutung^  der Tribus kurz in seinem Zusammenhang dargelegt, um zu  zeigen, wie der Grundgedanke des Systems, dass der Grund-  besitz ursprünglich das Requisit für den römischen Vollbürger  gewesen ist, zwar consequent, aber zu sehr schematisch und  doktrinär durchgeführt ist , und um nun unsere Kritik der  Mommsenschen Ansicht anzureihen und unsere eigene ab-  weichende Ansicht zu entwickeln.   In den späteren Zeiten der römischen Geschichte, seit  dem Bundesgenossenkrieg, war der lokale Zusammenhang  der Tribus, welcher bei einer Bodeneinteilung jedenfalls ur-  sprünglich vorauszusetzen ist, völlig zerstört. Nach dem ge-  nannten Kriege, durch welchen die meisten bisher bundes-  genössischen italischen Städte und Staaten das römische  Vollbürgerrecht und damit die Tribus erlangten, verteilte man  die neuen Vollbürgergemeinden in die bestehenden 35 Tribus,  sodass nun die einzelnen Tribus, lokal gefasst, aus zerstückelten,  über ganz Italien verbreiteten Landcomplexen bestanden. Eine  Zusammenstellung der zu den einzelnen Tribus gehörigen Ge-  meindeterritorien ergiebt die Italia tributim descripta (Cic. de  pet. cons. 8, 30), welche Grotefend mustergültig, soweit es  möglich, rekonstruiert hat („Imperium Romanum tributim  descriptum" Hannover 1863 vgl. Kubitschek, de Romanarum  tribuum origine et propagatione. Abhdl. des arch. - epigr^   Seminars. Wien 1882). Schon in Italien schrieb man grössere  Territorien einer bestimmten Tribus zu (wie z. B. Calabrien  der Fabia, Campanien der Falerna, u. a. vgl. Kubitschek 1. c.  S. 74) *, und in der Kaiserzeit, als der Zuwachs des römischen  Gebietes immer grösser wurde, pflegte man oft ganze Länder-  massen einzelnen Tribus einzuverleiben (so wurden die neuen  Vollbürgergemeinden von Spanien der Quirina und Galeria,  die von Gallia Narbonensis der Voltinia zugeteilt vgl. Kubit-  schek S. 199).   Indem eine Gemeinde in das Vollbürgerrecht aufge- ]  nommen wurde, wurden alle in ihr heimatsberechtigten frei-  gebornen Bürger einer bestimmten Tribus zugewiesen. Sie  ist also der Ausdruck der Zugehörigkeit 1. zur communis  patria Roma und 2. zur Sonderheimat, der domus (origo) und  der aus dieser Zugehörigkeit erwachsenden politischen Pflichten  und Rechte; sie ist das Zeichen der Heimatsberechtigung in  einer römischen Vollbürgergemeinde. Es ist dies inschriftlich  so ausgedrückt und sehr vielfach belegt, dass hinter den  Namen die Bezeichnung der Ingenuität, der Tribus und des  Heimatsortes gesetzt wird. (Z. B.: L. Cornelius. L. F. Vel.  Secundinus. Aquileia. Grotefend. S. 31.) Die Qualifikation  für die Tribus ist die Ingenuität: Jeder Freigeborne in einer  neuen Vollbürgergemeinde erhält die Tribus seiner Heimat  und damit eine persönliche und erbliche Rcchtsqualität, die  nicht durch Adoption (Grotefend S. 23) noch durch den In-  <iolat, selbst wenn der Übergesiedelte zu Magistratswürden in  ,€einem neuen Wohnort gelangte (Grotefend 21), affiziert wurde.  Kur bei Aussendung einer römischen Colonie (colonia  <5ivium Romanorum) mussten die Ausgesandten ihre ange-  stammte Tribus mit der Tribus der Colonie vertauschen (Grote-  fend, S. 15).   In der Auff'assung dieser Bedeutung der jüngeren Tribus,  wie wir sie hauptsächlich aus den Inschriften kennen, herrscht  im allgemeinen Übereinstimmung (Grotefend. Vorbemerkungen.  Mommsen, R. Forsch. I, 151 fl". R. Str. HI, 178 ff*. 780 fF.).  Mommsen, der als Qualifikation für die Tribus älterer Form     45     den Grundbesitz annimmt , giebt nun selbst zu , dass die  spätere Tribus vom Grundbesitz unabhängig gewesen sei. Er  hat also die Pflicht zu erklären, wie und wann sich diese  radikale Veränderung im Wesen der Tribus vollzogen haty.  dass aus der Tribus, welche das Zeichen der Ansässig-  keit ist, die Tribus geworden ist, welche die origo, die  Heimatsberechtigung in einer Vollbürgergemeinde ausdrückt.  Staatsrecht II, 341 A. 2 nennt er dieselbe eine ebenso  bekannte und sichere wie in ihrer Entstehung schwierig zu  erklärende Umgestaltung. Er giebt zu, dass über das Auf-  kommen der theoretisch wie praktisch gleich tief einschneiden-  den Änderung nichts berichtet werde (Str. III, 781). Aber  sie stimme so vollkommen mit der Tendenz des Bundes-  genossenkriegs, dass sie mit voller Sicherheit auf ihn zurück-  geführt werden könne. Er beschreibt dann die Änderungen^  welche seit Einführung des neuen Prinzips mit den Tribus-  verhältnissen in lokaler und personaler Hinsicht vorgenommen  sein müssten (Str. III, 782 ff".). Was die Stadt Rom selbst  angehe, so sei auch für ihre Bürger, die füglich keine Sonder-  heimat und also keine Ortsangehörigkeit hätten, irgend einmal  durch Gesetz die Tribus als eine persönliche und erbliche  vom Grundbesitz unabhängige Rechtsqualität fixiert worden,  sodass jeder Bürger diejenige Tribus, die er infolge seines  dermaligen Grundbesitzes eben inne hatte, als persönliche über-  kam und auf seine Nachkommen vererbte (R. Forsch. I, 153).  Die Patrizier hätten sich die Tribus selbst gewählt bei dem  Eintreten der neuen Ordnung: daher komme es, dass zwei  der ältesten Patriziergeschlechter, die Aemilier und Manlier,  in der Palatina erschienen, die ihrem Adelstolz durch diese  Tribus des königlichen Rom hätten Ausdruck geben wollen.  (Str. III, 789.)   Die Auff'assung Mommsens von der lokalen Grundlage  der Tribus ist also die, dass dieselbe sich anfangs auf den  ager privatus Romanus, und personal auf die Ansässigen bezogen  habe, später dagegen auf das Territorium einer Vollbürger-  gemeinde und personal auf alle freigeborne in diesem Territorium Heimatsbereclitigten ; die Entwicklung vom ersten zum  letzten Prinzip liabe sich im Bundesgenossenkrieg vollzogen.  Abgesehen davon, dass die jüngere und ältere Tribus nach  dieser Auffassung nicht die geringste Verwandtschaft mit ein-  ander haben, sondern etwas ganz und gar Fremdes, Ver-  schiedenes, ja Entgegengesetztes ausdrücken, würde es doch  äusserst merkwürdig sein, wenn eine solche gänzliche Um-  wandlung der rechtlichen Bedeutung der Tribus auch nicht  die geringste litterarische Spur hinterlassen hätte, zumal sie  doch in ziemlich später Zeit geschehen sein soll. Und dass  «ie absolut unbezeugt ist, muss Mommsen selbst zugeben.   Die Erklärung einer solchen radikalen Umwandlung fehlt  zudem bei Mommsen völlig. Denn was er über die allmäh-  liche Einwirkung der Ortsangehörigkeit auf die Personaltribus  (Str. III, 779 f.) und über das Verhältnis beider (Str. III,  782 ff.) sagt, wird man doch nicht als Erklärung gelten lassen  können. Es erheben sich aber überhaupt gegen eine solche  Umwandlung der Tribus die gewichtigsten Bedenken. Zu-  nächst wäre, vorausgesetzt einmal, dass aus der Tribus der  Grundsässigkeit die des Territoriums einer Vollbürgergemeinde  entstanden sei, der Zweck einer solchen Umwandlung absolut  nicht abzusehen. Bei der Aufnahme einer Vollbürgergemeinde  wies man die gesamten Bürger derselben, einerlei ob Grund-  besitzer oder nicht, einer bestimmten Tribus zu. Warum  zeichnete man denn z. B. bei der Aufnahme Tusculums nicht  bloss den ager Tusculanus und die Eigentümer an demselben  in die papirische Tribus? So wäre ja das alte Prinzip ge-  wahrt worden.   Ein weiterer Widerspruch ist folgender: Auf die Stadt  Rom selbst ist das neue Prinzip nicht vom Anfang seines  Aufkommens an bezogen worden: denn aus der Zunahme  der Vollbürgergemeinden hat es sich ja erst entwickelt. Wenn  also für Rom noch die alte Ordnung bestand, d. h. nach  Mommsen, wenn nur die Grundbesitzer in den ländlichen  Tribus standen, während die nicht Grundansässigen in den  4 tribus urbanae zusammengedrängt waren, so standen die  Bürger einer Vollbürgergemeinde sämtlich in einer ländlichen  Tribus, sodass z. B. ein nichtansässiger Tuskulaner vor dem  nichtansässigen Römer ein Vorrecht hatte, indem jener in der  Papiria stand, dieser aber in eine der städtischen Tribus ge-  hörte. Welches Missverhältnis dies bei dem Dignitätsunter-  :schiede der tribus urbanae und rusticae (s. unten) gewesen  wäre, liegt auf der Hand.   Der entscheidende Grund ergiebt sich aus folgender Er-  wägung : Dass die Tribus der späteren Form vom Grundbesitz  unabhängig ist, giebt auch Mommsen zu. Kun aber bezieht  sich die Hauptquellenstelle (Cic. pro Flacco 32, 80), auf  welche Mommsen seinen Grundsatz, dass die Tribus - Distrikte  des ager privatus Romanus seien, stützt (Mommsen, Str. II,  360 mit A. 2 u. 3. Rom. Trib. 3), auf die Zeit Ciceros, wo,  auch nach Mommsen, die neue Tribusordnung schon bestand.  Wenn Cicero den Decianus fragt: sintne ista praedia censui  censendo ... in qua tribu denique ista praedia censuisti?  fio geht doch daraus mit Evidenz hervor, dass noch damals  der Grundbesitz in der Tribus stand. Und dass er dies stets  sethan hat and der Grundbesitz stets für die Tribus von Be-  deutung gewesen ist, werden wir in anderm Zusammenhang  erörtern. Keinesfalls aber kann die angeführte Stelle dazu  benutzt werden, um die Ansicht, dass die Tribus sich ur-  sprünglich lediglich auf den ager privatus bezogen  habe, zu stützen.   Alle diese Erwägungen führen zu dem Resultate, dass  eine Entwicklung, wie sie Mommsen annimmt, von einer Tribus,  welche die Grundansässigkeit ausdrückte, zu einer solchen,  welche, vom Grundbesitz unabhängig, die Zugehörigkeit zu  einer Vollbürgergemeinde bezeichnete, nicht stattgefunden  haben kann. Da nun das Wesen der späteren Tribus fest-  steht, so muss die Mommsensche Auffassung von der ursprüng-  lichen Tribus falsch sein.   Und in der That ist der Satz, dass die Tribus sich ur-  sprünglich lediglich auf den Grundbesitz b^ogen habe, den  Mommsen freilich stets als quellenmässig belegt bezeichnet  und in seinen Consequenzen darlegt, gänzlich unbewiesen.  Zunächst ist scharf zu betonen, dass er keineswegs in dei>  Quellen bezeugt ist und ledighch eine kühne Hypothese ist. ,|  Nirgends findet sich bei den alten Autoren, so oft sie auch  die Tribuseinteilung erwähnen, eine Angabe, dass die An-  sässigkeit die Grundbedingung für das Stehen in der Tribute  sei. Und es wäre dies doch sehr zu verwundern, wenn ein  so klares Prinzip so scharf durchgeführt wäre, wie ea  Mommsen annimmt, zumal dasselbe, wenigstens für die tribu&  rusticae, bis in die späte historisch helle Zeit gegolten   haben soll.   Welches war aber die lokale Grundlage der Tribusord-  nung? Was sagen die Alten darüber? Unserer Ansicht nach  war die Tribuseinteilung eine geographische Distriktseinteilung  des gesamten römischen Gebietes, eine nackte Zerlegung in  Bezirke, und zwar war sie von Haus aus dazu bestimmt, eine  Volks einteilung zu sein mit dem Zwecke, im Staatsleben  praktisch verwandt zu werden. Die Tribus wurde also vom  Lokal auf die Person übertragen und zwar, wie das natürlich  ist, in der Weise, dass alle, die in dem Bezirke einer Tribus  wohnten, dieser Tribus angehörten, um in ihr ihre politischem  Pflichten und Rechte zu erfüllen. Das Domizil bestimmte  also ursprünglich die Tribus.   Eine Reihe direkter Quellenbelege lassen sich für diese  unsere Auffassung geltend machen. Wenn Laelius Felix  (b. Gellius XV, 27) die Tributcomitien so definiert, dass in  ihnen ex regionibus et locis abgestimmt würde, so kann das-  nicht anders aufgefasst werden, als dass nach Bezirken und  Wohnsitzen abgestimmt werde. Mit regiones meint er offen-  bar die lokalen Tribusbezirke, nach denen geordnet die Bürger-  schaft abstimme, und mit loca die Wohnsitze der Einzelnen.  Durchaus müsste, wenn der Grundbesitz das notwendige Re-  quisit für das Stehen in der Tribus also das Stimmen in den  Tributcomitien wäre, dies possessorische Prinzip in einer De*  finition der Tributcomitien ausgedrückt sein. Dionys erwälint direkt die Beziehung zwischen Tribus  und Domizil. Nacli ihm (IV, 14) richtete König Servius die  Tribus ein rjf-jnom^ Hfiyxcoij^^ dTrodf-i'^ca^' ()ruuo()ic{^ vjü'Tre(i   ül/.iuY {-'yMüH}^ üiy.rl ; ausserdem lässt Dionys (IV, 14) den  König Servius demjenigen , der in eine bestimmte Tribus  eingeschrieben sei, verbieten '/Mitßari-ti' uh^ku oiy.rüiv.   Wenn diese Angaben auch keineswegs im einzelnen zu  glauben sind, so folgt doch daraus, dass Dionys meint, der  Wohnort habe die Zugehörigkeit zur Tribus bestimmt. Und  das ist unserer Ansicht nach sicher der Fall gewesen.   Wenn Avir in diesem Sinne die lokale Grundlage der  Tribus auflassen, lässt sich das, was uns vom Verhältnis  der Tribulen unter einander überliefert ist, sehr einfach und.  natürlich erklären. Es was ein nachbarlicher Geist, so wird  uns mehrfach berichtet, der sie verband. Freilich wäre dies  ja auch denkbar, wenn die Tribus nur die Grundbesitzer um-  fasst hätten. Aber es ist mehrfach bezeugt, dass grade zwischen  den niederen und höheren Tribulen einer Tribus dies Nahver-  hältnis bestand (der geringe Mann wird von seinem vornehmen  Tribusgenossen zu Tisch gezogen Horaz ep. I, 13, 15 und  beschenkt Sueton, Aug. 4 und anderes; vgl. Mommsen, Str. III,  197 f.). Es war das gemeinsame Interesse des Wohnbezirks  (Cic. pro Roscio IG, 47: tribules vel vicinos meos), welches  die Tribulen mit einander verband (so z. B. wie die Censoren  i. J. 204 in einigen Tribus den Salzpreis erhöhten).   Und dies weist eben darauf hin, dass die Tribus rein   lokale Bezirke sind.   Wie viel leichter lassen sich bei dieser Auffassung der  lokalen Grundlage der Tribus die anderen Quellenstellen ver-  stehen, welche die Lokalität der Tribus erwähnen! Die Worte  des Livius (I, 4o): (Servius Tullius) quadrifariam urbe divisa  regionibus collibusque partes eas tribus appellavit sind doch,  meine ich, viel naturgemässer so auszulegen, dass S. Tullius  das gesamte Stadtgebiet in vier rein lokale Bezirke teilte, als  so, dass der im Stadtgebiet gelegene ager privatus in vier Tribus zerlest sei. Dasselbe gilt von dem Ausdruck des  Dionys, dass S. Tullius die Stadt in 4 to.-ax«, <fcm zerlegt  habe. Dionys sagt selbst, wie er ro.-r,.o,aufgefasst wissen  will, und auch Livius hat nach den ob.gen Worten die  lokale Bedeutung der Tribus nicht anders aufgetasst. Schliess-  lich führe ich noch die Erklärung der Tribus an, welche  Verrius Flaccus (b. Gellius XVIII, 7) giebt: tribus d.c.  et pro loco et pro iure et pro hominibus. Auch hier ist  locus einfach und natürlich als Wohnort zu fassen. Wenn  also Mommsens Anschauung von dem Wesen der Tnbus einer-  seits auf einer gezwungenen Quelleninterpretation beruht, so  erheben sich anderseits dagegen auch viele sachliche Be-   Der Tribule. d. h. nach Mommsen der Grundbesitzer, hat  diejenige persönliche Tribus, in deren lokalem Bezirk sein  Grundbesitz lag. Wie aber war es, wenn Jemand in mehreren  Tribusbezirkcn Grundstücke besass? Persönlich konnte doch  Jeder nur in einer Tribus stehen (Mommsen, Str. 111, 1»^),  und in der Steuerrolle konnte Jeder nur einmal seinen Platz  finden In einem solchen Falle, vermutet Mommsen, habe die  Wahl der Personaltribus und die EinSchätzungssumme vom  Censor besthumt werden müssen. Die Willkür, die in einer  solchen Sachlage liegt, giebt Mommsen selbst zu (11, d7 J t.;.  So hätte es also Grundstücke gegeben, deren Tribus sich  nicht auf den Eigentümer übertrug.   Dasselbe trat ein, wenn Personen, die nicht Bürger sein  konnten, - etwa Frauen oder Ausländer - römischen ager  privatus erwarben. Auch dann sei, meint Mommsen (Str. 111  18;]) die Übertragung der Bodentribus auf die Personen tort-  gcfallen, so dass also für die Tribus in diesem Falle der Um-  stand, dass Jemand nicht aktiver römischer Bürger sein konnte,  wichtiger war als der Grundbesitz.   Wie sich gegen die Auffassung des Tribulen Bedenken  erheben, so auch' gegen die des Nichttribulen, des Arariers.  Die Annahme, es seien die Ärarier eine den Tribulen absolut  entgegengesetzte Bürgerklasse, sie seien ohne Stimmrecht und Heerespflicht und nur stärker besteuert, ist lediglich Hypo-  these ; sie beruht allein auf der häufig wiederkehrenden Formel  der censorischen nota „tribu movere et aerarium facere".  Aus derselben geht allerdings hervor, dass das aerarium facere  häutig mit tribu movere verbunden war, aber nicht, dass es  identisch ist. Dies kann es vielmehr nicht gewesen sein. Das  folgt deutlich aus einem Bericht des Livius, wo er erzählt, der  Censor M. Livius habe 34 Tribus zu Arariern gemacht (Liv. 29,  37). Da nach Mommsen tribu movere in späterer Zeit gleich einer  Versetzung in die tribus urbanae ist, so müssten also damals alle  Tribulen in die städtischen Tribus versetzt sein, was Unsinn  ist. Tribu movere kann nicht dasselbe sein wie aerarium fa-  cere ; dazu stimmt, dass letzteres mehrfach allein genannt wird  (Liv. 9, 34. 27, IL Gellius 4, 12 u. a.). Wer Ärarier  war, brauchte noch nicht tribu motus zu sein ; das folgt gleich-  falls aus dem angeführten Bericht des Livius. Der tribu  motus war aber immer aerarius: also ist der eine Begriff  weiter als der andere.   Tribu movere heisst die Tribus ändern lassen (Liv. 45,  15 : tribu movere nihil aliud est quam mutare iubere tribum).  Was dies für Nachteile mit sich brachte, wissen wir absolut  nicht. Die Ärarier aber sind nichts als eine Art Strafklasse,  die höher besteuert war. Livius deutet die Art dieser will-  kürlichen Straf besteuerung an, wenn er berichtet (IV, 24),  Mam. Aemilius sei zum aerarius octuplicato censu gemacht,  d. h. zum Ärarier unter Erhöhung seiner Steuerpflicht um  das Achtfache (vgl. Soltau, Volksversamml. 535 ff., Madvig,  Verf. u. Verw. 122). Hiermit ist der absolute Gegensatz auf-  gehoben, welchen Mommsen zwischen Tribulen und Arariern  annimmt, als seien alle Ärarier Nichttribulen.   Das Resultat dieser Erörterungen besteht darin, dass die  Mommsensche Theorie von der Tribusordnung, als sei sie an-  fangs lediglich eine Einteilung des ager privatus, und als  ständen nur die Grundbesitzer in den Tribus, nicht recht sein  kann. Die lokale Grundlage besteht vielmehr, wie wir aus  den Quellen gefolgert haben und jetzt noch weiter erörternd beweisen werden, darin, dass die Tribuseinteilung eine einfache  geographische Distriktseinteilung des gesamten römischen Ge-  bietes war. Diese lokale Grundlage ist stets dieselbe ge-  blieben: deutlich lässt sie sich noch in der späten Zeit er-  kennen, wo Mommsen einen völligen Umschwung im Wesen  der Tribus annimmt. Denn nachdem man zu dem Grundsatz ge-  kommen war, keine neuen Tribusbezirke mehr einzurichten,  konnte man füglich das angegebene lokale Prinzip nur wahren,  wenn man das ganze Gebiet einer neuen Vollbürgergemeinde  einer der bestehenden Tribus zuwies. Und so geschah es:  nach demselben einfachen lokalen Prinzip, nach welchem das  gesamte römische Gebiet in Tribusbezirke zerlegt war, schrieb  man die späteren neuen Vollbürgerterritorien einem jener Ur-  bezirke zu. Nur der örtliche Zusammenhang, welcher für die  Urbezirke bestand, ward dadurch aufgehoben ; das war aber ■  eine notwendige Folge davon, dass man keine neue Bezirke  seit d. J. 241 v. Chr. stiftete. Es liegt nicht in meinem  Plane, zu erörtern, aus welchen Gründen man zu diesem  Grundsatz kam, die Zahl der Tribus nicht mehr zu vermehren,  noch auch, nach welchen Prinzipien man später die neuen  Vollbürgerterritorien an die einzelnen Tribus verteilte. Darin  dass man bei der Neuaufnahme einer Vollbürgergemeinde ihr  ganzes Territorium einer Tribus zuschrieb, zeigt sich dasselbe  lokale Prinzip, welches wir von Anfang an anzunehmen haben.  Von dem Lokal wurde die Tribus auf die Person übertragen.  In späterer Zeit gehörte derjenige zum Verbände einer Voll-  bürgergemeinde, also in die Tribus dieser Gemeinde, der in  ihrem Territorium heimatsberechtigt war. Dass die Heimats-  berechtigung in der Regel mit dem Domizil zusammenfiel,  liegt in der Natur der Sache; aber es ist ausdrücklich be-  zeugt, dass solche, welche in andere Städte übersiedelten, die  Tribus ihrer Heimat behielten (Mommsen, R. Forsch. I, 153).  In früherer Zeit war in dieser Hinsicht das Domizil ent-  scheidend. Wer in dem Bezirke einer Tribus wohnte, hatte  persönlich diese Tribus, und mit dem Wechsel des Wohn-  sitzes ward auch die Tribus gewechselt. Die Personaltribu&  ist also auch nach unsrer Ansicht wandelbar. IMit diesen  Unterschieden der Personaltribus in späterer und früherer Zeit,  werden wir sehen, hängt das Edikt des App. Claudius eng  zusammen.   Die lokale Grundlage der Tribus in dem Sinne, wie wir  entwickelt haben, nimmt schon Niebuhr an (R. G. I, 458).  Wenn wir auch in allem andern, was er über die Tribus und  ihre ursprüngliche Bedeutung annimmt, ihm widersprechen  müssen, so hat er doch das lokale Prinzip, auf dem die  Tribusordnung beruht, richtig erkannt, dass sie nämlich eine  einfache Distriktseinteilung ist und in persönlicher Hinsicht  alle in dem Distrikte einer Tribus Wohnenden umfasst. Von  Niemanden ist diese Ansicht angenommen, nur Clason (Kritische  Erörterungen über den röm. Staat. II. S. 1 ff.) vertritt sie,  leitet sie aber weder beweisend ab, noch verfolgt er ihre  Consequenzen in der politischen Verwendung der Tribusord-  nung. Die Übertragung der Tribus vom Lokal auf die Per-  son geschah in der Weise, dass, grade wie später die Per-  sonen, welche dem Territorium einer Vollbürgergemeinde an-  gehörten, der Tribus derselben zugeschrieben wurden, auch  früher die Tribus auf die Personen, welche ihrem Bezirke an-  gehörten, übertragen wurde. Doch war dazu eine bestimmte  Qualifikation notwendig. Diese war in späterer Zeit die In-  genuität. Wann dies Prinzip aufgekommen, habe ich nicht  zu erörtern; es scheint erst sehr spät (Mommsen, R. Staatsr. III,  439 ff.j. In früherer Zeit und ursprünglich bestand diese  Grenze nicht. Vielmehr haben ursprünglich alle in dem Be-  zirke einer Tribus wohnenden römischen Bürger auch personal  diese Tribus gehabt. Die Qualifikation für die Personaltribus  war also ursprünglich das Bürgerrecht, und zwar das Bürger-  recht schlechthin und unbeschränkt.   Die Ansicht Niebuhrs (R. G. I, 457 f.), dass ursprüng-  lich nur die Plebejer in den Tribus gestanden hätten, wird  schon dadurch widerlegt, dass die 16 ältesten ländlichen Tribus  ^atrizische Geschlechtsnamen tragen. Die Schriftsteller bezeichnen ausdrücklich die 35 Tribu»  als identisch mit dem ganzen römischen Volke (z. B. Cic. de  leg. III, 19 populus fuse in tribus convocatus und viele andere  Stellen), und nirgends schliessen sie einen Teil der Gesamt-  bevölkerung aus, was bei der Annahme einer distriktartigen  Einteilung des gesamten Gebietes sehr erklärlich und natur-   gemäss ist.   Selbst die Freigelassenen haben ursprünglich in den  Tribus gestanden. Denn wenn Dionys und Zonaras über-  liefern, dass S. Tullius den Libertinen das Bürgerrecht ge-  geben habe und sie in die Tribus (Zon. VII, 9), und zwar  in die 4 tribus urbanae (Dion. IV, 22) aufgenommen habe,  so besagt dies jedenfalls soviel, dass das römische Staatsrecht,  indem es die Tribus der Freigelassenen auf S. Tullius, den  mythischen Urheber des römischen Verfassungslebens, zurück-  führt, keine Zeit kannte, wo die Freigelassenen nicht in den  Tribus gestanden hätten. Die Freigelassenen haben ja von  Haus aus das Bürgerrecht, wenn auch ein zurückgesetztes.  Und da sie deshalb dem Staate gegenüber Pflichten und  Rechte, wenn auch in geringerem Masse, hatten, so mussten  sie auch in den Abteilungen der Bürgerschaft Platz linden,  welche dazu bestimmt waren, damit die Bürgerschaft nach  ihnen ihren Pflichten und Rechten dem Staate gegenüber ge-  nüge (vgl. über die Tribus der Libertinen Becker, Hdb. II,  1, 96 ff. Madvig, Verf. u. Verw. I, 203. Clason, App.   Claud. 80).   In der politischen Bedeutung nämlich liegt das weitere  wesentliche Moment der Bedeutung der Tribusordnung.  Sie ist dazu geschaffen, und dieser Zweck ist ihr von Haus  aus eigentümlich, dass sie im Staatsleben praktisch zu politisch-  administrativen Zwecken verwandt werde. Denn was hätte  eine solche geographische Distriktseinteilung für einen Wert,  wenn sie nicht von Anfang an dazu bestimmt gewesen wäre,  eine Volkseinteilung zu sein, dass die Bürgerschaft, nach  diesen Distrikten geordnet, ihren politischen Pflichten und  Rechten nachkomme? Die Tribusordnung ist von Anfang an  die Voraussetzung der Steuerordnung, Heerordnung und Stimm-  ordnung. Die Alten selbst betrachten diese politisch - admi-  nistrative Verwendung der Tribus als ihren Zweck. Dionys  sagt vom König Servius (IV, 14) : Ta^ y.cauyoaifd^ tlov oya-  Tivncov ycci nc^ Fi^7ii>a§F.i^ n^n' y^njicktov rag yivofihag etg ra  oroaTiomyi} vmi rag aUag /of/c.,-, ag ^yaorov ^'ösi toj y.oivco  Tiuolyeiv, inyÄTi yard rag iQflg cfr/Mg rag yerimg, (k tcqoteqov,  cWm 'xard rag rhra^ag rag romy^g rag v(f' kwnw diarayßeiaag  tTCOulro. Dasselbe ergiebt sich aus den Etymologien, welche  von dem Worte tribus gegeben werden. Varro (d. 1. 1. V,  181) sagt: tributum dictum a tribubus quod ea pecunia, quae  populo imperata erat, tributim a singulis pro portione census  exigebatur, und Livius umgekehrt (I, 43): (Servius) partes  urbis tribus appellavit, ut ego arbitror, a tributo. Diese Ety-  mologien haben selbstverständlich als solche keinen Wert; sie  beweisen nur, dass sich die Schriftsteller die Steuerordnung und  die Tribuseinteilung als unzertrennlich dachten; ebenso haben  auch ohne Zweifel Heer- und Stimmordnung von Anfang an  auf der Tribusordnung beruht.   Ich kann, wenn ich die politische Bedeutung der ur-  sprünglichen Tribus darlegen will, selbstverständlich nicht alle  die einzelnen Fragen, die zum Teil äusserst schwierig sind,  und über die noch lange nicht die Akten geschlossen sind,  sowie über die politischen und administrativen Institute, bei  denen die Tribuseinteilung praktisch verwandt worden ist,  handeln : ich habe mich lediglich darauf zu beschränken, dar-  zulegen, in welchem Verhältnis die Tribus zu Steuer-, Heer-  und Stimmordnung stehen. Der Akt, welcher eine allgemeine  Zählung der Bürger bezweckte, um nach ihren eidlichen Aus-  sagen über ihre Verhältnisse ihre Bürgerpflichten und Bürger^  rechte zu bestimmen, ist der Census, die Schätzung (vgl.  Mommsen, Str. H, 333 ff". Madwig, Verf. u. Verw. I,^ 399 ff".).  Diese nun beruht unmittelbar und allein auf der Tribusein-  teilung. Denn tributim mussten alle römischen Bürger auf  dem Marsfelde vor dem Censor erscheinen und ihre eidlichen  Angaben über Namen, Alter, Vermögen machen. (Dionys,  IV, 15. V, 75). Darin dass beim Census durchaus alle  Bürger mcldungspfliclitig waren (Ladungsbefehl b. Varro 1. 1.  6, 86: omnes Quirites, Liv. 1, 44: lex de incensis etc. Cic.  pro Cluent. 34. Dion. IV, 15), und dies tributim geschah,  sehe ich einen neuen Fingerzeig dafür, dass die Tribus auch  alle Bürger umtasst haben: von einer Schätzung, die nicht  tributim geschehen wäre, erfahren wir absolut nichts. Momm-  sen hilft sich, indem er für seine ausser der Tribus stehenden  Ärarier eine besondere Schätzung, welche derjenigen der  Tribulen folgte, annimmt (Str. II, 343). Auf dem Census  beruht zunächst die Bestimmung des Tributum, der direkten  Vermögenssteuer (Mommsen, Str. III, 228. Madvig, Verf. u.  Verw. II, 387 f.). Der Bürger musste sein Vermögen de-  klarieren, und der Censor hatte es abzuschätzen zum Zweck  der Besteuerung. Als steuerpflichtig werden die verschieden-  sten Gegenstände bezeichnet (cf. Mommsen, Str. II, 363 m.  A. 1). Das hauptsächlichste steuerpflichtige Objekt ist, zumal  vor dem Aufkommen der Geldwirtschaft, der Grundbesitz:  m Grundbesitz hat Anfangs wohl allein, wie das natürlich  ist und allgemein angenommen wird, der Pwcichtum bestanden,  und auch später ist dies vielfach der Fall gewesen. Da nun  die o-esamte Schätzung und also auch die Deklarierung des  steuerfähigen Vermögens tributim geschah, so musste auch  der Grundbesitz tributim zum Zweck der Besteuerung ab-  geschätzt werden d. h., wenn man will, auch der ager pri-  vatus stand in der Tribus. Es ist dabei natürlich, dass an-  fangs, wo die Personaltribus an das Domizil gebunden war,  dies in der Tribus geschah, in dessen Bezirk der Grund-  besitzer wohnte, mochte sein Grund])esitz oder Teile desselben  auch in den Bezirken andrer Tribus liegen. So allein, glaube  ich, können die Quellenstellen, die von agri censui censendo  oder der Tribus von Grundstücken sprechen, ausgelegt werden.  (Festus, epit. p. 58. Cic. pro Flacco 32, 79). Dies ist das  Verhältnis von tribus und ager privatus, welches, wie Cic. pro  Flacco 32, 79 beweist, stets so geblieben.   Auf dem Census beruht ferner die gesamte sog. servianische Klasseneinteilung und Centurienverfassung. Da der  Census nach Tribus geschah, so folgt, dass zwischen Tribus-  einteilung und der Centurienverfassung ein Zusammenhang be-  stehen muss. Für die sog. reformierte Centurienverfassung,  welche seit der Mitte des dritten vorchristlichen Jahrhunderts  bestand (vgl. Mommsen, Str. III, 280), steht das Verhältnis  ziemlich fest, schon seit Pantagathus (vgl. die neusten Ab-  weichungen Mommsens vom bekannten Schema Str. III,  274 ff.). Aber damit habe ich mich nicht zu befassen. Auch  für die ältere sog. servianische Centurienverfassung ist ein  Verhältnis zur Tribusordnung anzunehmen, wenngleich nichts  <lavon überliefert ist. Mommsen hat das wahrscheinliche Ver-  hältnis nachgewiesen (Trib. 132 ff. Str. III, 267 f.). Sein  Resultat ist dies, dass das leitende Prinzip bei der Centuriation  ^die gleichmässige Verteilung der Tribulen einer jeden Tribus  in sämtliche Centurien, also die Zusammensetzung einer jeden  Centurie aus gleich vielen Tribulen aller Tribus" gewesen sei.  Aber mehr als approximativ hätte diese Gleichmässigkeit im  besten Falle nicht sein können. Ganz so wie Mommsen das  Prinzip der Centuriation annimmt, kann es unmögUch gegolten  haben. Denn wenn eine jede Centurie aus gleich vielen  Tribulen aller Tribus zusammengesetzt worden wäre, so würde  dadurch vorausgesetzt, dass in jedem Tribusbezirk gleich viel  Bürger einer jeden Censusklasse gewohnt hätten, dass also  alle Tribus an Kopfzahl und Vermögen sich einander gleich  gewesen wären, was, selbst approximativ, unmöglich der Fall  gewesen sein kann, wie Polyb. VI, 20 (s. unten die Inter-   pietation) beweist.   Das Prinzip der gleichmässigen Centuriation ist wohl  nur auf die Angehörigen einer Tribus von gleichem Census  zu beziehen, sodass die in einer Tribus wohnenden Bürger  mit gleichem Census in die Centurien ihrer Censusklasse gleich-  massig verteilt wurden. Und selbst so eingeschränkt, kann  das Prinzip keineswegs als Gesetz gegolten haben, sondern  ist vielfach, wie Mommsen sehr wahrscheinlich macht (Str. III,  269), der Machtvollkommenheit der Censoren überlassen : vielleicht sind auch noch andere Dinge bei der Centuriation be-  rücksichtigt (s. unten). Für die nicht klassischen Tribulen d. h.  die Bürger, deren Census den Satz der untersten Klasse nicht  erreichte, kam die Centuriation überhaupt nicht in Frage ; sie  standen in einer Zusatzcenturie. Wenn sich auch kein be-  stimmtes Verhältnis zwischen der Tribusordnung und der  älteren Centurienverfassung nachweisen lässt, so müssen sie  doch in notwendigem Zusammenhang stehen ; es folgt die&  eben schon daraus, dass die Centurienordnung auf dem Census^  und dieser auf den Tribus beruht.   Direkt auf der Tribusordnung ruhten die Tributcomitien,  Sie waren diejenige Volksversammlung, in welcher unmittelbar  nach Tribus, Mann für Mann, viritim, ohne Rücksicht auf  Census oder Unterschied des Standes und der Stellung ab-  gestimmt wurde (Dionys VII, 59 Cic. de leg. III, 19 Liv. 39,^  15 u. a.).   Wir haben das Wesen der Tribus dahin festgestellt, das»  sie lediglich einfache, lokale Bezirke sind, dass alle römischen  Bürger, welche in dem Bezirke einer Tribus wohnen, auch  persönlich dieser Tribus angehören, und zwar, um in derselben .  ihre politischen Pflichten und Rechte auszuüben. So können  wir zur Erörterung der Tribusänderung des App. Claudius  übergehen.   Wir gehen aus von der besten Überlieferung Diodors.  Wenngleich seine Angabe äusserst knapp ist und vielleicht  mehrfache Auslegung zulassen könnte, so glaube ich doch,,  dass sie, wortgetreu aufgefasst, klar, deutlich und wahr ist.  Diodor sagt (XX, 36): i^dioite rolg Tio/Ajai^ ij]v e^ovaiav otiol  TiQoaiQolvTO xif.uaaal>ca d. h. er gab den Bürgern die Erlaub-  nis, sich schätzen zu lassen, wo d. h. in welcher Tribus sie  wollten. Mit Recht hat Dindorf die Worte, welche in einigen  Handschriften folgen: 'Acd iv unoia Tig ßov/.8Tai cpv/,fi TccTzea-  d^ai gestrichen, da sie dasselbe bedeuten wie die vorhergehen-  den. Wenn Siebert (App. Caudius S. 50) die Worte otiol tt^^o-  aiQolvTO TifojaaaS^ta auf die Klassen bezieht, während die  folgenden iv oTioia iig ßauXerat (fvXfi TaTTeoO^at nach seiner     'i!-  Meinung die Tribus bezeichnen, so ist die Tautologie, die in  dem Zusatz läge, noch nicht aufgehoben, weil, wer in der  Tribus stand, auch nach dem Census in die Klassen aufge-  nommen werden musste; zudem widerspricht Sieberts Aus-  legung den Worten Diodors; denn er -giebt selbst zu, das&  der Census bei der Bestimmung der Klasse massgebend war :  die Bürger konnten sich also die Klasse nicht wählen {7i()oaL~  QohTo), sondern der Censor hatte sie nach dem Census in  die bestimmte Klasse zu setzen.   Noch willkürlicher ist der Versuch Gerlachs („Griechischer  Einfluss in Rom" Basel 1872. S. 36 ff. 40), die Worte iv  OTioirf rtg ßovkeTai (fvl^ Tcareoü^ca als echt zu erweisen.   Appius Claudius gab nach Diodors Worten den Bürgern  die Erlaubnis, sich in der Tribus, in welcher sie wollten^  schätzen zu lassen. Der Ton liegt auf den Worten oTiot  TiQOaiQoh'TO, und es folgt aus ihnen, dass vor App. Claudius  die Bürger sich nicht in jeder beliebigen Tribus schätzen lassen  durften, sondern, so fahren wir nach unseren obigen Erörte-  rungen fort, in der Tribus, in deren lokalem Bezirke sie  wohnten. Es stimmt dies so genau und klar zusammen, dass  Diodors Worte nicht anders ausgelegt werden können, wenn  man ihnen nicht Gewalt anthun will. Diodor bezieht die Ände-  rung, die Appius Claudius mit den Tribus vornahm, zunächst  auf die Schätzung {jL^irfiaad^ai)', da aber auf dem Census^.  der eben nach den Tribus vorgenommen wurde, Steuer-^  Heer- und Stimmordnung, wie wir sahen, beruhte, so musste  das Edikt des App. Claudius natürlich und notwendig auf  alle diese Verhältnisse zurückwirken. Die Änderung des  App. Claudius bestand also darin, dass er die Personal-  tribus von dem Wohnsitz löste, dass er den Zwang be-  seitigte, nach welchem der römische Bürger für die Aus-  übung seiner politischen Pflichten und Rechte an den Bezirk  seines Wohnortes geknüpft war; an Stelle des früheren  Domizilzwangs für die Ausübung der Bürgerpflichten und  Bürgerrechte setzte App. Claudius also die Freizügigkeit.  Absoluter Domizilzwang hat wohl nie bestanden, obwohl dies Dionys vom König Servius einführen lässt (IV, 14); also ist  wohl auch Tribuswechsel gestattet gewesen: aber vor Appius  <^laudius konnte letzterer nur die Folge des ersteren sein,  nur wer sein Domizil in einen andern Tribusbezirk verlegte,  erhielt auch personal diese andere Tribus und kam in ihr  seinen politischen Obliegenheiten nach. Seit der Censur des  App. Claudius konnte jeder Bürger in jeder beliebigen Tribus  sich schätzen lassen und seinen politischen Pflichten und  Rechten nachkommen, jeder im Bezirk einer städtischen Tribus  wohnende Bürger in jeder beliebigen städtischen und länd-  lichen und umgekehrt.   Den Zweck, welchen App. Claudius mit seinem Edikte  verfolgte, seine Wirkung und Bedeutung werden wir, soweit  und was sich darüber festsetzen lässt, unten erörtern; sehen  war zunächst, w^as die anderen Berichte über die Tribusände-  rung des App. Claudius sagen.   Livius übergeht in dem Jahre, in welches er die Censur  <les App. Claudius setzt, die Tribusänderung desselben vöUig.  Ohne Bedenken kann man annehmen, dass seine Quelle, der  «r an dieser Stelle folgt, gleichfalls davon schwieg. Und es  scheint dies bei dem Standpunkt, den die Quellen des Livius  dem App. Claudius und überhaupt der gens Appia gegenüber  einnehmen, nicht wunderbar. In anderm Zusammenhang haben  wir bereits erwähnt, dass der gens Claudia in der späteren  römischen Annalistik eine merkwürdige, durchweg erkennbare  Rolle angedichtet ist: alle Appii Claudii werden seit Livius  und besonders von ihm als ultraconservative Vertreter des  Adelsregimentes dargestellt. Nach demselben Schema ist auch  unser Censor geschildert (9, 34). Es hätte nun die Massregel  der Tribusänderung, welche, wie wir noch genauer betrachten  -werden, durchaus demagogisch ist, mit dem politischen Cha-  rakter, den die spätere Annalistik dem App. Claudius beilegt,  keineswegs übereingestimmt: so überging man dieselbe eben.  Zu einem späteren Jahre jedoch, dem Jahre der Adilität des  €n. Flavius (304), berührt Livius kurz die Tribusänderung  des App. Claudius, und es ist höchst wahrscheinlich, dass er  an dieser Stelle (9, 4G von ceterum bis Schluss) aus einer  andern, und zwar bessern, Quelle geschöpft hat. Er berichtet  nämlich in diesem Kapitel (9, 46) zunächst die Wahl des  Cn. Flavius zum Ädilen, alsdann dessen Amtsführung und  kehrt schliesslich mit ceterum wieder zur Wahl zurück, um  noch neues Detail über dieselbe beizubringen. Es ist dies  offenbar ein Compositionsfehler, der sich am besten so erklärt,.  dass man annimmt, Livius habe nach Abschluss seiner Er-  zählung in einer neuen Quellle andere Angaben gefunden  über die Wahl des Cn. Flavius, die er nun anhangsweise bei-  fügte (cf. Seeck, Kalendertafel der Pontifices S. 5 f.). Dass  diese Quelle eine bessere ist als die, welcher Livius sonst  über App. Claudius folgt, geht daraus hervor, dass er die  Massregeln des App. Claudius erwähnt, welche als dema-  gogische dem ihm sonst von Livius beigelegten politischen  Charakter widersprechen, und das Demagogische derselben  sogar ohne Hehl ausdrückt.   Es heisst bei Livius a. a. 0.: Ceterum Flavium dixerat  aedilem forensis factio Appii Claudii censura vires nacta, qui  senatum primus libertinorum filiis lectis inquinaverat et postea-  quam eam lectionem nemo ratam habuit nee in curia adeptus  erat quas petierat opes urbanas humilibus per omnes tribus  divisis forum et campum corrupit. Den Gedanken, dass App.  Claudius, weil er nach dem Scheitern seiner senatus lectio  nicht die erstrebten opes urbanas erreicht hatte, dies nun durch  seine Tribusänderung bezweckt habe, werfen wir weg: es ist  offenbar eine causale Verbindung der beiden Massregeln, die  Livius selbst hergestellt hat, und die aus der allgemeinen  Auffassung des Livius von dem politischen Streben des App.  Claudius geflossen ist. Nach Livius besteht die Tribusände-  rung des App. Claudius darin, dass derselbe die humiles über  alle Tribus verbreitet habe und so die Tributcomitien (forum)  und die Centuriatcomitien (campum sc. Martium) verschlechtert,   heruntergebracht habe.   Unter humiles versteht Livius nie eine bestimmte Bürger-  klasse, es ist bei ihm nur der Gegensatz von nobilis, potens opuleritus, bedeutet also im allgemeinen niedrig, an Geburt,  Stand oder Macht und Vermögen (I, 8, 39. III, 36, 53, 56.  VI, 41. XXII, 25. XXIII, 3. XXVI, 31 cf. Siebert, 1. c. 49).  Zuweilen versteht Livius darunter auch die ärmeren Plebejer  (III, 19, 65. V, 32). Und ein solcher allgemeiner Begriff,  den Livius stets mit humilis verbindet und daher sicher auch  hier, passt vortrefflich zu unserer Auffassung von des App.  Claudius Tribusänderung.   Es ist naturgemäss anzunehmen, dass die Bewohner der  Stadt Rom dichter zusammenwohnten als die des umliegenden  flachen Landes, ferner dass die Stadtbewohner zum grössten  Teil zu den mittleren und unteren Volksschichten gehörten,  seien es Kaufleute, Handwerker oder ein sonstiges städtisches \  Gewerbe Treibende. Zu den Reichen werden die Stadtbe- i  wohner in ihrer grossen Masse nicht zählen können, zumal in  ältester Zeit nicht, wo der Grundbesitz der alleinige Reich-  tum war. Dabei ist nicht ausgeschlossen, dass reiche Grund-  besitzer in der Stadt wohnten und umgekehrt Nichtgrund-  besitzer auf dem Lande, wie für die spätere Zeit der Repu-  blik es vielfach bezeugt ist, dass Grundbesitzer in der Stadt  wohnten (s. unten). Ihrer grossen ]\Iasse nach waren aber  die Städter einmal dichter zusammengedrängt und dann ärmer  als die Masse der Landbewohner. Zur Ausübung ihrer poli-  tischen Pflichten und Rechte waren sie nun an die Tribus  ihres Wohnplatzes gebunden, und es ist nicht zweifelhaft,  dass sie in diesem d. h. ni den tribus urbanae von jeher  das Übergewicht gehabt haben. Aber es standen den städ-  tischen Tribus von jeher eine grössere Anzahl ländlicher  gegenüber, in denen ohne Zweifel die Reicheren und  Reichsten die Überzahl ausmachten. Zur Zeit des App. Clau-  dius standen 21 ländliche gegen die 4 städtischen Tribus.  Vermöge der Überzahl der Bezirke der ländlichen Tribulen  hatte diese also stets, vor allem in den Tributcomitien, die  Oberhand, während das Stimmrecht der ärmeren und ärmsten  Tribulen, die in der Stadt zusammengedrängt waren, ziemlich  illusorisch war, da nur die Abstimmung der 4 tribus urbanae        — 63 —   .precLde Macht in den Comitien m we chen d- Kopfzahl  entschied, zu erlangen, sich über d.e l^^^^f ^ Jj \^ ;;;„  breiteten und so vern,öge ihrer Masse '" -«1^ "/^^ J" ^^^  „meisten ländlichen Tribus das Übergewicht -lang -Und  dies sagt ia eben Livius mit nicht misszuverstehenden Worten  (ipp C humilibus per on,nes tribus divisis forun, corrup.t .  Ltht so leicht erklärbar ist der Zusatz des Livius, dass durch  JSicht so leiciii. Stimmrecht in den Centuriatcomitien   diese Massregel auch das Stimmrecht m ae  verschlechtert sei (eampum sc. Martmm corrupit). Denn de  Erklärung Clasons (1. c. S. 104), -'»^r campus se. d^ u.  .eine ländliche Tribus, unter forum d.e S;-";-J '^;;.  comitien zu verstehen, wird doch schon aus dern g'-f J^^J  fällig weil darin eine Tautologie läge, mdem das Ubei gewicht  Tln gesamten Tributcomitien dasjenige - /-.-f"/;^  Tribusbezirken voraussetzt. Wenn bei der Centunafon das  Szt dir gleichmässigen Verteilung der TrlbtUen em. jeden  Tribus auf alle Centurien Gesetz gewesen wäre, so hatten schon  n; Claudius die hunüles auf die Centurien der d.em^.us  entsprechenden Klasse gleichmässig verteil --d- ^^Tg  Aber dass dem nicht so gewesen ist, wird d-h die Wnkun  des appianischen Ediktes bewiesen. Liyius sagt, dass durch  die Verteilung der humiles auf alle Tribus auch das Stimm  thl il den Lturiatcomitien verschlechtert worden sei ; als  gewannen die humiles, indem sie sich auf alle T"bus zer  Eeuten, auch mehr Geltung in den C-turi^-— ^^^^ ^   ,. je mehr Tribus sie -;^ VklTsiorl^Tu: aTf t  langten sie auch von da aus. Ls kann sicn u   ■ letzte höchstens vorletzte Censusklasse beziehen, da de  dltber Stehenden wohl nicht mehr zu den humiles gezahlt  werden können. So liegt hier das Verhältnis zwisciien Tribus und Cen-  turien; aber wie es zu erklären ist, ist mir unmöglich zu  finden. Die ]\[achtvollkommenheit der Censoren, die dies zu  regeln hatte, genügt auf keinen Fall zur Erklärung (vgl.  Mommsen, Str. III, 269). Sei ihm, wie es wolle, wir dürfen  dem Livius glauben, dass die Wirkung des appianischen  Ediktes sich nichi bloss auf die Tribut-, sondern auch auf die  Centuriatcomitien geäussert hat.   Aber damit hören auch unsere Nachrichten über die  Wirkung des Ediktes auf. Ob es und welchen Einfluss es auf  Steuererhebung und Aushebung geübt hat, ist kaum zu er-  mitteln. Die Zahl der Steuer- und aushebungspÜichtigen Bürger  wurde durch dasselbe nicht vergrössert, sondern es trat durch die  Massregel nur eine andere Verteilung der Tribulen über die  Tribus ein. Also trat wohl eine Veränderung der Tribulen-  anzahl in den meisten Tribus ein, indem sich viele Bürger  nicht in ihrer Heimattribus sondern in einer andern schätzen  Hessen; aber das Gesamtresultat der Aushebung und Steuer-  erhebung musste, da die Zahl der zu beiden Verpflichteten  nicht vermehrt wurde, füglich dasselbe bleiben. Das Edikt  hatte wesentlich nur die oben ausgeführte, von Livius über-  lieferte politische Wirkung, dass es durch die Freistellung der  Tribuswahl das Stimmrecht der humiles verbesserte. Und  wenn hierin der hauptsächlichste, wenn nicht ehizige, Zweck  des Censors selbst beim Erlassen des Ediktes bestanden hat,  so stimmt dies vortrefflich mit seinem gesamten politischen  Charakter. Er war Neuerer und Demagog, begünstigte die  niederen Volksschichten und besonders die städtische Be-  völkerung. Ohne Zweifel ist der Samniterkrieg, der ja  unter der Censur des App. Claudius geführt wurde, auf die  demokratische Massregel von Einfluss gewesen. Die W^ehr-  kraft des römischen Volkes musste in diesen Jahren aufs  höchste gespannt werden, und da die unteren Schichten die  meisten Krieger stellten, so war es zeitgemäss, wenn unser  volksfreundlicher Censor deren politischen Rechte förderte.  Die Tribusänderung des App. Claudius ist sehr wohl denkbar mit der alleinigen Wirkung auf die Comitien, be-  sonders die Tributcomitien. Alles, was sonst von neueren  Gelehrten über die Wirkung der appianischen Massregel auf  Steuerordnung und Aushebung aufgestellt ist, ist unbeglaubigt;  besonders gilt dies von Mommsens Ausführungen, die aller-  dings consequent mit seiner Ansicht über das ursprüngliche  Wesen der Tribus und die Tribusänderung- des App. Clau-  dius zusammenhängen. Anfangs steuerten nach Mommsen  die Tribulen d. h. die Grundbesitzer nur vom Grundbesitz,  während die Ararier von jeher vom ganzen Vermögen steuerten.  Bald aber ward auch für die Tribulen aus der Grund-  steuer eine Vermögenssteuer. Und hieran consequent an-  knüpfend, verband App. Claudius die persönliche Tribus  statt mit dem Grundbesitz mit dem Vermögensbesitz schlecht-  hin oder vielmehr mit dem Bürgerrecht, indem er die Ararier  in die Tribus aufnahm, sie also den Tribulen gleichstellte  (Str. II, 375). In Folge des Ediktes, dass sich jeder Bürger,  in welcher Tribus er wolle, schätzen lassen dürfe, konnte^  während früher nur der Ansässige in der Tribus seines Grund-  besitzes gestanden hatte, jetzt sowohl der Ansässige in eine  andere als auch der Nichtansässige, der bisher ausserhalb der  Tribus gestanden hatte, in jede beliebige Tribus eintreten.  Die natürliche Wirkung des Erlasses sei die gewesen, dass  sich die besitzlose, in Rom zusammengedrängte Menge über  alle Tribus verteilt habe (Rom. Trib. 153 f.) : es habe sich  diese Wirkung geäussert auf Stimm-, Heer- und Steuerordnung,  in Bezug auf die erstere sowohl in den Tribut- als den Cen-  turiatcomitien. Für die Tributcomitien sei es klar , ebenso  für die (Centuriatcomitien, da jeder, der in die Tribus neu  aufgenommen werde, auch in die Centurien gelangen müsse  je nach dem Census. (Rom. Trib. 154. Str. III, 248). Da  nun die Centurien sowohl dem Zwecke der Abstimmung als  dem des lleerdienstes dienten, so hätten die Nichtansässigen  seit App. Claudius auch ihre Stellung in der Wehrordnung.  Nur sei das letztere an einen Minimalsatz von Vermögen ge-  knüpft. Dieses, das ursprünglich, wie alle Censussätze, in Bodenmass ausgedrückt sei, könne in der Epoche des App.  Claudius nur in schweren Ass angesetzt sein, grade wie die  gesamten Censussätze (40,000, 30,000, 20,000, 10,000, 4400  Ass, letzteres der Miniraalsatz. Str. III, 249.)   In Bezug auf die Steuerordnung sei durch die Censur  des Appius der Vermögensbesitz schlechthin auch für die  Tribulen d. h. die Grundbesitzer als Objekt der Besteuerung  festgesetzt worden (Str. III. 249). Grade dieser Punkt ist  1^ geeignet, um mit der Kritik der Mommsenschen Ansicht ein-  zusetzen. Mommsen macht nämlich selbst den Zusatz,  dass die Censur des App. Claudius nicht wohl denkbar sei,  wenn nicht damals schon das Tributum allgemein zur Ver-  mögenssteuer geworden wäre, d. h. wenn nicht damals schon  auch die grundsässigen Leute vom ganzen Vermögen gesteuert  hätten (Str. II, 363 A. 4). Appius Claudius habe nur die  Consequenz daraus gezogen, indem er die Ärarier auch an  Rechten den Tribulen gleichstellte. Mommsen erkennt also  an, dass der faktische Gegensatz, der nach seiner Ansicht  zwischen Ärariern und Tribulen bestand, dass jene vom ganzen  Vermögen steuerten, diese nur vom Grundbesitz und also die  bessere Steuerklasse waren, schon vor der Censur des Appius  Claudius aufgehoben sei. Mindestens müsste man doch beides  als gleichzeitig ansetzen; denn die Gleichstellung in den  Pflichten gegenüber dem Staate hätte doch naturgemäss die  Gleichstellung in den Rechten zur notwendigen und sofortigen   Folge gehabt.   Aber überiiaupt steht diese Ansicht von der Tribusände-  rung des App. Claudius auf schwachen Füssen. Wie ge-  zwungen ist zunächst die Interpretation der Quellenstellen,  wenn man sie in Mommsens Sinne auflassen will. Sagt denn  Diodor oder Livius ein Wort oder liegt in ihren Notizen auch  nur eine Andeutung, dass die Massregel des App. Claudius  in der Neuaufnahme von Nichttribulen bestanden hätten?  Vv'arum hätten diese Schriftsteller, wenn sie die appianische  Massregel so aufFassten, wie Mommsen meint, nicht deutlich  gesagt, dass App. Claudius viele bisherige Nichttribulen in <lie Tribus aufnahm und dann allen Tribulen das Recht gab,  «ich in einer beliebigen Tribus schätzen zu lassen? Diodor  und Livius selbst können also die Massregel unmöglich in  Mommsens Sinne gefasst haben, denn sonst hätten sie ja,  müsste man annehmen, das Wesentliche derselben, die Neu-  aufnahme bisheriger Nichttribulen, nicht gesagt. Nein!  Beide sprechen nur von einer anderen Verteilung der Tribulen.  Es hängt diese Ansicht Mommsens, die von vielen Seiten,  nur hier und da mit nebensächlichen Abweichungen vertreten  wird (Niebuhr R. G. I, 477, ITI, 346 f. 349 — 52. Alterth.  70, 98, ist darin Mommsens Vorgänger, hat die Ansicht  nur nicht im einzelnen so genau ausgeführt. Herzog, Gesch.  und System I, 269 fl*. Ihne, Rom. Gesch. I, 366 fl*. u. a.)  eng zusammen mit seiner Auflassung vom ursprünglichen Wesen  der Tribusordnung, die wir oben widerlegt zu haben glauben.  Wie unwahrscheinlich ist es, um den oben ausgeführten Grün-  den noch eine hierhin gehörende Erwägung vom historischen  Standpunkt aus hinzuzufügen, dass eine ganze Bevölkerungs-  klasse mit einem Male in die Rechte der Vollbürger eingesetzt  sei. Denn es umfassten doch nach Mommsen die Ararier d. h.  die Nichtgrundbesitzer die ganze gewerbetreibende und die  „ganze in Rom zusammengedrängte besitzlose Menge" (R.  Trib. 153), deren Gesamtzahl doch sehr gross gewesen sein  muss, da sie durch die Verteilung auf alle Tribus in der  Mehrzahl der Tribus die Majorität erlangt hat, sodass sie  z. B. die noch nicht dagewesene Wahl eines Libertinensohnes  zum Curulaedilen durchsetzen konnte. Diese Nichtgrund-  besitzer müssen demnach nach Mommsen, da doch Centuriat-  und Tributcomitien den populus („die patriizisch - plebejische  Bürgerschaft") ausmachen, bis auf App. Claudius aus dem  Begrifl* des populus ausgeschieden werden. Die ganze grosse  Bevölkerungsklasse der Nichtansässigen lebte also Jahrhunderte  lang bis zum Jahre 310 v. Chr. ohne jede Teilnahme an  den politischen Rechten der Bürger lediglich als Steuerzahler.  Und nirgends wird von einem Versuche dieser grossen Be-  ^ölkerungsklasse, sich die politischen Vollbürgerrechte zu erringen, berichtet, wie es doch die plebs gethan hat. Erst da&  Machtedikt eines Schatzungsbeamten setzte sie in die Voll-  bürgerrechte ein. Ziehen wir hinzu, dass nirgends in unser»  Quellen weder von einer ursprünglichen Ausschliessung der  Nichtgrundbesitzer aus den Tribus, d. h. den VoUbürgerrechten^  noch von einer Neu aufnähme derselben durch Appius Clau-  dius auch nur eine Andeutung gemacht wird, so kann man  wohl das gesamte System Mommsens als hinfällig bezeichnen,  zumal wenn dessen Consequenzen, wie wir bei der Erörterung,  der Censur des Fabius darthun werden, bestimmten, von  Quellen ersten Ranges überlieferten Thatsachen widersprechen.  Ausser Diodor imd Livius erwähnen noch einige alte  Autoren die Tribusänderung des App. Claudius: Plutarch,.  Popl. 7. Val. Max. II, 2, 9. Valerius Maximus hat, wie  man auf den ersten BHck erkennt, aus Livius geschöpft und  kann, da er nichts neues beibringt, übergangen werden. Plu-  tarch sagt a. a. O. : (Ova/Joio^) rov Orndlxior t.iJ>}](pioc(ro  ngviTOv tmekevd^eimv ty,elr<n' tv 'Piöur yeviO&ai TToUxr.v xal  (fl^etv ifjijffov I] ijOv'/MiTO (f>(ita()iH :TO(K;rfiit;0ivTa. Tol^; dt  aklot^ ccTislecdiooii; oipf- y.ca uem riolvv yomov tiovoiav   Diese Stelle ist der Ausgangspunkt für die von manchen  Neueren, in einigen Variationen, vertretene Ansicht, dass die  Massregel des App. Claudius sich lediglich auf die Frei-  gelassenen bezogen habe, indem man meint, der präciseren  Angabe Plutarchs über die vom appianischen Edikt Betroffenen  vor den ungenaueren des Diodor und Livius den Vorzug geben  zu dürfen.   Madvig lässt die Freigelassenen mit der übrigen besitz-  losen hauptstädtischen Einwohnermasse von Anfang an auf  die 4 tribus urbanae beschränkt sein (Verf. u. Verw. 1, 202 f.),.  während die übrigen Bürger je nach der Lage ihres Grund-  besitzes in die Tribus eingezeichnet wären (a. a. 0. lOO),  In den städtischen Tribus hätten die Libertinen seit Ser-  vius Tullius, wie Dionys (IV, 22) überliefere, das Stimm  recht gehabt (a. a. O. 203). Zwar sei diese Beschränkung: in und wieder durchbrochen, aber immer wieder zur Geltung  gekommen und habe bestanden, so lange es Volksversamm-  lungen gegeben habe. Die erste Aufhebung dieser Beschrän-  kung sei eben das Edikt des App. Claudius, welches den  Freigelassenen den Zutritt zu allen Tribus gestattet habe   <a. a. 0. 203).   Siebert fasst den Begrift der Leute, auf welche sich das  Edikt des App. Claudius bezogen habe, noch enger. Er  meint, es seien davon nur die grundsässigen Libertinen betroifen;  das Prinzip der Ansässigkeit für die ländlichen Tribus habe  der Censor nicht aufgehoben, sondern nur die grundsässigen  Libertinen den ingenui gleichgestellt, indem er sie und ihre  ISöhne, welche beide mit den nichtansässigen Freigelassenen  und nichtansässigen Freigebornen bisher auf die städtischen  Tribus eingeschränkt waren (S. 23 ff.), in die ländlichen Tribus  aufnahm, und zwar in diejenige, in welcher sie ansässig waren ;  in Folge dessen habe er sie auch in die Klassen und Cen-  turien aufgenommen, während sie vorher von diesen ausge-  schlossen waren und in der letzten Zusatzcenturie gestimmt  hatten. In diesem Sinne interpretiert Siebert in äusserst ge-  zwungener Weise die Angaben aller Autoren über App.  -Claudius (l. c. S. 50 ff.). Ausgehend von der Auffassung  ;Niebuhrs über den politischen Charakter des App. Claudius  als eines streng patrizischen Politikers bringt nun Siebert die  Tribusändrung in der Weise mit den angeblich patrizischen  Tendenzen in Einklang, dass er annimmt, App. Claudius habe  die Libertinen begünstigt, um sich auf sie gegen die plebejische  Nobilität und die „Coalitionspartei", deren Ziel die Verbindung  ^er patrizischen und plebejischen Nobilität gewesen sei, zu   stützen.   Nach Lange sind unter den humiles, welche das Edikt  <les Censors betraf, sowohl die nichtansässigen Freigeborenen  als die gesamten Freigelassenen, einerlei ob ansässig oder  nicht, zu verstehen. Diese habe App. Claudius, wenn sie es  wünschten, in die Tribus des Landes eingezeichnet. Das  Prinzip der Grundsässigkeit sei also für die Tribus aufgehoben  nicht aber für die discriptio classium et centuriarum. Diese  sei von App. Claudius' Edikt nur insofern berührt, als die^  ansässigen Freigelassenen auch in die Klassen und Cen-  turien gelangt seien (Lange, Altert. II, 79 fF.). Soltau, nach  dessen Ansicht das Prinzip der Grundsässigkeit zur Zeit der  Decemvirn durchbrochen ist (Entstehung u. Zusammensetzung  der altröm. Volksversammlungen S. 477 ff.) lässt den App.  Claudius nur die Libertinen in die Tribus aufnehmen (a. a,  O. 404 ff. 606).   Diesen Ansichten gegenüber muss zunächst die Frage  aufgeworfen werden, ob der einzige Plutarch, der für gewöhn-  lich seine Nachrichten über römische Geschichte aus späten»  Quellen schöpft, das Gewicht hätte, dem Diodor und Livius  vorgezogen zu werden. Letztere können nämlich sicher nicht  die Tribusändrung des App. Claudius allein auf die Frei-  gelassenen bezogen haben. Denn es wäre doch wahrlich  wunderbar, wenn sie diese allein als vom appianischen Edikt  betroffen angenommen hätten und sich dabei so unbestimmt  ausgedrückt hätten (Diodor: ol Tiollxm. Liv. humiles), während  sie doch bei der senatus lectio des Censors die von Appius  in den Senat Aufgenommenen ganz bestimmt als Libertinen -  söhne bezeichnen. Aber sagt denn Plutarch wirklich, das&  sich die Tribusändrung des Censors allein auf die Freigelassenen,  bezogen habe? Vindicius, so berichtet er, erhielt zur Be-  lohnung von Valerius Poplicola das Bürgerrecht und die  Erlaubnis, sich eine Tribus, welcher er angehören wolle, zu  wählen ; daran knüpft er die Bemerkung : col^ (U ttlloi^ dne-  ^evd^'ciioig e^ovoiar ffi/^ipou ör^(.it(yioytov vöioi^e ^'ATiTTiot^, Das  kaim doch nicht heissen, dass App. Claudius den Freigelassenen^  das Bürgerrecht gegeben habe, da dies doch noch mehr als  das Stimmrecht umfasst, sondern es bezieht sich auf das, was-  Plutarch vom Stimmrecht des Vindicius gesagt hat; Plutarch  meint also ohne Zweifel, dass App. Claudius den Libertinen  dasselbe Stimmrecht gegeben habe, wie Valerius dem Vin-  dicius, d. h. das Recht, die Stimme in der Tribus, in welchei?.  sie wollen, abzugeben. Und so gefasst enthalten die Worte Plutarchs offenbar  Wahrheit. Denn dass die Freigelassenen zum grössten Teile  von städtischem Gewerbe lebten und unter den humiles urbam  eine grosse, wenn nicht die grösste, Anzahl ausmachten, ist  an sich schon wahrscheinlicli und folgt auch daraus, dass eme  der wichtigsten Wirkungen der appianischen Tribusänderung  die Wahl eines Libertinensoimes zur curulischen Aeddität  gewesen ist (s. unten), dass also die vom appianischen Edikt  Betroffenen vom libertinischen Element dominiert wurden.   Aber allein können die Freigelassenen nicht diejenigen  gewesen sein, auf welche sich das Edikt bezog. Das sagt  kein Schriftsteller, selbst Plutarch nicht, und es wird be-  sonders dadurch bewiesen, dass erst im 6. Jahrhundert der  Stadt ein rechtlicher Unterschied zwischen libertini und ingenui  festgesetzt wurde, indem um das Jahr 220 v. Chr. die liberum  auf die 4 tribus urbanae beschränkt wurden (Liv. Ep. 20. cf.  Mommsen, Str. III, 436 ff Madvig, Verf. und Verw. I, 203 f.).  Auch Mommsen lässt die Freigelassenen nur einen Teil  derer sein, auf welche sich die Massregel des App. Claudius  bezog, und zwar hätten sie unter den Bürgern, denen sie vor  allem zum Vorteil gereichte, an Zahl besonders hervorgeragt.  Die Libertinen, meint er (R. Trib. 153 f. Str. III, 43o),  hätten unter den nicht grundsässigen ohne Zweifel die erste  Stelle eingenommen, weil es ihnen bei „der noch ungebrochenen  Erbgutsqualität ^ unmöglich, wenngleich nicht verboten, ge-  wesen sei, Grundbesitz zu erwerben. Deshalb hätte die That  des Appius, die Aufhebung des Prinzipes der Grundsässigkeit  für die Personaltribus , allenfalls als Verleihung des Stimm-  rechtes an die Freigelassenen bezeichnet werden können, wie  es Plutarch thue. Es hängt diese Ansicht, wie man sieht,  eng mit der allgemeinen Auffassung Mommsens von der Tribus-  ändrung des App. Claudius zusammen.   Recapitulieren wir kurz unsere Resultate: Die Tribus-  ändrung war eine lokale Distriktseinteilung, sie war von Haus  aus dazu bestimmt, eine politische Volkseinteilujig zu sein,  d. h. sie hatte den Zweck, dass die Bürger nach ihr geordnet ihre Ptlichten und Rechte gegenüber dem Staate erfüllten.  Sie umfasste daher die gesamte Bürgerschaft (mit P]inschluss  der Freigelassenen): die Tribus in personaler Beziehung be-  zeichnete also das Bürgerrecht schlechtliin. Der Bürger war  in Bezug auf die Ausübung der Rechte, welche ihm die Tribus  gewährte, an die Tribus seines Wohnortes gebunden. Diesen  Domizilszwang für die Tribusordnung hob App. Claudius auf.  Es hatte dies die natürliche Wirkung, dass sich die in der  Stadt zusammengedrängte Masse der niedrigen Volksschichten  über alle Tribus verbreiteten, um einen ihrer Kopfzahl ent-  sprechenden Einfluss in den einzelnen Tribus zu gewinnen;  sie erhielten so' in den Tributcomitien die Oberhand und auch  in den Centuriatcomitien gewannen sie grössere Geltung.   Es haben sich Spuren in der Überlieferung erhalten, dass  die humiles von ihrem neuen Rechte, in jede beliebige Tribus  eintreten zu dürfen, ausgiebig und leidenschaftlich Gebrauch  gemacht haben, vielleicht dass sie sich planmässig über die  einzelnen Tribusbezirke verteilt haben, um in möglichst vielen  oder allen Tribus vermöge ihrer Kopfzald — und diese muss  gross gewesen sein — die Majorität zu erlangen. Livius sagt  (IX, 46, 13) : ex eo tempore (vgl. Weissenborn z. d. St.: seit  der Censur des Appius Claudius) in duas partes discessit  civitas: aliud integer populus fautor et cultor bonorum, aliud  forensis factio tenebat, doncc etc. ; es sind hier unter der  forensis factio die Leiter der Bewegung zu verstehen, welche  bezweckte, auf Grund der appianischen Tribusänderung die  humiles möglichst planmässig über die Tribus zu verteilen,  um ihnen in den meisten Tribus die Majorität zu verschaffen,  während der integer populus diejenigen bezeichnet, welchen  nichts daran lag oder liegen wollte, dass die humiles so in  ihren Rechten gefördert wurden, und welche sich daher an der  Bewegung nicht beteiligten. Die humiles, zu deren Nutzen  A.pp. Claudius sein Edikt der Tribusändrung erlassen hat,  scheinen also ihr neues Recht energisch benutzt zu haben.   Einen grossen Erfolg erreichten sie sechs Jahre nach dem  Erlass des Ediktes: sie setzten nämlich in den Tributcomitien ciie Wahl eines Libertinensohnes, des Cn. Flavius, zum curu-  lischen Aedilen durch. Dass diese Wahl mit der Censur des App.  Claudius zusammenhängt, ist sicher bezeugt (s. unten). Diodor  sagt a. a. O.: o di- drjuo^ TOthoig f-dv dvTi7TQdTT0)v (d. i. rolg  iTiKpaveOTcnoig) t(;7 di- ^Atttiui) o i luf i /.OTijiiObuerog y.a) t/]v tlov  dtoyerolr TFQOayioyj]}' ßsßcatoaai ßoch^ievog^ dyn^aroiwr eilezo  ^rjg tTiKfarearFnag ccyooavoiiiag vlor uTte/.rvd^H^no FvaTov 0l(xßiov  etc. ; und Livius : ceterum Flavium dixerat aedilem forensis  factio App. Claudii censura vires nacta . . .   Die Nobilität hatte zwar sogleich im folgenden Jahr nach  der Abdankung des App. Claudius (d. i. im J. 307) neue  Censoren, M. Valerius und C. Junius , gewähl t, offenbar so  schnell, um die Tribusändrung des App. Claudius rückgängig  zu machen. Aber diese erreichten nichts, wir wissen nicht,  warum. Kach sehr kurzem Lustrum, drei Jahren, wählten sie  nun zwei Männer zu Censoren, welche schon als Consuln  d. J. 308 energisch gegen eine Neuerung des App. Claudius vor-  gegangen waren, den Q. Fabius und P. Decius.   Diesen gelang es auch, die Tribusändrung des App. Clau-  dius umzustossen.   Über die Censur des Q. Fabius und P. Decius ist allein  der Bericht des Livius (IX, 46) von Wert. Wir haben er-  örtert, dass der Abschnitt, in welchem Livius hiervon berichtet  (IX, 46 von ceterum bis Schluss) , aus einer andern und  besseren Quelle geschöpft ist. Valerius Maximus (II, 2, 9)  kann, weil er den Livius benutzt hat und nichts neues bei-  bringt, bei Seite gelassen werden ; ganz wertlos ist wegen ihrer  Nachlässigkeit die Angabe des Auetor de viris illustribus 32:  censor libertinos tribubus amovit.   Es heisst bei Livius a. a. O. : Fabius simul concordiae  causa simul, ne humillimorum in manu comitia essent, omnem  forensem turbam excretam in quatuor tribus coniecit urbanas-  que eas appellavit; adeoque eam rem acceptam gratis animis  ferunt, ut Maximi cognomen, quod tot victoriis non pepererat,  hac ordinum temperatione pareret. Dieser Bericht wird von den Forschern je nach ihrem  verschiedenen Standpunkt, den sie der Massregel des App^  Claudius gegenüber einnehmen, ausgelegt. Mommsen nimmt  an, dass Fabius für die seitdem sogenannten ländliclien Tribu»  den Zustand wieder eingeführt habe, der vor Appius war,  d. h. dass für sie ländlicher Grundbesitz wieder das Requisit  wurde. Die vier städtischen dagegen , in deren lokalem Be-  reich die forensis turba domiziliert war, habe er den nicht  ansässigen Bürgern überlassen und habe sie, die nicht minder  ländliche gewesen waren , deshalb die städtisclien genannt.  (R. Trib. 154.) Von Ansässigen seien vermutlich mir die  nicht zahlreichen Hausbesitzer ohne Landbesitz in den städti-  schen Tribus geblieben (Str. III, 186). Dass so in den Tribut-^  comitien das Übergewicht der ansässigen Bürger w^ieder her-  gestellt wurde, sei klar; und dafür, dass die Nichtansässigen  sich nicht aus den vier städtischen Tribus über alle Centurien  verbreiteten, habe die Machtvollkommenheit der Censoren sorgen  müssen. (R. Trib. 155. Str. III, 184 f. 269 f.).   Es steht und fällt diese Ansicht mit der Auffassung vom  Wesen der Tribus und der Änderung, die App. Claudius damit  vornahm. Aber gerade an dieser Stelle erheben sich noch  einige gewichtige Bedenken, welche das ganze Mommsensche  System treffen.   Mommsen meint, dass in den städtischen Tribus nur  Nichtansässige und höchstens w^enige städtische Hausbesitzer,  also zumeist die ärmeren und ärmsten Bürger, ständen. Es  müssen aber in ihnen Bürger aller Censusklassen gestanden  haben. Das geht deutlich aus dem Ausliebungsbericht des  Polybius (VI, 19, 20) hervor. Von der Aushebung sind  nach Polybius überhaupt au.sgeschlossen die Libertinen und alle,  deren Census 4000 Ass nicht erreichte. Nach dem Berichte  des Polybius werden nun die einzelnen Tribus nach dem Loose  vorgerufen imd dann für 4 Legionen je 4 und 4 ausgewählt.  Da die Dienstpflicht und die Ausrüstung sich nach dem Census  abstufte, so muss innerhalb der einzelnen Tribus die Aushebung  nach den Censusklassen stattgefunden haben. Also müssen doch alle Censusklassen in allen Tribus vertreten sein, also  auch in den städtischen (vgl. Niese, Göttinger gelehrte An-  zeigen 1888, No. 25, S. 959).   Auch in den städtischen Tribus müssen demnach die höchsten  Censusklassen vertreten gewesen sein. Für die spätere Zeit  ist dies wirklich nachgewiesen. Senatoren erscheinen mehrfach  in städtischen Tribus: Ein Aemilier (C. J. L. II, 3837), ein  Manlier (C. J. L. VI, 2125), ein Nummier (C. J. L. V, 4347>  in der Palatina, ein Sestius (Bull, de corr. hellen. XI, 225),  ein Coponius (Josephus, Archäol. XIV, 8, 5), ein Matius^  (C. J. L. V, 1872), welches sämtlich Senatoren sind (vgL  Mommsen Str. III, 788 f. Niese, Gott. Gel. Anz. a. a. O.).  Mommsen übersieht dies freilich nicht, er weiss es auch zu  erklären: In der späteren Zeit, so sagt er, sei die Bedeutung^  der Tribus ganz anders geworden, und zwar seit dem Sozial-  krieg ; sie habe seitdem eine persönliche und vom Grundbesitz  unabhängige, nur die origo d. h. die Heimatsberechtigung in  einer Vollbürgergemeinde ausdrückende Rechtsqualität be-  zeichnet. Auch auf Rom selbst sei diese neue Bedeutung^  übertragen; und als dies geschehen sei, da hätte sich ein  jeder seine Tribus wählen können oder seine frühere behalten  können. So seien die genannten Patrizier in die städtischen  gelangt: und die altadligen Manlier und AemiHer hätten füg-  lich ihrem Adelstolz durch die Wahl der Tribus des könig-  lichen Rom Ausdruck geben wollen (Str. III, 789). Die Un-  wahrscheinlichkeit steht dieser Erklärung an der Stirn  geschrieben. Wozu nimmt man eine solche Wandlung in der  Bedeutung der Tribus an, die so künstlich erklärt werden  muss, und die zu dem ganz und gar unbezeugt ist. Nach  unserer Ansicht erklärt sich der Umstand, dass später auch  die ersten Censusklassen in den städtischen Tribus vertreten  sind, einfach so, dass sie auch in früherer Zeit und von Anfang:  an darin haben stehen dürfen und gestanden haben.   Diejenigen Forscher, welche die Tribusändrung des App^  Claudius allein auf die Libertinen beziehen, müssen dasselbe^  auch von der Massregel des Fabius behaupten; sie meinem also, dass die Libertinen von Fabius auf die 4 städtischen  Tribus beschränkt seien. Auf die einzehien Variationen dieser  Ansicht (Madvig, Verf. u. Verw. I, 203. Lange, Altert. II,  92 f. Siebert, App. Claud. 79) und ihre Widerlegung brauche  ich nicht einzugehen, nachdem wir nachgewiesen, dass des  Appius Massregel nicht allein die Libertinen betroffen haben   kann.   Wie nun hat Q. Fabius die Tribuaiindrung des App.   Claudius rückgängig gemacl\t?   Die wichtigste und den Optimaten so unangenehme Wirkung  des appianischen Edikts war die gewesen, dass die urbani  Jiumiles sich über alle Tribus verteilten und besonders die  Abstimmungen der Tributcomitien völlig in ihre Gewalt be-  kamen. Diese Wirkung musste nun ausgeglichen werden.  Und Fabius bewirkte dies dadurch, dass er den humiles nicht  mehr alle Tribus, sondern nur eine kleine Anzahl frei Hess.  Omnem forensem turbam excretam in quatuor tribus coniecit  urbanasque eas appellavit, sagt Livius. Fabius schied also  die forensis turba, die humiles aus, d. h. er schied sie aus  <ler Zahl der übrigen Tribulen und den Gesetzen, welche für  diese galten, aus, nahm ihnen das Recht, sich in jeder beliebigen  Tribus zu schätzen, und beschränkte sie auf vier Tribus, und  zwar, wie sich das natürlich ergab, auf die ihres Wohnsitzes,  die städtischen. Der Domizilszwang für die Ausübung der  Rechte, welche mit der Tribus verbunden waren, blieb nach  wie vor aufgehoben. Nur auf die humiles bezog sich das  Edikt des Fabius, während für alle andern Bürger die An-  ordnung des App. Claudius auch weiterhin zu Rechte bestand,  sodass sich dieselben also in jeder beliebigen ländlichen  oder städtischen Tribus schätzen lassen konnten , welches  letztere aber kaum vorgekommen ist, da es wertlos war. Die  Massregel bezweckte nur das Übergewicht der humiles urbani  ^u brechen, welches diese nach dem Edikt des App. Claudius  vermöge ihrer Kopfzahl in den Tributcomitien erlangt hatten,  und dies wurde dadurch erreicht, dass den humiles die vier  «tädtischen Bezirke angewiesen wurden, in welchen sie allein ihre politischen Rechte ausüben durften. Innerhalb derselben  wird dem Einzelnen die Wahl der Tribus überlassen sein^  sodass also auch für sie nicht wieder der alte Domizilszwang  für die Ausübung der politischen Rechte eingesetzt wurde.   Das Edikt des Fabius bezog sich demnach ledighch auf  die humiles urbani, deren Vorteil App. Claudius mit seiner  Tribusänderung bezweckt hatte. Aber Fabius kann unmög-  lich als die, welche sein Edikt betraf, nur ganz unbestimmt  die humiles genannt haben, er muss eine bestimmte Grenze  gezogen haben für die, welche in der Folge nur in den  städtischen Tribus ihre politischen Rechte ausüben durften.  Es ist darüber nichts überliefert. Kahe liegt die Vermutung^  dass die Beschränkung sich auf diejenigen bezog, welche den  Minimalcensus nicht erreichten. Doch ist das eine blosse  Vermutung.   Wenn Livius sagt: urbanas eas appellavit, so heisst das  nicht, dass diese Tribus vorher noch nicht bestanden hätten^  oder dass die Bezeichnung tribus urbanae von Fabius er-  funden wäre. Da aber jetzt durch ein Gesetz der in der  Stadt wohnenden niederen Volksmasse die vier städtischen  Tribus speziell angewiesen wurden, so verband sich mit dem  Begriff der tribus urbanae seitdem der Begriff der geringer  geachteten Tribus gegenüber den rusticae; und so scheint  Livius den obigen Ausdruck zu fassen: Fabius habe die  Tribus urbanae zuerst so in dem geringschätzigen Sinn ge-  nannt. Damit ist nicht ausgeschlossen, dass nicht Patrizier  oder sonstige reiche Grundbesitzer in den städtischen Tribut  nach Fabius stehen konnten. Gestattet war es nach unserer  Auffassung der Massregel des Fabius, und es ist nach den  angeführten Beispielen sicher. Vielleicht sind es solche,  welche in der Stadt wohnten und es vorzogen, ihre politischen  Rechte am Wohnort zu üben oder aus einem andern Grund.   Wie durch die Massregel des Fabius das Uebergewicht  der humiles in den Tributcomitien gebrochen wurde, ist klar.  Aber auch in weniger Centurien müssen sie verteilt sein, da.     "sie in weniger Tribus standen. Doch dies ist eben ein völlig  unbekannter Punkt (s. oben). Die Bedeutung und der Zweck der Massregel des Fabius  lag darin, dass sie das Uebergewiclit der humiles in den  meisten Tribus brach.   Und dies war eine grosse That, seitdem dieselben schon  sechs Jahre lang ihr neues Recht, sich in allen Tribus  schätzen zu lassen, gebraucht hatten. Fabius erhielt davon  den Namen des Grossen (Liv. a. a. O.).   Cap. 5.   Sonstiges über den Censor App. Claudius Caecus   und Schlussurteil.   Der Neuerungssinn unseres Censors hat sich auch auf  andern Gebieten bethätigt. Ich erwähne kurz, dass er sich  auch mit litterarischen Dingen, Eloquenz, Poesie, Grammatik,  Orthographie, befasst haben soll (Cic. Tusc. 4, 2. Priscian  8, 18. Dig. 1, 2, 36. Hart. Cap. 1, 3, 261. vgl. Mommsen,  Rom. Forsch. 1, 303).   Alsdann habe ich zwei Anordnungen des App. Claudius  über sakrale Dinge zu nennen. Die erste ist die Austreibung  der Pfeifergilde aus dem Tempel des Jupiter. Livius (X, 30)  erzählt diese heitere Geschichte genauer (vgl. Censorin. d. d.  n. 12. Ovid, fasti, VI, 653-92. Val. Max. II, 5, 4); man  kann aber nicht wissen, in wie weit sie historisch ist (vgl.  Mommsen, R. Forsch. 1, 303. Lange, Alterth. II, 78). Eine  zweite Änderung des App. Claudius im Götterkult ist die  Uebertragung des Herkuleskult von der gens der Potitier auf  Gemeindesklaven (Liv. IX, 29. cf. I, 7. Festus, pag. 237.  Varro, 1. 1. VI, 54. Val. Max. I, 1, 17. Macrob. Saturn.  III, 6). Historisch scheint daran die Uebernahme des Her-  kuleskult von Seiten des Staates zu sein, der ihn dann durch  Staatssklaven ausüben Hess (Preller, Mjthol. 651. Marquardt,  Staatsalterth. VI, 422. Niebuhr, III, 362. Schwegler, R. G.  I, 69.).  Mit der Potitierlegende steht in unserer Ueberlieferung  unseres Censors Beiname Caecus im Zusammenhang. Die  Götter seien durch jene Massregel erzürnt , erzählt Livius  <^IX, 29), und hätten ihn einige Jahre nach seiner Censur mit  Blindheit geschlagen. Daher habe er seinen Beinamen er-  halten. Aber diese Annahme wird schon dadurch widerlegt,  •dass App. Claudius in den Fasten noch zwei Mal, i. J. 307  und 296, als Consul erscheint (Diod. XX, 45). Es ist diese  Erzählung ohne Zweifel nur ein Versuch , das Cognomen zu  erklären, der aber durch die angegebene Thatsache als falsch  "bewiesen wird; denn was Cicero (Tusc. disp. V, 38, 112)  sagt, App. Claudius habe sich, obwohl er blind gewesen sei,  keinem Amte entzogen, ist doch nicht zu glauben. Ein eben-  so zu beurteilender Erklärungsversuch des Beinamens ist die  Nachricht Diodors, dass App. Claudius ^iji; di)yf^g diioi.v^tig  xal lor icTTO r/;s' avyy.hWov ifih'.vov ev'Ucßr.^rt)^ tc oo^- tTTOirOrj  TV(fi/Mg elvai y.u) xar^ oiy.iar iiietrer. In Diodors eignen Fasten  erscheint App. Claudius i. J. 307 bereits wieder als Consul  (Nitzsch, Rom. Annal. 233. Mommsen, Forsch. II, 362).   Die natürlichste Erklärung des Beinamens ist die , dass  man annimmt, App. Claudius sei im Alter erblindet; einige  Autoren melden dies (Liv. ep. XIII. Cic. de senect. 6, 16.  Plut. Pyrrh. 18. Appian, Samn. X, 2. Dionys. 16, 6); und  viele neuere Forscher folgen ihnen (vgl. dagegen Mommsen,  R. Forsch. I, 302). Sicher nachweisen lässt es sich nicht,  denn in den ältesten Annal en ist es nicht überliefert. Das  geht daraus hervor, dass der alte Gewährsmann Diodors eine  so falsche und merkwürdige Erklärung des Beinamens geben  konnte.   Die Aemter, welche App. Claudius ausser der Censur  bekleidet hat, führt sein Elogium (C. J. L. I, S. 287 N.  XXVIII) auf, welches auch einige Thaten berichtet. Es  lautet: Appius Claudius C. F. Caecus Censor. cos. bis dict.  interrex III. Pr. II. aed. cur. IL Q. Tr. mil. III complura  oppida de Samnitibus cepit, Sabinorum et Tuscorum exerci-  tum fudit, pacem iieri cum Pyrrho prohibuit, in censura viam Appiam stravit et aquam in urbem adduxit, aedem Bellonae  facit.   Ich komme nun zu einer wichtigeren Frage, zur Erörte-  rung des Zusammenhangs der Censur des App. Claudius mit  der Ädihtät des Cn. Flavius im J. 304 (über die Schwierig,  keiten des chronologischen Ansatzes der Adilität vgl. Liv.  IX. 46. Plin. n. h. XXXIII, 1. 17—20. Mommsen, Chron.  193, 388. Matzat, Chron. I, "266. Seeck, Kalendertafeln 20,  22 f. Soltau, Prolegomena zu einer röm. Chron. 4 ff.).   Cn. Flavius war der Sohn eines Freigelassenen (Diod:  TiuT{id^ (oy ()8dov'/.evy,(hü^). Als solcher ist er zuerst zu einem  curulischen Amte gelangt. Bald scheint dies öfter vorge-  kommen zu sein ; in einem Briefe Philipps V. von Makedonien  an die Larisäer (Hermes 17, 469) heisst es, dass die Römer  im Unterschiede von den Griechen die freigelassenen Sklaven  zum Bürgerrecht und zu den Amtern zulassen. Cn. Flavius  verdankte seine Wahl der Tribusänderung des App. Clau-  dius. Die curulischen Adilen wurden in den Tributcomitien  gcAvählt, was bei dieser Gelegenheit zuerst erwähnt wird (Pisa  b. Gellius VII, 9. Livius IX, 40, 1 — 2, der aus Piso wört-  lich geschöpft hat). Wir haben erörtert, dass durch die appia-  nische Tribusänderung die niederen Bevölkerungsklassen das  Übergewicht in den Tributcomitien erhalten haben, sodass sie  einen solchen Erfolg, wie die Wahl eines Libertinensohnes^  zum curulischen Ädilen, erzielen konnten. Diodor und Livius  erwähnen klar genug den Zusammenhang der Tribusänderung  des App. Claudius mit der Wahl des Cn. Flavius zum  Ädilen (Diod.: o ()i- ()/;/i()s" f^;^ \i7i7iUi) oi\u(fi'/.OTtfiouf.i€vOi;  xui Ttjv diayev(^)i' 7r{iüir/vr/i]r ßeßati'lGai ßou/.uuerOi^ cr/OQm'ojnor  eilfjo etc. Liv: ceterum Flavium dixerat aedilem forensis  factio Appii Claudii censura vires nacta). App. Claudius und  Cn. Flavius haben überhaupt wahrscheinlich in nähern Be-  ziehungen zu einander gestanden. Eine Nachricht lässt den  Flavius vor seiner Aedilität Schreiber des App. Claudius sein  (Plin. a. -a. O.j. Cn. Flavius führte sein Amt ganz im Sinne  seines Meisters, des App. Claudius. Das beweisen seine  Thaten, auf die ich aber nicht einzugehen habe. Die Forscher  shid sich noch nicht einig darüber (vgl. Liv. IX, 46, 5.  Cic. pro Murena 11, 25. Plin. n. h. XXXIII. , 1, 17—20.  Mommsen, Röm. Forsch. I, 304. Seeck, Kalendertafeln 32 ff.).   Ohne Zweifel ist, dass die Thaten des Cn. Flavius den-  selben demokratischen Neuerungssinn zeigen als diejenigen des  App. Claudius.   Über App. Claudius hat schon der gute Gewährsmann  Diodors dieses Urteil, tioIICc toIv TtaT^ycliov voiiliicor ly.ivr^ae.  sagt Diodor von unserm Censor. Dem gegenüber haben  einige Notizen jüngerer Autoren, woraus folgen würde, dass App.  Claudius speziell hocharistokratische Tendenzen in seiner Po-  litik verfolgt habe, kein Gewicht. Die Nachrichten des Livius,  App. Claudius habe i. J. 299 die lex Ogulnia, wonach vier  Pontifices und fünf Augurn aus der Plebs hinzugewählt  werden sollten, mit allen Mitteln zu vereiteln gesucht, er habe  als Kandidat für das Konsulat (nach Cic. Brut. XIV, 55 als  interrex, was er i. J. 399 (Liv. X, 11) war,) die zweite  Konsulstelle den Patriziern zurückzugewinnen versucht, diese  Nachrichten sind, was Mommsen (R. Forsch, I, 311 f.) dar-  gethan hat, erfunden: wer wird es glauben, dass ein Mann  wie App. Claudius, nachdem er als Censor die niederen Volks-  schichten mit seinen Massnahmen begünstigt hat, nun einige  Jahre später extrem aristokratische Tendenzen verfolgen konnte?  Offenbar sind diese Nachrichten erfunden nach dem Schema,  nach welchem alle Claudier als Volksfeinde in der jüngeren  Annalistik dargestellt sind. /   Unserer Ansicht nach war unser Censor ein demo-  kratischer Neuerer, ein Urteil, welches schon, wie gesagt, der  Gewährsmann Diodors gehabt hat. Er begünstigte und  förderte die niedrigen und niedrigsten Volksschichten, be-  sonders die städtische Bevölkerung^klasse , den Handelsstand  und das in ihm am meisten vertretene libertinische Element.  Dazu passt vortreff'lich , dass wir ihn als Beförderer des  griechischen Einflusses kennen lernen; und schliesslich lässt  sich in diesem Zusammenhange recht klar sein letztes politisclies Auftreten, seine bekannte Senatsrede gegen den Gre-  sandten des Pyrrlms, verstehen. Nur in dieser Auffassung  lässt sich ein harmonisclies Bild von dem politischen Charakter  unseres Censors, von seinen politischen Absichten und Zielen  herstellen. 4 Lebenslauf.     I Icli, Theodor Ludwig Carl Sieke, Solin des Volksschul-  llehrers Friedrich Sieke zu Marburg, bin geboren am 6. Oc-  itober 1864 zu Mengringhausen im Fürstentum Waldeck.  ;Ich bekenne mich zur evangelischen Confession. Die erste  Ausbildung erhielt ich von meinem Vater, trat Ostern 1878  in die Quarta des Marburger Gymnasiums, welches icli Ostern  1884 mit dem Zeugniss der Reife verliess. Ich bezog als-  dann die Universität Marburg, um mich dem Studium der  '^eschichte, germanischen und klassischen Piiilologie zu  idmen. Ich hörte Vorlesungen bei den Herren Professoren  Bergmann, Birt, Caesar (f), Cohen, Fischer, Justi, Koch,  -^enz, Lucae (f), Niese, Varrentrapp, Schmidt, beteiligte mich  nehrere Semester an den Uebungen der historischen Semi-  liare, des althistorischen unter Leitung des Herrn Professor  Niese, des neuhistorischen unter Leitung der Herren Professoren  >nz und Varrentrapp, war Mitglied des germanistischen Semi-  ^lars des Herrn Professor Lucae (f) und wohnte den pliilo-  Bophischen Uebungen des Herrn Professor Bergmann bei.  fm Sommer-Semester 1885 besuchte ich die Universität Berlin  md hörte dort Vorlesungen bei den Herren Professoren  Delbrück, Kiepert, Koser, Roediger, Scherer (f), v. Treitschke  md Zeller.   I Allen diesen Herren spreche ich an dieser Stelle meinen  iefsten Dank aus, besonders den Herren Professoren Niese  and Varrentrapp.     I>ruck von Gebrüder Gotthelft in Casael.  V'         =     v^     v^ Gustavo Bontadini. Keywords: la neoclassica, neoclassico come concetto contradittorio o ironico -- storia della filosofia, storia della filosofia italiana, de-ellenizzazione”, appio primo filosofo romano in lingua Latina -- “conversazioni metafisiche”, “conversazione metafisica”, “gnoseologia”, “gnoseologismo”, “problematicismo”, “metafisica dell’esperienza”, ens, essential, l’essere, essere, verbo, nome, sostantivo, copula, parmenideismo, severino, la porta di Velia, Grice Vx, x izz x. Grice, RAA, Reductio ad absurdum.  Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Bontadini” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51783094671/in/dateposted-public/

 

Grice e Bontempelli – il sintomo – filosofia italiana – Luigi Speranza (Pisa). Filosofo. Grice: “Bontempelli knows that the Romans never liked the Greek ‘symptom,’ but ‘coincidence’ seems weak: x means y if y coincides with x, or if x is a symptom of y.’ (‘those spots mean measles’ – and ‘dog’ means that there is a dog.”” -- “I suppose my favourite Bontempelli is his section on Roman philosophy in his history of philosophy series!” -- There is the other Massimo Bontempelli, nato a Como. Como-born Massimo Bontempelli had a son, called Massimo Bontempelli. Massimo Bontempello ha un cugino, nipotte di Massimo Bontempelli: Alessandro Bontempelli. Nato a Pisa, dopo il conseguimento della laurea in filosofia, Bontempelli dedica all'insegnamento negli istituti superiori, alla realizzazione di manuali scolastici di storia e filosofia e alla stesura di saggi di argomento filosofico. Storico di impostazione marxiana, e originale pensatore filosofico di orientamento neoidealista, realizza i suoi più importanti contributi imperniando lo studio dei processi storici attorno alla categoria di "modo di produzione". Tematizza con attenzione le strutture sociali entro i modi di produzione neo-litico, nomade-pastorale, prativo-campestre, antico-orientale, asiatico, africano, meso-americano, schiavistico, colonico, feudale e capitalistico, elaborando su queste basi una ri-costruzione della genesi sociale dei fenomeni filosofici. Rilevante è la sua interpretazione della figura storica di Gesù, ricostruita entro una totalità sociale a partire dalla analisi dell'economia pianificata del modo di produzione antico-orientale palestinese, sulla scorta di una prospettiva metodologica storico-scientifica nei confronti dei vangeli. Come storico della filosofia ha studiato in particolare il pensiero platonico, neo-platonico e la dialettica hegeliana. Come pensatore filosofico originale viene collocato da Costanzo Preve all'interno della corrente del neo-idealismo italiano, essendo il suo pensiero fortemente influenzato dalla Scienza della Logica hegeliana. Muove dalle profonde critiche al nichilismo contemporaneo e al relativismo anti-metafisico per approdare ad un tentativo di rifondazione onto-assiologica degli orizzonti di senso dell'esistenza umana sulla scorta di una indagine della natura trascendentale dell'uomo, alla luce di un superamento della polarità dualistica empiria/trascendenza. Si dedica alla critica serrata della sinistra politica e allo sviluppo del tema della decrescita.  Altre opere: “Il senso della storia antica. Itinerari e ipotesi di studio” (Milano, Trevisini); “Antiche strutture sociali mediterranee” (Milano, Trevisini), “Storia e coscienza storica” (Milano, Trevisini); Per il triennio; “Civiltà e strutture sociali dall'antichità al medioevo” (Milano, Trevisini); “Antiche civiltà e loro documenti” (Milano, Trevisini); “Civiltà storiche e loro documenti” (Milano, Trevisini, Per il triennio); “Filosofia:  Il senso dell'essere nelle culture occidental” (Milano, Trevisini); Filosofia, Napoli, Istituto Italiano per gli Studi Filosofici PRESS,. [riedito nel  in versione aggiornata dalle edizioni Accademia Vivarium Novum] “Eraclito e noi”” (Milazzo, Spes); “Percorsi di verità della dialettica antica” (Milazzo, Spes); “Nichilismo, verità, storia” (Pistoia, CRT); “Gesù. Uomo nella storia, Dio nel pensiero” (Pistoia, CRT); “La conoscenza del bene e del male, Pistoia, CRT); “La disgregazione futura del capitalismo mondializzato, Pistoia, CRT); “Tempo e memoria, Pistoia, CRT); “Il concetto di realtà e il nichilismo contemporaneo, Pistoia, CRT); “L'agonia della scuola italiana” (Pistoia, CRT); “Un sentiero attraverso la foresta hegeliana, Pistoia, CRT); “Eraclito e noi. La modernità attraverso il prisma interpretativo eracliteo, CRT, Diciamoci la verità, "Koiné" n.6, Pistoia, CRT, Le sinistre nel capitalismo globalizzato, Pistoia, CRT, Un nuovo asse culturale per la scuola italiana, CRT, Pistoia, L'arbitrarismo della circolazione autoveicolare, Pistoia, CRT, -- very Griceian: Grice: “D. K. Lewis drew his example of the arbitrariness of a convention from Massimo Bomtempelli.” Il sintomo e la malattia. Una riflessione sull'ambiente di Bin Laden e su quello di Bush” (Pistoia, CRT, -- cf. Grice: “I took the example, ‘those spots mean measle’ from Bontempelli, “Il sintomo e la malattia” – “Il sintomo” -- [ristampato nel  dalla casa editrice Petite Plaisance] Diciamoci la verità, CRT, Pistoia); “Il respiro del Novecento. Percorso di storia del XX secolo. 1914-1945” (Pistoia, CRT, Il mistero della sinistra’ (Genova, Graphos,  La Resistenza Italiana. Dall'8 settembre al 25 aprile. Storia della guerra di liberazione, Cagliari, CUEC, La sinistra rivelata” (Bolsena, Massari, Il Sessantotto. Un anno ancora da scoprire, Cagliari, CUEC  [ristampato nel ] Civiltà occidentale” Genova, Il Canneto,. Marx e la decrescita, Trieste, Abiblio,. Platone e i preplatonici. Morale in Grecia, introduzione di Antonio Gargano, Napoli, Istituto Italiano per gli Studi Filosofici PRESS); “Un pensiero presente:  scritti su Indipendenza, Roma, Indipendenza Editore Francesco Labonia,. Capitalismo globalizzato e scuola, Roma, Indipendenza Editore Francesco Labonia, La sfida politica della decrescita, Roma, Aracne,. Gesù di Nazareth, Pistoia, Petite Plaisance; “Il respiro del Novecento, "Koiné" n.6, Pistoia, CRT); “Metamorfosi della scuola italiana, "Koiné" n.4, Pistoia, CRT, Visioni di scuola. Buoni e cattivi maestri, "Koiné" n.5, Pistoia, CRT, Scienza, cultura, filosofia, "Koiné" n.8, Pistoia, CRT, 2002. I cattivi maestri, in I Forchettoni Rossi, Roberto Massari, Bolsena, Massari. Addio al professor Massimo Bontempelli, Il Tirreno.  Bontempelli individua, in diverse epoche, un feudalesimo ario, cinese, indiano, iranico del regno dei Parti, del Vicino Oriente islamico, del Ghana e infine il feudalesimo occidentale.   Gesù uomo nella storia, Dio nel pensiero (uaar)  Costanzo Preve, Ideologia italiana. Saggio sulla storia delle idee marxiste in Italia, Milano, Vangelista, 1993 (p. 201 sgg.)  Marxismo modo di produzione. Una vita semplice, una mente scintillante,Le idee forti di Massimo Bontempelli. Il bene come processo possibile concreto: natura umana e ontologia sociale.  u a  be US  (2    Se Um  . %. Pr pn d Der  sd g,’ fr    Ben =  Ri  »    e Wu       sIGM FREUD    Hemmung, Symptom  und Angst    re et .  Van * A    1.1    ee    ne ia he       Hemmung, Symptom  und Angst    von    Siem. Freud    1926  Internationaler Psychoanalytischer Verlag  Leipzig u RE ai Zürich    Alle Rechte vorbehalten,  insbesondere die der Übersetzung in alle Sprachen    Copyright 1926  bv „Internationaler Psychoanalytischer Verlag, Ges. m. b. H.*, Wien    Druck: Elbemühl Papierfabriken und Graphische Industrie A.G.  Wien, IL, Rüdengasse ıı    I  Unser Sprachgebrauch läßt uns in der Beschreibung  pathologischer Phänomene Symptome und Hemmungen  unterscheiden, aber er legt diesem Unterschied nicht  viel Wert bei. Kämen uns nicht Krankheitsfälle vor,  von denen wir aussagen müssen, daß sie nur Hem-  mungen und keine Symptome zeigen, und wollten wir  nicht wissen, was dafür die Bedingung ist, so brächten  wir kaum das Interesse auf, die Begriffe Hemmung  und Symptom gegeneinander abzugrenzen.   Die beiden sind nicht auf dem nämlichen Boden  erwachsen. Hemmung hat eine besondere Beziehung  zur Funktion und bedeutet nicht notwendig etwas  Pathologisches, man kann auch eine normale Ein-  schränkung einer Funktion eine Hemmung derselben  nennen. Symptom hingegen heißt soviel wie Anzeichen  eines krankhaften Vorganges. Es kann also auch eine  Hemmung ein Symptom sein. Der Sprachgebrauch  verfährt dann so, daß er von Hemmung spricht, wo  eine einfache Herabsetzung der Funktion vorliegt, von    6 Siem. Freud Symptom, wo es sich um eine ungewöhnliche Ab-  änderung derselben oder um eine neue Leistung handelt.  In vielen Fällen scheint es der Willkür überlassen,  ob man die positive oder die negative Seite des  pathologischen Vorgangs betonen, seinen Erfolg als  Symptom oder als Hemmung bezeichnen will. Das  alles ist wirklich nicht interessant und die Fragestellung,  von der wir ausgingen, erweist sich als wenig fruchtbar.   Da die Hemmung begrifflich so innig an die  Funktion geknüpft ist, kann:man auf die Idee kommen,  die verschiedenen Ichfunktionen daraufhin zu unter-  suchen, in welchen Formen sich deren Störung bei  den einzelnen neurotischen Affektionen äußert. Wir  wählen für diese vergleichende Studie: die Sexual-  funktion, das Essen, die Lokomotion und die Berufs-  arbeit. |   a) Die Sexualfunktion unterliegt sehr mannigfaltigen  Störungen, von denen die meisten den Charakter  einfacher Hemmungen zeigen. Diese werden als psy-  chische Impotenz zusammengefaßt. Das Zustande-  kommen der normalen Sexualleistung setzt einen sehr  komplizierten Ablauf voraus, die Störung kann an  jeder Stelle desselben eingreifen. Die Hauptstationen  der Hemmung sind beim Manne: die Abwendung  der Libido zur Einleitung des Vorgangs (psychische  Unlust), das Ausbleiben der physischen Vorbereitung  (Erektionslosigkeit), die Abkürzung des Aktes (Eja-  culatio praecox, die ebensowohl als positives Symptom    Hemmung, Symptom und Angst 7    beschrieben werden kann), die Aufhaltung desselben  vor dem natürlichen Ausgang (Ejakulationsmangel),  das Nichtzustandekommen des psychischen Effekts  (der Lustempfindung des Orgasmus). Andere Störungen  erfolgen durch die Verknüpfung der Funktion mit  besonderen Bedingungen, perverser oder fetischistischer  Natur.   Eine Beziehung der Hemmung zur Angst kann  uns nicht lange entgehen. Manche Hemmungen sind  offenbar Verzichte auf Funktion, weil bei deren Aus-  übung Angst entwickelt werden würde. Direkte Angst  vor der Sexualfunktion ist beim Weibe häufig; wir  ordnen sie der Hysterie zu, ebenso das Abwehr-  symptom des Ekels, das sich ursprünglich als nach-  trägliche Reaktion auf den passiv erlebten Sexualakt  einstellt, später bei der Vorstellung desselben auf-  tritt. Auch eine großse Anzahl von Zwangshandlungen  erweisen sich als Vorsichten und Versicherungen gegen  sexuelles Erleben, sind also phobischer Natur.   Man kommt da im Verständnis nicht sehr weit;  man merkt nur, daß sehr verschiedene Verfahren  verwendet werden, um die Funktion zu stören: 7) die  bloße Abwendung der Libido, die am ehesten zu  ergeben scheint, was wir eine reine Hemmung  heißen, 2) die Verschlechterung in der Ausführung  der Funktion, 3) die Erschwerung derselben durch  besondere Bedingungen und ihre Modifikation durch  Ablenkung auf andere Ziele, 2) ihre Vorbeugung    8 Siem. Freud    durch Sicherungsmaßregeln, 5) ihre Unterbrechung  durch Angstentwicklung, sowie sich ihr Ansatz nicht  mehr verhindern läßt, endlich 6) eine nachträgliche  Reaktion, die dagegen protestiert und das Geschehene  rückgängig machen will, wenn die Funktion doch  durchgeführt wurde.   6) Die häufigste Störung der Nahrungsfunktion ist  die Efunlust durch Abziehung der Libido. Auch  Steigerungen der Eßlust sind nicht selten; ein Eß-  zwang motiviert sich durch Angst vor dem Verhungern,  ist wenig untersucht. Als hysterische Abwehr des  Essens kennen wir das Symptom des Erbrechens.  Die Nahrungsverweigerung infolge von Angst gehört  psychotischen Zuständen an (Vergiftungswahn).   c) Die Lokomotion wird bei manchen neurotischen  Zuständen durch Gehunlust und Gehschwäche gehemmt,  die hysterische Behinderung bedient sich der  motorischen Lähmung des Bewegungsapparates oder  schafit eine spezialisierte Aufhebung dieser einen  Funktion desselben (Abasie). Besonders charakteristisch  sind die Erschwerungen der Lokomotion durch Ein-  schaltung bestimmter Bedingungen, bei deren Nicht-  erfüllung Angst auftritt (Phobie).   d) Die Arbeitshemmung, die so oft als isoliertes  Symptom Gegenstand der Behandlung wird, zeigt uns  verminderte Lust oder schlechtere Ausführung oder  Reaktionserscheinungen wie Müdigkeit (Schwindel, Er-  brechen), wenn die Fortsetzung der Arbeit erzwungen wird. Die Hysterie erzwingt die Einstellung der Arbeit  durch Erzeugung von Organ- und Funktionslähmungen,  deren Bestand mit der Ausführung der Arbeit unver-  einbar ist. Die Zwangsneurose stört die Arbeit durch  fortgesetzte Ablenkung und durch den Zeitverlust bei  eingeschobenen Verweilungen und Wiederholungen.   Wir könnten diese Übersicht noch auf andere  Funktionen ausdehnen, aber wir dürfen nicht erwarten,  dabei mehr zu erreichen. Wir kämen nicht über die  Oberfläche der Erscheinungen hinaus. Entschließen wir  uns darum zu einer Auffassung, die dem Begriff der  Hemmung nicht mehr viel Rätselhaftes beläßt. Die  Hemmung ist der Ausdruck einer Funktions-  einschränkung des Ichs, die selbst sehr ver-  schiedene Ursachen haben kann. Manche der Mecha-  nismen dieses Verzichts auf Funktion und eine allge-  meine Tendenz desselben sind uns wohlbekannt.   An den spezialisierten Hemmungen ist die Tendenz  leichter zu erkennen. Wenn das Klavierspielen, Schreiben  und selbst das Gehen neurotischen Hemmungen unter-  liegen, so zeigt uns die Analyse den Grund hiefür in  einer überstarken Erotisierung der bei diesen Funk-  tionen in Anspruch genommenen Organe, der Finger  und der Füße. Wir haben ganz allgemein die Einsicht  gewonnen, dafs die Ichfunktion eines Organs geschädigt  wird, wenn seine Erogeneität, seine sexuelle Bedeutung,  zunimmt. Es benimmt sich dann, wenn man den  einigermaßen skurrilen Vergleich wagen darf, wie eine Köchin, die nicht mehr am Herd arbeiten will, weil  der Herr des Hauses Liebesbeziehungen zu ihr ange-  knüpft hat. Wenn das Schreiben, das darin besteht,  aus einem Rohr Flüssigkeit auf ein Stück weißes  Papier fließen zu lassen, die symbolische Bedeutung  des Koitus angenommen hat, oder wenn das Gehen  zum symbolischen Ersatz des Stampfens auf dem Leib  der Mutter Erde geworden ist, dann wird beides,  Schreiben und Gehen, unterlassen, weil es so ist, als  ob man die verbotene sexuelle Handlung ausführen  würde. Das Ich verzichtet auf diese ihm zustehenden  Funktionen, um nicht eine neuerliche Verdrängung  vornehmen zu müssen, um einem Konflikt mit  dem Es auszuweichen.   Andere Hemmungen erfolgen offenbar im Dienste  der Selbstbestrafung, wie nicht selten die der be-  ruflichen Tätigkeiten. Das Ich darf diese Dinge  nicht tun, weil sie ihm Nutzen und Erfolg bringen  würden, was das gestrenge Über-Ich versagt hat. Dann  verzichtet das Ich auch auf diese Leistungen, um  nieht in Konflikt mit dem Über-Ich zu  geraten.   Die allgemeineren Hemmungen des Ichs folgen  einem einfachen anderen Mechanismus. Wenn das Ich  durch eine psychische Aufgabe von besonderer Schwere  in Anspruch genommen ist, wie z. B. durch eine  Irauer, eine großartige Affektunterdrückung, durch  die Nötigung, beständig aufsteigende sexuelle Phantasıen niederzuhalten, dann verarmt es so sehr an der  ihm verfügbaren Energie, dafs es seinen Aufwand an  vielen Stellen zugleich einschränken muß, wie ein  Spekulant, der seine Gelder in seinen Unternehmungen  immobilisiert hat. Ein lehrreiches Beispiel einer solchen  intensiven Allgemeinhemmung von kurzer Dauer konnte  ich an einem Zwangskranken beobachten, der in eine  lähmende Müdigkeit won ein- bis mehrtägiger Dauer  bei Anlässen verfiel, die offenbar einen Wutausbruch  hätten herbeiführen sollen. Von hier aus mufß auch  ein Weg zum Verständnis der Allgemeinhemmung zu  finden sein, durch die sich die Depressionszustände  und der schwerste derselben, die Melancholie, kenn-  zeichnen.   Man kann also abschließend über die Hemmungen  sagen, sie seien Einschränkungen der Ichfunktionen,  entweder aus Vorsicht oder infolge von Energie-  verarmung. Es ist nun leicht zu erkennen, worin  sich die Hemmung vom Symptom unterscheidet. Da  Symptom kann nicht mehr als ein Vorgang in oder  am.Ich beschrieben werden.    II    Die Grundzüge der Symptombildung sind längst  studiert und in hoffentlich unanfechtbarer Weise aus-  gesprochen worden. Das Symptom sei Anzeichen und  Ersatz einer unterbliebenen Triebbefriedigung, ein Erfolg  des Verdrängungsvorganges. Die Verdrängung geht  vom Ich aus, das, eventuell im Auftrage des Über-  Ichs, eine im Es angeregte Triebbesetzung nicht mit-  machen will. Das Ich erreicht durch die Verdrängung,  daß die Vorstellung, welche der Träger der unlieb-  samen Regung war, vom Bewußtwerden abgehalten  wird. Die Analyse weist oftmals nach, daß sie als un-  bewußste Formation erhalten geblieben ist. So weit  wäre es klar, aber bald beginnen die unerledigten  Schwierigkeiten.   Unsere bisherigen Beschreibungen des Vorganges  bei der Verdrängung haben den Erfolg der Abhaltung  vom Bewußtsein nachdrücklich betont, aber in anderen  Punkten Zweifel offen gelassen. Es entsteht die Frage,  was ist das Schicksal der im Es aktivierten Trieb-       Alemmung, Symptom und Angst 13       regung, die auf Befriedigung abzielt? Die Antwort  war eine indirekte, sie lautete, durch den Vorgang der  Verdrängung werde die zu erwartende Befriedigungs-  lust in Unlust verwandelt, und dann stand man vor  dem Problem, wie Unlust das Ergebnis einer Trieb-  befriedigung sein könne. Wir hoffen den Sachverhalt  zu klären, wenn wir die bestimmte Aussage machen,  der im Es beabsichtigte Erregungsablauf komme infolge  der Verdrängung überhaupt nicht zustande, es gelingt  dem Ich, ihn zu inhibieren oder abzulenken. Dann  entfällt das Rätsel der „Affektverwandlung‘‘ bei der  Verdrängung. Wir haben aber damit dem Ich das  Zugeständnis gemacht, daß es einen so weitgehenden  Einfluß auf die Vorgänge im Es äußern kann, und  sollen verstehen lernen, auf welchem Wege ihm diese  überraschende Machtentfaltung möglich wird.   Ich glaube, dieser Einfluß fällt dem Ich zu infolge  seiner innigen Beziehungen zum Wahrnehmungssystem,  die ja sein Wesen ausmachen und der Grund seiner  Differenzierung vom Es geworden sind. Die Funktion  dieses Systems, das wir W-Bw genannt haben, ist mit  dem Phänomen des Bewußstseins verbunden; es empfängt  Erregungen nicht nur von außen, sondern auch von  innen her und mittels der Lust-Unlustempfindungen,  die es von daher erreichen, versucht es, alle Abläufe  des seelischen Geschehens im Sinne des Lustprinzips  zu lenken. Wir stellen uns das Ich so gerne als ohn-  mächtig gegen das Es vor, aber wenn es sich gegen    14 Sigm. Freud    einen Triebvorgang im Es sträubt, so braucht es blof3  ein Unlustsignal zu geben, um seine Absicht durch  die Hilfe der beinahe allmächtigen Instanz des Lust-  prinzips zu erreichen. Wenn wir diese Situation für  einen Augenblick isoliert betrachten, können wir sie  durch ein Beispiel aus einer anderen Sphäre illustrieren.  In einem Staate wehre sich eine gewisse Clique gegen  eine Mafsregel, deren Beschluß den Neigungen der  Masse entsprechen würde. Diese Minderzahl bemächtigt  sich dann der Presse, bearbeitet durch sie die souve-  räne „Öffentliche Meinung“ und setzt es so durch,  daf$ der geplante Beschluf3 unterbleibt.   An die eine Beantwortung knüpfen weitere Frage-  stellungen an. Woher rührt die Energie, die zur Erzeugung des Unlustsignals verwendet wird? Hier weist  uns die Idee den Weg, daß die Abwehr eines un-  erwünschten Vorganges im Inneren nach dem Muster  der Abwehr gegen einen äußeren Reiz geschehen  dürfte, daß das Ich den gleichen Weg der Verteidi-  gung gegen die innere wie gegen die äußere Gefahr  einschlägt. Bei äußerer Gefahr unternimmt das  organische Wesen einen Fluchtversuch, es zieht zu-  nächst die Besetzung von der Wahrnehmung des  Gefährlichen ab; später erkennt es als das wirk-  samere Mittel, solche Muskelaktionen vorzunehmen,  dafs die Wahrnehmung der Gefahr, auch wenn man  sie nicht verweigert, unmöglich wird, also sich dem  Wirkungsbereich der Gefahr zu entziehen. Einem solchen Fluchtversuch gleichwertig ist auch die Ver-  drängung. Das Ich zieht die (vorbewußte) Besetzung  von der zu verdrängenden Triebrepräsentanz ab und  verwendet sie für die Unlust-(Angst-)Entbindung. Das  Problem, wie bei der Verdrängung die Angst entsteht,  mag kein einfaches sein; immerhin hat man das Recht,  an der Idee festzuhalten, daß das Ich die eigentliche  Angststätte ist, und die frühere Auffassung zurück-  zuweisen, die Besetzungsenergie der verdrängten Regung  werde automatisch in Angst verwandelt. Wenn ich  mich früher einmal so geäußert habe, so gab ich  eine phänomenologische Beschreibung, nicht eine meta-  psychologische Darstellung.   Aus dem Gesagten leitet sich die neue Frage ab,  wie es ökonomisch möglich ist, daß ein bloßer Abziehungs- und Abfuhrvorgang wie beim Rückzug der  vorbewufßsten Ichbesetzung Unlust oder Angst erzeugen  könne, die nach unseren Voraussetzungen nur Folge  gesteigerter Besetzung sein kann. Ich antworte, diese  Verursachung soll nicht ökonomisch erklärt werden,  die Angst wird bei der Verdrängung nicht neu erzeugt,  sondern als Affektzustand nach einem vorhandenen  Erinnerungsbild reproduziert. Mit der weiteren Frage  nach der Herkunft dieser Angst — wie der Affekte  überhaupt — verlassen wir aber den unbestritten  psychologischen Boden und betreten das Grenzgebiet  der Physiologie. Die Affektzustände sind dem Seelen-  leben als Niederschläge uralter traumatischer Erlebnisse einverleibt und werden in ähnlichen Situationen  wie Erinnerungssymbole wachgerufen. Ich meine, ich  hatte nicht Unrecht, sie den spät und individuell erwor-  benen hysterischen Anfällen gleichzusetzen und als  deren Normalvorbilder zu betrachten. Beim Menschen  und ihm verwandten Geschöpfen scheint der Geburts-  akt als das erste individuelle Angsterlebnis dem Aus-  druck des Angstaffekts charakteristische Züge geliehen  zu haben. Wir sollen aber diesen Zusammenhang nicht  überschätzen und in seiner Anerkennung nicht über-  sehen, daß ein Affektsymbol für die Situation der  Gefahr eine biologische Notwendigkeit ist und auf  jeden Fall geschaffen worden wäre, Ich halte es auch  für unberechtigt anzunehmen, daß bei jedem Angst-  ausbruch etwas im Seelenleben vor sich geht, was  einer Reproduktion der Geburtssituation gleichkommt.  Es ist nicht einmal sicher, ob die hysterischen Anfälle,  die ursprünglich solche traumatische Reproduktionen  sind, diesen Charakter dauernd bewahren.   Ich habe an anderer Stelle ausgeführt, daß die  meisten Verdrängungen, mit denen wir bei der  therapeutischen Arbeit zu tun bekommen, Fälle von  Nachdrängen sind. Sie setzen früher erfolgte  Urverdrängungen voraus, die auf die neuere  Situation ihren anziehenden Einfluß ausüben. Von  diesen Hintergründen und Vorstufen der Verdrängung  ist noch viel zu wenig bekannt. Man kommt leicht  in Gefahr, die Rolle des Über-Ichs bei der Verdrängung zu überschätzen. Man kann es derzeit nicht  beurteilen, ob etwa das Auftreten des Über-Ichs die  Abgrenzung zwischen Urverdrängung und Nachdrängen  schafft. Die ersten —- sehr intensiven — Angstaus-  brüche erfolgen jedenfalls vor der Differenzierung des  Über-Ichs. Es ist durchaus plausibel, daß quantitative  Momente, wie die übergroße Stärke der Erregung  und der Durchbruch des Reizschutzes, die nächsten  Anlässe der Urverdrängungen sind.   Die Erwähnung des Reizschutzes mahnt uns wie  ein Stichwort, daß die Verdrängungen in zwei unter-  schiedenen Situationen auftreten, nämlich wenn eine  unliebsame Triebregung durch eine äußere Wahr-  nehmung wachgerufen wird, und wenn sie ohne solche  Provokation im Innern auftaucht. Wir werden später  auf diese Verschiedenheit zurückkommen. Reizschutz  gibt es aber nur gegen äußere Reize, nicht gegen  innere Triebansprüche.   Solange wir den Fluchtversuch des Ichs studieren,  bleiben wir der Symptombildung ferne. Das Symptom  entsteht aus der durch die Verdrängung beeinträch-  tisten Triebregung. Wenn das Ich durch die Inan-  spruchnahme des Unlustsignals seine Absicht erreicht,  die Triebregung völlig zu unterdrücken, erfahren wir  nichts darüber, wie das geschieht. Wir lernen nur  aus den Fällen, die als mehr oder minder mißglückte  Verdrängungen zu bezeichnen sind.   Dann stellt essich im Allgemeinen so dar, dafs die Triebregung zwar trotz der Verdrängung einen Ersatz  gefunden hat, aber einen stark verkümmerten, ver-  schobenen, gehemmten. Er ist auch als Befriedigung  nicht mehr kenntlich. Wenn er vollzogen wird, kommt  keine Lustempfindung zustande, dafür hat dieser  Vollzug den Charakter des Zwanges angenommen.  Aber bei dieser Erniedrigung des Befriedigungs-  ablaufes zum Symptom zeigt die Verdrängung ihre  Macht noch in einem anderen Punkte. Der Ersatz-  vorgang wird wo möglich von der Abfuhr durch die  Motilität ferngehalten; auch wo dies nicht gelingt,  mufS er sich in der Veränderung des eigenen Körpers  erschöpfen und darf nicht auf die Außenwelt über-  greifen; es wird ihm verwehrt, sich in Handlung um-  zusetzen. Wir verstehen, bei der Verdrängung arbeitet  das Ich unter dem Einfluß der äußeren Realität und  schließt darum den Erfolg des Ersatzvorganges von  dieser Realität ab.   Das Ich beherrscht den Zugang zum Bewußtsein  wie den Übergang zur Handlung gegen die Außen-  welt; in der Verdrängung betätigt es seine Macht  nach beiden Richtungen. Die Triebrepräsentanz  bekommt die eine, die Triebregung selbst die andere  Seite seiner Kraftäußerung zu spüren. Da ist es denn  am Platze, sich zu fragen, wie diese Anerkennung der  Mächtigkeit des Ichs mit der Beschreibung zusammen-  kommt, die wir in der Studie „Das Ich und das Es“  von der Stellung desselben Ichs entworfen haben.  Wir haben dort die Abhängigkeit des Ichs vom Es  wie vom Über-Ich geschildert, seine Ohnmacht und  Angstbereitschaft gegen beide, seine mühsam aufrecht  erhaltene Überheblichkeit entlarvt. Dieses Urteil hat  seither einen starken Widerhall in der psychoanaly-  tischen Literatur gefunden. Zahlreiche Stimmen  betonen eindringlich die Schwäche des Ichs gegen  das Es, des Rationellen gegen das Dämonische in uns  und schicken sich an, diesen Satz zu einem Grund-  pfeiler einer psychoanalytischen „Weltanschauung“ zu  machen. Sollte nicht die Einsicht in die Wirkungs-  weise der Verdrängung gerade den Analytiker von so  extremer Parteinahme zurückhalten?   Ich bin überhaupt nicht für die Fabrikation von  Weltanschauungen. Die überlasse man den Philosophen,  die eingestandenermafßsen die Lebensreise ohne einen  solchen Baedeker, der über alles Auskunft gibt,  nicht ausführbar finden. Nehmen wir demütig die  Verachtung auf uns, mit der die Philosophen vom  Standpunkt ihrer höheren Bedürftigkeit auf uns herab-  schauen. Da auch wir unseren narzißtischen Stolz  nicht verleugnen können, wollen wir unseren Trost in  der Erwägung suchen, daß alle diese ‚„Lebensführer“  rasch veralten, daß es gerade unsere kurzsichtig  beschränkte Kleinarbeit ist, welche deren Neuauflagen  notwendig macht, und daß selbst die modernsten  dieser Baedeker Versuche sind, den alten, so be-  quemen und so vollständigen Katechismus zu ersetzen.  Wir wissen genau, wie wenig Licht die Wissenschaft  bisher über die Rätsel dieser Welt verbreiten konnte;  alles Poltern der Philosophen kann daran nichts  ändern, nur geduldige Fortsetzung der Arbeit, die  alles der einen Forderung nach Gewißheit unter-  ordnet, kann langsam Wandel schaffen. Wenn der  Wanderer in der Dunkelheit singt, verleugnet er  seine Ängstlichkeit, aber er sieht darum um nichts  heller.    IM    Um zum Problem des Ichs zurückzukehren: Der  Anschein des Widerspruchs kommt daher, daf wir  Abstraktionen zu starr nehmen und aus einem kom-  plizierten Sachverhalt bald die eine, bald die andere  Seite allein herausgreifen. Die Scheidung des Ichs  vom Es scheint gerechtfertigt, sie wird uns durch  bestimmte Verhältnisse aufgedrängt. Aber anderseits  ist das Ich mit dem Es identisch, nur ein besonders  differenzierter Anteil desselben. Stellen wir dieses  Stück in Gedanken dem Ganzen gegenüber, oder hat  sich ein wirklicher Zwiespalt zwischen den beiden  ergeben, so wird uns die Schwäche dieses Ichs offen-  bar. Bleibt das Ich aber mit dem Es verbunden, von  ihm nicht unterscheidbar, so zeigt sich seine Stärke.  Ähnlich ist das Verhältnis des Ichs zum Über-Ich; für  viele Situationen fließen uns die beiden zusammen,  meistens können wir sie nur unterscheiden, wenn sich  eine Spannung, ein Konflikt zwischen ihnen hergestellt  hat. Für den Fall der Verdrängung wird die Tat-    ——— | Re    sache entscheidend, daß das Ich eine Organisation ist,  das Es aber keine; das Ich ist eben der organi-  sierte Anteil des Es. Es wäre ganz ungerechtfertigt,  wenn man sich vorstellte, Ich und Es seien wie zwei  verschiedene Heerlager ; durch die Verdrängung suche  das Ich ein Stück des Es zu unterdrücken, nun  komme das übrige Es dem Angegriffenen zu Hilfe  und messe seine Stärke mit der des Ichs. Das mag  oft zustande kommen, aber es ist gewifs nicht die  Eingangssituation der Verdrängung; in der Regel  bleibt die zu verdrängende Triebregung isoliert. Hat  der Akt der Verdrängung uns die Stärke des Ichs  gezeigt, so legt er doch in einem auch Zeugnis ab für  dessen Ohnmacht und für die Unbeeinflußbarkeit der  einzelnen Triebregung des Es. Denn der Vorgang,  der durch die Verdrängung zum Symptom geworden  ist, behauptet nun seine Existenz außerhalb der  Ichorganisation und unabhängig von ihr. Und nicht er  allein, auch alle seine Abkömmlinge genießen das-  selbe Vorrecht, man möchte sagen: der Extraterritoria-  lität, und wo sie mit Anteilen der Ichorganisation  assoziativ zusammentreffen, wird es fraglich, ob sie  diese nicht zu sich herüberziehen und sich mit diesem  Gewinn auf Kosten des Ichs ausbreiten werden. Ein  uns längst vertrauter Vergleich betrachtet das Symptom  als einen Fremdkörper, der unaufhörlich Reiz- und  Reaktionserscheinungen in dem Gewebe unterhält,  in das er sich eingebettet hat. Es kommt zwar vor, daß der Abwehrkampf gegen die unliebsame  Triebregung durch die Symptombildung abgeschlossen  wird; soweit wir sehen, ist dies am ehesten bei der  hysterischen Konversion möglich, aber in der Regel  ist der Verlauf ein anderer; nach dem ersten Akt  der Verdrängung folgt ein langwieriges oder nie zu  beendendes Nachspiel, der Kampf gegen die Trieb-  regung findet seine Fortsetzung in dem Kampf gegen  das Symptom.   Dieser sekundäre Abwehrkampf zeigt uns zwei  Gesichter — mit widersprechendem Ausdruck. Einer-  seits wird das Ich durch seine Natur genötigt, etwas  zu unternehmen, was wir als Herstellungs- oder Ver-  söhnungsversuch beurteilen müssen. Das Ich ist eine  Organisation, es beruht auf dem freien Verkehr und  der Möglichkeit gegenseitiger Beeinflussung unter all  seinen Bestandteilen, seine desexualisierte Energie bekundet ihre Herkunft noch in dem Streben nach Bindung  und Vereinheitlichung und dieser Zwang zur Synthese  nimmt immer mehr zu, je kräftiger sich das Ich entwickelt. So wird es verständlich, daß das Ich auch  versucht, die Fremdheit und Isolierung des Symptoms  aufzuheben, indem es alle Möglichkeiten ausnützt, es  irgendwie an sich zu binden und durch solche Bande  seiner Organisation einzuverleiben. Wir wissen, daß  ein solches Bestreben bereits den Akt der Symptom-  bildung beeinflußt. Ein klassisches Beispiel dafür sind  jene hysterischen Symptome, die uns als Kompromifszwischen Befriedigungs- und Strafbedürfnis durchsichtig  geworden sind. Als Erfüllungen einer Forderung des  Über-Ichs haben solche Symptome von vorneherein  Anteil am Ich, während sie anderseits Positionen des  Verdrängten und Einbruchsstellen desselben in die  Ichorganisation bedeuten; sie sind sozusagen Grenz-stationen mit gemischter Besetzung. Ob alle primären  hysterischen Symptome so gebaut sind, verdiente  eine sorgfältige Untersuchung. Im weiteren Verlaufe  benimmt sich das Ich so, als ob es von der Er-  wägung geleitet würde: das Symptom ist einmal da  und kann nicht beseitigt werden; nun heißt es, sich  mit dieser Situation befreunden und den größtmög-  lichen Vorteil aus ihr ziehen. Es findet eine Anpassung  an das ichfremde Stück der Innenwelt statt, das  durch das Symptom repräsentiert wird, wie sie das  Ich sonst normalerweise gegen die reale Außenwelt  zustande bringt. An Anlässen hiezu fehlt es nie. Die  Existenz des Symptoms mag eine gewisse Behinde-  rung der Leistung mit sich bringen, mit der man eine  Anforderung des Über-Ichs beschwichtigen oder einen  Anspruch der Außenwelt zurückweisen kann. So wird  das Symptom allmählich mit der Vertretung wichtiger  Interessen betraut, es erhält einen Wert für die  Selbstbehauptung, verwächst immer inniger mit dem  Ich, wird ihm immer unentbehrlicher. Nur in ganz  seltenen Fällen kann der Prozeß der Einheilung eines  Fremdkörpers etwas ähnliches wiederholen. Man kann    Femmung, Symptom und Angst 25    die Bedeutung dieser sekundären Anpassung an das  Symptom auch übertreiben, indem man aussagt, das  Ich habe sich das Symptom überhaupt nur ange-  schafft, um dessen Vorteile zu genießen. Das ist  dann so richtig oder so falschh wie wenn man die  Ansicht vertritt, der Kriegsverletzte habe sich das  Bein nur abschießen lassen, um dann arbeitsfrei von  seiner Invalidenrente zu leben.   Andere Symptomgestaltungen, die der Zwangs-  neurose und der Paranoia, bekommen einen hohen  Wert für das Ich, nicht weil sie ihm Vorteile, sondern  weil sie ihm eine sonst entbehrte narzißtische  Befriedigung bringen. Die Systembildungen der Zwangs-  neurotiker schmeicheln ihrer Eigenliebe durch die  Vorspiegelung, sie seien als besonders reinliche oder  gewissenhafte Menschen besser als andere; die Wahn-  bildungen der Paranoia eröffnen dem Scharfsinn und  der Phantasie dieser Kranken ein Feld zur Betätigung,  das ihnen nicht leicht ersetzt werden kann. Aus all  den erwähnten Beziehungen resultiert, was uns als  der (sekundäre) Krankheitsgewinn der Neurose  bekannt ist. Er kommt dem Bestreben des Ichs, sich  das Symptom einzuverleiben, zu Hilfe und verstärkt  die Fixierung des letzteren. Wenn wir dann den Ver-  such machen, dem Ich in seinem Kampf gegen das  Symptom analytischen Beistand zu leisten, finden wir  diese versöhnlichen Bindungen zwischen Ich und  Symptom auf der Seite der Widerstände wirksam. Es wird uns nicht leicht gemacht, sie zu lösen. Die beiden  Verfahren, die dasIch gegen das Symptom anwendet,  stehen wirklich in Widerspruch zu einander.   Das andere Verfahren hat weniger freundlichen  Charakter, es setzt die Richtung der Verdrängung  fort. Aber es scheint, daß wir das Ich nicht mit dem  Vorwurf der Inkonsequenz belasten dürfen. Das Ich ist  friedfertig und möchte sich das Symptom einverleiben,  es in sein Ensemble aufnehmen. Die Störung geht  vom Symptom aus, das als richtiger Ersatz und  Abkömmling der verdrängten Regung deren Rolle  weiterspielt, deren Befriedigungsanspruch immer wieder  erneuert und so das Ich nötigt, wiederum das Unlust-  signal zu geben und sich zur Wehre zu setzen.   Der sekundäre Abwehrkampf gegen das Symptom  ist vielgestaltig, spielt sich auf verschiedenen Schau-  plätzen ab und bedient sich mannigfaltiger Mittel.  Wir werden nicht viel über ihn aussagen können, wenn  wir nicht die einzelnen Fälle der Symptombildung  zum Gegenstand der Untersuchung nehmen. Dabei  werden wir Anlaß finden, auf das Problem der Angst  einzugehen, das wir längst wie im Hintergrunde lauernd  verspüren. Es empfiehlt sich, von den Symptomen,  welche die hysterische Neurose schafft, auszugehen;  auf die Voraussetzungen der Symptombildung bei der  Zwangsneurose, Paranoia und anderen Neurosen sind  wir noch nicht vorbereitet. IV Der erste Fall, den wir betrachten, sei der einer  infantilen hysterischen Tierphobie, also z.B. der gewifs  in allen Hauptzügen typische Fall der Pferdephobie  des ‚Kleinen Hans‘. Schon der erste Blick läßt uns  erkennen, daß die Verhältnisse eines realen Falles  von neurotischer Erkrankung weit komplizierter sind  als unsere Erwartung, solange wir mit Abstraktionen  arbeiten, sich vorstellt. Es gehört einige Arbeit dazu,  sich zu orientieren, welches die verdrängte Regung,  was ihr Symptomersatz ist, wo das Motiv der Verdrängung kenntlich wird.   Der kleine Hans weigert sich, auf die Straße zu  gehen, weil er Angst vor dem Pferd hat. Dies ist  der Rohstoff. Was ist nun daran das Symptom: die  Angstentwicklung, die Wahl des Angstobjekts, oder  der Verzicht auf die freie Beweglichkeit, oder mehreres  davon zugleich? Wo ist die Befriedigung, die er sich  versagt? Warum muß er sich diese versagen? 1) Siehe: Analyse der Phobie eines fünfjährigen Knaben. (Ges.  Schriften, Bd. VII.) Es liegt nahe zu antworten, an dem Falle sei  nicht so viel rätselhaft. Die unverständliche Angst  vor dem Pferd ist das Symptom, die Unfähigkeit, auf  die Straße zu gehen, ist eine Hemmungserscheinung,  eine Einschränkung, die sich das Ich auferlegt, um  nicht das Angstsymptom zu wecken. Man sieht ohne  weiteres die Richtigkeit der Erklärung des letzten  Punktes ein und wird nun diese Hemmung bei der  weiteren Diskussion außer Betracht lassen. Aber die  erste flüchtige Bekanntschaft mit dem Falle lehrt uns  nicht einmal den wirklichen Ausdruck des vermeint-  lichen Symptoms kennen. Es handelt sich, wie wir  bei genauerem Verhör erfahren, gar nicht um eine  unbestimmte Angst vor dem Pferd, sondern um die  bestimmte ängstliche Erwartung: das Pferd werde ihn  beifsen. Allerdings sucht sich dieser Inhalt dem Bewußt-  sein zu entziehen und sich durch die unbestimmte  Phobie, in der nur noch die Angst und ihr Objekt  vorkommen, zu ersetzen. Ist nun etwa dieser Inhalt  der Kern des Symptoms?   Wir kommen keinen Schritt weiter, so lange  wir nicht die ganze psychische Situation des Kleinen  in Betracht ziehen, wie sie uns während der  analytischen Arbeit enthüllt wird. Er befindet sich  in der eifersüchtigen und feindseligen Ödipusein-  stellung zu seinem Vater, den er doch, so weit die  Mutter nicht als Ursache der Entzweiung in Betracht  kommt, herzlich liebt. Also ein Ambivalenzkonflikt, gut begründete Liebe und nicht minder berech-  tigter Haß, beide auf dieselbe Person gerichtet.  Seine Phobie muß ein Versuch zur Lösung dieses  Konflikts sein. Solche Ambivalenzkonflikte sind sehr  häufig, wir kennen einen anderen typischen Ausgang  derselben. Bei diesem wird die eine der beiden mit-  einander ringenden Regungen, in der Regel die zärt-  liche, enorm verstärkt, die andere verschwindet. Nur  das Übermaß und das Zwangsmäßige der Zärtlichkeit  verrät uns, daf3 diese Einstellung nicht die einzig  vorhandene ist, daß sie ständig auf der Hut ist, ihr  Gegenteil in Unterdrückung zu halten, und läßt uns  einen Hergang konstruieren, den wir als Verdrängung  durch Reaktionsbildung (im Ich) beschreiben.  Fälle wie der kleine Hans zeigen nichts von solcher  Reaktionsbildung; es gibt offenbar verschiedene Wege,  die aus einem Ambivalenzkonflikt herausführen.  Etwas anderes haben wir unterdes mit Sicherheit  erkannt. Die Triebregung, die der Verdrängung unter-  liegt, ist ein feindseliger Impuls gegen den Vater.  Die Analyse lieferte uns den Beweis hiefür, während  sie der Herkunft der Idee des beifßenden Pferdes  nachspürte. Hans hat ein Pferd fallen gesehen, einen  Spielkameraden fallen und sich verletzen, mit dem er  „Pferd“ gespielt hatte. Sie hat uns das Recht  gegeben, bei Hans eine Wunschregung zu konstruieren,  die gelautet hat, der Vater möge hinfallen, sich  beschädigen wie das Pferd und der Kamerad. Beziehungen zu einer beobachteten Abreise lassen ver-  muten, daß der Wunsch nach der Beseitigung des  Vaters auch minder zaghaften Ausdruck gefunden  hat. Ein solcher Wunsch ist aber gleichwertig mit  der Absicht, ihn selbst zu beseitigen, mit der mör-  derischen Regung des Ödipuskomplexes. Von dieser verdrängten Triebregung führt bis jetzt  kein Weg zu dem Ersatz für sie, den wir in der  Pferdephobie vermuten. Vereinfachen wir nun die  psychische Situation des kleinen Hans, indem wir  das infantile Moment und die Ambivalenz wegräumen;  er sei etwa ein jüngerer Diener in einem Haushalt,  der in die Herrin verliebt ist und sich gewisser  Gunstbezeugungen von ihrer Seite erfreue. Erhalten  bleibt, dafß er den stärkeren Hausherrn haßt und ihn  beseitigt wissen möchte; dann ist es die natürlichste  Folge dieser Situation, daß er die Rache dieses Herrn  fürchtet, daß sich bei ihm ein Zustand von Angst vor  diesem einstellt — ganz ähnlich wie die Phobie des  kleinen Hans vor dem Pferd. Das heißt, wir können  die Angst dieser Phobie nicht als Symptom bezeichnen;  wenn der kleine Hans, der in seine Mutter verliebt  ist, Angst vor dem Vater zeigen würde, hätten wir  kein Recht, ihm eine Neurose, eine Phobie, zuzu-  schreiben. Wir hätten eine durchaus begreifliche  affektive Reaktion vor uns. Was diese zur Neurose  macht, ist einzig und allein ein anderer Zug, die  Ersetzung des Vaters durch das Pferd. Diese Verschiebung stellt also das her, was auf den Namen  eines Symptoms Anspruch hat. Sie ist jener andere  Mechanismus, der die Erledigung des Ambivalenz-  konflikts ohne die Hilfe der Reaktionsbildung gestattet.  Ermöglicht oder erleichtert wird sie durch den Um-  stand, daß die mitgeborenen Spuren totemistischer  Denkweise in diesem zarten Alter noch leicht zu  beleben sind. Die Kluft zwischen Mensch und Tier  ist noch nicht anerkannt, gewif3 nicht so überbetont  wie später. Der erwachsene, bewunderte, aber auch  gefürchtete Mann steht noch in einer Reihe mit dem  großen Tier, das man um so vielerlei beneidet, vor  dem man aber auch gewarnt worden ist, weil es  gefährlich werden kann. Der Ambivalenzkonflikt wird  also nicht an derselben Person erledigt, sondern gleich-  sam umgangen, indem man einer seiner Regungen  eine andere Person als Ersatzmann unterschiebt.  Soweit sehen wir ja klar, aber in einem anderen  Punkte hat uns die Analyse der Phobie des kleinen  Hans eine volle Enttäuschung gebracht. Die Entstellung,  in der die Symptombildung besteht, wird gar nicht  an der Repräsentanz (dem Vorstellungsinhalt) der zu  verdrängenden Triebregung vorgenommen, sondern  an einer davon ganz verschiedenen, die nur einer  Reaktion auf das eigentlich Unliebsame entspricht.  Unsere Erwartung fände eher Befriedigung, wenn  der kleine Hans an Stelle seiner Angst vor dem  Pferd eine Neigung entwickelt hätte, Pferde zu mißshandeln, sie zu schlagen, oder deutlich seinen Wunsch  kundgegeben hätte, zu sehen, wie sie hinfallen, zu  Schaden kommen, eventuell unter Zuckungen verenden  (das Krawallmachen mit den Beinen). Etwas der Art  tritt auch wirklich während seiner Analyse auf, aber  es steht lange nicht voran in der Neurose und  — sonderbar — wenner wirklich solche Feindseligkeit,  nur gegen das Pferd, anstatt gegen den Vater gerichtet,  als Hauptsymptom entwickelt hätte, würden wir gar  nicht geurteilt haben, er befinde sich in einer Neurose.  Etwas ist also da nicht in Ordnung, entweder an  unserer Auffassung der Verdrängung oder in unserer  Definition eines Symptoms. Eines fällt uns natürlich sofort  auf: Wenn der kleine Hans wirklich ein solches Ver-  halten gegen Pferde gezeigt hätte, so wäre ja der  Charakter der anstößigen, aggressiven Triebregung  durch die Verdrängung gar nicht verändert, nur deren  Objekt gewandelt worden.   Es ist ganz sicher, daß es Fälle von Verdrängung  gibt, die nicht mehr leisten als dies; bei der Genese  der Phobie des kleinen Hans ist aber mehr geschehen.  Um wieviel mehr, erraten wir aus einem anderen  Stück Analyse.   Wir haben bereits gehört, daß der kleine Hans  als den Inhalt seiner Phobie die Vorstellung angab,  vom Pferd gebissen zu werden. Nun haben wir.später  Einblick in die Genese eines anderen Falles von Tier-  phobie bekommen, in der der Wolf das Angsttier war, aber gleichfalls die Bedeutung eines Vaterersatzes hatte."  Im Anschluß an einen Traum, den die Analyse durch-  sichtig machen konnte, entwickelte sich bei diesem  Knaben die Angst, vom Wolf gefressen zu werden,  wie eines der sieben Geifjlein im Märchen. Daß der  Vater des kleinen Hans nachweisbar ‚‚Pferdl‘‘ mit ihm  gespielt hatte, war gewiß bestimmend für die Wahl  des Angsttieres geworden; ebenso lief3 sich wenigstens  sehr wahrscheinlich machen, daf3 der Vater meines  erst im dritten Jahrzehnt analysierten Russen in den  Spielen mit dem Kleinen den Wolf gemimt und  scherzend mit dem Auffressen gedroht hatte. Seither  habe ich als dritten Fall einen jungen Amerikaner  gefunden, bei dem sich zwar keine Tierphobie aus-  bildete, der aber gerade durch diesen Ausfall die  anderen Fälle verstehen hilft. Seine sexuelle Erregung  hatte sich an einer phantastischen Kindergeschichte  entzündet, die man ihm vorlas, von einem arabischen  Häuptling, der einer aus eßbarer Substanz bestehenden  Person (dem Gäingerbreadman), nachjagt, um ihn zu  verzehren. Mit diesem eßbaren Menschen identifizierte  er sich selbst, der Häuptling war als Vaterersatz  leicht kenntlich und diese Phantasie wurde die erste  Unterlage seiner autoerotischen Betätigung. Die Vor-  stellung, vom Vater gefressen zu werden, ist aber  typisches uraltes Kindergut; die Analogien aus der  Bd. VIIL) Mythologie (Kronos) und dem Tierleben sind allgemein  bekannt.   Trotz solcher Erleichterungen ist dieser Vorstellungs-  inhalt uns so fremdartig, daß wir ihn dem Kinde nur  ungläubig zugestehen können. Wir wissen auch nicht,  ob er wirklich das bedeutet, was er auszusagen scheint,  und verstehen nicht, wie er Gegenstand einer Phobie  werden kann. Die analytische Erfahrung gibt uns aller-  dings die erforderlichen Auskünfte. Sie lehrt uns, daß  die Vorstellung, vom Vater gefressen zu werden, der  regressiv erniedrigte Ausdruck für eine passive zärtliche  Regung ist, die vom Vater als Objekt im Sinne der  Genitalerotik geliebt zu werden begehrt. Die Ver-  folgung der Geschichte des Falles läßt keinen Zweifel  an der Richtigkeit dieser Deutung aufkommen. Die  genitale Regung verrät freilich nichts mehr von ihrer  zärtlichen Absicht, wenn sie in der Sprache der  überwundenen Übergangsphase von der oralen zur  sadistischen Libidoorganisation ausgedrückt wird.  Handelt es sich übrigens nur um eine Ersetzung der  Repräsentanz durch einen regressiven Ausdruck oder  um eine wirkliche regressive Erniedrigung der genital-  gerichteten Regung im Es? Das scheint gar nicht  so leicht zu entscheiden. Die Krankengeschichte des  russischen „Wolfsmannes“ spricht ganz entschieden  für die letztere ernstere Möglichkeit, denn er benimmt  sich von dem entscheidenden Traum an „schlimm“,  quälerisch, sadistisch und entwickelt bald darauf eine richtige Zwangsneurose. Jedenfalls gewinnen wir die  Einsicht, daf3 die Verdrängung nicht das einzige Mittel  ist, das dem Ich zur Abwehr einer unliebsamen Trieb-  regung zu (sebote steht. Wenn es ihm gelingt, den  Trieb zur Regression zu bringen, so hat es ihn im  Grunde energischer beeinträchtigt, als durch die Ver-  drängung möglich wäre. Allerdings läßt es manchmal  der zuerst erzwungenen Regression die Verdrängung  folgen. |   Der Sachverhalt beim Wolfsmann und der etwas  einfachere beim kleinen Hans regen noch mancherlei  andere Überlegungen an, aber zwei unerwartete Ein-  sichten gewinnen wir schon jetzt. Kein Zweifel, die  bei diesen Phobien verdrängte Triebregung ist eine  feindselige gegen den Vater. Man kann sagen, sie wird  verdrängt durch den Prozeß der Verwandlung ins  Gegenteil; an Stelle der Aggression gegen den Vater  tritt die Aggression — die Rache — des Vaters gegen  die eigene Person. Da eine solche Aggression ohne-  dies in der sadistischen Libidophase wurzelt, bedarf  sie nur noch einer gewissen Erniedrigung zur oralen  Stufe, die bei Hans durch das Gebissenwerden ange-  deutet, beim Russen aber im Gefressenwerden grell  ausgeführt ist. Aber außerdem läßt ja die Analyse  über jeden Zweifel gesichert feststellen, daß gleich-  zeitig noch eine andere Triebregung der Verdrängung  erlegen ist, die gegensinnige einer zärtlichen passiven  Regung für den Vater, die bereits das Niveau der    3%    36 Siem. Freud    genitalen (phallischen) Libidoorganisation erreicht hatte.  Die letztere scheint sogar die für das Endergebnis  des Verdrängungsvorganges bedeutsamere zu sein, sie  erfährt die weitergehende Regression, sie erhält den  bestimmenden Einfluß auf den Inhalt der Phobie. Wo  wir also nur einer Triebverdrängung nachgespürt  haben, müssen wir das Zusammentreffen von zwei  solchen Vorgängen anerkennen; die beiden betroffenen  Triebregungen — sadistische Aggression gegen den  Vater und zärtlich passive Einstellung zu ihm — bilden  ein (Gegensatzpaar, ja noch mehr: wenn wir die  Geschichte des kleinen Hans richtig würdigen, erkennen  wir, daß durch die Bildung seiner Phobie auch die  zärtliche Objektbesetzung der Mutter aufgehoben  worden ist, wovon der Inhalt der Phobie nichts verrät.  Es handelt sich bei Hans — beim Russen ist das weit  weniger deutlich — um einen Verdrängungsvorgang,  der fast alle Komponenten des Ödipuskomplexes betrifft,  die feindliche wie die zärtliche Regung gegen den Vater  und die zärtliche für die Mutter.   Das sind unerwünschte Komplikationen für uns, die  wir nur einfache Fälle von Symptombildung infolge  von Verdrängung studieren wollten und uns in dieser  Absicht an die frühesten und anscheinend durch-  sichtigsten Neurosen der Kindheit gewendet hatten.  Anstatt einer einzigen Verdrängung fanden wir eine  Häufung von solchen vor und überdies bekamen wir  es mit der Regression zu tun. Vielleicht haben wir die Verwirrung dadurch gesteigert, daß wir die beiden  verfügbaren Analysen von Tierphobien — die des  kleinen Hans und des Wolfsmannes — durchaus auf  denselben Leisten schlagen wollten. Nun fallen uns  gewisse Unterschiede der beiden auf. Nur vom kleinen  Hans kann man mit Bestimmtheit aussagen, daß er  durch seine Phobie die beiden Hauptregungen des  Ödipuskomplexes, die aggressive gegen den Vater  und die überzärtliche gegen die Mutter, erledigt; die  zärtliche für den Vater ist gewif) auch vorhanden, sie  spielt ihre.Rolle bei der Verdrängung ihres Gegensatzes,  aber es ist weder nachweisbar, daß sie stark genug  war, um eine Verdrängung zu provozieren, noch dafs  sie nachher aufgehoben ist. Hans scheint eben ein  normaler Junge mit sog. „positivem‘‘ Ödipuskomplex  gewesen zu sein. Möglich, daß die Momente, die wir  vermissen, auch bei ihm mittätig waren, aber wir  können sie nicht aufzeigen, das Material selbst unserer  eingehendsten Analysen ist eben lückenhaft, unsere  Dokumentierung unvollständig. Beim Russen ist der  Defekt an anderer Stelle; seine Beziehung zum weib-  lichen Objekt ist durch eine frühzeitige Verführung  gestört worden, die passive, feminine Seite ist bei  ihm stark ausgebildet und die Analyse seines Wolfs-  traumes enthüllt wenig von beabsichtigter Aggression  gegen den Vater, erbringt dafür die unzweideutigsten  Beweise, daß die Verdrängung die passive, zärtliche  Einstellung zum Vater betrifft. Auch hier mögen die anderen Faktoren beteiligt gewesen sein, sie treten  aber nicht vor. Wenn trotz dieser Unterschiede der  beiden Fälle, die sich nahezu einer Gegensätzlichkeit  nähern, der Enderfolg der Phobie nahezu der nämliche  ist, so muß uns die Erklärung dafür von anderer Seite  kommen; sie kommt von dem zweiten Ergebnis unserer  kleinen vergleichenden Untersuchung. Wir glauben  den Motor der Verdrängung in beiden Fällen zu kennen  und sehen seine Rolle durch den Verlauf bestätigt,  den die Entwicklung der zwei Kinder nimmt. Er ist  in beiden Fällen der nämliche, die Angst vor einer  drohenden Kastration. Aus Kastrationsangst gibt der  kleine Hans die Aggression gegen den Vater auf; seine  Angst, das Pferd werde ihn beißen, kann zwanglos ver-  vollständigt werden, das Pferd werde ihm das Genitale  abbeißßen, ihn kastrieren. Aber aus Kastrationsangst  verzichtet auch der kleine Russe auf den Wunsch,  vom Vater als Sexualobjekt geliebt zu werden, denn  er hat verstanden, eine solche Beziehung hätte zur  Voraussetzung, daß er sein Genitale aufopfert, das,  was ihn vom Weib unterscheidet. Beide Gestaltungen  des Ödipuskomplexes, die normale, aktive, wie die  invertierte, scheitern ja am Kastrationskomplex. Die  Angstidee des Russen, vom Wolf gefressen zu werden,  enthält zwar keine Andeutung der Kastration, sie  hat sich durch orale Regression zu weit von der  phallischen Phase entfernt, aber die Analyse seines  Traumes macht jeden anderen Beweis überflüssig. Es ist auch ein voller Triumph der Verdrängung,  daß im Wortlaut der Phobie nichts mehr auf die  Kastration hindeutet.   Hier nun das unerwartete Ergebnis: In beiden  Fällen ist der Motor der Verdrängung die Kastrations-  angst; die Angstinhalte, vom Pferd gebissen und vom  Wolf gefressen zu werden, sind Entstellungsersatz für  den Inhalt, vom Vater kastriert zu werden. Dieser  Inhalt ist es eigentlich, der die Verdrängung an sich  erfahren hat. Beim Russen war er Ausdruck eines  Wunsches, der gegen die Auflehnung der Männlich-  keit nicht bestehen konnte, bei Hans Ausdruck einer  Reaktion, welche die Aggression in ihr Gegenteil  umwandelte. Aber der Angstaffekt der Phobie, der  ihr Wesen ausmacht, stammt nicht aus dem Ver-  drängungsvorgang, nicht aus den libidinösen Besetzungen  der verdrängten Regungen, sondern aus dem Ver-  drängenden selbst; die Angst der Tierphobie ist die  unverwandelte Kastrationsangst, also eine Realangst,  Angst vor einer wirklich drohenden oder als real  beurteilten Gefahr. Hier macht die Angst die Verdrängung, nicht, wie ich früher gemeint habe, die Ver-  drängung die Angst.   Es ist nicht angenehm, daran zu denken, aber es  hilft nichts, es zu verleugnen, ich habe oftmals den  Satz vertreten, durch die Verdrängung werde die  Triebrepräsentanz entstellt, verschoben u. dgl., die  Libido der Triebregung aber in Angst verwandelt.  Die Untersuchung der Phobien, die vor allem berufen  sein sollte, diesen Satz zu erweisen, bestätigt ihn also  nicht, sie scheint ihm vielmehr direkt zu widersprechen.  Die Angst der Tierphobien ist die Kastrationsangst  des Ichs, die der weniger gründlich studierten Agora-  phobie scheint Versuchungsangst zu sein, die ja genetisch mit der Kastrationsangst zusammenhängen muß.  Die meisten Phobien gehen, so weit wir es heute  übersehen, auf eine solche Angst des Ichs vor den  Ansprüchen der Libido zurück. Immer ist dabei die  Angsteinstellung des Ichs das Primäre und der Antrieb  zur Verdrängung. Niemals geht die Angst aus der  verdrängten Libido hervor. Wenn ich mich früher  begnügt hätte zu sagen, nach der Verdrängung er-  scheint an Stelle der zu erwartenden Äußerung von  Libido ein Maß von Angst, so hätte ich heute  nichts zurückzunehmen. Die Beschreibung ist richtig  und zwischen der Stärke der zu verdrängenden  Regung und der Intensität der resultierenden Angst  besteht wohl die behauptete Entsprechung. Aber  ich gestehe, ich glaubte mehr als eine bloße Be-  schreibung zu geben, ich nahm an, daß ich den  metapsychologischen Vorgang einer direkten Um-  setzung der Libido in Angst erkannt hatte; das kann  ich also heute nicht mehr festhalten. Ich konnte auch  früher nicht angeben, wie sich eine solche Umwandlung  vollzieht. Woher schöpfte ich überhaupt die Idee dieser Umsetzung? Zur Zeit, als es uns noch sehr ferne lag,  zwischen Vorgängen im Ich und Vorgängen im Es zu  unterscheiden, aus dem Studium der Aktualneurosen.  Ich fand, daß bestimmte sexuelle Praktiken, wie Coitus  interruptus, frustrane Erregung, erzwungene Abstinenz  Angstausbrüche und eine allgemeine Angstbereitschaft  erzeugen, also immer, wenn die Sexualerregung in  ihrem Ablauf zur Befriedigung gehemmt, aufgehalten  oder abgelenkt wird. Da die Sexualerregung der Aus-  druck libidinöser Triebregungen ist, schien es nicht  gewagt, anzunehmen, daf die Libido sich durch die  Einwirkung solcher Störungen in Angst verwandelt.  Nun ist diese Beobachtung auch heute noch gültig;  anderseits ist nicht abzuweisen, daß die Libido der  Es-Vorgänge durch die Anregung der Verdrängung eine  Störung erfährt; es kann also noch immer richtig sein,  daß sich bei der Verdrängung Angst aus der Libido-  besetzung der Triebregungen bildet. Aber wie soll  man dieses Ergebnis mit dem anderen zusammen-  bringen, daß die Angst der Phobien eine Ich-Angst ist,  im Ich entsteht, nicht aus der Verdrängung hervor-  geht, sondern die Verdrängung hervorruft? Das scheint  ein Widerspruch und nicht einfach zu lösen. Die  Reduktion der beiden Ursprünge der Angst auf einen  einzigen läft sich nicht leicht durchsetzen. Man kann  es mit der Annahme versuchen, daß das Ich in der  Situation des gestörten Koitus, der unterbrochenen  Erregung, der Abstinenz, Gefahren wittert, auf die es  mit Angst reagiert, aber es ist nichts damit zu machen.  Anderseits scheint die Analyse der Phobien, die wir  vorgenommen haben, eine Berichtigung nicht zuzulassen. Von liguet!    V    Wir wollten die Symptombildung und den sekun-  dären Kampf des Ichs gegen das Symptom studieren,  aber wir haben offenbar mit der Wahl der Phobien  keinen glücklichen Griff getan. Die Angst, welche im  Bild dieser Affektionen vorherrscht, erscheint uns nun  als eine den Sachverhalt verhüllende Komplikation. Es  gibt reichlich Neurosen, bei denen sich nichts von  Angst zeigt. Die echte Konversionshysterie ist von  solcher Art, deren schwerste Symptome ohne Bei-  mengung von Angst gefunden werden. Schon diese  Tatsache müßte uns warnen, die Beziehungen zwischen  Angst und Symptombildung nicht allzu fest zu knüpfen.  Den Konversionshysterien stehen die Phobien sonst so  nahe, daß ich mich für berechtigt gehalten habe,  ihnen diese als ‚Angsthysterie anzureihen. Aber  niemand hat noch die Bedingung angeben können,  die darüber entscheidet, ob ein Fall die Form einer  Konversionshysterie oder einer Phobie annimmt, niemand  also die Bedingung der Angstentwicklung bei der  Hysterie ergründet. Die häufigsten Symptome der Konversionshysterie,  eine motorische Lähmung, Kontraktur oder unwillkür-  liche Aktion oder Entladung, ein. Schmerz, eine Hallu-  zination, sind entweder permanent festgehaltene oder  intermittierende Besetzungsvorgänge, was der Erklärung  neue Schwierigkeiten bereitet. Man weiß eigentlich  nicht viel über solche Symptome zu sagen. Durch die  Analyse kann man erfahren, welchen gestörten  Erregungsablauf sie ersetzen. Zumeist ergibt sich, daß  sie selbst einen Anteil an diesem haben, so als ob  sich die gesamte Energie desselben auf dies eine  Stück konzentriert hätte. Der Schmerz war in der  Situation, in welcher die Verdrängung vorfiel, vor-  handen; die Halluzination war damals Wahrnehmung,  die motorische Lähmung ist die Abwehr einer Aktion,  die in jener Situation hätte ausgeführt werden sollen,  aber gehemmt wurde, die Kontraktur gewöhnlich eine  Verschiebung für eine damals intendierte Muskel-  innervation an anderer Stelle, der Krampfanfall Aus-  druck eines Affektausbruches, der sich der normalen  Kontrolle des Ichs entzogen hat. In ganz auffälligem  Maße wechselnd ist die Unlustempfindung, die das  Auftreten der Symptome begleitet. Bei den perma-  nenten, auf die Motilität verschobenen Symptomen,  wie Lähmungen und Kontrakturen, fehlt sie meistens  gänzlich, das Ich verhält sich gegen sie wie unbe-  teiligt; bei den intermittierenden und den Symptomen  der sensorischen Sphäre werden in der Regel deutliche Unlustempfindungen verspürt, die sich im Falle  des Schmerzsymptoms zu exzessiver Höhe steigern  können. Es ist sehr schwer, in dieser Mannigfaltigkeit  das Moment herauszufinden, das solche Differenzen  ermöglicht und sie doch einheitlich erklären läßt. Auch  vom Kampf des Ichs gegen das einmal gebildete  Symptom ist bei der Konversionshysterie wenig zu  merken. Nur wenn die Schmerzempfindlichkeit einer  Körperstelle zum Symptom geworden ist, wird diese  in den Stand gesetzt, eine Doppelrolle zu spielen.  Das Schmerzsymptom tritt ebenso sicher auf, wenn  diese Stelle von außen berührt wird, wie wenn die  von ihr vertretene pathogene Situation von innen her  assoziativ aktiviert wird, und das Ich ergreift Vor-  sichtsmaßregeln, um die Erweckung des Symptoms  durch äußere Wahrnehmung hintanzuhalten. Woher  die besondere Undurchsichtigkeit der Symptombildung  bei der Konversionshysterie rührt, können wir nicht  erraten, aber sie gibt uns ein Motiv, das unfrucht-  bare Gebiet bald zu verlassen.   Wir wenden uns zur Zwangsneurose in der  Erwartung, hier mehr über die Symptombildung zu  erfahren. Die Symptome der Zwangsneurose sind im  allgemeinen von zweierlei Art und entgegengesetzter  Tendenz. Es sind entweder Verbote, Vorsichtsmaß-  regeln, Bußen, also negativer Natur, oder im Gegen-  teil Ersatzbefriedigungen, sehr häufig in symbolischer  Verkleidung. Von diesen zwei Gruppen ist die negative, abwehrende, strafende, die ältere; mit der Dauer  des Krankseins nehmen aber die aller Abwehr spotten-  den Befriedigungen überhand. Es ist ein Triumph der  Symptombildung, wenn es gelingt, das  Verbot mit der  Befriedigung zu verquicken, so daß das ursprünglich  abwehrende Gebot oder Verbot auch die Bedeutung  einer Befriedigung bekommt, wozu oft sehr künstliche  Verbindungswege in Anspruch genommen werden. In  dieser Leistung zeigt sich die Neigung zur Synthese,  die wir dem Ich bereits zuerkannt haben. In extremen  Fällen bringt es der Kranke zustande, daß die meisten  seiner Symptome zu ihrer ursprünglichen Bedeutung  auch die des direkten Gegensatzes erworben haben,  ein Zeugnis für die Macht der Ambivalenz, die, wir  wissen nicht warum, in der Zwangsneurose eine so  große Rolle spielt. Im rohesten Fall ist das Symptom  zweizeitig, d. h. auf die Handlung, die eine gewisse  Vorschrift ausführt, folgt unmittelbar eine zweite, die  sie aufhebt oder rückgängig macht, wenngleich sie  noch nicht wagt, ihr Gegenteil auszuführen.   Zwei Eindrücke ergeben sich sofort aus dieser  flüchtigen Überschau der Zwangssymptome. Der erste,  daß hier ein fortgesetzter Kampf gegen das Verdrängte unterhalten wird, der sich immer mehr zu  ungunsten der verdrängenden Kräfte wendet, und  zweitens, daß Ich und Über-Ich hier einen besonders  großen Anteil an der Symptombildung nehmen.   Die Zwangsneurose ist wohl das interessanteste und dankbarste Objekt der analytischen Untersuchung,  aber noch immer als Problem unbezwungen. Wollen  wir in ihr Wesen tiefer eindringen, so müssen wir  eingestehen, daß unsichere Annahmen und unbe-  wiesene Vermutungen noch nicht entbehrt werden  können. Die Ausgangssituation der Zwangsneurose ist  wohl keine andere als die der Hysterie, die not-  wendige Abwehr der libidinösen Ansprüche des Ödipus-komplexes. Auch scheint sich bei jeder Zwangsneurose  eine unterste Schicht sehr früh gebildeter hysterischer  Symptome zu finden. Dann aber wird die weitere  Gestaltung durch einen konstitutionellen Faktor ent-  scheidend verändert. Die genitale Organisation der  Libido erweist sich als schwächlich und zu wenig  resistent. Wenn das Ich sein Abwehrstreben beginnt,  so erzielt es als ersten Erfolg, daf3 die Genitalorgani-  sation (der phallischen Phase) ganz oder teilweise auf  die frühere sadistisch-anale Stufe zurückgeworfen wird.  Diese Tatsache der Regression bleibt für alles folgende  bestimmend.   Man kann noch eine andere Möglichkeit in  Erwägung ziehen. Vielleicht ist die Regression nicht  die Folge eines konstitutionellen, sondern eines zeit-  lichen Faktors. Sie wird nicht darum ermöglicht  werden, weil die Genitalorganisation der Libido zu  schwächlich geraten, sondern weil das Sträuben des  Ichs zu frühzeitig, noch während der Blüte der sadi-  stischen Phase eingesetzt hat. Einer sicheren Entscheidung getraue ich mich auch in diesem Punkte  nicht, aber die analytische Beobachtung begünstigt  diese Annahme nicht. Sie zeigt eher, dafs bei der  Wendung zur Zwangsneurose die phallische Stufe  bereits erreicht ist. Auch ist das Lebensalter für den  Ausbruch dieser Neurose ein späteres als das der  Hysterie (die zweite Kindheitsperiode, nach dem  Termin der Latenzzeit), und in einem Fall von sehr  später Entwicklung dieser Affektion, den ich studieren  konnte, ergab es sich klar, daß eine reale Entwertung  des bis dahin intakten Genitallebens die Bedingung  für die Regression und die Entstehung der Zwangs-  neurose schuf."   Die metapsychologische Erklärung der Regression  suche ich in einer „Triebentmischung“, in der Ab-  sonderung der erotischen Komponenten, die mit  Beginn der genitalen Phase zu den destruktiven  Besetzungen der sadistischen Phase hinzugetreten waren.   Die Erzwingung der Regression bedeutet den  ersten Erfolg des Ichs im Abwehrkampf gegen den  Anspruch der Libido. Wir unterscheiden hier zweck-  mäßig die allgemeinere Tendenz der „Abwehr“ von  der „Verdrängung“, die nur einer der Mechanismen  ist, deren sich die Abwehr bedient. Vielleicht noch  klarer als bei normalen und hysterischen Fällen erkennt  man bei der Zwangsneurose als den Motor der Abwehr  Be an    2 n S. Die Disposition zur Zwangsneurose. (Ges. Schriften,  den Kastrationskomplex, als das Abgewehrte die  Strebungen des Ödipuskomplexes. Wir befinden uns  nun zu Beginn der Latenzzeit, die durch den Unter-  gang des Ödipuskomplexes, die Schöpfung oder Kon-  solidierung des Über-Ichs und die Aufrichtung der  ethischen und ästhetischen Schranken im Ich gekenn-  zeichnet ist. Diese Vorgänge gehen bei der Zwangs-  neurose über das normale Maß hinaus; zur Zerstörung  des Ödipuskomplexes tritt die regressive Erniedrigung  der Libido hinzu, das Über-Ich wird besonders strenge  und lieblos, das Ich entwickelt im Gehorsam gegen  das Über-Ich hohe Reaktionsbildungen von Gewissen-  haftigkeit, Mitleid, Reinlichkeit. Mit unerbittlicher,  darum nicht immer erfolgreicher Strenge wird die  Versuchung zur Fortsetzung der frühinfantilen Onanie  verpönt, die sich nun an regressive (sadistisch-anale) Vor-  stellungen anlehnt, aber doch den unbezwungenen Anteil  der phallischen Organisation repräsentiert. Es liegt ein  innerer Widerspruch darin, dafs gerade im Interesse  der Erhaltung der Männlichkeit (Kastrationsangst) jede  Betätigung dieser Männlichkeit verhindert wird, aber  auch dieser Widerspruch wird bei der Zwangsneurose  nur übertrieben, er haftet bereits an der normalen  Art der Beseitigung des Ödipuskomplexes. Wie jedes  Übermaß den Keim zu seiner Selbstaufhebung in  sich trägt, wird sich auch an der Zwangsneurose  bewähren, indem gerade die unterdrückte Onanie  sich in der Form der Zwangshandlungen eine immer weiter gehende Annäherung an die Befriedigung  erzwingt.   Die Reaktionsbildungen im Ich der Zwangsneuro-  tiker, die wir als Übertreibungen der normalen Cha-  rakterbildung erkennen, dürfen wir als einen neuen  Mechanismus der Abwehr neben die Regression und  die Verdrängung hinstellen. Sie scheinen bei der  Hysterie zu fehlen oder weit schwächer zu sein.  Rückschauend gewinnen wir so eine Vermutung,  wodurch der Abwehrvorgang. der Hysterie ausge-  zeichnet ist. Es scheint, daß er sich auf die Ver-  drängung einschränkt, indem das Ich sich von der  unliebsamen Triebregung abwendet, sie dem Ablauf  im Unbewußstten überläßt und. an ihren Schicksalen  keinen weiteren Anteil nimmt. So ganz ausschließend  richtig kann das zwar nicht sein, denn wir kennen ja  den Fall, daf$ das hysterische Symptom gleichzeitig  die Erfüllung einer Strafanforderung des Über-Ichs  bedeutet, aber es mag einen allgemeinen Charakter  im Verhalten des Ichs bei der Hysterie beschreiben.   Man kann es einfach als Tatsache hinnehmen, daß  sich bei der Zwangsneurose ein so strenges Über-Ich  bildet, oder man kann daran denken, daß der funda-  mentale Zug dieser Affektion die Libidoregression ist,  und versuchen, auch den Charakter des Über-Ichs  mit ihr zu verknüpfen. In der Tat kann ja das Über-  Ich, das aus dem Es stammt, sich der dort einge-  tretenen Regression und Triebentmischung nicht entziehen. Es wäre nicht zu  verwundern, wenn es  seinerseits härter, quälerischer, liebloser würde als  bei normaler Entwicklung.   Während der Latenzzeit scheint die Abwehr der  ÖOnanieversuchung als Hauptaufgabe behandelt zu  werden. Dieser Kampf erzeugt eine Reihe von Symptomen, die bei den verschiedensten Personen in  typischer Weise wiederkehren und im allgemeinen  den Charakter des Zeremoniells tragen. Es ist sehr  zu bedauern, daß sie noch nicht gesammelt und  systematisch analysiert worden sind; als früheste  Leistungen der Neurose würden sie über den hier  verwendeten Mechanismus der Symptombildung am  ehesten Licht verbreiten. Sie zeigen bereits die Züge,  welche in einer späteren schweren Erkrankung so  verhängnisvoll hervortreten werden : die Unterbringung  an den Verrichtungen, die später wie automatisch  ausgeführt werden sollen, am Schlafengehen, Waschen  und Ankleiden, an der Lokomotion, die Neigung zur  Wiederholung und zum Zeitaufwand. Warum das so  geschieht, ist noch keineswegs verständlich; die Subli-  mierung analerotischer Komponenten spielt dabei eine  deutliche Rolle. Die Pubertät macht in der Entwicklung der   Zwangsneurose einen entscheidenden Abschnitt. Die  in der Kindheit abgebrochene Genitalorganisation setzt  nun mit großer Kraft wieder ein. Wir wissen aber,  daß die Sexualentwicklung der Kinderzeit auch für den Neubeginn der Pubertätsjahre die Richtung vorschreibt. Es werden also einerseits die aggressiven  Regungen der Frühzeit wieder erwachen, anderseits  muß ein mehr oder minder großer Anteil der neuen  libidinösen Regungen — in bösen Fällen deren Ganzes  — die durch die Regression vorgezeichneten Bahnen  einschlagen und als aggressive und destruktive Absichten auftreten. Infolge dieser Verkleidung der  erotischen Strebungen und der starken Reaktions-  bildungen im Ich, wird nun der Kampf gegen die  Sexualität unter ethischer Flagge weitergeführt. Das  Ich sträubt sich verwundert gegen grausame und  gewalttätige Zumutungen, die ihm vom Es her ins  Bewufßstsein geschickt werden, und ahnt nicht, daß es  dabei erotische Wünsche bekämpft, darunter auch  solche, die sonst seinem Einspruch entgangen wären.  Das überstrenge Über-Ich besteht um so energischer  auf der Unterdrückung der Sexualität, da sie so  abstoßende Formen angenommen hat. So zeigt sich  der Konflikt bei der Zwangsneurose nach zwei Rich-  tungen verschärft, das Abwehrende ist intoleranter,  das Abzuwehrende unerträglicher geworden ; beides  durch den Einfluß des einen Moments, der Libido-  regression.   Man könnte einen Widerspruch gegen manche  unserer Voraussetzungen darin finden, daß die unlieb-  same Zwangsvorstellung überhaupt bewußt wird. Allein  es ist kein Zweifel, daß sie vorher den Prozeß der Verdrängung durchgemacht hat. In den meisten ist  der eigentliche Wortlaut der aggressiven Triebregung  dem Ich überhaupt nicht. bekannt. Es gehört ein  gutes Stück analytischer Arbeit dazu, um ihn bewußt  zu machen. Was zum Bewußtsein durchdringt, ist in  der Regel nur ein entstellter Ersatz entweder von  einer verschwommenen, traumhaften Unbestimmtheit,  oder unkenntlich gemacht durch eine absurde Ver-  kleidung. Wenn die Verdrängung nicht den Inhalt  der aggressiven Triebregung angenagt hat, so hat sie  doch gewiß den sie begleitenden Affektcharakter  beseitigt. So erscheint die Aggression dem Ich nicht  als ein Impuls, sondern, wie die Kranken sagen, als  ein bloßer ‚„‚Gedankeninhalt‘, der einen kalt lassen  sollte. Das Merkwürdige ist, daß dies doch nicht der  Fall ist.   Der bei der Wahrnehmung der Zwangsvorstellung  ersparte Affekt kommt nämlich an anderer Stelle zum  Vorschein. Das Über-Ich benimmt sich so, als hätte  keine Verdrängung stattgefunden, als wäre ihm die  aggressive Regung in ihrem richtigen Wortlaut und  mit ihrem vollen Affektcharakter bekannt, und behandelt  das Ich auf Grund dieser Voraussetzung. Das Ich, das  sich einerseits schuldlos weiß, muß anderseits ein  Schuldgefühl verspüren und eine Verantwortlichkeit  tragen, die es sich nicht zu erklären weiß. Das Rätsel,  das uns hiemit aufgegeben wird, ist aber nicht so  groß), als es zuerst erscheint. Das Verhalten des Über-Ichs ist durchaus: verständlich, der Widerspruch im  Ich beweist uns nur, daß es sich mittels der Ver-  drängung gegen das Es verschlossen hat, während es  den Einflüssen aus dem Über-Ich voll zugänglich  geblieben ist.‘ Der weiteren Frage, warum das Ich  sich nicht auch der peinigenden Kritik des Über-Ichs  zu entziehen sucht, macht die Nachricht ein Ende,  daf dies wirklich in einer großen Reihe von Fällen  so geschieht. Es gibt auch Zwangsneurosen ganz ohne  Schuldbewußtsein; soweit wir es verstehen, hat sich  das Ich die Wahrnehmung desselben durch eine neue  Reihe von Symptomen, Bußhandlungen, Einschrän-  kungen zur Selbstbestrafung, erspart. Diese Sym-  ptome bedeuten aber gleichzeitig Befriedigungen ma-  sochistischer Triebregungen, die ebenfalls aus der  Regression eine Verstärkung bezogen haben.   Die Mannigfaltigkeit in den Erscheinungen der  Zwangsneurose ist eine so großartige, daß es noch  keiner Bemühung gelungen ist, eine zusammenhängende  Synthese aller ihrer Variationen zu geben. Man ist  bestrebt, typische Beziehungen herauszuheben und  dabei immer in Sorge, andere nicht minder wichtige  Regelmäßigkeiten zu übersehen.   Die allgemeine Tendenz der Symptombildung bei  der Zwangsneurose habe ich bereits beschrieben. Sie  geht dahin, der Ersatzbefriedigung immer mehr Raum    ı) Vgl. Reik, Geständniszwang und Strafbedürfnis, 1925,  SEHE. u  auf Kosten der Versagung zu schaffen. Dieselben  Symptome, die ursprünglich Einschränkungen des Ichs  bedeuteten, nehmen dank der Neigung des Ichs zur  Synthese später auch die von Befriedigungen an, und  es ist unverkennbar, daf3 die letztere Bedeutung all-  mählich die wirksamere wird. Ein äußerst einge-  schränktes Ich, das darauf angewiesen ist, seine  Befriedigungen in den Symptomen zu suchen, wird  das Ergebnis dieses Prozesses, der sich immer mehr  dem völligen Fehlschlagen des anfänglichen Abwehr-  strebens nähert. Die Verschiebung des Kräfteverhält-  nisses zugunsten der Befriedigung kann zu dem  gefürchteten Endausgang der Willenslähmung des Ichs  führen, das für jede Entscheidung beinahe ebenso  starke Antriebe von der einen wie von der anderen  Seite findet. Der überscharfe Konflikt zwischen Es  und Über-Ich, der die Affektion von Anfang an  beherrscht, kann sich so sehr ausbreiten, daf keine  der Verrichtungen des zur Vermittlung unfähigen  Ichs der Einbeziehung in diesen Konflikt entgehen  kann. VI Während dieser Kämpfe kann man zwei symptom-  bildende Tätigkeiten des Ichs beobachten, die ein  besonderes Interesse verdienen, weil sie offenbare  Surrogate der Verdrängung sind und darum deren  Tendenz und Technik schön erläutern können. Viel-  leicht dürfen wir auch das Hervortreten dieser Hilfs-  und Ersatztechniken als einen Beweis dafür auffassen,  dafs die Durchführung der regelrechten Verdrängung  auf Schwierigkeiten stößt. Wenn wir erwägen, dafs bei  der Zwangsneurose das Ich soviel mehr Schauplatz  der Symptombildung ist als bei der Hysterie, daß  dieses Ich zähe an seiner Beziehung zur Realität und  zum Bewußtsein festhält und dabei alle seine intellek-  tuellen Mittel aufbietet, ja, daß die Denktätigkeit  überbesetzt, erotisiert, erscheint, werden uns solche  Variationen der Verdrängung vielleicht näher gebracht.   Die beiden angedeuteten Techniken sind das  Ungeschehenmachen und das Isolieren. Die  erstere hat ein großes Anwendungsgebiet und reicht  weit zurück. Sie ist sozusagen negative Magie, sie  will durch motorische Symbolik nicht die Folgen  eines Ereignisses (Eindruckes, Erlebnisses), sondern  dieses selbst „wegblasen“. Mit der Wahl dieses  letzten Ausdruckes ist darauf hingewiesen, welche  Rolle diese Technik nicht nur in der Neurose, sondern  auch in den Zauberhandlungen, Volksgebräuchen und  im religiösen Zeremoniell spielt. In der Zwangsneurose  begegnet man dem Ungeschehenmachen zuerst bei  den zweizeitigen Symptomen, wo der zweite Akt den  ersten aufhebt, so, als ob nichts geschehen wäre, wo  in Wirklichkeit beides geschehen ist. Das zwangsneu-  rotische Zeremoniell hat in der Absicht des Unge-  schehenmachens seine zweite Wurzel. Die erste ist  die Verhütung, die Vorsicht, damit etwas Bestimm-  tes nicht geschehe, sich nicht wiederhole. Der Unter-  schied ist leicht zu fassen; die Vorsichtsmafßregeln  sind rationell, die „Aufhebungen‘ durch Ungeschehen-  machen irrationell, magischer Natur. Natürlich muß  man vermuten, daß diese zweite Wurzel die ältere,  aus der animistischen Einstellung zur Umwelt stam-  mende ist. Seine Abschattung zum Normalen findet  das Streben zum Ungeschehenmachen in dem Ent-  schluß ein Ereignis als ‚»on arrive“ zu behandeln,  aber dann unternimmt man nichts dagegen, kümmert  sich weder um das Ereignis noch um seine Folgen,  während man in der Neurose die Vergangenheit  selbst aufzuheben, motorisch zu verdrängen sucht. Dieselbe Tendenz kann auch die Erklärung des in  der Neurose so häufigen Zwanges zur Wieder-  holung geben, bei dessen Ausführung sich dann  mancherlei einander widerstreitende Absichten zu-  sammenfinden. Was nicht in solcher Weise geschehen  ist, wie es dem Wunsch gemäß hätte geschehen  sollen, wird durch die Wiederholung in anderer Weise  ungeschehen gemacht, wozu nun alle die Motive hin-  zutreten, bei diesen Wiederholungen zu verweilen. Im  weiteren Verlauf der Neurose enthüllt sich oft die  Tendenz, ein traumatisches Erlebnis ungeschehen zu  machen, als ein symptombildendes Motiv von erstem  Range. Wir erhalten so unerwarteten Einblick in eine  neue, motorische Technik der Abwehr oder, wie wir  hier mit geringerer Ungenauigkeit sagen können, der  Verdrängung.   Die andere der neu zu beschreibenden Techniken  ist das der Zwangsneurose eigentümlich zukommende  Isolieren. Es bezieht sich gleichfalls auf die moto-  rische Sphäre, besteht darin, daß nach einem unlieb-  samen Ereignis, ebenso nach einer im Sinne der Neu-  rose bedeutsamen eigenen Tätigkeit, eine Pause ein-  geschoben wird, in der sich nichts mehr ereignen  darf, keine Wahrnehmung gemacht und keine Aktion  ausgeführt wird. Dies zunächst sonderbare Verhalten  verrät uns bald seine Beziehung. zur Verdrängung.  Wir wissen, bei Hysterie ist es möglich, einen trau-  matischen Eindruck der Amnesie. verfallen zu lassen,  bei der Zwangsneurose ist dies oft nicht gelungen,  das Erlebnis ist nicht vergessen, aber es ist von  seinem Affekt entblößt und seine assoziativen Bezie-  hungen sind unterdrückt oder unterbrochen, so daß  es wie isoliert dasteht und auch nicht im Verlaufe  der Denktätigkeit reproduziert wird. Der Effekt dieser  Isolierung ist dann der nämliche wie bei der Ver-  drängung mit Amnesie. Diese Technik wird also in  den Isolierungen der Zwangsneurose reproduziert, aber  dabei auch in magischer Absicht motorisch verstärkt.  Was so auseinandergehalten wird, ist gerade das, was  assoziativ zusammengehört, die motorische Isolierung  sol eine Garantie für die Unterbrechung des  Zusammenhanges im Denken geben. Einen Vorwand  für dies Verfahren der Neurose gibt der normale  Vorgang der Konzentration. Was uns bedeutsam als  Eindruck, als Aufgabe erscheint, soll nicht durch  die gleichzeitigen Ansprüche anderer Denkverrichtun-  gen oder Tätigkeiten gestört werden. Aber schon im  Normalen wird die Konzentration dazu verwendet,  nicht nur das Gleichgültige, nicht Dazugehörige, sondern  vor allem das unpassende Gegensätzliche fernzuhalten.  Als das Störendste wird empfunden, was ursprüng-  lich zusammengehört hat und durch den Fortschritt  der Entwicklung auseinandergerissen wurde, z. B. die  Äußerungen der Ambivalenz des Vaterkomplexes in  der Beziehung zu Gott oder die Regungen der Ex-  kretionsorgane in den Liebeserregungen. So hat das    60 Siem. Freud    Ich normalerweise eine große Isolierungsarbeit bei der  Lenkung des Gedankenablaufes zu leisten, und wir  wissen, in der Ausübung der analytischen Technik  müssen wir das Ich dazu erziehen, auf diese sonst  durchaus gerechtfertigte Funktion zeitweilig zu ver-  zichten.   Wir haben alle die Erfahrung gemacht, daß es  dem Zwangsneurotiker besonders schwer wird, die  psychoanalytische Grundregel zu befolgen. Wahr-  scheinlich infolge der hohen Konfliktspannung zwischen  seinem Über-Ich und seinem Es ist sein Ich wach-  samer, dessen Isolierungen schärfer. Es hat während  seiner Denkarbeit zuviel abzuwehren, die Einmengung  unbewußter Phantasien, die Äußerung der ambi-  valenten Strebungen. Es darf sich nicht gehen lassen,  befindet sich fortwährend in Kampfbereitschaft. Diesen  Zwang zur Konzentration und Isolierung unterstützt  es dann durch die magischen Isolierungsaktionen, die  als Symptome so auffällig und praktisch so bedeut-  sam werden, an sich natürlich nutzlos sind und den  Charakter des Zeremoniells haben.   Indem es aber Assoziationen, Verbindung in  Gedanken, zu verhindern sucht, befolgt es eines der  ältesten und fundamentalsten Gebote der Zwangsneu-  rose, das labu der Berührung. \Wenn man sich  die Frage vorlegt, warum die Vermeidung von  Berührung, Kontakt, Ansteckung in der Neurose eine  so große Rolle spielt und zum Inhalt so komplizierter Systeme gemacht wird, so findet man die Antwort,  daß die Berührung, der körperliche Kontakt, das  nächste Ziel sowohl der aggressiven wie der zärt-  lichen Objektbesetzung ist. Der Eros will die Berüh-  rung, denn er strebt nach Vereinigung, Aufhebung  der Raumgrenzen zwischen Ich und geliebtem Objekt.  Aber auch die Destruktion, die vor der Erfindung  der Fernwaffe nur aus der Nähe erfolgen konnte,  muß die körperliche Berührung, das Handanlegen,  voraussetzen. Eine Frau berühren ist im Sprach-  gebrauch ein Euphemismus für ihre Benützung als  Sexualobjekt geworden. Das Glied nicht berühren ist  der Wortlaut des Verbotes der autoerotischen Befrie-  digung. Da die Zwangsneurose zu Anfang die ero-  tische Berührung, dann nach der Regression die als  Aggression maskierte Berührung verfolgte, ist nichts  anderes für sie in so hohem Grade verpönt worden,  nichts so geeignet, zum Mittelpunkt eines Verbotsystems  zu werden. Die Isolierung ist aber Aufhebung der  Kontaktmöglichkeit, Mittel, ein Ding jeder Berührung  zu entziehen, und wenn der Neurotiker auch einen  Eindruck oder eine Tätigkeit durch eine Pause isoliert,  gibt er uns symbolisch zu verstehen, daß er die  Gedanken an sie nicht in assoziative Berührung mit  anderen kommen lassen will.   So weit reichen unsere Untersuchungen über die  Symptombildung. Es verlohnt sich kaum, sie zu resu-  mieren, sie sind ergebnisarm und unvollständig ge-    62 Siem. Freud    blieben, haben auch wenig gebracht, was nicht schon  früher bekannt gewesen wäre. Die Symptombildung  bei anderen Affektionen als bei den Phobien, der  Konversionshysterie und der Zwangsneurose in Betracht  zu ziehen, wäre aussichtslos ; es ist zu wenig darüber  bekannt. Aber auch schon aus der Zusammenstellung  dieser drei Neurosen erhebt sich ein schwerwiegendes,  nicht mehr aufzuschiebendes Problem. Für alle drei  ist die Zerstörung des Odipuskomplexes der Ausgang,  in allen, nehmen wir an, die Kastrationsangst der  Motor des Ichsträubens. Aber nur in den Phobien  kommt solche Angst zum Vorschein, wird sie einge-  standen. Was ist bei den zwei anderen Formen aus  ihr geworden, wie hat das Ich sich solche Angst  erspart? Das Problem verschärft sich noch, wenn wir  an die vorhin erwähnte Möglichkeit denken, daß die  Angst durch eine Art Vergährung aus der im Ablauf  gestörten Libidobesetzung selbst hervorgeht, und  weiters: steht es fest, daß die Kastrationsangst der  einzige Motor der Verdrängung (oder Abwehr) ist?  Wenn man an die Neurosen der Frauen denkt, muß  man das bezweifeln, denn so sicher sich der Kastrations-  komplex bei ihnen konstatieren läßt, von einer  Kastrationsangst im richtigen Sinne kann man bei  bereits vollzogener Kastration doch nicht sprechen.    VI    Kehren wir zu den infantilen Tierphobien zu-  rück, wir verstehen diese Fälle doch besser als alle  anderen. Das Ich muf also hier gegen eine libidinöse  Objektbesetzung des Es (die des positiven oder  des negativen Odipuskomplexes) einschreiten, weil es  verstanden hat, ihr nachzugeben brächte die Gefahr  der Kastration mit sich. Wir haben das schon erörtert  und finden noch Anlaß, uns einen Zweifel klar zu  machen, der von dieser ersten Diskussion erübrigt ist.  Sollen wir beim kleinen Hans (also im Falle des posi-  tiven Odipuskomplexes) annehmen, daß es die zärt-  liche Regung für die Mutter oder die aggressive gegen  den Vater ist, welche die Abwehr des Ichs heraus-  fordert? Praktisch schiene das gleichgültig, besonders  da die beiden Regungen einander bedingen, aber ein  theoretisches Interesse knüpft sich an die Frage, weil  nur die zärtliche Strömung für die Mutter als eine  rein erotische gelten kann. Die aggressive ist wesent-  lich vom Destruktionstrieb abhängig, und wir haben immer geglaubt, bei der Neurose wehre sich das Ich  gegen Ansprüche der Libido, nicht der anderen  Triebe. In der Tat sehen wir, daf$ nach der Bildung  der Phobie die zärtliche Mutterbindung wie ver-  schwunden ist, sie ist durch die Verdrängung gründ-  lich erledigt worden, an der aggressiven Regung hat  sich aber die Symptom- (Ersatz-) Bildung vollzogen.  Im Falle des Wolfsmannes liegt es einfacher, die ver-  drängte Regung ist wirklich eine erotische, die  feminine Einstellung zum Vater, und ah ihr vollzieht  sich auch die Symptombildung.   Es ist fast beschämend, daß wir nach so langer  Arbeit noch immer Schwierigkeiten in der Auffassung  der fundamentalsten Verhältnisse finden, aber wir  haben uns vorgenommen, nichts zu vereinfachen und  nichts zu verheimlichen. Wenn wir nicht klar sehen  können, wollen wir wenigstens die Unklarheiten schart  sehen. Was uns hier im \Wege steht, ist offenbar  eine Unebenheit in der Entwicklung unserer Trieb-  lehre. Wir hatten zuerst die Organisationen der Libido  von der oralen über die sadistisch-anale zur genitalen  Stufe verfolgt und dabei alle Komponenten des Sexual-  triebs einander gleichgestellt. Später erschien uns der  Sadismus als der Vertreter eines anderen, dem Eros  gegensätzlichen Triebes. Die neue Auffassung von den  zwei Iriebgruppen scheint die frühere Konstruktion  von den sukzessiven Phasen der Libidoorganisation zu  sprengen. Die hilfreiche Auskunft aus dieser Schwierigkeit brauchen wir aber nicht neu zu erfinden. Sie  hat sich uns längst geboten und lautet, daß wir es  kaum jemals mit reinen Triebregungen zu tun haben,  sondern durchwegs mit Legierungen beider Triebe in  verschiedenen Mengenverhältnissen. Die sadistische  Objektbesetzung hat also auch ein Anrecht, als eine  libidinöse behandelt zu werden, die Organisationen  der Libido brauchen nicht revidiert zu werden, die  aggressive Regung gegen den Vater kann mit dem-  selben Anrecht Objekt der Verdrängung werden wie  die zärtliche für die Mutter. Immerhin setzen wir als  Stoff für spätere Überlegung die Möglichkeit beiseite,  daf3 die Verdrängung ein ProzefS ist, der eine beson-  dere Beziehung zur Genitalorganisation der Libido hat,  daß das Ich zu anderen Methoden der Abwehr  greift, wenn es sich der Libido auf anderen Stufen  der Organisation zu erwehren hat, und setzen wir  fort. Ein Fall wie der des kleinen Hans gestattet  uns keine Entscheidung; hier wird zwar eine aggressive  Regung durch Verdrängung erledigt, aber nachdem  die Genitalorganisation bereits erreicht ist.   Wir wollen diesmal die Beziehung zur Angst  nicht aus den Augen lassen. Wir sagten, so wie das  Ich die Kastrationsgefahr erkannt hat, gibt es das  Angstsignal und inhibiert mittels der Lust-Unlust-  Instanz auf eine weiter nicht einsichtliche Weise den  bedrohlichen Besetzungsvorgang im Es. Gleichzeitig  vollzieht sich die Bildung der Phobie. Die Kastrations-    Freud: Hemmung, Symptom und Angst 5    66 Sigm. Freud    angst erhält ein anderes Objekt und einen entstellten  Ausdruck: vom Pferd gebissen (vom Wolf gefressen),  anstatt vom Vater kastriert zu werden. Die Ersatz-  bildung hat zwei offenkundige Vorteile, erstens, dafß  sie einem Ambivalenzkonflikt ausweicht, denn der  Vater ist ein gleichzeitig geliebtes Objekt und zweitens,  daf3 sie dem Ich gestattet, die Angstentwicklung ein-  zustellen. Die Angst der Phobie ist nämlich eine  fakultative, sie tritt nur auf, wenn ihr Objekt Gegen-  stand der Wahrnehmung wird. Das ist ganz korrekt;  nur dann ist nämlich die Gefahrsituation vorhanden.  Von einem abwesenden Vater braucht man auch die  Kastration nicht zu befürchten. Nun kann man den  Vater nicht wegschaffen, er zeigt sich immer, wann  er will. Ist er aber durch das Tier ersetzt, so braucht  man nur den Anblick, d. h. die Gegenwart des  lieres zu vermeiden, um frei von Gefahr und Angst  zu sein. Der kleine Hans legt seinem Ich also eine  Einschränkung auf, er produziert die Hemmung, nicht  auszugehen, um nicht mit Pterden zusammenzutreffen.  Der kleine Russe hat es noch bequemer, es ist kaum  ein Verzicht für ihn, daß er ein gewisses Bilderbuch  nicht mehr zur Hand nimmt. Wenn die schlimme  Schwester ihm nicht immer wieder das Bild des auf-  rechtstehenden Wolfes in diesem Buch vor Augen  halten würde, dürfte er sich vor seiner Angst gesichert  fühlen.   Ich habe früher einmal der Phobie den Charakter    FHTemmung, Symptom und Angst 67    einer Projektion zugeschrieben, indem sie eine innere  Triebgefahr durch eine äußere Wahrnehmungsgefahr  ersetzt. Das bringt den Vorteil, daß man sich  gegen die äußere Gefahr durch Flucht und Ver-  meidung der Wahrnehmung schützen kann, während  gegen die Grefahr von innen keine Flucht nützt. Meine  Bemerkung ist nicht unrichtig, aber sie bleibt an der  Oberfläche. Der Triebanspruch ist ja nicht an sich  eine Gefahr, sondern nur darum, weil er eine richtige  äußere Gefahr, die der Kastration, mit sich bringt.  So ist im Grunde bei der Phobie doch nur eine  äußere Gefahr durch eine andere ersetzt. Daß das  Ich sich bei der Phobie durch eine Vermeidung oder  ein Hemmungssymptom der Angst entziehen kann,  stimmt sehr gut zur Auffassung, diese Angst sei nur  ein Affektsignal und an der ökonomischen Situation  sei nichts geändert worden.   Die Angst der Tierphobien ist also eine Affekt-  reaktion des Ichs auf die Gefahr; die Gefahr, die  hier signalisiert wird, die der Kastration. Kein anderer  Unterschied von der Realangst, die das Ich normaler-  weise in Gefahrsituationen äußert, als daf3 der Inhalt  der Angst unbewußt bleibt und nur in einer Entstellung  bewußt wird.   Dieselbe Auffassung wird sich uns, glaube ich, auch  für die Phobien Erwachsener giltig erweisen, wenngleich  das Material, das die Neurose verarbeitet, sehr viel    reichhaltiger ist und einige Momente zur Symptombildung hinzukommen. Im Grunde ist es das nämliche.  Der Agoraphobe legt seinem Ich eine Beschränkung  auf, um einer Triebgefahr zu entgehen. Die Triebgefahr  ist die Versuchung, seinen erotischen Gelüsten nachzu-  geben, wodurch er wieder wie in der Kindheit die  Gefahr der Kastration, oder eine ihr analoge, herauf-  beschwören würde. Als Beispiel führe ich den Fall eines  jungen Mannes an, der agoraphob wurde, weil er  befürchtete, den Lockungen von Prostituierten nach-  zugeben und sich zur Strafe Syphilis zu holen.   Ich weiß wohl, daf viele Fälle eine kompliziertere  Struktur zeigen und dafs viele andere verdrängte Trieb-  regungen in die Phobie einmünden können, aber diese  sind nur auxiliär und haben sich meist nachträglich mit  dem Kern der Neurose in Verbindung gesetzt. Die  Symptomatik der Agoraphobie wird dadurch kompli-  ziert, daßß das Ich sich nicht damit begnügt, auf etwas  zu verzichten; es tut noch etwas hinzu, um der Situation  ihre Gefahr zu benehmen. Diese Zutat ist gewöhnlich  eine zeitliche Regression in die Kinderjahre (im extremen  Fall bis in den Mutterleib, in Zeiten, in denen man gegen  die heute drohenden Gefahren geschützt war) und tritt  als die Bedingung auf, unter der der Verzicht unter-  bleiben kann. So kann der Agoraphobe auf die Straße  gehen, wenn er wie ein kleines Kind von einer Person  seines Vertrauens begleitet wird. Dieselbe Rücksicht mag  ihm auch gestatten, allein auszugehen, wenn er sich nur  nicht über eine bestimmte Strecke von seinem Haus entfernt, nicht in Gegenden geht, die er nicht gut kennt  und wo er den Leuten nicht bekannt ist. In der Aus-  wahl dieser Bestimmungen zeigt sich der Einfluß der  infantilen Momente, die ihn durch seine Neurose be-  herrschen. Ganz eindeutig, auch ohne solche infantile  Regression, ist die Phobie vor dem Alleinsein, die im  Grunde der Versuchung zur einsamen Önanie aus-  weichen will. Die Bedingung der infantilen Regression  ist natürlich die zeitliche Entfernung von der Kindheit.   Die Phobie stellt sich in der Regel her, nachdem  unter gewissen Umständen — auf der Straße, auf der  Eisenbahn, im Alleinsein — ein erster Angstanfall  erlebt worden ist. Dann ist die Angst gebannt, tritt  aber jedesmal wieder auf, wenn die schützende Be-  dingung nicht eingehalten werden kann. Der Mechanismus  der Phobie tut als Abwehrmittel gute Dienste und  zeigt eine große Neigung zur Stabilität. Eine Fort-  setzung des Abwehrkampfes, der sich jetzt gegen das  Symptom richtet, tritt häufig, aber nicht notwendig, ein.   Was wir über die Angst bei den Phobien erfahren  haben, bleibt noch für die Zwangsneurose verwertbar.  Es ist nicht schwierig, die Situation der Zwangsneurose  auf die der Phobie zu reduzieren. Der Motor aller  späteren Symptombildung ist hier offenbar die Angst des  Ichs vor seinem Über-Ich. Die Feindseligkeit des Über-  Ichs ist die Gefahrsituation, der sich das Ich entziehen  muß. Hier fehlt jeder Anschein einer Projektion, die  Gefahr ist durchaus verinnerlicht. Aber wenn wir uns  fragen, was das Ich von seiten des Über-Ichs befürchtet,  so drängt sich die Auffassung auf, dafs die Strafe des  Über-Ichs eine Fortbildung der Kastrationsstrafe ist.  Wie das Über-Ich der unpersönlich gewordene Vater  ist, so hat sich die Angst vor der durch ihn drohenden  Kastration zur unbestimmten sozialen oder Gewissens-  angst umgewandelt. Aber diese Angst ist gedeckt,  das Ich entzieht sich ihr, indem es die ihm auferlegten  Gebote, Vorsichten und Bußhandlungen gehorsam aus-  führt. Wenn es daran gehindert wird, dann tritt sofort  ein äußerst peinliches Unbehagen auf, in dem wir das  Äquivalent der Angst erblicken dürfen, das die Kranken  selbst der Angst gleichstellen. Unser Ergebnis lautet  also: Die Angst ist die Reaktion auf die Gefahr-  situation; sie wird dadurch erspart, daß das Ich etwas  tut, um die Situation zu vermeiden oder sich ihr zu  entziehen. Man könnte nun sagen, die Symptome  werden geschaffen, um die Angstentwicklung zu ver-  meiden, aber das läßt nicht tief blicken. Es ist richtiger  zu sagen, die Symptome werden geschaffen, um die  Gefahrsituation zu vermeiden, die durch die Angst-  entwicklung signalisiert wird. Diese Gefahr war aber  in den bisher betrachteten Fällen die Kastration oder  etwas von ihr Absgeleitetes.   Wenn die Angst die Reaktion des Ichs auf die  Gefahr ist, so liegt es nahe, die traumatische Neurose,  welche sich so häufig an überstandene Lebensgefahr  anschliefst, als direkte Folge der Lebens- oder Todes-    FIemmung, Symptom und Angst 71    angst mit Beiseitesetzung der Abhängigkeiten des Ichs  und der Kastration aufzufassen. Das ist auch von den  meisten Beobachtern der traumatischen Neurosen des  letzten Krieges geschehen, und es ist triumphierend ver-  kündet worden, nun sei der Beweis erbracht, dafs eine  Gefährdung des Selbsterhaltungstriebes eine Neurose  erzeugen könne ohne jede Beteiligung der Sexualität  und ohne Rücksicht auf die komplizierten Annahmen  der Psychoanalyse. Es ‘ist in der Tat aufserordentlich  zu bedauern, daß nicht eine einzige verwertbare Analyse  einer traumatischen Neurose vorliegt. Nicht wegen des  Widerspruches gegen die ätiologische Bedeutung der  Sexualität, denn dieser ist längst durch die Einführung  des Narziffmus aufgehoben worden, der die libidinöse  Besetzung des Ichs in eine Reihe mit den Objekt-  besetzungen bringt und die libidinöse Natur des Selbst-  erhaltungstriebes betont, sondern weil wir durch den  Ausfall dieser Analysen die kostbarste Gelegenheit zu  entscheidenden Aufschlüssen über das Verhältnis  zwischen Angst und Symptombildung versäumt haben.  Es ist nach allem, was wir von der Struktur der  simpleren Neurosen des täglichen Lebens wissen, sehr  unwahrscheinlich, daß eine Neurose nur durch die  objektive Tatsache der Gefährdung ohne Beteiligung  der tieferen unbewufßten Schichten des seelischen  Apparats zustande kommen sollte. Im Unbewußsten ist  aber nichts vorhanden, was unserem Begriff der Lebens-  vernichtung Inhalt geben kann. Die Kastration wird  sozusagen vorstellbar durch die tägliche Erfahrung der  Trennung vom Darminhalt und durch den bei der  Entwöhnung erlebten Verlust der mütterlichen Brust;  etwas dem Tod Ähnliches ist aber nie erlebt worden  oder hat wie die Ohnmacht keine nachweisbare Spur  hinterlassen. Ich halte darum an der Vermutung fest,  dafs die Todesangst als Analogon der Kastrationsangst  aufzufassen ist, und dafß die Situation, auf welche das  Ich reagiert, das Verlassensein vom schützenden Über-  Ich — den Schicksalsmächten — ist, womit die  Sicherung gegen alle Gefahren ein Ende hat. Außer-  dem kommt in Betracht, daf3 bei den Erlebnissen, die  zur traumatischen Neurose führen, äußerer Reizschutz  durchbrochen wird und übergroße Erregungsmengen  an den seelischen Apparat herantreten, so dafs hier  die zweite Möglichkeit vorliegt, daß Angst nicht nur  als Affekt signalisiert, sondern auch aus den ökono-  mischen Bedingungen der Situation neu erzeugt wird.   Durch die letzte Bemerkung, das Ich sei durch  regelmäßig wiederholte Objektverluste auf die Kastration  vorbereitet worden, haben wir eine neue Auffassung  der Angst gewonnen. Betrachteten wir sie bisher als  Affektsignal der Gefahr, so erscheint sie uns nun, da  es sich so oft um die Gefahr der Kastration handelt,  als die Reaktion auf einen Verlust, eine Trennung.  Mag auch mancherlei, was sich sofort ergibt, gegen  diesen Schluß sprechen, so muß uns doch eine sehr  merkwürdige Übereinstimmung auffallen. Das erste Angsterlebnis des Menschen wenigstens ist die Geburt  und diese bedeutet objektiv die Trennung von der  Mutter, könnte einer Kastration der Mutter (nach der  Gleichung Kind — Penis) verglichen werden. Nun wäre  es sehr befriedigend, wenn die Angst als Symbol einer  Trennung bei jeder späteren Irennung wiederholt  würde, aber leider steht einer Verwertung dieses Zu-  sammenstimmens im Wege, daß ja die Geburt subjektiv  nicht als Trennung von der Mutter erlebt wird, da  diese als Objekt dem durchaus narzifßstischen Fötus  völlig unbekannt ist. Ein anderes Bedenken wird  lauten, daß uns die Affektreaktionen auf eine Trennung  bekannt sind, und daß wir sie als Schmerz und Trauer,  nicht als Angst empfinden. Allerdings erinnern wir  uns, wir haben bei der Diskussion der Trauer auch  nicht verstehen können, warum sie so schmerzhaft ist.    VII    Es ist Zeit, sich zu besinnen. Wir suchen offenbar  nach einer Einsicht, die uns das Wesen der Angst  erschließt, nach einem Entweder—Oder, das die  Wahrheit über sie vom Irrtum scheidet. Aber das ist  schwer zu haben, die Angst ist nicht einfach zu erfassen.  Bisher haben wir nichts erreicht als Widersprüche,  zwischen denen ohne Vorurteil keine Wahl möglich  war. Ich schlage jetzt vor, es anders zu machen; wir  wollen unparteisch alles zusammentragen, was wir  von der Angst aussagen können, und dabei auf die  Erwartung einer nahen Synthese verzichten.   Die Angst ist also in erster Linie etwas Empfundenes.  Wir heißen sie einen Affektzustand, obwohl wir auch  nicht wissen, was ein Affekt ist. Sie hat als Empfindung  offenbarsten Unlustcharakter, aber das erschöpft nicht  ihre Qualität; nicht jede Unlust können wir Angst  heifßen. Es gibt andere Empfindungen mit Unlust-  charakter (Spannungen, Schmerz, Trauer) und die  Angst mufS außer dieser Unlustqualität andere Besonder-  heiten haben. Eine Frage: Werden wir es dazu bringen, die Unterschiede zwischen diesen verschiedenen Unlust-  affekten zu verstehen?   Aus der Empfindung der Angst können wir immer-  hin etwas entnehmen. Ihr Unlustcharakter scheint eine  besondere Note zu haben; das ist schwer zu beweisen,  aber wahrscheinlich; es wäre nichts Auffälliges. Aber  außer diesem schwer isolierbaren Eigencharakter nehmen  wir an der Angst bestimmtere körperliche Sensationen  wahr, die wir auf bestimmte Organe beziehen. Da  uns die Physiologie der Angst hier nicht interessiert,  genügt es uns, einzelne Repräsentanten dieser Sensa-  tionen hervorzuheben, also die häufigsten und deut-  lichsten an den Atmungsorganen und am Herzen.  Sie sind uns Beweise dafür, dafß motorische Inner-  vationen, also Abfuhrvorgänge an dem Granzen der  Angst Anteil haben. Die Analyse des Angstzustandes  ergibt also ı) einen spezifischen Unlustcharakter,  2) Abfuhraktionen, 3) die Wahrnehmungen derselben.   Die Punkte 2) und 3) ergeben uns bereits einen  Unterschied gegen die ähnlichen Zustände, z. B.  der Trauer und des Schmerzes. Bei diesen gehören  die motorischen Äußerungen nicht dazu; wo sie vor-  handen sind, sondern sie sich deutlich nicht als Bestand-  teile des Ganzen, sondern als Konsequenzen oder  Reaktionen darauf. Die Angst ist also ein besonderer  Unlustzustand mit Abfuhraktionen auf bestimmte Bahnen.  Nach unseren allgemeinen Anschauungen werden wir  glauben, daß der Angst eine Steigerung der Erregung    76 Siem. Freud    zugrunde liegt, die einerseits den Unlustcharakter  schafft, andererseits sich durch die genannten Abfuhren  erleichtert. Diese rein physiologische Zusammenfassung  wird uns aber kaum genügen; wir sind versucht,  anzunehmen, dafß ein historisches Moment da ist,  welches die Sensationen und Innervationen der Angst  fest an einander bindet. Mit anderen Worten, daß  der Angstzustand die Reproduktion eines Erlebnisses  ist, das die Bedingungen einer solchen Reizsteigerung  und der Abfuhr auf bestimmte Bahnen enthielt, wodurch  also die Unlust der Angst ihren spezifischen Charakter  erhält. Als solches vorbildliches Erlebnis bietet sich  uns für den Menschen die Geburt, und darum sind  wir geneigt, im Angstzustand eine Reproduktion des  Greburtstraumas zu sehen.   Wir haben damit nichts behauptet, was der Angst  eine Ausnahmsstellung unter den Affektzuständen ein-  räumen würde. Wir meinen, auch die anderen Affekte  sind Reproduktionen alter, lebenswichtiger, eventuell  vorindividueller Ereignisse und wir bringen sie als  allgemeine, typische, mitgeborene hysterische Anfälle  in Vergleich mit den spät und individuell erworbenen  Attacken der hysterischen Neurose, deren Genese und  Bedeutung als Erinnerungssymbole uns durch die  Analyse deutlich geworden ist. Natürlich wäre es sehr  wünschenswert, diese Auffassung für eine Reihe anderer  Afiekte beweisend durchführen zu können, wovon  wir heute weit entfernt sind. Die Zurückführung der Angst auf das Geburts-  ereignis hat sich gegen naheliegende Einwände zu  verteidigen. Die Angst ist eine wahrscheinlich allen  Organismen, jedenfalls allen höheren zukommende  Reaktion, die Geburt wird nur von den Säugetieren  erlebt, und es ist fraglich, ob sie bei allen diesen die  Bedeutung eines Traumas hat. Es gibt also Angst  ohne Geburtsvorbild. Aber dieser Einwand setzt sich  über die Schranken zwischen Biologie und Psychologie  hinaus. Gerade weil die Angst eine biologisch unent-  behrliche Funktion zu erfüllen hat, als Reaktion auf  den Zustand der Gefahr, mag sie bei verschiedenen  Lebewesen auf verschiedene Art eingerichtet worden  sein. Wir wissen auch nicht, ob sie bei dem Menschen  ferner stehenden Lebewesen denselben Inhalt an Sen-  sationen und Innervationen hat wie beim Menschen.  Das hindert also nicht, daf3 die Angst beim Menschen  den Geburtsvorgang zum Vorbild nimmt.   Wenn dies die Struktur und die Herkunft der  Angst ist, so lautet die weitere Frage: Was ist ihre  Funktion? Bei welchen Gelegenheiten wird sie reprodu-  ziert? Die Antwort scheint naheliegend und zwingend  zu sein. Die Angst entstand als Reaktion auf einen  Zustand der Gefahr, sie wird nun regelmäßig reprodu-  ziert, wenn sich ein solcher Zustand wieder einstellt.   Dazu ist aber einiges zu bemerken. Die Inner-  vationen des ursprünglichen Angstzustandes waren  wahrscheinlich auch sinnvoll und zweckmäßig, ganz  a ——    so wie die Muskelaktionen des ersten hysterischen An-  falls. Wenn man den hysterischen Anfall erklären will,  braucht man ja nur die Situation zu suchen, in der  die betreffenden Bewegungen Anteile einer berech-  tigten Handlung waren. So hat wahrscheinlich während  der Geburt die Richtung der Innervation auf die  Atmungsorgane die Tätigkeit der Lungen vorbereitet,  die Beschleunigung des Herzschlags gegen die Ver-  giftung des Blutes arbeiten wollen. Diese Zweckmäßig-  keit entfällt natürlich bei der späteren Reproduktion  des Angstzustandes als Affekt, wie sie auch beim  wiederholten hysterischen Anfall vermißt wird. Wenn  also das Individuum in eine neue Gefahrsituation gerät,  so kann es leicht unzweckmäßig werden, daß es mit  dem Angstzustand, der Reaktion auf eine frühere  Gefahr antwortet, anstatt die der jetzigen adäquaten  Reaktion einzuschlagen. Die Zweckmäßigkeit tritt aber  wieder hervor, wenn die Gefahrsituation als heran-  nahend erkannt und durch den Angstausbruch signa-  lisiert wird. Die Angst kann dann sofort durch ge-  eignetere Maßnahmen abgelöst werden. Es sondern  sich also sofort zwei Möglichkeiten des Auftretens der  Angst: die eine, unzweckmäßige, in einer neuen Gefahr-  situation, die andere, zweckmäßige, zur Signalisierung  und Verhütung einer solchen.   Was aber ist eine „Gefahr‘‘? Im Geburtsakt  besteht eine objektive Gefahr für die Erhaltung des  Lebens, wir wissen, was das in der Realität bedeutet. Aber psychologisch sagt es uns gar nichts. Die Gefahr  der Geburt hat noch keinen psychischen Inhalt.  Sicherlich dürfen wir beim Fötus nichts voraussetzen,  was sich irgendwie einer Art von Wissen um die  Möglichkeit eines Ausgangs in Lebensvernichtung an-  nähert. Der Fötus kann nichts anderes bemerken  als eine großartige Störung in der Ökonomie seiner  narzißtischen Libido. Große Erregungssummen dringen  zu ihm, erzeugen neuartige Unlustempfindungen, manche  Organe erzwingen sich erhöhte Besetzungen, was wie  ein Vorspiel der bald beginnenden Objektbesetzung  ist; was davon wird als Merkzeichen einer ‚Grefahr-  situation‘ Verwertung finden?   Wir wissen leider viel zu wenig von der seelischen  Verfassung des Neugeborenen, um diese Frage direkt  zu beantworten. Ich kann nicht einmal für die Brauch-  barkeit der eben gegebenen Schilderung einstehen. Es  ist leicht zu sagen, das Neugeborene werde den Angst-  affekt in allen Situationen wiederholen, die es an das  Geburtsereignis erinnert. Der entscheidende Punkt  bleibt aber, wodurch und woran es erinnert wird.   Es bleibt uns kaum etwas anderes übrig, als die  Anlässe zu studieren, bei denen der Säugling oder  das ein wenig ältere Kind sich zur Angstentwicklung  bereit zeigt. Rank hat in seinem Buch „Das Irauma  der Geburt‘ einen sehr energischen Versuch gemacht,    I) Otto Rank, Das Trauma der Geburt und seine Bedeutung  für die Psychoanalyse. Internat. Psychoanalyt. Bibliothek XIV, 1924.  die Beziehungen der frühesten Phobien des Kindes  zum Eindruck des Geburtsereignisses zu erweisen,  allein ich kann ihn nicht für geglückt halten. Man kann  ihm zweierlei vorwerfen: Erstens, dafs er auf der Vor-  aussetzung beruht, das Kind habe bestimmte Sinnes-  eindrücke, insbesondere visueller Natur, bei seiner  Geburt empfangen, deren Erneuerung die Erinnerung  an das Greburtstrauma und somit die Angstreaktion  hervorrufen kann. Diese Annahme ist völlig unbewiesen  und sehr unwahrscheinlich; es ist nicht glaubhaft, dafs  das Kind andere als taktileund Allgemeinsensationen vom  Geburtsvorgang bewahrt hat. Wenn es also später  Angst vor kleinen Tieren zeigt, die in Löchern ver-  schwinden oder aus diesen herauskommen, so erklärt  Rank diese Reaktion durch die Wahrnehmung einer  Analogie, dieaber dem Kinde nicht auffällig werden kann.  Zweitens, daß Rank in der Würdigung dieser späteren  Angstsituationen je nach Bedürfnis die Erinnerung an die  glückliche intrauterine Existenz oder an deren trauma-  tische Störung wirksam werden läßt, womit der Willkür  in der Deutung Tür und Tor geöffnet wird. Einzelne  Fälle dieser Kinderangst widersetzen sich direkt der  Anwendung des Rank schen Prinzips. Wenn das Kind  in Dunkelheit und Einsamkeit gebracht wird, so sollten  wir erwarten, dafs es diese Wiederherstellung der  intrauterinen Situation mit Befriedigung aufnimmt, und  wenn die Tatsache, daß es gerade dann mit Angst  reagiert, auf die Erinnerung an die Störung dieses Glücks durch die Geburt zurückgeführt wird, so kann  man das Gezwungene dieses Erklärungsversuches:nicht  länger verkennen.   Ich muf3 den Schluß ziehen, daß die frühesten  Kindheitsphobien eine direkte Rückführung auf den  Eindruck des Geburtsaktes nicht zulassen und sich  überhaupt bis jetzt der Erklärung entzogen haben.  Fine gewisse Angstbereitschaft des Säuglings ist unver-  kennbar. Sie ist nicht etwa unmittelbar nach der  Geburt am stärksten, um dann langsam abzunehmen,  sondern tritt erst später mit dem Fortschritt der  seelischen Entwicklung hervor und hält über eine  gewisse Periode der Kinderzeit an. Wenn sich solche  Frühphobien über diese Zeit hinaus erstrecken, er-  wecken sie den Verdacht einer neurotischen Störung,  wiewohl uns ihre Beziehung zu den späteren deutlichen  Neurosen der Kindheit keineswegs einsichtlich ist.   Nur wenige Fälle der kindlichen Angstäufßserung  sind uns verständlich; an diese werden wir uns halten  müssen. So, wenn das Kind allein, in der Dunkelheit,  ist und wenn es eine fremde Person an Stelle der ihm  vertrauten (der Mutter) findet. Diese drei Fälle reduzieren  sich auf eine einzige Bedingung, das Vermissen der  geliebten (ersehnten) Person. Von da an ist aber der  Weg zum Verständnis der Angst und zur Vereinigung  der Widersprüche, die sich an sie zu knüpfen  scheinen, frei.   Das Erinnerungsbild der ersehnten Person wird    Freud: Hemmung, Symptom und Angst 6    GB ., Siem. Freud    gewif) intensiv, wahrscheinlich zunächst halluzinatorisch  besetzt. Aber das hat keinen Erfolg und nun hat es  den Anschein, als ob diese Sehnsucht in Angst um-  schlüge. Es macht geradezu den Eindruck, als wäre  diese Angst ein Ausdruck der Ratlosigkeit, als wüßte  das noch sehr unentwickelte Wesen mit dieser sehn-  süchtigen Besetzung nichts Besseres anzufangen. Die  Angst erscheint so. als Reaktion auf das Vermissen  des Objekts und es drängen sich uns die Analogien  auf, daf®? auch die Kastrationsangst die Trennung  von einem hochgeschätzten Objekt zum Inhalt hat,  und daß die ursprünglichste Angst (die „Urangst“  der Geburt) bei der Trennung von der Mutter ent-  stand.   Die nächste Überlegung führt über diese Betonung  des Objektverlustes hinaus. Wenn der Säugling nach  der Wahrnehmung der Mutter verlangt, so doch nur  darum, weil er bereits aus Erfahrung weiß, daß sie  alle seine Bedürfnisse ohne Verzug befriedigt. Die  Situation, die er als „Gefahr“ wertet, gegen die er  versichert sein will, ist also die der Unbefriedigung,  des Anwachsens der Bedürfnisspannung,  gegen die er ohnmächtig ist. Ich meine, von diesem  Gesichtspunkt aus ordnet sich alles ein; die Situation  der Unbefriedigung, in der Reizgrößen eine unlustvolle  Höhe erreichen, ohne Bewältigung durch psychische  Verwendung und Abfuhr zu finden, muß für den Säug-  ling die Analogie mit dem Geburtserlebnis, die Wiederholung der Gefahrsituation sein; das beiden Gemein-  same ist die ökonomische Störung durch das Anwachsen  der Erledigung heischenden Reizgrößen, dieses Moment  also der eigentliche Kern der „Gefahr“. In beiden  Fällen tritt die Angstreaktion auf, die sich auch noch  beim Säugling als zweckmäßig erweist, indem die  Richtung der Abfuhr auf Atem- und Stimmuskulatur  nun die Mutter herbeiruft, wie sie früher die  Lungentätigkeit zur Wegschaffung der inneren Reize  anregte. Mehr als diese Kennzeichnung der Gefahr  braucht das Kind von seiner Geburt nicht bewahrt  zu haben.   Mit der Erfahrung, daß ein äußeres, durch Wahr-  nehmung erfaßbares Objekt der an die Geburt mahnenden  gefährlichen Situation ein Ende machen kann, ver-  schiebt sich nun der Inhalt der Gefahr von der öko-  nomischen Situation auf seine Bedingung, den Objekt-  verlust. Das Vermissen der Mutter wird nun die  Gefahr, bei deren Eintritt der Säugling das Angst-  signal gibt, noch ehe die gefürchtete ökonomische  Situation eingetreten ist. Diese Wandlung bedeutet  einen ersten großen Fortschritt in der Fürsorge für  die Selbsterhaltung, sie schließt gleichzeitig den Über-  gang von der automatisch ungewollten Neuentstehung  der Angst zu ihrer beabsichtigten Reproduktion als  Signal der Gefahr ein.   In beiden Hinsichten, sowohl als automatisches    Phänomen wie als rettendes Signal, zeigt sich die Angst als Produkt der psychischen Hilflosigkeit des  Säuglings, welche das selbstverständliche Gegenstück  seiner biologischen Hilflosigkeit ist. Das auffällige  Zusammentreffen, daß sowohl die Geburtsangst wie die  Säuglingsangst die Bedingung der Trennung von der  Mutter anerkennt, bedarf keiner psychologischen  Deutung; es erklärt sich biologisch einfach genug aus  der Tatsache, daf3 die Mutter, die zuerst alle Bedürf-  nisse des Fötus durch die Einrichtungen ihres Leibes  beschwichtigt hatte, dieselbe Funktion zum Teil mit  anderen Mitteln auch nach der Geburt fortsetzt.  Intrauterinleben und erste Kindheit sind weit mehr ein  Kontinuum, als uns die auffällige Zensur des Geburts-  aktes glauben läßt. Das psychische Mutterobjekt  ersetzt dem Kinde die biologische Fötalsituation. Wir  dürfen darum nicht vergessen, daf3 im Intrauterin-  leben die Mutter kein Objekt war, und daß es damals  keine Objekte gab.   Es ist leicht zu sehen, daß es in diesem Zusammen-  hange keinen Raum für ein Abreagieren des Geburts-  traumas gibt, und daß eine andere Funktion der  Angst als die eines Signals zur Vermeidung der  Gefahrsituation nicht aufzufinden ist. Die Angst-  bedingung des Objektverlustes trägt nun noch ein  ganzes Stück weiter. Auch die nächste Wandlung der  Angst, die in der phallischen Phase auftretende  Kastrationsangst, ist eine Irennungsangst und an die-  selbe Bedingung gebunden. Die Gefahr ist hier die Irennung von dem Genitale. Ein vollberechtigt  scheinender Gedankengang von Ferenczi läßt uns  hier die Linie des Zusammenhanges mit den früheren  Inhalten der Gefahrsituation deutlich erkennen. Die hohe  narzifßtische Einschätzung des Penis kann sich darauf  berufen, daß der Besitz dieses Organs die Gewähr für  eine Wiedervereinigung mit der Mutter (dem Mutter-  ersatz) im Akt des Koitus enthält. Die Beraubung  dieses Gliedes ist soviel wie eine neuerliche Trennung  von der Mutter, bedeutet also wiederum, einer unlust-  vollen Bedürfnisspannung (wie bei der Geburt) hilflos  ausgeliefert zu sein. Das Bedürfnis, dessen Ansteigen  gefürchtet wird, ist aber nun ein sSpezialisiertes, das  der genitalen Libido, nicht mehr ein beliebiges wie in  der Säuglingszeit. Ich füge hier an, daf3 die Phantasie  der Rückkehr in den Mutterleib der Koitusersatz des  Impotenten (durch die Kastrationsdrohung Gehemmten)  ist. Im Sinne Ferenczis kann man sagen, das  Individuum, das sich zur Rückkehr in den Mutter-  leib durch sein Genitalorgan vertreten lassen wollte,  ersetzt nun regressiv dies Organ durch seine ganze  Person.   Die Fortschritte in der Entwicklung des Kindes,  die Zunahme seiner Unabhängigkeit, die schärfere  Sonderung seines seelischen Apparats in mehrere  Instanzen, das Auftreten neuer Bedürfnisse, können  nicht ohne Einfluß auf den Inhalt der Gefahrsituation  bleiben. Wir haben dessen Wandlung vom Verlust  des Mutterobjekts zur Kastration verfolgt und sehen  den nächsten Schritt durch die Macht des Über-Ichs  verursacht. Mit dem Unpersönlichwerden der Eltern-  instanz, von der man die Kastration befürchtete, wird  die Gefahr unbestimmter. Die Kastrationsangst ent-  wickelt sich zur Gewissensangst, zur sozialen Angst.  Es ist jetzt nicht mehr so leicht anzugeben, was die  Angst befürchtet. Die Formel: „Trennung, Ausschluß  aus der Horde‘, trifft nur jenen späteren Anteil des  Über-Ichs, der sich in Anlehnung an soziale Vorbilder  entwickelt hat, nicht den Kern des Über-Ichs, der der  introjizierten Elterninstanz entspricht. Allgemeiner aus-  gedrückt, ist es der Zorn, die Strafe. des Über-Ichs,  der Liebesverlust von dessen Seite, den das Ich als  Gefahr wertet und mit dem Angstsignal beantwortet.  Als letzte Wandlung dieser Angst vor dem Über-Ich  ist mir die Todes-(Lebens-)Angst, die Angst vor der  Projektion des Über-Ichs in den Schicksalsmächten  erschienen.   Ich habe früher einmal einen gewissen Wert auf  die Darstellung gelegt, daß es die bei der Verdrän-  gung abgezogene Besetzung ist, welche die Verwen-  dung als Angstabfuhr erfährt. Das erscheint mir nun  heute kaum wissenswert. Der Unterschied liegt darin,  daß ich vormals die Angst in jedem Falle durch einen  ökonomischen Vorgang automatisch entstanden glaubte,  während die jetzige Auffassung der Angst als eines  vom Ich beabsichtigten Signals zum Zweck der Beeinflussung der Lust-Unlustinstanz uns von diesem  ökonomischen Zwange unabhängig macht. Es ist  natürlich nichts gegen die Annahme zu sagen, daß  das Ich gerade die durch die Abziehung bei der  Verdrängung frei gewordene Energie zur Erweckung  des Affekts verwendet, aber es ist bedeutungslos  geworden, mit welchem Anteil Energie dies geschieht.   Ein anderer Satz, den ich einmal ausgesprochen,  verlangt nun nach Überprüfung im Lichte unserer  neuen Auffassung. Es ist die Behauptung, das Ich sei  die eigentliche Angststätte; ich meine, sie wird sich  als zutreffend erweisen. Wir haben nämlich keinen  Anlaß, dem Über-Ich irgendeine Angstäußerung zuzu-  teilen. Wenn aber von einer „Angst des Es die  Rede ist, so hat man nicht zu widersprechen, sondern  einen ungeschickten Ausdruck zu korrigieren. Die  Angst ist ein Affektzustand, der natürlich nur vom  Ich verspürt werden kann. Das Es kann nicht Angst  haben wie das Ich, es ist keine Organisation, kann  Gefahrsituationen nicht beurteilen. Dagegen ist es ein  überaus häufiges Vorkommnis, daß sich im Es Vor-  gänge vorbereiten oder vollziehen, die dem Ich  Anlaß zur Angstentwicklung geben; in der Tat sind  die wahrscheinlich frühesten Verdrängungen, wie die  Mehrzahl aller späteren, durch solche Angst des Ichs  vor einzelnen Vorgängen im Es motiviert. Wir unter-  scheiden hier wiederum mit gutem Grund die beiden  Fälle, daß sich im Es etwas ereignet, was eine der    88 Siem. Freud    Gefahrsituationen fürs Ich aktiviert und es somit  bewegt, zur Inhibition das Angstsignal zu geben, und  den anderen Fall, daß sich im Es die dem Geburts-  trauma analoge Situation herstellt, in der es automatisch  zur Angstreaktion kommt. Man bringt die beiden  Fälle einander näher, wenn man hervorhebt, daf der  zweite der ersten und ursprünglichen Gefahrsituation  entspricht, der erste aber einer der später aus ihr  abgeleiteten Angstbedingungen. Oder auf die wirklich  vorkommenden Affektionen bezogen: daß der zweite  Fall in der Ätiologie der Aktualneurosen verwirklicht  ist, der erste für die der Psychoneurosen charakteri-  stisch bleibt.   Wir sehen nun, daf wir frühere Ermittlungen  nicht zu entwerten, sondern bloß mit den neueren  Einsichten in Verbindung zu bringen brauchen. Es ist  nicht abzuweisen, daß bei Abstinenz, mißbräuchlicher  Störung im Ablauf der Sexualerregung, Ablenkung  derselben von ihrer psychischen Verarbeitung, direkt  Angst aus Libido entsteht, d. h. jener Zustand von  Hilflosigkeit des Ichs gegen eine übergroße Bedürfnis-  spannung hergestellt wird, der wie bei der Geburt in  Angstentwicklung ausgeht, wobei es wieder eine gleich-  gültige, aber nahe liegende Möglichkeit ist, daß gerade  der Überschuß an unverwendeter Libido seine Abfuhr  in der Angstentwicklung findet. Wir sehen, daß sich  auf dem Boden dieser Aktualneurosen besonders  leicht Psychoneurosen entwickeln, das heißt wohl, daß    Femmung, Symptom und Angst 89    das Ich Versuche macht, die Angst, die es eine Weile  suspendiert zu erhalten gelernt hat, zu ersparen und  durch Symptombildung zu binden. Wahrscheinlich  würde die Analyse der traumatischen Kriegsneurosen,  welcher Name allerdings sehr verschiedenartige  Affektionen umfaßt, ergeben haben, daf3 eine Anzahl  von ihnen an den Charakteren der Aktualneurosen  Anteil hat.   Als wir die Entwicklung der verschiedenen Gefahr-  situationen aus dem ursprünglichen Geburtsvorbild  darstellten, lag es uns ferne zu behaupten, dafs jede  spätere Angstbedingung die frühere einfach außer  Kraft setzt. Die Fortschritte der Ichentwicklung tragen  allerding dazu bei, die frühere Gefahrsituation zu  entwerten und beiseite zu schieben, so daf man  sagen kann, einem bestimmten Entwicklungsalter sei  eine gewisse Angstbedingung wie adäquat zugeteilt.  Die Gefahr der psychischen Hilflosigkeit pafst zur  Lebenszeit der Unreife des Ichs, wie die Gefahr des  Objektverlustes zur Unselbständigkeit der ersten Kinder-  jahre, die Kastrationsgefahr zur phallischen Phase, die  Über-Ichangst zur Latenzzeit. Aber es können doch  alle diese Gefahrsituationen und Angstbedingungen  nebeneinander fortbestehen bleiben und das Ich auch  zu späteren als den adäquaten Zeiten zur Angst-  reaktion veranlassen, oder es können mehrere von  ihnen gleichzeitig in Wirksamkeit treten. Möglicher-  weise bestehen auch engere Beziehungen zwischen der wirksamen Gefahrsituation und der Form der auf sie  folgenden Neurose.'   Als wir in einem früheren Stück dieser Unter-  suchungen auf die Bedeutung der Kastrationsgefahr    1) Seit der Unterscheidung von Ich und Es mußte auch unser  Interesse an den Problemen der Verdrängung eine neue Belebung  erfahren. Bisher hatte es uns genügt, die dem Ich zugewendeten  Seiten des Vorgangs, die Abhaltung vom Bewußtsein und von der  Motilität und die Ersatz- (Symptom-) Bildung ins Auge zu fassen, von  der verdrängten Triebregung selbst nahmen wir an, sie bleibe im  Unbewußten unbestimmt lange unverändert bestehen. Nun wendet  sich das Interesse den Schicksalen des Verdrängten zu, und wir  ahnen, daß ein solcher unveränderter und unveränderlicher Fort-  bestand nicht selbstverständlich, vielleicht nicht einmal gewöhnlich  ist. Die ursprüngliche Triebregung ist jedenfalls durch die Ver-  drängung gehemmt und von ihrem Ziel abgelenkt worden. Ist aber  ihr Ansatz im Unbewußten erhalten geblieben und hat er sich  resistent gegen die verändernden und entwertenden Einflüsse des  Lebens erwiesen? Bestehen also die alten Wünsche noch, von  deren früherer Existenz uns die Analyse berichtet? Die Antwort  scheint naheliegend und gesichert: Die verdrängten alten Wünsche  müssen im Unbewußten noch fortbestehen, da wir ihre Abkömmlinge,  die Symptome, noch wirksam finden. Aber sie ist nicht zureichend,  sie läßt nicht zwischen den beiden Möglichkeiten entscheiden, ob  der alte Wunsch jetzt nur durch seine Abkömmlinge wirkt, denen  er all seine Besetzungsenergie übertragen hat, oder ob er außerdem  selbst erhalten geblieben ist, Wenn es sein Schicksal war, sich in  der Besetzung seiner Abkömmlinge zu erschöpfen, so bleibt noch  die dritte Möglichkeit, daß er im Verlauf der Neurose durch Re-  gression wiederbelebt wurde, so unzeitgemäß er gegenwärtig sein  mag. Man braucht diese Erwägungen nicht für müßig zu halten;  vieles an den Erscheinungen des krankhaften wie des normalen  Seelenlebens scheint solche Fragestellungen zu erfordern. In meiner  Studie über den Untergang des Ödipuskomplexes bin ich auf den  Unterschied zwischen der bloßen Verdrängung und der wirklichen  Aufhebung einer alten Wunschregung aufmerksam geworden.    Hemmung, Symptom und Angst 91    bei mehr als einer neurotischen Affektion stießen,  erteilten wir uns die Mahnung, dies Moment doch  nicht zu überschätzen, da es bei dem gewiß mehr  zur Neurose disponierten weiblichen Geschlecht doch  nicht ausschlaggebend sein könnte. Wir sehen jetzt,  daf3 wir nicht in Gefahr sind, die Kastrationsangst für  den einzigen Motor der zur Neurose führenden Abwehr-  vorgänge zu erklären. Ich habe an anderer Stelle  auseinandergesetzt, wie die Entwicklung des kleinen  Mädchens durch den Kastrationskomplex zur zärtlichen  Objektbesetzung gelenkt wird. Gerade beim Weibe  scheint die Gefahrsituation des Objektverlustes die  wirksamste geblieben zu sein. Wir dürfen an ihrer  Angstbedingung die kleine Modifikation anbringen, daß  es sich nicht mehr um das Vermissen oder den realen  Verlust des Objekts handelt, sondern um den Liebes-  verlust von seiten des Objekts. Da es sicher steht,  daß die Hysterie eine größere Affinität zur Weiblich-  keit hat, ebenso wie die Zwangsneurose zur Männlich-  keit, so liegt die Vermutung nahe, die Angstbedingung  des Liebesverlustes spiele bei Hysterie eine ähnliche  Rolle wie die Kastrationsdrohung bei den Phobien,  die Über-Ichangst bei der Zwangsneurose.  IX Was jetzt erübrigt, ist die Behandlung der Be-  ziehungen zwischen Symptombildung und Angst-  entwicklung.   Zwei Meinungen darüber scheinen weit verbreitet  zu sein. Die eine nennt die Angst selbst ein Symptom  der Neurose, die andere glaubt an ein weit innigeres  Verhältnis zwischen beiden. Ihr zufolge würde alle  Symptombildung nur unternommen werden, um der  Angst zu entgehen; die Symptome binden die psychi-  sche Energie, die sonst als Angst abgeführt würde,  so dafß® die Angst das Grundphänomen und Haupt-  problem der Neurose wäre. |   Die zumindest partielle Berechtigung der zweiten  Behauptung läßt sich durch schlagende Beispiele er-  weisen. Wenn man einen Agoraphoben, den man auf  die Straße begleitet hat, dort sich selbst überläßt,  produziert er einen Angstanfall; wenn man einen  Zwangsneurotiker daran hindern läßt, sich nach einer  Berührung die Hände zu waschen, wird er die Beute    MHemmung, Symptom und Angst 93    einer fast unerträglichen Angst. Es ist also klar, die  Bedingung des Begleitetwerdens und die Zwangs-  handlung des Waschens hatten die Absicht und auch  den Erfolg, solche Angstausbrüche zu verhüten. In  diesem Sinne kann auch jede Hemmung, die sich das  Ich auferlegt, Symptom genannt werden.   Da wir die Angstentwicklung auf die Gefahr-  situation zurückgeführt haben, werden wir es vor-  ziehen zu sagen, die Symptome werden geschaffen,  um das Ich der Gefahrsituation zu entziehen. Wird  die Symptombildung verhindert, so tritt die Gefahr  wirklich ein, d. h. es stellt sich jene der Geburt analoge  Situation her, in der sich das Ich hilflos gegen den  stetig wachsenden Triebanspruch findet, also die erste  und ursprünglichste der Angstbedingungen. Für unsere  Anschauung erweisen sich die Beziehungen zwischen  Angst und Symptom weniger eng als angenommen  wurde, die Folge davon, daß wir zwischen beide das  Moment der Gefahrsituation eingeschoben haben. Wir  können auch ergänzend sagen, die Angstentwicklung  leite die Symptombildung ein, ja sie sei eine not-  wendige Voraussetzung derselben, denn wenn das Ich  nicht durch die Angstentwicklung die Lust-Unlust-  Instanz wachrütteln würde, bekäme es nicht die Macht,  den im Es vorbereiteten, gefahrdrohenden Vorgang  aufzuhalten. Dabei ist die,Tendenz unverkennbar, sich  auf ein Mindestmaß von Angstentwicklung zu be-  schränken, die Angst nur als Signal zu verwenden,    94 Sigm. Freud    denn sonst bekäme man die Unlust, die durch den  Triebvorgang droht, nur an anderer Stelle zu spüren,  was kein Erfolg nach der Absicht des Lustprinzips  wäre, sich aber doch bei den Neurosen häufig genug  ereignet.   Die Symptombildung hat also den wirklichen Erfolg,  die Gefahrsituation aufzuheben. Sie hat zwei Seiten;  die eine, die uns verborgen bleibt, stellt im Es jene  Abänderung her, mittels deren das Ich der Gefahr  entzogen wird, die andere uns zugewendete zeigt,  was sie an Stelle des beeinflußten Triebvorganges  geschaffen hat, die Ersatzbildung.   - Wir sollten uns aber korrekter ausdrücken, dem  Abwehrvorgang zuschreiben, was wir eben von der  Symptombildung ausgesagt haben, und den Namen  Symptombildung selbst als synonym mit Ersatzbildung  gebrauchen. Es scheint dann klar, daß der Abwehr-  vorgang analog der Flucht ist, durch die sich das Ich  einer von außen drohenden Gefahr entzieht, daß er  eben einen Fluchtversuch vor einer Triebgefahr darstellt.  Die Bedenken gegen diesen Vergleich werden uns zu  weiterer Klärung verhelfen. Erstens läßt sich ein-  wenden, daß der Objektverlust (der Verlust der Liebe  von seiten des Objekts) und die Kastrationsdrohung  ebensowohl (Gefahren sind, die von außen drohen, wie  etwa ein reißsendes Tier, also nicht Triebgefahren.  Aber es ist doch nicht derselbe Fall. Der Wolf würde  uns wahrscheinlich anfallen, gleichgültig, wie wir uns       Memmung, Symptom und Angst 95    gegen ihn benehmen; die geliebte Person würde uns aber  nicht ihre Liebe entziehen, die Kastration uns nicht  angedroht werden, wenn wir nicht bestimmte Gefühle  und Absichten in unserem Inneren nähren würden. So  werden diese Triebregungen zu Bedingungen der  äußeren Gefahr und damit selbst gefährlich, wir können  jetzt die äußere Gefahr durch Maßregeln gegen innere  Gefahren bekämpfen. Bei den Tierphobien scheint die  Gefahr noch durchaus als eine äußerliche empfunden  zu werden, wie sie auch im Symptom eine äußserliche  Verschiebung erfährt. Bei der Zwangsneurose ist sie  weit mehr verinnerlicht, der Anteil der Angst vor dem  Über-Ich, der soziale Angst ist, repräsentiert noch den  innerlichen Ersatz einer äußeren Gefahr, der andere  Anteil, die Gewissensangst, ist durchaus endopsychisch.   Ein zweiter Einwand sagt, beim Fluchtversuch  vor einer drohenden äußeren Gefahr tun wir ja nichts  anderes, als daß wir die Raumdistanz zwischen uns  und dem Drohenden vergrößern. Wir setzen uns ja  nicht gegen die Gefahr zur Wehr, suchen nichts an  ihr selbst zu ändern, wie in dem anderen Falle, daß  wir mit einem Knüttel auf den Wolf losgehen oder  mit einem Gewehr auf ihn schießen. Der Abwehr-  vorgang scheint aber mehr zu tun, als einem Flucht-  versuch entspricht. Er greift ja in den drohenden  Triebablauf ein, unterdrückt ihn irgendwie, lenkt ihn  von seinem Ziel ab, macht ihn dadurch ungefährlich.  Dieser Einwand scheint unabweisbar, wir müssen ihm    96 Siem. Freud    Rechnung tragen. Wir meinen, es wird wohl so sein,  dafß es Abwehrvorgänge gibt, die man mit gutem  Recht einem Fluchtversuch vergleichen kann, während  sich das Ich bei anderen weit aktiver zur Wehre  setzt, energische Gegenaktionen vornimmt. Wenn der  Vergleich der Abwehr mit der Flucht nicht überhaupt  durch den Umstand gestört wird, dafs das Ich und  der Trieb im Es ja Teile derselben Organisation sind,  nicht getrennte Existenzen, wie der Wolf und das Kind,  so daf jede Art Verhaltens des Ichs auch abändernd  auf den Triebvorgang einwirken muß.   Durch das Studium der Angstbedingungen haben  wir das Verhalten des Ichs bei der Abwehr sozusagen  in rationeller Verklärung erblicken müssen. Jede Gefahr-  situation entspricht einer gewissen Lebenszeit oder  Entwicklungsphase des seelischen Apparats und er-  scheint für diese berechtigt. Das frühkindliche Wesen  ist wirklich nicht dafür ausgerüstet, große Erregungs-  summen, die von außen oder innen anlangen, psychisch  zu bewältigen. Zu einer gewissen Lebenszeit ist es  wirklich das wichtigste Interesse, daß die Personen,  von denen man abhängt, ihre zärtliche Sorge nicht  zurückziehen. Wenn der Knabe den mächtigen Vater  als Rivalen bei der Mutter empfindet, seiner aggressiven  Neigungen gegen ihn und seiner sexuellen Absichten  auf die Mutter inne wird, hat er ein Recht dazu, sich  vor ihm zu fürchten, und die Angst vor seiner Strafe  kann durch phylogenetische Verstärkung sich als Kastrationsangst äußern. Mit dem Eintritt in soziale  Beziehungen wird die Angst vor dem Über-Ich, das  Gewissen, zur Notwendigkeit, der Wegfall dieses  Moments die Quelle von schweren Konflikten und  Gefahren usw. Aber gerade daran knüpft sich ein  neues Problem.   Versuchen wir es, den Angstaffekt für eine Weile  durch einen anderen, z. B. den Schmerzaffekt, zu  ersetzen. Wir halten es für durchaus normal, daß das  Mädchen von vier Jahren schmerzlich weint, wenn ihm  eine Puppe zerbricht, mit sechs Jahren, wenn ihm die  Lehrerin einen Verweis gibt, mit sechzehn Jahren,  wenn der Geliebte sich nicht um sie bekümmert, mit  fünfundzwanzig Jahren vielleicht, wenn sie ein Kind  begräbt. Jede dieser Schmerzbedingungen hat ihre  Zeit und erlischt mit deren Ablauf; die letzten, defini-  tiven, erhalten sich dann durchs Leben. Es würde  uns aber auffallen, wenn dies Mädchen als Frau und  Mutter über die Beschädigung einer Nippsache weinen  würde. So benehmen sich aber die Neurotiker. In  ihrem seelischen Apparat sind längst alle Instanzen  zur Reizbewältigung innerhalb weiter Grenzen aus-  gebildet, sie sind erwachsen genug, um die meisten  ihrer Bedürfnisse selbst zu befriedigen, sie wissen längst,  daß die Kastration nicht mehr als Strafe geübt wird,  und doch benehmen sie sich, als bestünden die alten  Gefahrsituationen noch, sie halten an allen früheren  Angstbedingungen fest. Die Antwort hierauf wird etwas weitläufig aus-  fallen. Sie wird vor allem den Tatbestand zu sichten  haben. In einer großen Anzahl von Fällen werden die  alten Angstbedingungen wirklich fallen gelassen, nach-  dem sie bereits neurotische Reaktionen erzeugt haben.  Die Phobien der kleinsten Kinder vor Alleinsein,  Dunkelheit und vor Fremden, die beinahe normal zu  nennen sind, vergehen zumeist in etwas späteren  Jahren, sie ‚wachsen sich aus‘, wie man von manchen  anderen Kindheitsstörungen sagt. Die so häufigen  Tierphobien haben das gleiche Schicksal, viele der  Konversionshysterien der Kinderjahre finden später  keine Fortsetzung. Zeremoniell in der Latenzzeit ist  ein ungemein häufiges Vorkommnis, nur ein sehr  geringer Prozentsatz dieser Fälle entwickelt sich später  zur vollen Zwangsneurose. Die Kinderneurosen sind  überhaupt — soweit unsere Erfahrungen an den  höheren Kulturanforderungen unterworfenen Stadt-  kindern weißer Rasse reichen — regelmäßige Episoden  der Entwicklung, wenngleich ihnen noch immer zu  wenig Aufmerksamkeit geschenkt wird. Man vermißt  die Zeichen der Kindheitsneurose auch nicht bei einem  erwachsenen Neurotiker, während lange nicht alle  Kinder, die sie zeigen, auch später Neurotiker werden.  Es müssen also im Verlaufe der Reifung Angst-  bedingungen aufgegeben worden sein und Gefahr-  situationen ihre Bedeutung verloren haben. Dazu  kommt, daß einige dieser Gefahrsituationen sich da-    Femmung, Symptom und Angst 99    durch in späte Zeiten hinüberretten, daß sie ihre  Angstbedingung zeitgemäß modifizieren. So erhält  sich z. B. die Kastrationsangst unter der Maske der  Syphilisphobie, nachdem man erfahren hat, daß zwar  die Kastration nicht mehr als Strafe für das Gewähren-  lassen der sexuellen Gelüste üblich ist, aber daß  dafür der Triebfreiheit schwere Erkrankungen drohen.  Andere der Angstbedingungen sind überhaupt nicht  zum Untergang bestimmt, sondern sollen den Men-  schen durchs Leben begleiten, wie die der Angst vor  dem Über-Ich. Der Neurotiker unterscheidet sich  dann vor den Normalen dadurch, dafs er die Reak-  tionen auf diese Gefahren übermäßig erhöht. Gegen  die Wiederkehr der ursprünglichen traumatischen  Angstsituation bietet endlich auch das Erwachsensein  keinen zureichenden Schutz; es dürfte für jedermann  eine Grenze geben, über die hinaus sein seelischer  Apparat in der Bewältigung der Erledigung heischen-  den Erregungsmengen versagt.   Diese kleinen Berichtigungen können unmöglich  die Bestimmung haben, an der Tatsache zu rütteln,  die hier erörtert wird, der Tatsache, daf$ so viele  Menschen in ihrem Verhalten zur Gefahr infantil  bleiben und verjährte Angstbedingungen nicht über-  winden; dies bestreiten, hieße die Tatsache der Neu-  rose leugnen, denn solche Personen heifst man eben  Neurotiker. Wie ist das aber möglich? Warum sind  nicht alle Neurosen Episoden der Entwicklung, die    7*    100 Siem. Freud    mit Erreichung der nächsten Phase abgeschlossen  werden?. Woher das Dauermoment in diesen Reak-  tionen auf die Gefahr? Woher der Vorzug, den der  Angstaffekt vor allen anderen Affekten zu geniefsen  scheint, daß er allein Reaktionen hervorruft, die sich  als abnorm von den anderen sondern und sich als  unzweckmäßig dem Strom des Lebens entgegen-  stellen? Mit anderen Worten, wir finden uns unver-  sehens wieder vor der so oft gestellten Vexierfrage,  woher kommt die Neurose, was ist ihr letztes, das  ihr besondere Motiv? Nach jahrzehntelangen analy-  tischen Bemühungen erhebt sich dies Problem vor  uns, unangetastet, wie zu Anfang.    X.    Die Angst ist die Reaktion auf die Gefahr. Man  kann doch die Idee nicht abweisen, daß es mit dem  Wesen der Gefahr zusammenhängt, wenn sich der  Angstaffekt eine Ausnahmsstellung in der seelischen  Ökonomie erzwingen kann. Aber die Gefahren sind  allgemein menschliche, für alle Individuen die näm-  lichen; was wir brauchen und nicht zur Verfügung  haben, ist ein Moment, das uns die Auslese der Indi-  viduen verständlich macht, die den Angstaffekt trotz  seiner Besonderheit dem normalen seelischen Betrieb  unterwerfen können, oder das bestimmt, wer an dieser  Aufgabe scheitern muß. Ich sehe zwei Versuche vor  mir, ein solches Moment aufzudecken; es ist begreif-  lich, daß jeder solche Versuch eine sympathische  Aufnahme erwarten darf, da er einem quälenden Be-  dürfnis Abhilfe verspricht. Die beiden Versuche  ergänzen einander, indem sie das Problem an ent-  gegengesetzten Enden angreifen. Der erste ist vor  mehr als zehn Jahren von Alfred Adler unter-    102 Siem. Freud    nommen worden; er behauptet, auf seinen innersten  Kern reduziert, daf3 diejenigen Menschen an der  Bewältigung der durch die Gefahr gestellten Aufgabe  scheitern, denen die Minderwertigkeit ihrer Organe  zu große Schwierigkeiten bereitet. Bestünde der Satz  Simplex sigillum veri zurecht, so müßte man eine  solche Lösung wie eine Erlösung begrüßen. Aber  im Gegenteile, die Kritik des abgelaufenen Jahrzehnts  hat die volle Unzulänglichkeit dieser Erklärung, die  sich überdies über den ganzen Reichtum der von der  Psychoanalyse aufgedeckten Tatbestände hinaussetzt,  beweisend dargetan.   Den zweiten Versuch hat Otto Rank 1923 in  seinem Buch ‚Das Trauma der Geburt‘ unternommen.  Es wäre unbillig, ihn dem Versuch von Adler in  einem anderen Punkte als dem einen hier betonten  gleichzustellen, denn er bleibt auf dem Boden der  Psychoanalyse, deren Gedankengänge er fortsetzt und  ist als eine legitime Bemühung zur Lösung der ana-  Iytischen Probleme anzuerkennen. In der gegebenen  Relation zwischen Individuum und Gefahr lenkt Rank  von der Organschwäche des Individuums ab und aut  die veränderliche Intensität der Gefahr hin. Der  Geburtsvorgang ist die erste Gefahrsituation, der von  ihm produzierte ökonomische Aufruhr wird das Vor-  bild der Angstreaktion;, wir haben vorhin die Ent-  wicklungslinie verfolgt, welche diese erste Gefahr-  situation und Angstbedingung mit allen späteren verbindet, und dabei gesehen, daß sie alle etwas Ge-  meinsames bewahren, indem sie alle in gewissem  Sinne eine Trennung von der Mutter bedeuten, zuerst  nur in biologischer Hinsicht, dann im Sinn eines  direkten Objektverlustes und später eines durch in-  direkte Wege vermittelten. Die Aufdeckung dieses  großsen Zusammenhanges ist ein unbestrittenes Ver-  dienst der Rankschen Konstruktion. Nun trifft das  Trauma der Geburt die einzelnen Individuen in ver-  schiedener Intensität, mit der Stärke des Traumas  variiert die Heftigkeit der Angstreaktion, und es soll  nach Rank von dieser Anfangsgröße der Angst-  entwicklung abhängen, ob das Individuum jemals ihre  Beherrschung erlernen kann, ob es neurotisch wird  oder normal.   Die Einzelkritik der Rankschen Aufstellungen ist  nicht unsere Aufgabe, bloß deren Prüfung, ob sie zur  Lösung unseres Problems brauchbar sind. Die Formel  Ranks, Neurotiker werde der, dem es wegen der  Stärke des Geburtstraumas niemals gelinge, dieses  völlig abzureagieren, ist theoretisch höchst anfechtbar.  Man weiß nicht recht, was mit dem Abreagieren des  Traumas gemeint ist. Versteht man es wörtlich, so  kommt man zu dem unhaltbaren Schluß, daß der  Neurotiker sich um so mehr der Gesundung nähert,  je häufiger und intensiver er den Angstaffekt repro-  duziert. Wegen dieses Widerspruches mit der Wirk-  lichkeit hatte ich ja seinerzeit die Theorie des Abreagierens aufgegeben, die in der Katharsis eine so  große Rolle spielte. Die Betonung der wechselnden  Stärke des Geburtstraumas läßt keinen Raum für den  berechtigten ätiologischen Anspruch der hereditären  Konstitution. Sie ist ja ein organisches Moment,  welches sich gegen die Konstitution wie eine Zu-  fälligkeit verhält und selbst von vielen, zufällig zu  nennenden Einflüssen, z. B. von der rechtzeitigen  Hilfeleistung bei der Geburt abhängig ist. Die Rank-  sche Lehre hat konstitutionelle wie phylogenetische  Faktoren überhaupt außer Betracht gelassen. Will  man aber für die Bedeutung der Konstitution Raum  schaffen, etwa durch die Modifikation, es käme viel  mehr darauf an, wie ausgiebig das Individuum auf die  variable Intensität des Geburtstraumas reagiere, SO  hat man der Theorie ihre Bedeutung geraubt, und  den neu eingeführten Faktor auf eine Nebenrolle ein-  geschränkt. Die Entscheidung über den Ausgang in  Neurose liegt dann doch auf einem anderen, wiederum  auf einem unbekannten Gebiet.   Die Tatsache, daß der Mensch den Geburtsvor-  gang mit den anderen Säugetieren gemein hat,  während ihm eine besondere Disposition zur Neurose  als Vorrecht vor den Tieren zukommt, wird kaum  günstig für die Ranksche Lehre stimmen. Der Haupt-  einwand bleibt aber, daß sie in der Luft schwebt,  anstatt sich auf gesicherte Beobachtung zu stützen. Es  gibt keine guten Untersuchungen darüber, ob schwere    Aemmung, Symptom und Angst 105    und protrahierte Geburt in unverkennbarer Weise mit  Entwicklung von Neurose zusammentreffen, ja, ob so  geborene Kinder nur die Phänomene der frühinfantilen  Ängstlichkeit länger oder stärker zeigen als andere.  Macht man geltend, daf präzipitierte und für die  Mutter leichte Geburten für das Kind möglicher-  weise die Bedeutung von schweren Traumen haben,  so bleibt doch die Forderung aufrecht, dafS Geburten,  die zur Asphyxie führen, die behaupteten Folgen mit  Sicherheit erkennen lassen müßten. Es scheint ein  Vorteil der Rankschen Ätiologie, daß sie ein Moment  voranstellt, das der Nachprüfung am Material der  Erfahrung zugänglich ist; solange man eine solche  Prüfung nicht wirklich vorgenommen hat, ist es  unmöglich, ihren Wert zu beurteilen.   Dagegen kann ich mich der Meinung nicht an-  schließen, daß die Ranksche Lehre der bisher in der  Psychoanalyse anerkannten ätiologischen Bedeutung  der Sexualtriebe widerspricht; denn sie bezieht sich  nur auf das Verhältnis des Individuums zur Gefahr-  situation und läßt die gute Auskunft offen, dafs, wer  die anfänglichen Gefahren nicht bewältigen konnte,  auch in den später auftauchenden Situationen sexueller  Gefahr versagen muß und dadurch in die Neurose  gedrängt wird.   Ich glaube also nicht, daß der Ranksche Versuch  uns die Antwort auf die Frage nach der Begründung  der Neurose gebracht hat, und ich meine, es läfst sich noch nicht entscheiden, einen wie großen Beitrag zur  Lösung der Frage er doch enthält. Wenn die Unter-  suchungen über den Einfluß schwerer Geburt auf die  Disposition zu Neurosen negativ ausfallen, ist dieser  Beitrag gering einzuschätzen. Es ist sehr zu besorgen,  daß das Bedürfnis nach einer greifbaren und einheit-  lichen ‚letzten Ursache‘‘ der Nervosität immer un-  befriedigt bleiben wird. Der ideale Fall, nach dem  sich der Mediziner wahrscheinlich noch heute sehnt,  wäre der des Bazillus, der sich isolieren und reinzüchten  läßt, und dessen Impfung bei jedem Individuum die  nämliche Affektion hervorruft. Oder etwas weniger  phantastisch: die Darstellung von chemischen Stoffen,  deren Verabreichung bestimmte Neurosen produziert und  aufhebt. Aber die Wahrscheinlichkeit spricht nicht für  solche Lösungen des Problems.   Die Psychoanalyse führt zu weniger einfachen,  minder befriedigenden Auskünften. Ich habe hier nur  längst Bekanntes zu wiederholen, nichts Neues hinzu-  zufügen. Wenn es dem Ich gelungen ist, sich einer  gefährlichen Triebregung zu erwehren, z. B. durch  den Vorgang der Verdrängung, so hat es diesen Teil  des Es zwar gehemmt und geschädigt, aber ihm  gleichzeitig auch ein Stück Unabhängigkeit gegeben  und auf ein Stück seiner eigenen Souveränität ver-  zichtet. Das folgt aus der Natur der Verdrängung,  die im Grunde ein Fluchtversuch ist. Das Verdrängte  ist nun „vogelfrei‘, ausgeschlossen aus der großen Organisation des Ichs, nur den Gesetzen unterworfen,  die im Bereich des Unbewußten herrschen. Ändert  sich nun die Gefahrsituation, so daß das Ich kein  Motiv zur Abwehr einer neuerlichen, der verdrängten  analogen Triebregung hat, so werden die Folgen der  Icheinschränkung manifest. Der neuerliche Triebablauf  vollzieht sich unter dem Einfluß des Automatismus,  — ich zöge vor zu sagen: des Wiederholungszwanges,  — er wandelt dieselben Wege wie der früher ver-  drängte, als ob die überwundene Gefahrsituation noch  bestünde. Das fixierende Moment an der Verdrängung  ist also der Wiederholungszwang des unbewufsten Es,  der normalerweise nur durch die frei bewegliche  Funktion des Ichs aufgehoben wird. Nun mag es  dem Ich mitunter gelingen, die Schranken der Ver-  drängung, die es selbst aufgerichtet, wieder ein-  zureißßen, seinen Einfluß auf die Triebregung wieder-  zugewinnen und den neuerlichen Triebablauf im Sinne  der veränderten Gefahrsituation zu lenken. Tatsache  ist, daß es ihm so oft mißlingt, und daß es seine  Verdrängungen nicht rückgängig machen kann. Quanti-  tative Relationen mögen für den Ausgang dieses  Kampfes maßgebend sein. In manchen Fällen haben  wir den Eindruck, daf die Entscheidung eine zwangs-  läufige ist, die regressive Anziehung der verdrängten  Regung und die Stärke der Verdrängung sind so groß,  daß die neuerliche Regung nur dem Wiederholungs-  zwange folgen kann. In anderen Fällen nehmen wir       108 Sigm. Freud    EEE    den Beitrag eines anderen Kräftespiels wahr, die An-  ziehung des verdrängten Vorbilds wird verstärkt durch  die Abstoßung von Seiten der realen Schwierigkeiten,  die sich einem anderen Ablauf der neuerlichen Trieb-  regung entgegensetzen.   Dafß dies der Hergang der Fixierung an die Ver-  drängung und der Erhaltung der nicht mehr aktuellen  Gefahrsituation ist, findet seinen Erweis in der an  sich bescheidenen, aber theoretisch kaum überschätz-  baren Tatsache der analytischen Therapie. Wennwir  dem Ich in der Analyse die Hilfe leisten, die es in  den Stand setzen kann, seine Verdrängungen aufzu-  heben, bekommt es seine Macht über das verdrängte  Es wieder und kann die Triebregungen so ablaufen  lassen, als ob die alten Gefahrsituationen nicht mehr  bestünden. Was wir so erreichen, steht in gutem  Einklang mit dem sonstigen Machtbereich unserer  ärztlichen Leistung. In der Regel muß sich ja unsere  Iherapie damit begnügen, rascher, verläßlicher, mit  weniger Aufwand den guten Ausgang herbeizuführen,  der sich unter günstigen Verhältnissen spontan ergeben  hätte.   Die bisherigen Erwägungen lehren uns, es sind  quantitative Relationen, nicht direkt aufzuzeigen, nur  auf dem Wege des Rückschlusses faßbar, die darüber  entscheiden, ob die alten Gefahrsituationen festgehalten  werden, ob die Verdrängungen des Ichs erhalten  bleiben, ob die Kinderneurosen ihre Fortsetzung finden oder nicht. Von den Faktoren, die an der  Verursachung der Neurosen beteiligt sind, die die  Bedingungen geschaffen haben, unter denen sich die  psychischen Kräfte mit einander messen, heben sich  für unser Verständnis drei hervor, ein biologischer,  ein phylogenetischer und ein rein psychologischer. Der  biologische ist die lang hingezogene Hilflosigkeit und  Abhängigkeit des kleinen Menschenkindes. Die Intrau-  terinexistenz des Menschen erscheint gegen die der  meisten Tiere relativ verkürzt; es wird unfertiger als  diese in die Welt geschickt. Dadurch wird der Ein-  fluß der realen Aufßenwelt verstärkt, die Differen-  zierung des Ichs vom Es frühzeitig gefördert, die  Gefahren der Außenwelt in ihrer Bedeutung er-  höht und der Wert des Objekts, das allein gegen  diese Gefahren schützen und das verlorene Intrau-  terinleben ersetzen kann, enorm gesteigert. Dies bio-  logische Moment stellt also die ersten Gefahrsituationen  her und schafft das Bedürfnis, geliebt zu werden, das  den Menschen nicht mehr verlassen wird.   Der zweite, phylogenetische, Faktor ist von uns  nur erschlossen worden; eine sehr merkwürdige Tat-  sache der Libidoentwicklung hat uns zu seiner An-  nahme gedrängt. Wir finden, daß das Sexualleben  des Menschen sich nicht wie das der meisten ihm  nahestehenden Tiere vom Anfang bis zur Reifung  stetig weiter entwickelt, sondern daß) es nach einer  ersten Frühblüte bis zum fünften Jahr eine energische    1IO Siem. Ireud    Unterbrechung erfährt, worauf es dann mit der  Pubertät von neuem anhebt und an die infantilen  Ansätze anknüpft. Wir meinen, es müßte in den  Schicksalen der Menschenart etwas Wichtiges vorge-  fallen sein, was diese Unterbrechung der Sexualent-  wicklung als historischen Niederschlag hinterlassen hat.  Die pathogene Bedeutung dieses Moments ergibt sich  daraus, dafß die meisten Triebansprüche dieser kind-  lichen Sexualität vom Ich als Gefahren behandelt und  abgewehrt werden, so daf die späteren sexuellen  Regungen der Pubertät, die ichgerecht sein sollten,  in Gefahr sind, der Anziehung der infantilen Vorbilder  zu unterliegen und ihnen in die Verdrängung zu folgen.  Hier stoßen wir auf die direkteste Ätiologie der Neu-  rosen. Es ist merkwürdig, daß der frühe Kontakt mit  den Ansprüchen der Sexualität auf das Ich ähnlich  wirkt, wie die vorzeitige Berührung mit der Aufßen-  welt.   Der dritte oder psychologische Faktor ist in einer  Unvollkommenheit unseres seelischen Apparates zu  finden, die gerade mit seiner Differenzierung in ein  Ich und ein Es zusammenhängt, also in letzter Linie  auch auf den Einfluß der Außenwelt zurückgeht. Durch  die Rücksicht auf die Gefahren der Realität wird das  Ich genötigt, sich gegen gewisse Triebregungen des  Es zur Wehre zu setzen, sie als Gefahren zu be-  handeln. Das Ich kann sich aber gegen innere Trieb-  gefahren nicht in so wirksamer Weise schützen wie    Flemmung, Symptom und Angst III    gegen ein Stück der ihm fremden Realität. Mit dem  Es selbst innig verbunden, kann es die Triebgefahr  nur abwehren, indem es seine eigene Organisation ein-  schränkt und sich die Symptombildung als Ersatz für  seine Beeinträchtigung des Triebes gefallen läßt. Er-  neuert sich dann der Andrang des abgewiesenen  Triebes, so ergeben sich für das Ich alle die Schwierig-  keiten, die wir als das neurotische Leiden kennen.   Weiter muß ich glauben, ist unsere Einsicht in das  Wesen und die Verursachung der Neurosen vorläufig  nicht gekommen.  XI  NACHTRÄGE    Im Laufe dieser Erörterungen sind verschiedene  Themen berührt worden, die vorzeitig verlassen werden  mußten und die jetzt gesammelt werden sollen, um  den Anteil Aufmerksamkeit zu erhalten, auf den sie  Anspruch haben.    A MODIFIKATIONEN FRÜHER GEÄUSSERTER  ANSICHTEN    a) Widerstand und Gegenbesetzung    Es ist ein wichtiges Stück der Theorie der Ver-  drängung, daß sie nicht einen einmaligen Vorgang dar-  stellt, sondern einen dauernden Aufwand erfordert.  Wenn dieser entfiele, würde der verdrängte Trieb,  der kontinuierlich Zuflüsse aus seinen Quellen erhält,  ein nächstes Mal denselben Weg einschlagen, von dem  er abgedrängt wurde, die Verdrängung würde um  ihren Erfolg gebracht oder sie müßte unbestimmt oft wiederholt werden. So folgt aus der kontinuierlichen  Natur des’ Triebes die Anforderung an das Ich, seine  Abwehraktion durch einen Daueraufwand zu versichern.  Diese Aktion zum Schutz der Verdrängung ist es, die  wir bei der therapeutischen Bemühung als Wider-  stand verspüren. Widerstand setzt das voraus, was  ich als Gegenbesetzung bezeichnet habe. Eine  solche Gegenbesetzung wird bei der Zwangsneurose  greifbar. Sie erscheint hier als Ichveränderung, als  Reaktionsbildung im Ich, durch Verstärkung jener Ein-  stellung, welche der zu verdrängenden Triebrichtung  gegensätzlich ist (Mitleid, Gewissenhaftigkeit, Reinlich-  keit). Diese Reaktionsbildungen der Zwangsneurose sind  durchwegs Übertreibungen normaler, im Verlauf der  Latenzzeit entwickelter Charakterzüge. Es ist weit  schwieriger, die Gegenbesetzung bei der Hysterie auf-  zuweisen, wo sie nach der theoretischen Erwartung  ebenso unentbehrlich ist. Auch hier ist ein gewisses  Maß von Ichveränderung durch Reaktionsbildung un-  verkennbar und wird in manchen Verhältnissen so auf-  fällig, daß es sich der Aufmerksamkeit als das Haupt-  symptom des Zustandes aufdrängt. In solcher Weise  wird z. B. der Ambivalenzkonflikt der Hysterie gelöst,  der Haß gegen eine geliebte Person wird durch ein  Übermaß von Zärtlichkeit für sie und AÄngstlichkeit  um sie niedergehalten. Man muß aber als Unter-  schiede gegen die Zwangsneurose hervorheben, daß  solche Reaktionsbildungen nicht die allgemeine Natur    8  Freud: Hemmung, Symptom und Angst  von Charakterzügen zeigen, sondern sich auf ganz  spezielle Relationen einschränken. Die Hysterika z. B.,  die ihre im Grunde gehafstten Kinder mit exzessiver  Zärtlichkeit behandelt, wird darum nicht im ganzen  liebesbereiter als andere Frauen, nicht einmal zärt-  licher für andere Kinder. Die Reaktionsbildung der  Hysterie hält an einem bestimmten Objekt zähe fest  und erhebt sich nicht zu einer allgemeinen Dis-  position des Ichs. Für die Zwangsneurose ist gerade  diese Verallgemeinerung, die Lockerung der Objekt-  beziehungen, die Erleichterung der Verschiebung in  der Objektwahl charakteristisch.   Eine andere Art der Gegenbesetzung scheint der  Eigenart der Hysterie gemäfßser zu sein. Die verdrängte  Triebregung kann von zwei Seiten her aktiviert (neu  besetzt) werden, erstens von innen her durch eine  Verstärkung des Triebes aus seinen inneren Erregungs-  quellen, zweitens von außen her durch die Wahr-  nehmung eines Objekts, das dem Trieb erwünscht  wäre. Die hysterische Gegenbesetzung ist nun vor-  zugsweise nach außen gegen die gefährliche Wahr-  nehmung gerichtet, sie nimmt die Form einer beson-  deren Wachsamkeit an, die durch Icheinschrän-  kungen Situationen vermeidet, in denen die Wahr-  nehmung auftreten müßte, und die es zustande bringt,  dieser Wahrnehmung die Aufmerksamkeit zu ent-  ziehen, wenn sie doch aufgetaucht ist. Französische  Autoren (Laforgue) haben kürzlich diese Leistung der Hysterie durch den besonderen Namen ‚Skoto-  misation ausgezeichnet. Noch auffälliger als bei  Hysterie ist diese Technik der Gegenbesetzung bei  den Phobien, deren Interesse sich darauf konzentriert,  sich immer weiter von der Möglichkeit der gefürch-  teten Wahrnehmung zu entfernen. Der Gegensatz in  der Richtung der Gegenbesetzung zwischen Hysterie  und Phobien einerseits und Zwangsneurose ander-  seits scheint bedeutsam, wenn er auch kein absoluter  ist. Er legt uns nahe anzunehmen, dafs zwischen der  Verdrängung und der äußeren Gegenbesetzung, wie  zwischen der Regression und der inneren Gegen-  besetzung (Ichveränderung durch Reaktionsbildung)  ein innigerer Zusammenhang besteht. Die Abwehr der  gefährlichen Wahrnehmung ist übrigens eine allgemeine  Aufgabe der Neurosen. Verschiedene Gebote und  Verbote der Zwangsneurose sollen der gleichen Ab-  sicht dienen.   Wir haben uns früher einmal klargemacht, dafs  der Widerstand, den wir in der Analyse zu über-  winden haben, vom Ich geleistet wird, das an seinen  Gegenbesetzungen festhält. Das Ich hat es schwer,  seine Aufmerksamkeit Wahrnehmungen und Vorstel-  lungen zuzuwenden, deren Vermeidung es sich bisher  zur Vorschrift gemacht hatte, oder Regungen als die  seinigen anzuerkennen, die den vollsten Gegensatz zu  den ihm als eigen vertrauten bilden. Unsere Bekämp-  fung des Widerstandes in der Analyse gründet sich  auf eine solche Auffassung desselben. Wir machen  den Widerstand bewufst, wo er, wie so häufig, infolge  des Zusammenhanges mit dem Verdrängten selbst  unbewußt ist; wir setzen ihm logische Argumente ent-  gegen, wenn oder nachdem er bewußt geworden ist,  versprechen dem Ich Nutzen und Prämien, wenn es  auf den Widerstand verzichtet. An dem Widerstand  des Ichs ist also nichts zu bezweifeln oder zu be-  richtigen. Dagegen fragt es sich, ob er allein den  Sachverhalt deckt, der uns in der Analyse entgegen-  tritt. Wir machen die Erfahrung, daß das Ich noch  immer Schwierigkeiten findet, die Verdrängungen rück-  gängig zu machen, auch nachdem es den Vorsatz  gefaßt hat, seine Widerstände aufzugeben, und haben  die Phase anstrengender Bemühung, die nach solchem  löblichen Vorsatz folgt, als die des ‚„Durcharbeitens“  bezeichnet. Es liegt nun nahe, das dynamische Moment  anzuerkennen, das ein solches Durcharbeiten notwendig  und verständlich macht. Es kann kaum anders sein,  als dafß® nach Aufhebung des Ichwiderstandes noch  die Macht des Wiederholungszwanges, die Anziehung  der unbewußstten Vorbilder auf den verdrängten Trieb-  vorgang, zu überwinden ist, und es ist nichts dagegen  zu sagen, wenn man dies Moment als den Wider-  stand des Unbewußten bezeichnen will. Lassen  wir uns solche Korrekturen nicht verdrießen; sie sind  erwünscht, wenn sie unser Verständnis um ein Stück  fördern, und keine Schande, wenn sie das frühere       Femmung, Symptom und Angst 117    nicht widerlegen, sondern bereichern, eventuell eine  Allgemeinheit einschränken, eine zu enge Auffassung  erweitern.   Es ist nicht anzunehmen, daß wir durch diese  Korrektur eine vollständige Übersicht über die Arten  der uns in der Analyse begegnenden Widerstände  gewonnen haben. Bei weiterer Vertiefung merken wir  vielmehr, daß wir fünf Arten des Widerstandes zu  bekämpfen haben, die von drei Seiten herstammen,  nämlich vom Ich, vom Es und vom Über-Ich, wobei  sich das Ich als die Quelle von drei in ihrer Dynamik  unterschiedenen Formen erweist. Der erste dieser drei  Ichwiderstände ist der vorhin behandelte Ver-  drängungswiderstand, über den am wenigsten  Neues zu sagen ist. Von ihm sondert sich der Über-  tragungswiderstand, der von der gleichen Natur  ist, aber in der Analyse andere und weit deutlichere  Erscheinungen macht, da es ihm gelungen ist, eine  Beziehung zur analytischen Situation oder zur Person  des Analytikers herzustellen und somit eine Ver-  drängung, die blof3 erinnert werden sollte, wieder wie  frisch zu beleben. Auch ein Ichwiderstand, aber ganz  anderer Natur, ist jener, der vom Krankheitsgewinn  ausgeht und sich auf die Einbeziehung des Symptoms  ins Ich gründet. Er entspricht dem Sträuben gegen  den Verzicht auf eine Befriedigung oder Erleichterung.  Die vierte Art des Widerstandes — den des Es —  haben wir eben für die Notwendigkeit des Durcharbeitens verantwortlich gemacht. Der fünfte Wider-  stand, der des Über-Ichs, der zuletzt erkannte,  dunkelste, aber nicht immer schwächste, scheint dem  Schuldbewußtsein oder Strafbedürfnis zu entstammen;  er widersetzt sich jedem Erfolg und demnach auch  der Genesung durch die Analyse.    6) Angst aus Umwandlung von Libido    Die in diesem Aufsatz vertretene Auffassung der  Angst entfernt sich ein Stück weit von jener, die mir  bisher berechtigt schien. Früher betrachtete ich die  Angst als eine allgemeine Reaktion des Ichs unter  den Bedingungen der Unlust, suchte ihr Auftreten  jedesmal ökonomisch zu rechtfertigen und nahm an,  gestützt auf die Untersuchung der Aktualneurosen,  daß Libido (sexuelle Erregung), die vom Ich abge-  lehnt oder nicht verwendet wird, eine direkte Abfuhr  in der Form der Angst findet. Man kann es nicht  übersehen, daß diese verschiedenen Bestimmungen  nicht gut zusammengehen, zum mindesten nicht not-  wendig aus einander folgen. Überdies ergab sich der  Anschein einer besonders innigen Beziehung von Angst  und Libido, die wiederum mit dem Allgemeincharakter  der Angst als Unlustreaktion nicht harmonierte.   Der Einspruch gegen diese Auffassung ging von  der Tendenz aus, das Ich zur alleinigen Angststätte  zu machen, war also eine der Folgen der im ‚Ich  und Es‘ versuchten Gliederung des seelischen Apparates. Der früheren Auffassung lag es nahe, die Libido  der verdrängten Triebregung als die Quelle der Angst  zu betrachten; nach der neueren hatte vielmehr das  Ich für diese Angst aufzukommen. Also Ichangst oder  Trieb-(Es-)Angst. Da das Ich mit desexualisierter  Energie arbeitet, wurde in der Neuerung auch der  intime Zusammenhang von Angst und Libido gelockert.  Ich hoffe, es ist mir gelungen, wenigstens den Wider-  spruch klar zu machen, die Umrisse der Unsicherheit  scharf zu zeichnen.   Die Ranksche Mahnung, der Angstaffekt sei,  wie ich selbst zuerst behauptete, eine Folge des  Geburtsvorganges und eine Wiederholung der damals  durchlebten Situation, nötigte zu einer neuerlichen  Prüfung des Angstproblems. Mit seiner eigenen Auf-  fassung der Geburt als Trauma, des Angstzustandes  als Abfuhrreaktion darauf, jedes neuerlichen Angst-  affekts als Versuch, das Trauma immer vollständiger  „abzureagieren“, konnte ich nicht weiter kommen. Es  ergab sich die Nötigung, von der Angstreaktion auf  die Gefahrsituation hinter ihr zurückzugehen.  Mit der Einführung dieses Moments ergaben sich  neue Gesichtspunkte für die Betrachtung. Die Geburt  wurde das Vorbild für alle späteren Grefahrsituationen,  die sich unter den neuen Bedingungen der veränderten  Existenzform und der fortschreitenden psychischen  Entwicklung ergaben. Ihre eigene Bedeutung wurde  aber auch auf diese vorbildliche Beziehung zur Gefahr    120 Siem. Freud    eingeschränkt. Die bei der Geburt empfundene Angst  wurde nun das Vorbild eines Affektzustandes, der die  Schicksale anderer Affekte teilen mußte. Er reprodu-  zierte sich entweder automatisch in Situationen, die  seinen Ursprungssituationen analog waren, als unzweck-  mäßige Reaktionsform, nachdem er in der ersten  Gefahrsituation zweckmäßig gewesen war. Oder das  Ich bekam Macht über diesen Affekt und reproduzierte  ihn selbst, bediente sich seiner als Warnung vor der  Gefahr und als Mittel, das Eingreifen des Lust-Unlust-  mechanismus wachzurufen. Die biologische Bedeutung  des Angstaffekts kam zu ihrem Recht, indem die  Angst als die allgemeine Reaktion auf die Situation  der Gefahr anerkannt wurde; die Rolle des Ichs als  Angststätte wurde bestätigt, indem dem Ich die Funk-  tion eingeräumt wurde, den Angstaffekt nach seinen  Bedürfnissen zu produzieren. Der Angst wurden so  im späteren Leben zweierlei Ursprungsweisen zuge-  wiesen, die eine ungewollt, automatisch, jedesmal öko-  nomisch gerechtfertigt, wenn sich eine Gefahrsituation  analog jener der Geburt hergestellt hatte, die andere,  vom Ich produzierte, wenn eine solche Situation nur  drohte, um zu ihrer Vermeidung aufzufordern. In  diesem zweiten Fall unterzog sich das Ich der Angst  gleichsam wie einer Impfung, um durch einen abge-  schwächten Krankheitsausbruch einem ungeschwächten  Anfall zu entgehen. Es stellte sich gleichsam die Ge-  fahrsituation lebhaft vor, bei unverkennbarer Tendenz,    FAemmung, Symptom und Angst 121    dies peinliche Erleben auf eine Andeutung, ein Signal,  zu beschränken. Wie sich dabei die verschiedenen  Grefahrsituationen nacheinander entwickeln und doch  genetisch mit einander verknüpft bleiben, ist bereits  im einzelnen dargestellt worden. Vielleicht gelingt es  uns, ein Stück weiter ins Verständnis der Angst ein-  zudringen, wenn wir das Problem des Verhältnisses  zwischen neurotischer Angst und Realangst angreifen.   Die früher behauptete direkte Umsetzung der Libido  in Angst ist unserem Interesse nun weniger bedeut-  sam geworden. Ziehen wir sie doch in Erwägung, so  haben wir mehrere Fälle zu unterscheiden. Für die  Angst, die das Ich als Signal provoziert, kommt sie  nicht in Betracht; also auch nicht in all den Gefahr-  situationen, die das Ich zur Einleitung einer Ver-  drängung bewegen. Die libidinöse Besetzung der ver-  drängten Triebregung erfährt, wie man es am deut-  lichsten bei der Konversionshysterie sieht, eine andere  Verwendung als die Umsetzung in und Abfuhr als  Angst. Hingegen werden wir bei der weiteren Dis-  kussion der Gefahrsituation auf jenen Fall der Angst-  entwicklung stoßen, der wahrscheinlich anders zu    beurteilen ist.  c) Verdrängung und Abwehr    Im Zusammenhange der Erörterungen über das  Angstproblem habe ich einen Begriff — oder beschei-  dener ausgedrückt: einen Terminus — wieder auf-       122 Siem. Freud    genommen, dessen ich mich zu Anfang meiner Studien  vor dreißig Jahren ausschließend bedient und den ich  späterhin fallen gelassen hatte. Ich meine den des  Abwehrvorganges.” Ich ersetzte ihn in der Folge durch  den der Verdrängung, das Verhältnis zwischen beiden  blieb aber unbestimmt. Ich meine nun, es bringt einen  sicheren Vorteil, auf den alten Begriff der Abwehr  zurückzugreifen, wenn man dabei festsetzt, daß er die  allgemeine Bezeichnung für alle die Techniken sein  soll, deren sich das Ich in seinen eventuell zur Neu-  rose führenden Konflikten bedient, während Verdrän-  gung der Name einer bestimmten solchen Abwehr-  methode bleibt, die uns infolge der Richtung unserer  Untersuchungen zuerst besser bekannt worden ist.  Auch eine bloß terminologische Neuerung will  gerechtfertigt werden, soll der Ausdruck einer neuen  Betrachtungsweise oder einer Erweiterung unserer Ein-  sichten sein. Die Wiederaufnahme des Begriffes Ab-  wehr und die Einschränkung des Begriffes der Ver-  drängung trägt nun einer Tatsache Rechnung, die  längst bekannt ist, aber durch einige neuere Funde an  Bedeutung gewonnen hat. Unsere ersten Erfahrungen  über Verdrängung und Symptombildung machten wir  an der Hysterie; wir sahen, daß der Wahrnehmungs-  inhalt erregender Erlebnisse, der Vorstellungsinhalt  pathogener Gedankenbildungen vergessen und von der    1) Siehe: Die Abwehr-Neuropsychosen, Ges, Schriften, Bd. 1. Reproduktion im Gedächtnis ausgeschlossen wird, und  haben darum in der Abhaltung vom Bewußtsein einen  Hauptcharakter der hysterischen Verdrängung erkannt.  Später haben wir die Zwangsneurose studiert und  gefunden, daß bei dieser Affektion die pathogenen  Vorfälle nicht vergessen werden. Sie bleiben be-  wußt, werden aber auf eine noch nicht vor-  stellbare Weise ‚isoliert‘, so daß ungefähr der-  selbe Erfolg erzielt wird wie durch die hysterische  Amnesie. Aber die Differenz ist groß genug, um  unsere Meinung zu berechtigen, der Vorgang, mittels  dessen die Zwangsneurose einen Triebanspruch be-  seitigt, könne nicht der nämliche sein wie bei  Hysterie. Weitere Untersuchungen haben uns gelehrt,  daß bei der Zwangsneurose unter dem Einfluß des  Ichsträubens eine Regression der Triebregungen auf  eine frühere Libidophase erzielt wird, die zwar eine  Verdrängung nicht überflüssig macht, aber offenbar in  demselben Sinne wirkt wie die Verdrängung. Wir  haben ferner gesehen, dafß die auch bei Hysterie an-  zunehmende Gegenbesetzung bei der Zwangsneurose  als reaktive Ichveränderung eine besonders große Rolle  beim Ichschutz spielt, wir sind auf ein Verfahren der  „Isolierung‘‘ aufmerksam worden, dessen Technik wir  noch nicht angeben können, das sich einen direkten  symptomatischen Ausdruck schafft, und auf die magisch  zu nennende Prozedur des „Ungeschehenmachens‘, über  deren abweisende Tendenz kein Zweifel sein kann, die    124 Sigm. Freud    aber mit dem Vorgang der ‚Verdrängung‘ keine  Ähnlichkeit mehr hat. Diese Erfahrungen sind Grund  genug, den alten Begriff der Abwehr wieder einzu-  setzen, der alle diese Vorgänge mit gleicher Tendenz  — Schutz des Ichs gegen Triebansprüche — umfassen  kann, und ihm die Verdrängung als einen Spezialfall  zu subsumieren. Die Bedeutung einer solchen Namen-  gebung wird erhöht, wenn man die Möglichkeit erwägt,  daf3 eine Vertiefung unserer Studien eine innige Zu-  sammengehörigkeit zwischen besonderen Formen der  Abwehr und bestimmten Affektionen ergeben könnte,  z. B. zwischen Verdrängung und Hysterie. Unsere  Erwartung richtet sich ferner auf die Möglichkeit einer  anderen bedeu samen Abhängigkeit. Es kann leicht  sein, daßß der seelische Apparat vor der scharfen  Sonderung von Ich und Es, vor der Ausbildung eines  Über-Ichs, andere Methoden der Abwehr übt als nach  der Erreichung dieser Organisationsstufen.    B  ERGÄNZUNG ZUR ANGST    Der Angstaffekt zeigt einige Züge, deren Unter-  suchung weitere Aufklärung verspricht. Die Angst hat  eine unverkennbare Beziehung zur Erwartung; sie  ist Angst vor etwas. Es haftet ihr ein Charakter von  Unbestimmtheit und Objektlosigkeit an; der    Femmung, Symptom und Angst 125    korrekte Sprachgebrauch ändert selbst ihren Namen,  wenn sie ein Objekt gefunden hat, und ersetzt ihn  dann durch Furcht. Die Angst hat ferner außer ihrer  Beziehung zur Gefahr eine andere zur Neurose, um  deren Aufklärung wir uns seit langem bemühen. Es  entsteht die Frage, warum nicht alle Angstreaktionen  neurotisch sind, warum wir so viele als normal aner-  kennen; endlich verlangt der Unterschied von Real-  angst und neurotischer Angst nach gründlicher Wür-  digung.   Gehen wir von der letzteren Aufgabe aus. Unser  Fortschritt bestand in dem Rückgreifen von der Re-  aktion der Angst auf die Situation der Gefahr. Nehmen  wir dieselbe Veränderung an dem Problem der  Realangst vor, so wird uns dessen Lösung leicht.  Realgefahr ist eine Gefahr, die wir kennen, Realangst  die Angst vor einer solchen bekannten Gefahr. Die  neurotische Angst ist Angst vor einer Gefahr, die wir  nicht kennen. Die neurotische Gefahr mufs also erst  gesucht werden; die Analyse hat uns gelehrt, sie ist  eine Triebgefahr. Indem wir diese dem Ich unbe-  kannte Gefahr zum Bewußtsein bringen, verwischen  wir den Unterschied zwischen Realangst und neuro-  tischer Angst, können wir die letztere wie die erstere  behandeln.   In der Realgefahr entwickeln wir zwei Reaktionen,  die affektive, den Angstausbruch, und die Schutz-  handlung. Voraussichtlich wird bei der Triebgefahr    126 Sigm. Freud    dasselbe geschehen. Wir kennen den Fall des zweck-  mäfßligen Zusammenwirkens beider Reaktionen, indem  die eine das Signal für das Einsetzen der anderen  gibt, aber auch den unzweckmäfßligen Fall, den der  Angstlähmung, daß die eine sich auf Kosten der  anderen ausbreitet.   Es gibt Fälle, in denen sich die Charaktere von  Realangst und neurotischer Angst vermengt zeigen.  Die Gefahr ist bekannt und real, aber die Angst vor  ihr übermäßig groß, größer als sie nach unserem Urteil  sein dürfte. In diesem Mehr verrät sich das neurotische  Element. Aber diese Fälle bringen nichts prinzipiell  Neues. Die Analyse zeigt, daß an die bekannte Real-  gefahr eine unerkannte Triebgefahr geknüpft ist.   Wir kommen weiter, wenn wir uns auch mit der  Zurückführung der Angst auf die Gefahr nicht be-  gnügen. Was ist der Kern, die Bedeutung der  Gefahrsituation? Offenbar die Einschätzung unserer  Stärke im Vergleich zu ihrer Größe, das Zugeständnis  unserer Hilflosigkeit gegen sie, der materiellen Hilf-  losigkeit im Falle der Realgefahr, der psychischen Hilf-  losigkeit im Falle der Triebgefahr. Unser Urteil wird  dabei von wirklich gemachten Erfahrungen geleitet  werden; ob es sich in seiner Schätzung irrt, ist für  den Erfolg gleichgültig. Heißen wir eine solche erlebte  Situation von Hilflosigkeit eine traumatische; wir  haben dann guten Grund, die traumatische Situation  von der Gefahrsituation zu trennen. Es ist nun ein wichtiger Fortschritt in unserer  Selbstbewahrung, wenn eine solche traumatische Situa-  tion von Hilflosigkeit nicht abgewartet, sondern vorher-  gesehen, erwartet, wird. Die Situation, in der die Be-  dingung für solche Erwartung enthalten ist, heiße die  Gefahrsituation, in ihr wird das Angstsignal gegeben.  Dies will besagen: ich erwarte, daß sich eine Situation  von Hilflosigkeit ergeben wird, oder die gegenwärtige  Situation erinnert mich an eines der früher erfahrenen  traumatischen Erlebnisse. Daher antizipiere ich dieses  Trauma, will mich benehmen, als ob es schon da  wäre, solange noch Zeit ist, es abzuwenden. Die Angst  ist also einerseits Erwartung des Traumas, anderseits  eine gemilderte Wiederholung desselben. Die beiden  Charaktere, die uns an der Angst aufgefallen sind,  haben also verschiedenen Ursprung. Ihre Beziehung  zur Erwartung gehört zur Gefahrsituation, ihre Unbe-  stimmtheit und ÖObjektlosigkeit zur traumatischen  Situation der Hilflosigkeit, die in der Grefahrsituation  antizipiert wird.   Nach der Entwicklung der Reihe: Angst — Gefahr — Hilflosigkeit (Trauma) können wir zusammen-  fassen: Die Gefahrsituation ist die erkannte, erinnerte,  erwartete Situation der Hilflosigkeit. Die Angst ist die  ursprüngliche Reaktion auf die Hilflosigkeit im Trauma,  die dann später in der Gefahrsituation als Hilfssignal  reproduziert wird. Das Ich, welches das Trauma passiv  erlebt hat, wiederholt nun aktiv eine abgeschwächte    128 Sigm. Freud    Reproduktion desselben, in der Hoffnung, deren Ab-  lauf selbsttätig leiten zu können. Wir wissen, das Kind  benimmt sich ebenso gegen alle ihm peinlichen Ein-  drücke, indem es sie im Spiel reproduziert; durch  diese Art von der Passivität zur Aktivität überzu-  gehen, sucht es seine Lebenseindrücke psychisch zu  bewältigen. Wenn dies der Sinn eines „Abreagierens  des Traumas‘ sein soll, so kann man nichts mehr  dagegen einwenden. Das Entscheidende ist aber die  erste Verschiebung der Angstreaktion von ihrem Ur-  sprung in der Situation der Hilflosigkeit auf deren  Erwartung, die Gefahrsituation. Dann folgen die weiteren  Verschiebungen von der Gefahr auf die Bedingung der  Gefahr, den Objektverlust und dessen schon erwähnte  Modifikationen.   Die „Verwöhnung‘“ des kleinen Kindes hat die uner-  wünschte Folge, daß die Gefahr des Objektverlustes  — das Objekt als Schutz gegen alle Situationen der  Hilflosigkeit — gegen alle anderen Gefahren über-  steigert wird. Sie begünstigt also die Zurückhaltung  in der Kindheit, der die motorische wie die psychische  Hilflosigkeit eigen sind.   Wir haben bisher keinen Anlaß gehabt, die  Realangst anders zu betrachten als die neurotische  Angst. Wir kennen den Unterschied; die Realgefahr  droht von einem äußeren Objekt, die neurotische  von einem Triebanspruch. Insoferne dieser Trieb-  anspruch etwas Reales ist, kann auch die neuro-       Hemmung, Symptom und Angst    tische Angst als real begründet anerkannt werden.  Wir haben verstanden, daß der Anschein einer be-  sonders intimen Beziehung zwischen Angst und Neu-  rose sich auf die Tatsache zurückführt, daß das Ich  sich mit Hilfe der Angstreaktion der Triebgefahr  ebenso erwehrt wie der äußeren Realgefahr, daß aber  diese Richtung der Abwehrtätigkeit infolge einer  Unvollkommenheit des seelischen Apparats in die  Neurose ausläuft. Wir haben auch die Überzeugung  gewonnen, dafs der Triebanspruch oft nur darum zur  (inneren) Gefahr wird, weil seine Befriedigung eine  äußere Gefahr herbeiführen würde, also weil diese  innere Gefahr eine äußere repräsentiert.   Anderseits muß auch die äußere (Real-) Gefahr  eine Verinnerlichung gefunden haben, wenn sie für das  Ich bedeutsam werden soll; sie muf3 in ihrer Beziehung  zu einer erlebten Situation von Hilflosigkeit erkannt  werden." Eine instinktive Erkenntnis von aufSen drohen-  der Gefahren scheint dem Menschen nicht oder nur  in sehr bescheidenem Ausmaf3 mitgegeben worden zu    1) Es mag auch oft genug vorkommen, daß in einer Gefahrsituation,  die als solche richtig geschätzt wird, zur Realangst ein Stück Trieb-  angst hinzukommt. Der Triebanspruch, vor dessen Befriedigung das  Ich zurückschreckt, wäre dann der masochistische, der gegen die  eigene Person gewendete Destruktionstrieb. Vielleicht erklärt diese  Zutat den Fall, daß die Angstreaktion übermäßig und unzweckmäßig,  lähmend, ausfällt. Die Höhenphobien (Fenster, Turm, Abgrund)  könnten diese Herkunft haben; ihre geheime feminine Bedeutung  steht dem Masochismus nahe.    Freud: Hemmung, Symptom und Angst  Siem. Freud    sein. Kleine Kinder tun unaufhörlich Dinge, die sie in  Lebensgefahr bringen, und können gerade darum das  schützende Objekt nicht entbehren. In der Beziehung  zur traumatischen Situation, gegen die man hilflos ist,  treffen äußere und innere Gefahr, Realgefahr und  Triebanspruch zusammen. Mag das Ich in dem einen  Falle einen Schmerz, der nicht aufhören will, erleben,  im. anderen Falle eine Bedürfnisstauung, die keine  Befriedigung finden kann, die ökonomische Situation  ist für beide Fälle die nämliche und die motorische  Hilflosigkeit findet in der psychischen Hilflosigkeit  ihren Ausdruck.   Die rätselhaften Phobien der frühen Kinderzeit  verdienen an dieser Stelle nochmalige Erwähnung. Die  einen von ihnen — Alleinsein, Dunkelheit, fremde  Personen — konnten wir als Reaktionen auf die  Gefahr des Objektverlusts verstehen; für andere —  kleine Tiere, Gewitter u. dgl. — bietet sich vielleicht  die Auskunft, sie seien die verkümmerten Reste einer  kongenitalen Vorbereitung auf die Realgefahren, die  bei anderen Tieren so deutlich ausgebildet ist. Für  den Menschen zweckmäßig ist allein der Anteil dieser  archaischen Erbschaft, der sich auf den Objektverlust  bezieht. Wenn solche Kinderphobien sich fixieren,  stärker werden und bis in späte Lebensjahre anhalten,  weist die Analyse nach, daf ihr Inhalt sich mit Trieb-  ansprüchen in Verbindung gesetzt hat, zur Vertretung  auch innerer Gefahren geworden ist.  F  (2  ANGST, SCHMERZ UND TRAUER    Zur Psychologie der Gefühlsvorgänge liegt so wenig  vor, daf$ die nachstehenden schüchternen Bemer-  kungen auf die nachsichtigste Beurteilung Anspruch  erheben dürfen. An folgender Stelle erhebt sich für  uns das Problem. Wir mufsten sagen, die Angst werde  zur Reaktion auf die Gefahr des Objektverlusts. Nun  kennen wir bereits eine solche Reaktion auf den  Objektverlust, es ist die Trauer. Also wann kommt  es zur einen, wann zur anderen? An der Irauer, mit  der wir uns bereits früher beschäftigt haben,’ blieb  ein Zug völlig unverstanden, ihre besondere Schmerz-  lichkeit. Daß die Trennung vom Objekt schmerzlich  ist, erscheint uns trotzdem selbstverständlich. Also  kompliziert sich das Problem weiter: Wann macht  die Trennung vom Objekt Angst, wann Trauer und  wann vielleicht nur Schmerz?   Sagen wir es gleich, es ist keine Aussicht vor-  handen, Antworten auf diese Fragen zu geben. Wir  werden uns dabei bescheiden, einige Abgrenzungen  und einige Andeutungen zu finden.   Unser Ausgangspunkt sei wiederum die eine  Situation, die wir zu verstehen glauben, die des Säug-  lings, der anstatt seiner Mutter eine fremde Person  erblickt. Er zeigt dann die Angst, die wir auf die   ı) S. Trauer und Melancholie, Ges. Schriften, Bd. V. 193 Siem. Freud    Gefahr des Objektverlustes gedeutet haben. Aber sie  ist wohl komplizierter und verdient eine eingehendere  Diskussion. An der Angst des Säuglings ist zwar kein  Zweifel, aber Gesichtsausdruck und die Reaktion des  Weinens lassen annehmen, daß er außerdem noch  Schmerz empfindet. Es scheint, daß bei ihm einiges  zusammenflieft, was später gesondert werden wird. Er  kann das zeitweilige Vermissen und den dauernden  Verlust noch nicht unterscheiden; wenn er die Mutter  das eine Mal nicht zu Gesicht bekommen hat, benimmt  er sich so, als ob er sie nie wieder sehen sollte, und  es bedarf wiederholter tröstlicher Erfahrungen, bis er  gelernt hat, daf3 auf ein solches Verschwinden der  Mutter ihr Wiedererscheinen zu folgen pflegt. Die  Mutter reift diese für ihn so wichtige Erkenntnis,  indem sie das bekannte Spiel mit ihm aufführt, sich  vor ihm das Gesicht zu verdecken und zu seiner  Freude wieder zu enthüllen. Er kann dann sozusagen  Sehnsucht empfinden, die nicht von Verzweiflung  begleitet ist.   Die Situation, in der er die Mutter vermißt, ist  infolge seines Mißverständnisses für ihn keine Gefahr-  situation, sondern eine traumatische, oder richtiger,  sie ist eine traumatische, wenn er in diesem Moment  ein Bedürfnis verspürt, das die Mutter befriedigen soll;  sie wandelt sich zur Gefahrsituation, wenn dies  Bedürfnis nicht aktuell ist. Die erste Angstbedingung,  die das Ich selbst einführt, ist also die des Wahr-    Memmung, Symptom und Angst 133    nehmungsverlustes, die der des Objektverlustes gleich-  gestellt wird. Ein Liebesverlust kommt noch nicht in  Betracht. Später lehrt die Erfahrung, dafs das Objekt  vorhanden bleiben, aber auf das Kind böse geworden  sein kann, und nun wird der Verlust der Liebe von  seiten des Objekts zur neuen, weit beständigeren  Gefahr und Angstbedingung.   Die traumatische Situation des Vermissens der  Mutter weicht in einem entscheidenden Punkte von  der traumatischen Situation der Geburt ab. Damals  war kein Objekt vorhanden, das vermifst werden  konnte. Die Angst blieb die einzige Reaktion, die zu-  stande kam. Seither haben wiederholte Befriedigungs-  situationen das Objekt der Mutter geschaffen, das  nun im Falle des Bedürfnisses eine intensive, „sehn-  süchtig‘ zu nennende Besetzung erfährt. Auf diese  Neuerung ist die Reaktion des Schmerzes zu beziehen.  Der Schmerz ist also die eigentliche Reaktion auf  den Objektverlust, die Angst die auf die Gefahr,  welche dieser Verlust mit sich bringt, in weiterer  Verschiebung auf die Gefahr des Objektverlustes selbst.   Auch vom Schmerz wissen wir sehr wenig. Den  einzig sicheren Inhalt gibt die Tatsache, dafßß der  Schmerz — zunächst und in der Regel — entsteht,  wenn ein an der Peripherie angreifender Reiz die  Vorrichtungen des Reizschutzes durchbricht und nun  wie ein kontinuierlicher Triebreiz wirkt, gegen den die  sonst wirksamen Muskelaktionen, welche die gereizte    134 Siem. Freud    Stelle dem Reiz entziehen, ohnmächtig bleiben. Wenn  der Schmerz nicht von einer Hautstelle, sondern von  einem inneren Organ ausgeht, so ändert das nichts  an der Situation; es ist nur ein Stück der inneren  Peripherie an die Stelle der äufseren getreten. Das  Kind hat offenbar Gelegenheit, solche Schmerzerlebnisse  zu machen, die unabhängig von seinen Bedürfnis-  erlebnissen sind. Diese Entstehungsbedingung des  Schmerzes scheint aber sehr wenig Ähnlichkeit mit  einem Objektverlust zu haben, auch ist das für den  Schmerz wesentliche Moment der peripherischen  Reizung in der Sehnsuchtssituation des Kindes völlig  entfallen. Und doch kann es nicht sinnlos sein, dafs  die Sprache den Begriff des inneren, des seelischen,  Schmerzes geschaffen hat und die Empfindungen des  Objektverlusts durchaus dem körperlichen Schmerz  gleichstellt.   Beim körperlichen Schmerz entsteht eine hohe,  narzißßtisch zu nennende Besetzung der schmerzenden  Körperstelle, die immer mehr zunimmt und sozusagen  entleerend auf das Ich wirkt. Es ist bekannt, daf wir,  bei Schmerzen in inneren Organen, räumliche und  andere Vorstellungen von solchen Körperteilen  bekommen, die sonst im bewußten Vorstellen gar nicht  vertreten sind. Auch die merkwürdige Tatsache, dafs  die intensivsten Körperschmerzen bei psychischer  Ablenkung durch ein andersartiges Interesse nicht zu-  stande kommen: (man darf hier nicht sagen; unbewußt  FHemmung, Symptom und Angst 135    bleiben), findet in der Tatsache der Konzentration der  Besetzung auf die psychische Repräsentanz der  schmerzenden Körperstelle ihre Erklärung. Nun scheint  in diesem Punkt die Analogie zu liegen, die die  Übertragung der Schmerzempfindung auf das seelische  (sebiet gestattet hat. Die intensive, infolge ihrer  Unstillbarkeit stets anwachsende Sehnsuchtsbesetzung  des vermißten (verlorenen) Objektes schafft die-  selben ökonomischen Bedingungen wie die Schmerz-  besetzung der verletzten Körperstelle und macht es  möglich, von der peripherischen Bedingtheit des Körper-  schmerzes abzusehen! Der Übergang vom Körper-  schmerz zum Seelenschmerz entspricht dem Wandel  von narzißtischer zur Objektbesetzung. Die vom Be-  dürfnis hochbesetzte Objektvorstellung spielt die Rolle  der von dem Reizzuwachs besetzten Körperstelle.  Die Kontinuität und Unhemmbarkeit des Besetzungs-  vorganges bringen den gleichen Zustand der psychi-  schen Hilflosigkeit hervor. Wenn die dann entstehende  Unlustempfindung den spezifischen, nicht näher zu be-  schreibenden Charakter des Schmerzes trägt, anstatt  sich in der Reaktionsform der Angst zu äußern, so  liegt es nahe, dafür ein Moment verantwortlich zu  machen, das sonst von der Erklärung noch zu wenig  in Anspruch genommen wurde, das hohe Niveau der  Besetzungs- und Bindungsverhältnisse, auf dem sich  diese zur Unlustempfindung führenden Vorgänge voll-    ziehen. 136 Siem. Freud  Wir kennen noch eine andere Gefühlsreaktion auf  den Objektverlust, die Trauer. Ihre Erklärung bereitet  aber keine Schwierigkeiten mehr. Die Trauer entsteht  unter dem Einfluß der Realitätsprüfung, die kate-  gorisch verlangt, daß man sich von dem Objekt  trennen müsse, weil es nicht mehr besteht. Sie hat  nun die Arbeit zu leisten, diesen Rückzug vom Objekt  in all den Situationen durchzuführen, in denen das  Objekt Gegenstand hoher Besetzung war. Der schmerz-  liche Charakter dieser Trennung fügt sich dann der  eben gegebenen Erklärung durch die hohe und un-  erfüllbare Sehnsuchtsbesetzung des Objekts während  der Reproduktion der Situationen, in denen die Bindung  an das Objekt gelöst werden soll. Kö @    “s NET 5) a r  pn nn >    FRI 4 > Ak er nicr  4 i  n mn;  Pan be  En ‚ — ®  Pe    u  “  2,  ”  0  ’3  ni  -  ww."  A  %  ’ > >  „„  7  5  #  - 2  “  MH  4  9  |  &  e-  i P  .  ‚  »  =  D  a  ’  ’  -  ie  u;  i  D    h 5 - & Er 3 a % 0 Pr  r . r.. ’ ) n I F j u er en ur . Bi  i + 2 Le £ > . "u i We ü ‚v i en u j  2 Br 5 er A = hr  Eh 5 Ra IE ION ZUR)  Br. f = en k er u WR LD 1 i ’ „. N  # Dar. . h Pa r r . za & 12 7  Be N A Nr Ra Sl NV  hi DE * im . r „* Ei ne. ' ae Bd N  5 De) u 4 e = I wer “ er p > j  5 Ye = - ee £ di P a An 2    ar Eu w  „e  I 4  =  N   2, 4.  “   Mr  ..h 7    x  "  \  r  [>    BHaSHerere  ER eins:    23  witsıkeitsreigghrn  ir * =  ee ran nien tere BRSEH 2 i2 ZEH *    2  H Hg 2 ae Heer  ars re SEIEN Ser Ent ern Bere +2  Bee Bir ER ERSE EEE:  KEEHInIEtEessserersatsEreBLtLsFarks BesssraeaTbkrindie gt EEE Si Sfe:  - Eee Renee Eeeelieheen r  = BeEHupEeNe a  BEHHEEN ten    FEIERT ir:  er mes Sen  marmaseher ne = Preen sp ertets  22 Bar ree re SEI ELF er - 3   me eat rt -   az ee Erst 435 Eehriee x  tree Par tatar ze Bam nee u ser : Eeermnm Surueh een  Eiritstsete TE Demut = FERIEN, ze erg  =; zeeszr2r 2 MIET  ei .anaes= cr Er = are tree = Perser ee habersietn euere etkiehei test  SAsPSSSUTInHIIRtSERLecsEENUG Henn pEmmgeraeL ern saHtrEheger m eeriesee Sn: ERHREEHESERHEN Eur age steeE FREE: Brenner en  RE eHSESEHHRREn HOHES ISSES EHER ee een Keteee 3 Re este  u = tet Sarg > B \ SEE  Selzasrceaer Erieere Fr  Fear  67772 Vene iricstrerereeeettegee *  new enseistassurhmes Eueebeksscstuehrrehabe rent   Seaaup ine ee ngEe rer urnehges BecShehslubsteenenge iteer   SEReSE HEISE HTerahgen Le eR isst spsssersuenErmetinenssger   Hagstssaczeariere = on zen ee DET ern Le re er een re rege rue   EHER ET Sarspateegee tere ehe atenetz GET TELSUSTtLEIeeraBER ERBE Feareeten  Sese tet : £   HER SE PTeE aa een es e ae IHERESEEETe  a EIEFES ER FE EHRE RSHREREEE age Ki Seree en!  ER a & BeSIBESE He SeEssssepee Sehne  een egarargsiche  Eee  HEN : HE = ITSNGSRIEE-VHEALITE ELSE RRSTTETICRETREHEESFeFHERT  thrssssc gen Suesslrtn BIHHScHESEeE: : Et et - ro RaHcHH  ‚euhausensuanıhare ArpwiperteGrtegHegnEStSSETSSTIERSE Er SEnEeEs ER she en oSFHEschg rege peete er er EST OHEHTHTE Bee ES EC Hee SS STHEFLIEFerETep Set eeRtEnTer SurSSELiet: EHRE TER EEHSEESSHER EENEER  rLIRLHIISRApH SCHE EGHSEHLSIGFERFAREEIERRE Herpsaperjer BEIEBEE Kae ee REES E PHESHESSER FO HEFERBIIPBOR DS PBEISERSSEERISC EHER SEE ee  FH erregen ieh 5 * ee Seren mt a8 eirsearteeeee Sp ranteire Se dern, et  E Hi BEHREIEREE REEL ES IE PITSHICHFRREN   auseestz ern Pirerirekpieere : eraber    « atztıtet  HR EHHHIREEN    +  Pessan green rerene  var    Ja    erben Par    zer  weran  -  az    Aprpsazare  samurre  2er Fe2 2 = re eretger = $ +7  En ERNTERER ie HERüH  IrHE HH EEn P: HirRHENHHRRER BEER EUERERNTTF  Eigen BEER EIER SEHE Ferne Eee Eee HH  v rn ee Sta  Pers Ser    :  Bee    =  I Bee steeE Eure   GaIEeEe ea SE ERST SER LESS SS ERSLEEe ee mag Leetemag Here, EEE   tee BObESEIgSFErIg CIE SEMBIIESTEHÜITERRSTEHTFERSERESSFISRSERGEHiERN HerrepereesgeIEiFetSgER Fer BAHR Sen re Hrkreee,  Seen Bestes = Base Bee era en SHE SE RGEH FASER HEHE IE FErSeRs HEHFEEESSSSSESÄEES ir st BrcHe  z ER EHEHER HEERES HEN HHERHEHBEEEG Basar ereahe ante T SaHIECHII SS EHESPeIEg gestern BerRERe Fehgersgs  Bas ana Eaee ge Pa ae ee a En reprae Tanne tem aCErU RE BeanngmerTe En FersmeMenpseraBugersnsersenepeen est sEre tn ese Hrzfersh  es: zer areraer Ei IDEE Ser HeE reinen EHE   Y       ..    ze ee Beeren =  rR Hasen en = HEIREHHHTSIHeN       a ee  = =  Beeren EHE  su erdnsnPzaEzngEerRnE ee 2 SrarEirened =  PRRERHEHER EHE HEREHSE BER  SE Sure  N    Fr:  re - IITIHERER: == Bee 5 {4 I THehereT zernaner  HEERES HP NIS ER BIER SL SEE STE EHEN Gera  EHER eR SEHUnHT he: = ARSRHIEREEEE FA  Peegr ers ee esse e En are nn ötgfrtrsrnp meer Sr ug ete rar £ Here en  IT ten Fitststsr rt» = aeeeFree Same Duett  SILEnSrEE re pHaneb see sent er erercheenE Bapsreheeprenaen zopLeomhsete zes eeeerne  ;E EEepEISHe HH HET HEseFrEes BE a    ERHEBEN  BE  \  it  u   %   Al   N   j   iR   r I    H   3   i   Hi  BE EHE REIST = H = =  x x eI2aTt w --—.. u.  ERERREHEEE: EHE EESSHEHE ehe Dee ame une  z  = E 2  BISLEEE . .—— * « -  ! HE Ee: =; ee Mergmereteeee .- eig Late} Pe Ze HEHE ee renn = Hier  Here Pre ete ee Bee ee a Eee THE TEHRLERRER te  ze ee ee Er erg  Fam 1 Er Ferr rar Hisser    BE Er IE  pe serie n. nn: un. 2 er mesrereTer  ein Ehe PHREcHER Erbe A ae HESSREt: ee  EHER area erinne EHE IERENSEESERENT er ReeHen PERLE HE GEHE pe HEHE  = 2 Fe HE FERuERER Er  en HERE Hr DeRmERperS RES Etar ge sesEre tur seeeeeen =  baren arte taisen are Seelen remsstersreenee  ah E a EHRE EEE IE EEE ES IE nERBEHERE  $ :=    f  x _.  IT rt *  z "TE He wehrt  1 Sa 10Ee 200 Zergr3ce Beer Kieser =? SE Miami Berse SFER  Eirgeetet ? = = Btassetee an rat En, SERRTHEREEN  erar Inn een Karen rzzere ne 2 ” rar re Bergstrasse  PaaaHaE PS EITerITIRe er ErRIHE een TrLree SEE TERN TEE SH rss zEngE Fee FenSBe Er SHiEETeeE PEERSERRE REES HH  HERE Hanauer FE rseineeie 2  Aaspaze : re Be br tes Hirn STEHE Fe we3:       ke}  = Br  Britt etitetet  Fit Fette  Mergrae Beast rasen  z Er rer  ee eH were e  grersrniunmene er 3  r BrerEe  er Saeseekesees Ei rerEr er  = >= =uts  "epRe=> >: Er errere zum    ae ger reed SEITE  rear tree rer In Bam m en See ee  KUrISETHSRSAEEFRR en = BESTSEgZeEeTEe   Betr 8 Raarerer? b i eu BERIESSTERIGSEITRSFFFERSASBFESEIEI TI ErEEE  H Fre en Te BIaTTTHFEIESAFRsTE ET Irre =  ee Tateeedgen B Satafstetrrreege EacHiIeFReE  - 277 — ... 9   mE    ApEEIeE rGEIH Beer I  al  Kr  LE  Hi  HR HereeHebe Et   SSIESHOEST ESF Fer EHER BE es Sir  22 &=3 - ? ee Barzere ERRIEERE  EIS TH 22 2 = Sara emmme> MorsegIereRer EM eeGE Eessstararer Fr - = f  Fang In see rer er 7= Feseree ns man Aaiisnsase er sr r Besen Wergrange malen rare Se ag ESTER RE He rti23 dr  Fee Sp Era h He Be EG EEE HEE EoEn BRIEEES Sr EEE Et Peer eig eigen BerBLäGT FEHHAFHRRTRESG EN GPEITESLEC HEHE EGSEcHGSHHERGFeI SER RER En erHeIreteeree Hape H 1  . e En Bad us pm pre ar wermeaer EIESSSE ES Tyerach a sreeiesegenermatneenee eirr: 228       EA  rt    AR en ange me ng an mans merurn am nut un  erSeemnge bene Penn en  srazams Era  H  v  er  Hr  2 . - 47,  else He  = ron HET: FREI Hera ee  — .t- ZaRE re EZ er a ee Tr wesen nennen ans er ses - Pikhienker ch  an Baee PENIRTEHSS HE THEIR a TEE BESTE SSHHEe ER eher  = 2  miyErn Den gungen en rise ne en = re 2  ee er TEr Eee eeENeerErE Ee EEE LEERE REHESTHEHTHTRT TEL Ee et Fer eieEr tete gern EHEHERES  Seen aaa aea En sp Erg seme ra abe SE era nigsers Das rarnoH eos etpratere Heriee BEFFICHEHN  SHE eHEEeHZäntes - x  rc  Bee re sets geperehherperzenr BE Ense TRIER FEIN  25 1 res Par 4er  Ren INT Fä  5 =  Srehap tn eree ame ee  Beer eranseret   > en =    Bar ag a De en!  =  Fey irn area  =,  Saenn en ner Te tr naeh peuebe sen ernussereher  TISLSSREFEStELGERFEF STETS SEES STET ea  Bere het Frrsensr  22722 222  te  nr ERST  a.  ma Bee PrrEIeN  HRRaRe:       IH   a ae   EeCHrerremearentes rer te et  a eerteeig  Pe are  i    et  SE    Furmrennee  rn po 6  area  Darm reonen nenn   ai    . et Be  B Ferse   Bere beten tern nkiegee  a I TRETEN  ERPBEURHH SHE    Mrcegestteeree ER  ee EHEN  EHRE IH  N BE ge:  HERE Eee BR    E  HERRHERHERHINGTE  H    H  Hi  ii  i  Pi  u            EEE SEHE rest seere  Eurem ae Ense rer  EagursetS re rBae ge  Beeren aerere  SmeTreige essen H       5  Hi  jun  M  Hi  5  2  sus 75 Dei tel „rar  eb: 7 nr Sul ausser zuah:  7 Peerrser tere Hrige? an  z= wir“ on. er ze  Schersreserrzerteeree € 3 I E  Ssiaettrenger air Sicher metecien  a ES TER EHERR Ka EE TER ES HESE re HERE 23: Fakıt  er LTE TFT Te lamaumnr er Sn Beta rene ne amt saun ne ni e2E Sarg Es ine rsschagese set rger zarten  mer EIER FT ET = RE Pe Sarnen Fee  are BER HISCHNE tzirererefamrireterersieeernierse Sesubuhrrmerswe rate Serge  Errper Fe Serra ntse see BESEIHSEIEHigEHer ei Tore Banane eat Pau Terre SEeh res Frete  = .)—urmmin ren »4 ’  Bere ==: se PeraEsarkrgscheipe este se een z = vera  Iautorenete Bash eine: Perser eher tenier :  Sopmrze Bee see Her Freie spa fEriperagtgr er Be tEizS SEE HEarEe Ser eStErerek ernst E  SEetHeReFer ; ui TeasesIer  ASS arE SSH HE SEE PETE ga ra hate For Eger PaDALTFIPAIREICernFLTTIe ten: ‚Ponnesrtenseg te  ray Sea TEST TTS ER ET Grbssiuraragsr erster neh Fe ee IPRESEFErZraFSE  PEee en stSe res treeseraet, ie Fee EEE erden  a rel arhessprähse rese Taass Faser z  Er ITEN fersestegtssrere aupesspiase Fern the Fame SsBaFerässTe Peer srl  mar irre rer ee a ES SEE ern Fer hen  ser SUP FE HET ESHE => rc EEE rar Eee Asa Deere m rrnägr re  ar Hunt Segttperessesene HE re Kor iteree  POHBSs LE NEE seaE Erbin ren n eis Toben eereguee rer SESSHESSHEFIyUFEIETeSrESEER rer Strehäiehtr Gurte  FEHrSSLa BE REF Era gb HI en erste ten ariesenerre SER HEREHHeRSgeHee  re: arme: aha I m mt pa rn St SEE Sarnen hg Hr Irre Wleskerereen  STE RR Fe krgserireeer rm seseirteee = were st Inserenten  eErranrensie 212 = Prater Teenie eat tere Bert el Fresse  EEE = ee BEIrSTI EEE SIE En Pa rest res einen äten sure en  a gegen IR, aeetaturesatafsmigereter sparen ner ree sg gegrFegreg Smarzsıree  Beasc hg sn armer ea sassisnigeeedrng Pre rag pe He Erupe per RR Shen en sera gr Ei EHRE;  Zul nseree er rer Bespreeen ss rereE let: SE Etzrietti  Eethnerıse FEB EEERREHEREHERRE te Fre B = Frrttie  mas mr - 2 ee Er EI Fi Er Er eier ee par et ee Fa rt rt SerT-ErTe ereraree en  rigen NertrH PRamate rien res rasagn nee ersetreutegtg H 2 mee2 aaszer BE HHtEH ie  u; >: else een ro, Surteitstäs see enat anne ter EESrSIEEEN PERTTT > Bags wattbteeer Sep hIrereeE Peer Bar SEE Fe Fee  SUHEETT SFT E HT RT SyaegeseHa lege pe ee mer 7 Pieersraeere Re Ferer EEE HrE Eee HERE REp FT derpeERETET enen  m mn Pe EP ae Ferrara Er SH RSSSE ER FR SE NIIH ES TepESepbee rang Se pa urahtern eher en ir IHRER EHRE Eee ses Tarekgeee aussseren Hug:  = =$ 3 ET ir 2 Ser  Pe pam Een ars ange en BE Lug Ba SS BER a Sen Erle STE a era re BE Er EEE cn erraten STE rer HiehstrcHereearie ee res Efrepergsrsgern 25 RE IHENGENE  Basta tntg Feraeee Besttrnesrssrtuggre Be an Rn gl De am Bm SE In Beh Zuaa haha tn ah IP SEE Te SE EEE Eee gets Pre IF PaBe tie ts abSS Tr ER er eE a rer nee heise Term Er zesrr Hans parpene re eeeger  RE Ta HER tue BO THES HOFER FE Tre PT TR CE ER EI EEE N FE FT ee er ekrbreg keit Pure meirges str HEHHHRNEHHERIFHENTER  Bispeeresere et Per a Ta Fe I I IE FH I RS HH TFT E, zpirapIrbesperterr BEIFSrEFErT. ErSSSpHSPAT I U pa tere res s rar Era re en Er ST STIESSEN ESTEGE MErLSERISTeTEree Trees te nraersebere  em str be Bea pe van Fa men ae rn ea ar me rer ne ra armen Ahmet ne re re naar mer a TE EHE I I Fir SaSStER HS serEr EEE werten easserer ma Tr ir  Bst: Dre ee oe ame ee en rear Tann a Fer Nr GES HET EcH Ir rn Ban aa mass ae rn SISSPBSSWELTEr Sein Eu rin e sie erher tieren SermEsHieEnTEeTE RER!  ere rs are ar nt TFT a en Peses iriete} ser erarrrie ee FE FErrn essen;  menu man. ——. anne men tn > tree eo Pan ee . =. je  ee Tel Baugesteg sm tete Eggs 2 Va IT TR RER = vr re ne Fesarsoh te rjre Pays sep pe per - BESFIEGESFERTUTEERE  terre, Ermessen a el Eee eehTeRU Ess mer age ber eesbens tEnr seen es eczenrn PEgREITESG EI Sn een re HE SIE SB rer reretergseta Fette SIiSeSE ges or SE EIS Fr Een ae ER FR Fr fap eher: ar EEE EI Fer  Bu ENITUT an Am re Ein EEE Van Zu FF a ne 2757 ea ba tete 2 Paz RRAIRFFFHHRTIEE ee ne ne ne zus rg eng Er Tr BEE Are HE ee a PET ee ERS re nanssa ne re ParaBrere ir  era nrzeh Taaraga rer en Höyrreie Bupsatesten =; un Set z: SORTE :H = E Eis:  HHARSHHHOheneee Bere Ser EHER En Fa HB 1213 are HER SEHE FRIHEEISEREFRSEFEFSTTRE Eatsstorges Ferse a re ae SEES FEPE THE HERR U ESEPCHELSHERERNRrE re BEEHRES HRS REIHE HE eSEISHRrE FE Fe  er ershet reiste a EI HameltlEen ter Inesnabe rar mäher I ab en sR SLRRTTER BERGE erbtarpr ernennen SRor  Bir 7 en nn Ei 2032,22 7250 Deren er. arziz: un — 1, 25 3232122 rt, Zum eEp0r 22325 2 173 >e.  Baer an on na nn Den parat en Sb Erste re erraten HESSHHESE ri Hee Era tert ZESELPEISEC ER HEFSFTESFERErBER LET EEHemurnn ri2 = = Kerr  ers ir ee Zermsssep rue ittnrtesreher = regen 32 Zenenst ee ger testirrasee = > HN a  a ee eat ge Escher Barnnenn ET TE IT TEILTE : a Ba ee Er Fr ? =  RL TFT wege re BFiE er ee FE rei re RR ET EINS ESESTHER ITS EEE Kaereterrer dehnen meer 23 Bares)  gb ar I a Fo et EEE SEI Eger FrEr ers ereb ie deren messe retten. CHessr une See HER  Bere rss Hs Puppe rerrIe es rere FatH Er HER, HERRESSE SR “3 SHesiersrressFrmereg Zraere dar2$  tn keine ee EL ErRTUpSEFrELFARERE STEGEHERLTESS ERTEILEN > mans eriee Eeterpee ee  BEISE SIBEESESTRS SL IL SIE Terre ae Bra a I a EB Peer tgl teratetEetehetetetete SEIT ?  re SERmIeNIEITENE Inbabp EA Tr Erin te Brit EI IE Dinar IRRE reis  Ertl ea tch EL SLITELTEITSTEIHSLLHOISTEREESRSERSRDEHEHELHEERRERLEER ES Hietakeginie Tg ER PERHerm ger:  -—-. .— am an m nm — Es g nn  E25 r - - _  = Ber merteshe a Er er rate Te et are et Fr SE ea ee eh Et re Pr  enmmsr ern aeg rer rn Ha era merrrner ra ee 2 Apr msn  Erettteegee eis a a ha aa a newer Ar han an Erna en But ee Atmen vn arms Aeaartere apeettsr =  u rn a a a nr Dr Sm PEILPA See Pe mac Papa San de ve Frin sn ee Bern Pech Se TOR 7 = =a2 Bene > ame  En ea a TI HET TE EEE Er Tr Er ge Re Fer te FE ad Eee re a BE Feet Arme Sarasin erregte  A ET = rg] pe rer er See 3: ser  Zegstertg pn ielsrc ie stars “ Bert ernste = weemeee nen Freier are  Fepirr Seren mairıreharz apare ErEnT Eereet Fer =: NRFARTHTINTIT- ze  ge3E Swiss Hl pr ereib bereereigschre ee ea essgeererg En ArsHHSsterEere  ir SEHE Ran pa sE re BESeSE BIT FE er SE DE ee Far irren a RA et Sara  ng ee ee er ein nme =: = 7: Beeren  EEE SE LIE LESS EIRTIESESEERSEENEFELTTSERTD hehe 2, Sirziirett He  Tun an nee En a a fer Br TenTT ErcH +73 er zen. ‚a  IE. neEmsertarer ger taten ee re re eher era reeTe EEE Bra ST ag Tee ArTee  PER ESS Een sr Een Hann ve es Para ee tere eb a Pag re Fa a le oe peta ee He rare? ee IT essen  ah Sale teekrere IT Eiüketzrirtaemschsuetr rer eumstrs> ae a mera Inne Fate  Sasse gerete tere Air Baker STH Fareeee 3: = = mreeeenrenT ag a RI TI T DTE E a  E  a a ar Be EEE er re ee ee ae re Hs  “ Te I »% een - wenderännr yersiess see Bere er ee  - S22752 are nn an Tanne ame, RSETIEIH nr ee FEERFL een 5 err nes more  a ELITE I hr HT  er Enkerser EFT Seesen  GB n Te en I TS ae FI ee Se zu mptom    Sigm. Freud  und Angst    En  un  on  =  In  =  E  u. Massimo Bontempelli. Keywords: il sintomo, “la filosofia pre-platonica secondo Diogene”, “il viaggio di Platone in Italia”, “Il parricidio parminedeo di Platone”, “il platonismo latino” “Boezio e l’aristotelismo”, “ficino”, “telesio e campanella”, “galilei”, “storia e ragione in Vico” “Hegelianismo italiano” “Vera”, “Spaventa” “Jaja” – “idealism italiano” “Croce” “Gentile” “il concetto di stato in Gentile” “Severino e il neo-parmenedismo”, Vattimo e l’implicatura debole, la debolezza della communicazione in Eco”, implicatura sintomatica, sintoma.  “feudalesimo ario” --. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Bomtempelli” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51783677204/in/dateposted-public/

 

Grice e Bonvecchio – Dumezil e Marte – la scoperta di 1992 dei delinquenti – al Quirinale -- guerriero – la triada Giove Marte Giano -- marziale – filosofia italiana – Luigi Speranza (Pavia). Filosofo. Grice: “Bonvecchio is a good one; of course, he has philosophised on what Italian philosophers have philosophised most: ‘e amore’ – only he calls it eros --.”  “This is strange: this Italian fascination with the Hellenism: one BAD thing about the Hellenic or Grecian lingo is that they have FOUR words for ‘love’: philos, eros, agape, charitas – Cicero followed William of Ockham’s razor, ‘do nott multiply words’ – and translated them all by ‘amore’ – Now, with Bonvecchio, it’s not just, as with Tonny Bennett, just ‘amore,’ – iit’s amore ‘come simbolo’, that is, as used in communication – as per Socrates with Alcebiades – the daemon, Amore, is the metaxu – so there is a communication of Apollo and Dioniso via love – all VERY philosophical, and actually very Oxonian – vide Walter Pater!” Laureatosi in Filosofia Teoretica presso l'Pavia inizia la sua carriera accademica come borsista, contrattista e ricercatore presso la Facoltà di Lettere e Filosofia della stessa Università.  Dal 1987 insegna "Filosofia della Politica" nella Facoltà di Lettere e Filosofia dell'Università degli Studi di Palermo. Nello stesso ambito dottrinale insegna nel 1990 nell'Università degli Studi di Trieste sino al 2001. Da questo stesso anno è Professore di Filosofia delle Scienze Sociali nel Corso di Laurea di Scienze della Comunicazione della Facoltà di Scienze MM. FF. NN. dell'Università degli Studi dell'Insubria dove dal 2003 diviene vicedirettore del Dipartimento di Informatica e Comunicazione.  Claudio Bonvecchio è stato iniziato alla Massoneria presso la loggia del Grande Oriente d'Italia Cardano di Pavia nel 1992, dove ha ricoperto varie cariche. Dal 6 aprile  è Grande Oratore del Grande Oriente d'Italia in seno alla Giunta guidata dal Gran Maestro Stefano Bisi, nel  è stato eletto Gran Maestro aggiunto.  Dal 5 dicembre  è componente del Cda della Fondazione Luigi Einaudi Onlus.  Altre opere: Particolarmente dedito agli studi sulla simbologia e sulla mitologia politica. “Immagine del politico. Saggi su simbolo e mito politico” (Milani, Padova); “Imago imperii imago mundi” (Milani, Padova); “L'ombra del potere. Il lato oscuro della società: elogio del politicamente scorretto” (Red, Como); “La lanza di Marte; o il simbolico nella guerra” (Milani, Padova). “La spada e la corona: studi di simbolica politica” (Barbarossa, Milano); Gli’arconti di questo mondo. Gnosi: politica e diritto” (Edizioni Trieste, Trieste); “Il pensiero forte, Settimo Sigillo, Roma); “Apologia dei doveri dell'uomo” (Terziaria, Milano); “La maschera e l'uomo” (Franco Angeli, Milano); “Il coraggio di essere” (Dadò, Lugano); “Europa degli Eroi Europa dei mercanti. Itinerari di ribellione” (Settimo Sigillo, Roma); “Inquietudine e verità” (Giappichelli, Torino); “Dove va l'idea di Tradizione” (Settimo Sigillo, Roma); “Il sacro e la cavalleria” (Mimesis Edizioni, Milano); “Esoterismo e Massoneria, Mimesis Edizioni, Milano); “I Viaggi dei Filosofi” (Mimesis Edizioni, Milano); “La Filosofia del Signore degli Anelli” (Mimesis Edizioni, Milano); “Ripensare l'identità. Per una geopolitica dell'anima europea” (Settimo Sigillo, Roma); “Il Cavaliere, la Morte e il Diavolo. Un percorso nella post-modernità” (ScriptaWeb, Napoli); “La Magia e il Sacro: saggi Inattuali” (Mimesis Edizioni); “Eros come simbolo” (Amore, Cupido). AlboVersorio, Milano); L'orologio dell'Apocalisse. La fine del mondo e la filosofia” (AlboVersorio, Milano,. Scritti in onore Simboli, politica e potere. Scritti in onore di Claudio Bonvecchio, Paolo Bellini, Fabrizio Sciacca ed Erasmo S. Storace, AlboVersorio, Milano. Università dell'Insubria[collegamento interrotto]  Grande Oriente d'Italia  Convegno a Matera: Europa, Libera muratoria, cultura  Claudio Bonvecchio scheda nel sito dell'Università degli Studi dell'Insubria. Filosofia Filosofo del XX secoloFilosofi italiani Professore1947 20 gennaio PaviaMassoni.  The Archaic Triad is a hypothetical divine triad, consisting of the three allegedly original deities worshipped on the Capitoline Hill in Rome: Jupiter, Mars and Quirinus.[1] This structure was no longer clearly detectable in later times, and only traces of it have been identified from various literary sources and other testimonies. Many scholars dispute the validity of this identification.  Description Edit Georg Wissowa, in his manual of the Roman religion, identified the structure as a triad on the grounds of the existence in Rome of the three flamines maiores, who carry out service to these three gods. He remarked that this triadic structure looks to be predominant in many sacred formulae which go back to the most ancient period and noted its pivotal role in determining the ordo sacerdotum, the hierarchy of dignity of Roman priests: Rex Sacrorum, Flamen Dialis, Flamen Martialis, Flamen Quirinalis and Pontifex Maximus in order of decreasing dignity and importance.[2] He remarked that since such an order no longer reflected the real influence and relationships of power among priests in the later times, it should have reflected a hierarchy of the earliest phase of Roman religion.[3]  Wissowa identified the presence of such a triad also in the Umbrian ritual of Iguvium where only Iove, Marte and Vofionus are granted the epithet of Grabovius and the fact that in Rome the three flamines maiores are all involved in a peculiar way in the cult of goddess Fides.[4]  However Wissowa did not pursue further the analysis of the meaning and function of the structure (which he called Göttersystem) he had identified.  Dumézil's analysis Edit Georges Dumézil in various works, particularly in his Archaic Roman Religion[5] advanced the hypothesis that this triadic structure was a relic of a common Proto-Indo-European religion, based on a trifunctional ideology modelled on the division of that archaic society. The highest deity would thus be a heavenly sovereign endowed with religious, magic and legal powers and prerogatives (connected and related to the king and to priestly sacral lore in human society), followed in order of dignity by the deity representing braveness and military prowess (connected and related to a class of warriors) and lastly a deity representing the common human worldly values of wealth, fertility, and pleasure (connected and related to a class of economic producers). According to the hypothesis, such a tripartite structure must have been common to all Indoeuropean peoples on accounts of its widespread traces in religion and myths from India to Scandinavia, and from Rome to Ireland. However it had disappeared from most societies since prehistoric times, with the notable exception of India.  In Vedic religion the sovereign function was incarnated by Dyaus Pita and later appeared split into its two aspects of uncanny and awe inspiring almighty power incarnated by Varuna and of source and guardian of justice and compacts incarnated by Mitra. Indraincarnated the military function and the twins Ashvins(or Nasatya) the function of production, wealth, fertility and pleasure. In human society the raja and the class of the brahmin priests represented the first function (and enjoyed the highest dignity), the warrior class of the kshatriya represented the second function and the artisan and merchant class of the vaishya the third.  Similarly in Rome Jupiter was the supreme ruler of the heavens and god of thunder, represented on earth by the rex, king (later the rex sacrorum) and his substitute, the Flamen Dialis, the legal aspect of sovereignty being incarnated also by Dius Fidius, Mars was the god of military prowess and a war deity, represented by his flamen Martialis; and Quirinus the enigmatic god of the Roman populus ("people") organised in the curiae as a civilian and productive force, represented by the Flamen Quirinalis.  Apart than from the analysis of the texts already collected by Wissowa, Dumezil stressed the importance of the tripartite plan of the regia, the cultic centre of Rome and official residence of the rex. As recorded by sources and confirmed by archeological data it was devised to lodge the three major deities Iupiter, Mars, and Ops, the deity of agricultural plenty, in three separate rooms.  The cult of Fides involved the three Flamines Maiores: they were carried to the sacellum of the deity together in a covered carriage and officiated with their right hand wrapped up to the fingers in a piece of white cloth. The association with the deity that founded divine order (Fides is associated with Iupiter in his function of guardian of the supreme juridical order) underlines the mutual interconnections among them and of the gods they represented with the supreme heavenly order, whose arcane character was represented symbolically in the hidden character of the forms of the cult.  The spolia opima were dedicated by the person who had killed the king or chief of the enemy in battle. They were dedicated to Jupiter in case the Roman was a king or his equivalent (consul, dictator or tribunus militum consulari potestate), to Mars in case he was an officer and to Quirinus in case he was common soldier.[6] The sacrificial animals too were in each case the ones of the respective deity, i. e. an ox to Jupiter, solitaurilia to Mars and a male lamb to Quirinus.  Besides Dumézil analysed the cultural functions of the Flamen Quirinalis to better understand the characters of this deity. One important element was his officiating on the feriae of the Consualia aestiva ( of the Summer), which associated Quirinus to the cult of Consus and indirectly of Ops (Ops Consivia). Other feriae on which this flamen officiated were the Robigalia, the Quirinalia that Dumezil identifies with the last day of the Fornacalia, also named stultorum feriae because on that day the people who had forgot to roast their spelt on the day prescribed by the curio maximus for their own curia were given a last chance to make amends, and the Larentalia held in memory of Larunda. These religious duties show Quirinus was a civil god related to the agricultural cycle and somehow to the worship of Roman ancestry.  In Dumézil's view the figure of Quirinus became blurred and started to be connected to the military sphere because of the early assimilation to him of the divinised Romulus, the warring founder and first king of Rome. A coincident facilitating factor of this interpretation was the circumstance that Romulus carried with himself the quality of twin and Quirinus had a correspondence in the theology of the divine twins such the Indian Ashvins and the Scandinavian Vani. The resulting interpretation was the mixed civil and military, warring and peaceful personality of the god.  A detailed discussion of the sources is devoted by Dumézil to showing that they do not support the theory of an agrarian Mars. Mars would be invoked both in the Carmen Arvale and in Cato's prayer as the guardian, the armed protector of the fields and the harvest. He is definitely not a deity of agricultural plenty and fertility.  It is also noteworthy that according to tradition Romulus established the double role and duties, civil and military, of the Roman citizen. In this way the relationship between Mars and Quirinus became a dialectic one, since Romans would regularly pass from the warring condition to the civil one and vice versa. In the yearly cycle this passage is marked by the rites of the Salii, they themselves divided into two groups, one devoted to the cult of Mars (Salii Palatini, created by Numa) and the other of Quirinus (Salii Collini, created by Tullus Hostilius).  The archaic triad in Dumézil's view was not strictly speaking a triad, it was rather a structure underlying the earliest religious thought of the Romans, a reflection of the common Indoeuropean heritage.[7]  This grouping has been interpreted as a symbolic representation of early Roman society, wherein Jupiter, standing in for the ritual and augural authority of the Flamen Dialis (high priest of Jupiter) and the chief priestly colleges, represents the priestly class, Mars, with his warrior and agricultural functions, represents the power of the king and young nobles to bring prosperity and victory through sympathetic magic with rituals like the October Horse and the Lupercalia, and Quirinus, with his source as the deified form of Rome's founder Romulus and his derivation from co-viri ("men together") representing the combined military and economic strength of the Roman people.  According to his trifunctional hypothesis, this division symbolizes the overarching societal classes of "priest" (Jupiter), "warrior" (Mars) and "farmer" or "civilian" (Quirinus). Though both Mars and Quirinus each had militaristic and agricultural aspects, leading later scholars to frequently equate the two despite their clear distinction in ancient Roman writings, Dumézil argued that Mars represented the Roman gentry in their service as soldiers, while Quirinus represented them in their civilian activities. Although such a distinction is implied in a few Roman passages, such as when Julius Caesar scornfully calls his soldiers quirites ("citizens") rather than milites ("soldiers"), the word quirites had by this time been dissociated with the god Quirinus, and it is likely that Quirinus initially had an even more militaristic aspect than Mars,[citation needed] but that over time Mars, partially through synthesis with the Greek god Ares, became more warlike, while Quirinus became more domestic in connotation. Resolving these inconsistencies and complications is difficult chiefly because of the ambiguous and obscure nature of Quirinus' cult and worship; while Mars and Jupiter remained the most popular of all Roman gods, Quirinus was a more archaic and opaque deity, diminishing in importance over time.  References Edit ^ Ryberg, Inez Scott (1931). "Was the Capitoline Triad Etruscan or Italic?". The American Journal of Philology. 52 (2): 145–156. doi:10.2307/290109. JSTOR 290109. ^ Festus s.v. ordo sacerdotum p. 299 L 2nd. ^ Wissowa cited the following sources as supporting the existence of this triad: Servius ad Aeneidem VIII 663 on the ritual of the Salii, priests who use the ancilia in their ceremonies and are under the tutelage of Jupiter, Mars and Quirinus; Polybius Hist. III 25, 6 in occasion of a treaty stipulated by the fetials between Rome and Carthage; Livy VIII 9, 6 in the formula of the devotio of Decius Mus; Festus s.v. spolia opima, along with Plutarch Marcellus 8, Servius ad Aeneidem VI 860 on the same topic. ^ G. Wissowa Religion und Kultus der Roemer Munich 1912 pp. 23 and 133-134. ^ Dumézil, G. (1966, 1974 2nd) La religion romaine archaique, part I, chapters 1 & 2. Paris. ^ Festus s.v. spolia opima p. 302 L 2nd who has Ianus Quirinus, which let it possible an identification of Quirinus as an epithet of Ianus. ^ G. Dumézil La religion romaine archaique Paris 1974 part I chapt. 6 end; It. tr. Milano 1977 p. 252. Last edited 9 months ago by Citation bot RELATED ARTICLES Quirinus Roman deity  Flamen Priest in ancient Rome  Flamen Quirinalis High priest of Quirinus in ancient Rome  Wikipedia Content is available under CC BY-SA 3.0 unless otherwise noted.Dal 5 maggio al 14 luglio 2019 il Palazzo del Quirinale ospiterà nelle sale della Palazzina Gregoriana la mostra L’arte di salvare l’arte. Frammenti di storia d’Italia, curata dal Prof. Francesco Buranelli. L’esposizione è realizzata in occasione del 50° anniversario dell’istituzione del Comando Carabinieri Tutela Patrimonio Culturale, un reparto specializzato dell’Arma dei Carabinieri istituito il 3 maggio del 1969 per contrastare i crimini a danno al nostro patrimonio storico artistico.  E’ davvero un onore ed un emozione per noi guidoniani partecipare alla mostra “L’Arte di Salvare l’arte”. Con un pizzico d’orgoglio siamo lieti di annunciare che è stata esposta la nostra “Triade Capitolina”, fiore all’occhiello del Museo di Montecelio, presente anche sull’homepage del sito del Quirinale all’interno della sezione in cui viene presentata la mostra.   Ringraziamo il Generale dei Carabinieri Fabrizio Parrulli, Comando Carabinieri di Tutela del Patrimonio Culturale, per l’invito a questo prestigioso evento. Una presenza davvero gradita nell’inaugurazione è stata quella della signora Ena, vedova del Generale Roberto Conforti il quale, con la sua instancabile opera all’interno dell’Arma dei Carabinieri, riuscì a recuperare la Triade Capitolina sottraendola alla criminalità.  La presenza della Triade al Quirinale rappresenta un volano importantissimo per la crescita culturale e turistica della nostra Guidonia su cui tutta l’Amministrazione punta tantissimo.   Per tutte le informazioni sulla mostra è possibile visitare il sito: http://palazzo.quirinale.it/…/2019_art…/arte-salva_home.html Claudio Bonvecchio. Keywords: marziale, simbolo della repubblica romana, simbolo dell’impero, imago impero, imago mundi, Romolo, primo re, la corona del re. La spada, il guerriero. Guerra, longobardo, guerra ostrogoto, bellum romanum, bellum civile, etimologia di ‘mascara’, il concetto di eroe, Europa degl’eroi, italia degl’eroi, gl’eroi, Bruno, furore eroico, Vico, eta eroica, equites, cavalleria, massima stirpe guerriera romana, Mars, Marte, marziale, Marte, padre di Romolo, Marte, emblema della guerra, marziale, campo marzio, Marte, l’archeologia di Boni, mistica fascista, imago imperi, guerriero, Romolo re corona, emblem della republica, eta degl’eroi, fascism, fascist imagery. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Bonvecchio” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51783212633/in/dateposted-public/

 

Grice e Bordoni – grammatica al mio figlio – Luigi Speranza – filosofia italiana  (Rocca di Riva, Riva di Garda). Filosofo. Grice: “Bordon is a genius; my favourite tract is his ‘ludi romani,’ in a piece he philosophised for Silvio’s figlio, whoever he is – but he also philosophised on ‘communication’ – and surely a game is a kind of communication – cf. my ‘conversation-as-game’!” Figlio di Benedetto. L’imperatore Massimiliano I d'Asburgo lo nominò suo pagge. Si dstinguendosi come soldato.  Nella battaglia di Ravenna, in cui padre e suo fratello sono uccisi, mostra grandi doti di coraggio. Riceve i più alti onori della cavalleria dal suo imperiale cugino che gli conferì con le proprie mani l'Ordine dello Speron d'oro, aumentato con il collare e l'aquila d'oro. Lascia la corte. Dopo un breve impiego presso il duca di Ferrara, decise di abbandonare la vita militare, e s'iscrisse come studente di filosofia a Padova. Laureato, reside al castello di Vico Nuovo, in Piemonte, come ospite dei Della Rovere, dividendo il suo tempo tra spedizioni militari in estate e la filosofia in inverno. Ha quindici figli, tra i quali Giuseppe Giusto Scaligero Bordone. Stampa una invettiva contro Erasmo da Rotterdam, in difesa di Cicerone e dei Ciceronianus. È un pezzo di invettiva vigorosa, che mostra una retorica brillante, anche se carica dell'abuso del volgare, che forse non inquadrava affatto la vera essenza dei ciceroniani di Erasmo.  Una seconda invettiva, più violenta e abusive. Un trattato “De comicis dimensionibus” (Delle dimensioni comiche) e “De causis linguae Latinae” (“Delle cause della lingua”) lo resero il primo grammatico che segue principi e metodo scientifici. Ha acute critiche basate sulla Poetica di Aristotele, “imperator noster; omnium bonarum artium dictator perpetuus”. Considera Virgilio moltissimo superiore ad Omero. Lode le tragedie di Seneca. I suoi saggi sono tutti sotto forma di commenti. Considera “De insomniis” di Ippocrate. Stampa “De plantis”. Stampa “Exercitationes” su De subtilitate di Cardano. Altre opere: “Commentari su Teofrasto De causis plantarum” “Commenti alla storia degli animali di Aristotele”. Combina autentica conoscenza, ragionamento acuto, e osservazione dei fatti e dei dettagli. Anticipa il ragionamento induttivo del metodo scientifico.  Non si può mettere in discussione che non abbia anticipato in qualche maniera il ragionamento induttivo del vero metodo scientifico, anche se i suoi studi di botanica non lo condussero a qualche forma di idea su un sistema naturale di classificazione. Rigetta la scoperta di Copernico. Rimase ancorato ai dogmi di Aristotele nella metafisica e nella storia naturale, così come a quelli di Galeno. Corregge alcune dichiarazioni di Aristotele utilizzando i principi aristotelici.  Le sue Exercitationes basate sul libro De subtilitate di Cardano è il libro che dà a Scaligero la sua notorietà come filosofo. Si lo riconoscoe come il migliore esponente della fisica e metafisica di Aristotele.  “Poetices libri septem”.“Oratio pro Cicerone contra Erasmum” nel quale liquidava Erasmo come un parassita letterario, un mero correttore di bozze. In queste Scaligero analizza il corretto stile di Cicerone e indica 634 errori commessi da Valla e i suoi predecessori umanisti. "Imperatore nostro, dittatore perpetuo di ogni buona qualità nelle arti".  Dizionario biografico degli italiani.  Quem ad modum natura frescante nascir non uno modo circa unam cine isina soubine verfaturrem, ita nec ars. Na sicuti solis vis quercum educit, atque firmat aqua putrefacit ignis absumit. Sic faber eidem quercui formam abaci imponit: statuarius, lovis: architectus; tigni. Par item ratio in scientiis est. Hominem contemnplatur philosophus naturalis ut movetur: Geometra quatenus eum metiri debet. Medicus que a morbis aut vindicet aut tueatur. Natura enim est ut es tartifex quasi quidam eorum quæ molitur: ita artifex tanquam natura quædam eorum, quæ Ampalaya figurat. Hoc igitur quod est materia prima naturæ vt ei formam imponat, id est artifici naturalis vogures cui figuram indat. Res autem quum duplices mralint: aut materiales aut immateriales. Et immate n'arece riales aut extra intellectu ut deus, aut inintelle etu ut notions. Notiones appello rerum species mente comprehensas, Quod utique manus agit in materiam, hoc intellectus agit in notiones. Ergo, ut manibus subiectam materiam habet, aurum faber. Ita, intelleettu notiones philosophus moderatur. Et enim quo pacto manus instrumentorum instrumentum est. Sic ratio scientiarum. Est autem ratio vis animæ, qua id, quod ea præditum est, boncinema comprehendit universalia. Comprehedimus au cinst tem vel per inventionem vel per disciplinam. Ac per inventionem quidem paucis darum est ut divinitus fierent sapientes. Per disciplinam autem pluribus. Sane disciplina est scientia acquisita in Sdiscete. Discimus vero ab alio per auditu tanqua per instrumentum, et per voces tanquam per nostas. Est enim vox nota caru notionu, quæ in ani voce coulmasunt. Vocis affectiones tres: formatiositio, compositio, et veritas. Veritas est orationis æquatio cum re cuius est nota. Compositio est unio partium procarum proportione. Formatio est creation et figuratio. Itaque orationem eiusque partes duo artifices diversis modis conteplantur. Dialeetticus sub *ratione* veritatis tanquam subsine. Grammaticus sub figurationis et compofitionis modo, vocarunt conitructionem, tanquam materiam. Nam tamet si grammaticus etiam considerat si- gold move gnificatum, qui quasi forma quædam est, non ta men propter se id agit, sed ut veritatis indagatori subministret. Accidit autem ei postea ornatus ab oratore, et numerus a Poeta. Nam historia parum ab utroque differt, sed ex utroque potius mista est. Grammatici igitur unus finiset, recte grammas loqui. Quare in duo intendit: in partes ut parios tienen una funt, et in easdem ut interferes pondincat compositione. Nam quod addunt, creía vitedi arte esse: bis peccant. Neque enim ars est, sed scientia neque necesse habet scribere. accidit. Scriptura voci. Neque aliter scribere debemus, quam loqua mur.Illa quo que tertia parte, qua afribunt, iudicandi, non recte attribuêecncque na ettio distinguitur a potestate per differentias forma costitutas. Et enim eo de modo, quo scio, iudico. Fostre mo quod cfficiu interpretando ruautothandu merar ut, id sane grammatici non est, sed lapietis procuiusque rei captu. Est enim oratoru poetarumque, atque historicorus lectio disserta variis artibus, atque scietiis non ad ipsos literatores potius qua in ad veros artifices pertiner. Na quod ad interpretationem ipsam atrinei eadem ratio est; et componendi et composita cognoscendi. Quippe orationem qui interpretatur codem modo eam resolvit in partes quomodo eam qui construxit ex iisdem partibus comparavit. Tresigitur cum sint rationes literaturæ. Prima figurandi. Secundaria significandi. Tertia componendi. Prima quidem diligentissimi viri receviores exactiflimetra ettarunt. Secundam non ita plane. Tertiam exautorum observationibus satis admodum sunt assecuti. Verum quunon solum vsu, atque autoritate partes hæc onftenç sed etiam ratio ipsa naturalis magna multaque loca sibi vindicet. Quæ illi ipsi diligenter sunt executi, nullius nostrum opera indigere arbitrabamur. Quæ vero rationes ab his sunt omislæ vel quasi ignoratæ vel quasi relictæ nobis, necessario hoc opere erunt perscrutandæ. Non solum materia opus est, certify limitibus, sed etiam ordine atque instrumentis. Ordinem duplicem esse. Unum ab elementis ad composita, alterum huic contrarium. Instrumenta item duplcra: altera naturæ notiora, nobis vero mie nous nota: altera bis contraria. Anale Hitler imptam materiam certisque limitibus cir per se ettenosse possimus. Duo sunt docedi, totidem queii dem discendi modi. Alter quo quid suas in partes resolvimus, ut si navim ignoranti cuipiam, primum nome edam. Deinde quid sit edifferam: postremo cuius rei causa structa sit, ostedam, partibus enumeratis. Hæc via resolutoria ab Aristotele dicta est. Is modus nobis notior est, quippe moim totum ipsum repræsentatum specie primum in note scit, a quo ad partes indagandas ipsas possea fya ducimur. Alter modus huic cotrarius est, naturæ ha infille quidem notus atque certus, quem componentem dicimus. Propter ea quod acceptis partibus totum ipsum ex ædificamus. Galenus frustra ad didit tertium quem definitivum vocat. Cum ta men a resolutorio nihil differat resolvimus enim totum res est ipsa definita, definitio autem notio speciei. Præstantior autem via utique cela ea est, quæ componere docet: tum quia naturam imitatur, tum quod excellentiam tradentis ostendit ingenii, quod necesse est omnia habeat in numerato atque ordine disposita ante, quam ani mum ad dicendum appellat. Ad hoc, nisi a primoribus elementis ordinare, necessfario cogêris idem, sæpius repetere. Universus igitur docendi ordo rls is quum lit, singulæ partes quo consilio quamperte se et iffime recenferi tractarique possint videamus. Discere dicimur cum ignotum per *indicia* quædam percipimus animo. Hoc bifariam esse potest. Nanque *indicium* illud interdum est po-Apossterius co, quoddiscimus, veluti cum significatio vocis huius, gloriosus intelligitur posse accipi in bonam partem per exempla lumpta de Cicerone. At sane id prius significavit quam sic Cicero utendum sumeret. Et tamen per Ciceronem ita mihi notum fit. Est alterum in diciorum genus A hun natura prius. Et caussa quasi quædam eiuscerei  thi quam discimus, ut cum per gloriæ significatum acper flexum illius vocis descendo ab origine ad usu meum, quem in Ciceronis libris deprehendi ac prior quidem notior ac facilior est. Alter ut paulo obscurior, ac minus sæpe notus nobis, ita excellentior tanto quanto certius scimus quum per causam quam per accidentia cognoscimus. Hoc igitur duce abipfa philosophia in Latinarum vocum naturam, ad rationes investigandas, deducamur. Duplices partes: alie ex quibus vox constituitur ut ex materia. Ab a tangu species sub genere perfectam scientiam, non definusone acquire sed etiam ex affectuum cognitione. page Sligitur est a partibus incipiendum, propter ea quod causæ sint iplius totius, quodnunc tractanas: 11offeinter est, earum rationem duplicem esse. Et enim cum dicimus, in, Dictione, partes esse alias simplices, cuiusmodi literæ func, ar lias compositas quales videmus syllabas. Ex his iudico elementis integram vocem fieri, atque coalescere. Cum vero dicimus. Dictiones aliæ sunt nomina, aliæ verba. Non has altendo partes Wycius eile modi ut per eas concrescat nomen, sed quæ ipso genere tanquam re universali quadam comprehendantur inde recte pronuciamus, tam nomen, quam verbum dicttionem esse. Cum aute PH*2.poilim genus ipsum intelligere etiam seclufss par mi ne tibus his, quasi pecies appellanimus. Necessario fatebimur, inapte natura i pecies esse illas post genus. Si quidem genus materia quasi quædam spe cieru v cít. Contra, quoniam genus ipsum animo perfecte capere nequeamus, niii partes, quibus constat, perspexerimus. Necesse erit ut primua de his partibus, deinde de genere, hoccli de diction quæ est materia nostræ operæ subie et ta, tumde speciebus fermo noster instituatur. Videndum igitur, quid litera: mox quid syllaba. Tertio quid diction. Postremo quæ species dictionis. Quoniam vero perfecta Scientia non ex sola ha si betur definitione,  sd omnes quoque rei affecttus cognoscere oportet: de ipsis affectibus cuiusque partis quid veteres prodiderint quid nos sentiamus, perspiciendum erit. Definituro litera, nominis prius originem querendam. More peripatetico inde errures multos ecolligit igo corrigit. Ante vero quam literam definimus, sicuti sie ce in omni definitione, nomen ipsum estex- Nimm an plicandum. Quippe ex cuius interpretatione facilius rei ratio nota sit. Togam.n. definiturus, cam si norim ategendo dietam, sane vestigando cius genus sic inveniemus. Esse lana text ad tegendo, ita de litera acturi, vera eiusce nominis rationem ex figura emergere căperiemus, quu eas certis lia Ale! neis contineri videbimus exeptis nanq; cx prisca mily nominis origine aliquor elementis, quu primum di ettæ essent lincaturæ, literæ possea fa ettæ sunt. Scut apud græcos redivirala otlew sexuuris. Euenitde inde ut quoniam album nigre dinea spergeretur, atquei quasi officeretur, ut ea sgnificatio latius fufa fit, et litura inde etiam macula diceretur. Obliterare autēverbum no a literis ut dixere sed a lituris deductu est, versa scilicet vocali. Quem ad modu a fænus fæneror et a pignus pigneror, et a têpustepero: fica lincando, linere, unde lineaturæ, et literæ, etlituræ, ex code fonte æque omnia. Neq enim alituris literæ quiade lerentur. Prius enim factæ, quam deletæ sunt. At formæ potius atque cueras rationem, quam intea ritus habeamus. Ex his constat eosdem veteres, non recte quasi legiteram commentos esse:vtex crema pars vocis ab itinere fingatur. Atque id A iiij. que Huskha Om quoque non geminata consonante ut consueue re, scribendum esse: sub sux nanque originis for ma produxit primam natura. Si igitur a lineis di eta est, et linea minima corporis dimensio est. Erit profecto litera minima pars dictionis. Accidit enim dictioni cuipiam, unica ut litera contineatur, ibi enim est pars et totum idem. Sed sicuti ex elementis constant mista naturalia, sic ex lite mlaliris dictions, unde elementorum quoque no men fortitæ merito sint. Simul ut hinc refellatur veterum sentential, qui falso literas notas dixere, elementa autem pronunciationes. Nam ut litera sola nota sit,  satis habemus at elementum et i plum hoc sit quod pronunciatur non autem ipsa pronunciation et ipla nota æque, siquidem est pars dictionis ipsam constituens sicuti ignis, aer, aqua, terra, corpora naturalia hæc nostratia. Sed et par corūdem error in literæ definitio. Primo nan que partem vocis dixere quare aut non eruntli teræ, quæ script nõdum pronunciantur, aut falso definierint vocem, esse aerem percussum. Sed neque recte neque necessario adducut vocis de carregare finitionem. Neque enim ad literatorem sed ad mus philosophum spe ettathoc, aquo id quod ipse sta tuat accipere debemus. Quin ipse quoque vocem in libro de interpretation non definivit: quum alioqui et coniunctior esset pars illa cum cætera philosophia, et interpretatio vocem habeat pro instrumento, itaque divinus ille vir per vocem definitiones attulit, vocis contemplationem ad philosophum naturalem retulit. Quod si quis pertinacius contendat, necessario definiendam vocem esse in literæ definitione, quasi genus quoddam: cogetur idem fane, quid aer sit quid, percussio, definire, atque porro, quemad modum frat auditus, ostendere. Verum ii ignorarunt, no omnia principia discutienda esse, sed quibusdam eorum certis in scietiis simplici intellectione acquiescendum, ipsam que principiorum rationem ad solum metaphysicum pertinere. Quam obrem grammaticus hic fatis habet vocis tantum nos se significatum: non est igitur necessaria. Non est item vera quum dicit aerem tenuissimum: te a dor Larmes nuenet crassum significat partium positionem. Samorato tenue enim quum opponitur crasso significatrarum. Sic dicimus crassum aerem, raru aerem esse nuem. In aere igitur Bæotio non pronunciabitur litera quem aerem crassum fuisse proverbio quoque circunfertur. Sed illi ut minimam pare name tem literam esse ostenderent eius materiam scilicet aerem, tenuissimu esse voluere ut minimum significarent. Sed tenue non excludit longitudinem. Itaque non erit aer minimus. Præterea in codem genere nullum minimum minus alio minimo est: at litera alia aliis minor quædam enim unico tempore fluit alia pluribus constat, et quædam dimidium alterius est. Nam 1 est duplex ad 0, et ipsa interdum sui ipsius, cuius modi sunt communes vocales apud græcos. Ad hæc aiunt definitionem esse a substantia: at eer vocis substantia non est, sed materia subiecta. Accidit enim vox aeri. Hic enim substantiam pro essentia capiunt at essentia vocis non est aer: neque enimgenus fius est, aut differentia: sed percussio, aut elisio ge AV. nu IvL. nys est summum proximum autem genus, est fo nusis enim ordo est. Sonus e percussione corpo vor a wheru, vox, sermo. Est enim sermo dispositio vocu articulataram ad interpretandum animum.Vox, sonus ex ore animalis. Sonus qualitas obiecta au ditui ex occursu corporu. Ita que n eid quide re et e, strepitum vocem esse inarticulate. Strepitus es nim est sonis pecies, sicut et vox. Neq divisio proba est, cum dicutin articulatas voces eas, quæ nul con lo proferutur affectu: nãomnis vox est ab animi affectu. Est enim data animalibus ad expressione voluntatis ut in quinto historiaru latius disputa uimus. Et multæ voces ab esse et u proficiscuntur quæ sunt inarticulatæ, ut gemitus et sibilus venatorum. Sed neque recte a brutis excludut articulatas: ouiu enim voces adeo clare scribe possunt ut ab ipsis verbum apud nos formatum sit, balare. Literatas aute voces aut illiteratas perinde atque scribi possent vel no possent, etia do et iores dixe re, ut est apud Gelliu lib.xi. Non decreto, inquit, iussoque, sed tacito, illiteratoque atheniensium consensu. Quare articulata sit quæ scripto excipi atque exprimi valeat. Inarticulata, quæ no. Possit Vorige meo autem quis dubitare, an necessaria sit definitio dimisour ettionis syllabæ, literæ per vocem: præfertim cum philosophus in libro siegulweias sic egerit. Quibus respodemus id eu fecisse quonia de elocutione feribebat, qua vocat interpretationem, Sic nos vocem in his libris, prodictiöe scripta accipimus, quoniam vox esse possit: idque ex usu vetera Latinorum. Atisti vocis partem cum dicantlitera, voce ma; acrem percussum litera tantum in aere ponunt. Ergo cum scripta erit non ei competer definition neq; cum in intelle et um recipietur. Poteste nim nunquam fuisse in pronunciationc. Litere definitio. Differentie generica, quibus species litera rum constituuntur. Affecttus generice proprio communes. Quid primum horum natura fa, quid primo loco tradedum. Itera igitur est pars dictionis indiviisibilis comuni Nam quanquam sunt literæ quæ de duplices una tamen tantum litera est sibi quæque certum sonum unum servans. Ita 12 magnum dietum est non autem compositum neque enim duo parva cotinettanqua partes sed duabus temporibus v pas tra et us indivisibilis. Litera ergo genus quoddam est, cuius specics primariæ duæ, vocalis et consonans, quarum natura et constituțio non potest percipi, nisi prius cognoscantur differetiæ forma Eles, quibus factum est, vtinter se non convenirent. Quire de ipsis differentiis in communi, deq affectibus prius dicendum est. Litere differentia generica est, potestas quam nimis rudi consilio veteres accidens appellarunt, est enim forma quæ dami plefexus in voce quasi in materia propter quem flexum sit ut vocalis per se possit pronunciari, muta non possit. Ex hac potestate ortūno men est, qui est affectas proprius, cuiusque literæ, ce consequens cam vim quæin pronuntiatione sita est. Figura autem cít accidens ab arte inftitutum: potestenim etle litera sine figura: pote itque attributa mutari, acque solum per nationcs sed etiam eidem cidem genti aliam atque aliam diversis seculis in usu suifle. Neque vero quod veteres fecere, hæ Olyfolæaffe et iones assignandæ sunt literis sed etor do. Quædam enim natura sua aliis priores sunt neque hac ferie qua eas accepimus ab antiquis Ordgaut ortæ, aut disponendæ. De potestat cigitur pri ha trasmum deinde de aliis scribendum esset. Veru quia a facilioribus semper est incipiendum a figuris, notulis que ipsi spingendis auspicabimur quaru causas possea explicare instituemus simul et numerum et ordinem ex priscis historiis narrabimus quem suo loco tandem corrigemus. Historia literarum, Figura, Numero, Ordine. Iteræ primum fuere sexdecim numero, a more on spiciis receptæ: his notulis, A, B, C, D, E, I, K, L, M, N, O, P, Q, R. Palamedem autem duas adieciffe bello Troiano Duabus ab Epicharmoaudu numerum: 0 Duæ ad Simonidem, tanquam ad autorem, referutur: Alii autem aliter fen sere, duasque eiusdem inuento appositas: Z,  Latinæ haud magnopere ab his abhorrent, his notis -- A, B, C, D, E, F, G, I, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X, Y, Z. Summari adiuifio literarum. Nomina singularun. Arumquæper feipfas possent pronunciari, vocales appellarunt: quæ non, nisi cu aliis, consonantes. Ita que etiam vocalium nomina, simplici sono nec differente a potestate, statuerut, at consonantibus, quæ egerent adminiculo, appel- osa' lationes mistas ex ipsarum fono, et ex certo adminiculo indidere. Itaque vocales sic nominarunt, cu ut scribebant: “A”, “E”, “I”, “O”, et “V”. At consonantes additis vocalibus. Idque non uno modo quibusdam enim præ-posuere aliis post-posuere. Sunt autem hægt “A”, “BE”, “CE” DE, “E” “EF”, “GE”, “I”, “EM”, “EN”, “PE”, “QV”, “ER”, “ES”, “TE”, “IX”. Duas autem reliquas “Y” et “Z”, propte rea quod non, nisi in græcis vocibus scriberent, non mutarunt earum figuram neque aliud no men impofuerunt. Item duabus vocalibus “I” et “V”  cum fiunt confonantes, nullum est nomen factu a Latinis sed a Græcis. Æolicum elementum appellatum est: et vau:habuitquefiguram hanc, 1, Claudio inventam, inuerla, r, atque duplicata. Verum nominis rationem (“di-gamma” enimin denominarunt cum ipsa nominis potestate non conuenire, suo loco dictum est. Ex his constat, quare in verbo Des, necessario inter priorem et posteriorem consonantem interponi debeat e vocalis: cum tamen nomen et mutæ in fine, et sibili in principio eam habeant vocalem. Nequce nim nomina ingrediunturc ompositionem sed potestas tantum. Sola “Q” eadem et poteftate et nomine semper est. Semper enim et pronunciatur, et nominatur fociata obscuræ vocali: sic, pv. Eftigitur proprium tam figuræ, quam no - smo minis, nunquam mutari, potestatis autem mu- poem tari, vt mox videbimus. Hoc autem dico apud veteres tum Latinos tum Græcos. Nam nostra tempestate certis notulis malunt inchoare et ducere dictionem aliis autem terminare. Hebræi autem chaldæique et armenii, et arabes sema per aliquot literarum figuras mutarunt, quibus clauderêt voces suas. A nominum ratione porro diviserunt Consonantes in mutas, atque Semi vom, vocales vt quarum nomen inciperet a consorante; cx Muta essent: quarum a vocali, essent Semi-vocales (“V”, “I”).  Quam sententiam qui essent auto resipfi, nihilo prudentius corrupere. Ita vt mutis ascriberent “EF”  quum tamen inciperet a vocalis verum et hanc fuo loco explodimus, ethicillam emendamus. Principio, non a nominibus species fa ettæ sunt, sed a potestate,a qua etiam nomina fluxere. Igitur iam fundamentum destructum est. Præterea quo modo fregere se ipsos quum rin mutas abiccerunt, ita ctiam sibi luntaduer fati, quum hac cadcm sua regula cogurtur ean dem literam quæ apud græcos sit Muta, apud fe facere semi-vocalem. Nam îi verum est, mutas effe, quarum nomina incipianta conionaia te: E1 græca muta erit ea ratione, quæ tamen apud nossitsemiuocalis: fi quidem huius figurr; qua vtimur, x, pro, cil, nomen Latinis cit, is, Immo vero fi a nomine petas argumentum, multo sint Motæ clariores, quam Scmiuocaics. Quis enim ncfciat clarius pronunciari posse, EE, quam en, aut EL? Ucrum ita faetum eit, vt MuTra tædicerentur, quarum poteftas fine vocali focia, nulla effet. Neque enim quisquam aut, “B” aut, €, aut alias mutas, nulla vocali addita, clare possit one pronunciare: Contra semi-vocales, propterea quod aliquam haberent pronunciationem. Vocalium enim fecutæ integritatem nominis dimi dium obtinuere: nemo enim interposito inter labia spiritu ipsum “F”. nequeat efflare: item sibi lumins, et mistuminx: linguæ autem vibratio nem in r:leniorem autem atque hærentem in “N”. longeleniorem, et libiloaffinem,in “Z”, mugitum vero vel facilimum, atque craffiffimum in ipfo m. Ex his patet error alius corundem quifcripfe re- x, abi, vocali nomen feum apud nosincho are propterea, quod apud Græcos eadem vocali Fillorum proferatur. Etenim fi ea ratio fatisef- Crop set, etiam im, et IN, etif, dixiffemus, qua has vocali græci nominant. Sediccirco fa et um est, ut a præpositione Ex, differret. K, autem lite ram quare is præsentia omiserimus, suo loco di sputainus. Ex his fatis constat, prudentius, quam aut Græci, aut Syri fecerint, fecisse nos; quum vo calium nomina simplicissimo fono eduxerimus, quasi fuo fibi fatu ortæ effent: neque confo nantium fublidiis indigere, ad suas opes decla. fandas, quas consonantes ipfæ fane sua fouerent autoritate. Singularum literarum potestates. Rebus suas species constituebat s affectiones genericas, rationem fpecierum conditaru diximus: superest, vt vnicuiusque literæ vim deinceps ex vsu, atque ratione, eiufque causas ftatuamus: quod negotium non sine magno labore, variaq; controversia expediri potest. Adeo enim dege ' nerauimus a prisca pronuciandi ratione, vt etvix extentipfoin vfu vestigia: etfiquid afferas, quod emendet vulgus,tanto vero ipfipertinacius obfi ftant.Acfuit quidem tempus, quum vsui dabatur aliquid:erat enim inter Latinos. Nunc vero, cum etiam Itali ipfi in patria sua peregrini sintadeo, vt etiam studiose inuenta noua a prisca detor queant Latinitate. Nihil aut Barbaris dandum, aut nobi sindulgendum esse cenfeo. A vocalibus autem incipiamus. Singularum literarum potestates labioru maxime conformatione dignoscuntur. Quemadmo dum non folum ex Martiani ac Prisciani, Victorini, Gellii, Quintiliani, Varronis, Nigidii, Ciceronis præceptionibus, verum etiam variarum usu nationum aliqua ex parte percipi potest. Duobus autem modis potestas variatur,velsonus ipse, vt quum “I” vocalisaliter in voce “Ira”, aliter in voce Optimus,pronunciatur: vel soni modus, veluti quæ exempla a veteribus adducuntur, quibus deni modi eidem vocalis sono attribuuntur: qui ni afpiratæ, et totidem tenui. Brevi fub acuto, et graui:longæ sub iisdem, et fub circunflexo: ex empla sunt hæc: “Hamus, Hamorum, Hami: Arae, Ararum,Ara: Habeo, Habemus: Abed, Abimus. Sed efttertius quoque modus, quum in fine clausulæ aut verlus longam breuemque in differenti sono accipiturita, ut etiam prolongis breues habeantur: etfi auribus suis aliter respondere, dixit Quintilianus. Ac de fecundomodo in historia syllabarum scriptum satis est. de primo  is mo autem sic agendum est. A, non eodem semper apud græcos fuisse via the name detur fono: fiquidem Æolenses iplum pro, Hypo fuere,vixa. contra, Iones pro eo, h, menyua. Ve- Inha rum mihi videtur apud latinos eius literæ sem per idem sonus extitisse, qui etiam nunc auditur vulgo Romæ. Atnon ficcæteræ. Namquee, latius sonat in aduerbio, Bene, quam in aduerbio, Here: huius enim posteriorem vocalem exilius pronuntiabant, ita vt etiam in maxime exilein tranfierit sonum, Heri. Id quod latius in multis quoque patet:vt cum ab Eo, verbo, deducis Irc. Et in eodem casu. dicimus enim, et lis, et Eis: ficut et “diis” et “deis”; “turrim” et “turrem”, “priore” et “priori”. Sicutiigitur hæc inter se com mutabant, fic et v, cum eorum altero habuit af.2 " finitatem: quod est animaduersum in illis vocibus, Optimus, Maximus, Monimentum. Quæ ni hilominus etiam per v, scriberentur. Igiturha buit 1, vocalis sonos tres, suum exilem alterum, latiorem, propioremque ipsi £, et tertium obscu riorem iplius v.inter quæ duoy, Græcæ vocalis sonus continetur, ut non inconsulto Victorinus ambiguam illam, quam adduximus vocem, per “Y”, scribendam esse putarit “Optymus”. Quem so num etiam agnouere veteres græcæ prolatio nis,poft, 1, velv, consonantes, et ante “D”, “M”, “R”, “T”, x,cuius rei exempla sint “video”, “vim”, “virtus”, “vitium”, “vix”. Cæterum neque id nunc deprehendi mus ex vfu noftro, neque illi afferre exemplum possunt, in quo “I” vocalis sequatur 1, consonantem, ante eas literas quas in propofito apote 1. lesmate constituebant: sed de v; accipiendurte eft: cuius erunt exempla “iudex”, “iumentum”, “iuro”, “iuturna”. Verum ante x, non habeas: ne que enim præpositio Iufta, per laanc duplicem scribenda eft: et puto, si Iuro certum fibisonum habuit, Ius, quoque eundem habiturum. Ne “V” que tamen semper codem sono profertur v, sed aliquando pleniore obscuritate, quo modo vulgus italicum dicit “dux”. Interdum hiatu rotun diore, vt in verbo Columna, et Alumnus. quidam sunt ex Umbra et Etruria qui propius o ad ipfius o, accedunt mollitiem. Omnino autem latini cum græcos casus verterent, consiteri coegere nos,fonos illos esse cognatos, au, Priamus. Quo etiam modo nunc pronunciant romani. Quare, quod illi I lEds, noslu ba, Æoles secuti, qui ou oux,wvvia dicebant. Ita que o, duplicem quoque fonum habuit: latio rem, et exiliorem, ut cum ipfo y, conueniret. Productis enim labiis et cohærentibus, “Y” est pronuntianda, quomodo gallorum quidam pro ferunt aduerbium, Nunc. Graca enim vox est yuŰge. Sic etiam in multis aliis, quorum v, breue est, ea prolatio feruari debet, ut Numa, w uãs: Romulus, puur G. Habet igiturv, tot fo nos,exilein ipfius 1, latiorem ipsius o, obscurio rem fuum et medium quendam ipfius y, Græcæ. Quamobrem cumfuum fonum feruare il li volebant veteres, addebant o, ne in exilita tem illam Græcæ vocalis degeneraret: fic enim scribebant, Oufentina: autor Feftus eft. Restat Ali etiam sonusalius, poft G, et Q. et s, a superiori bus valde diuersus, implens scilicet confortan tium illarum vim,Lingua,Aqua,Suadeo. quan quam poft fibilum hoc tertio exemplo etiam a prioribus distet fane: auditur enim aliquantum, ac propius accedit ad consonantis lineamenta'. In prioribusautem exemplis, aut nihil, aut vis auditur: fed craffitudineñ quandam apponit duntaxat: aliter enim dicas Tingo, aliter Tin guo. Germani noftrates pene per digamma Æolicam proferunt, fufpenfo ipso 'c, parum per: Rhenani, et qui in Belgio funt, longe mollius, et fatis Romane.' At Erasmus in libro pri de pronunciatione falso putauit v, eodem ino dolubiiciipfi c, ficPomba ipfit, in exemplo pro nominis cv I. eft enim ibi y, vera vocalis: 1, au tem consonans, vt suo loco dictum eft.' Illud quoque igitur falfum erit, quod veteres prodi dere v, cum pofta, velo,præcedit, aut E, aut 1, aut 2, Græcæ vocalis.Y, vim obtinere ne que enim vllum sonum fimilem gerit. Si eniin ita effet, Græci ipfinon tam laborarent: 'habe rent enim ad manus fuam literam, et fcriberent KTINTOE, quod apud nos eft,Quintus. Sedip fi et fcribunt, KONTOL et pronunciationem il lam nullo modoqueuntaffequi. Quemadmo dum autem i, et v,fiantconfonantes,fuo loco dia ctum eft. Diphthongoru quoq;ratio non constat:ho-cu's die nullam enim ex pronuciatu noftro percipias: lego neque tamen fruftra inucetæ funt. verum non est nunc laborandum; yt ora distorqueantur, ad Bij. ciuf 1 i IvL. I. 1 ciusmodi explendam ambitionem. Satis tamen $ ex constat, “Æ” proximam fuiffc Græcæ “AI” et oe, an vocaliv. Nam et Maros, et Muros, legimus, AV, autem non vt nunc pronuntiant Itali, a quibus audias sonos duarum explicatum, sed declinauit olim ado, quomodo Franci nunc re et iffimey tuntur. Quorum siquis dicat Caurum, etiam Co rum audias. Græci nescio an bene pronuncient: a quibus intelligas priorem vocalem:alteram au tem fono fimiliore consonantis Æolicæ, Sic et WEY,iidem. Nosæquemale,atqueipfam av.Græ cam vero oy,ridicule Galli pene per o,proferüt, them et ineptius adhucmagis cum diphthongos diui dunt ac diffoluunt,earum vt fonus audiarur. Nec defucre qui Græcam inueherent in Latinos, quo niam veteres licenunciabant,Terrai,Frugiferai. Item alteram, EL, iis in vocibus sono tum e,tum 1, ederentur, vt Treis, Parte is: Verum priscos vnica adidlitera contentos fuisse idem Nigidius autor est.  quæ vtriufuis  Origo etcauffa,quare 1, etv, e vocalibus faettæ fintconfonantes. Vanquam igitur mutantur soni, manet il lis tamen priftinæ genus potestatis: at tam 1, quam v, penitus amiffa priori vi, in aliam cefunt transmutata. Nam cum fequente vocali vellenteas pronunciare difundim, fic, Viet or, Iųftus,fubist fane vocalis illa, ac præcedentismu tauit vim. Quorum altero vt Græci carentsci, 12 licet 1, ita ipsum multæ nationes retinuere hebraica, arabica, germanica, scythica, armeniea, illyrica. Quod iccirco a Græcis factam non est, quia longiore femper tractu vterentur, in pronunciando,ipfoque in hiatu confifterent: quod vel ex eo declaratur, fiquis animaduertat la eam literam etiam ante vocales frequentisfime contra communem cæterarum naturanaprodu ci: quare non potuit in alium sonum spurium degenerare. At Latini paruo posito momento obToni gracilitatem facilimeinfubeuntem pro ximam transiliere, vt non penitus abesset ab sono ipfius G, a qua tamen quantum distet,** falo loco videbimus. Quemadmodum illud quo que, An Græci alteram habeant: v, scilicet. ne que enim hîc de his cognofcere possumus ante, i quam etipfius G, cui estı, proxima: et ipfarum 0, acPH, atque a naturam perspexerimus. Hoc i igitur'iam agamus. Consonantium potestates. ACB; quidem Græci hodicaliter,aliter pro «« nunciant Latini. Nam pressislabisLatini, at Græci laxiore labro fuperiore, et inferiore ap plicato dentibus fuperioribus;quanquam veteres Græcos non aliter, quam nos vtimur, vfos effe palam est. Varro nanque cum noftrum balare, verbum magis commendat, quam Græcorum peñdo, fane vtrunque fa ettitium a sono pecudum contendit: ostenditque cos debuifle imitari. Biij. VOS??1P 22 AN vocem auis Balantis, vt Bínov, non uñaov nomen įmponerent. Quod fi vt ipsi loquuntur nunc, nonvtnos proferimus, olim pronuntiaffent, sic quali propemodum per Æolicum digairma, na recte corrigeret eos Varro: nequeenim valant tace Semente pecudes,fed balant. Vafconibusquoquehoc eft vitium peculiare, vt eo modo pronuncient B, quo et Græcos dicimus. Itaque lusimus in cos epigrammate,vt eorum “vivere” “bibere” fit. Con tra quædam nationes nimis crafse pronunciant per p, vt Puliam, praco quod effedeberet, Bull lam, dicant. Multo diuerfior vsus est ipsius c, idque non folum in diuerfis nationibus, fed etiam ipfa in I elktalia. Ac laneidem effe noftrum c, quodGræco rum fitx,iam receptum est:explosaquecorû fen gêtia,qui aliter autumarent. Tantaq magis Scau cow hari Grammatici, qui putarit nomina, in quibusA, scamm secunda effet statim fede, perk, scribenda effe: fic: Kalendæ, Karus. Etenim fi propterea fiat quod Kappa, nomen includit vocalem illam, fa nenulla eiufmodi vocalisaddaturin contextu di et ionis: aut ca consonans nulli præterea voci ab aliis vocalibus incipienti apponerur. Họcautem falsum effe vel ipli oftendunt Græci. præterea ipfum c, eadem ratione non apponeretur nis fequenti E, vt Cepe,cæterorumque elemen torum par item effet ratio. Quin Kappa no men maius eft, quam quanta fit hæcpotestas, ad quam arctare conatur ipsum.Aliiita censuere, em Græcis tantum vocibus attribuendam, qui æ que falfi sunt. Etenim id fi verum esset, etiam Chremetem, per x, Græcum scriberent. Quod sola afpiratione ab ipfok, distat. Nulla igitur ra tio eft.Ipfius ergo sonus c, cum fit idem cu sono ipsius k, cauendum nobis maxime est,neaddatur volan aspiratio (id quod Thuscorum non paucifaciut: sed ii frequentius, qui Arnum flumen accolunt) sed ficcissime eft pronunciandum,non mucrone, sedlatiore parte linguæ interioris adducta ad pa latum,atque aftrietta,vt quamtenuissimus quam que expeditissimus fonus transabeat. Galli turer, alle piffimeper fibilum edunt: vtnon discernas, Cel-tali lamne, an Sellam, audias. Germani noftrates non tam crasso sibilo: at Germani Belgæ, et Hi spani,non aliter,quam galli Circumpadani, et Veneti, etFlaminii, et Ligures, libilo tenuissimo, et balbo. Qui omnes redarguuntur eo, quod in fine di et ionum Græcum seruari fonum fatis patet: ut Hic, Nec, Ac, Alec: nequeenim fi bilo terminantur, fed in ficciorem sonum, qui apposita vocali debuit perpetuari. Acquirit ta- Crayon men craffiorem sonum pro vocalium ratione: çrassius enim dicas, Carus, Collum, Cuma, pro pter latiorum vocalium hiatum, quam Cera, Cippus, propter exilitatem. Eandem inibimus imme "rationem addita aspiratione, ut crațiusaliquan- lagimens to pronuncies zuers xep, quam xew.xic. In tem diphthongos prout ad vocalium certarum sonum propius accedent. Si autem “s”, præcedat se ipsum c, vulgo non audias: atqui yoluntcose mendare, etiam ineptis conatibus vastant pro nunciationem,quamtu e Thuscorum consuetum dinecommodiustemperabis. Şiini 4. 3 B iiij. Similima huic eft, atque adeo, vt ineptiuf cule quidam eandem essecontenderent. " Galli nihilo fecius eam proferunt, atque ipfum, at que etiam craffius, horumque imitatores Ligue res Taurini.Qui vero caste atque integre in pro uincia verfantur pronunciationis,includuntali quantum potestatis ipfius,v, sine quo ca de cauf fa Q, nunquam scribitur. Non minor aliorum error, qui cum hujus vim fimilem esse prode rent potestati ipfius C, male cauffam afsignarunt, menim propterea quod mutuo inter se conuerterentur: hb w quoniam diceremus, “coquus”, “coci” et Arcus, Arquites, et “cum”, “quum”, et Sequor, Secu tus. Etenim mutationis ratio fallaciffima eft, Omittoflexionum terminationes, quibus in m, s,mutarividcas, “Titus”, “Titum” et in D, “Paris”, “Paridis”. hoc enim factum sit discriminis gra tia in cafibus. At pro R,s:pros, t,inuenias: appavy a coev, Jeasanos, Jetlonos. Non igitur a muta tione, fed a fono ducendum eft argumentum. Sed neque, yt ex Varronis authoritate conten r:Aldunt, e, erit a literis potius excludenda, quam aliæ literæ quærendæ: Nam in elementis ita c uenit, quemadmodum in rebus: vt plures ef sent foni, quam corum notæ. Quæ fuit cauffa, vt etiam diphthongos comminiscerentur. Ita que frustra litigant, sıc: fi alia eft, ab ipfoc, propterea quod v, fequente alium percipimus sonum: ergo erit G, quoque alia a seipfa,vel cum necessario sequatur v, vel fi fortuito. Intelligo neceffario propter ipsam, vt Lingua: fortui to, propter vocem, vt Ligus. Hic enim dicimus nos, consultius quærendam aliam figu sam, ipfi, qua hanc capiamus potestatem, quam prudentiffime inuentum, excluden dum. Fatemur enim,, aliud, atque aliud effo non minus, quamipsum v, cum fequitur vel's vel g, aut alias consonantes.Non erit igituridem cum c. Nam si sit: ergo alterum pro altero pona tur. idem igitur erit et Qui, et Cui. cum tamen vtrunque sit monofyllabum: et alterum clauda tur vocali, posterius autem consonante. in priore non audiatur secundi sonus elementi, in altero autem audiatur. Neque vero potiffimus autor Catullus initio statim pulcherrimi, ac diuini poc matis,fiçsçripfiffet, Peliaco quondamprognata vertice pinus. neque enim idem fonat ac fi dicas, Peliaco collissurgitde vertice. Eftautem lonusis et Græcis, et Gallis inimicus. Hispaninon femper, Vascones semper, Itali fa cilime obseruant, Proximum ipfi c, est. Itaque Cneum et Gneum,dicebant;fic Curgulionem et Gurgulio nem. appulfa enim ad palatum lingua, modicello relicto interuallo,fpiritu tota pronunciatur. At Calabri, etCampani, Vmbrigue, atquealiieius tractus, etiam fibilo cius fonum faciunt craffio rem: Contra Flaminii., et extremaPicenorum pars, ac togata Gallia versus z, vt quantum distat Lombardorum c,abipfoc, Thuscorum,tantum Flaminiorum, ab ipfog, aliorum: medio inter vtrofque nos proferimus rectiffime. D, tam Græci, quam Vascones, atqueetiam B V Ara G I Iul. I. Arabesaspiratius pronunciant, subdita fcilicet, dentibus lingua. Nos ficcius, vix appofita ac ce T'leriterabduđa. Huic affinis est t,pertinaciusap $ pulla lingua.at Græca cu his coniun ettae,non ve Galli proferunt,excito degutture fpiritu craffio re,fed vt Græciipfi interpofito fuauiore flatu sub ieet a lingualaxiorespatio dentibus, quamin D. F, PH, V, quum est consonans, tressonos, fuum quæque edunt:fed ita,vt et cõgeneresintelligas, et non vnu. Acdigamma quidem Æolicu, quod noftrum eftv, ab ipfa differre palam eft. Æoles enim, qui haberent, etiam digammaquæli gere. Ita f,ab ipfo o, distare videamus, cum ante F,, ponamus N, atante, et PH, noftrum pona musM. etM. Tullius irrisit Græcum testem, qui primam literam Fundanir, nesciret exprimere. Itaque no defucre, qui Phamam, quam Famam fcribere mallent, propterea quod Græca effet $***vox. Puto autem fuisse F, validiflimum aftrieta fuperioribus dentibus labio inferiore. Mox sequi, dilutiore vi. Quo more etiam in præ fentia vtuntur Græci ipsi. Tertio locomollifli mum v, quomodo nunc quoque dicimus, aut non multo attentius. Par enim eft: vt retincat etiamnum quippiam veteris vocalis, vnde or tum habuit.Quare notat Viętorinus fic fcriptum inueniffe, Seras: quasi duplicis wv, nota elet,ve SERVVS, diceretur. Sed multamarmora barban, riffima fuere innouantibus.posteris in veterum? ram contemptum. Quod autem aiunt v,femper effe fimplicem, nunquam duplicem consonantem, fiuein principio, liucin medio fit: et ipfis habere debeemus fidem, qui tucincorruptas pronuncia: di tenebantleges: et facit ad id, quod statuebamus mollifimofono esse. Quod fi quis obiiciat, præ terițum Audiui, dịcamusmediam fyllabam illam sua, non consonantis natura produci: fic enim 1- Audire,ficOuum quoniam av. Itaque non pro, duxit primam in Que,quoniã non potuit: fuerat enim, šis. quaresonus no fuit multus interpofitæ. L, geminant atque aspirant etiam cum solum er est,Gabali,Aruerni, et Ligures Taurinilocisali o quot. cotra nostrum vulgus vix adducipoteft, vt geminent.Græcinuncsic pronuciant, vt aliquid et aliud intelligas, quali fuccedati, consonans ipfi 1, etsequente præeat vocalem:qua pronuciatia. ņem audias hodie apud Thuscos, quum dicunta ! Gli: et apud Vascones, quum postpanunt aspira tionem:apudHispanos,quu geminant.Sicigitur sebep Græcus,xinasa: Tuscus,Agliada: Vasco,Alhada.. Hispanus. Allada:omnesæquemale,fi ad Latini, tatem sofe conferant. Sed Græcis hoc corrupte dici puto. Quin veteres obseruabant exiliuseffe 46 quum geminaretur, Mella: plenius quum finit fyllabam, aut ante sein eadem syllaba habet cona sonanțem,vt Sol, Flavius:medio sono esse,quum inchoat,vtLux, Cælius, Huicaliquo modo similis estr,fed longinqua com tamen: codeenim oris modo editur. Sed vda est “L” at R, spirituosa: illa simplicifertur tra ettu,hæc vibratur. Itaque ob ea vibrationeaspirationeaca cepit a Græcis,exit enim quasi bulliente voce.A pudnostrate vulgus vix duplicata vsquam audias, Quidă distenta acrigida lingua ignauius efferüt. Inma IvL. LIB.‘L minne Inm,nullam vocem Græciaterminauit: Bar baris,nobisquc modusnullus.Tres sonos habere animaduerterunt: craffiffimum in principio,mi nimum in medio, mediocrem in fine. Sitom nium vnicum exemplam,Mimum: et figemina ta mutatur, Mammam. Initio enim collecta Vox adinteriora narium, mugit;in medio penitus fal lit,obsessa scilicet ac ftipata vocalibus: in fine au ditur mediocriter,abeunteiam voce: etquum ge minatur, prior implet aures etiamnum magis, quam quum est in fine di et ionis. Eft et aliusro nus quum terminat diettionem,et altera di ettio fe qyens incipita vocali: vt, Equidem cgo:neque e Barcnim aut Galli,autLombardireettetum proferut: ita enim proferunt, vt firiem alterius cum initio sequentis coniungant. Nos mediocri sono, et fa nedimidiato,vt intelligas, fi voles, poffeelidi: percipiasque differentiam si dicas Multum ille: et, Multaille. neque enim totum fonum abolebant: neque enim intelligeres,sitne,Multum, an Mul ta,an Multi, an Multæ,anMulto, an Multam, Ita quelibato tantum sono, ftatim transabit yox, et in fubeuntem sese dat. * Nabm, differt gracilitate: claufo enim ore, et effufofono in nares m conformatur: at N, aperto ore, etlingua in palatum repercutiente vocem. BriffSplendidiflimo sono estin fine, et fubtremulo, pleniore in principiis,mediocriin medio, Nino. præcedes aüt feipfum penedimidio minor eft: vt Brenus, etfequete,vel c, fiue exili, fiue aspirato, longe adhucmutilatior,Ancile, Angustum, An çhora. ita vero, yt etiam diuersam literam puta BE rent: nec dignarentur vulgari figura,sed aliam · quærerent, exemploGræcoru: qui vtaliam often derent,inepte alienifsimi soni figura substituere, ipfius fcilicecr. Hæcigitur cum G,aut c, præcedi tur: atquum pręceduntipfum N,optime aGræcis i pronunciatur. Redea Germanis, a Gallismale: fic enim proferunt, vt nihilinterfit,vtrum dicas, Magnus, an Mannus. Itali hoc committuntinn, quod Græciin 1, suo:vt nescio quid fpuriiinue xerint, quod literis exprimi nonpoffit. Videntur cnim omittereipsum G, et aspirare ipsum n: ficuti Infulani Græci faciunt vulgo, fequenter, aut II, autor, auty.Nam Bysantios ego ita loquentes audiui,vt nos pronuntiamus. S,facitima omniu literaru, neq; enim sineipfa eflare posfimus. Quare non estmeritavt a Pin daro diceretur Lavxibdynor. Dionysius quoq; ca Rygenerosissimam vocat,at ipfums, expellit,re-, ïcitg; ad serpentes, maluit canem irritatam imi tari, quam arborum naturales susurros sequi. Pro nunciada vero eft mafculo ac coftanti tenore, no dimidiato, vt Itali, etGalli, quiper z,proferunt. Idem.n.sonus eftin Misi,qui in Miffus:sed duplo maior: non cftigitur alia vis, sed duplicata:distat enim no substantia, sed quantitate. Itaqueipfum x,Latinum male pronuntiant, præsertim Itali in Flaminia, vt parum distet az. Quin iidem pessimo consilio atque vsu adduntiņ pronunciationc, posts,in quoddesinat diet io, et postx. AnT fempercodem fit fono. Acde C de literarum quidem potestatibus hæc Quonia autê quæda funt controuerfæ, eas seorsum tra et arecommodius visum est nobis. As primum quidem de t.Eius,vt diximus, fonus fit Vam appulla lingua ad radices dentium quemsonum apudGræcos receptum est variare cum fequitur N, vt ANTONINO 2. emollitur e nim atqueaccedit ad D, noftrum. Eius rei caufla eft, quiafufpeditur pronuciatio in ipfon, ad pa latum, vt lingua non ita cito demittaturad deti tes: ita potius D,quam T.exprimitur.Sicetiam no 2 tam plene efferatur, quum lequituripfum, Al tus. Ergo quum non semper eodemsono vsuisit; At ayon quæsitum eft, quum præcedit vocalem Ì, atque hanc alia fequitur vocalis, an recte cõsuetudo te neat, vt aut Galliper integrum libilum, aut Itali per dimidiatum edant: vt in exemplis, Iustitia, bo Amicitia. Igitur quimutari contendunt,nitun tur consuetudine, ac præterea Grammatico rum quorundam autoritate, qui Litium, et vi tium, obliquos a Lite, et vite, finefibilo iubent pronunciari, vt a rectis duobus Vitius, et Li. cium differant. Vtuntur præterea argumento de Græcis fumpto: Nam fiillini, suum in 8, fo ni fleatunt polt m: fi apud cofdem r, esttransa aliud formatur: li denique t,ipsum apud Græcoś poft Nfonum mutata poterit et hic mutare. Poterant etiam fubtilius addere: fic, et Ć, crassius ante A, 0, v: exilius ante e, et 1, editur: eodem modo Con etiam t. Contra aliqui ita sentiunt,vsum nunc minimi esse et precii; et autoritatis, multaque 2 > mini 31 ud 4 ). 100 ! 4 minimeintegra haberi.M.quoque Tullium, cum vsui quidda dedit,id iccirco fecisse, quoniã apud populum dicebat quem sibi attentum,non recla mantem volebat: atquenihilominus sibi scien tia reseruaffe. Neque enim, quæ barbaries admi fit,foueda: fed quæ omisit vindicada. Neque nuc extare vfum quempia nobis: Barbaros enim om nes esse nos:atque,vtminimum dicant, peregrinos. Consuetudine,quæ legem habeatreclaman tem,corruptelam effe,non confuetudinem.Non jü, negare fese tenuiorem esse sonum ipfius T, ante 1,quam ante A, auto: sed eundem tamen fonum. effe. Nunc vero nullam effe rationem, quare in fibilum transeat: neque proba esse argumenta superiora. Consonantes enima sequenti vocali au mai nullas mutari, fed a præcedentibus consonanti bus,aut a fequentibus ob sonorum diffimilitudi nem.ficutilonicrassitie quæ in B, et P,fit,effici venjin M, mPombaur. Græcos quoque habuiffe au tores linguæ noftræ nos, quinihileiusmodicom autto menti fint: sed a Gotthis,Vandalis, Longobardis. inuectum sibilum illum. Præterea pudere vehe menter debere illosquiquum alios veniuntop pugnatum, ipfi vitiofa arma afferunt; quorum culpa conuincantur. Licium enim a ligando di et um GcPomba Lictorem, nõ iisdem literis quibus obliqui huius vocis, Lis,scribuntur,scribi.Ratio nem autem huius prauitatis esse, propterea quod Barbari omni in pronunciatione multum po nunt spiritus,ita vt pleraque insibilum degenen rent necessario. Quoerrore ctiam ipfum c,dixi mus ab ipfispronunciari.Hy 1 ma:: ) • 32 IvL. Cas. Scal. I. Cenice. De I, confonante. Consonantem 1, semper in principio fimpli cem effe obferuarunt: in medio autem non femper duplicem: nam in Periurus, simplex eft, in aliis autem multis pro duplici accipitur: Maius, Pompeius. Adducunt argumentum ab antiqua scriptura, pergeminum enim 11, scribebantur, Mailus, Pompeilus, quoru prius priorem claudat fyllabam: quomodo etiamnuncquidam pronun ciant Lombardi: fic etiam, vt supra di et um eft, claudit tertium casum relatiui Cui: alterum au tem sequens fequentem inchoabat. Igiturnoso lum quumincipit ab eo fyllaba,vt dixere,confo nanserit:sed etiam,quod omisere,quum termi nabit,esse possit. Quin etiam fequenteconfona. te vtin pronomine Huic.neq; enim v. hic est co fonans,afpiratur.ni.neque est diphthongus, et eft monofyllabum, atqueidem Iest, quodpriusfuit in fecundo casu,Huius,sicut in Cuiest,quod erat in Cuius. Ad hanc autem naturam non potuit v, aspirare, sed transiit in pleniorem, scilicetin B, celebs. neque enim temere a cælo et vita dedu xitCaius,minimemeritushoc,qui a Quintiliano notaretur:sed sibilussequensincausa fuit:quem admodum e cotrario in eiussonum aliquemmu tatumeftipsum B, Aufero,Abstuli.Proprium au Filipotem eft ipfius Inconfonantis, in pristinam vocalis care formam redigi: etaugere numerum fyllabarum. Hocque communehabet cum v,consonante,vt diximus. Martialis verfus eft: sed Tum rum. Sed norunt cuiseruient. Leones. Ftin obfcæno farmine ita pofitü eft: fed detestadu nõ meruitre citari.In Virgiliano auteversu etiã omissum est, Tityrepascentes a fluminereice tapellas. Fecit enim verbum illud Tribachum extrita A, quæ fueritin origine simplici, lacio. qua sublata, neceffario in veterem vocalis naturam reftitu tum fuit I, quo exemplo etiam in Bilugo, et Quadrisugo,idem euenit. Non recte igitur an- Rajce tiqui,cum Reilce,ita legunt, vt primam cor - quab. pripiant, ftatuuntque i, simplicem ibi consonan tem effe: redarguutur enim quum aliorum, tum ciufdem poetæ autoritatee tertio Georgicon, v rad bi producitur illa fyllaba:consonantis igitur ra com tione duplicis,nam fuapte natura breuiseft: Rejcene maculis infufcet vellera pullis. die Inuenias etiam, quumnatura media quasi quali dam sit inter consonantem, et vocalem:legimus enim Stellio apud poetam bisyllabum, et apud Terentium Iniuria, trisyllabum:item Oppressio, et Beneficio, quadrisyllabum, aliaque talia ple taque,oppresso sono ipfius I, ficut etiam in voce illa Dies,facta monofyllaba. Accidit autem hoc aliis quoq; vocalibus. Ea, Mea, Tua,Sua, mono fyllaba apud eosdem comiços facere cogimur: et apud alios poetas: Unoeodemque tulit partu. Et Propertium: Eofdemhabuit fecum, quibusest elata, capillosa I,indifferens eft nunc consonans, nunc vocalis apud Comicos in aduerbio, lam. 7 tona cel us TlUSE hodk OIL CA a di pleine ma VOC CAP. XIII. Affeettus finalisapoteftate. с Quo ante 34 IYL. 1. Q Voniam vero literarum finis eft, constitues rediet ioncs,iccirco secundum earum pote ftatem factum eft, vt certis significationibus aliæ Sparemmaliis potius seruirent:in metu enim,ac doloreef flamus:itaque A,A, dictum est,multum enim hi atum præstat:eadem decauffa,etiam afpirationes interie et ionib.afcitæ funt, affe ettum enim notat, confertus enim fpiritus editur. Ita consonantib. fietitia nomina suis quæque facta sunt.Quid.n. mollius,quam vox ipla hoc significans:quid im peditius,quam Bambalio, habes, et Baubare? paffiua voca quum protulit Lucretius, etiam plus tumultusexcitauit, Baubantur.s, valde fer, uit ad spiritus elifionem: - Salefaxa fonabant. R,autem rudiotem atquo asperiorem, vtMurmur. vtrunque coniun et tum implent valde, Stridere. et magis cum terminant diâionem, Stridor. Aspiratæ consonantes mul to acrius vrgent his adiunctæ, Fragor.quippe er tiam molliffimam omnium literarum etiam ex asperant, orcio6os, Praw,za01@ {w.Cyseruit hæfi. tantiæ. T, timori, AT, AT. M, vafticati, Malum, Mons, Mirum. etiam fonumipfum audias,quafi præsentem, in quibusdam vocibus,nízze. et apud. Virgilium cuius diligentiam non affectatam, ac diuinum iudicium nemo est affequutus omni um ynquampoetarum: percipies enim lignato rum operamillis vocibus: --fonat i£ta fecuribus ilex.etillud quantumeft --tremitietibus area puppis. Illa autem etiam cum naui dilabuntur. Labitur vnela vadis abies.- $ R 1 Tinni. 35 o Tinnitui fefe datn, Canere,Hinnire.Sed omnia exequi non eft præfentisoperæ, nequein omni u bus hoc inuenias: fortuitæ enim multæ funt vo ces;vtin yltimo libro est disputatum. Vitia potestatum allata vocalibus, aut confonantibus. TOn solum id, quod recteatque ex officio fa ciundum eft,cognoscere oportet,fed etiam quod prauum est cauere: ita in scientiis quoque perfeette proficimus. Ergo postqua meras pote fates perscrutati sumus; ipsa quoquevitia, quæ vitemus ex antiquoru obseruatione, fed moreno fro,hoc est,Peripatetico,sunt declaranda.Depra queste uantur aut vocales, aut consonantes singulæ,aut coniunctæ. Omneautem vitium fit autDefcctu, aut Excessu, autMutatione.Mutatio duplex,aut i literarum, aut locorum. Ita fit peccatum,aut in ubstantia, cum altera pro altera ponitur: aut in quantitate,cum maior,minorve efficitur: autin i qualitate, cumsono suo defraudatur, detorque E turq.in degenerē,aut peregrinū:autin loco, cum trasfertur,vt odayavor, Ox'oryavov.Igitur cum alia spalia subditur,quod faciuntParisienses,comuni » nomine, non proprio,Rusticitatem veteres Lati ni,Barbariem Græciappellarunt. In quantitate autem error per excessum, Labdacismus: cum *** craffius ponitur, ýt diximus, L Locus, pro Low e cus: fic Metacismus, cum m, mugiunt:fiçin voca libus Platyasmus, quum hiatu vasto putantgraui tatem afferri actioni.Huius eftgeneris etiã,lota cismus.cum ipsū I, exiliter maximeproferüt:atq; C2 21 ed CO ita,vtetiam fupercilia collat: eftenim exceffus in Sono:ac quanquam exilitas sit defectus,tameetiã defeetus capit incremetu. Sic cu alias cosonantes aspirant,aut crassius edunt,dicitur Saouras, Cra tes,pro Grates: Bibo, pro Viuo,aut etiam 'Fifo,, sic etproillo, Pipo. Contraria huic io xorysscum defectu peccamus: fice,et o, exiliter nimis pro munciant quidam Germani,quum tamen 1, ver fus et.deuoluant. Eftautem excessuset ille, quum addunt literarn, quemadmodum E,addunt Hil pani,et Valconesipfis, fi coniunctum fir, Escri bere, Esperare,Estare:vt vitarens overyuov; quod vitiuni est cum ipfum s, craffisfimum, ac pene fibilantcs cdimus. Eftetiam in defectu,kond6Wocy id eft,mutilatio, quum aliquid omittimus: quod Galli faciunt, qui multas literas inculcant, vto riginem, vnde deprauatum eft verbum, repræ fentent: paucas autem exprimunt. Contra est Battologia,quiet Battarismus, a Barto, qui Cy renas condidit,hominelinguæ impeditioris.Ge minant enim aut initia, fic, Popons pro Pons. aut fines, Paulala, pro Paula. hoc etiam dicitur jyros, et nouos ab Echo.Vitium autem initio rum vocaturab Erafino Titubantia:commodius Hälitantiam dicastu: hærent enim primæ fta tim consonanti: falso ab eodem rsauriouds.qua-, imf litatisenim vitium eft tecunotu-,fiuc osaurouess cum cauts,non quimus recte efferre:sicutnob. femper defuit linguaadipfius R, asperitatem. hi Latine Balbi diet ifunt: quo vitio laborauit Ari ftoteles. Et Alcibiadcs qui R,in L, detorquebat quanquain substantia poffis etia peccata dicere. X v. UN 10 =2 Sed hi Balbi ab Erasmo male appellantur Blæsi. Eft.n. Blæsıtas vitium oris, ficut et Xo11o5ouía: sed blæsidiftorquet literas,exoris tortura: xoirosopoz aute e palato loquuntur aut e naribus. Brasoos au tēet wbos, funt vitia cruru distortoru, valgiorum etvacciorum, vt apud Galenum videreelt. СА Ртт Vtrum F,fimula, aniemiuoralis. Poftquam vidimus poteftatem,quæ eftforma dicare iarn poterimus F, mutane sit, an semiuoca lis: sic enim Galenus quoque tlw zeciarpriorem mol Toćnepyeżą dicit. Ac mutam quidem effe, veteres med at ficpote contendunt: Principio,inquiunt,nome ! habet tantum semiuocalis, at noinen non mutat fubftantiam: Item si esset semiuocalis, di ettionem 2.. į quampiam clauderet, at nullam claudit: Præte-, 1:a reanullasemiuocalis ante I, aut R, in eadem fyl- **** laba ponipoteft,fed f,ponitur. Quarto,nulla se - t miuocalis ante L, aut R, pofita communem facit fyllabam,at F,facit.Ad hæc, Græcisidem esto, 95 nobis F: fed o apud illosmuta est:igitur et apud nos F. Sextum argumentum, præteritorum ini tia finesque non geminari nisi a muta incipiant: quare cum Fallo geminetfic, Fefelli, non erit femiuocalis. Poftremo F, pro p, et aspiratione acy cipitur,vt olim Phuga, Phama:at P,mutaeft: igi tur et F. Hæcargumenta fepte numero, vtqualia sint videamus,meinoria eft repetendum, quod fupra diet umeft:Murasnon inde appellatas, quod pa-ssou rum sonarent,fed quod nihilnullo: cnim conatuta? ad 11 باز C3 38 IVL. I. adduciqueas, vt B, nulla addita vocali proferas. Neque quod pro ratione adducunt,ratio est:Mu » liere informediettã,pro deformi: est. n. in eo voca bulo, Forma,çquiuoca vox: Nam et prospecicac cipitur, et procerta partium proportione, quib. figura constituitur perfe et ior. Hanc igitur negat præpofitio non illa. Sic formosu, a formato aliud eit:fic locutus eit Euripides: 1īpötov refieidas dēžiov Tupevvidos, Açmutæ nomen penitusvocem tollit, Græcoru fane imitatione, qui d Owe,nõlvoQwva dixere: nό κακόφωνα, non μικρόφωνα, quonia nul lam fibi retinerent vocem. Ea enim funt natura, yt magna pars, nisi clausis labiis, aur dentibus, aut vtrinque conformentur, vox edi nequeat: Idque declarat Mato quoque in Theæteto: αι βήτα,inquit, 'τε Φωνη,δεψάφος, επ των πλείσων stani hysoig eiw. Semiuocales autem fclo eduntur fpiri metodentu:adducta nanque ad palatum,vti diximus,lin gua solo fpiritu pronuciatur:tremula,atquevi brata paulo inferius, R: si spiritus ad nares af cendat introrsum, vt idem vult Plato in Craty lo, n, pronūciatur: fimplici mugitu editurm: i. psum vero fibilum, fatis constat,nullius ope vo calis indigere', quare factum est,vt etiam afpira tionis loco poneretur, leos, sedes. Ex quibus in fumma illud constat, spiritu pene solo enunciari semiuocales, ficut vocales fane solo, a quibus hoc illæ differant: quoniam vocales hiatu simplici, ferniuocales operosiuscula efflatione pronun çiențur, mutę nulla.Hanc autem horum nominū aptissimam cauffam,noftręscientię magistra au toritas Græcorum ostcdit, Nasi propterea essent semiuocales, quodincipiant a vocalibus: pfe et o cum a vocalibus non incipiant apud Græcosea rum nomina, non erut semiuocales. Igitur Lati ni priscicum animaduerterent P,quiděnullu pe nitus habere fonu, nifi vocalis addatur:addita ve ro aspiratione,haberevel maximum, intellexere: quippeinferioribus dentibus ad labia leniter ap: plicatis exiens spiritus, libilum imitatus, ipsius F, imaginereddidit:quo fa et um eft, yt propter:oni sui facilitate, obiret plerunque munera, quæipli s,debebantur. Id quod ite agnofcimus in semiuo calibus: Siquidē paspiratione quoq.positüfuit,,, vt Felena, pro Helena. Atque iccirco etiam, etx, a Græcis semiuocalium in numerü suntre latæ: quarum tamen tenues essent mutæ. Aspira tio enim tenuium literarum naturam animarat ita, vt nullius indigensadiumentisonusappofi tusin aliam speciem ad sese traheret. Eft enim aspiratio quali vocalis quædam, aut etiam vo calium anima ipfa: quare mutæ appofita femisse consonantis illi reliquit, alterum semissem fibi vindicauit, vnde et semiuocaliu nomē fit fecutu. Soluuntur ex his argumenta: Ac primum ato afferuntnon debere vim a nomine mutari: tantu ”, abest,vt, negemus vt affeuerem antiquos ppen sa huiusliteræ potestate, summostudio nomen, quod a Græcis acceperant,inuertisse:ídque indi diffe fecudum vim,quä сompertam habuere. Ne que talem putaffe, quia ficappellaretur: sed no. men impofitum propterea,quod talis effet, Aduerfus secundu argumentu:negamus necef Atz fe efle,omnia nomina omnib.claudi lemiuocalib, Neque vero re ette fic cosargumetari: Cæteræfe miuocales claudunt nomina:igitur fi F, est semi uocalis,clandereitem debet. Neque.n. dictiones efficiunt vt litcræ semiuocaliu aut mutarum natu ra foitiantur: fcd literæ faciuntvtdictiones fint: partes cnim totius caufla funt. Neque fiquali tcra non claudat continuo no fit femiuocalis.Sed caregula constituta eft abijs, qui hanc mutam pu tab-it effe. Præterea hoc eodem argumento a mutis excludam: Cæterarum pleræque mutæ claudunt Lac, Adad, Volup,Caput:at F non clau dit: non estigitur muta. Quid, quod priscorum testimonia aduerfantur neganţibus nomina clau di ipfok.nam vt omitta eos ysosesseAf pae præ politione: ipfius sane literæ nomen suo libifono F, claufere,etia cotra quam a Gręcis acccpiffent, * Tertia ratio negabat vllam semiuocalem ante I aut r in eadem fyllaba ponipolle. At hoc tibi negamus nos: quis enim hoc fibi persuasit, nifi quimutam putaret F? petitigitur,quod proba re debet. Sed et hoc falsum est: scmiuocales enim Græcianteposucre Sadw zepce, Quartü argumentu quo aiunt,Nulla femiuo #calem antelet R pofitam cfficere syllabam com * muneridiculum est.Si nanquefuperius argume tuin verum eft,hoc erit falsum: hoc.n.abilio tolli tur, nam et ibinegabant,nunchicponunt. Quo eniin modo communem fyllabam efficit, quæ ne syllabam quidem facit? Quid? li femiyocalis fa çilitas in cauffa eft,vtmutæ postposita, mora tain pofilla trahatur in fyllaba, vt etiam corripi por tiç, in qua tamen muta sit; quanto aptius atque comin commodius id inter duas semiuocales fiat? Mu tarum enim rationeminimefiericonstat: liqui dem vbi duæ funt mutæ,non id euenit, vtin ver bo, Tracto,quod natura sua dibrachum eft. Sed v bi muta cumsemiuocali vtin verbo, Agrum. aut duæ feruiuocales, vt in verbo ourvui. Quintam rationem, ex iis, quæ diximus,solu-,Asy tam videmus:?,nanquesemiuocalis eit,immuta: ta ipsius P, per spiritum potestate. Sicut etiam, etx, cum tamen T, et K, mutæ fint, vt diceba mus. Quoinstitutoinalias quoque species eædē mutanturmutæ. Addito enim sibilo ipfis C, D, P, fiunt semiuocales, præfertim cum fateantur ip: fius Y, quam ipforum Ps; esse sonum faciliorem. Sexta obiectio seipsam damnat: nam sumpta regula hac, Non geminari præterita, nisiid per 486 mutas fiat: cocludit per, Fefello,mytam esse F, cu tamen inueniamus,Šteti,Spopondi,Scicidi, quæ incipiunt a semiuocali. Nequevero ad id confu giendum eft, vts, nullam ibivim habere dica mus: liquidem eius sibili tanta est vis, etiam ipsis in præteritis Græcis,a quibus hic fluxit mos,at- p? que adeo in verborum initiis ita viget, vtiplam impediat geminationem s« {wěscexd.Atlis,nul lum erat,vtique eo abiectogeminatio admiffa fuisset. Sed quid agunt hi? nonne Momordi,ge minauit? quid enim aliud eftm, hic dicere,mutæ vice fungi, vt aiuntipfi;quam dicerem, mutam non esse sed semiuocalem? Quæ quia diruebat i sum canonem, ad mutæ functiones,atqucvices eos miserrime compulit. Quaresi eis neges verű effeillud apotelesma,probandum erit ea ratione: quia CS 42 Ivl. I. > quia non admittit femiuocales. At ego contra, non folum Momordi, hoc obiiciam: fed illud ip fum etiam, Fefelli. Igiturid, per quod probauit, maiore estin controuersia, quam hoc,quod quæ rimus: vt omittamus Græcorum et prudentiam, etinstitutum, a quibus morem noftrum induxi. mus, quiσε σηπε, dicunt, et λέλαπε, et μέμηνε, et vevu qe, atque alia eiusmodi. puerile enim est abducere a geminandi poteftate semiuocales, mutífque alperioribus attribuere: cum aspe riores literæ prohibcant in quibusdam gemi nationem. AlyPoftrema pertinacia,vtcum quinta cohæret, ita cum illa quoque foluitur spiritu mutatum, in F, etmutatam fpeciem, argumento etiam ip se ordo eft coniun et arum in diet tionibus: quippe ipsum r., ante senon patitur N: at F, patitur, ita vt etiam ipsum m, in fe mPomba, Anfractus, erate nim AM, abuol. Ludicrum quiddam additum ne res quidem meretur, vt diluamus: Audentenim fingere mo som dum nescio quem,vndeF,geminetur:scilicet per albumutationem:vt Offendo.at semiuocales non per, mutationcm, fed fuapte natura geminari, Olla, Flamma, Ennius, etalia. Quafi verointerfit po testatis per mutationemne,an per naturam gemi netur: geminatur enim, quia eius natura ita fert. Quali vero non cæteræ quoq.mutægeminentur: Obba, Acca, Reddo, luppiter, Rettulit: qua fi vero ipsum quoque F, non idem patiatur, Offa. Quafi vero omnibus femiuocalibus idem eueniat ylu: Non enim duplicibus, Quali vero E half somewea la veteres vllam consonantem geminarint. Hoc enim negat cum Feftus, tum Varro: et ta men eo quoque tempore et mutæ erant, et fe miuocales. Viram,, an, H, fit longior, O Vanquam 2, et, Græcæ funt:tamen quią nostratium dietionum aliquæ ab illis profe ettæ, harum vocalium femina retinent: feftiua, nobis quæstio tractanda eft, vtra scilicet longior 9 fit. Duas fententias constituamus: alteram ab origine, philofophice: alteram ab focietate, mathematice. Aborigine, fic: Quæ proportion | materiæ ad alterius proportionem, eadem et compositiad compositum: sed e, est materia ip * fush: et o, ipfius i: ergo fi o, est longius quam E, ita, quamH. Quod autem o, lit longius, quam e, probantper regulam: Quinti cafus fyl.: labam vltimam aut eandem effe cum poftrema - Reetti fyllaba, aut minorem. Igitur wioge, cum non siteadem cum nogos, minor erit. Ratioau, tem Mathematicaestcontra hanc,a proportio- oefening I ne societatis: Quæ est proportio totiusad to en tum, eadem est partium ad partes: fi æqualia in æqualibusdemas, quæremanent, sunt inæqua [ lia:Ergo cum ei, diphthongus sit longior quam 01: exempta vtrobiques, communi vocali; erit: quod remanet E,longiusquamo. Quod autem F1, sit longior quam oIs patet ex'accentu. Nam.p fine polyra Er, nunquam aut antepenultima acuetur, autpenultimacircumfleet etur:at fi o 1, sitin fine,vtrunque fiet. oixos, Pinorogol, Afferre etiam illud poffumus,E, ante L, apud Homerum produetumaliquando,uenwserwera. O autem nu quam: repugnat enim naturæ eius productio. Sole Hæcargumenta etsi sunt magis exercitatoria, quam neceffaria:tamen etiam pertinent ad veri tatem:neque enim illud Quintiliani recipiendu eft: Grammatico expedire etiam fi quædam ne sciat. Nam quem tandem ille fingite quadriuio extra encyclopædian? Dicamusigitur, e, esse breuius, quam o,plus enimtemporisin hac poni zur proferenda.Diphthogorum autem obie et tio illa nulla eft. Nemoenim ignorat, A, esse longius, 1 quam o, ettamen idem eucnit ipsi a i,quodipfi * 01, eucnire dicebant, pofita enim in fineacuitur antepenultima. Præterea eidem o 1, non id con tingit femper:non enim Aduerbiis, non Optati uis, cikol, a novo.Et in fecundo libro vsus is repro batus eft: nam si iccirco non acuitur antepenulti ma, cum poftremaeft longa, quia refolui potest: igitur accentus acutus in quartam a fine recipere tur: quod eft absurdum: fic, turlygues participio fæminino in quarto cafu: idem monstrum se quetur etiam si penultima longa resoluatur, fic 3uTlx00, Nec tamen ad id refpexere. Vfustamen Atticorum, fiaccentu rem metiare, huic fenten tiæ aduerfatur, et fauet priori: dicunt enim, μενέλεως. Locorum affe et u a poteftatibus inueftigantur. Hacferefunt poteftates cuiusque fonifin gulares: ex quibus fi quid præterea in me dium afferatur, pofsit tolli controversia. Neque enim optimi artificis est (vt ait Galenus) omnia persequi. Nunc fecundum loca sedes cuiquede- Loui bitas videamus.estenim potestatispars, comitem aut vicinam literam aut pati,aut nonpati.Igitur efftemed 7 literx'aut funt in dictionibus, aut no funt. Ti sunt, patiuntur mutationem aut in substantia, autin loco. In substantia bifariam: nanque autabolen tur a principio,amedio,a fine.Sic nomina triain uenta sunt, Aphæresis,Latineablatio:Syncope, Latine concilio:Apocope, Latine abscisso.Aut. transmutaturin aliam,Græce,uel Gonne Patiun 1. turin loco. Latinetranslatio, Græce MetJ8075, transpositio. Si non funt,addunt, autprincipiis, Desaters, Latine appolitio: autmediis,ervers Latine interpositio:autfini, Græci dixerunt hac abgerywoles, productionem. Hæc funt genera. Species autem, fic:Nartque aut sunteiusdem no tæ, et poteftatis,autdiuerfæ. Item a numero:vna, aut plures, Affectus autem non omnibus iidem, aut æquales:neque enim eiusdem generis conso aans aut principiis,aut finibus additur:nequedu ptices geminantur, vt nunc vsurpantItali,vt ex primant vitia linguæ degeneris a Latina:ponunt enim duplexzz. Acciduntautem hæc; aut ex v- Aca " fu:vt quafe, quafi: aut ex arte, et hocautex infle xione:vt, ago,egi:aut ex deductionc, et hîc bifa siam:naaut a peregrina,vtPatroclus, margoxiosa Auo, 31 Space kus ) 46 IvL. Cæs. SCAL·Io Auo, Punicum, vnde noftrum, Aue: Marathi Hebræum, vnde Mare, noftrum: aut a Lati nos et hincdupliciter: autenim simplex fluxits vt, a Titulo, Tutus:non, vt aitVarro, e con trario:nam Titulus, age' the rule, vnde et tiey. aut compositum,a luisparţibus,vtabigo. Dequi bus suo quoqueordine, agendum est. Sed quia transpositio facilior est, ab ipfa;cumvenią, inci piamus: nihil enim nocet. Transpositio. Ranspofitione fane interest ytrum intelli pages gas, relatas in prioressedesliteras, an dila tas in posteriores. Nam fi dicas Fretum, quafi Fertum, a Feruendo: vtrum intelligas R, ante latum ipfi E,an E, postpositum ipfi r? Sed omit tamus exemplum: fortaffe enim fuit Feruetum, atque inde nulla transpositione, sed extritio ne, fa et um Fretum. In rem ipfam intenda iusvocalisne,an confonans transponatur. Re etius fane iudicemus, consonantem, non voca lem transferri. Differuntur enim difficilia: difs ficultas autem in consonantibus:quare qui fta tim non poffent,moxin proximam sedem tran ftulere. Eft etiam a Græcis exemplum, opa jev dicimus, vnde Qayavov. quare cum cac gyavov dicatur,consonans, non vocalis tranflata videtur,  Abolitio, Ablatio, Concifio, Abscisso. Propofitio, Interpo fitio; Appofitia Bolitie est, cumtollitur litera.genushoc #beli A ho prius tractandafunt, quam Præpositio, Interpolitio, Appofitio: propterea quod tollimusquod Oro eft: at quod est, prius eft, quam quod non eft:est enim habitus prius priuatione. Si autem ita con. sideres,iam ablatas effe: tuncecotrario et Synco pametalias primo tractesloco.Nesitigiturfrau di, fiue quali ablatas, siue quasi auferendas con templemur. Additur ergo diuersa in principio:Aals Edurus,apud poetam, pro Durus." In medio, Mederga. quæ cuitandi hiatus cauffa inuenta V eft. maximeque pertinet ad V, vocalem: Alcu · mena, Aesculapius, Hercules. I, quoque eius 1 vsus sit particeps: Nauita, Nautris, Nauta enim C primum fuit. et, C, consonans, Sicubi, Combu ro. et 'aspiratio vehemeris: Mihi, Prehendo. et # ante medium, poft principium: Loumen,,P Lumen.et in fine: vt, Comperior,pro Comperio. Additurautem fimilis, A HI AM, in principio:in medio, Reddo: in fine Nausicaa. Quod autem ve teres adducunt pro exemplo ex Horatio: Reducet in sedem vice. itemex Terent. Phormione, Sectari in ludum:ducere, acreducere. hoc est, librariorum manum, non autoris fidem implorare, neque crim in his iambicis velin illo dimetro; yel j hoc tetrametrozneceffaria spodco fedes eft. Sed e Lucretii libro primo poterad afferre: Redducit Venus: aut redductum Dadala tellus. Quemadmodum autem s s,etR R, et L L, ge minata debeantur superlatiuis, suo loco dictum est: contra quam recentiores deprauarunt. Con iner tra autem tolliturab initiis: vt Natus. fuit enim Gnatus, Generor. De medio: vt, Periculum.de loco ante medium qui est:Pratum,quod fuit Pa ratu. Hæc a Nigidio Figulo Intercilio diet ta fuit poteft etiam Concisio dici, vt, fermo breuis, qu vocabitur concisus. Rationc carminis interdum fa et um eft,vtapud Homerum, qums, pro aique πος. etαγροτητα, pro ανδρότητα. etapud Oppiani, μόλυβος, pro μόλυβδος. Ιnterdum ob tedium pro lixæ diet ionis: Periculum. Aliquando ob difficul tatem:vt, eonos, quodaliis eftesãos.Alias ob vtru que:Bruma,ßpoczurua. Aufertur a fine: vt in ple risque verbis, etlusit Ausonius: Qui reminisco putatse dicere poffe Latinė: Hic,vbi Co, fcriptüeft,faceret Corficorhaberet. Sed etin vsu communi a fiiciebantM, et appella batxantar, extritionem. Items, Multi modis. Sed in scribendo. nanque aiunt M Catonem fic fcripfiffe: Die hanc,pro Diem. Pindarus poeta non folum eligit, s, fedetiam eiecit exulem: cum poematium condidit, in quo nullus penitus fi bilus reperiebatur. Mutatio in communi. Vtatio est parte incolumi vel manifefta, 10 qui* M ptioque extranei: neque enim mutaretur fine fymbolo. Appello nunc symbolum, quod philo fophi, communem quandam rem anatura colla tam. Quanqua enim elementum indiuiĝbile eft: tamen quia fonos quofdam latentes inter fe affi nes habent:iccirco ea foni parte incolumi, altera inducta eft. Ac manifesta quidem eftin duplici- nani bus. Etenim, 2, cum fit exs, et D, in Medentio,D, fila remanfit: fibilus abiit hæcmutatio per ablatio. nem, non per transmutationem facta est. At ve riorin verbo Plautino,Siciliffo,s, remanet: Din alterum s, abit.osenicacia Occulta autemia Cari circon - santra, ex Cassandra.communis nanquesonuseft quidam D, T. neque differunt,nisi mollitie qua dam,autexilitate. Alia unutario, ex infle et endi Ja fleiri modo, haud ita vera eft. Cum mutantur ea, quæ habent inter se cognationem, aut genericam: vt vocalis in vocalem, consonantisin consonan tem:aut quæ secundum fpeciem fit: vt,certa vo calis in certam. At participium aetiuum præsen tis temporis a præterito perfeet o cum deduci mus: duas diuerfas consonantes recipi,vocalem que transmutari conftat. Mutatio,qua fit ex consuetudine. Vocales. G.Enerica mutatio hæc,atquehuiusmodi eft: cætcras nunc fecundum fpecies exequa-, mur: ac primum cam, quæex vlufacta est: cer tissimis enim fonis cognationem oftenderunt: nam quod veteribus fuit, Magefter,Amecus,Me- 1 derua, Quase Misc.Sibe Here:puncper1,Magi D fter,;  so Ivl. I ster, et reliqua. Sic olim Leparenfes, postea Li zparenses, autor Feftus. Contra 1, ponebant,vbi nose:Niapud Plautum,et Vergilium,quodnos Ne. et E,prov:Auger,nosAugur: illi Hemona, nos Humana. et pro o,illicompes,nosComjos: Eolummore,vttoties diximus:qui Sortu, quod Attici, isívtz. Siceriam Hilus, proHolus.et He Pmone,pro Homine. Vbi etiam o, pro i, quo niain Homonem, dicebant: NuncHomincm. € etiam E, quod nos, A, Cato enim Dicem, Fa o ciem: quæ poft illum Dicam, Faciam. Item o, in A,vt iam oftendimus. Hemona, pro Humana Et pro e, Amplođi, pro Amplecti: nam eiuf dem fontis eft texa, et wazr. Sed etiam in a liis. Voftris, Vorti,nunc Vestris,Verti: vt primus omnium Africanus emolliuit: nam quod erat Vortex, et Vorfus: ipse Vertex, et Versus, ma luit. Sic etiam in 1, Olli, nunc illi. Item quod Isthuc, nos Isthoc. contra il li Voltis, nos Vultis. illi e contrario Fulguri bus, vt apud Lucretium, nos Fulgoribus, Cun cha, Gungrum, Fretu, Lauru, Huminem, Fruns, Acheruns: nos hæc omnia per o. Dev, et 1, fatis fupra di etum est: aiunt enim €. Cæ farem primum omnium Optimum, et Maxi mum, quod erat apud priscosOptumum Maxu mum pronunciaffe. o, Thuscos, Vmbrosque caruiffe,memoriæproditum est. Quarequi Epi fulam, et Adulescentesmaluntdicere, Vmbros fese, non Romanos profitentur. Nam contra Romani Polchrum, etHercolem, etDauom, et Scruom,protulere. Ex diphthongis autem, illi oe, nos v, Moeri, o aosMuri. adhuc antiquitatis vestigia remanent in Mænia, pofteritatis autem in Munus. origo autem erat ab or: uchege, rata fcilicet cuiusque mouletto civis pars. Apud eosdem Æ, integramanfit,quam nos ini, mutauimus: Exquære, apud Plautuma nos Exquire. Av, in o, ete contrario: Claudius, AV Clodius:Aula, Qila:Plostrum, Plaustrum. Mutatio Consonantium ess confuetudine." Onsonantes autem veterum fic mutauitp. fus: posuiteoim b, prod, Duonum, Bow 3 { num: Duellum, Bellum. quod etin Græcis no I tauimus, dis, Bis. et eandem,pro f:illi AF,nos AB: (illi Sifilum, nos Sibilum. Sicut e contrario, illi Bruges, nos Fruges. 1 D.posuimuspro R, illi Aruena, nos Aduena: illi s Aruocati,nos Aduocati. et eandem pros:illi Af uerfa,nosadversa. Fypofuimus pro PH,Fama, quodfuit Phama. * et Fuga, quad fuit,Phuga. 6, posuimuspro R, Argerilli, nos Agger. il- G. li Argrego, nos Aggrego. Itali die Arger dicunt.curiosenimisVictorinus, vt diximus, Anger:sicut contra, Agchora,non An M,posuimuspro s.Committere,quod illiCofam. mittere. R, posuimus prod, Meridies, olim Medidies..R D 2 quia quoque ho chora. $ IvL. CAS SCAL. L quia uteo, et uloor, et mcdium, cognata crant. Elifimus, Carmena, Camena. et candem pros Odor, Vapor,atque eiusmodi: olim Odos. Sed et abillis Passes,di ettum fuit: quod nos Passer. Vul gatum quoqueillud eft,Valesius,Fufius:nos Va ferius. Item illi Carmena, quod poftea Carme na, quod retinuimus in carmine. ItemUfrcna, posteri Orrena, Æolensium imitatione qui non dicunt opw egw; fed pow. S ś pofuimus pro C.Suscepit, olim Succepit: sed ita puto, a veteri voce pofteros deduxisse, quæ fuerit Sus: priscos autem a communi Sub. Et eandem pro aspirationc: nam quod est no bis mufa, illis fuit Muha. Etpro M, Prorsus,quod eratProrsum. Etiam elifimus: nam illi Calmil la,Celna,Dulmus: nos detraximus sibilum. In quibufdam tamen manfit folus, Strenna: fed cum aliis, Stlites, Stlatum, pon manfit: Litics, Latumi. T, posuimus prop. Adqueilli dixere, nosAt que. fane melior priscorum ratio: nam et mollior fonus eft, etorigo seruatur. præpofitionis enim vis adhuc manet, ut dicamus, Tu atque ego: et sit, Tu et ad teego. Sed voluere discrimen effein ter præpofitionem, etconiun et ionem. Eiusdem modifuit,Sed:nam e contrario olim erat, SeEt: difiungit enim, Tucurris,Se Et ego sedeo. Sepa rata enim efta et io meaab operetuo. adversatur cnim vox illa,Se, ut seorsum, fecurus, segrego, separo, et aliainnumera.Etiam Aud, non aut, et illi dixere, et nos dicere deberemus: nam fi negatiux Haud, addita cft afpiratio differentia cauffa: sane cætera elementa ad quærendum di fcrimen non funt mutanda. quin fortasse potius vtrunque ficciore elemento scribendum fit, Aut, Haut. Græcum enim fuit, art. Omnis autem difiun et io vim obtinet negationis. v,pofuimus, pror, Seruus. at Æolice ficleri - V bebant, Serfus. Aspirationem supposuimus: illi, Belena:noszl. Helena, detraxinus autemmultis, Charum scri bebant,nos Carum,vndeet Carere:quoniam de ficiente annona carebant, atque ibitum illa cara erat, Aiunt remanfiffe in tribus, Orchus, Pul cher, Lurcho. Orchus tota Græca fuerat, et trans lata aspiratione a vocali ad consonantem špxos.vi. detur ex epitaphio Næuii poetæ, aspirate preto, nunciatum: Poftquam est Orchio traditusthefauro. Lurcho, contra analogiam afpiratum fuit: nam Mucco, a muccis: et Bucco, a buccis: ita Lur co, a lura, ob ingluuiem: fed ratio significatio ais potiorfuit, ob fonitum voratoris. Sic Quốir, aspirationem admißt. At quare pulcher aspi retur, ratio declarat: fuitenim Græcum10 auxere, id est, fortis: fic omnium do et iffimus poeta. --fatns Hercule pulchre. PulcherAuentinus. Igitur Romani qui omnia ponerent in fortitu dine, cum demum bonum, et formosum puta runt, qui effet fortis. Itaque fortis quoque pro pulchro positum eft apud Plautum in Milite:AC que sine ratione: exemplo enim Græcorum fa, et um est, qui nænor, æque et formofum, et bonum fignificarunt. at bonus fortis eft: malus au tem,caxos,imbellis:vndeCaculæ,quiin numero militum non effent,age' to xaltats; quod eft ce dere. χαζεο τυδείδη. lidem veteres multa inuertêre: Catamitum, pro Ganymede: Melonem, pro Nilo:Lubedon tem, pro Laomedonte. etiam inueni vbi Sagun tum pro Zacyntho dixerint: quæ nos omnia funditus euertimus,non solum elementa immu tauimus. Mutatio per inflexionem. Vocales. Oteramus fine flagitio, non exequi partem hancabinflexionibus:nequeenim certa niti. tur ratione, etpuri Grammatici interest. Sed ne quidomitteremus,appofuimus: non tam vt om sia comple etteremur, quam vt principia ipfa fta tueremus. ز A. Igitur A, breue in longum mutatur, ve Re et us fert primæ declinationis, et sextus cafus: e contrario longum in breue, Par, Paris. A, breue in, breue, Parco, Peperci: nam parco eft, partem arceo: id eft, continco: Pars autem nagura corripitur, a nop @, quoniam pars præ cedit totum: fumptum nomen a mefforibus, et vindemiatoribus, et lignatoribus, et paftori bus. A, breue in e, longum, Facio, Feci. A, lon gumine, longum, Fallo, Fefelli. A, longum in E, breue, Stas, Steti. A, breue in 1, breue, Ca do, Cecidi. A, breue in 1, longum, Peccata,Pec catis. A, longum ini, longum, liasexto fingu- i 1 " Iari 51 EN T 1 lari primæ deducas sextum pluralem, Bona,Bo nis. E,breuein E, longum, Scro,Seui. e, longum E in E, breue, Fides, Fidei. E, longum in a, bre ue, etlongum Anchises, Anchifa, fexto casu, et Anchisa quinto. E, in 1, breue, Culinen,Culmi nis: ini, longum, Eo, lui., breuein v, breue, • Pello,Pepuli. i breve in 1, longum, Audio, Audiui.1,lon- g. gumin i, breue, Ainbire ambitus. I, breue in A, breue, Siquis, Siqua, rectus fæmininus: in A, longum, Siqua,aduerbium. 1, longum in A,; longum, Qui, Quas aduerbium: fuere enimo lim casus quarti, posteafacti suntaduerbia. I,bre ue in e, breue, Rapio,Rapere:in E, productum, Turris, Turres. 1 breuein v,breue, Rapio,Ra pui: fic enim volunt: nam nos putamus fuiffe olim Rapiui. Sed sunt alia exempla, Alitis, ali tum: in v,longum, Quis,Cuius. 1,longumin v, longum, Qui, Cuius. Sed et in o, quod etprius fuit,Quoius. o, breue in longum, Pulmo, Pulmonis. O, 1 breue in A, longum, Amo, Amaui: in Aj bre =; ue, Do, Dare: in E,produ ettum, et correptums Lego, Legere, Legerunt: in i.correptum, Hon mo, Hominis: in 1, productum, Scindo, Scia di: in v, correptum, Domo, Domui, in v, pro du ettum, Sequor, Sequutus. 0, productum in v produetum, Erato, Eratus: in 1, breue agni 1 * 3 I tum. 7. V 2 v, breucin longum, Domus, Domu.v, logum in v,breue, Penu, Penuris. Sicenim fcripfere pri D 4 mun, s 56 IvL. I. mum, quod nos Penoris. Sed eft et aliud exem plum, Cornu, Cornua. v, breue in A, breue, Cor aum, Corna: in 1, correptum,Genus, Generis: in 1,longum, Bonus,Boni: in breuc, Caput, Ca pitis: in o,breue, Fenus, Fænoris: in o,longum, “bonus”, “bono”. Mutatio Dephthongorum ex inflexione. FOOrtasse etaliæ quædam sint mutationes, quæ addentur, fiquis inueniat:fed fi quæsunt, non Epi multæ superlint. Diphthongi autem fic trans eunt: et in A, Quæ, Quarum:in 1,longumCædo,, Cecidi,diphthonguscnimibi fuit, a Græco kai ww. Contra ex 1,factumestoe,Incipio, Incæpi: quoniam fuit, Cæpio. Inuenias autem etiam interiplas mutationes, fi Nigidium fequare,cui re ettuspluralis fuit, Bonei, ad differentiam fe. cundicafus fingularis Boni.et fecit l'urreis quar tum pluralem,neesset, Turris vnuse singulari bus. Quod fi ita debuit, debuit et variari quar tus pluralis fic, Domous, ne esset vnus e singu faribus, Domus. Sed nos præclara ingenia ad miramur, confuetudinem fequimur. Sic etiam relatiuum variabis: re et us fingularis, Qui: ter tius cafus, Quoi: reetus pluralis, Quei. Vete tes autem etiam tertium fimplicissimefcripfe re, Qui,non Quoi. sic enim legimus illud Ver gilianum: --qui non rifere parentes: Nec Deushíc mensa,Dea necdignata cubili est. eft enim pofitum pro, Quoi fiue Cui. Scriptura autem communis etiam reco, fecit vt etfenfum inuerterent Grammatici, et peffime Hiftoriam, aut fabulain, quam afferunt, adaptarent. CA P. XX V. Mutatioconfonantium exinfexione. Aior adhuc reftat labor: sed fane sit cum venia,figratia carebit. Boni enim artificis partes funt, quam paucissima possit, omittere.B, B lemi C, D, G, M, N, Q,R, T,mutanturins. lubeo,lulli: Pard co, Parsi: Lædo,Læsi:Spargo Spars: Premo.Pref fi:Pono,Pofui: Torqueo,Torsi:Vro, V ffi:Fle et o, Flexi. Videretur autem etiam aspiratioin s,muti tari in ' I rabo, Traxi: sed acutiusinfpicienti par lam erit, aspirationem in gutture mansisse, at que induiffc proximi elementi pronunciatio nem, ipfius fcilicet c, additumque potius effeli bilum, sicutin,Prefli,m, mutatum, libilum addi tum: in Torqueo autem q.ablatum, atque in cæ teris alia. Contra,s,in D:Paris,Paridis.Item fic di xere: quemadmodum B,ingeminum ss, Iubeo, luffi:ita et D, Cedo,Cefli: et T,Concutio, Concus fi. Scd profe et o prudentius contemplabimur, cosonantesillas in simplexs,mutatas, alterum au tem esse præteriti ipsius. Ita G, mutatur in suam - comparem: vt, l'ingo, Pioxi:nam in ct, mutari quod aiunt,falsumeft,in verbo, Agor, A ettus.Sed eadem proportione affinitatis in C, mutata as fumit t: ficut faciebatin verbo Fingo, in præte rito assumebat s, in supino T, Finxi, Fiet um. apparet id e contrario: namque c, in G, “grex’, “gregis”. Quod autem ftatuunt, c, in v, coe - xemplo, Pasco, Paui, abie et o fibile, puto E DS nou 58 I'vL. I. nonita effe: sed verbum vetus fuit now, quod fi gnificauit et fequi, et assequi: vnde etiam satws: quafi iuwi, vt org: yes. Æoles enim et decurta bant, et tollebant aspirationem:iidem vero adde bant onw, indefactum eftnoftrum Pasco. Eiur dem originis fuit etToo', quoniam in pacato, non in hoftico pascebant:vnde etiam Pax. Aby trouis autem præteritum illud fluxit: neque e nim Palco, fuit primigenium: ficutincqueNo sco,Noui:fedqoxu, fuitgrow,grão Sic ncque in T,mut:tur, vtputabant in verbo, Irascor,Iratus: Fuic enim iralcitus,quod poftca deficum est: etab iecit fibilum, quiretcncuscft alio verbo, Pascor, Partus. Non clt igiturs, quod mPombaur in T, vt prodidere:in conanque verbo mansitincolume: a neque c,in t,mutatum: etenim fuit Pascitus. N, abiicitur, Scindo, Scidi. neque mutatur in v, vt scripsere,in verbo Sino,Siui.Aliquadoenim fuit, 27Siniu.Q in suagermanam, ScquorSecutus.Nec trasitin x,vtvoluere,in Coquo,coxi:sed assumit K fibilum. NequeR,in v, quodaiunt, in Sero, Seui: fuit enim Serui: quodextritu est,ad differentiam eiusdem verbiin alio significatu: vix enim muta tam eam literam inuenias inflectendo. Ats,mu. tatur in n.Sanguis,Sanguinis:quoniam fuit San-, guen. In D, ycdiximus, Paris,Paridis. abiicitur ex duplici remanente altera parte,Perdix, Perdicis. Trastin R,Flos, Floris:in T,Nepos,Nepotis.Sed non eft verum, quod profitentur,in v.confonan temmutarisibilum eo exemplo, Bos,Bouis: as fumpsit enim Æolicum digamma, vt in Oue, et Quo. Nequemutariia I, in verbo Paciscor, Pa et tusy etus,vt sensere,jam colligi poteft ex iis, quæ fupra. diximus, fed t, eft peculiaris ipsi participio, Ama tas, Doctus, Lectus, Auditus, Latus: fedin Pos Poris, t,in x,tranfire, üidem male docuerunt, illor exemplo,Fle et o, Flexi,fed in fibilu,vt fupra dixi mus: quod coaluit cumc, et fccit duplice,xin vox confonatem æque male mutari arbitrantur,in ca voceNix,Niuis: Verum vietw, et Denis, ogTo vína, vnde etiam nostrum Neptunus:non,vtCi cero prodidit, a nando. Inde noftrum,Ninguo,et.. Ninguis in reeto: et niuis,concisum: et aliud con cisum,Nix, mutato in c, etconcreto cum fibi • loin x, in obliquis autem mansirprisca vox. Ne- H: quercetesen scre, afpirationem in CT,transferri, Veho, Vecum: fed ita fuit,vt diximus. Habetaf piratio aliquid fimile cum c: itaq; alicubi in Va fconia quod alii Hodiedicunt,ipfi fua linguaGo die. Ergo Veho, facerer Vehfi, affumto libilo, vt Ć Duco, Ducli.postea,Vecfi: et fupinomutatofi bilo in c, vt diximus, Veettum. v,quoqueabiici v notauere. Citant Solinum in colle et aneis: quali vero is fit antor veteris Latinitatis: eius verba · funt: Tatius hominem exiit,quasi vero apud pro bariffinum quenque Kedilt, Exilt, Adilt, Pre-. " terilt, desideretur. et fortaffe apud Solinu Exuit, 1 legendum est. Mutatur quoque in feipfam, rece į pra vocalis pristina natura: et econtrario, Gau deo, Gauiius: et Persoluiffe apud Tibullum:quo niam Soluo, fuit örovava. Mollescit vero adeo, vt ctiam abeat, vt apud Catullum eundem, Nonita me dini, vera gemunt.iuerint,pro Iuuc rint. quemadmodum etiam in libro de Camicis s dimensionibus obseruauimus 1 1 Pres IvL.Proprium trium liquidarum L,R, N,C, T,non Ligmamutari in quibusdam nominibus:Sal,Salis: Ci cur, cicuris: Tita, Titanis:Halec,Halecis:Caput, LR.Capitis. Proprium et l, et Raffumere fibi alte c ram:Mel,Mellis,Far, Farris. Ipfius autem c, assu mr.sme etiam t: vt,Lac,Laettis: nisi lita reeto pri sco:dicebant enim Lađe, a Græco, amputatis duabus litcris, ranentos. Obfervarunt etiam id, EDO 1.,2,5,x,in præteritisnon mutari:Caelo,Caclaui: Stupeo, Stupui:Laffo,Laffaui: Laxo Laxavi. Sed his adderentetiam R, Torquco, Torli.et c, Dico, Dixi:coaluitenim,non autem mutatum est. et P, Scalpo,Scalpfi: pam si duplicis literæ figuramha beremus in hoc, vt habuimus in Dixi, poluifle Bmus.B autem non mansit semper, ledig compa rem suam mutatum eft:Scribo,Scripfi. X Proprium x, quod mutatumfuerit in compo fitione in declinatione elidi: Effero, Elatus:quo niam verbum quoquemutatum eft. 1 costs » Q que Mutasio in deductis Gracis. Vocales. VæaGræcisdeducuntur, in iisita fiunt vo calium mutationes: Breues autlongæin en æquales:aut in inæquales:contra natura commu nes in illas. Igitur longæ Græcæ in longas no ftras, woy, Quum:breues in breues švos, onus:bre ues in longas,me,ab eo quod fuit ue.longæin bre ues,opoinaAxov, orichalcum: rgra crepida:origo FERA: in natura comunes, qul.Corripitur ma ximæ parti poetarum: producitur Statio,Gatul lo, Cornelio Gallo.Item verba dyw. Communes natura in natura comunes: vt, Pharfalia,Sicania. Eædem in breues perpetuo, Humus, ab i'w.vua' et in longas perpetuo,Vdus,ab eadem origine.sic Whou,sputuin. Idque non solum ob vsum,fedet iam obpartes, nanq; positioneinterdum fithoc: vt co a qua In, natura breuis,aliquando fit pofi tione longa: vt Indigena. aliquando fit natura, propter naturam pofitæ consonantis: vt, Infelix, infolens:abs, aut F,incipientibusquum coniun gitur. Hæfuntin communi præceptiones:sigilla tim autem fic recenfeas. Ain A mutatur,κάλαθος Calathus: in 1, κανατρον, Α caniftrum: in o, fi Copo,azarnos venit:in v,9şi au6ss, Triumphus: payyanilev,stragulare: xpære many, Crapula:non,vtdixere, quod caput graua ret.Quodautem aiunt a, in y, apud Græcos verti co exemplo,savuno,qualionos naufw, falli sunt, eftenimότι όλων πόδας, 3λιτρις, montis nomenob altitudinem: quem quum afcenderent, interro gati quoirent,dicebat,in cælum,vndecæloco municata yox, A, etiam sibi assumit I. more Æo lico, φαισιν, φασίν. Ιta αίσκηπιός,nos Efculapium. E,in e,breue, feos,Deus:in longum,ido Sedes: et per abscissionem.dew,De:fic enun dicunr cixos, "Subir deivtov: nos duodeuiginti. In 1,ryyu, Tin go: In o, et uw, Vomo: in v,dvos, Vnus.Abiicitur #polyw, Rudo: fed puto Erudo, fuiffe fimplex non compositum. H, vt diximus in sui dimidium.xennis,Crepida: H news,Herus.In se totam,tlwenom,Penelope.Nun quam autem h, in I, transit, vt barbari invertere,. atq; etiam corripuerein Paracletus, Eleeson, E leemo 1 IvL. I. 1 leemofyna,Iordanes.Nequequod poffent suspi cari,Vestis ab iis, fed ab Vae, et vuota, Græca origine,Latina terminatione. Male corripuitlu uenalis in Satyra xun CALPE: neque enim fuit vt zpeurs. In Æ, diphthongum nonmutatur Ħ,vt dixcre,fedin E, illo exemplo, ozler, SCENA: si enim dipthongum quispiam comminiscatur, id nulla faciat ratione. fed in A, frequens eius tranfirus est apud Dorienses, et nos folcnsium imitatores, xiboensn's, Citharista. 1, in A, 9.ygoeves, Tango:in e, cx diphthongo, suivr', Pæna: etiam folum:? apriva, Cancer, in I, longū,ai liuidus, Qi G, Filius: etvoce vsitata malit, omnix, Homilia:falso enim transmutandu iudicarunt.fic notes,Litus,quod effet terra tenuis: etnoftrum mitto, au tov wizer, quoniã qui mit tit elongat. Abiicitur, quaesia, Norma,emedio: fic etiam a fine, ei, Per. Additur rau't, Nauita. ' o, in feipfam breue ci,ouis:in logam, G-,So las:in,decreov.Aratrum, ve voluere: fed commo dius a sup.Aratū:ficut Rutrūaruendo.neq;bonu cstexemplum, ab iļus,acus:fed acus, ab a žueor, ta pro arista excuffa, Acus, Aceris proprie, quam metaphorice pro instrumento sutorio. In e, joriy Genu, Æolum more, qui idrs, quod aliiodx.fic Euander, l'avdeo: In 1934620,Imber.in vibles, Iuba: rozpoxa, Patroclus:.ivaseus, Vlyffes.Sicin principio,medio,fine.In vlongum, Boords, Bru tus. In Avdiphthongum, opeixa Axor,Aurichalcũ. Abiicitur ab initiis, odi's,Dens. A fine,Si,AB. Y Y,in v, rusplevos, Turrhenus: Truppos,Purrus: in Avend, Illurius: duw,duo: duw, verbũ, Dumus, tam brevem, quam longum cthis exõplis.In o,cyniex, Anchora: Duici, Folium.In E, zAwue's,Aicedo.in 2,brcue, 270,vimen,vnde no?rum Ligae,non a legendo, vt Varro.In a, muo,Canis. s, in fe totam,woy, Quum, inuidimidium.de fyc.;Ego. In vlongum,oue, Fur: non ve Varosa Furuo. In Ave, Æolicum, scommunc, Aurs, Latinc. In v,brcucije Herus.In e, fparu, F12 tcr: fic enimmutaruntXolcs,quod erat Dp, integrum, Deizturpinon autem plagiariorum fal fæ etymologiæ. Dithehongorum mutationes. A Gracis. AL Æ,cencia ', Ænças.In A, longu, repertuan,Cra At pula,extritor,more Æolensium:ficute contrario quoque, vt diximus. In e, breue,faire,venio.Im perite nanque verbum hocita funtinterpretati, quasi versus nos eo. Habes deductionis noftræ exemplum, in Fenestra,adTo Calvetar. autmu tata,aut abscissa, faltem ab e povov. Non licin Ple gethonte, et Phaethonte. nequc enim ab GeoJo's, diphthongum traxere, fed agese feer, vt ex Cra tylo Platonis, et Ariftotelein primodecoelo, et M. Tullii multis locis diximus in libris de infom niis: neque diphthongum illam redigiad sonum breuem: quippe dai,dixere: sicut etiam 9: etgea, Gcut gaia. Abiccta a, remanet i longum, quo niam Æolenfium more facta est diphthongus.er: a Xands,Achiuus:Æoles enim aze, vndeetiam fine digamma inuenias Acheus.quod ego non per diphthongum scripferim Latinis Ar, fed per, E,exdiphthongo Æolensium, vt Lyceum, que xtos:cos caim maximefequimur. AY, 64 IvL. 1. A ' Ay, manet in Taurus, turīgo:mutaturin v.cau. pec,Surus:qucm et lacertum piscem vocant. Abii citur, haipos, Parum: nisi a parteducatur: nam Pauluin, inde venit omning. E1 E I, ante consonantem,semper in I, filit naru ralis verbo, inces, Thefidcs.at Beveowono fic, nifi Græce loquamur fyllabæ gratia,vtnosin he decafyllabo dactylum fecimus Xeinia.hæcautem mutatio femper fit fequente consonante, non autem L,tantum,vt dixere,illo exemplo, Nilus, Eing. Diximus autem literam naturalem, quæ effer ipsius dictionis, onrai,Grociên: nam in zettw, aduentitia etsiccirco non feruatur a Latinis. An te vocalem ipsum isolitariuin nunquam muta tur,Sophia,Comedia:nequediphthongus sem. per, 1 halia, Alexandria, Nicomedia, Langia, Lampia, Argia,Lycius: sunt enim Goemmel, et ciur. modi: et nuxeios, li Lycie apud Statium scriptum eft: nam ctiam Lycee, legimus. At fæpius in E, productum, vtin Acheus, dicebamus. Dareus, Penelopea, Adrastea, et Seruius Thaleam, dici debere autumat. Eft auteme,longum Æolen fium imitatione, qui Snuosterns pro imposterer din cunt, et nde!, pro idei,et uñov, pro ucior. vnde et her sexinterpretatione Platonis: ettrov,pro W16 ox. Interdum mutatur in E,correptum,more Do rico,expuncto 1: To vixsov,Puniceũ,vt apud Ver gilii πυφωέα,Typhoea, pro τυφώeια, et φοινίκειον, in fine vocum quoque vnica litera scriptum fuit in vetustissimis codicibus,Orphi Calliopea:et V lyffi,quod erat őPeñaduasti. Horatius diuisit, Laboriof nec cohors Vlyfsei. Itaque etiam in meris Latinis pronunciandum monent, Idem, Eidem:lfdem,pro Eisdem,eorundem niore Aco lenfium. Ey, manet, Qeü heu.Abiicity,Achilles,axona v acus. Itaque etiam Achilleus legitur, cuius obli. quum secundum posuit Horatius. Heu peruicacis ad pedes Achillei. Neque e nim verum est, vtaiunt, in v, mutari, illius ver- ym biexemplo,Peuzw,fugio:nam ab aoristo ductum fuit Ouzov.lic epau yw,Ructo,dempto E, etpofito frequentatiuo. oi, inoć, naivino Poena. Patitur autem multa di- 0 phthongus hæc:diuidunt eam Aeolenses,rorov, zoinov. Eorum legib. nos Troia reoło, sicut Maia, z wała, Aiax, sas. Interdum mutatur eius pars,in terdum aufertur, arbitrio eorüdem,month,Poe ta.Vertiturin Ei, vt of her: in v, Poivixetov, Puni 19 14 ceum, 1 and 71 oy, in vnostrum, Musa, uolls. In v, breue, Bu s bulcus.In olongum more Aeolensium,38,3ūsy Bos.In breue, Borqu.co Volo:abiccto y, moreco 4. rundem, qui αμπέλος, dicunt pro αμπέλες. dico, ei abieeto in mora,non in scriptura.nam oynon est illis consonans.Sicenim dicunt Asgatup, sicut lo. nies Buzoriupo Quiautem putant hanc diphthon gum ad Gallos manaffe ex us, et Tou: non femel ineptiunt.Eorundem enim in aliis vitium est, E, vocalem ficdeprauare. Sic enim corrupêre no mina mutarum:fic vulgo quum voluntinterro gare Quid?aut Quæ?sic Rex,Fides, Vicem etalia infinita pene o y eademin E, '885, Dens it's ' Pes, etiam aliquo modo mutata est, cum ex 18'w, E Lauo lu L.E. B Lauo factum est. 121, diphthongus spuria in legitimam o ujxclien Mesidía. Comedia.In o, w8, Ude. 71 T.eiufdem nocæ atque ordiniseft. recipitur in vocibus Græcis integra Harpyia, d'oc. Y sr,Latinivalde distortam, ionib. r'eliquera. Confonantium mutatioin deductisa Gracis. B Græcorum et facile et legitime tranfit: idem enim effe fupra oftendimusBwi, Bos. In v, di gamma, z36x, Auus.In affinem huiusPH: 9play Goss Triumphus. ryingi,zorvs Genu: aut in fimilem'vt Työss, Cam ius. nam quemadmodum apud Athenienses aus Toxhoreca etapud Thebanos ouaplois ita Latinis? vetustate, etOpici, et Indigenæ, et Cail dieti funt. In n, aut ei propinquam, azgeros, Angelus. Abiicitur, gumentua, Norma. A,in D,onos, Dolus. In 2, odvartucy Viyffes. In B, C, Bis. In's » n'am quoflexu illi, tepare.coem, nos eorum exemplo, Arenosum. z, in z, iccirco apud nos etiam figura eadem cum eadem poteftate recepta est. LtPusos, Zephy• rus. In ssuaisa, Massu.In i, tuzo, lugum. e,in TH, tptow ', Thraso. In D beasyDeus. Itt 1,θρίαμβος, Triumphas. K. K; in c, Calare, nonet: Caloncs, varov. In co. gaatam fuam et, Quatuor, xxxpd. prorojen na, line aspiratione apud acoles. nam quum dixiffent, Vnum,Alterum,Tria: pro quarto di mere, et alterum. Sicapud poetam, Alter ab vndecimo. Slove urce Aurea mala decem misi: cras altera mittan Sic etia, Quinque deduxere: vt effet, et vnam præter quatuor; cêrze. In G, xutpvcew;Guberno, Ain L, nit, Libs.In Difeneto, Meditari: falso A enim ncgarunt. Mnegarunt mutari, attulerunt exemplum il - M lud, tabua xes, Telemachus: fed fruftra fuere: nam ex uñnce, Balare factum eft. Etextritum eft ayudc. Amenta: oyuao, Sagus,Sagitta. Nin N, nostrum; Ninus, vīvošo In Djnajvw, Cx- * do, έκανεπ, όκάεπ τον έλλίωων τον αριστν, ex Εu ripide. In L, nam quinquagenarii numeri nota fuit Græcis N, nobis L, fic quod illi veuQxr, nos Lymphas: et apud Virgilium fic legêre quidam: Dant famalimanibus Nymphas. In M; wal gusov, Pægnium. Additur a Græcisnoftris nomine nibus, xatwy Cato. Demitura nobis in illorum commune riuwv, Simo: et in nostris ab illis defluxis addi- sonho Borda tur, idx, Dens: =, falso negaruntmutari:nanq. etbovec, Afleres, non ab aslidendo, vt dixere. Supra declarauimus Acum et Acuruin,vndeduccrerur:itaq. ab Oc; non putauimus fieri Acor: nam potiusabwav'. 11, in B, Tubor,Buxus: mubas, Barrus: 70, Ab: 11 Caij sub: accipit aspiratione:gownlo's Trophrű. P, nimis iprudeter mutari negarut,vtaip,aer: na mutatur, 20 pxūves, Cacer, ne effet Carcer, et in. 1, a cupov, Paulum: sed potius eft diminutiuu, In D, fi raveriw fit, vnde fiat nostrum Gaudeo. 2 2, in D, uesov, Medium.Tollitur non foluin in prima inflexione,vt dixere; quipias, Býrria:sed e tiarn in aliis, aas Sal: et in principio, ouu't s, Cu tis: alibi feruatum Scutum. In x, amo, Aiax. E ij Contra quidam fcripfere Vlyxes.In R, κυβερνήτης, Gubernator: quoniam Aeolenses xubEphy Trip, et xubepvýrwp, qua forma verbalia nostra funt. Quin Eretrieses, vfque ad proverbium dicebant, ouan potm-, quod alis effetsunypotus.quod et in Francis Be notabis. E cotrariossin x,noftrum uc osow, Ma xilla: nam Mala per fyncopam curtatum fuit. Mandere quoque a ux'asw ductum fuit, sed fane non pauca eget interpolatione. T, in s, isa, Offa. led commodius sic dicere, fubductum fuiffe:alioquitranslatitia sunt inter se,33 runos, Theffalus. 9, in PH, popew,Phormio.Ine, quc, Fundus. 0, For. x, in CH, Chromisszevõues,In G, Ay % w, Ango. In Kyroxos,Locus. in Aeye, denan, Loquor. pie neque enim â locis,vt Varro vult. Sicet xxenãos, Montent Aqua. Omnis enim aqua dicta eft eius amnis no mine, et a lauãdo quoniam erat cemenzos: quod et Macrobius docuit nos etVibius Crispus: et non ignorauit do et iffiinus omnium poeta, Poculaque inuentis Acheloia miscuit vuis. neque enim ab æquore aqua: fed ab ea, æquor. 1, in Ps, quasov, Psyllium: et in proximas BS, yť A4, Libs: dexy, Arabs. # Aspiratio manet, ouws. Homo: eft.n. animal sociale:non ab humo, ytsomniarunt. Adimitur, anuwv, Alcedo: tunc,Amentum. Mutatur € dos, Sedes:epTwy,Verpus lumbricigenus,trallata vox ad obscenaob exilitatemi,nona vertendo pelle, vt aiunt: fed mediunt digitum propter gracilita tem significauie metaphorice Manet cum consonantibus, Tholus,4oros. Adimitur, vt Opiaubos,. Triumphus. Additur, oportcev,Trophæum. Dt.C Subtilius autem intuenti etiam id deprehen sudah 1, detur, aliquas etiam fi mutentur, remanere:vt, Aloj Troia, Troia: etenim 1, et eadem etnon eade est. Digamma interponitur, vt diximus õis, Ouis.. et Præponitur, -, Vis. Interponituretc, co bos, Spe Fraau nm. lidla cus. dice Funds DISM Mutatio ex deductione in fimplicibus I Ammultæ operæ prouinciam capessimus:fi- Ralowe Ibi enim quisq. placuit in verboru deductionę.ueJakbosui's Ergo quæipli non inuenere, nolunt effe ita: do ceri enim turpe putant. Aliquiautem, inter quos di Varro,etiam maligneeruerunt omnia e Latinis, com Græcisque fuas origines inuidêre. Nos cum sci vite remus Magnæ Græciæ nomine priscos Auso nes, atque Latinos frequentatos, reddidimus pud fuis qnanquenatalibus vocein. Deducio,eftcreatio noui verbi,exprioris ele quis mētis.Prius igiturde simplicib. mox decopofitis. Abreue in breue,Paro, Pario: in longum, Pa- A 22. ro,Parco: in AE, Aqua, Aequor. a, longum in lon gum, Vado, Vades:in breue,Vado, Vadu: Ater, Atrox: feroces enim fufcefcunt ira. In E, apud Græcos,Baww,Ben... apud Latinos,Pasco,Pecus, non eft:namn zoxoc, Homero fuit lana: quonomi 1 ncetiam nunc fafciculum certum, fiue penfum ta * vocant in Italia alicubi, fed pe Itaque a lana vetusta vox nekos. In o,Vena, Ve nox. In v, Mare, Maria. E, breue in A, longum, Legere, Legare, quoniam adlegendum, hoceft, E iij dicens 24 7.251 " anim mitt genere fæminino, scilit 360 " Son 70 I dicendum mittebantur,au o 7o aegeiv. € Elongum in breue, Sedes, Sedile. In 1, Veha, Via: vt vult Varro, ino, Tego, Toga, Græco tum ex mplo, neyw, neges. Etlongum in o,bre ue, Sedes, Solium. Inv, Tego, Tugurium. In v, longum, Dies, Diu. In AE,Sequor,Sæculum. 1, longum in breue, Dicere, Dicare: in lon gum, Simus, Simia:nonautem w To wuela, vrinepriunt. í, breue in breue, Mina Minax: in longum, Via,Villa,Vilis. In A, non mutatur illo exemplo, Generis, Generatim; sed a plurali re cto fere deducitur. Viritim,Ostiatim. in E, cor reprum. Hlicio,illex. In v, Specio, Specula. o, breue in longum, Vomer, a Vomendo,vt vult Varro; in breue, Volo, Volones. Longum in longum, Donum, Donari: in breue, Moles, Moleltus. In a longun.,Dico, Dicax: in E, lon gum,Tutor, Tutela:in breue, BonusBellus: fuit enim Bonulus,Boncllus. In 1, et longum, et bre ue, Amo,Amicus,Amita. Inv,Tego, Tegula sed Tega, prius fuit:Stclo, Stultus. V. v, longum in longum, Þus, Puridus, in breue, Scutum, Scutulatum: Rus, Rudis. Breuein bre ue, Lutum, Lutofum: breue in longum, Pucra Pulio: Suo, Sutiliş. In - A, Veredum, Vereda rius: nisi sit a plurali quod et puto: Cudo, Qua tio. In e, Pignus,Pigneror,quia fuit Pigneris. In, Cures, Quiritis. In o,Pignus, Pignoratio:sed ab obliquis potius:Decus,Decor,commodiusex sinplum eft. Mutatio in diphthongis exdeduetione. or,in, v,Poena,Punio:Moeri, Muri, vt dixie a mus. Av, in v, breue, Randum, Rude: nam pafos, A. fuit virga dempta ex arbore impolita: inde Raye dumæs: et ab ca ruditate, Rus.Consonant:um mutatio ex deductions 3, in M, Globus, Glomus. B c, in G, præcedente n, Centum, Quadrigen G.. ta.In R, Scco, Serra; sed puto primam syllabam fuiffe originis: canina autem litera geminata, ftrepitum imitatos. Geminatur Pecus, Peccare: non vtgrammaticorum ineptiæ, pedem capere, Din T, Cudo,Quatio.fuitenim vetus verbu, mu'dw,adhucdurat muda wasignificat ftrepere:vn E de xudes, conuitių, et xvocs, gloria, ftrepitus ille po i pulariş. G,in c,Genera,Cneus:Gula:Curgulio: Vi;in ti,Vicesimus:Pertingo, Pertica, rusticum inftru, mentum ad fructus decutiendos. Le in x, non mutatur exemplis illis, Ala, Axile la:Mala, Maxilla, vt aiunt: nonenim ab Ala, Axil. i la: sed ab Axilla Ala, extrita, vt ait Cicero, ele. menti vaftitate: fic enim cenfuit M. Tullius, Veho, Vexi, Vexum, Vexulum, Vexillum,: et cvyxorlu, Velum: Ago, Axo, Axa,Axue a la, Axilla, Ala: Masso,Maxo, Maxa, Maxula, Maxil a, Mala, vnde uauntiños: Pango, Paxo,? Paxus, Paxillus;Palus:vt non parum errent qui aby Ala,putent, Axillam,diminuutum duci. Ašą E jij au 7autem et alia, fic funt dicta, vt Faxo, Graxo. Etia falso mutãtin R,illo exemplo Tabula, Taberna. nam Tabula, fuit diminutiuu nominis,quod nuc non extat, a quo Taberina, vt Suterina, Tonfte rina. Sedin his,E, abiit. in Taberina fublatum eft 1. Omnino autem a Tabula etiam Tabulerna, fi cut Nafiterna, est autem Taba, et Tabula au TO TriLu,quoniam tabulata in ædibus, et vlmis pla niciem extendebant, Nin L, Vnus, Vllus: Vinu, Villum:non muta tur vt dixere. Sed fuit Vnulus: etvinulum. Ins, mutatur Findo, Fissus.In r, Canis, Catulus. sed a Cato, deducunțpotius,etplacet: atiidem, a Ca nis, Catus, ipsum trahunt, Rinn,Murus,Munus.fuit enim Munus, onus muris reficiendis, vbi primum vnum in locum e vicis conueniffent ad condendum oppidum: inde Munimenta. Id oneris cum remittebatur yirtutis ergo Donum dicebatur. Ab Ære au tem non fit AEneus, vt dixere, yt mPombaur R, in ' N: cuiusreiargumentum eft,quod etiam AES neus dixcre. Itaque fuit AErineus. Sic AEter nus, ab AEthcre: et fuit AEtherinus: vnde Sem piternus, quod fuit Sempæternus: mutatur e pin ae, in i, Quæro, In Quiro, etabiecta est af piratio, vt in multis. Sica Vere,Verinus.Vernus. 1, enim abiecere,quod mansitin Matutinus, et a liis eiufmodi. Nulla igitur ratione corripuere fe cundam fyllabam. Mutatur R, in l, Niger, Ni gellus, quia fuitNigerulus, et in s, Ardco, Ar, fum. Aflum ynde Aflare. T, ind, Quatuor, Quadra. 1 xadditum estin Vix, aduerbio, a Vi, quod? negat facilitatem. vnde Vices: nam quod per / vices fit, videtur difficile effe, etvix fieri. Fortar fe etiam rectum ipsumfuit, Vix, Vicis. z, tota Græcorum est. neque a Latinis in La- 2 tina deriuatur. Demitur aspiratio, Fingere, Pingere. Mutatio in compofitis. Vocales. Ompositio, est coalescentia similiu aut fpe-Amis nisi esset,ea fimilitudo, quam Græci vocant or use Banov. Dico autem, compofitionem non actio nem, quæ præcedit ipfam concretionem; este nimin prædicamentomotus:sed ipsam mistio nem duarum vocum,partim diuersarum, partim fimilium. Eft autem modusquidam inter ipfa: Nomina enim nominibus propiora sunt: faci lius enim dicitur, Pontifex quam Proconsul. nam consuetudine extortum hoc fuit: erat enim per initia, Proconsule. Sic etiam verba cum diuersis partibus desinunt effe, vt Mancipium. A, breue in a, breue, Comparo,Paro. In A.. A longum, Indago.etratio est euidens, concreue runt enim vocales dex. A, longum in A, lon gum,Gnarus,Ignarus. A, breue in e, breue, Sa crum, Confecro:Caput, Princeps. A,longum in E,longum,Arma, Inermis. In e, bręue,Ti bia, Tibicen,tibia canens. A,breueini, breues, Ago, Abigo. In 1,longum,Instigo, ex coalescent te 0,et A,infto,ago.Verbum agasonum, et armen tario 1 1 A E V 74 IVL. I. + tariorum. Sic, Tibia, Tibicen, exi, et A. In o, Historia, Historiographus. In v, Sallus, Inful. sus. In Troiugena quoque videtur a, in v, muta tum.In diphthongum,Mufa,Museum: li usation fit, in E,vt supra diximus. E E, breuein E, breue, Ferus, Efferus, Hercise rço, Nouerca, noua diuisio familiæ, non vtnu gantur. In e, longum, a RE. Rettuli. E, lon gum, in longum,Telare, Protelare, in 1, lon gum, Ledo, Collido. Ini, breue, Lego, Col Jigo. o,in o,longum,Solus,Consolari,a viduis, que I cum fe Tolasrelictaslamentarentur, oratio lenia ens defiderium dicebatur, in Homicida, non ver titur in 1,fed ab obliqua fuit, Hominicida. In v, vertitur,a rola,Exul. v v, breue in breue, lubeo, Fideiubeo: neque fere cumaliavoce compositum inueniasa longa tamen fit, Ius hab o, quam quantitatem reti nuit etiam in Iubilo: nifi fit, ab iwin's vocibus triumphatorum:superstitesenim vitam Apollia niacceptam ferebant, cui canerent pæana in vi et oria.iw.BiwiToma'v.v,in e, breue, Iuro, Peiero. In 1, breue, Cornicen. v, in feipfam,consonans in vocalem,Pituita, quadrifyllabum Catulla. con kain Auceps. Diphthongorum mutatio in compositione, AE, in, 1, vt diximus. Aeternus, Sempi the A v,in q:Plaudo,Complado, In F, Audio, O tcrnus. Bedio.vbi ob, nihil detrahit, fed cauffam finalem dicit. In y, Claudo, Includo. Consonantium mutatio in campositione.. Bemutatur in C, F, G, L, M, P, R. Succurro, Suf. B fero, Suggero, Sulleuo, Summitto, Suppeto, Surripio. id Acolenfium more, qui, xatteCON, reclamar; dicebant, præcedentem sequentis vi · pronunciantes. Neque tamen in omnibus his literis femper eadem connixio eft. Malim enim Suslimen, quam Sullimen dicere, et Submur, murare. at Plautus Summanare, a manu, fu? rari, ficut a Vola, Inuolare: item Subreperc. Cum D, autem integrum manet, Subdo: cum N, Subnixe: cum s, $ ublilire:cum T, Subtice re. Ante seipsum quoque non mutari par eft: nam fi aliorum fonos fequitur, ne obturbet, ip sum se fouebit: vt in fimplici Obba, quæ esset obi bibendum: ita igitur dicetur, Obbibo. Neque mutatur ante T, in s, vt dixere, in Sustollo, nanque fuit vctus. VQx, S V $, quæ motum ce lum versus significaret, Ünoder, fortasse autem fuerat, Subs, ficut, Abs: quanquam hoc vide tur fuiffe cit. et a Sus, fuit Susum: fecit autem ex fe Sustuli, non enim a fuffero, venit. Ea dem est ante c. Suscipio, quod veteres Suc cipio, ve diximus, Acolenfium more, quem admodum supra declaratum est, quos prisci e tiam in aliis obseruarunt, vt est apud Plautum, in AGnaria. Supe 1 1 76 Ivl. 1. CI Suppendas potiusme, quam tacita hæc aufe ras.Quod nos Sufpendas.l'ari exemplo,Suspicio, Suftineo, Suscito,Susuin,Cito. Exteritur ante M, aliquando, Omitto. [ c,mutatur in G, Negligo Neglego: ficut Ne gotium, nec otium. d,in c,Quicquid, Quidquid, Accurro, Acqui ro:in G:Aggero:in F,Affero: in L, Allego: in n, Annuo:inp. Appon:nam quod in Aperio,sub flatum est, factum fuit poetica licentia, nam e. tiam Apparere,dicimus.In R, Arrogo: in s, Af sideo:in T,Attollo. Sed inuenias, Adrepere, et Adfum, et Adniti. Consules enim auribus, etma „ teriæ: ficuti Plautus cumiocatur: et maluit Ar fum dicere, quam Adsum: vt Tubinferret, Ate go, Elixu Volo.Antem,manet, Admitto.Eximi tur sequentes, coniuncto, Aspiro, Ascendo, A struo:item G,coniun etto,Agnosco.Contra,addi turinter vocales, vel mutata, altera, vt Redigo, vel neutra, Prodeft,Mederga,Redhostire, M. Min Nanteomnes, præterquam aute B, P, et seipfam. Imbuo, Impono, Immoror, Concio, Gondo, Confero, Congero,Coniuro,Coluţibi lis, Connitor,Conquiro, Conrugo,Consequor, Contueor, Conuolo, Anxur. Sed aliquando etiã fequentis L, aut k,naturam, subit, Colligo, Cor myrigo:fuit enim Cum,præpofitio, no Con, alia ab illa, quæ in compositionc tantum inueniretur: Nam etiam in aliquibus integra manfit, Cum primis, quod verbum, qui diuisere, vt duo face rent, paucæ fuere lectionis, neque meminere e tiam a veteribus, Cumprime. ficut, Apprime. / Item. 77 0 Item fi effet Con, vt dixere, quæ nam illa sit, qua z audimus in Comes, Comitium, et clarius etiam num,in Mecum, Tecum?Præterea fequente vo - 3 cali, quis vnquam adiecit n? atabiicitur conso nans in hac præpofitione composita cum voca lis initiis:ergo talis est, qualis abie ettionem patia. tur, ea autem eft m. Nam alioqui interponimus consonantes, vt diximus Mederga, Redeo: etiam sequente aspirationis craffitudine, Redho stire. At in Cogo, quod fuit Coago, et: Cohor tor, et Coorior, et Cooperio, quid dicant? Postret mo inepte putent I n,aliam effe,cum per n,aliam cum perm,fcribitur.Sed curto fuere prisci Gram matici iudicio, quorum nostri nomen potius, quam merita funt fequuti. Atfatis constat fonu ipfius v,in Cum, rotundioremfuisse, qui etiam nunc manet. Vmbri enim non Latini obfcurio-)) rem illum alterum in vfu habebant, Nunc, Gallis pronunciari,admonebamussupra. Mabiicitur, Circuitus, et Cafeus, fi a cogendo, vt vult Varro,non a Cafa, vt nos iudicamus, dedu catur. Item in Cognosco,nam yaorw, integrum } fuit:nequcenim est additum, G,vtputarunt,erat 5 enim γινώσκω. n, in M,ante B, P, M. Imbuo, fuit enim a Græ- N 60 Buo, priscum verbum buw; etfignificauit in =; fercio. Immortalis. Impono. Inc, etiam volunt illis exemplis, En, Quid, Ecquid: En,Ce. Ecce. Abiicitur qualegem,lupra,Ignauus,Ignotus. In G, non vertitur in lgnominia, vt putabant: fed eft vt Gnomon. Ryin L, Intelligo;hocautem vsu, non lege fa - R Stum o quem in 78 IvL. CAB. etum eft:nam Interluo, et Subterlabor, et Perli tus, etSuperlatiuum. At Politianus, cum mauult, PELLEGO, videbaturin hoc,vtin cæteris fibi, no poffeeffeprinceps literarum, nisi solus effct: fed aliunde poterat diuinum ingenium fibi parere gloriam,quam ex deformatione Latinæ purita tis; Abiiciturin verbo, Peiero. Śs,in'F,Diffundoineque enim fuere duæpræpo fitiones, vt suntarbitrati Grammatici,Di,et Dis: fed Dis: Græca: nam binarius numerus primus est,qui diuidi poteft:quod igitur bis facimus,dif continuata opera fit.iccirco præpofitio hæc ex v no plurademonstrat, Dinido. quoniam quæ fc etta funt,bis videntur. Seruatur in multis, Disco lor, Disgrego, Disiungo,Dispono,Disquiro, Dir fidco, Distuli. Ante cæteras tollitur, Diligo, Di mouco, Dignofco, Dinumero, Dirimo; Diuido; SwohisDiiudico. inuenias tamenDisrumpo: Antee; * Sy haar te nondum venit in mentem, anponatur hæc præ. pofitio: x, ante f,mutatur: Effigio. ante vocales ma net, Exaro, Exeo, Exilis, txoletum. Non abiici turate D,fed ipsum d, tollitür, Exuo, erduci. Ano te alias manet, Excio, Exlex, Expono, Exquiros · Extero. In aliis autem non'eximitur, sed E, præ positio est,non e x, bibo,Edico, Egero, Eiicio; Eligo, Eminco, Enato Eruo, Evado. Inuenias Lampytamcnante F, integrum, Ex: fed in eo verbo, quod quia nolo hic ponere pudoris gratia, aut per te ipfe intelliges: autfi non intelligas, non docebo.Cum vocibus autem abs, incipientibus b -componas, quid facias? tollas fibilum?non.n. ne.? 7 7 1 necessariumest, nanque in x, fyllaba poteft ter minari: sed soni suauitarem fequendam censeo: Itaque commodiusdicemus, Exequor, Græco tum exemplo: qui certis locis em,aliis, l ", dicunt. Sed recentiores, vt fapere videantur, omnia ob -SAYY turbant:at nosveterum fequimur simplicitatem, qui Exul,fcripferc,quanquam ab Ex,et Solo,du ceretur. Hocitaque cum re et e fic fe habeat, pes fimo argumento probandi rationem male iniue re. Nam inquiunt,fi poftx, liceret feruare sini, tio vocum compositarum:pari ac simili lege etia liceret polt Y. fed nõlicet: neque enim dicimus, Abffectum neque Obffeffum: ied vnicas,fuitco tentus vsus. Vbi dupliciter peccant: primum. cum putant s, quod in Excquor est, præpofitio. nis effe non verbi:hocenim falfum eft: nam fi- > gnificatio verbo debetur, ergo et partes, etrema nıt veftigium prxpofitionis Græcorum lege. quos imiramur, Ecfequor. Alterum errorem vi. deas manife'tum, cum putant Abs, esse integram » et natiuum præpositionem, cum tamen fit Ab, 4.5.14 per apocopen, vm, quod et pater in ob: neqreco nim nec ile habeas dicereObs. fed per apocopa ötw.nanquera,fuit fimpl. x.hrw. compositum. Obs tamen fuiffe in quibufdam, videmus illis e xemplis,Obfcurus,acura:Obfiænus,andtoxcs/ you,vnde Cænum noftrum. Atin abfcedo, Abs eft, et Cedo. fed nihil ad rem. 1, mutaturin R, fia patre, non a parente, lic'a' Parricida: fed hoc plus placet nobis. MORdinis nomen Græcum eft. Dicebantmi. Ordo literarum,quatenus diettionis partes funt. Que cuique syllabe debeatur. Rdinisnomen Græcum eft. Dicebant mi: limbus Tribuni: Hactenus tibi licet: Hîc consistes: Eo progrediere: Huc reuertere: Öpor dwindeordo. Acoles autem non aspirant, quo. rum instituto fane libens accedo:nihil enim hel Juonem magis fapit, aut Barbarum, quame gut ture insufflare aduersus eum, quicum loquare. guideft igitur ordo, loci ratio, qua quidaut præit, autsequitur: velante, vel retro, vel dextrorsum: vel sinistrorfum:vel fursum, veldeorsum. Nam prioris ratio est,præeundi: posterioris,sequendi. In militia, vt diximus, nata vox.fic etGræcitoa Žuv, ab aciei directione: Translata in ciuitatem prostatu hominum,liberorum,seruorum. Inde patrum,plebis:additi et Equites. Et Lex Otho nis Theatralis. In plebe etiarn fuit ordo: classia riorum, proletariorum, duicenforum,capitecen forum. Ab hisad corpore carentesres fusum sia gnificatum, vtetiam ordo innumeris dicatur, non folum in rebusnumeratis:non temere. Eft enim et numerus et mensura caufla rei numera tæ, vel menfuratæ, non quidem vt fint, quod funt:fed vta nobis cognoscuntur,aut tot,aut ta tæ, fed hæc altioris sunt operæ. Eftigitur in lite ris ordo,potestatis pars,fecundumquamlicet ip hiefis aliam atque aliam sortiri sedem, propter vim qua inter seautconueniunt,autdissident. Quam uis autem in fyllabis cognoscitur, non tamen a fyllabis 81 fyllabis fit, sed facit fyllabas:eftenim forma fylla- Online sales barum Ordo:ac propterea nonad loca, quæ de fyllabis ftatuunt, referendus, vt fecere vetercs:fed hicretinendus, vbi agitur de elemetis: Elementa enim fyllabarum materia sunt: ordo aute forma, aut poteftatis pars, aut abipfa pendens poteftate. Eftigiturvnum ex duob. principiis fyllabaruin. Quum autem duplex fitordo:vnus ob composi-ceSpeeches tionem quo quid aut præit, aut præitur:alterin difccndo: vt de quo elemento primum lit scri bendun.: prior species ordinis vera eft: quippe ex quasyllabæ conftantur: is enim literaruni finis, qui partium prop: er totu. Alter modus, qui qua lisve sit,suo moxdiceturloco. Eftenim acciden talis quanquam abipfa profeet us fubftãtia. Iam cuiusformaeft eiusmodi, vt prima prodierit in lucem atque vsum sermonis, hoc de lese præstat, vt prima quoque dicatur,proximanamq; eft na turæ communi. Acquanquam defyllaba non. dum dicimus, tamen hic tanquam de principiis fyllabæ scribentes, nomine tenus syllabam refe remus. Omnis igiturliterarum cohærentia, autin ea dem fyllaba fit,quam propterea Græcio 2013 m. 72 Ziarlas nosin philofophia aliquando constitutionem, a liâs concretionem, hic faciliusconiunctione di camus, per quam syllaba, quæ literarum coniun Etio quęda lít, conitat:aut in diversa deftituuntur literæ,nequefub eundem tenorem veniüt,iccir coque Ale saou vocant Græci,nosdiscretionem, diliun ettionemvenominamus:iplasq; literas dis fijas. Id autem vocum dignoscitur proportione: by stay Iul. tit. 1. Renquarum vt quequeinitia observamus,ita et fylla Du bisascribenda iudicamus. quoniam enim ab his incipiunt vocesper fyllabas,ipfæ quoque syllaba incipient.Exemplum eft Conspiro:quia ab NSP; nulla vox incipit, nefyllaba quidem incipiet: fed Nyprioriseritfyllabæ finis in diastasi, cum fequeni te,proptereaquod a cæteris duab. invenias prin cipium diettionis, Spes. Neque vero evenit id propterea, quodex Cum, et Spiro, compositum est,vtquasi in partes pristinas reducatur:fed idem modus erit etiam in Pulchro:erit cnirn Pul,prior fyllaba. Altera autem a duabus incipiet confo 06. nantibus: iccirco quia vocis initium invenias 2. tale, Credo. In Excedo, autemi si quis quærat, vbi sit distinctio faciunda, intelligat non esse neceffariam fcindere x. nam quanquam est du plex vi, figura tamen vna eft, et indivistbilis, quemadmodum supradiximus,alioqui non esset elementum. Neque fi fit facta vis dietioni - bus, per concifionem, ve Extin etti. duarum e nim literarum vltima erit fyllaba, quia Lynx di citur. Proprium autem eft confiunctionis,certas vo cales,certa que admittere consonantes. Difian ctionis autem, omnes quidēvocales,nonomnes confonantes:vtn, non admittit ante fep, aut B. Etin coniun et ione nonaliam admittit, quam V, etad diphthongos cõficiendas non omnes cow currunt vocales. Las igitur fe mutuo anteire, aut consequi diversis in fyllabis, iam declaratum eft. In eadem autem fyllaba præeunt, et, “E” o: sub sunt, E, V. Quinetiamveterein diphthongo eIs fubirs subit, i, vt Queis, pro Quibus: fcriptum a Vergilio esse vnica litera,constat ex Gellianis narratio nibus.In interieetione tamen, Hei, manet adhuc. At Græci postposuere etiam ipsiy, in Harpyia: et 1, et H, et Agriçãow.Sed et post v,in eadem fylla bainvenitur, Suavis, Suadeo. Consonantes autem fic ördinantur: Omnes Conso pene consonantes anteeunt duas liquidas,1, et R. Nathy Duplices autem non atiteeût, præter z:antecedit enim ipsum M si, verum eft, quod placuit quibus dam,Zmýrna.Exemplaliquidarum sunt, Blæsus; Brutus; Clarus, Crassus,Draco,Flaccus, Frango; Gloria, Graccus;Plico, Precor;Stlatum, Trica.AE Q neque liquidas,nequc aliam quampiam prece dit. NequeD,nifi vnam ex ipsis:non enim l. Cx teras B, nullas præcedit; acneipfumquidem n, id verbo Abnuo. Sed in Abdolas, amplectituri psum v; quoniam invenias,Bdellium. Etiam, in Aetna, difiuncta sunt T, et N. Atvero, C, D, G; P, non respuuntur. Exempla funt; duo depes, Cneus, Gnatus; nxew. Igitur coniuncta erunt in Cydnus; da'ruw; Agnus, Sypnus. M, in ca demsyllaba cum nulla sequente est;præterquam cum N: vtin Mnemosyne: et ipsum ante sevnam aut alteram tantum patitur: Di apud Græcos, duwniet s,Smaragdus:et fi verum eftquod aiunt; etiam z, Zmyrna:quod li verum eft hoc,duplicemt præcedere; etiam vtravis eius pars idem munus Obire poterit, tams,quam p. Habet aPombat ipfumi Meandem rationem cum p, etc, etliquidis:vt po ni poflit ante s. Nam quemadmodum dicimus; Fij. 84 Iul. I. Ex,a't: fic etiam Hyems, Sirems, ains, Mes, Ars: Namm, et n, inter liquidasquoque recensuere. Sicante x, tres ponuntur, Falx, Lanx, Arx.quod commune habentinter fe, non autem cum M. E freçontrarioipsum s, antecedere potest B, C, D, F, P, Q. T,obevvu'w's Scaligers codwsquiaeft in z, Coivdo vorulur G Spes, Squilla, Stolo: cum cæterarum *** nulla. Veteres hic quum alios admisere errores, Angelenum infignem illum, qui negarent ante D, po ni: at tanto nobilius ac verius: coeunt enim ad eo,vcliteram cfficiant vnam, z. Nullæ mutæ in Bol ter fe cocunt; nisi B D,vt Bdellium. quod etiam videbatur quibufdam aspcriusculum,iccircoque mitigaruntinterpofitavocali, Bedellium. Sed tamen apud Græcos est 31cmw. Quinegant z, zamipræponiipli Msin Smaragdo, fortaile vera di cunt. Sed eorum argumentum falsum est: sic e nim aiunt: in fine carminis dactylicinon poffet collocari vox illa, neque enim præcedenssylla ba finalis in præcedenti dictione poffet corripi, non enim potestabiiciipsum z, sicut abiicitur s. Sed falla eft comparatio:interpofito enim inter vallo non coniunguntur voces: itaquenon fit positio ad productionem. Quam quisibi con finxere, vt evadanthancincommoditatem,mo do mutam cum liquida excusant, modo fibi lum, modo'aspirationem tollunt: fed totmon stris opus non eft: multa sunt exempla, mul tæ rationes. Nam quemadmodum dicent il - lud Homericum dactylo comprehendi? ai ouncedLwr: aspiratio enim cum ipso R, pro: ducit præcedentem, quod est manifestum in versus 85 versu Theocriti ex Herculillo, özcvet..finis enim senarij da ettylici est. Item I consonansinter duas vocales semperlőga est. Ergo quomodo di camus, Regia luno.Eft et illa ratio invicta si diph thongi finales,non semper corripiuntur fequete; vocali, sed etiam poetarum arbitratu producun tur: sequens fyllaba initio vocum, fines præce dentium non mutabit. Sed hæc alibi propria o pera sunt expedita contra ambitionein Gram maticorum. Dedifiunctione five difsitis literis. Vocales. Ifiun ettio accidit omnibus vocalibus,et mudojme cum cæteris, Aer, Sais, Tetraon, Phaülus.E,cu cę teris,Ei, Eo,Eunt, Ea.1,cum aliis, Fio,Fiunt, Fi at, Fiet. O, cum reliquis, Cous, Coa, Coco; coit. v, cum reliquis Sua,Suem, Sui, Suo. Item cum se ipsis,Nausicaa,Deest, Dil, Coopto, Suus. Sunt hx disiun et iones numero quinque et viginti. Quarum viginti inter se reciprocă sunt:Nam vt quæque præcedit cæteras, ita præcediturab illis. Confonantium difiunctiones. D, disiungitur a B, Abdomen: etquidemmu tuo, Adbibo, B, ab n, Abnuo: sicutm, a D, Ad mitto. B, præcedit F, fed mutatum, Aufero: ne que enim eft,vt ait do et tissimus Gellius: eius acumen laudamus,iudicium non fequimur.Præ ceditur autem a tribus liquidis, idque com, Fiij. 86 Iul. I. mune habet cum suis comparibus, Album, Als bo, Arbor:Alpes, Ampulla, Arpinas: Alfenus, Arferia. sed m, ab hacexcluditur, vtdiximus. l. tem præceditur abipfo c: idque commune ha bet cumMT, s; Pyracmon, Flecto, Flexum: eft enim Fleçsum. Præceditur etiam a G, Egbatana, ídque habet comune cump,Migdonides:et cum M, Agmen. TT,præceditura 'c; et p,siyetenuibus, five aspi ratis: fed plus Græcis, quam nobis,raw, riww, ogą γέω, χθων.quorum exemplo intelligamus Ααασιν in illis, Actus, Aptus,Aphthonius,c'xto Ipfum C, præceditur ab x, Excutio. Item suum par, Ex quiro. Habethoc communecum L, Exlex: cum P, Expuo; cum T, Extulit. M M, præcedit B, et P, vt diximus, etfeipfum, ac præterea nullam,Ambo, Amplum, Ammentum: neque enim antecedit n, vt dixcre:nam in A. mne, est ousmas: exemplum, Mnemosyne. IR L, et R, fere omnespræcedit, Arbor, Arccrra, Ardeola, Corfinium,Corgo, Periurus, Perlego, Permco, Pernox, Perpes, Perquiro,Perrexi, Per, sono, Pervolo: Albion, Alcon, Aldus, Alfenus, Galgulus, Saliuncula, Almon, Alnus, Alpes, Al fiosus, Alcellus,Alveus.Iccirco diximus, Fere: L, non præcedit Q,neque R. Ita n, quoque mul tas præcedit, Anco, Andes,Anfractus, Cõiunx, Angeria, Conlutibilis, Anquiro, Conrugo,Con sul,Antes,Convolo,Anxur, Zinziber. Ante B, MA Pununquam. s,interdum oblidetur ytrinquea c, in ipsadu. plici excipiens adveniensc, initio subeuntis di etionis. Excoquo:idem est Ecscoquo. Duplices nullampræcedunt.nequein cõstan-Shopli 44 tia,nequein distantia: sed vocales semper in con ftitutionç.bínGocmpovefaww.at non retinent eam pertinaciam in subeundo: dicuntenim Ariobar zanes,Perfæ, et Xerxes:et nos Anxius,vtoftendi musiam;Græcixdutw: Arabes etiam Alzit, et Al zibib, oleum, et vua; et alia multa etiam extra are ticulum. Ordo discendi Elementa, 4? $ est ordo, qui est principium, ac quafiforma Syllabæ: nuncautem diligenter ordinem nata-xatire lium,atque vsus earum videamus. Nequeenim re et e fecere prisci,aut Latini,qui quem aGræcis, aut Græci quem a Syris accepissent, ordinem re tinuere. Sed vt quæque primanata fuitlitera,ita Kesan prima quoque sese offert ad pronunciandū. Iccir " la co et a vocali,propterea quod vocalessyllabarum formam feruntfecum,et angtissimaearum recte, omnia idiomata ordinem auspicata funt, Chal dæi, Arabes, Scythæ,Græci,Latini. Eftenim Az prima,notissimaqueinfantis vox, cu qua vitæ hu ius fpiritum primum hausimus: neq; re ylla eget alia, et hiatu oris solo fine vllo cæteroru motu in, strumentorum.Ludunt enim Græci, quia Phe, nicibusAlpha,bovem dictum autumant: cuius, pecoris quali auspicio quodam Cadmus vrbem Thebas condiderit: cuiusque opera feminio illo F iiij fabuloso cives suos, quos ideo awagie's vocavit, collegisse: a terra enim oriundos mentiebantur, co dimetientes, et nobilitatem fuam et pofseflio nemperegrinis inacceffam: quo iure quali paren tem ab occupatorum amplexibus arcerent. Sic et Gai, et Opici, in Italia ab eadem terra sese nuncu parunt. Cæterum Græcorum in mentiendo au daciam fuperavit quorundam ftultitia, non in credendo solum, sed etiam in prodendo. Nosau tem Arabicæ linguæ non totius ignari, fcimus et a Syris hodie, et a Mauris qui inde advecti sunt, Taur, bovem dici: putamusque in Græciam a Cadmo eam vocem translatam, Igitur vocales A O duæquæ effent amplissimi soni A,et o,pręponen dæ aliis fuerant, quemadmodum huic illaeftan teposita: quæ aute essetobscurissima postponen. vy da v, eiusque similis altera ei apposita y. Duæ au E 1 tem mediæ, E, et 1,mediu in locus conveniffent. E Sed dee,posta,primo statim loco scribendu fuit, propterea quod effet magistra quali quædã nium confonantium: Quarum nomina, paucis exceptis, aut in eam desinerent, aut ab ea incipe S. rent. Ante alias autem cõsonantesde Sibilo pri mo loco agedum fuit: vocali enim proximus eft: H fimul et deAspiratione: nam paulo compressiore spiritu Aspiratio,paulo tenuiore Sibiluseffertur. Atque etiam de Aspirationeprius, quam de Vo icalibus dicendum fuerat. Sed quia affe et uspo tius quidam est, quam elementum, poftremam omnium commodius ponemus. O et avo eam lo co Latini conftituere,veterum imitatione. Nam quum a Simonide e, vocalis fonus, vbi perpetuo pro,. 1a tu car det 89 ) produceretur, notatus fuerit figura H, qua Athe nienses vfi essent antea ad afpirandum: atqueille eã post E, cui substituiffet, ftatim reposuisset: La tini receptam ab Atticis etfigura et potestatem, Simonidx ordinem sunt fecuti. Na Latini ipsam F, cum interponeret, fane numerum auxere: cui fedemeam quare aflignarint, baud facile explica- ", polo ri possit. Na et inusitata litera apudmultosGræ corum eft: et fi fpiritum eius impronunciatione respicias, ipli,anteponidebuit: fioriginecon templere,post, statui:fuit enim ex duplici, vn de etiam digammaappellata: partes enim totum anteire debent. Primores autem confonantum in cunnis sunt,B,G,M. quare Arabesatque He- 3 M bræi, Græcique longe quam Latini sapientius, qui ftatim poft a, ponerent B. poft quem, non c, vt nostri. facilius enim, quam c,pronuncia tur: quanquam inter linguæ vitia aliquos inve nias in c, aliquos in t,hæfitantes. L, quoquefaci--- lima fuit, atque inter primas reponenda: la et en tis enim ætatis est: itaque vdam Græci appella runt: minus commode communicato nomine etiam ipfi r.quam equidem iudico postrema in se R derecensendam,sed anteduplices tame, quarum ynaquæque eo loco ftatueretur, quo eius origo fuit: yt Y,prima sit,qa B:at z,vltimaquiac: me chupfe' dia autem z,quia Die, novum inventum Lati norum, autstatim poft c, automniū vltima col locaretur. N, autem poft L: idem eius filum pro N nunciationis vtrique fuit.Neque vero idem or do apud omnes fit nationes, fed vt cuique fre-, quetior est litera,ita prior alia esse debet.Quem FS ! 1 90 Iul. I. neFINjust admodum etiam illud intelligas, apud Vmbros prius de v, quam de o:contra apudRomanos. Figura Elementorum et earum canssa. Vnc de figurarum caussisdicendum eft: de antiquis figuris loquor: quas quiAtticas, Addressto antiquas voluerunt appellare,oftenderuntq etmultum scirent, etparum saperent, Nequees ním Atticarum cognometo circunlatz vllæ vn quam literæ fuere, sed lonicarum: pars enim lo niæ Attica regio fuit. Nam quum in duas partes vniversa effet Græciadistributa, Peloponnesum, Dores, cætera regionem lones obtinuere. Duos super hacreversus ponit Strabo certis incisos co lumnis, quos qui volet leget. Nam iidem quum in Asia loniam recensent,coloniaspro matrice ac primaria regione supposuere.Quorum mores in luxu, ac mollitiam Barbarorum quum abiiffent, puditum est Atticos Ionicæ appellationis. Cætes rum nomen et illorum vfui in literis, et Dorienfis um manfit confuetudini. Iccirco autedi ettæ sunt Anli antiguæ, quia recentiores aliis notulis vti malue quire, quibus etiam maximam horumpartem descri ptam videmus: quare etiam Maiusculæ funt ap pellatz: a notioribus igitur incipiendum est. Rabi Lacfiguraquide acciditliteris,per lineas, Qua= Liudij quam autem figura est spatium lineis contētum, paucæque literæ, aut totæ concludunțur lineis,vt " D, B: aut partes earum, vt P, Q, R: quædam vero e tiam vnica tantum linea describuntur: tamen eft eis attributum figuræ nomen, propterea quod non effent veræ lineæMathematicą, fed potius super Grana ܕܐ fuperficies angustæ quædam. Omnisautê linca, autest obliqua,autrecta.NamquodGalenus di vidit in curvam et cavam,id eftper accidens: ei dem enim lineæ contingit,vt et cavasit et curva; ficuti obliqua dimetiens linea quadratum, infe riori triangulo curva erit:superiori cava: neque enim in linea obliqua cavum a curvo melius diz ftingui poteft, quam in puneto dextrum a fini stro,superum abinfero. Sed eadem linea diftin guitur figurę vniuscavum,ab alterius figuræ curs uitate. Omnis igitur litera, aut linea,autlineis conftat:item aut recta,vti: autrectis, vt h: auto bliqua, vt o:aut obliquis, vt q: autrecta, et obli qua,vt p.:aut obliqua et recta,vtc:autrecta, et o bliquis,vt R, B. Hæc est divisio a substantia:abac, cidentiautem fic:nam transversum,et perpendi culare, etdiametrale, et iugale, et decussatorium accidentia funt lineæ vel re et tæ vel obliquæ. Per pendicularis vna,1: duxw, cæqueiugatæ: Dux angulares ad medium perpendiculum, a: vna p pendiculariscũ vna iugata,:cum duabus, F: cum tribus, e: Duæ perpendiculares iugatx diametro quadrati, n: et alio fitu z: duæ diametrales x.Sunt et curvæ inordinatæ s: na Græca ex æquo respon det sibi, 2: sunt simplices, vt aliæ:cöpositæ,vtwa et F:quarum illa originem suam repræfentat,,0; þæcnullam 5,5, pateftate. CAP. XL Cauffa fingularum, Vnc fingularum cauffas videamus. A, tota ma ipli quidem sine caussa: a Syris enim. Quid Syri? Quidam A 92 Iul. I. Laura Quidam dixere latum sonumin angulu desine 25 Airc,iugumque ipsum præscriberemetaslatitudi nis. Sed corum audaciam arguit et A, Græcorum, a quibus ipsum illud A,Auxit: et A eorundem,cu ius iugum præfcribat hiatum nullum:nam quo pa et o autexore, aut in ore triquetram poffint fi guram constituere, fane nescio. Differt autem y tram ineas rationem.Nam fi propterca fimplicis simum putes elemetum,quia primum eft:ita fane Scribas sicutArabes,quipofitæ lineę perpendicu Jaris calcem linistrorsum versusproduxcre,quali in figuram noftri Lyaut G, Hebrei inversi.Sin hia tum contemplere,patula facies eipotius debea tur,quam ctiam quadratam primum finxiffe He: bræos par est,item Chaldæos:vel ve ante hos fabu:lanturquidam, nescio quos Aramæos. eamque linea dimetiente disfe ettam, fic, quam postea concinnarunt. Sicigitur esto divaricata propter hiatum. Huicautem cum soni exilitate atq;ob Y scuritate contraria esset Y, vndeet Yonor acceperit cognomentum, figuram quoqueopposuerein versam, bifurcatam. Huius itaque sono quu pro V ximum sit v,nostrum,novaldeab eius figuradi versam facie habuit.sed subducta columella, fur cas bivias contrarias ipfi A,retinuit.cuiusnaturæ ipsum quoqueesset contrarium pronunciationis obscuritate.Ac fanealiquando fecit,vtdubitare mus,vir do et iffimus Ausonius poeta, an v,notula fuerit in vfu Græcis, ille. n. Græcam negationem O Yavnicam fuisselitera illis versib, professus est; Unafuit quondam, qua respondere Lacones Litera: irato Regiplacuere negantes. Sed ! 93 Sed videtur allusisse ad fonum Græcu et ad figu... ram nostram: exprobrat enim hocillisNigidiust Figulus, qui nesciverint figuram vnam invenire, qua v,noftratis exprimerent sonum. o, suis sibia natalibusvsq; figuram attulit, ex- (pressa piettaque oris rotunditate: sicut i,sonima- 1 xime exilis,excuffo omni tumore,ac vetre,quam tenuitatem cum e,faciat pinguiusculam, iugula vimus obeliscis quibusdam:quorum sane nume-, rus potius servivitdecori, quam necessitati: sed: aut duobus extremis fatis efficere poterantsic, t: aut medio vno, lic,:fedilla propiusaccedebat ad Csapud nos: hæc autem apud Græcos ad aspirati-> onis nota. Nam quominasfummo tantu essent contenti, in cauffa fuitr, Græcis: quemadmodum Latipiimo solo nequiverunt effe contenti, pro pterca quod eam figuram L,occupaffet:placuiti taqueternis roftrisfaciem efficere pleniorem V si autom antiqui funt longiuscula forma,ipso t,nolu describendo, quum geminaretur:idquedecoris gratia, sic, lulij. Huius consuetudinis litera lon gam vocat Plautusin Aulularia. qua interpretes iccirco,pro L,suntinterpretati,quiaBarbarorum vsu fic nunc fcribimus. B,item Græca est.sicut “M”, “N”, “T”, 2,velsono, vel Greeca figura:atC,ex dimidio Græca est:subtra ettanam -.K que columna ipfiusK.cuspisnuda remanfit, fic 2: 1. cui ad faciliorem scripturam angulum ademere. Sicut etiam ipli, quod fecere vt effect:fic ex I, D creavere sglubdu etta bali, et angulo fiebetato, vt $ non amplius Scythicum arcum imitaretur,idq Notabat Athenæus ex priscis fabulis: fic ex quod abscidissentden7,finxere ipsum p.circulie nim quam anguli du et us facilior: ppterea quod vnica lineavnico abfolviturmotu:at Angulºdua.:bus lineis, ergo duob: motibus, igitur quietein "terposica: hoc enim in naturalibus declaratū elt:: Poftea quum noftrum hoc P,concurreret cũillo rum litera, quanı Caninam vocat Persius,vt a no ftra diftaret,caudam addidere,R, ficut etipfi c,ex G quo cognatam effingerentG.atque eodem cons filio eidem addita alio modo cauda vt fieret Latic Ona litera, qua Græci carent sic, Q,quam postea in huncmodum clausere. Q. Eftetiam ratio, quare fubdidissent caudam:deferendusenim ei femper comes suus fuitilli, fic, Qv. AlimpsoFaet um autem eft,vt non folum Angulorum Grad"hebetatione,et virgularum additione,ademptio ne,Græcasin ysumsuum transferrent Latini, sed ctiam integras fervatas inversafigura reponeret: mdos,e nihil enim aliud eft noftrum l, quam illorum r. quoniam illorum 4; nimis propeeffetipfamAz cuius iugi describendi poffent oblivisci.simultur pe forearbitrabantur,li vocalis nota plus egeret operæ,quam consonans.cum pronuciatio elim pliciori penderetpotestate. Digamma quoque inversum,duplex eft í. Quare non male cxco gitavere,vty,Græcam exprimerent per antisi Andrefagma,E.neque, quominusid reciperent,in cauffa fuit,vtaiunt,fonimollitia, quam ipfum Y, reprę * fentat,noftra ps, non affequuntur.nam quod ar gumentumadducunt, id est nullum.šeguit, qafa cită eg6G estenim vbi no faciat,orisontis:qua re quod officiu præstatillis; nobis no denegaffet. Age vero quid prohibuit, quominus illi aliqua fi gura exprimerentnostrum e: nam quia Roma nis vivendileges accepiffent;etiam loquendi nori negligerēt.erat enimeis in promptu av tixand; x. nequeaddere “V”, quod ne Latinis quidemfue rat necessarium. Nam quemsonum,ipfum cica v, iunetum habet, potuit etiam seorsum, fi attri buiffent,per se obtinere.Ita etiam Angelo, fi non eft n, in cygersnon estr, geramusmorem mo rosisistis, et antigammastatuamussic j. quod ip summet fit hoc quod neutrum illorum quivit effe: Acceperunt autein noh folum eafdem eadem poteftate, et figura,eodem vel inverso situ, sede tiam et figuraet fitu eadem, poteftate vero longe Fishes dissimili:vtx,quæ illis esset afpirata, nobis effet nesting duplex: et quæillis esset media fimplexr, nobis effet aspirata geminatu f.Sed etvocalis notam ab Athenienfium institutis vfquerepetivimus ada* fpirationem, cuius illi vfum invertiffent.H, enim nunc pro e,longa:olim pro aspiratione Acticipo fuere,ita ctiam,vtinfererent:quos Latini suntfe cuti,Heraton:etiam in medio,KTAHS2N.quod ne nos quidem negleximus, Prohæmium. Quare poftea femper tenuit confuetudo, vtcentenarij ! numeri nota eflet H. quod fuiffet illius vocis ini tium. sicut apud nos eadem ratione, c. Ijautem et vsconsonantium figuras nonexco gitarunt,poteranttamen ficfieri, nifi Acolicum illud mayis ti. Literarum nota cum potestate numerorumfignan. dorum, C Nominum. con Flarespotius referenduseft: tamenquiafine et figura cognoscinon potuit, huc,vtopinor,com modissime distulimus. Eftautem duplex: quippe Omployelad numeros digerendos, vel ad certa nomina Nement indicanda.IgiturVnumper 1,fignabant,qñmi nimo fpatio effet virgula, sicut vnitasnullo: Ac repetebant fane vnitates,ad quinque vsq;, quem numerum per v,defcribebant: non propterea ca ea nota esset dimidiumipsiusx, quodenariûde a fignarent: neque iccirco, quia olim fcripferanț QV, et poftea q fuftuliffent: fed quoniam esset quinta vocalis:cum qua repetitis; atqucappofi tis vnitatibus,ducebantur ad numerum Denari jum: quem iccirco x. litera notavere,quia in nu mero atq;ordine vulgari statim ipsum v, feque batur. Quo confilio etiam Centenarium nume rum quum ftatuiffent per c, sequentielemento, scilicet D, Quinquagenariu deposuere. Ratio aut Centenarij a prima litera ipfiusnoininis accepta fuit: sicut et Millenarij,per m. Quinquagenarij autem notam'non a nomine,fed a Gręcorum in yftituto excogitarunt:nam quum illiper N, pinge rent quinquaginta, prisci Latini, quihuius ele menti loco ponerentidentidem L, in hunc quo quevsum substituêre: et monuim ' apud poetam fic fcriptum legi solitum a doctioribus. DantmanibusfamuliNymphas. Sane vero Lymphas a Græco víu on ductum ne-» monegat.et içigan;quasi79igfur,vtvolūt. Io no - Nomorsa minibus quoque designandis vsi sunt certis lite ris,iísque eorum primis:c.Caius:P.Publius:et in versa,vty, Caia diceretur.Ergo Publiam si lege-, remus, etiam inverso d, scribendum fuit. Sed de his suo loco inter nominum rationes, ac præno. minum disputatum est. Poteftas mutua quarundam cognatarum literarum, quas Græci vocant alsoíx85. Pgularum diximus poteftate, nunc elemento rum cognationem quandam videamus. Propriu Arhe's hit? igitur elt Novem literarum, in quincunce, quasi dispositarum triplici serie, costitui: quasiccirco Græci avtiquya appellarint, quiainter se mutua subirent fede. Noselegantissime dicere vicarias poffumus. Cognatæ vero, atque etiam coniu gatæ re ette vocabuntur. Sunt tenues tres, C, P, T: quibus addita aspiratio,totidem creat Græca pru dentia,vnica sua quanquenotula insignitas,X,Q, ©. Mediam autem interc, et Græcam habe mus Ġ. Itaque et dyxuege, et Anchora dictum eft: et Cneus, et Gneus.Inter P, et•, fuit B. quam re et βινάκια, et φιτακια, et πιτάκια dici confue visse,prodidit Athenæus. Intert, et,ficum est D. iccirco curaüta, et cx Jadro dicere Græci fine flagitio insticuêre:etnos Adque in Atquemuta vimus. Quincunx igitur sic disponetur: Tenues tres, Medix sub his, imæ Aspiratæ. Vt quam 2 F 7 1 Gj IvL. Cas. ŠCAL. Lis. proportionem ipfainter fe habent propter fpes ciem, a qua tales dicuntur,ea habeant ad cogna tas propter affectionem. eiusdem enim speciet funt “C”, “P”, “T”, “P”, “B”, quippe aspiratæ funtfemivoca les, tenues funt mutæ, media inter eas. at inter fe habent proportionem affe et ionis,id est potelta tis, quam Græci toidtorg vocant. Hasautem con iugationes quartus ordo etiam augebit. Na ques admodum tenues aspirationemutabantur: ita P Abilum additum in alium ordinem transibut. eo enim duplices evadunt,ex Quincunx c, et s, no ftrum x:ex P, et s,Græca'y: ex T, et s, fieret aliqua pari exemplo:nequerepugnat aut communi po testati pronuntiandi, aut Barbara Vasconu con € P T suetudini, quiltse, proipfe pronuciant.Sed Ma GBD tricem fuam Græciam fecuti funt Opicinoftri: a * ° quibus rccipere vna cum vocabulis quibufdam Ey z placuit vfum diverfæ duplicis,z. Diverfæ fane, propterea quod et media cum'fibilo iungitur,no aspirata: et poftponitur illi, noanteponitur: Du plices igitur in suas compares foluuntur cum in-, He et untur: Faex, Faccis:Grex,Gregis:04. Os Kiefsn.bos. CAP. XLIII. Naturaquedampropria, 1, vocalis. St et natura quædam propria I, vocalí:Nam quum cæteræ vocales ante vocales corripian tur (hoc effecit facilitas pronuntiationis, ni hil enimmoræ inter fimplices hiatus infereba tur) vaatantum obtinuit quadam quafi præro gatiua, certis velocis Græcorumoreproducere Dr tre 1 tur,rovėszíscilu,sit.id quod non penitus fine ratio nefactum eft: Multum namque temporis poni- Comsa musin exilis vocalis pronunciatų, propterea og Aatus cunctabundus exitinter oris anguftias: ic circo Græci in multis, Latini parcius produxerė. Quemadmodum in verbo,Fio:quoin verbove- rx * teres duim legem volunt constituere,errarüt: sic enim dixere, Semperin co producii,nisisequa tur E,vt in ficrem: Hoc enim falfum eft: nam in futuroFiet, item longa eft: vbi enim effet mul tisyllabum multitudine fyllabarum, vocalis bres vitati quali supplementuin milêre. Sed illi per ftantin sententia, adduntque, Non satis effe, vt £, fequatur: sed id quoqueopuseffe, vt et, fequa =! tur in prima persona:at Fies, Fiet, non eft in prima: verum adhuc errant: nam Fiemus,prima eft: itaque addere debuerant et id, Vc effet fin gularis. Sed ne lic quoqueprocederet e senten tia: ita enim priscoseffe locutos constat, Ficm. Cuius rei argumentum habemus ex analozia fecundæ, et tertiæ personæ: eti præsto est Cato ñis autoritas: Qui ita et pronunciavit, etfcri. ptum reliquit. SicPomba illa Dicem, faciem. Eius enim vocalis fonus cum infinitivi Vocali con iunctus eft, Amabo, Amare: Docebo, Docerc! Audibo,Audire: fic,Dicere,Dicem Fieri, Fien. Prætcrca, quam afferunt regulam, non bene exprimunt liceniın dicunt: Produci, natin iis cuius persona prima habebit i, at Fierem, elt persona prima, ipfa autem perfonam primam non habet. Poftremo non est ratio hæc vlla, ked observatio: at observatio neminem cogit, nog fed oftendit,quidinvenerit turpiter autem qui mugedam recentiorum corripuerein Fio. In fecun l 1Ulman dis autein casibus pronominum quorundam et relativorum, quare corripiaturin promptu ratio est,quippe ante vocalem:at quare producatur,fi cut ne aliarum quidem rerum, nullam caufam af signarunt,lllius, istius, Vtrius, Vnius: quare eam fic eruamus nos: Quæ ad hunc modum cxeunt, nonita oliin pronunciabantur: nam confonans inmultis,non vocalis reperietur,Cuius,Eius: lic erat,IlleIlleius:fic qualidiphthongusGræcare mansit, ac longa fuit. Ergo vir doetiffinus Te vrentianus non fuit veritus producere in Alteri us, quum tamen cæteri corriperent. Ncque e nimverum est, quod aiunt, corripi propterca, quod fyllaba vna numerosius fit, quam cæte. ra eiusmodi: neque enim eft Altrius, quemad modum Vtrius: fed fane quomodo fuit Vterei us, sic Altereius. Neque vero eorum ratio bo.na eft: fed vfus contentus fuit communi regu la, vocalis fequentis vocalem. Analogia autem etiam in cæteris conftar. Nam fecundus casus, Poffeffivus dictus est: Poffeffivorum autem mul 1 'ta fic invenias, Petreius, Luceius, Locutulei us, a petra, luce, locutione. Quxautem Græ ca lunt, non solum disyllaba,vtdixere,deChio, Dia, fed etiammultisyllaba', vt Sophia,et lo nium. Theocritus enim illud produxit in Sy ringa: hoc autem etiam omnes Latini. Nam quod addunt a Station Templa Lycie da bis: non facit ad præsentem observatio xem: eft cnim Auxcio,cum diphthongo. Ge 1 minata IOI ' i 7 1 $ minata quoqueet in seipsum concreta,syllabam potestproducerecorreptam,vt in decima satyra Iuvenalis: Eloquiofed vterg,perit orator.effe enimdebuityand periit. Divisa contra passa est moræ divisionem, Mihi, pro Mi. et interpofita alio elemento, mois Tibi: oi,Sibi:quemadmodum fupra diximus: Ti,x enim, et Si, olim fuerant. Cuius rei argumento funt alij casus, Tis, Te, Se. Proprietas quedammutarum,semivocalium et. Ropriumutarum, ve vocales naturacorre rheto prashabeat, Ab, Ad, At.sed c,variat:Lacenim longum est, sic Hic, adverbium: Hicpronomen breve; et Hoc, apud Plautum, vt docuimus in li bro decomicis dimensionib. Disputant,an Fac. Cung brevesit: verum apud Plautum eundemin Cure' Fac gulione longum elt. Sedgrandiorem gradšergofac ad meebfecro.Al tera enim estsyllabaspondei. Sic etiam apud O vidium in primo de Remedio: Duriusincedit: facambulet. Nam litigiosi Grammatici perverterut, cum volunt depravare, vt legatur, Obambulet:ne sciunt enim quid sit, obambulare. Neque e nim in vetustissimo codice aliter,quam vulgole gitur: et ambulantem vult videri, ob vitiu: nam obambulare,nihil eft neceffe. Duo quæ afferunt argumenta,nullafunt. Primum ab exemplis,v - 1 bi corripitur: nam in illis Face, fcriptum est: non Fac. Alterum ab analogia: nam si A pocope2 1 3) ] G iij * 102 Ivl. C's. Scal. Lis. 1. in aliis non produxit vocalem, Fer, quod crat: Fere,ne in hoc quidem debuit. At. n. non fem persequitur nosproportio illa:vtin Fio,Fies, Fi erein, cadem vocalisnunc longa, nuncbrevis est; et vfus extorquetmuta. Apo ope quoquemul ja produxitbrevia, quum moram, quam tubdų cebant ex consonante subtracta, reponerent in vocali; Pecus, brevem habet finalem:Pecu, lon gam. Quare illi iidem dedere manus, addu ai Ovidij manifesta autoritate, in primo de Arte: Hosfac Armenios: hec est Danaeíaproles. aking Quanquam autem hæc corum natura est, ta men aliis quoque camperis,fed vario fane even tu,Mel,Vel: En Nomen: Ver, Per. Mesemper çor one ripitos, Sibilus varius eft,Suus, Suos. Dicimus autem commodius nos,quam veteres dicebant, mutas habere vocales breves; at illi aliter locu malamiti sunt, Mutas esse breves, dupliçes autem lon gas: Neque enim consonantium affectio eft, yel corripi, vel produci: fed quarundam natu ra est y patiantur vocales corripi: duplicium autem efficere, vt illæ producantur. Șienim con fonantes producerentur,aut corriperentur, non « egeremus vocalibus in pronunciationc:ncquee (nimtengres,aut temporain consonantibusfunt; z,enim producit:non est products ipsa. Sic'non reet te dixere liquidasesse breves: ncque illa ora etio proba eft, Liquidæ brevem efficiuntiyllaa bam. Nam quod duplices longam faciunt mo s ra ac difficultasin cauffa eft: at liquidębrçvem facere non poffunt: fi enim possent,vbicunque poney 1 Du fue • ponerentur,faceret:hocautem falfum eft:sequi turenim tam l.quam R, longas: vt uñaoyswow. Sic duplices,aut duplicatæ, non producuntqualibet fyllabam:nam tūkis priorem produçit natura, na positione: sic, yncasa. Nonfaciuntigitur vt fit brevis, fed permittunt, neque mutant:nullami gitur habent a ionem: vtin Patre, nihil mutat, fed patiuntur talem tantamģueelle,quanta ratin Pater. iccirco a Græcis et molles, etvda dia, etx sunt: at mollis non est agere, fed pati. Deaspirationis poteftate fecundum loca, INterestaspirationisomnib,interdum praponia vocalibus:vni autem y, femper,nilimore Aco- tini lico: eam enim non aspirant, vtdiximuseIgmca dio autem inter, A, E,1,0, Athenielium imitatio ne, qui X TAHAN, scribebant.exempla funt, Ha mus,Herus,Hio, Honor, Humus: Vaha, Vehe mens,Mihi, Oho. Præterea anteponi diphthon gis omnibus,Hau, Hcu,Hei,Hac, Hoedus. Hu iussonum mępuero non audisses:nuncmaxime” observant literari:quida erią putide. Indo etti vero etiam locis non neceffariis, ita, vt latrare videan. tur: id et irridebatin Arrio Catullus poeta: cuius fales quum Politianus exultabundus iactar fefe ințel exisse,non est assecutus. neq;enim satis est, cat tam, deprehendereaspirationes,quæibitüessent afcri.charta'. præ:fed opus fuit cautonelepidissimi, poeræ festi vitas refrigefceret.Nam quare, multa verba cum proposuiflict,Chommodaet Hinsidias, clausite pigramma flu et ibus potius lonij maris, quam  I. Adriatici? Sane quia ab Ione cum diet a effet tų regio,tum mare,factum eft ab Arrio, vt ab hiatu, quem aspirando affc et abat, Hionij dicerentur, CongoConsonantibus tribus apponitur, quarum ex na hy emplafunt, Chremes, Philippus, Thraso. Non temere autem dubitatum eft a nobis olim, vtru Ane pia wyr, ab aspiratione antecedatur vocalium more, Cobek restulan antecedat eam ritu consonantium. Ratio du bitandi fuit; nam quum aspirationis loco pone bant, B, præponebant ipli R, vt Bretor: ergo si vices gerit,videtur etiam locum vindicare. Præ terea R,nulli confonantium præponi poteft: er go neque ei, quæ consonantis habetur loco. Sa ne vero aspiratio ante vocales statuitur, neque valde differt ab Acolico elemento." Poteft et il lud augere dubitationem: excogitaturos fuisse Græcos aliquam notam qua concretam afpira tionis et illius literæ significarent potestatem, fi cut cum complexi sunt, alia tria, 0,1,x. Sed no tula imposýta ipli Roostenderunt eundem vsum - aspirationisin co fuiffe,qui et in yocalibus intel Comhaligeretur. Contra tamen Latinietiam in yetustis monumentis postposuere. Causa afpirandi fu it foni volubilitas, atque vibratio, vt diccbamus. In omni autem vibratione recipitur aer per in tervalla: quare intra ipfum potiuselementum a spiratio ipsa, quam præposita percipiatur, La tini autem sprevere illam asperitatem. Na quem noLahiris admodum extra ipsum K, eam deprehendasae ris crassitiem geminetur? enim, quod apud Cræcos fit, non possis præponere fic, Pyfrrus, fcd fi postponas fic Pyrpfrus, non potius video re ros Roiz, re priorem literam, quam pofteriorem onerare. Quidam minus sapienter etiara Romamafpirats cum tamen Romani ipfi de fuo R, omnem exe merint vsum aspirationis. Stultius autem, quie tiam Renum fluvium: neque enim Germani ei elemento apponunt flatum vllum: Leniffime e + nim sua lingua pronunciant,iudice, etannulum, Richter, et equum, etalia. neque par est nobilissimæ gen Ring, tis fluvium a Græculis rationem nominis acce Rf: piffe:fed qua nunc voce pruinam appellant, for tasseaquam omnem gelidam, atque inde etiam Renum nominarint.In opdGautem etOzolucov vidcris quemadmodum præponatur ipli R, fuit enim regedod. CAP. XLVI. Demodo, ac rationescribendi. Ostquam literarum originem,numeru,cauf-tako fas,atque ysum contemplati fumus:interestyuaphone's veri philosophi illud quoque indagare, vtersit modusnaturæ propior in fcribendo:ifne,quein Hebræi fequuntur, a dextra noftra in sinistram introrsum:an nofter, quia sinistra in dextram ex trorsum excurrit: eft enim motus vna ex causis li terarum: quaremotusipsius ratio five modus li- ie terarum quoque generationis erit affeettio. At- 4f. queilli quidem tuentur se mundi origine, quafi cum naturæ legibus omnia inftituta fua tumin corruptąnaet i fint. Cæterum hoc nihil iuverit cos: quippe multarum artium invęta postilla ru dimenta emersere. quare consulta factum sit, vt multis cum aliis corum legibus, hocquoque fit GY d Si 106 IvL. I cmendatum: atqueiccirco arazionibusdeducen da fint consilia huius consuetudinis. Poterutaf ferre, motumcæli effe a dextro in finiftrum: at queita eorum tra et um in scribendo cæleftēmo tum imitari: a dextro enim in sinistrym ducunt. Huic rei fumma cura certis in locis refpondimus; etin libris de Calo, et in Commentariis de In fomniis. Cælum neque dextrum habere,neque Chafiniftrum.Ad hæc multæ sunt rationes,quib.per 1 yerse scribere arguuntur. Principio motusma nus naturalis extrorsum est. quies epimintusad peet us et oculosin fætu.igitur primusmotusex trorfum explicatur. quarepugna quoque ficcies tur, et cætera opera, extento brachio, non retra. z cto. Præterea nobis relinquitur fub oculis ad contemplandum,quid,quantumquedefcriptum fit: quod illis calamo acmanu tegitur item in « dextrum humerum converfa facic funt ftatuæ, atqueimagines: sic enim etcreditæ sunt opus su um refpicere, et contra hostem stare:quare Aqui larum roftra in fignis ad cam quoque partem fi et a fuere. Ergoobtutus nofter suapte natura plus dextrorfum versum fertur, Illud vero argumen tum invictum est, cosipfosinter fcribendum li: terarum ipfarum virgulasac lineas directas aut transverfas a finiftra inchoatas, in dextram defi, nentes terminare.Quæigitur partis ratio, eadem etiam fidtotius et quemadmoduin linearum tra f et us,ita literarum quoque ordo servadus erit.Sed Notexpripam priusinvenitgens illa, qua scripturam. Textores enim tramæ primum filum introrfum iaciunt:idautcm coaet ti, non natura, quoniam dextra manu cum incipiunt, et finiftræ operavi cissim petunt,fic motus fuit auspicandus. Verum iidem ipsi, vbi cætero opere naturæ legibus ad movendum libere vti poffunt, poliuntque telas, aüt pannos, aut sepum inducunt, et furfures: tum vero extrorsum versus a sinistra in dextram, iure suo vt fruatur manys in excurfum, faciunt. Elementorum affe tus adprincipia fyllaba constituende. A et enus quæ cuiusque esset naturaitteræ, dici- Rako mus,explicanda eft earundem ratio,quam ad fyl labam ipsam cõstitucndam iniredebeamus. Co fonantibus igiturconvenitomnib. di ettiones in Puchonse choare, atque etiam terminare, præter G, Qız:hią çnim nulla præfinitur.nam confeflum eft VESPE RUG, ita fcriptum esse,ficutPont.Max.item FOR TITUD. sicut TERT. et EXERCIT. Dep,non opore çeţ dubitare: Volup.enim etapud Ennium et, a - Y pud Plautum etiamnuocquibusdam verfib. ex tantibus de seipso facitfidem. Vocales autem z que omnes, et inchoant, et claudunt, Ama, Ede, Oro, Ivi,Vsu.Item diphthongi,Ænças, o Ebalia, Eldus, Euge, Aurum: et claudere, Væ, Evæ, Hei, Hau, Heu. Vocalis vna Græca ab initiis exclufa fuit lineaspiratione,nisi moreAçolico,y. A dua bus consonantibus poteftincipere, ficut aduab. vocalibus,vt Cras: fed etiam a tribus, vbifuntli quidx cum c, P., T, líbilo præcedente, Scopus, Scrus s' 0 I 108 Iul. II. Scrupus, Spledor, Spretus, Stalatum, Strepitus. et apud Græcos etiam addita aspiratione, odegyis, In duaspoffunt definere, Hyės. etin tres, Stirps. Quarum quædam iam sunt declarata. sed hîc per conclufionem quandam colle et a fint pro prin cipiisfyllabarum, more Peripatetico. Que fitformasyllabe, quamateria, VEMADMODUM ex elementis primis quatuor naturain vnu coalescentibus fit id,quod mistum dicimus, et ex puneto fit linea; ita ex literarum coftitutione id con fieri dixere, ab ea comprehensione ovina lew Græci vocant: q obcaufam etiam lic definivere: hrib Syllaba est comprehenfio literarum fub vno ac centu,etvno fpiritu indistanter prolata. Quam definitionem et falfam effe, et eius partes male cohærere oftendamus. Nam ficuțlitera ipsa est quiddam indivisibile, non autem privatio divi lud fionis: ita fyllaba erit quiddam divisibile, non au tem ipfarum partium comprehenfio: atqucid ex co manifeftum est, cum dicunt, fyllabam ex bi nis aut pluribus literis conflari:at comprehensio non dividiturin literas: nequeenim vnio mate rix et: formæ corpus ipsum eit. Male etiam dixere prolatam: acciditenim fyllabæ proferri:poteste nim et fcribi, et in mente reponi ipla: quare ita di cantreete. Quæ proferripoffit. Tertius error ex his manifeftuscit: nam G lubyno accentu eft, eric et fub vnospiritu, et fineintervallo: suum enim quæque fyllaba accentum habet: ' vacant igitur hæc. Poftremopessimo consilio putaruntomne mnyama fyllabam multis concrescere elementis: accidit lekerk; enim huic rei,quam syllabam appellant, nume ruselementorum. Si enim essetessentia syllabæ, ergo substantia reciperet intentionem et remif fioncm:hocautens falsum eft: atquehac ratione, pois fyllaba hæc Stirps,effet magisfyllaba, quam hæc, Ab: aťmaiorest p quantitatein, non autem ma gis per substantiain. Nam quodaiuntmonogra matas ' vocales, non esse veras fyllabas, ridiculum est. Quidigitur sint? Imo vero verissime sunt hoc, quod falso nominesyllabæ vocat: quoniam pacaloy nga etpriores funt,et fimpliciores, et hocipfum funt, quod aliis communicant literis. Syllabæ igitur econe i'ne nomen falsum est, atqucaliud quærendum: vte mur tame vsitato vtintelligamur: definieturau tem fic, Syllaba est elementum subaccentu. Ita- alt frankos queetmateriam habebis, et formam: eftenime lementum materia:id autem perquod accentum poteftfuscipere, forma. 1 Acci IIO ivi. L 1 B. IL w.Accidit autem numerus elemetorum syllaba ficut plan is foliorum et ramorum, etradicum,et fibrarum. Nam animalibus quoque satisest, si ýnum instrumentum habeant sentiendi:neque enim desinunt effe animalia. Itaquelianimal de finias, falso apponas, pluribus conftitui. Hos au tem quod dicimusaccidere, aut fitquod Græci proprium vocant, aut esto etiam differentia fpe cies certasdistinguens in rebusnaturalibus:at in fyllaba DĖ, nulla forma eftfeparanseain ab hac fyllaba, e: fedpars illa tantum inaterialis scilicet, Daccidensipli e. Numerusautem est a fingulis ad senas vsquc,a, Ab, Abs, Mars,Stans,Stirps, xi 998: dempta enim diphthongototremanent. Sekrompi. Germanis etiam longe maior. Intelligoautem nunc diphthongorum vocales numero notufa rum,non sono feparatas. Aut igitur fola vocalis Wir helt:aut cum alia,vt in diphthongo: aut confona tem vnicam præcedens, Ab: autduas, Abs: aut tres, Stirps:aut vnum fequens, Da: aut duas, Dra. co: aut tres, Strenna. Quare licet non adinif rit vsus,tamen quantum earuin natura fert, octofte literarurn poteftfyllaba: fiquidem trinis oblideri consonantibusdiphthongi sonus patitur. Eam tamen afperitatem mitiorem fecit vlus,exhilara - A53 ta'tristitia confragofæ pronunciationis: vtalter nis,sitres præcederentcolonantes,duæ subirent.'. ete contrario. Consonans,que interduasvocaleseft, vtriapplicetur. Riore libro de Systali et Diastasi dixiinus: vt literarum ' mutuam cognationem, quæ pars eithe 2 er 21" Do Ĉavsis LInc. Lat. tü Ś.  Erat poteftatis intelligeremus. Nunc vero videnia dumeft, quod et veteres disputarunt; ad vtra fyl labam constituendam conparetur consonans, quæ inter duas vocales fita fit. Ac Herodianus quidem ita sensit, qualemcunque vocalem hæ rere præcedenti consonanti: fi dictio inveniatur, soula ab eadem incipieņs consonante. non quod hoc illius cauffa fit: sed quia per hocillud cognosca tur.vtin verbo Fero, quod bifyllabum sit, R, po sterioris vocalis effe, non prioris: idemque in co. pofitis debere observari.Nam quanquam ex Ab, etAetus, coinponirur, Abacus, tamen vbi duo hęcin wnurn convenere,B, coire cum a; sequenti in fyllabam,non cum præcedenti. Sed adversus C- s, hanc senrenuam fic argumentantur:in abigo, a B, accedit ad fecundam vocalem, ibi primanon ' poterit corrip,propterea'quod iam fit A, præpo sitio, quæ femper et vbique longa est. Item in Circumago, non fieret clirio ipsius m, si sequen ti applicarerur: p ærereain Abhinc, et Adhuc,b, et c,aspirarentur: id quod eftabfurdum,ac nuf quam receptum. In tandem fententiam videos tur inclinare Quintilianus, atque in vocib.com pofitis syllabas dividire pro modo partium, in Arofpice, et Abstemnio. Vt has rationes solvain mus, animadvertendum eft, cum ex duabus vocibus vra fit, non accentum folum, fed litems rarum quoque exigi cohærendiam: neque e. nim ita pronuncies, A bactus, compositum,vt Ab, Aetus, difiuncta. quianam igitur pronun ciatione efficietur, vt B, a fequenti vocali fub bahatur? Adhæc,lipicuita a petendo vitam dom > 2. catur, nisi cohæreat T, cum v, semper sit v, con. sonans:at non eft.Sic in hac voce, Etiam, duæ ef sent fyllabæ, Et, lam: est enim consonans i, in Iam: fed pronunciationis tractus cogit nos ele menta coniungere.Poftremo, corum regula hæc eft, et vera:Nulla fyllabaaspirationeterminatur. Igitur in his vocib ',mbwuszeor, et diximus,apud Lycophronem, et dimostov,quid comminiscen tur? aut enim in aspiratam delinet prima fyllaba, autid fiet, quod nos censemus. Nam argumenta illa omniaridicula funt:ac primum quidem'puti dum.Nam in Abigo, licet B, subtrahaturpronun ciatione,non tamen est A,præpositio, sed vocalis ipsius AB, non enim propter B, sit A, dut longum, aut breve, fed vfus autoritate:neque enim fieret vnum compositione: fed fit tamen: quare quam quisque poteft,fedem occupat. Neque vero dica mus, quod is, qui ita corrupit versum Ovidia num Sive quis Antilochumnarrabat a Memnone vi ettum. quanquamin compositione, five lim pertinacius cavillari, oftendam in voce hac Amarum, etiam corripi,fi illorum trupov sequa 2mur.quoniam aMari,venit:Alterum argumen tum sic diluimus, auferrim,in Circumago, quia subiens vocalis non patiatur, non tolli autem, si nolis. vt apud Ennium, Tumdele etta virum sunt millia militum octor quod et in Comitio, manifeftum eft. Nigamus enim hoc,femper poftremam consonantem acce dere ad fubeuntem vocalem: fed id tantummo do evcnire,cum eiusdem initij reperitur, vt dixi (Inuse mus, vox. Quare cum nulla vox a B, incipiat al piraro,disiun ettis sedibus hæc duo inter fe erunt. Sicut in adbibere, nemo nostrum dicat præpo fitionis confonantem, cum initio verbi coniun gi: impeditur enim. Hocigitur impedimentum etiamab ipsa aspiratione allatum est. Ex his sequitur,in fimplicibus tantum,fifylla- saj n2 ba incipiat a vocali,necesse esseeriam præceden tem vocaliterminari. In compofitis autem non neceffario:Comitium,Coco. Item quemadmodum fyllabarum initiaa vos isa's cum initiis menfurantur: ita et fines a finibus. Quare in voce hacIlhic, debet etiam effe aspi ratio, quammale faciunt,cum omittuntrecen tiores.Cum enim reperiatur fimilis literarum fo cietas in verbo Est, potuitprima fyllaba esfellt, postrema Hic: atin yerbo Illic,non potuit:pro. pterea quod nulla yox in eandem desinit ge minatam, neque ab eadem geminata vlla in. cipit. Illud quoquehinc constat, in quamuis voca- receila lem desinerefyllabam polle, quauis sequenteccoccoon nang fonante, Itemque syllabam non finalem quali bet consonante terminari,quæ geminetur. quod fiduæ diuerfæ fint,in F,G,P,s,nequeuntdefinere, Hisenim nõ finitur fyllaba, nili geminatis.Quod autem etiam addidere, B,etT, errarunt, Abnuo, Atque, Abseco,Ætna. In q,nullam terminarive rum est, quia v, habeat comitem:Sed in c,non estverum,Ecbasis, Ecquis,Eçdosis, Pyracmon. Quod autem addiderunt exemplum Acnc, fal. fumeft. Scd.c, transit cum Noad finalem voca H lenlem:quia dicimus,Cneus, Cnidus. Sicut etillud erraruntidem in A et us:dicimus enim Ctelipho. In'd, autem definit sequentibus fere omnibus li antiquorum more maneat incolumis in com pofitione, Adbibo, Adcurro, et reliqua. In 1, definit, cum mutæ fequuntur, Album, Calcar, Caldus, Algco, Alpes, Altus. etante semiuoca les, excepta R, Calfacio, Almon, Alnus, Alfiosus. etconfonantes duas, Aluus, Saliuncula. Eandem proportionem na et umeft R,Arbor, Arcus, Ar deo, Argus, Arpi, Artus. Item ante femiuocales, etiam ipsol, viciffim non excluso, Arferia, Ar ma, Arnus, Arsus,Perlego, et vtranque confo nantem,Peruicax, Periurus, etiam ante ipsum Q. Arquites. In-H, nisiperApocopen fyllabam exire ne garunt. Ah, Vah. fuiffe enim Aha, Vaha. et verifimile fit ita factum effe: fæpe enim do tentes etiam nunc fic geminatum pronuncia Inm,fi sequatur B,P,Ambo, Amputo... " In N, fubeunte “C”, “D”, “F”, “G”, “H”, “Q”, “S”, “T”. An con, Andes, Anfraet us, AngeronaAnquiro,, Ansanctus, Antes'. et more veterum ante R, Congruo. etin paucis ante duplices duas,Anxur, Zinziber. His rationibus deduci poteft, fyllabam termi. hari poffe quauis confonante, cuius natura lita sptageminati. mory Item constat, veteres ca sententia falfos effc, ss fyllabam finiri ante c, in Abscodo:etenim,Sca tam,dicimus. Ncqueverum effe, inx, delinere fyllabama mus.nis. nem. fyllabam sequente vocali. quippe diximus, Xer nia: et Anxur,eorum fententiam iugulat. Omnis autem litera præcedens i,aut v,çonso nantes, neceffariofyllabam terminat, fi eas con fonantes aliæ sequantur vocales: yt Cuius, Perią. rus,Aduolo, Cauum. Namin Cui, et Huic, nul. la fequitur vocalis. Item fi ipfa geminetur, Maila. In X,autem desinit fyllaba præcedens c, et co.2 parem fuam, q, et P,et T.Excurro, Exquiro, Exzen. pono, Extendo.itemL, Exlex, z, femperinitium syllabæ facit, punquam fi - 2 Nulla diphthongus in duas definit consonan tes: non quod eius natura repugnet, vtdiximus; fed quia vsus fic obtinuit. Duplici enim poteft terminari,Fæx,Faux CARL Syllabarumaffetme Voniam fyllabarum fubftanţia partimex materiafit, quæ funt fiţerxipfapartim: ex unol'est forma, quæ eft ipfa natura recipiendi pronun çiationem in partem di et ionis: fyllaba iccirco affe et us quosdam pa et a eft fecundum materiam, yt numerum elementorum: alios autem fecun dumformam, yt tenorem,fpiritum,tempus.Do pumero igitur primum diximus:materia enim quam formaprior.Denumcri autem affe et ionis bus nupc. Syllaba prepositio, geminatio,appofirio,interpofitio, ablatio,extritic94bleißcran politia Vm igitur ab singulis ad fenas literas fylla ba augeatur: quibus affe et ibus eius partes obic ettæ sunt, iifdem etiam ipsa agitata cst. Nam quemadmodum præponebantur elementa,fic et syllabæ, Durus, Edurus. Interponuntur, Impe rator,Induperator.Apponuntur, Videri, Vide fropiatier.Hocautem amplius, quod abnullo gemina to elemento incipiebat vox:at incipit a syllaba geminata, Pupugi. In nullum geminatum deli nebat:at in geminatam desinit, Scindidi. Con tra, Elementa in medio geminabantur, fyllaba pane vautem nulla: vicissim quoque aufertur, vt apud Vergilium, Inter secoiseviros, et cernere ferro.pro, decerne, re:ficenim legunt, abscinditur, Vaha, pro Vah. etapud Homerum, fwy wpło nima, prodwa,kestis Astorgow, quod et lusitin poematico monosyllabo rum doctissimus Ausonius. Exteritur e medio Deûm,pro Deorum.TransponunturQueibam,, etAdeibam: quod Adiebam, et Quiebam fuit poftea. Mutari vero syllabas vt elementa, omni no constat ex eo, quod vocales mutantur ipfet: quarefyllabam ipfam mutari necesse est. Acque Gura admodum ex vna litera duæ fiunt, Mihi, ex eo quod erat,Mi,et contra:ita euenit fyllabis quo que,Aquai,Aquai,etCui, Cuï.econtrario apud Varronem, Et te flagrantideieettum fulminePhathon.Et sicuti quædam cx clementis semper præponuntur, vt  z, et v.consonans, et q: nunquam poftponuntar: Alia e contrario postponuntur femper, yt, V, quando neque confonans neq; vocalis eft: non nulla fine discrimine vtranlibet fortiuntur fe dem: ita syllabæ quoque, quæ ex illis suntconsti, tuta.Affe ettiones aformasyllabarum. Accentus. Væ vero fyllabæ acciduntpropterformanı per quam syllaba hoc eft, quod eft: ca fub accentus appellatione, tripartita diuifionc complexifunt: Tenore,Spiritu,Tempore. Hoc igiturloco quid fit Accentus, quoquemodohæc contineat, videamus. Canere Latini ab hiata Cana dixere Græca voce Exaver: nam Æoles ab co WS quod eft x cives,non apponuntincrementa præ teritis,sed dicuntyavor,demuntqueaspirationes. quasi rem Barbaram. Est autem canere, vocem modulis certis tollere, autpremere: certilq; tem poribus producerc, aut corripere. Idquod cum in pronunciando necessario eueniat,quibuslegi bus fyllabasmoderaremur,eas legesAccentiones, Acorns Accentus, Accetiunculas,Moderamenta, Vocu lationes Latinivocarunt,Græcos,imitati,qui ea dem de caufla megtudhas nominabant. Cum i.nthin giturvocem quantitate metiamur, et fyllaba in voce fit, vt in fubieetta materia, et quantitas tri plici dimensione conftituatur, Longa,Lata; Alta: $ neceffario fyllaba quoque iisdem rationibusaf fe etta erit, vt Leuatio aur Preffio in altitudine Afflatio aut Attenuatio in latitudine: Tradu Hiij, ia 0 1 Sto 20 M ti Mm et i n3 Ivt. II. + in longitudinefit. Hæcigitur tria interdum vnt cidemque syllabæ aliter atque aliter cum poffine contingere, videmus eandem longam aliquando circunfexo, aliquando acuto insigniri: alteram vero nunc tenuem, nunc aspiratam:non poteft keri,quod quidam profeffi funt, Accentum effe modum quantitatis syllabarum: vnam enim tan tumvim ex tribus compleši funt. Sed nos fic de Eniemus,Modus fyllabæ. Intelligo nunc mo dum, quod Vitruuiuset HoratiusModulum, id eft, menfuram propofitæ rei. Ouomododiftinguantur inter setriansembra diuifionis,o Tenorumratio.,quot dimen fiones: Altitudo, Latitudo, Longitudo. Quare falli sunt veteres, qui Accentum fyllabæ quali qualitatemidefiniuere. Grauecnim etleue in E lementis primarium est. Inde translata ratio eorü ad dimensiones quantitatum, propterea quod locus fit fuperficies ambienslocatum:motusau tem fiat in loco:graueetleue ratione et motus et locorum dicatur. Igitur in voce quæ esset affe ettio aeris, inuentæ sunt rationes quantitatis,fea omnes fundum aeris dimentiones: idquemathematicis incis deprehensumeft nam altitudinis ratio eft w kylineaperpendicularis. Iccirco cum vocemtolle remus, ca liñca signataest. Sed cum eadem linea fecundum superiorem partem indicetaltum, se cundum inferiorem notetprofundum: facien Cum fuit, vtleuatio vocis diuerfam notulam haberet adepressione. itaq; excogitarunt virgulam afscendentem,eo tractu quofcriberemus, index teram scilicet nostri partem sic !. quæ autem de pressam indicaret,quali caderet contrario situ, /. Cadit enim manus noftra cum pingimus eam, Atque hanc quidem suo nomini reliquere,Gra- your vemque appellarunt, ab inftrumentis scilicet vo cis: propterea quod in gutturaut pectuscam de mitteremus. Alteram autem prioremillam ab ef fe et tu potiusnominarunt,Acutam:ferit enim au. res, quarum viribusobieetta eft:acfane plus ponas spiritus latiorisin grauivoce, anguftiorisautem in acuta. Quare et pueriacutius canunt, quorum guttutangustius eft: etlatiora,crafstorague instru mentagrauius fonant: vt etiam ab illis grauem sonum dixerit Pythagoras. Ita omnibus in rebus se certissima ratione libi ipsa respondet natura. E venitautem yr duæ fyllabæ inter se concurrerent, Hilers quarum prior priorem haberet, id eft Acutume altera posteriorem,id eft Grauem: quareex cum coalescerent, concreuerunt in vnum etiam ipli apices,fic, A. quem Græcicum mesco wjfuer dixc re,abusi lunt licentia inuentionis: neque enim circuntractus fait, sed suarwufor rectiusnomi naffent. Nostri quoque Circunflexum cum ap pellarunt, ad celeritatem potiuspingentis manus respexere, quæ vnico motu virgulam arcuatam fecit,angulodempto fic,, Hosomnes Græci tokss, vocauere,translata eneo rationc a fidibus, quarum intentioneautremifm.com fione acutior graviorveredderetur vox. Inde nos Tenores, propterea quod noftrum tenercindea Hiiij. du 0 Move duxiffemus, fcilicetadToTeiverv.nam quod ni xu quodam arceremus, id beneficio TWV TVMVTON fieret: et tranflata fuit significatio ab helcyariis, et aurigis currus inhibentibus: item militibus prædam diuidentibus. Hocpotes ctiam percipe reex maximi poctæ Oppiani piscatione quadam, atqucanteeum ex Theocrito: quorum versibus trahentium tenentiumque nixu primarii nerui TAYOY TIS extantesdeclarantur. Siigitur Latum a Longo, et vtrunque ab Al to distinguitur fpecie, specie quoquetenores a { piritibus, et a temporibusdistinguentur. Ve rum non ita eft: perpendiculariseniin linea a dua bustransuersisdecussatis non diftat specie.Sedin so spire Ziance. corpore quadrato mobilieadem linea nunclati embar yang Xudinis,nuncaltitudinis, nunclongitudiniserit: neque enim differunt,nisi accidente.Id quod fa ne pertinet ad Metaphysicum: et tactum efta no bis atqueexplicatum in quarto historiarum dea nimalibus. Spiritus, Lter fyllabæ dimensus est Latitudo, secun Info dum quam fyllaba est aut Craffa, aut Te nuis. nam præterquam aut producas aut tollas vocem,dilatare spiritum potes, atque adderevel vocalibus, vel consonantibus. In tenui autem pronunciatione minus exit fpiritus: namet hoc Computerrarunt veteres, cumin tenuinegarunt spiritum nouelle: sine fpiritu enim non esse vocem in quarto hiftoriaru,etin fecundodeanimadeclarauimus: Nullum enim animal pulmone carens, vocale eit:fed lonum emitterealiis inftrumentis constat. Iccirco nmin, Græci vim illam vocauere, noftri leuem:propterea quod craffum in corporibus vi- www deretur effe graue: et lene, quia facilius laberc-. tur. Hoc quoque ex philosophia depromptum est. Nam corpora latiora, vt laminæ plumbex, diutius fluitantin aqua: breuiora autem citiuse uadunt ad fundum. At eadem ratio eft corpo rum grauium ad descendendum, et leuium ad ascendendum: Nebula enim angustior citiusaf cendet: sic et fpiritus præterfluit commodius fauces, quo est aret iore superficie. Qui ftudent voculis mutandis, maluerc dicere Læuigatio nem, male: neque enim ipsa fin læuigatvoca lem, sed nota est vocalis læuigatæ. Catullus autem eo, quo diximus, epigrammate vtrunque coniunxit, Audiebant eadem hæcleniter, etleuiter. Alteram Græci sarão, noftri Denlam: ftipa tur enim fpiritus vberior acfrequentior inter fauces: itaqueet Crassam, et Flatilem vocauere. Nam Aspirantem æque perperam, atque illam læuigantem. Atqueolim quidem tu apud Athe nienses,tu apud nos, sola craffa nota,quam fupra diximus habuit, H, quæ in ordineliterarum po neretur: vbiautem deeffet ca vis, is defe et us,de fe et u quoque notulæ fignaretur. Poftea veroa RRatio vsus obrinuit, vt feet a hæclitera, aspirandino-figma tam exhiberet dextra sui parte fic, F: sinistraaut quæcontraria esset, contrariam quoque lignaret sig i. Nequeiam inter literas, fedtanquam apex $ H V. literis imponeretur. Mox ad celeriorem motum anguliilli, vt in aliis multis hebetati,redu ettæque norulęin căpares semicirculosdextru læuumque fic, c,5.Quæremusautem et hoc veteribus indif-. Anger cuffum: propriane hæc affe et io fitvocalium: an criam communis consonantibus: videtur enim coaluiffe cum T, in, etcum aliis duabus. Verum in libro superiore, neomnia turbaremus: secuti fumus priscorum fimplicitatem. At hîc exa ettius interest philosophi contemplari haud ita effe: fia Rosolitus enim craffitudo antecedit vocalem, non se quitur: fic, usagers ergo cum præponitur confo hans ad copofitionem, ide flatus eiusdeelementi cft,newbusegov: non autem consonantis, nisi qua tenus ex ea et aspirata vocalivna fyllaba fit. De tempore Saudi Yllabæ morammaiorem minoremve longia tudinis linea dimerimur: productionecnim Kone vociscomparatur. Itaquetardi sermonis, aut citi dicimus hominem. Iccirco cui syllabæ plus im penderent temporis, eam Longadixere:cui mi nus, Bredem vtrunque autem fub quantitatis ratione continetur:fed ita, vtinter se referantur, atque relatione fint contraria, ficut magnum et paruum. Iccirco vnopluribusve temporibus co Ititutas, dixere syllabas. At omne tempus quan tum. Sed de numero videndum eft. Antiquific dixere:longam conftars duobus temporibus,bre wem ynotempore. Sane reste: cum enim syllaba breuis prior sit et natura ettempore, quam lon gasita eiusmcnfuramagnouere,vt vnum tempus bac dicerent: quod tempus cum protraherent adal terum tantum, non immerito et longitudinis ad ditione, et geminatione tra ettus inetiti sunt. Ita-, quefiguraquoque longætransuerfa linea signa- Fashion ta eftlic,-:Breuis autem dimidio tantum erat ex plicanda: fed inter scribendum excurrentis in terdum manus error fallere potuiffet: quare ed deuentum eft, vt notula; quæ circunflexo aduer faretur, aduersam quoque ei figuram haberet, fic, 9. propterea quod non nisi longa fyllaba circumflcetatur. Noneffeplures accentus,quam quot dietifunts Vm igiturfyllabas non nisi prædi is mo dis tribus dimeriamur, non nisi accentus semper ptem erunt:quoru Primus extrema duo,medium habet vnum: Alter duo extrema tantum, fineme dio: ac Tertius eiusdem modi eft. Iccirco erat ali quid, quod dubitaremus.Etenim relatiua ficain what's rentmedio,graue etacutum,quo modomedium habuere circuflexum?aut fi inter ca hocfuit:quar reinter tenuitatem etaspirationem nõ fuit, quæ erantcontraria per positionem?In vtroque enim exit fpiritus:quarc etiam mediocris potuit. Acde longa quidem ac breui mora iam fupra dictum libro, eft,quemadmodum in musicis,ita in syllabis cer ="ubering ta ratione alia atquealia, plus minusvenoræpo- Jam tant ni. Nam et longa fitmatura, et fubeat duplex,aut duplicata, vttrğusyawarayvideturin ea pluspo ni temporis, quam fi fimplex consonanssequa rur. Itaque etli longum breueq; ratione compa-7 rationismedio carent: ipfæ tamen quantitates, 1 lab OG Tip Lico 124 IvL. II. Cibro de ankitanchalia 1 in quibus litæfunt relationes, possunt magnitu dincaddita aut dempta,medium recipere.Omnis cnim quantitas apta ' nata clt fieri vel maior, vel minor, quatenus quantitas est, Dico autem fe sundum rationem quantitatis, propterea quod corporatione fubftantiæ eius affectus immunia funt. eft enim maior homo, vt est quantus, non vt apheft homo. Sic inter afpirationem extremam et extremam exilitatem spiritus, fiue nuditatem, a liquod fuit medium: veinter T, et, fuitd, et quæ fupra diximus. Id quod manifestum est, liidiomataiplacomparentur: nanque Arabes af pirant suum: et Græcum x, fi ad Hebraicum comparetur, non iam ficextrema,fed media aspi rata: efummoeniin gutture Græcum,Hebra um ex imo pene pulinone prodit.In graui quoque et acuto ratio par:ex vtriusque enim compositione faetum eft tertium quiddam medium, ficut ex e lementis naturalibus corpus aliquod, cuius mc tus extremorum loca non appetat. Harum au mohalgo tem differentiarum notulæ quæ medias illas na mirasxturas indicarent,aliis atque aliis confiliis suntin ftitutæ. Nam in tenore composito figuram ex cogitarunt. In spiritibusmediis non ita,propter ea quod certis consonantibus includeretur,B,Gj D. In temporibus autem omnem tractumqui ve sodiy num tempus fuperarct, breuitati neceffariæ op posuere. Dico neceffariam breuitatem:iccirco quia estetiam breuitas indifferens in breaivoca li,quæfitmutaliquidaqueaffinis. Tros notule abascenensinratione excluduntur. then at Ergo E:non e VA runtaccentus tria illa,quæ Græciv.de,214500 alu, spoca: nos Coniunctioncm Difiun et io nem', Auersionem ' nominainus. Falso autem in ter accentus relatas a veteribus vidcamus. Nam Coniućtio, dictionum duarum affeet us eftcom- Conapone positarum, quoties ex nulla facta partium mu tatione ita cohærent, vt propter feruatam inte gritatem non cohærere etiam videantur. exem pla in promptu funt: Ante-uolans, Ante -ma lorum: et apud Laurentium, Semper- florentis; huic indicio figuram apte attribuere pando fe micirculo supposito,lic, sumpta fimilitudine a b subscudibus carinarum:quibus afferes coagmen tantur. Contraria huic Disiun et io:quæ quas mine voces posses temere componere, distanti pro nuntiatione iubet pronunciari, vt in exemplo Vergiliano, --in litore conpicitur,sus. De vrsus, legatur. Ei itaque eundem locum attribuere quali paric tem hercifccntem familias. ac fatis quidem fue rat virgula perpendicularis: verumne accipe retur pro vocalii, curuam pinxere: cuiustamen cornua præcedentem complectendo di et ionem, præfcriberent ei mctas quasdam. Auersionem Amat autem nostri Conuersionem dixere: at Græcam vocem contemplere, Smespooni, illud non hoc signat: eftautem affectionon fyllabæ nccef sario,fed literæ per se, fyllabæ autem per acci enim semper fyllabæ defeet um o ftendit: sed femper literæ aut literaru quæ cuiuf piam fyllabæ partes lint. Exemplumvtriusq;eft, Mult'illa desiderantur enim duæ partes il. lius fyllabæ,Tvm, vocalis scilicet cum postrema confonante. exemplum syllabæ eft. Dura vi'est, quæ fternititer dominatibus altis. defit cnim A, ytlit, Via. Eftigitur nota defectus literæ: accidit enim vt fit aut literarum, aut fylla bæintegræ. Defe ettus autem duobusmodis vsų venit: aut per Synalæphen, aut per Suspensio milmem: ac Synalæphen quidem dixere veteres, "Tu i cum elisis literis, vicinas coniungerent:vt inex emplis pofitisconstat.Eft metaphora a glutinan uibus fumpta, quum delibutas ferruminatione particulas componunt, vt vnum faciant,hocfuit e neimev. Id quod quum non poffit euenire in fyllabis quibusdam, nisi demptis mediis literis, piccirco LatiniCollifionem affeettum huncappel latum maluere: nam faneaffcctio fyllabæ illius deficientis eft Colligo, non autein Coniunctio: neque ex illis vocibus vna fit. neque femper vnus pes, neque femper continuatur pronuntiatione, vrin altero exemplorum superiorum. Quare me lius nos quam Græci, Alter modus est, per Su spensionem: quoties non excipientealiqua di ctíonc, prior amissa vocali sufpenditur:idque alia quando simpliciterfit, vt apudPeetam, Mortalin'. pro mortaline. Aliquando au tem multipliciter,vtapud Catullum, Vide'n ' vt perniciter exiluere: hîcenim estamis fa non folum vocalis,fed etiã cõfonans: Videsne. Hancaffe et ionem Græci nominarunt rospo plew, quoniam auerfi ab ea litera, quamfuftuli, mus suspendimuspronūtiationem. iccirco įn su hernes periaS periore partequası habenulas inhibendo excur lui dietionis appendêre, eadem forma quam fe cerant Disiun et ioni:propterea quod idem effet officium limitibus præfcribendis. Totum autem genus hoc fapientes aon appellarunt, reote. Sed quum syllabis vniuerfum attribuerent, errassco stendimus. His ergo constat, vtin elementis, tanquã par- emiling,people womanho vor tibus, et corum corporibus, vel fyllabis,vel di et ione nibus, etmateria,fcilicet, figura, et forma estqua, inter se differunt hocipso quo sunt:sicin corửaf. fectionibus,vtrunqueesseiam planum fecimus. Caussa finalis Tenorum primum de Acuti accentu vu Oftaccentuum subftantiam tam ex materia prima quam ex forma, quæ erant duæ caufæ quibus in final constituebantur, nunc cauffa finalis contem planda est: corum ergo vsus,cuius gratia sunţin ftituti, deinceps videndus eft. Ac quod ad no-, ftra quidem tempora attinet, nihil turpius pu tamus, quam cantiunculis, et vocularum tremu lisaflultibus gesticulari. Itaque feruata temporum duntaxat ratione, feuerioribus fæculis omiffus eft fæmineus ille tinnitus, vnoque duetumultæ voces codem tenore pronunciatæ. At veteres a liter consucuere,quorum leges fuerebæ: Syllabæ glo? aut sunt in priuis vocibusaut, in iis quibus ora tio constituitur: priuævoces funt, Amor,Er go, Perco: ex quibus possis orationem to xere fic, Amoris Ergo Perco. Primo modo pallumeft nomca impositum, propterea quod fos di ettio JO ܨܪܐ 12 hi 06 128 IvL. II. L in dietiones non propter feipsas,sed proptet oratio ncm funtinuentæ:iccirco fecundo modo nomen Sampate indidere,ouezreiasque appellauere: nos Conse. menfequentiam dicere possumus: quailli alia vocepau her lo afpcriorc, ou apeglee',et molliore owerowy GTV TWO niw ". Nos commodius, Ordinem conti, nuum orationis definimus. Quum igitur Græci tam in vltima fyllaba singulariu feparatarumque vocum, quain in altera,ac tertia a fine fede acu tum imponere confueuiffent:in consequentia si necontextu orationis, quos accentusin fine po gonfinebantacutos omisere, proqueeisgrauessubsti tuere: idque eo egere confilio,propterea quoda cutus accentus videtur tellere fyllabamita, vt fequens fyllaba prematur: qua tanquam fini fuo quiescat vox. Quum igitur nihil haberent, quod fequeretur, nihil quoquemetuêre:arcum effet vox,quæ lubiret, cauêrene taquam vna fie ret cum præcedente. Id quod etiam in Encliti cis euenire videretur.Igituracuuntmouc,etmli, et Tav: quæ quum contexuere,grauibus infigniunt, Chitous,dei, tov überrv.Nos vero hanc eandem ani maduertentesrationem,quaacutus accentus tola litvocem in fyllabam, quam acuit, vt fequenspre matur, in fine vocisnoponimus,neexpectemus aliam fyllabam fubeuntem, in qua vox conquie scat: id quod Latini suis libris omnes testati sunt, Nullam apudnos fupremam syllabam acui. A cutusenim pofitus,autexigitaliasconsequentes syllabas, aut non. Siexigit, igitur non est ponen dusin fine vocum separatarum: fi non exigit,era goin consequentia quoqucponi potuit.Sed falfi Graeci sunt, cum putarent, gravēaccentum nihil ad vocem pertinere, fed ad syllabas tantum,vnde hand etiam Syllabicum vocavere.lccirco addueti funt, vt crederet, turpe effe,ederedictionem, quæ nul lo accentu insigniretur.quali quum iura quoque absurdum celent, hominem inteftatum mori. Id autem eveniebat, nisi acutum in fine faltem rcpo fuiffent: cum dictio in fyllabis præcedentib. neq; illum haberet, neque circunflexum. Sed ca ratio, aut perspiciendafuit etiam in consequentia,vbi y gravemcollocaffent:aut nein primis quidem you cibus admittenda. Apud nos igitur aut in penulisse tima, aut in tertia a fine sedem ei ftatuere.Occupa re autem alias initio propiores, Græci sibilicere noluerunt:quos etiam prisci Latini secuti casdein posteris, imitationepotius,quain confilio ducti, leges præscripsere. Nam quainobrem non liceat mihi vocem tollere in quarta a fine, nulla ratio pobyt musica potuit persuadere: poffunt enim eode te- Pain nore tain in voce,quain in tibia,aut fidib. deduci multæ vel breves,vellongx. Quod fi iccircono lucre, quia duabus fyllabis fequentibusimmine reacuta fyllaba videatur, in quibus tractus yocis non immorctur:quod fieret; fi eflentplures: vi deamus quam non recte servarint hæc. Esteadě ratio tam apudGræcos, quam nobis,fed diversus modus. Nam vtriquenegant ante tria finaliatê pora lingula, id est, antetres breves fyllabas, a cui poffe fyllabam. quare li duæ poftremæ line longe,quoniam solvi poffunt in quatuor breves: non potuit in præcedenti vlla syllaba acucuscol locari. Ratio hæc vna communis. At modus I j. di. 21 126 Iul. Kolodiversus fic: Græci, fi vltimalongasit, et penult. a brevis, vltimæ longitudinem, ex quafieriduç bre ves poffent,observarunt: at si penultimaloga sit, et vitinrabrevisymiseræ huiuspenultimę,tanqua ibi nulla effet, nullam rationem habuere. Latini contra, vltimæ longitudinem non curarunt: pe nultimæ ius fuum attributum retinuere. Ergo ia deprehendimus accētuuin horum cãtillationem ridiculam, non natura, sed vsu quodamn gesticulatorio constare. Videamus vero, quod et fupra tc wurde eindigimus, quamipsa sibi suisnon constetlegibus. milla Principio Græci diphthongos aliquot,quas pdu cebantin pronunciando, quodattinebat ad ac centuum ledes, pro brevibushabuere, 8t ritu fce. præterea Latinieadem ratione vltimis omnesne glexere. Poftremo antepenultimas omnesGræci longas nullo detracto tempore, acuto accentui poltposuere. Quare fi vna ex his vel in fine, vel in -proximafini sede folvatur in duo tempora, fane in quarto a fine tempore acutus ille Gręculus, quem ab ea sede exulare iubent,invenietur. Qua refapienter a posteris factum est, qui præterqua in quibusdam partib.orationis, vtin exclamatio nibus,indignationibus,interrogationibus,nulla huius puridi servitij iugum ferre voluerint. Nam fi ante acutum in eadem voceplurimæ fyllabæ gravi pronunciantur, xong QALXR67e's: quare poftillum totidem non poffint? Quodfi refpon deantinclinari nequire tantum numerum: qua re,vbi nulla eft quæ inclinetur, hunc eundemip sum ftatuêre?vtin præsenti exemplo, nulla fylla ba fecuta, fit Soloihin qua tini pe bi lem ula itch pus. pidu 26 sne ill bre Gravis accentus sedes. GNRavis accentus locupletissimus fuit vsus: Nam quum acutus non plures duab. Tedib. occupafset, hic qualemcunq; premit fyllaba:qua re fyllabicum, vt supradiximus,appellarunt. No; vt putarunt,propterea quod no interesserdiction num: sed quia paffim quamcunque syllaba vindi caret:funt enim dictiones quæ præter hunc nul lum habent. Omnis igitur diaio, aut habet acu tum, vt A'mor:autgravem, vt Fax:aut circumfle xum,vt Mîles. Quare præter eum accentum tam e non præcedentes syllabæ, q quæ fubeunt,grave susci piunt, sic, A'moris. Nonre ette igitur Quintiliani præceptores,quos ait ipsesicfe docuiffe,vepriore ham in น acuta pronunciaret,A treus, quo neceffario poftea Walico rior gravem susciperet. nam ad huc modum gra- Cho halmas vem susciperetper accides: At ipfa hæc vox, Atre's bit per se gravi terminatur: vt non solum syllabæ sit accentus: sed etiam dictionis: quemadmodumul ta alia quoque proferuntur, Antonspolis; cĘw tísmen weid. Quamobrem gravem accentum inter dum primarium cenferinec effe eft: aliâs autem ac cefforium. Cuiusetiam proprium fit quantam- loin cunque fyllabam nullo discrimine admitcere: et quotamcunque sedem accessorie. Poftremam au tem legitime, et primario. Devfulocifý circumfleti. Ircunflexus accētus fi, vti diximus,ex vtroq; grans illo conftat:neceffe est, nulla nisilögafylla. 12 bam Tad nitu clo Can: Qui squi 2010 Tull Nabi quar POR 982 m ! Tylls CM Acondiversus fic: Græci, fi vltimalonga sit, et penult. brevis, vltimæ longitudinem, ex qua fieriduçbre Fes poffent,observarunt: atli penultimalogå fit, et vitiorrabrevisymiseræ huius penultimę, tanqua ibi nulla effet, nullam rationein habuere. Latini contra, ultimæ longitudinem non curarunt: pe. nultimæ ius fuum attributum retinuere. Ergo ia deprehendimus accetuun horum cãtillationem ridiculam, non natura, fed vsu quodam gesticula torio conftare. Videamus vero, quod et fupra tc auntien taligimus,quamipsa sibi suisnon constetlegibus. medla.Principið Græcidiphthongos aliquot,quas pdu cebantin pronunciando, quodattinebat ad ac centuum fedes,pro brevibushabuere, $t titulo. præterea Latinieadem ratione vltimisomnesne glexere. Poftremo antepenultimas omnesGræci longas nullo detracto tempore, acuto accentui poltposuere. Quare si vra ex his vel in fine, vel in -proximafinisede folvatur in duo tempora, fane in quarto a fine tempore acutus ille Gręculus, quem ab ea fede exulareiubent,invenietur. Qua refapienter a pofteris fa et um est, qui præterqua in quibusdam partib. orationis, veiñ exclamatio Inibus,indignationibus,interrogationibus,nulla huius putidi servitij iugum ferre voluerint.Nam fi ante acutum in eadem voce plurimæ fyllabæ gravi pronunciantur, xangoaguardze's: quare poftillum totidem non possint? Quod fi refpon deantinclinari nequire tantum numerum:qua re,vbi nulla eft quæ inclinetur,hunceundem ip fum ftatuêre? vtin præfenti exemplo, nulla fylla ba fecuta, ore lit Lini gefehing C. em lla. tc. us du IC ne xdi tui. Gravis accentus sedes. Ravis accentus locupletissimus fuit vsus: 1 Namquum acutusnonplures duab. Tedib.pole occupasset,hicqualemcunqs premitfyllaba:qua re fyllabicum, vt fupra diximus,appellarunt. No; vt putarunt,propterea quod no intereffet dictio num: sed quia paffim quamcunque syllaba vindi caret:sunt enim dictiones quæ præterhunc nul lum habent. Omnis igitur diaio, aut habet acu tum, vt A'mor: autgravem, vt Fax: aut circumfle xum,vt Mîles. Quare præter eum accentum tam præcedentes syllabæ, ğ quæ subeunt, grave fusci piunt, fic, A'moris. Non re et eigitur Quintiliani præceptores,quos aitipsesicfe docuifle,vepriore sament acuta pronunciaret,Atreus,quo neceffario poste Walica rior gravem susciperet. nam ad huc modum gra- me habus, vem susciperetper accides: at ipfa hæc vox, Atre's per fegraviterminatur: vt non folum fyllabæ lit accentustsed etiam dictionis:quemadinodu mul ta alia quoqueproferuntur, Antanapolis, Ew tñsee WETTE. Quamobrem gravem accentum intera dum primarium censeri neceffe eft: aliâs autem ac cefforium. Cuiusetiam proprium sit quantam- low cunque fyllabam nullo discrimine admittere: et quotamcunquesedem accessorie. Poftremam au tem legitime, et primario. Devsulocifý circumfleti. Ircunflexus accētus fi,vti diximus,ex vtroq; illo conftat:neceffe eft,nulla nisiloga fylla. bam INC "IIS ua 10 ܩܵܐ 02 art -11 g1 p I 2 128 Iq bam admittat. Nam ficuti affectus is compositus est: ita etsubiectum corpus compofitum agnosce nius. At vero oinnis brevis syllaba simplex est:E ius autem ortus ad hunc modum iam declaratus eft. Cumaliquando dux coaluiffent, prior acuto elata alteradepressagravi.vt dad: certe etiam af feetusipfi in vnum coiere, sic disc,exlegib. aute, Loungquas supra recitavimus, non poteft nisiautin fi ne, aut in proximafiniconstitui.in præcedetium autemnulla porest. fi enim diffolveretur, acutus in quarta inveniretur, lic, Aêneus. Aeneus. Qua renein penultimaquidem ponitur,fifubeat su premalonga. Hac enim diffoluta dissolutaq; cir cumflexa, idem error´eveniret: vt quartam a fine acutus accentus tolleret. îi autein lubeat brevis, tum vero circüfle et itur.quoniam in ea etpenul timacum gravi, etantcpenultimacum acuto fit. intelligo autem hoc apud Latinos,quinullam fi nalem acuunt: namapud Græcosinvenias lon gam ante brevem vltimam, quæ longa accentum nullum proprium habeat:fed vltimaacutum,ox w...Hinc fatis constat, quod dicebamus, gravem accentum etiam addictionem pertinere, non fo vt demonstrabamus,fed etiam in compositione citra consequentiam:ex eo.n.et a 'cuto fit circunflexus.Item non, folum in eade di ettione,sed etiamin eadem syllaba et acutu et gra veinveniri:lic enim quidã pronunciant gwasa, et eiusmodi vt etmeram intelligas, etin eadem fyllaba et levatum etdepreffum lonum audias in luo quenque tempore fic,yaodosa. Cõstat et Era commalfmi lapsus, qui Plane, adverbium, quum aperte signific lum in we 70 mradt to ti significat, et quum affirmat,differre fic pote pro-.. didit, quod illud priorem circunflectat fyllabam; hoc, quod acuat pofteriorem. vtrumque.n.cum fit spondiaca dictio,non potuit penultimacircu fleetcre. Adverbia enim eiusmodi femper produ i ömrm's xere vltimam quæ afecunda fuere declinatione apie plant 1. iccirco quod erat Apprime, Vergilius coactus est Apprima, dicere. fuere autem eiufmodi ad verbia pleniore sono,et originis analogia, a fex - ' exe to casu, sicut Fallo, Raro, Cito, fic etiam Plano. quorum quædam ad arbitrium poetarum cor repta sunt interdum, Sero, apud Martialem, et Cito apud omnes. Atin E,quæ defineret,nula lum,præter duo,Male, et Bene. et a tertia totidem Sępe,Pene.quibusiccirco facile potuit brevitatis fyllaba contingere, quia in ipfis nominib.brevis us 2 ni quoque fuit. De Αρστι et Θέσει. Syllabæ igitur modus quotollitur ineavoxa- #they cutior, di et us eft a Græcis cegor, re ette Tane. in alteram autem fubeuntem cum demittatur vox, gear appellarutminus commode. Principio Jens Otay morn significationem habet latam:namin acuta quoq; la'2 * ponis vocem:eft enim positio, collocatio:itaque melius xc tuh: dicta fuisset. Sed neid quoque cuiusaccentui gravi conveniebat: nam initium quadrisyllabæ dictionis gravem accentum ha bet. at nucquis dicat mevocem deponere, quam nondum levavi? ergo Æquabilitatevocis potius appellafsent.yndeetiã in musicis overra quidam I wj. di Iul. 11. dicuntur tractus,in quibus apois est nulla. Quemadmodum accentuum leges foluantur. aut acutus autflexusaccentus.claudit:fed in eum locum introdu et us acutus est a Grammati cis pro aduerbiistantum, et præpositionibus, in Exc.cæteris veterum mansit lex. Tres igitur cauflas assignayere grammatici, quib.aduersum prisca puritatem nouam inueherent pronunciationę. Ros? Distinguendi ratio,ypafuit; altera, Ambiguitas 3 vt poffet euitari: tertia, Necessitas pronuncian di. Nam vt Pone, aduerbium, a verbo Pone, di stingueretur, accentus mutatus eft: codem mo do Coram, adųerbium, a Coram, præpositio ne. hæc funt exempla primæ rationis. Ambi guitatem autem fuftulerunt in voce, Interca loci, translato accentu in tertiam a fine: vt ne quis duas putaret partes. Tertium confilium fuit a peceffitate pronunciationis: vt quum encliticas ponimus, præcedentis dictionis po strema fuit acuenda, Hominesne, Feræ'ne. Has tres partes fiquis acrius contemplețur, inueniet duas esse tantum; vnicam enim priores duas, v. trobique enim vitamus ambiguum: in fecun da partium, in prima,vocum. Ita in duo mem, bra diuides, ficut et tertiam in duo. Namne cefsitas pronunciandi, aut per fe eft, vtin en cliticis: carum enim natura ita fert,quod et no, men,vtinclinentin sefeaccentum: aut per acci, dens, vt cum exempta fyllaba, decurtata diettio ne vol 2 3 13 oce din nati s, in auffas prisca ationę. iguitas uncian Pone, di dem mo æpositio ne coeuntibus in vnum extremis, fitcircunfle xus. Cuiusreiexempla multa funt, Arpinatis, Arpinâs, Noftrâs, et alia eiusmodi. Sic etiam pu taruntin tertio diuini operis legendum, vtre. fpondeatcæteris præteritis. --cecidira fuperbum Jlium: t -omnishumofumat Neptunia Troia. vbi circunflexus potius manfit, quam concreuita. In Græcis autem fæpenumero creatur ex dua bus, vt diximus voos, vous. An admirrenda fint quafuperioricapite a veteria bus recepta sunt, Aecveteribuscum placuiffent,qui contra- Cantare diceret, nullu habuere. Verum interest phi lofophi placitis humanisanteponere ratione: Ni hil enimpretiosius veritate:eaenim hominis fo lius sola meta est. Quæigitur ratio foluebat acce tuu leges, ob cöponedas voces,cafalfam efsecondo for uincimus exeplis eiufmodivoçu, quaru syllabæ fequentes tranflatum illum accentum,longa Jut. funt, vt in Malefanus. Si enim acui potestyl timaprioris vocis compofitæ, poterit etin sim plicibus: fi non in illis, ne in his quidem: ncque enim fubftantia rei mutari poteft ab accidente: neque id quod drov Græci vocant, mutabile eft, ab effentia enim fluit:cumque illa mutuo conuer titur,quippe cui soli, et femper competit. Quare do ettiffimus quoque vir Gellius ita fenfitlibro fe ptimo. Igitur inistis vocibus, quas nos non acui diximus,eacauffaeft, quod fyllaba insequitur na țura lõgior,quæ non ferme patitur acui prioremin Ambi Interea ine: yt ne confiliom vt quum ictionis po erz'ne. He tur, inuenit nores duas, n: in fecun in duomem 10. Namne eft, vtinen ert,quod et Mo m: autper acci Tecurtata dictio I jij in vocabulis syllabarum plurium quam duarum: intelligere voluitpriorem penultima. Dixit au tem, ferme, quia Grammaticorum istas regulas tum obfervabant. At enimvero ficam cauffam, qua suntadducti, probavero nullam efle, etiam legem ipsam probavero nullam: sublata enim Le caussa,tolletur et effe et us.Ergoin vocehac, An I temalorum, et Prævolantes, et Antecursores,et Anteambulones si ratio hæc fruftra est, et tamen vna di ettio intelligitur: codem modo et aliæ in telligentur. Quid? nonne ctiam tribus parti bus quædam compositæ sunt? li igitur Dona 2 tus, aut aliusquis in hac voce Exadversum, yult acutum transferri fupra Ad.quod erat fupra Ver, in Versum, antequam componeretur: eaque ra tioneadduettusfuit, vt vna di et io videretur: non absolvit consilium suum: adhuc enim extra feptū illud istius accentus,pofita est particula Ex.quare frustra laboravit, vt rerum confunderet natu ob co tram. Atque iccirco intelligct 1 $ inventam a Græcis, cuius figura duceret oculos ad compo fitionem:forma autem, id eft, continuatus fpiri. tus pronunciationis, cogeret aures vnum audi re. Hoc quoque e Græcorum observationis bus constat planius: nam quum #xdloudov di huc cantmaiore non audent ambignitate έκδουλουςcreolezenou, 1ed έκδούλους: et ad veræ partes constructæ non coniun ettæ poffint intelligi. Præterea quis dicit Mustela cum a çuto in prima? Quis hoc modo, Compono? Quis etiain Præcurro, et eiusmodi? Quid,. quod idem moncnt Tepçfacis dicendum na pocua as gnat. Habemus es, et imen parti- از هر Dona n, vult ora Ver, aque ra tur: non trafeptu Ex.quare eret natu aventam a pocutovws, et cætera a facio? Quare vbi fylla ba patitur, transferendus accentus erit, quem admodum vbi numerus syllabarum non repu quoque Feftum autorem gra am uem, veterumque sententiarum accuratum et narratorem, et interpretem: is in abuerbio Adeo An mediam præcipitacuendam: ergo,vtfaciat differ re a verbo Adeo quo tollit vnam ambiguitatem, alteram ponit, dicam enim duas effe partes, sicut Vsque eo, Cum aduerbiis enim iungebant præ positiones veteres, contra quam negantGram matici, Derepente, Infimul, Inibi, Vltimam a- migar, cuunt quidam in tribus tantum, pone, Ergo,Pe- 4 ne: alii nullam excludunt:non defunt,qui prisco rum adoratis vestigiis, pro illis pugnent: verum memoriæ proditum est, Acolenses, quorum exe. plo aciudicio peneomnia Latini compararent ad loquendum, nullius vocis poftremam acuiffe, præpositionibus exceptis. Egomalim Latine, quam curiose sapere:putoquemaioresnostrosin ter fe, cum loquerentur,fineistis legibus peregri nisintellexiffe. Nam fihæ distincionesfuntarenizin har hon cessendæ: fane longe plura inuenias,maioreque nema?... yel ambiguitate, vel necessitate. Nam pręposi tiones a nominibus ipso contextu, ipfoquesen su valde differre illico intelliguntur, Vt omittam Face, verbum,FACE et nomen, aliaque infinita, Gundæ pollin quib. modis difcernes cafus, et numerosbinario rum, et ternariorum nominum adeo vt cum di -),Compono xerint,Mea interestsapere:pofterorum multii mnodi? Quid gnorarint pronomen MEA, Vtrius eflet casus: quartine pluralis, an fexti singularis. Quid? differ ad compo vatus fpiri vnum audi bfervationis Ex.dloukar di cuhous: et ad ww: duæ enim Mustela cum a 5 dicendum ferentiæ iftius cauffam, quam ftatuebant, misere fubuertêre. Cum enim præpofitionem hanc Circum, vltimaacutapronunciarent, ne “Circus” la cusadludos esse videretur; Vbi cam postpone rent casui, Mistíque altaria circum, translato in primam accentu, sublatam prius, vt putabant, contra quam putabant, redintegrarunt, Fu mat, autem Vergilianum præsentis temporis est, non præteriti, vt dixere: euersas enim incendiis vrbes complures dics fumare, mi wu, ferrimis exemplis experti fumus.et Nostras, at qucaliaeiusmodi, Sarlinas, Arpinas, perapoco pen reli et o tantum fibila, in quonullus effet ac centus, factum dicimus. Itaquetransferri accen tus potuit, Græcorumexemplo, nos a good a'a Nam ficuti illis turpe fuit, vocem fine accentu esse: ita apud Latinos supremam syllabam acuia, Id quod etiamex præteritis quartæ coniugatio pis deprehendi poteft:nam audîuit, mediam cir cunflectit: concide, vt sit, Audilt: nonmediam accentu afficit, fed transfert in præcedentem, et tamen acutus ibi potuit poni, vtin z pW TO TONCS, Sic in Mercuri, remanserat acutus suo loco, licet Grammaticorum faperstitione tranflatus fuerit. Usus Temporum. ' Emporum vsusfatis ex iis, quæ fupra dixi. mus,patet:quod simpliciffime tum pro rei, locorumque rationediuifimus inlongu,et breue. Quædam igitur vocales erant femper breues, 1 mg T 1, Os Do ac 1 cen xda Centu, o, his fingula tempora funtattributa: carum coparibus longis bina, H,12, Tres sunt comunes, 1, 1, Y: ita vt quibufdam in vocibus semper sint breues, vt neatra pluralia, xana; in aliis semper longæ: vtin cafu quarto plurali primæ: uovares; in quibusdam indifferentes, vtin odpornis et - 1. svią. Varientur quoque perdialectos:nam Da. res vltimam illam quartiusoses corripiunt: exem pla multaapud Theocritum,quare profuo qua que captu, vt sors feret, tempus aut tempora na ciscetur. Hæc eftipfarum substantia; a qua,na tura fluit certa quantitatis, quæ natura est moi dror, neque vnquam fallit. Quod fiquærat phi- ane maula iatti ļosophus, quomodo erit propria hæc ipsarum communium? incerta enim est. Primum refa pondębo, vtnumero, fecundum totum genus, vtrunque competit, par,et impar: sed certo nu mero, alteru tantum:fic communib. vocalib.in generę vtrunque conuenit, corripi, et produçi: at vni cuipam designatæ, alterutrum tantum. Præterea acutius adhuc: hoc ipfum cffe earum proprium, variari; hocque ipsum quod est, va riari,perpetuum effe:nec variari: ficut effe corru ptibile, est affe ettio rerum naturalium, quæ hace ipsa scienția comprehenduntur, quod corrupti bilia funt:hoc enim ipsum, esse corruptibile, no corrumpitur:semper enim tale eft. Accidit au tçm extrinfecus augeri ipsas produ et iones, vt Tu quoque monuimus,perconsonantium con. cursum, quam pofitionem appellarunt. Additæ muta et femiuocalis breui vocali, femiffem tem poris afferet: duæ mutæ geminatæ tantundem, fed acui gatio am cir mediam denterk. TPW TOTEKOCHA fuo 6 loco tranflata Has the pra axfupra dixi ongū,et breu e tumproro cmper brenes 1,1 136 sed necessariam productionem, quam illæ folam contingentem:nequeenim neceffario produce bant,RR geminatum plus afferetmoræ. Sicetiam longæ vocali hæc elementa fuperuenientia com ponent pro rata, plura tempora. Ita atio modo producit media:Tenebra:alio Abba:illa.n.potest etproduci, et corripi: hæc corripi nonpotelt. Ita que in illa posuere vnum tempus ac semis:in hac duo tempora. Si autem longam natura sequatur muta cumliquida, non minus apponent tempo ris, quam duæ mutæ, neque enim poteft corripi. Sed addentæquevnum tempus. Scio alitera ve teribus pofitum esse,fed nequere et e, neque per feet e:nam sequente simplici,vnicaque consonan telongam, voluere affici duobustemporibus ac { semis.Ergonon plene dixere:debuerant enim o ftendere,nulla fequente consonante quanta ef set. Et ridicule putarunt ab vna consonante addi tempus. Omnino autem hæc omnia ad oftenta tionem litcratoriam suntinuc et a. Spirituum officium, etloca. may Vpererat officium sedesquespirituu, quæ de clararemus:fed quimeminerit, qua deh, de queconiugatis dixerimus cõsonantibus, is facile intelliget commodius abs sese hucea vocari pof fe,quam a nobis repeti debuisse. Accentuum ra tio,figura,vfus,tribus cauffis expedita funt:For mali,Materiali, Finali.Absolutaquecontempla tio partium inaterialium, quibus dictio, quod eft subiectum argumentü præfenti operæ, constitui tur. Nuc de ipso toto quid fentiedu fit, videamus.  camillæfolum Marioproduce orz Sicetiam  nientia com Ita aliomodo illa.n.p potcft. Ita “LATINÆ”, LIBER ernis in hac TERTIVS ra sequatur ent tempo eft corripi literave eque per onloman oribus et enina teade anta el P ftenta. Dictionis nomen, atque definitio. ARTIBVS, partiumque affecti- 0. bus inuestigatis, quib.subiectama teria noftri operis componeretur: nunc de ipfo toto agendum est. Quod Græci dixiw vocant cauffam zostaj nos appellamus: quare addito iuris vocabu. Bad lo, etiam Græcum fonum mutuati fumus, etlunarea dicium nominauimus: Qua in Causla, fiue lu dicio propterea quod orationisvsus maxime vi get, Latini poftea verbum Dicere, fumpfere ad significandum, quoties loqueremur. At sicuti vox hæc Dicere, contextum magis verborum, quam fingula verba significat: itae contrario, verbale nomen hoc Dictio, non folum dicendi actum, vt eft apud Liuium, sed etiam vnicum quoduis notauitverbum: ex qua origine, atque vfu, cum definitionem fatis commode poffimus elicere: tamen vt fapientius agamus, paulo altius eft contemplandum. Sicut in fpeculo ea, Pen quæ edet de cili 21 3 Origt quæ videntur, non funt, fed corum species, vnde etiam nomen obtinuere, vt Species appellaren tur, atqueiccirco a Catullo diettum est imagino fum, að rerum imitatione, quas obiectas repraa Tentaret: ita quæ intelligimus, ea suntreipfa ex tra nos, eorumque species in nobis.Eftenim qua firerum fpeculum intclle et usnoster, cui nifi per fenfum repræsententur res, nihil scit ipse. Argu mento funt muti, qui nutibusloquuntur ex vsu oculorumiaures, quaru officio sunt destituti, non potuerunt conferread vocum receptionem,quas exceptas redderent vicislim. Itaque fuit quali, quod Plato de aliis rebus dicit,emuayeão quodda intelle et us nofter, in quod res ipfæ certo modo recepte conderentur,promerenturque ad huma nam,divinamque fapientiam communicandam. Igitur harum rerum notionessuę cuiusque fiunts in cuius intellectum recipiuntur. At enimvero cum homo animal fit non folum sociale, vt for Home Pornomica, fed etiam divinum:opushabuitofficio quo dam atqueinstrumentis, quibus hancfocietatem non forte autinstinctu oblatam, fed prudentia, atque consilio quæfitam, comparatamquecofer varet: quare et doceri debuit, et docere. Necessa ria igitur fuit illa quoque naturæ facultas, qua i. pfæ illa notiones, quæ in intelle et u fitæ erant, sensibus concipipossent.Per fensilia ergo eruen dæ fuerunt illæ species: at ineptus ad id fuit Ta Etus: non enim ad eum poterantelici res immate riales, qui maximematerialis est. Ineptus æque Gustus: quicum ta et us quidam sit, tanto minus potuit fervire,quod minore ambito, qua ta ettus, pre præscribebatur. In odoresquoque transfundi non poterant, quibus exceptæ, adiscente perci perētur:eft enimOdor res minimepofita in po testate hominis. Duo igitur senfilia reliqua fa etta, funt,Color,et Sonus:acSonusquidem interpresauce fuit animi dupliciter: vel vt sonusfimplex quip pe fupplosionepedum, et applausu manuum, et crepitu digitorum, atque aliis eiufmodi declara mus cuipiam animi nostri affe iones: vel vt fo nus in specie,fcilicet vox:eaque fuit duplex:al-Voy tera rudis, Sibilus, Vlulatus, Gemitus, Cachin nus, et reliqua talia: altera conformata, vt Vera ba, et Nomina. Alterum fenfile fuit Color: 04 colon mnis autem color cum figura, vtrunque enimin corpore eft:Igitur duobusquoque modisfactum eft:nam aut rudi,vt nutu,et gestu:autperfecto,id que dupliciter:aut Pictura,aut Scriptura: vndea pud Græcos vterque artifex dietus est communi nomine regol. Ergo rerum notiones a rebus in mentem primum per sensus fine medio huma no profe ettæ sunt: intelligo autem per fenfuso. mnes,eague scientia autodidagis dicta est:aut per medium humanum,quoniam non ab rebus,fed a notionibus, quæ effent in docentis intellectu, prodiere in duos sensus. Auditum per locutio nem, Visum per scripturam: vnde poftea in in tellectum ipsum insinuarentur. Quemadmodum autem res naturam non mutant fed eædem apud moboma's omnes sunt, ita et carum notiones: tam enim Equus ipse, quam eius species apud omnes est: nequehominisolum, fed quibufcunque anima libus tribuit natura aptum sensum ad percipien dum. At nomina rerum, et literæ non cæde suntnen i omnibus. Sicutigiturimagines rerum suotno tiones intellectui:ita voces suntnotionum illaru notiones, et vocum ipfarum scripta quoque sunt notiones,vt talis ordo naturæ fit: Equus,equi spe cies in intellectu,equi nomen in voce, equirepo masgan sitio scriptura. Prima igitur duo a natura sunt: nam equiprincipiu et forma, et materia, et finis natura eft:Equiquoquefpeciem ab equo educta intelle et us agens in intelleet um possibilem im ant pressit.Ataltera duo ab arte,aut cafu sunt: quan quam enim natura fecit vocem loquentis,et atra mentum, calamum, manum: tamen et vocifle ordy, xuum, anfractuum, articuloru, temporum,fpiri tuum, orde ac fedes fortuita fuere: et eodem ino do scribēris manus,cursus, mora, series.Multa sut in operibus noftris naturalia: velipfa Ambulatio: ac forte fit,vt tantum faciam spatiorum, vt recta inMilani, vt properem, vt sublistam, vt alternem, vt diuaricem, vt vacillem, vt suspendam gradu, ytreuertar. Poffum etiam hæc aliquando simul miscere,quæ coire queant. Itaque equi crus sem: " per fuo loco eft: at e litera in nomine equis apud Græcos nulla. quare arbitrio cius qui hoc primu nomen inucnit,factum est,vt sic appellaretur.Ex his itaquedefinimus Didionem,Nota vniusfpe ciei, quæ estin animo, indita eirci, cuiuseft fpe cies, fecundum vocem,pro arbitratu eius,quipri de moindidit.Dico Notam vnius fpecieiiquoniam oratio multarum specierum eft: et dictio compo: fita rei composita cft: omneautem compofitum pro vno accipitur: ita eximitur hæc dubitatio. Sed quæremus etiam fuper definitione s vna enim eft resomnis definitio:non copula:non alio iubim bor inftrumeto,fednatura: neque enim aliud eft,A- vefinn nimal rationale mortale,quam Homo. Quare si in definitione vna est notio, et plures dićtiones, videbitur diettio notionis pars, non totius tota i mago. Sicest respondendum: in rebus fingulis effe multa fuapte natura, quævnum fiunt ab vna forma:vt effe,vegetari,sentireintelligere:hæc o mnia ab vna anima vnum fiunt in homine: in quo ita sunt, vt vnum alterum complectatur, et capiat:quam feriem et in octavo historiarum, et ", in xii.Metaphysicæ satis declaravimus.Ergo de finitum vnum eft etre, et nomine: ipfa enim res est yt est, definitio autem vnius rei et vnum di cens, quia dicit definitum: fedpermulta dicensit perdefinition illud vnum, quoniam vnum illud permulta efter at have one conftitutum. Non recte vero veteres definive -berehitabis re, qui Dictionem partem orationis dixere.Prin -'Emory cipio malefactumest, cum per partem definive re: eft enim dictio etiain extraorationem: ita que coaet i funt addere, Constructæ: ergo non constructa oratione Dictio nulla crit. Præterea eft dicio quædam, quæ etiam fitoratio perfecti fenfus, ac quidem tota,vtimperativa,Lege,Scri be:et interiectiones,Hev.Poftremopeffimo con filio fecere, vt adderent, minimam: quis enim dicat minimam partem hominis manum? Nam ficuti in multis rebus naturalibus, ita in oratio ne partes sunt, non vniusmodi: aliæ enim funt divisibiles: aliæ non, vt literæ. Divisibilesau tem duplicis sunt naturæ: quædam dividuntur in consimiles, quædam in condissimiles: vt anguinis parsfanguis est, et ossis os:at pedis pars: non est pes. Hæpartes non possuntminimæ dict in homine, quę in alias vltimas fecantur partes: i ta neque dictiones in oratione: quare coacti fue rescipsos interpretari:Minimas,inquiunt,intel ligimus quo ad sensum.ergo male omisere in de, finitione, quod per interpretationem addendum fuit. Dubitare possit aliquis fic:Nomina,quęno tiones funt figmentorum,non esse dietiones: rei Danksy enim nulliuslunenotæ.Hocfic eft accipiendum, Hoc quod dicitur ens, aliquando verum effe, vt Deus:aliquando non verum,et hoc dupliciter: aut enim eit Privatio,aut eft Fictio. Privatio, vt Vacuum:Fictio, vt Phænix. Itaque fane horum nomina non significant codem modo, ipfa, quo inodo Deus Deum: fed privationem per habitu De* fic: Quia Plenum significat locum tacium vbiq; a corpore: eius contrarium Vacuum fignificabit: quod quanquam non est, tamen per illud, quod est, intelligitur. Fiet a autem faciliuspercipiun. tur, funt enim quafi orationes fallæ: idem enim eft Phenix, et oratio hæc, Avis rediviva, suicauf far Dietionem Græci.negav, vnde noftrum Lege. re, etab hocLegati, quorum scilicet officiumef fet, dicere. Utrum Dictiones a natura fint,an arbi. trio inventoris. Samo v Erum quoddiximus, itaindita effe nomi na vt inventori libitum eflet: primum a nobis inventum est,et olim commovit huius fentetiæ autor Aristoteles quofdaPlatonis de 143 ma Hefensores,cuius sententia in Cratylo videtur ef fe hęc:Sermonem rem esse naturalem,non ab at te.Id quod cogebantur ita sentire,quippeq nihil fcientiarum adipisci nosprofiterentur, fed remi nilci tantum. Quod et ex eo dependebat, cum di cerent animasin corpora alia atque alia transini grare, quemadmodum e Pýthagoræ institutis re ferebatipfe Platoin Atlantico.Habebantauteria que etiam, vt fibividebantur, rationes:nam loquendi, huma instrumenta, et materia funt naturalia,Pulmo,Se ptum, Guttur, Palatum Lingua, Aēr, ergo et ipfa e nomina. Trahi præterea nos a rerum cauflist quibus moti du et ique, sic potius quam licloqua mur. Quod fi contingit vt eandem rem aliter nos, Græçialiter appellent,nihil mirum:diverse enim cauffæ funt eiusdem rei, quarum vna illi, al gera nos agamur ad nomina imponenda. Verum Sæmoræ defenfiones errorum sunt.Atqueequi. Com ho dem sæpenumero miratus sum mortalium velau Haciam, vel pertinaciam, qui cuerentur errores, dosij, qui commisere, fi viverent, emendarent Neque enim erraffe turpeest: eft enim initiami pientix: si non eiipli qui fallitur, at aliisnon ilendi. Verum errores fovere, id vero vel ex ema dementia eft: vel vt i ti faciunt; qui semel que iterum deie etti, malunt confodi, quâ con tari. Principio argumentum estnullum:Ma- As, cria et ioftrunienta fünt naturaliajergo et figura mposita. Quis enim dicat,currus aut carpentifi uram naturalem effe,nili Anaxagöras? Isita di cebat, nisicarpenti figura fuiffetin ligno, non uifle futurum ytineffet. Sed nugabatur:neque enim inerat,sed inesse tantum poterat. Itaque a maioribusnoftris Facies dietta eft afaciendo: fit enim quod non est:itaque etiam pretium persol vitur artifici. Et accidens a Latinis appellatur, quoniam casu factum est, vt dei imago potius fieret, quam scamnum e ficu Horatiana: si enim naturalis facies fuiffet illa, omnibus ficubusines fet. Sic etiam Vocem efle naturalem fatemur: i tem Flexus, et Tempora, et Modos: fed eorum se riem, aut misturain forte,aut arte factam constat. 7 Sienim natura eorum effet autor,vnusomnium {moduseffet, vna enim natura: velutin aviculis manifeftum eft:cæ enim sua in specieæqueidem cantillant omnes. At quod ab arte est, et discunt. As, et dedifcunt. Quod autem aiuntin rebuseffe que dam peculiaria, id fane vcrum est:atcum addunt iis nosexcitari ad certas voces creandas, fallun tur. Nam quæramus sic: aut nota sunt nobis ca propria et peculiaria, aut nonsunt. Si non funt, non ducimur: fed non funt nota maxima ex par te: nam quotus quisque rerum ipfarum naturas compertas habeat: fatemur fanenos, non pauca effe diet a a certis caussis: sed ipfx cauffæ, quæro porro,an cauffas habeant.Sinon habent,ergo no mina erunt fortuita:sin habent, ad vltimas tande procedendum erit, quę pręterea nullam habeat. Si dicant ab effectionibus cöparari nomencauf Læsergoerit circulus,vt cauffa ab effe et u,effe et us a caussa dicatur: quare vtrumque erit fortuitum. AHis rationibus repulfi aiunt et Providentia regi RespinosNugx..Si enimnrebus civilibus,in bellis,in | redivina, deftituimurrectis confiliis, atque adeo ill2 La Providentia: sane putida illa fuerit, quæma mis in rebus negleetos nos, apprehensos manu ahat in nominum veras cauffas. Sanevero pul- 2 hram Prouidentiam, quæ Canis et Vrsa etiam ab homo i diis placet) caudatæ nomen in cælum tulit. mymini uid Canicum cælo:quia herbas exurit. At ne ue exurit Canis, neque herbiuorum animal est. tque vni quidem rei diuersa nomina impofita3 nt, vt Ventum a veniendo dixerint Latini, a irando iveuer Græci. Esto: diuerfi,inquiunt, af etus totidem nomina exegêre. At diuersas res uare iisdem vocibus disfitæ nationes appella ant? Quænam?inquies.Illyrica, Arabica,ludza, Germanica,Latina, Scythica. Air,vocantScy -nos aen? næ quam pro calamo aromatico circunferunt: Veneti arborem quandam, quam puto esse al am populum, non enim mcmini, fed arbor est. ith oleum dicunt Arabes, at Græci ex hordeo otūm. Gelon, Hebræismigrans, at cum mi rabantflebant: Græcisautem ridens. Manecít lis numerus, nobis parsdiei. Num,est nobis in rrogationis particula, illis piscem notat. Bagoa omen est Perfis et Medis impurum: at in co pud Hebræos est et cellitudo, et excellentia: Fantabri autem fic appellant glandem fagi am: pulchræ vero cauffæ cohærentes iisdem rincipiis, Rex, Glans, Eunuchus. Illyrii Flu ium eodem nomine vocant, quo Itali diuitem. Jolo dicere quid Mauris lignificet zve fed lon diuerfum eft ab Illyrico significatu, Dentes nim sic appellant. Abbaelt nomen quo Deum eneramur, Syri appellant sic ilsonier's Rub Liguribus Taurinis numerum significat vice num quiqum, Illyriimappam intelligunt.ȚIA Græcis quid sit, etiam pueri sciunt, Illyrii Ca nem fic vocant. Vaccam iidem Craua vocant, at Ligures tic Capram. Age vero quot Latina aliter accipit Germanus: Araneam vocat Spi nam: Vicem, Malum: Altum nominantsenem: Album, quod nos medium: Glut, appellant prunas, nos collan: carbonem, Collü.n.Quid quod etiam contraria iifdem vocibus funt com prehensa. Nam Germanis est Caldum, quod { nobis,frigus. Scd iam modus fit.vt etia inteligat certis nationibus Illyricis, et Cantabris notas at formatiuas, aliis gentibus negare, quare etiam eandem vocem contraria fignificare pasii sunt Latini, Vefcum et Obeffum, etalią. Et iidem » Pythagorei mutanda nominasuasere malefortu natis: propterea quod cum eoruin genio iamim posita non conuenirent. In quosi nos illa proui dentia deserit, quanto magis despicabitur, cum matellam pofcemus?Vtrum nominasint penitus fortuita,an certo,confilio. Vm igitur nomina arerum naturanon flu xerint,reette definimus, notam eflerorum stenbyDiettionem,vtlibuit inuentori. At fibido duplex elt, vno modo, cum impetų a ettus primum quod que obuium sumam: altero, cum iccirco libitum mihi fuerit ita facere, quia id ratio quæpiam per fuasit. Ergo cum priores orta cum rebus nomina cötenderet, suntexplosi. Alii cõlalțius accepere. Natura quidem non ortas, sed arte, ac prudentia factas Diet iones. Nam subftatia,inquiunt,fenfu non appreheditur,sed affe et iones:puta,Magnity laho do, Qualitas, Motus, A et io,Passio. Quare hisaffe et ibus motiatque instructi nomina imposita sunt. Afferunt igitur exempla duo: Lapidis, et Petræ. Nam Lapis,inquiunt,a pede lædendo di etus est, habuitigiturnomen a duritia, et aetione; Petra vero, quia pedibusteratur: ab eo quod p? titur inuenerit appellationem. Hinc deindedia gressi,multa millia monstrorum conficiunt. A. lii contra, omnia cafu facca nomina, multo au - conha dacius affirmant:Nimirum quibus vniuersi mun di compago, series, temperatio, cafu, ac temere prta conftituuntur,seruantur constituta. Atque hos posteriores, poftremos esse sinamus: neque enim merentur dici homines, qui ipsiessenolut. Nam quod ad vocum attinet rationem, quis me tis compos, ab amando amatorem negabit esse diet um Illis autem fic respondeamus: Principio, fola pon neceflario concluderetribus quatuorvee xemplis omnium naturam vocum: Deinde,ridi cule attribuere pro caussis Latinas appellationes. Lapis enim, et Petra,vtrunque Græcum fuit,nes, et metga: nam Laterem,pro quo solo barbare pe tram capiunt, nivfov Græci vocant. Sicigitus çensemus: Multa nomina temere extitisse pris mum, fine flexu,fine ornameto,quo tempore no quiero dumrerum naturæ cognitæ fuiffent:ab his mulram sana, a fimpliciffime ducta, vt flexiones:alia immutatis cela quins particulis, vt denominatiua, et alia ciusinodi: un son moment, nulla distorta sütcopositjone. Quodautinque forants horsen Ver sout. Bigualta strapwiWAS own Shait plovek, bug comlimani Referencia recent home songs unr, formis principia deducantur, in quibus neceffe fit fifte re intellectum, id etex rebus patet naturalibus, vbi nullum est infinitum, et in vocibus ipsis fic conftabit. Amaritudo ducetur ab Amaro: Ama rum a Mari; Mare ynde deriuabitur?ab Hebræo, Marath. Quæro porro, vnde sit hoc. Vt finigas quod velis, diuertendum est ad vnum, in quo conquiefcas,quod aliorum cauffa fit:ipfius nulla sit caufla. Plures esse voces primarias.. Si igitur ad certasvoces cæteras referimus; lepimpice operæpretium fuit quotnam effent illæ, inue mimmeinstigare. Etenim si quemadmodum res ab re, ita nomēanomineprocedat: ab hoc nomine DEVS, potissimum omnia deducerentur; at ab hoc pau ca deducuntur. Duo igitur modi testant princi piorum:vnus in Materia, et forma:addeetiam fi vis tlustenay, fiue Carentiam, vt delicatiores, fiue Priuationem, vt ex Topicis M. Tullii colli gere potes, voces.Verum extra hæc omnia, inue nias multa, Calidum, Magnum, Filium, Arma 2_tum, atque alia eiusinodi. Alter moduseftin de cem prædicamentis: sed neque asubstantiali no minededucas substantiale, nequea relatiuo re latiuum,nequeab aliis generibus eiusdem gene ris alia. Nam a Cæfare cum dicis Cæsarianum, potes tam prudentiam intelligere, quam equum. sica patre patrimum cum deducis,a filio eadem lege non potes. et quæuis dictio in prædicamen to rclationis efto eft enimnota, cuius eft. verum sha hoc) che hoc ipfum nomen relationis,non eft relatio: ne queab ipfo relatiua ducta sunt.non enim Quis, aut Qualis, quicquam cum verbo refero, tanqua cum origine sui,habet affinitatis. Certus igitur atque finitus primogeniarum vocum numerus eft: sed nuncquidem, non autem semper: multa enim finxere veteres: vt etiam apud Pindarum inauditum alias conquerantur Gramatici,le iniz? pro eo quod alii wiecuo dicerent. Satis autem nobis fit, scire, multa a Græcis deducta effe, in quoru principiis fani fuerit hominis acquiescere. Non eodem modorem abreduci, et nomēa nomine Vævero deducuntur, non necessario rerum ordinem seruabunt: vtquemadmodum res mody 1 ab re, ita illius nomen ab huius nomineexcipia tur. Nam quantum a quantitate est, li rem Ipe ettes. at contra quantitasa quanto dicta est, vox a per voce,non quantum a quautitate. Ratio huius rei Ratio eft, propterea quod cognitio nostra contrarium habet ordinem,quam natura; prius enim natura notam habuit quantitatem, quam eam poneret: in quanto. Contra, nobis ea, quæ concretavo lini cant notiora suntiis,quæ abftra et a nominant. Ita que antiqui, Quale, dicebant: Qualitatem non dicebant. M. enim Tullius primuseam vocem commentus est. Et adhuc in multisabstracta de siderantur: vt in pingui, neque enim fereante Plinii tempora, Pinguedinem,legimus. Nunc masa cameo quoque animum hostilem dicimus: Hostilita vero tem an dicat quis, non memini. lllud fcimus, Quid COM n oll nu: rm n de in uon gen anun quus header aprobatis antoribus Ingratum vfurpari, Ingra titudinem explodi. Harumlegum rationes cum ignorarent recentiores, fallo putarunt, eundem ordinem deberi nominibus fignifịcanţibus, qui fignificatis rebus inest. Dictionis affectus. DLitionis affectus secundum definitionem nel teriæ rationem: nam ficut in syllabis literaru nu: merus recenfetur, ita in diet ionibus fyllabarum, Accidit autem vt dictio fit vel monogramma, vel polysyllaba. Exempla autem suntcoinitio, atque ordine. A, Amor, Amator, Amatores, Ama rorie, ad superlatiuorum, atque adeo dithyram bicorum vsquenumerum: neque enim Græca rum audaciæ lex vlla certa polita fuit, qui veli. psos pedes poeticos ad qdonas fyllabas produ huisere.Patiuntur quoque diet iones ficut et literæ, et syllabæ: commutantur enim:et appellatur in genere cvcentags: quemadmodum cum ponitur declinabilis proindeclinabili, et e contrario.Flos apprima tenax. et Meurngo xanoswv, pro divas, et καλός σοιών, pro καλώς. Dico autern in generc; nam li particulas ipfasspectes,dicitur avmuspid; vt cum nominapro nominibus, verba pro ver bis, et alia fuo quæque in genere,suis congeneri-. bus supponuntur,de quibus omnibus locis scri ptum eft.Item transponuntur,vt fiquis dicat, Plebis Tribunus, Patriæ Pater, Conscriptos Pa çres. Et quomodo fyllabæ præponebantur di etionibus, M ret. ettionibus, aut poftponebantur, aut interpone. bantur: ita di et ionesorationi. Anteponitur a lu reconfultis:Ecce: sic, Precium ob cauffam da tum, cauffa non secuta, condici poffe.vt:Ecce Me nius decem dedit, vt tuta fibi in foro effe lice Citra illam vocem, Ecce, oratio perfecta erat.Sic adduntar pronomina sine emphası. Ega amo,vas militaris. In medio, coniun et iones com pletiuæ, Tu quidem aberas, ego feriebam. Etin fine,apud M.Tullium ad Atticum: Triginta erat dies, ipfi:Geminatur, Ah Corydon, Corydon. Eximitur, Quos ego. Mutantur autem vt lite - umfolie ræ ac fyllabæ, quatenus illæ quoque mutantur, Adhæc et diuiduntur, vtapudEnnium, -Cerering. diminuiç, brym. Ete contrario componuntur, Malefanus. Et ficut literæ atq. syllabæ incolu mescoiungutur interdã: interdu vero vitiatæ:ita et diet tiones. Nam aut ex duabus integris vna fit; vt, Manucapio.aut duab.corruptis:vt, Mancipi, aut integra et corrupta: vt Cumprime. aut e con trario:vt,Omnipotens.Hoc autem fit, aut in dua bus Latinis: quales eæ sunt. aut duabus Græcis: ut, Menelaus. aut Latina et Græca: vt, Mustela. aut Græca etĻatina: vt, Epitogium.  Diet tionis fpeçies,qua rationefintinuestiganda. Iigitur dictio rerum nota est, prorerum spe- one cicbus, partes quoquesuas fortietur. Videamus mus ergoin magnaautorum controversia, quot, hag van quæ've lint.Quod Græci, o, vocant:apud nosaucamais çem vsitato potius, quam Latino caret nomine; id (Scien • ab quot, gothe SO I 1. Jli. Ju Buaid partim significat res permanentes:vt, equum, album, decempedam:quarum natura poftquam perfecta est,diu perstat:Partim fluentes,quarum natura est, esse tandiu, quandiu fiunt: vbi vero funt absolutæ, non sunt amplius. In hac partitio ne tota vis orationis noftræ confiftit: complecti tur eniin etiam Deum: nam poftquamperfectus eft, diu eft: hocautem diu fine caret. Costantium Nomerigitur rerum notam. Nomēdixere:corum vero, quæ fluunt, Verbum. Nam tametsi nomina quæ dam rem fluentem significant, vt Annus, at non reifluxum. Quin hæc vox,Fluxus,quanquam vi detur a ettum fuendiindicare: non tamen mensu ram ipfius fluxus connotat: id quod verbaipfa fa ciunt. Quoniam vero hæc omnia ad orationem comparata funt, quæ quippam alteri inefle o ftendit, ve Amorem in Cæsare, id aliquandofe juncta nota signatur: vt, Cæsar currit aliquando propius ac felicius naturam imitari instituimus: sicuti nanque Cæsar ipfe, et ipse cursus vno eo demque corpore continetur:ita inuenta est a pri fcis notaidem efficiens suo significatu, quæ qua fi infitione quadam vnum ftatueret. Quarevelut ex Equa et Asino fit Mulus, feruatis vtrinque a liquot vtriusque naturæ particulis: ita ex Nomi ne et Verbo confectum est Participium:quod fic appellarunt, vt hac quoque in parte Græcos,qui us to wdixiffent,imitarentur. Atenim vero vo cabulorum ratio diuerfa eft: nam Græca vox a * et ionem significat:vt,ezoxrapudMathematicos, cæli pars quæ fidera continet: et Pyrrhonis affe {tio, qua in dubitãdo mentis cursum inhibebat. Verum participium non fic videtur: Analogia nanque alia eft in Mancipio,paffiva fcilicet quod manu caperetur.fed fuit sicutMunicipium.Ino ratione autem etiam pro modo vsuque loquendi deeratadhuc aliquid: interdumenim inomine no Prono suppetente, aut iam semel dictum nerepetere mus, nutu aut digito indicavimus aliquid: exem pligratia,Lanceam si petam, etimmijhentib. ho fibus clade sociorumturbatus præci pitem con silia suppetiarum nomen non edam:fed indica tam petam: huius quoque rei nota i nvenienda fuit,nutus scilicet ipsius atqueindicationis. Qua re Pronomen invētum est, quod esser Notarum, id est nominum nota: ficut indicatici digito aut capite fa etta erat nota lanceæ. Nisi enim licinve stiges, non potes, quin veterum errcirem com mittas. Quorum definitionibus neque asNomen a Pronomine distinguere. his positis, illud quo queex rebus explicandum fuit:Namomnequod 'merlin elt,aut fit, aut elt caufa, vtDeus: aut elft effectus, ytridere: aut vtrunque, vt Homo. Ca uffarumi gitur naturam per nomina indicabant; at cauf larumodusnonpotuit: itaque excogitandæ nails fuere notæ, quibushoc quoq; explicarı:tur: quas a situ nimis ruditer veteres appellarunt, præpoli tiones:fed de hoc suo loco. Igitur Cat 5 quu esse posset efficiens cauffa, etpoffet ide esse finis, hoc nomen Cato efficientem cauffam indicavit fic, Cato ædificat, ratione verbi intelligisi psum effe cauffam:at finc verbo fi sit, nihil intelliggas: quare addita præpofitione A statim efficient em decla rabit: fiautem apponas Ad, aut Propter, finem explices. Porro vthis notis Nominum modi de hai clarantur,ita verborum quoque modi, qualita cu telquetemperandæ fuere: Nam quum signantur ex res, quæ dum fiunt, sunt:aut temporis finibus certis præscribuntur, vt Hodie lego:aut qualita tis modum recipiunt, vt Bene curro. fccirco hic quoque notas suas habuere, quæcum verba ipfa moderanda fufcepiffent,verbis ipfis appositæ,ad verbia dici meruere. Restabat etiamnum aliquid; quodinrebuspositum deberet etiam notis infi-. ho gniri. Nam res vna est,autforma,vrAnimal ra tionale:aut accidente,vtLacalbum:aut subiecto, vt Album et dulce in lacte: autmistione,vt oxy mel:autcumulo, vt acervus. Ergo quæ fierent v num, vt vnum quoque dicerentur, commenti funt fapientes cõiun ettiones, quarum natura fuo loco acutillime explicata eft: Sicigitur in præsen tia fatis eft dicere, Lacest album;et dulce: Atque his quidem feptem partibus vniversus rerumam bitus, modusque contineri videbatur: niliani way morum affe et us quidam fuperfuiffent, qui nie masbequeiunguntur verbis, neque nominibuscohæ rent: fed eorum vis in animo totafibi confiftit. Nam voxhæc, Dolor, affe et um fignificat: fed Heu, nonhocipsum,quod dolor eft,quir !: re affe et i animi nota eft. Igitur quune c. nes indignatione; atque dolore, atque et yentis interrumpi soleant, maluere interpone re, vnde et interie ettio eft appellata. Acpotuit quidem etiam anteponisetiam poftponi:fed qar Zanteponerets temerenimis,no redditacauila aut Lirasci, aut minitari videbatur: quipoftponeret; leviter dolere.Itaqueet consulto interposuere, et perturbationi animiserviere. Exhis vt patet partium numerus, ita excludu- Em tur falso ascripta: etenim Appellatio, idem quod tay nomenArticulus nobis nullus, et Græcis super fluus, nisi quum rem notam repetit subiicerein tellectui. at tunc est relativum. Idem enim eft, O doûnos pous quod down avoidta: alioqui otio sum loquaciffimæ gentis inftrumentum eft. In finita quoque verba a verbis receptis feparanda non effe, ex definitioneconftat. Præpofitiones au tem idem effe quod Coniunctiones, negamusex his, quædiximus. Nam Vocabulum quiaddide re,ne meriti quidem funt,vt refellantur: genus e nim est ve Diettio,non nominis species,vrinepti unt.Nibilenin diftar a voce Vocabulum, nisiqa flexus atque articulosin voce habet. Idem enim est Mendicus etMendicabulum, Saburra etSabu lam,Statio et Stabulum. Eruptigitur Dictionis fpecies odo: Nomen, Verbum,Participium, Pro nomen, Præpofitio, Adverbium, Interiectio, Coniunctio. Quaratione investigande finispecies,quainfle ettatur: et quarenon pluresfintautPerfona, ant Numeri HAArum autem partium quædam cum infle- Ongo ctantur; quædam exdem, eademque facie perpetuo fint: quæ etquare ita afficiantur dein ieps dicendum erit: tiprius inflexionis ipfius ra uiones,atque necessitates eruamus. tlocutioab vno,pluribusve proficiscatur,nihilinterest: fed vnum plurave significet: fcilicetvnius, plurium **** $ venota fit. Forma enim orationis, Significatio eft: Significatio autem, a recit, non a loquente: Chamadoquens enim efficiens est. Omnis autem nume mil rus ternionecontinetur: nam Vnum numeri i nitium tantum eft: Dualis primus numerus imp - fectus: Ternio autem primus numerus verus. Quod enim æquales in partespotest dividi, Fini ti habetrationem: quod non potest, Infiniti. Et Ternicipfe et numerum continet, et numeri principium:at Dualisnon nisi in principium,id quevnum, resolvi poteft: itaquePotentialispo ciusnumerussit: quippe numeri potentiam, id eft, Vnitatem biscontinens. Ternio autem actu alis, qui quidem divisibilem fecerit indivisibi lem. Quare Græci quoque mbifor nominavere: Nempe quem si dividas; invenias infiniti habere aliquam imaginem, quæ supersit. Ergoin rerum naturaseparatus in corporibus noreperitur pun et ifluxus,vt lineam efficiat, quæ prima dimensi one obtinet vnitatis proportioner: neq; lineæ fluxus, vt superficiem seorsum designare nobis liceat, verum quum ad Tertium perveneris,vtsu perficiem ducas in seipfam, corpus efficies, præ ter quod nihil est, quod, quove metiamur: Vi demus igitur omnia principio,medio, fine con tineri: fane hæc tria funt. Motuspretcrea,aut est a centro, aut ad centrum, aut circa centrum: ne queab his vllus est alius. Nam qui in animali in venitur voluntarius, ex his compositus eft.Sed et in facristam veteribus, quam noitratibus, ter ple raque 2 taque aut fiunt, aut dicuntur. Et unam Dei substantiam tres, neque plures personas effe verd credimus. Et Grammatici ipfi genus illud, quod tres caperet articulos, omnegenüs appellarunt. Quarequum deduobus loquimur,dicimus, Am bo: quum de tribus, Omnes. Hæcita sunt Trias Sed et hæc eademi tria, dugsunt. Nanqueprin cipium numerị vnum eft: Numerus autem in pre, plura. Ergo in oratione quod significatur aut vnum est, autplura: quare duo tantum nu meri inuenti sunt,quibusdi ettiones afficerentur. Nam Dualem Æoles vt fuperfluum omifere. Acordo significandi accepit Ternionem,a cause mi,assome abow sea fa efficiente: ea enim quum sit principium, re et e Prima dićta est: itaque cum de fe loqueretur,Pria mam conftituit personam. Finis autem eius est communicare quod fentit cum quopiam: ergo Secundam reetet dixit. Materiam autem ipfam,de qualoqueretur Tertiam, Eftigitur Primaeffici ens doctrinæ: doctrinæ enim caufla oratio: See cünda Finis. docetur enim: Tertia materia, de ea enim agitur: Oratio autem Forma,sunt enim Propositiones forma coniclufionis. Quarta au tē fub tertiæ ratione coprehenfa fuit', propterca quod aprimafemper effet tertia: pro materia e nim habebatur. Verum Personæ vocabulo abusi Sharan funt veteres. nam Primam quidem veloqüent- Jy? * ". tem, Secundam vt audientem agnofcimus: hæ fane personæ fint, ar Tertiam quarepeta v. 174, mas i fonam dicam, quæ muta res fit: hocfa et um eft tab omalo,inane propter rei nobilitatem. Eft enim Homo fie biipse omnium rerum regula quædam, fi fefe antimp  M Oi ted -y Ljn rintedmusic IVL. - III. intueatur, quare, etiam Paruusmundusappella tus eft: itaque deseipfo semperloquendum præ cepit, qualı dere cognita subratione regulæ,cu ius menfura cætera cognofcerentur. iccirco per gain fonæ nomen ad ea, quæ perfona carerent, non temere translatum est. Sane Persona intelligi, tur status hominis ab animo, aut fortuna. Ne que verum eft, quod aiunt, fignificare indiuia duam fubftantiam rationalem, vt vulgo vtun tur, cum Itali numerant turbam nomine perso narum: sed accidensnotat, vt feruum, liberum, ingenuum, Heroem, Senatorem, fænerato rem, militem. Itaque cumdefiniuimus ab Ani mo, virtutem et vitia comprehendimus: quum Fortunam, libertatem et dignitatem,et contra ria. Sic enim semper locutisunt probati autores, Nam M. Tullius in octauo ad Atticumin episto la ad Pompeium cum dicit: Mea personaadim proborumciuium impetum semperhabuiffc vi detur aliquid populare: nonintelligit suum cor pus fimpliciter, sed virtutem, ac fortunam suam, quæmeritorum nomine iam commemorat. Ita que in primo Rhetoricorum loca a personisex plicat,nomen,naturam, viettum,habitum, etalia eiusmodi. et in oratione pro Sylla fic locutus eft: Si mihi propter resmeas gestas hancimponis per fonam. Cum dixit Mihi, intellexit subftantiam: aìm dixit Personam, intellexit accides:cum dixit Resgestas, intellexit caufam perfonæ, et circun feriptionem.EtSuscipere personam boniviri:et, Suftinere idem alibifæpedixit atneque suscipit substantiam, acqucmutari poteft fine interitu, Igl.7 UL RIO ut Igitur idem eft, fi dicas, Persona Ciceronis: et, Status consularis: fic enim ad Atticum fcribens, quum negat effe edignitate consulari, di et a quæ dam iacere in Clodium, poffis interpretari, Non pertinere ad personam eius. Vnde autem dicatur, contraquam Gellius fenferit, quotque significatibus audta sit,in libris Originum amplis fimenarratum eft. Fuitet aliud imitandum,quod com extabąt natura: siquidem intererat, vt quodmas, ro fæminave effet, et quod præterea neutrum, indi caretur. Quare quod per marem fæminamque propagarentur genera, genusid diet u fuit: quod autem extra hæc dugeffet, non dire et o fignifica tu generis nomine accipi debuit (ytiocatur fux per ineptiis Grammarici lepidiffime Ausonius ) DrTo sed per negationem. Neutrum enim, genus elt, Nisha quianon estgenus: ipsum enim nomen indicat, non essegenus. Hoc igitur est,quod non eft.Hoc enim habent negationes, vt non ponendo per nant, veluti cum dico, Nullus homovenit: hic 1 actio eft, finepersona; fi enim non fubeft homo In aduentui, non eritactio. Nam præceptores mej S hoc errabant,cum moremedicorum Neutruge nus ex vtriusque participatione constituebant, use Temporum autem rationem fuiffe necessariam Rum, no spe intelliget, qui motum, quid fit, fcit. Sed illud ia fuitanimiofficium, opulque perfpicacis. Nam plentas quum affe ettus varii fint in functionibushuma # nis,puta Optandi, Imperandi,veritatem designa i diverba ipfa,quæ a ettiones significarent, inflexê Cipre,eosquefexusModosappellauere; propterea i quod aliter, atque aliter animi propensiones Lij. teme in COM 260 IvL. III. temperarent. Videndum est igitur has diet tionis affectiones,quæ, quotve partcs orationis,quibus Vede caufis sibi vindicent. com Substantias,quæ seipsis constant,cade semper effe,qualicunque animi affe ettu notentur, mani festum est. Nam Equum pronunciarovel optan do,vel imperando,non mutabo: itaquecum ne que meianimi mutatione, neque temporismen fura mPombaut, quin idem equus sit: nequenomi na,nequenominum notæ pronomina, tempore aut modo variabuntur. Simpliciores autem no tæ,quævincula tatum essent orationis, non ma. gis potuere mutari, quam vin et io ipsa in rebus.Si enim Cæfar cum Catone bellum gerit, neque per fonam possis ei hosticæ conuentioni, neque nu. merum, nequealia apponere, vt varietur: ideme nim femper eft to umegye evcvartiov. Sic reiectz funt Coniun et iones, Præpofitiones,Interie ettio nes, nudæ enim,etfimplicis rei notæ sunt.Vnum venit in cotrouerfiam. Aduerbium:nempecum dico Heri, Cras, videor temporadiscernere. Sed non ita est,haud magis,quam quum dicam,Dies, Annus:tempus enim significatprimoftatim fig nificatu: at verbum non tempus,led subtempore. Itaque non vna eademquevoce, sed diuerlis di versa temporasunt aduerbiis significata: itaque ctiam a numeris exempta sunt: cum enim efsent temperamenta quædam verborum, verborum numeros sequifatis fuit. Erunt igitur Nomina variata per Numeru, et Perfonam, ficut et Verba: peculiaria autem illis alia,alia his,dequibus suo loco.Nuncenim cauffas 161: 1 1 US ep CD fas declinabilium, etindeclinabilium vt perscru taremur,fatis hæc hîc habuimus declarare. Affeettus specierum dictionis alterius modi. Tquehis quidem affectibus rerum ratio ex -plicabatur:fed et alii fuere potius, vtita di- maksi cam,materiales: Figura, et Casus. Cafusenim ad diftin ettionem intellectionis funtinuenti,nonex ipsarum rerum mutatione. Figura autem non femper a re. Namquoniam vel mistæ, vel com politæessentsubstantiæ,composita quoqueno mina fuere quædam,vt Tragelaphus, Vulpan ser:aut substatia et accidēs,vt Equiferus. At quæ dam fuere figuræ, quæ nihil ostenderent in re compositum,vt personare, insistere, et alia talia. Despecieautemdubitari poflit: nam quemad- Spremni modum qualitas intellecta per fe, a nullo tunç dependet, puta. Iustitia: at in Cæsare eam fi con templemur, videtur ab eo et constitui et pen dêre, iccirco videri quoque possit deriuatum nomen lustus, substantiam iplam tanquamsui principium confignificare. illa omnino eft in verbo materialis,Coniugatio: nihil enimrefert (omu quodnam in elementum abeat,modo a et io, aut gako passio fignificetur: quare diuersæ inueniasCon iugationisidem verbuin, Lauo, Denso: Lauare, et Lauere: Denfare, et Denfere. Ordo vero,ne-owo que a re fumptus feruatur, neque immutat 0 rationem, nifi certis modis transponantur: ne que enim codem dicasmodo, Omne viuens est animali et Animal eftomne viuens: fed structura L ij. et Ini 20 1 D mk Too Us atac elle  eni mi 701 om  IvLi III. BON omnino nonmutatur.Anautem fit proprius af fe et us cuiuspiam,suo loco dietum eft. Hinccolligere poffumus, cum alii sinterebus hati,alii materiam ipsam vocis potius sint fecuti, ex quibufdam conftare neceffario veritatem, ex aliis non neceffario: nanque vitiatotempore,fal sa fit oratio:vt, Vergilius iterum nascetur. Siau tem vities genus; non fiet falsa, Vergilius bona: Figura autem etiam falfam facit orationem, vt si dicas, Vergilius est poesis. Modorum autem fo lus Indicatiuus pertinet ad veritatem. Sed de his fuo locos.  QuodPerfona, etNumerus accidat omnibuspara tibus, quomodo: et An Sexus Verbis addi debeat. STatua intelle etionon vniufmodieftita, ned voces: ftatuam enim interdu agnoscimus, vt eft fignum Cæsaris; interdum vtmarmor eft:po fteriore modo, percipitur vt substantia: privre, vtrefertur. Sic imago in speculo et res eft quæ dam per ses etsignum alterius rei. Eodem modo *** quüm voces rerum signa funt;eatum quoquena turar imitantur:vbivero per seaccipiuntur,ipfit na quoquetanquam res quædam intelligutur.Qua retum aduerbia, tum Coniunettiones, aliæque eiufdem modi, cum Nominibus Verbisque et fecundas perlonas, et tertias obtinebunt: fed non codem modo: nam Nomina Verbaque res lignificant,personasconsignificant: Coiun ettio nes; atque cæteræ tales partes; rerum odos asn't figni. 16 € bi U:. -50  nh let poli significant, perfonas non confignificant,fed ipfa snb persona consignificantur. Exemplumrei huius hoc eft: tra et abo naturam huius coniun et ionis Quanquam: in ca narratione femperap ponam verba tertiæ personæ. Exclamabo adi psam oratorum more: vtin fabulis, O coelum, a terra, o maria Neptuni i quæ nihilo melius re spondebunt mihi: apponam fecundæ: confi ciam Prosopopæiam addentur primæ. Eodem quoque modo vox hæc, Patres erit numeri plu ralis,quum lignificabit: quum significabitur,lin gularis: quaratione etiam pluralis numerus, dicetur singularis. Sed restat quæstio, Quam ob rem Verbo sexum non addidere, id quod fece runt Nominibus. Atfieri debuiffe vel ratione vi tur posse comprobari: Nam quumVerbum sub tempore id significet, quod Appellatio fine tempore: ficuti Appellationes fecutæ sunt fixo ram naturam, ita etiamVerba fequi debuere. At Appellationes fexum, iuxta fexum nominum fixorum, id eft, substantiuorum, mutant: igitur etiam Verba mutare debuere: Curro enim corsum significat sub præfsnti tempore, et albesco, album. Siigitur re et e di et um eft, mulier alba, quo in loco, album, mulierem fequitur: eodem modo Albescit, quoque mutare genus debuisset. Satis igitur eft colligere, fieri po. tuiffe: breuitati autem cor sultum effe, quum, factum non eft. QuareVerbum, quum trans it in Participium, facile ipsum genus recipere quiuit. Diuiditur igitur in Declinabile,etin Ladecli nabia LIS, ultra ique ma ujen are F.Q Liza que R;/ Zule! nd ma L iiij. 164 IvL. IV, nabilem, quaternis dispositis fpeciebus:ibiNo. mine, Verbo, Participio, Pronomine; hîç aduerir bio, Præpositione, Interiectione, Coniunctione, Kase Nominis essentiam, tamabappellatione,quam a reipsa, statuit. HACTENVS postpartes,diet io: nis Substantiam ipsam venati fumus, eiusqueAffeet us: tum Species, earumque affectiones incommuni quibusque essent cauffis in vium profectæ. Nunc iam deinceps fingulis libris fingulorumratio ex Onio plicandaeft,codem ordinequotesipfas,quarum notæ habebantur,funt fecutæ.Nomenigitur pri mumexequamur:efseenimnotam rei permane. tis,ex iis,quæfupra diximus, fatis conftat. Itaque iniplaappellatione comprehenfa est vis quædam ađionis: quasi ipsam esset cauffa quædam notio Vox pis Namyt aMouco,moui,motum,Mouimen, Mor ne 1 s Momen; sica Nosco,noui,notum,Nouimē,No men:eft enim imago quædam,qua quid nofcitur: instrumentum quali quoddamcognitionis: ac veteres quidem rectam yiain institêre, cum dice- Vol. rent, quasi notamen. Verum minus recte bonam ser ntiam explicarunt: Notatum enim poftc mi reft, quam Notum: sic Notamen, quam Nomen; vt e contrario ab hocillud potius fit. Fuit prius Noo,a quo Nosco:vtnetucaw,a quo niespoo onu,apudTheocritum; Æoles enim ficloquicon fueuene. Multo minus audiendisunt, quia Græ co όνομα,φuodωρα το νέμειν, ficut et νόμος, dedu. Α. Αν xere: quoniam quo pacto lex suum cuiq; tribuit: ita et nomen fuam cuique imaginem rerum red dit, nequeenim reette deductum intelligas ex ip * fa, quam temere auferunt,vocali. sed övojce, rei vc titulus fuit, a iuuandoquafi o;eopa: cuius vsu rem agnofçeres. Hæc est vocis origo. Res autem lis fic fehabet in definitione, Didio declinabi- Sey per cafum, significans rem finetempore.O. mnes enimpartes fiue species diet ionis, per ge nus suum, fcilicet per diettionem suntdefinien... Test dæ: vt constet error gramaticorum,qui eam par tem grammatices appellassent. Aliud enim eft le grammatica, aliud grammaticæ subie et um Di et tio fue Oratio.Sicut neq; verum eft quod aiunt alii,quiGrammaticæ partes quatuor fecere, Li teram,Syllabam,Diet ionem,Orationem. neque enim est grammaticæ pars Oratio, fed totum ip fumargumentumquod vocante'moxeipfuor.Quis enim dicat Archite et uram diuidi in ædes? Diffe rentiæ autem illæ neceffariæ funt. nam Præpo L y fitio to Da tuca 2017 TUI pri gh t10 hel Com > Sitio non declinatur:Verbum remouetur per ca füm, Participium per temporispriuationem:Hac tamen definitionenon differt aPronomine, nisi adhucaliquidagas; sic primo,vel finemedio rem fignificans.Nam pronomen hoc,OVI, Cafarem fignificat,sed nonstatim: primum enim refi psum nomen hoc CÆSAR, deinde rem ip haveteres autem vt in cæteris definitionibus, fail li funt,cum dixere fignificari, substantiam aut qua litatem, propriam,velcommunem.Nametiam aliud quamsubstantiam significant, vel qualita tem:quippe quantitatem, relationem,fitum, pri vationem, to egely,to. Illi vero etiam ridiculi fint, quiin nominis definitionerem a corporedi ftinxere, nihil eniminfelicius grammatico defini tore. Nominis affectus etiam accidentia appella vere, quoniam Græci ovubsExxotoko verum itain telligas; non xouvai, fed idhis, quæ Quintilianus recte propria vocat: sunt autem sex, Species,Ge nus,Numerus,Figura, Persona; et Casus.Atque horum quide quinque a veteribus confeffa sunt, Puumapersonaautemturpiter omiffa.Principio,ficcir. w >2.90.co reiecere, quia eadem vox finevlla variatione, quamlibet confignificetpersonam, etiam a pro nomine auferenda erit:neque.n.hoc pronomen Ipfe, vt primamaut aliam notet, variatur: neque hoc pronomen Ego, aliam, quam prima indicat Sed hîc quoque acrius iudicandumest:namPro nominaperfonam fignificant.Ataliud est signifi care,aliud cõsignificare: vt hoc nomen Tempus, significat menfuram motus,verum non cöfigni ficat motum.atnomenhoc Persona,id quodfu  pra  ra H, TE enhers i OL 11 lin ope veli pra diximus significat, sed personam certam non consignificat,sic Pronomen hoc Ego, personam significat quamlibet:pro quolibet enim nomine ponitur,fed primam tantum consignificat:quare cum per personas non varietur,non allignabit af feet um perfonæ Pronomini. Poftremoid falsumbern videmus esse, quod de Nomineafferunt: ideme nim nomen vtalioflexucasum, numerum, figu ram mutat, fic etpersonam. Nam fecundæ per fonæ quinti casus omnes sunt,quos dixere Voca tiuos. Verum neq; hanc fubtilem sententiam illi intellexere, et omnino tertiæ tantum persona nomina putarunt, adeo inepte, vt nisi adiecto Pronomine,negarintpoffe dici,Homocurro. At aamce o bone,quod Pronomen agit, vicarius quidam: herus ipse,Nomen scilicet pro quo illud ponitur, non ager? ergo non Pronomen a Nomine, fed Nomen a Pronomine dependebit.Atfuit aliqua alt. do, quum nullum effet Pronomen: tum miseri mortales de feipfis nihil poterant enunciare Co cedunt pudentiores vsum verbi fubstantiui,et fi milium,Homo lum,homofio, homo nascor;ho mo dicor: at quid est, Homo curro, aliud, quam Homo fumcurrens? Itaque paulo modestius alii sunt nugari, Appellatiua huic vsui concessere, Propria fuftulere:vt nð nominiin suo genere co- poruci petat variatio per personas, sed eius fpeciebus ali quibus,proprio autem no.Verum qui intelligat; quid grammatica fit, facile corum reprimat au daciam. Eftenim Grammatica fcientia loquendi ex vsu:neque.n.conftituitregulas scientibus vfus modum:fed ex corum ftatis,frequentibusq; vfur patio 2011 tan.G fuera  pationibus, collegitcomunem rationem loque di, quam discentibus traderet. Igitur cum tam a Ex. pudGræcos, quam apud Latinos prima verbi persona cum propriis nominibusposita sit: idque eta probatiffimis, et frequenter fa et um fit:debue reabillis isti legesaccipere fibi, non de suo finge re potius, quam figere. Omitto illud Euripidæ, jww nonu'dwpas. et inoratione Demosthenis con tra Midian, παμμένηςπκμμένεςέπαρχος,έχον χει oog acicu ciw, roixa @zizuorech ag eghalomgy. Venio ad noftros: Ouidiussic loquitur:Hospita Phyllis queror:in epiftola Heroina.In fine comediarum Terenţii verba illa funt:Calliopius recenfui. Sue tonius C. Cæsaris verba refert: Tantis rebus ge stis C. Cæsarcondemnatus essem. T. Liuius in primo, Romuli hæc: Hæc tibi victor Romulus Rex regia arma fero. Idem in perfona Anniba lis: Annibal peto pacem. Sallustius in oratione C. Cottæ confulis:En C.Cotta conful facio. Ne Rs que vero fubeftratio,qua possis dicere, Homole go: et non poflis,Cæsarlego.Imoveromultore et tius: Cæsar enim ego sum, non alius.at alius ho mo æque, atque ego. Quare in tertiam potuit transferri appellatiuum:propriumautem reman fit mihi in prima. Eft et illud validissimumargu mentum, Nomenessenotam rerum, siue igitur pe tempusinspicias,siuedignitatem, primum feip fum nominauithomo: at in homine, priino per sona, et ab eo aliis communicata. Quidillud? fi Nominiin communi,vt nomen est competitca { us: et tamenqaluuma variatio defecit aliquotno mina;erga quid dicendum?Respondebut, etreas et lo Ete casus quidem effe, vt in nomine Cornu,sed per diuersa elementa non effe manifestos. Ita et iam nos,perfonarum ordinem in nominibuseffe indiscretum, quem in vocatiuis aperte pofteaex plicarent. Ex his constat Linacri lapsus, qui ita scripsit, Sinc certæ personæ adsignificatione fi gnificare: quintus enim casus certam fecundam præscribit. Et ipse in participii definitione dicit, Capere a nominenumerum et personam. Est autem persona primo nominis affecttio, secundo verbi quod iplum fit Nomen secutum, vt dixi mus, quod,Prima:ad quod,Secunda:de quo, Ter tia, Efficiens, finis,materia. Hæcestigitur nomi nis effentia,fignificare rem permanentem:atpri sci id effe proprium eius ridicule prodidere; qua inscitia etiam in aliis fubftantiam cum accidente confudêre. Quoquifque ordine affectus traltandus fit. Rdinem quoquehorumaffectuum veteres on UL uc T neenatus fluxit:ita debuit explicari.Ac nemode bet dubitare, quin et Numerus, et Persona pri mas sibi sedes occuparint:sednumerus prior fuit. Rummus Nam primum etsecundum, quod eftin persona positum,eft relatiuum:prima enim dicta est,pro pter fecundam. At Numerus non eft relatiuus, sed absolutus: absolutum autem prius relatiuo. Poft perlonam autem genus cditum est: videmus cnim in pronominibus primitiuis genera con fusa. Poft Genus emerfit Casus, quem expressit  ambiguitas:cum primum ficcssentlocuti, Cața interficit Cæsar. Itaque ve distinguerent oratio nem flexumapposuere. Vltimæ fuereSpecies, et Figura: ac Species quidem multo magis necessa ria, itaque Figuram præcedet: fine Figura enim constabit oratio, lineSpecie non omniscõltabit. Neque enim dices, Cato cft iustitia. Atque ipfo Socquidem Cafu Species fuit præstantior: materiæ pi bel enim affectio simplex cafus eft:Species autem et iam ipfi Teineceffaria eftad fignificandum:mu tat enim Species modum fignificationis, Cafus autem nonmutat. Sed fere et a philofophis ipfæ funt Species introductæ, Denominatiuorum, et eiusmodi: at Cafus vsu tantum exorti facile funt, ac propterea priores fuere.Sicigitur recensebun tur:Numerus,Perlona, Genus,Cafus,Species, Fi gura. Sed prisciita peruerterunt: ficuti cum ante Verbi, aliarumque partium definitionem, pro pria eorum narrant.  PeNumero, C depersona quidem iam diet um eft: coas et i enim disputationeid fecimus:'de Nume ro autem est hîc agendum. Numerus eft quanti štas, quæ per fe ipfa diuisa ac cumulate vltimo kermino ab aliis distinguitur. Eft enim Binarius numerus duæ vnitates, Ternariustres: quæ sua natura non sunt fimul, fed cumulatione,liueag gregatione, fiue appofitionedicas,nihilintereit. Distinguitur autem omnis numerusab alio nu: mero vnicotấtum termino, coque vltimo: vnam A ind enim No TE Song ILL C enim habet dimensione quantitas discreta, quip pe longitudinem: fuit enim vnitas discötinuata; nequeenim recte dicitur fluere. Cumigitur om nis numeri vnitas initium sit,non differet nume ri inter fe hoc termino vnde fluunt, fed eo in quo fiftuntur. Hoc enim Quaternio a Ternionedi ftat, vnitate scilicet poftremo apposita loco. Occu patum autem eft confuetudine, vt Vnum, ctiam numerus diceretur: quare id quoquefecutu fuit, yt numerusalius dicereturSingularis, alius Plu ralis: neque enim mediu vllum estinter vnum et plura:quoniã plura ex vno frequętato fa etta funt,similar Quarelones non re ette fecere, qyi Dualem nummon merum a plurali discerpsere: atq;iccirco feuerio res Æolesnequerecepere,nequein Latinos tras misere. etnugacitas illa Ionum in multis tempo ribus verboră personas aliquot nõ potuit eruere in eo numero:in nominibus autem pauculosca of sus expressere. His autem, quæ diximus,infelicif simegrammatici obstrepunt:egrelli enim esep pris suis non poffunt quin ineptiant. Singularis, lwg.mo inquiut, numerus verissimºnumerus eft,propter when a ea quod repetitus facitnumeros, inque eum ipli resoluutur. Principio, hoc est disputatu in divina philosophia, Unitatem non effenumerum, ficut neq; pun et um quantitatem neutrumque; efle in bet prædicamento quantitatis,nifitanquãprincipia. Multis autem argumentis deiiciuntur de staru 13! fuo. Si enim numerus eft quantitas discreta, id est a quantitatesdiuise per superficies, et coniun et x te per comprehenfionem,imo vero ipsaquantitatī. ratio comprehēsarum: non erit vnitas numerus, non TIES m2 nas le IyL. IV. non enim diuidi potest: idem enim eft diuisum, etdifcretum: ficutidem cocretum etindiuifum. Sumptis quoque eorum principiis direeto aduer fus eos colligamus. Numerus, inquiut,singularis 2 reet edicetur: quiageminatus,aut multiplicatus cæteros omnes creat. Ergo numerusnon eft:hac enim ratione punctum esset linea, linea superfi cies,fuperficies corpus. præterea Binarius, Tere narius, Quaternarius,non esset vnusquisqueñu merus feorsum:sed Binarius, duo numeri:Terna rius tres:non effet igitur quantitas, sed quantita tes: numerus enim quantitas eft,ergo numeri qua titates. Nihil vero mirum hoc errasse qui eu ma Ale iam definiuerant, Numerus eft dictionis for ma, quæ discretionem quantitatis facere poteste | Principio male assignaruntdiet ioni:nequeenim competit diettioni,vtdiftio est; omnibus enim competeret dictionibus: hoc autem eft falfum. 2. Deinde formam dixere, cum tamen numerus fit 3* accidens. Et male dixere, discretionem quantita tis facere; sed potius discretæ quatitatismodum, 44 aut differentiam notare.neque excluduntur Ad verbia illorum definitione: Nam Bis, Ter, for mam habent dictionis, quadistingui potest qua Propmatitas. Proprium autem eltfingularis,finitumef fe:id eft,certum:quiafcimusquantum sit homi num, cum dicimus, Homo. At pluralis infinitus est,non quod fine careat,nihilenim in natura in finitum:sed quia sitincertus. Sienim dicas, Ho mines: quotsint, nefcias: itaque addituraliquid præscribens, vt Decem, viginti. Accidit autem interdum, vt eadem vocediuersus numerus in telligatur: quemadmodum eft in fecudo casulina gulari fecundæ inflexionis, et in primopluralie iufdem: in neutris pluralibustribus, ac hngulari fæminino: vt,SACRA. In quib.autem evettiat, in capite decafu dictum est. Secutus autem eft nu NE merus grammaticorum, suiipfiusnaturam in reo busiplis: par enim etdispar, vt diximus, non si muladfunteidem numero: ficneque pluralis, et fingularis: fed satis est alterutrum vni voci ineffe. Ac quemadmodum numerus quivisaddita vni- Awesome tatc acquirit rationem pluris, ita aut numero ly ! labarum, aut temporum, plurales numeri nostri maximaex parte,lingulares fuperarunt: Poeta, noule Poetæ:Dominus,Domini:Pater, Patres: Cornu, Cornua: pauca enim aliter invenias. Sed et ina liis cafibus fereidem invenies. Quare cum idem numerus non poffit esse vnus, et pliires, et idem nomen vtrunque significare queat, ut “Amor”, “Amores”, consultum elt huicrci,vt per fyllabarumi aut temporum appofitionem, idem nomen effet seipso maius, et aliquo modoa feipfo diverfum. Hocautem, vtdiximus,maxima in parte nomi num est, non in omnibus. Sermo enim teme re inter agrestia ingenia primum örtuš refraga tur aliquando legibus doctiorum. Igitur quæ - yna v hrun dam sunt nominä сiusmodi, vt numerum v trunque obtineänt, qualia diximus: nonnulla semper singularia: quædam semper pluralia: et in his quædam pronumeri natura numeru red dentia: quædam non: fed alia singulari nume to plura fignificantia:alia plurali numero, singu la: Semperigitur fingularia,aut semper pluralia 46 T 7 Mj: Vin vteffent,effecit aut natura,aut vsus. Natura sunt singularia, quæ certa sunt individua, ut “Sol”, “Czsar”.Item pluralia, quæ multa sunt; vt sunt hoc; quod effe dicuntur,vi Gemini,Pisces. Dico autem, Et funt hoc, quod effe dicuntur: propterea quod colle et io illa plurium fingularium maxima ex parte pendet ab intelle et u:vfus autem tyran nide extortum est, vt quædam sine ratione essent fingularia,vtfumus:nam quare non dicam duos fumos?et duos sanguines? Hæc igitur sine ratio ne. Quin etiam contra rationem: etenim Pul verem, et Arenam dicimus, totum illum cuma. lum, cum tamen ipfarum partiumminutaru po. tius effe debuislit. Pluralia autem quare dicas Lynum dicm, Saturnalia, Floralia, ratio subest Comprehendit enim et ludos, et ioca et merca tus,et comeffationes,et alia. AtCervicesquare dicebant,cum Collum quoque dicerent:aut qua re Colla,vnius tantum hominis: Emendat ramen fefealiquandopublicus vsus tollēdo quod statue rat, probatorum autoritate: quibus aliter placuit 4 poftea dicere: vt Cervicem primus Hortensius pronunciavit: item Farra, et Mella, et Vinaalij: et quibus placuit idem nomen proprium diuersis imponere:vt, mihi, et lulio CæfariDiet tatori. Ea dem quoque autoritate coacti sumus verum fin gularem in plures dividere. Vna Gallia eft,fin. gulis vtrinque montibus, totidem maris limiti bus, etfuvio Reno præfcripta. quare igitur in tres, quatuorve Gallias divifimus? cum vna Græcia, yna Italia diceretur. Ac fane commo. idius Italia in plures potuit distingui a namvetus Ausonia, quæ et Oenotria,et Italia nominata fu= 4/2010 it,ne Tiberim quidem attingebat.Poftea Roma-> ni ne Barbari ellent, vi extorsere,vtad Rubicone vsque fines extenderentur. Octavius rerum po-). titus,ctiam nominum dominus effe potuit: atq; etiam, li Diis placet, ad Varum vsque propagavit: ut Alpes ipsas quoque, quas natura fixerat com munes, a barbarie vindicatas Latino nominiat tribueret. Sanevero, quí Nicæam in Italia transtulit, potuit Italiam ipsam, ad sociam et participem velnominis,vel gloriæ Romanæ Maffiliam pro rogare. Sed de his aliâs. Eft et illud contemplan- Rana dum: Nihil referre, vnum pluravelint:an vnum plurave putemus. Ita cum ex divisione provinci. arum acpræfe et uris,Transpadanam, Cispadana, a Cisalpinam, Transalpinam,Belgicam, Celticam, Aquitanicam dixere,propterea quod ita effe ar bitrabantur: fic philofophorumquidam cuplu r'es Mundos, Soles, Lunas intellexeretquodano bis numero fingulari prolatum fuerat,ab illis no heeft vitiofiusin verbis quam in rebus multiplica tum.Itaque loues etiam dicimus, et Veneres, et Cupidines. Itaquefcribunt, Orbem terræ:et,Or bem terrarum. NamTerra nomenproprium est in singulari vnius elementi, quæElementum est, atque idem semper in sui fimiles partes dividitur. Cum autem in plurali ponitur, eitidem nomeli teřis, et materia,sed non substantia. Neque.n.ex W proprio fitappellativu,vrdixere:fed aliud estre, 1 licet voce coveniat. Sicut in Caet Numeris in 1 dem quoq; evenit:Nam,facra generis fæminini, Mij. numeri numeri singularis, non eft eademyox cum plura libus neutris:accidit enim, vt iisdem fcribatur e lementis. Terræ autem divisionem aufpicati sunt a familiaribusoccupationibus, et ius ipfam iniu riam'appellarunt: neque enim melius Terra de buitalijatque alij attribui,quam aer. Itaq; natura vindicat fefe, et mortuos Tyrannos nonmaiore tegit tumulo,quam vnum ex oppreffis, fefe om. nibusæqualem oftendensmatrein.Quęvero lin gulari numero plura fignificant, naturam ipsam in eventibus rerum funtimitata: quippe vnuscu mulus,vnus acervusdicitur: atid vnu, plura funt: edita Populus,Turba,non fine ratione fimplici nu mero, multiplicem significatum comprchende Thebae.Nam Thebx,et alia eiufmodi,fecura sunt con ventum libertatemque civium:quorum omnium nomine, non vniusgererentur res: alibi enim a pertius hoc declaratur vt in Commentariis Cæsaris, Helvetij, Menapij, Arverni. Multitudo enim in populis, nonmania in vrbibus explicaptur. Harum autem vrbium numeruscu fingularifle. xu profertur, vt apudStatium, Theba,fequitur v nionem ipfam in fignificando. Quæ igiturperti. nent ad numerorum naturam, affectus, vsumý;, hæc funt. De Genere. Bon Aturalia quofdam habent affe et us propter fe: vt,moventur animalia, quia fentiunt:er govt evitentnoxia, etvt commoda consequan turymovendi facultate prædita fuere. Alios affes et us or 7.2  DIC Aus habent propter alia non propter se: ut excrementa sunt, vt cujus Tunt,ipsis exonerentur:ne que enim aliqui pili quibusdam in partibus ho minis vllum propter sefinem habent: nulli enim ysui funt: fed ve fumofis exhalationibus illis va cet intus ibi corpus. Eft et alius modus, vt genera tio affectus enim animalis eft non propter ip sum,sed propter speciem. Nisi enim indiuidua certa producerentlibisimile, interiret species ip fis deficientibus. Quare generandi facultas eis da ţa est:atque aliis quidem alio modo:perfe ettis au tem per fexum:in quibus mas, et fæmina distin guerentur. His de cauffis, quæ voces fexus effent notæ, qua rationcidiudicarent, eam rationem en Genus appellarunt, a poteftate earum rerum, ', que significarentur.Sexus enim cstalterutra po- liceret testas generandi. Neque recteantiqui dictioniSlim? isl attribuere: Trium enim tantu in partium eft,non autem Dictionis.Sed ipfi falfi funt, cum non ef fet nomen pofitum ei generi, quodpeculiariter has tres folas partes capit. Alii addiderunt fic,Di * et ionis declinabilis:fed falso:neq.enim Verbiest, pc Eftigitur illius fubalterni: fic enim media va i cant: generis affc et tus terminatione fexum notas. Sita enim eft in fine vocis, vt Cælar, Mufa. Ne que vero impedimento cít, quod ctiam masculia na terminatio cum fæininina concurrat: vtMu rena,Aurata, quæ funt cognomina virorum.Hoc S. op enim accidit a cognominibu sanimalibus: sic Syl nila, aprudentia, quasi Sibylla: et alia, quorum ra tio fuit hæc secuta. Neque Barbara obsunt, Iu i gurtha, luba: illis enim ca fuerit terminatia ad hoc le M iij. 178 Iul. IIIL 1 hoc officium,yt postra nobis, Quod si qua eft ve triquefexui communis,non destruitur iccirco de finitio: vt, Legens, et Felix: intelligis enim vtrum quegenus includi: quod non facies in Leetus, Le Ćta:aliter enim terininantur. Iccirco fapienter diximus, Notans, non autem distinguens:non enim semper distinguit, ob verborum scilicet pe nuriam: funt enim res plures, quam vocabula. Cætera autem, genera aut non sunt, aut hæc funt. Ac deNeutro quidem diximus:nomene, nim hoc, Neutrum, negat ipsum cffe genus, Cum enim dicis, Neutrum genus est, significas wipfum effe,quianon est. Sicutsvavulla quædam herbæ di ettæ funt:quæ quianomen non haberet, che nomeniņuenere. Eft autem Neutrum duplex: vnum, quod vtrạnque fimul reiicit genus: vta Scamnum. neque enim autmas, aut fæminaest, Alterum, quod ncquc rejicit, nequeftatuit: vt, Gubi Mancipium. Addidere autem, quod Incertum vocarent; vt, Dies: fed hocabipfa re, neutrum quoque eft. Sexus enim non nisi in animali, aut in iis, quæ animalis naturam imitantur, vt arbo res. Sed ab vsų boc factum est, qui nunc mascu linum sexum, nunc fæmininum attribuisset, hocitaque nonulli eţiam Dubium appellarunt. At illud ferendum non fuit, cum animalia quæ, dam suis generibus non notarent; hanc ncgli gentiam Græci vocarunt genus etiroivov, pessi me: nam xovov, id quod Duocomprehendereç genera nominabant. hoc autem Alterutrum tan tum cum recipiat, no potuit habere præpofitio pēem:addit enim quatitatēmathematicis. Vt emia rippv,Noftrimelius promiscuum, quod differret I  1 lad. avt cius pics ns3 LIC cam ma co FC 010 ego com-, GUE a communi: quoniã comuneidem æquecaperet vtrunq. fexum, et effet vox generica autspecialis capies indiuidua:vt homo,cui aliquando femini num,aliquando masculinu apponeres adieet iuũ, vt homobonns, homo bona. At Promifcuo non item: fed alterutro sub sexu captę voci, vtrun-, que sexum affignares: vt paffer albus, ctiam de femella. Is autem defe et us cum in vsum furtim irrepGifset, timiditate quadam fotusest. Nam vt$$ Mulus,Mula, Ceruus,Cerua, quare no Aquilus, Aquila, et cum haberesfuucs, Fwvis, quamobrem non dixisti, Thunnus, Thanna.Namquçadmit, tuntcommunes terminationes, ausim muni quoq. genereinsignire: vt hic et hæcouis potius dicatur,quam aut hæc,aut hic vel hæc, vt etiam veteres pronunciabant. Atque illi quidem, cum Taurum re et e dicerent, etiam ad conuiciu Tauram, comentisunt. Quare igitur voluptatis diuerticula quæfiuere: necessitati autno inferuie re verum nulla ars repete perfecta extitit. Ille ve roin multis vocib. ficin vocu terminatione fata Opuze lis defe et tus fuit, cum tria genera vnica vnius vom cis terminatione coprehensa sunt, vt Felix: vng enim vox est,materia fifpectes; at si formaintro. spectes,tres sunt vna facic.llludquoque ex anti quiseft cautius accipiendů: Nacumdiscrimogenos a Nerum statuut, per notă Pronominis, a pofterio - riaccipiunt cognitionem:nequeenim Cæfar, eft generismasculini,quia ei præponitur hic:sedco gnoscitur ita cffe,qaita præponitur: præponitur aute,quia eft. Hæc de re ipsa. eorum autevoces etia sunt declarandæ.NaMas,Ofcadiettio fuit că la cifa a Mamerte; Mamers.n. et Mauors, et Mars, forrem apud illos fignificarut;non quodma na UIT CIT IO MIC Sil m voca vorteret vtaiunt: neque enim Latinæ voces fue re. Fæminina antem a fætu:fætusautem cause to Coitur: nam hocverbo veteresrem Veneream fi, gnificarant pudenter: ficut Latini, Coire: quid enim purias,quam comitem esse? item consuetu do: ' lic Græci owevci, et vyzivela, et alia mplta, quæ in libris historiarum diligenteranno * tauimus. Disputarunt autem Grammatici Ma pufcula Lante genera anMasculina dicenda effent: et Fe stus in xii. Masculina mauult, quoniam Græci quoque apravixa Hai Inaura ', non autem appara, etFraua. Idem Feftuşin primo, Fæmineum di citGenus, non Femininum. Recentiores deli cati malunt dicere, Generis neutrius, quam peu tri,fed antiqui fiçinflexêre Vter, vtri, vtro; fi cut,Vnus,vni,vno,vnum,vne: vt es apud Catullum. et Terentius, Mihi solæ. Et vt nomen gene ris differat a communiilla vocenegatiua, pruden ter, qua potuit,effectum est. Proprium autem Ge nerum effe,pati mutationem,fatis patet ex genc en reincerto, vt etiam Armentas, dixerit Ennius, quæ nos Armenta. Sed de his in historia originu faris dictum est,  Cafors. Vncco ordine, quem præcepimus,de Cafia bus agędum eft,operoso fane negotio.Ca pildusigitur, per veteru definitionem, quid sit,non bolle med fatis cognoscipoteft:quippe, et Nomen per Ca fum, et Cafum per nomen cuin definiant neque þæciņter felintrelatiua, circularis erit cognitio: 1 sic Pt fic cnim vocant philosophi, quum ignotum per æqueignotum explicatur. Nam fi nomen eft de clinabile per casum, Quæro, quid fit casus. Eft declinatio (aiut )nominis, quareper hæc nihil ng tum mihi fit. Sed addidere, vel aliarum casua lium dictionum, quæ maxime fit in fine, At vero, Cafus non eft declinatio:Declinatio enim duo fi gnificat: A et um illum inflectendiprimo fuo fia, gnificatu:motum.n. notat ciusmodi verbalia, ve ambulario.Id nõ eft casus: no erit igitur hocmo do declinatio: fecudo,significatcaputquoddaad,, quod reducuptur eiufdem flexionis nomina:ve primam, secunda, et alias dicimus: ne sicquidem erit casus, declinatio, Casus enim ipsi ad ea capi ta reducuntur. Quod autem ad aliquid reducitur, non eftcum eo idem. Reducere enim notat mos tum:at omnis motus statuit priuationem: igitur liidem effent, idem careret feipfo. Voluitigitur Ĉ intelligere declinationem ipfam mutationem terminationis; sed Casus non eftilla mutatio, fed hoc ipfum quod iam mutatum est: Casus enim Vocatiui est, Bone, quod iam est mutatum a Bo nus, non nunc mutatur. Itaque vox hæc, Cafus, elt præteriti temporis,declinatio præsentis, Præa terca Species est declinatio nominis, hoc mo?? doper terminationem: vta Iustitia luftus: hæc enim est definitio Denominatiuoru. Quidquod illa verba, Quæ maxime fit in fine: perturbant. pon declarant. Nam vox hæc,Maxime accipitur Fc pro eo,quod est potiffimum. Atpotisfimum re mittit interdum amplitudinem fignificati: vt quum dico. Potiffimum hyeme pluit: significo. -DV 7de ene  you non semper æquepluere: quare oftedunt ca vet ba, euenire aliquando, vt Calus non fiant in fine vocum, sed alibi quoque. Quod ficoconfugiant, vt dicant,Maxime,idem esse quod,Semper: ad derent potius vocem manifestamSemper. Ve rumneid quidem faciunt do et i: Definitiones e nimita funt natura comparatæ, vt hocaduerbio neegeant. In ipfis enim ligna vniuerfalia, tum nu merorum, tum temporum neceffario,et femper intelliguntur. Idem enim dicas, Homo eft ani mal:Omnis et homoest femperanimal. Cum e nim a fubftantia confiant definitiones, ipfaque abeslenequeat: etde omnibus, etfemper dicen turserit igitur casus terminationis effectusdiuer fus aprimaimpositione:eft.n. idenomealterius, atque alterius cafus, quiaalia atq.alia terminatio Hemutatusest. Isautem affe us eftin prædica mentoQualitatis, in capite de figura. Intelligo figuram mathematicam, non autem iftam fåt Sam dequa mox. Eft enim Figura terminusqua titatis: igiturhæc voxPoeta,quantitate certa, et figura eft:a, enim vocali clauditur. At vox hæc Poetarum,alia quantitate, alia figura terminatur. Som Eft autem affe et usis Nominum primo, etvero: Pronominum autem, quatenus illorum vicarii funt:Participiorum,vtin ipfis Nominum natu fa ineft. Sicut ego fum calidus, quia ignis calidus est, quiin meelt:ita proprium accidens alicuius, poteft effe hoc modo comune:quonia subftantia illa,cuius eft proprium,eft fubftantia imperfecta, et comparata ad vlteriorem fine,quam fuu: cu jusmodi sunt elementa, que nonfunt propter fe GcutEst en Eatin nfugi Tipe: per. Egok adaa 2, tur etts Cor o ipa erdic Caso ficutneque materia prima.Illud in memoria ha- Countro bendum eft:Siquę voces cafu distinguuntur: que tamen non funt mutatæ, vtMufa, in Recto, et Vacatiuo, hoc defectu materiæ, non formæ eue nire: Quæ fuit ratio, vt etiam æquiuoca nominaw sa orta sunt. Dico autem diuersam a primaimpoli tione; inuentores eniin nomen indidiffe Reco patet ex vsuloquentium,qui præfentis temporis primam personam, 6lua appellant,et Reetum ipsum Jog. nominis. Casus eflentia hæc eft:igitur de numero corý, aut deque appellationibus nunc agendu. Caderedi çimus moueri deorsum naturaliter:intelligo na taraliçer, secundum graue. Nam alia, quęingres su aut volatu,aut alioquouis modo deorsum mo uentur, non ferutur naturali motu grauitatis, fed voluntario: quo motu etiain fursum subeunt. At naturalis motus ad vnum tantum fit. Quare pa, luserectus,aut columnacum ruit, caderedicitur: non quia totadeorsum feratur,Ted quia plurima eius pars. Translatum eft deinde, vt quoties aliter quidauțesset, aut eueniret, quam aut prius erat, aut fperabatur verbum hoc vsurparemus:'vt Ca dere caussa, in qua erat: Cadere fpe: Excidere memoria. Corporis enim folius interest natura liter moucre: fed ad res corpore carętes translatu fuit. Huius verbi arigotora Græca esta prætevov rito medio?oūmaiat. quo sono integropræsen tis etiam nunc Valcones pronunciant. Cum igi ţurapud Homerūdicatur verba excidere ab ore, a mente quoque cadant neceffe eft. Quare cum a cadendo Casus sit, paffiua forma, vt Occasus Sol MI10 prad Deck tami ODISI serti Post TioN etTE n 110 na34 Scak alice biter esti uus: ople 184 Ivl. IIII. Sol,quemadmodum fupra diximus,qui iam oc. cidiffet, in x 1 1. tabulis legebatur: Casus appel latione etiam Rcctum ipfum afficere aufi funt, quia a mente caderet imponentis. Sed quum nos ILCR wdeaffectu nominum fcribamus,non erit ea recta, fententia: reliquæ enim quoquepartes Casus di cerentur: igitur non esset nominum affectus ex mutatione finali, sed fine mutatione cuiufuis vo cis: vt Hev: vtappareat, quam negligenter fibii pfis istiaduersentur. Sed ferendico erant, quod In vera dicerent.quanquam non fecundum ea, quæ proponerentur. Atcontra,quiita sentiunt, Ca sus omnes efseRectos,quia a generalicadunt no mine:landineptiunt.nam quid est hoc,quod ge nerale nomen appellant? Nomen ipsum? Atquis dicat, Cæfarem anominccecidiffe, in quo nun quam fuit: quis Sputum? cuius ne vnam quidem habet fyllabam. Materia igitur huius, ab illius non cecidit.Quod fi hoc ab illo contemplantur, quia illius speciessit, sane non cecidit: quis enim dicat fpeciem a genere cadere? in quo eftvt pars comprchesa prædicatione: et in qua illud eft vt pars constituens essentialis, vt omittam tempora verborum futura casus, quoniam a verbo gene rali cecidiffent. Erggalii subtiliffime dixere,Re to ctum effe Cafum,quoniam ipfecft quicadit,cum definit effe Rectus, et fit cafus. Si cnim Rectus est, quideclinatur,qui ficditur, nepe eritCasus. Itaque Aptota vocata nomina, in quibus rectus non caderet. Verum ne hi quidem funt audien wie di:Nam quæro Reetusantequam cadat, Casuf ne fit? fr est casusante quam cadat, ergo finc cauf fa,  CE, nts ode 20 sa, id est, fine mutatione etflexioneerut obliqui cafus. Sin hicasus funt, ille non fuit: mutatum e niin non eftidem. Quidam.vbideiectisunt his rationibus, ad alia commenta confugere:eundem effe poffe et Rectum et Casum quia stylusema-na nu poftquam cecidit,fectus adhuc elt. Hîc falla- john cia eft keci et Eredi: iccirco duplex fuit vox, Cria, et 60). interpretamur primam vocem re Etam,alteram erectam.Reettæ ratio eft a partibus, ne extremorum tenorem egrediantur: nam qui fic definiunt,Breviffima extensio,per proprium, non per esscntiam definivere.Erectæ autem ratio esta litu, etrelatione vniversitatis: cuius fcilicet partes extremæ non egrediuntur lineam mundi perpendicularem. Ita etiamcuruus stilus poterit erectus effe, et ftilus rectus, iacens: opponitur e nim Recto Obliquum, Erecto autem lacens.Ic circo dicimus in definitione Erecti, cuius extre mæ partes non exeunt liticam mundi perpendi cularem. quoniam etiam curua erecta effe pof sunt. Vere autem Erectum sicintelligas: nam Nutaris licet non fit lacens,non tamenvere Ere et us eft: fed eft,vt aiuñt, in fieri: definitiones au tem rerum sunt perfectarum. Hinc Nominati vum vocabimus L. Jeñor Rectum,quia brevissima nominis extensioeft: vt linea recta: iccirco Clu apud Græcos significat statim. opJw autem,quia ftat:nequedum flexa est: erectum dicas,silubet. Ceteras autem partes inflexinominis,a Recoq dem Obliquas,ab Erecto autem casus. Sed reci us fiat,vtobliquorum nomeomittas: nullo enim modopotest competere ratio curvitatis. Casum autcm DHI NIE ch ZA CN -,R Cat ca die 24U Cealus autem appelles illam terminatam mutationem; exemplo Aristotelis,o milosa Alge Pepdv oz'Tx quivua Mam 75wrotua. Enumerantur Casus:explicatur vfies:re cipiuntur Tomina: Asus, vocelargius cu recto quoq; comuni: cata,vidcamus quotsint et qui,etquare no write plures, Ğ a veterib.traditi sunt, neq;pauciores.In mm. omniactioneestid g agit,id quod fit,id quodfa et u recipit, privatio, et finis cuius cauffa fit. Quin quecafus fuerenecessarij: Agens, Rectus: quod fit, Secundus: cui fit, id est finis, Tertius: quodreci pit, Quartus.privatio, Sextus:Agit enimfaber, fa cit formam freni in ferro, facit Cæsari, recipit for mam ferrum, quod carebat ea. Ita constitues o rationem, Faber cudit ferrumi Cæsari ex catena. Interroges igitur, Quid facit ferro?Formam fre au Patuni: ex catena in catena enim nonerat. Ac quan quam videtur formailla effe finis: imposita enim fony conforma,ceffatartifex; tamen non eft finis vltimus: eft.n.finis operæ, id eft, a ettionis; non autem ope ris.fit.n.propter equu Cæsaris. Sic et super Quar i ti natura poterat dubitari: videtur.n.formam no materiam fignificare, cum dicimus,Ædificodo mum.Atrudib.philofophiæ hoc veniat inmen, tem: Domus.n. et materiam dicit et formam:Vo. cabulum igitur hoc facit,non autem Casus. Cui' rei sigrueft,dica, Cædo lapideszhic nihil est, præ ter materia: Cæsura autem forma eft, puta lovis, aut Cæsaris. Ita in domo, fi formam a materia intelle et tione distinguas, siç dicas, Lapides cuius sunt e mi quod erha Erfa reso teni funt? Domus: a forma enim hoc habet, vt define Pontis,aut alterius rei. Mutantur autem locutios nibus Casuum rationes, aliter enim accipias in passivis: sed simplex inventio rerum talis ab ipsis principiisfuit. Quoniam vero fermo institutus est, vt dicebamus, quocumaltero sententiam no stram communicaremus: iccirco Quintus cafus inventus est, cuius officium vocandiellet.Sapien -Nomme tius autem a nobis fit,quam fit fa et um ab antiqs: cum ordinis nomen indimuscafibus. Primui; ndt Secundum, Tertium,non aute officiorum. Nain Duis cum in varios vsus fusi essent, non folum diversa nomina, sed etia supervacanea sunt sortiti. Quid drea enim Vxorium cafum dixerunt Secundum? mo destius alij Patrium,prudentius Poffefforiu. Nam Hectoris Andromache, non eft Vxorius,fed Ma ritalis: sicut apud Valerium, Terentia Cicero nis. Ita cum dicis Cæfar Sylvij pater, Filialis fit, si sit Patrius ibi, Sylvius Cæfaris. Sic enim Cicero: Cato, huius pater, qui Uticæ sese interfecit. Qua ratione etiam Genitivu nominarat. Quid? nonne erit etiam Carpentarius cum dicam, Car peatum opus Epei? Sed grammaticis nullus finis ineptiendi.Dativum non inepte dixere,Acquisi mitivummelius: nam quodcontraria natura inve nitur: vt, Aufero tibilibrum:hicetiam acquisitio nem intelligamus: nam recipitablationem. Ac cusativu peffime Latini,Græcimitius, aile Tixlu vt cauffa fit non accusatio. nam fic oportet dicas PPA Sextum casum, Defensorium: namquemadma dum eft, Contra Vatinium: fic erit, Pro Vati nio. Sed et ridiculum fane:etenim ytelt, Accufo Clo i fire 028 OS DIUS opt do 009 Vo Col 017 tera UARY um 188 IvL. CClodium: sic, Defendo Clodium potior autede fenfio effe debet.Salutatorium etiam Vocatiuum non male: sed hoc generalius: etiam falutas, vo cas: neque enim Vocare primo significatu fuit, arceffere, aut ciere:sed,vocem edere: poftea fuit, nominare. Sic clamare vocem contentam ede re, poftea appellare:vtapud Plautum tranfitive. ienon absolute,Clamahominem, koneix. Ablativi quoque nomen non femper fervit,sed etiam dat: A Cæsare daturregnum Antonio: nisi dicas, au ferri ab eo quod dat;id quod datur, et reette. Se ' S ptimus autem a Sexto non magis distat,qua Ge phimnitivus afeipso,quumaliudquam gignere,et Dativus aliud quam dare fignificat. Isautem ca fus Septimus,vt voluere,vtnosSextus, habuit ra tionem instrumenti:nam hoc quoqueinter caus sas numerätu est. AcPlatonici quidem,interquos etiam Galenus fuit, instrumencariam cauffam ab aliis distinctam posuere: at Peripatetici(vtom nia) fapientius ad genus cauffæ efficientis: eft e nim Malleus efficiens Annuli: neque ipfe fine Aurifice, neque fine ipfo Aurifex: fed ita vt fi Malleo non agat, agat alia re, quæ illius loco fit. “ Adeo vt Aristoteles etiam ipsam motionem inter efficientes víumerarit. Igitur in rećtonon potuit esse, propterea quod simplexelt. In fexto casu fuit, quomodo eft efficiensin paffiva locutione: vtidem fit; A Cæfare, et a Laricca vulous fictum est: vtrunque enim eft agens. Itaque et a Lancea et Lancea: quare quum neque Cafär fine Lancea, nequc Lancea'sine Cæsare vulnus pos fit facere, et tamen Cæsar muito potior fit, quip. pe 189 tam Abi erine idios reche 0,00 honek در و habu peages a feipfo, tenuit priscusvsus, vt præpofitio hæc Cvm, adderetur: ficut, Theseus cum Hercu le. Verum quia non erat focietas æqualis, fed ve rusmotus a ettivus in agente,motuspallivus in instrumento, sustulerunt præpofitionem, qua verus comitatus in aliis indicaretur.Ratio igitur, et vsus sequens rationem priscus ad hunc modum fuit. Nuncvero cum grammatici negantinveniri di tum a doctis cum præpofitione, falluntur. Nam in quarto Fastorum,in antiquisexemplarib.Flo rentinis fic fcriptum fuit: Hecmodoverrebat raro cumpectine terrum. Verum itain codicibus do et iffimi viriGryphije mendatum invenimus: Hacmodo verrebatftantemtibicine villam. Necdisplicuit festivitas priscæ vocis, fulturaque casætenuioris. Sed is loquendi modus fuit pecu liaris illi poetæ: cum alibi,tum in primoTrãsforo mationum, --concuffitters,quaterý Casariem:cumqua terram, mare,fidera movit. Plinius quoq; in lib.ix.demolloquenspisci bus,fic scripsit: Cæteri çirri, cum quibusvenatur. Proprium autem est Sexti,etSecundi mutuo 64 subire sedesquasdam. Quædam.n.verbaæquei-comide oppsos refpiciunt,vtEgeo, et eiusmodi:fed etalio va su loquendi:vt,Imperator miræ fortunæ:et Mira fortuna. Vbi fi multa iungantur cola, idemcalus fere repetitur:Bonæindolis, summæ spei,raræfi dei. Pliniusvariayit vii. Chromandorum ģentem fyivestrem, sine voce, stridoris horren Ai, hitris corporibus.Alius dixiffet, Stridore hor Nis rendo: intar INITI caula ci Otis: + 2 108 ed in is lori nema. ustig cal Sine اrendo:vbi etiam vocem a stridoreoris mald seps ravit. Sed etCicero eodem modo elegantia con divit varietate: Lentulum noftrum; eximiafper fummæ virtutis adolescentem. Vbisemper inve nies adiectivum:nam exemplum ex invectivain Sallustium falso adducut,sic, Quos protulit Sci piones,Metellos et, ante fuerintopinionis:legut enim docti, Tantæ, et re ette. Rectus autem et Quintusapud Atticosidem quifuit:quosetiam poeta imitatus eft: Corniger Hesperidum fluviusregnator aquarum. etin plerisquevocibustam Nominu,quam Pro nominum, atque etiam Participiorum adhucita est. Iccirco in oratione vtrunque fimul iunctum invenimus: vt apud Plinium in vit. Salve omniu primus, parens patriæ appellate. Namca verba, Primus, etAppellate fimul coeunt in coftru et io ne. Illud autem ex Virgilio, Nate, mea vires,meamagna potentia folus, Natepatrisfummi,quitela Typhoea temnis: duob. modis aptari poteft,vteximatur ex eomoi do dicendi:primo,vt folus sitmagna potentia:fe cundo, qui folus temnis tela.Cafuumordo,quaretalisfit. х öm nium mam habuit pofituram, Secundum locum forma occupavit: eftenim ftatim in animoefficientis,vt materiæ eam imponat: quippe, vti dicebamus, operæ finis est. Proximam huic sedem vindicavit is, quivlrimumfinem significavit. Rcliqui erant duo: w.. Emilum primum,Reetum habuit:et quia primali duo: alter materialis, quem Accufativu dicebant: anti alter,qui signaret privatione: iccirco merito huic m illum præpofuere.Vocativus autem poftremolo co fuerat collocandus: veruın Sextus quum totus Latinus fit,atquc ab ipfis, cæteris additus, omniu oculis vltimus fuit. Neque enim verum est,quod aiunt, bas: fueJer, Je, Sextum fuiffe Græcis: non. n. flection for love tur: sed est, ficut apud nos,coelitus. Itaqueetiam 1.0il alios ficinvenias,segvavde, d'egvos.quare etiã pla res cafus fint.cęterum adverbia locifunt,vt fuega 16. Quid quod illa addita terminatio non femper Lad distinxit,nam etiam præpofitio addita eft, regvo adh fo me.ficut et $ quæ particula omnibus additur Ljuni casibus, nequeipfosvariat: et omnibus numeris: sec id quod ab Vrbảno diligentissime ex Homericis obleryationibus collectum est. Deiis,qua vnico cafu constant, “ pluribus. an Aptota inveniantur. Vemadmodum igitur interdum videmus volimo nomen quodpiam, verbumve voceconyes puna nire:vt, face: neque tamen eadem est natura: ita quanquam quidam casus eiusdem vocis, limitib. iisdem contineantur,nihil tamen impediet,quin mi suiquæq; vox Casus naturam vsumq;fervet.Sunt qua enim quædam nomina per omnesCasus variata, quæ iccirco Senaria dicta funt, vt Solus. Quædam jes per quinquevt Pater:quæ,Quinaria, Quaterna cebut ria: vt, Puer.Ternaria:vt Turris.Simplicia,quæ v india num tenoremsemper obtinent:vt,Frugi.Binaria mut que autem: live Bipartita quidam fecere, adduntque Nije Siffres Sell mm exeo ! DICOD Q umtu பொய் - exemplum a Genu: propterea quod in Secundo, et 'Tertio, et Sexto producat, in Recto, Quarto, Quinto corripiat vitiam fyllabam. Apud poe tastamen eam semperproductam invenias: Nudagenu, nodog,finus collecta fluentes: eft Gcnu, Quarti cafus, ficur et Sinus fluetes. Ne que necesse cítinveniri defectus hosin omnibus numeris: vt quoniam fint,Singularia, et Terna ria, et deinceps, etia Binaria statuatur. casu namq; non consulto hec evenere: quin etiam siconsulto factum esset,adid non cogerentur, siçutin patu ra animalium, sunt Bipedes, funt Quadrupedess Sexpedes,Octopedes, I ripedes autem non sunt. neque in arte.nam culinarij Tripodes sunt: qna drupedes vt effent,non placuit. hoon Antiquiigitur fic minutatim collegêre. Sena ríaModum habent vnicum, vt Solus. Quinaria duos, Rectum eundem cum vocativo: vt, Mater. is primus modus est: Alter, cum idem eft Tertius cum Sexto: vt, Marcus. Quaternaria fex primus, Genitivum cum Dativo, etVocativum cum Abla tivo: vt, Aeneas, Secundus, Nominativum cum Vocativo, Dativum cum Ablativo: vť,Aper. Ter fius,Genitivum cum Vocativo, et Dativum cum Ablativo: vt, Iulius: Genitivum enim vnico I, fcribebant. Quartus, Nominativum cum Vo. cativo, etGenitivứcum Dativo: vt, Dies. Quin tus, Nominativum cum Genitivo, et Vocativo. Sextus,Nominativum cum Accufativo, et Voca tivo:vt,neutra, Sidus, Scamnum. Ternariaquoq; sex fiut modis: Primus, Nominativum cum Ge nitivo, et Vocativo: Datiyum cum Ablativo, vt Turriso bi Hi 16 UK Turris, Secundus,in iis, quæ sunt sicut Portus. V biantiqui Datiuum eodem sono quo ablatiuum proferebant. Tertius in iis, quæ funt ficut Poe ta: nihil enim habent præterea, nisi Poetam, et Poeræ. Quartus in iis quæ funtficut THISBE; in quibus idem est nominatiuus,Genitiuus, Da tiuus, Vocatiuus. Ablatiuus. Quintus,in Græcis fæmininisin o, antiquorum more. Sappho, Sap phonis, Sapphoni.Sextus, vtinneutris Secundæ, scamnym, Veterum di etta examinat diligentius. As minuțias omittere aliquando in animo fuit:fed ne quid desideretur,apposuimus:si mul vt veterum errores caftigaiemus. Primum, i fingularcs tantu casus sunt profecuti: at cnimue ro plurales aliter fonant: iccirco tota hæc via non folum inutilis, fed etia falla. Præterea capita quo 2. que ipfa non omnia verasunts, inter quæ illa e mendes: nam Ternarioru fecudus modus ideeft. cum primc:nam in Portu, et Turri, iidem sunt ca. fuum modi,fi literas fpectes, Nominatiuus, Ge nitiuus, Vocatiuus, vnus: Datiuus, vt prisci,Por tu, et Ablatiuus ynus. etTertius, accusatiuus. Ar enimuero differt Genitiuus, Portus, a nomina suo fyllabæ finalis produ et ione. Itaque ad maio rem numerųm referenda hæc erunt: ipfi enim Binaria agnoscebant, ex eiusdem vocalis diucrfam quantitate. Quare Tertius quoque modus ' Ter nariorum reiicietur in Quaterparia: nam Dea,a liter fonat, in Nominatiuo, aliter in Ablatiuo, Quartus vero etiam ridiculus est. Quis enim di catin Thisbe: eundem effe velGenitiuum, vel Datiuum cum Recto? quem ab eo diphthongus longediuidit:vtståspicari libeat, iam Diomedis tempore defitas effe diphthongorum pronun ciationes. Quintus quoquemodusexplodendus eft: Nam si veteres fequimur, vt Sapphonis, et Sapphoni dicamus: etiam Sapphoncm, etiam Sapphone, addernus, integrum.n.declinabant. sin cultioribus feculis obfequamur,in aliam mox formam erunt redigenda. Hæcigitur omnes fibi habent cafus,corum e nim vsusomnibus præsto eft: atcasuum formam desiderant: verum inueniuntur nomina multis defecta cafibus: quædam etiam omnibus, præter vnum: vt, Sponte is enim Sextus cafus quum fit, fui vfum cum aliorum nullo communicat:quare hæc Græci recte Moveiew. dixere.alia vero qui bus duo tantum relieti effent,Diptota:vt, luppi ter, rectum tantuin et vocatiuum habet, reicctis antiquorum, Iuppitris, luppitrem.alia,Triptota: vt, louis, louem.reiecoRecto antiquorum, co verfu, Quem fouisipse tremit. In quo Apuleiussecu tus est vetus carmen, quod recitatur a Martiano, Mercurius louis,Neptunus, Vulcanus, Apollo, Et Tetraptota, et Pentaptota, a numero quoque dicas fi inuenias: vt pronomen Ego, caret enim Vocatiuo. Hexaptota autem etiam Ilavta wide nominauimus, quoniam omnes cafus comple eterentur. Siigitur, vt oftedimus, aliud est, esse Bipartita, Tripartita, Quadripartita: et aliud Diptota, Tri ptota, Tetraptota: fatis constat veteres non re e inuexisse, Aptotorum appellationem. Namim Qilol? Frugi, et nihili,non carent calibus,vtdixere:fed Nihili,Monoptotum est, casus scilicet Geniti ui:vt sit homonihili,sicuthomonullius precii: et Frugi omnium casuum est.omnibus.n. cafib.iun gitur,licetvoce non varietur. Si.n.id tolleret ca luum naturam, non posses dicere,Turrismagnx: quoniam Turrisin nominatiuo ius sibi certum occupaffet, quo excluderet Genitiuum. Verum vt dicebamus, materia tantum, id est voce fola conueniunt, forma autem distant: vt homo pi etus, et homoverus. Illa vero etiam idsus est inuicta: Si nominis definitio eft, p casus variari: ergo cafus eft,aut essetia nominis, aut ab effentia Auens: Omniigitur nominicompetet. His aute capitibus vfi fumus appellationibus vulgaribus, Genitiui,Datiuiet aliorum, nefi Primum et Se cundum, etTertium, vt polliciti fueramus,dixil, femus, confusa esset oratio,in qua identidem ca dem nomina inculcanda erant, Primus modus, Secundus modus. Singularum casuum ratio, qua pertinetad terininationes, 21 CH. 100 acquiescit animus:reddenda enim cauffa eft ipfiusterminationis: fiquidem casus Termina, tio est. ac pleraque sanead Græcos referre, no-rang bis satis sit, a quibus pene vniuersa linguaflu. xit. Tres igitur ordines declinationum potiffi. N iij. mum 19 ) 196 IvL. IIII,, mumsicuti sumus. Nam ex primaet secunda v 2 nam conflatam videmus: ex eorum tertia,fecun dam noftram: ex quinta illorum,tertiam, quarta tim. etquintam. Igitur tertium casum vt illi per diph thongum spuriam fcribebant: fic nos per legiti quasimam zonty,usor, poetæ, mufæ. Quartum casum Aeolice pronuciauiinus, montar, On6 « v:Poetam, Sterom Thebam. Seundum autem quare non secuti su mus,fane miror. Nam in v, monlou,vt Genu, efle potuit.Musas,autem in fecundo, ficut Aeoles, nõ diximus, quia concurriffet cum plurali Quarto: atque illi distinxere fic, vt is vltimam produce ret, Quartus autem corriperet. exemplasunt pe tenda ex Pindaro, et Theocrito. Et fane veteres Latinos sic quoque locutos constat: quod etiam » patet ex Vergilio in yndecimo, -Nihilipsa, nec auras, nec fonitus memor. Sic enim legendum: non vtimperiti mutarunt, Auræ. Cum igitur ex duabus vnam fecissent, quam ob caussampo tius vocalem secundæ, quam primæ retinuere? propterea quod rectius et facilius ex a, huius Redi Poeta, facies Poetæ quam Poetų. Plu plur. rales autem casus duo integri sunt, Reetus et nh. Quartus, montaj, monta's. Tertiusautem abie cite diphthongo priorem vocalem muintus,poe tis. Quumtamen Acoles valde amarent diph και thongtum illam “Φαιστ” pro “φαστ”, et Αισκληπιός, pro sal. Apoxanes, vt diximus. Secundus autem casus, ut evitaret consonantiam cum quarto fsngulari, distortus fuit, folytoiv. poetam: non tūv,poetarum. propterea quod accentu non potuereapud nos distingui: neq; enim vltimas accentu afficimus. ItaqueD rta ul. um ITI fu elle no to ce re Top 20 76 Itaque secuti funt alterum modum eorundem casuum, Tourtowy: sed effugere hiatum illum dum » volunt, R,interposuere:maxime enim accedunt» vestigia huius elementi ad hiatum: nam etiam qui ipfum non possunt plenepronunciare, idemio nant quod obscurus hiatus. Secundæ autem de senere clinationis casus peneomnes Græci sunt: solusse cundus effugit illam obscuritatem ipsius v, vt Ho meri potius,quam ocarp8 diceremus: fed ita pu-» to efferri solitum, ficuțin Optimus, vt aliquid er set, quasi etiam in Optumo. Nam in veteri exem plari Terentiano,quodvidimus in manibus præ-. ceptoris nostri Calii Rhodigini, fic fcriptu fuit, Apollodoru. Quartum autem pluralem contra " go han euenit, vt pronunciarent: Cum enim ex oʻurpos feciffent Homerus, contra ex Ourpes, fecere Ho meros: sicenim proferebant,vt diximus, Acoles » Ouvipusi. Secundi autem cafusratio eadem quæ vete. in prima, et altera longe maior.nam cum diceret, o umpov,nos Homerum, et olemow in secudo, no bis non licuit feruare.eadem non fuiffet vox, ita que caudam illam addidere, Homerorum,fane infuauem, quam etiam caudata litera explerent, R, scilicet.acper ipitia quidem, vt Græciloque bantur,fic Nos locutosputo:vt censeã,et Meûm,» et Deum, et Liberûm,dixisse:pro Meorum,Deo rum,Liberorum:adeo,vt contra omncs sentiam, non per Syncopen sic enunciari, sed integras fuis, se voces. Tertia maxime, vt diximus, a Quinta Taka pendet,fed exilem literam maluimus nos: marcos, patris:sicut etiam in Quarto patrem, ex mate,et: addito illo mugitu ex priscis,vt opinor,opicis: fic N V CH 0 re 10 IL så 00 ob JIO VI 11 7) JO enim LIC 198 IvL. IIII. pher, enim Græca fuauitas fuit contaminata. Pluralis cautem fecundus non coactus fuit exirein cauda illam,nequeenimcum quarto fingulari conue he's thonjniebat.Sed ea infelicitas contigit Tertio plurali, vt Patribus, barbaro fane exitu dicerent. nam • Patris,non potuere: crat enim iam occupatus so spus a secundofingulari. Quarta autem decli natio sub hac fuit per initia ipfius linguæ. Sice nim dicebant, Anus, anuis,anui: poftea etiam breuioribus vocibus, Anus, anus, anu: fed mista fuit cum Secunda,Anum enim dicunt. Sic etiam in plurali cum Tertia conuenit, Anuum,anubus. qawlaAtquinta longe diuersa fuit: nam terminatio quoqueipsius Kecti, fua ipfius priscæ Italiæ fuite Dies,Fames,Spes. Secundo cafu pluralisecundæ declinationis terminationem est secuta. Tertio autem cafu Tertiæ,: Diebus, vt Patribus: fica ut etiam Secundo fingulari,Secundam: Domi ni, Diei: quam tamen bis mutarunt: nam et Dies, et Die, in codem cafu dixiffe, ' autor est do et iffimus vir Gellius: vt vel hinc pateat, ar " bitrio loquentium et nasci namina, et inter rire. De specie. yu Pecere vetus verbum fuit. In compofitis auc culari:vox saneipfamilitaris.Cum politis insidiis aut e specubus contemplarentur agrestes olim Latini prælia inituri:aut fupra Specus ipsas, edi. to faxo stantes obferuarent, quid rerum agerent pro.  sh ec TILS tiae 1ats fur procul hoftes. Specusautem Græcum.est.cmee.com IndeSpecies,prore visa, sicut facies,prorefacta Ipla igitur imago rei quæ in fpccendi instrumen tum reciperetur, Species diđa. Ergo fi reserit primi status, eius imago species primaria dieta perana est: vt, nomen Ilus, Regem Troianum repræ fentabat, quiprimus ita diet us eft:iccirco Primi, tiuam fpeciem appellarunt. Quæ vero flueret a priore, Deriuatiuam, quoniam nomen alterum Itv. a priore per eius vim deriuaretur: vt ab llus, Iu lus. Quod fi figura est decomposita, quæ a com pofita deducitur: erit fane vltra speciem Deri uatiuam alia fpecies, cui nomen non posuere, propterea quod ad eam animum non aduerte tant a lulus, Iulius: et item alia, Iulianus: et a lia porro, lulianius: Verum de figura illa,mox. Hîc autem consultius dicamus, multos esse mo-onlama's dos, ordinesque in deriuatis, vt quædam primo fint: quædam deinceps. Duobus autem modis Primum dicitur: aut quod ante alia omnia sui ordiniseft: aut ante quod nihil, licet poftipfum, nihil. ita etiam primaria, feu primitiua:aliqua enim sunta quibus nihil dedu ettum sit. Quod fi hæc duo inter fe comparentur,præstantiore ra tione dicatur Primum, ante quod nihil est, quam quod alia præcedit: prior enim ratio eft absoluta, et longe validior. Deus enim ante quam quicquam crearet, erat Primum, priore ratione. Nomen tamen tam Græcum, quam Latinum pofteriorem rationem indicat: et faci lius Græcum wpūTOV (est enim opo, tov ) etiam » in duobus poteft efle.vnde et m potepov,76e ÊTepov, fue DIE art, d Lor cher pri 200 Iul. IIII, 1 siçenim orta sunt comparatiua, ab enepov.Latinu autem morosius,superlatiuum enim est:nam Pri, vetus vox fuit, ficut N I, poftea latiore vocali fu · fæ sunt, Ne, Præ: vnde aduerbium, pridem: comparatiuum, Prius:superlatiuum, Primum; nam ab aduerbio Pridem; Primum qui ducunt, çrrant. De Figura. coxupaab Sole cea dixere,linas ducere.Pi et ura primum et vmbra orta est, vnde μονογραμμα Tos: poftea addiderelucem et vmbram: a potiori Latinis visum est denominare.vt a peygos, dice rent Fingere, et detracta aspiratione, Pingere, Eftigitur Fingere, exprimerç imitatione veram rem:iccirco dietta Figura in signis, ettabulis:atq; hinc porro in grammaticis, Figuræ physicissunt, quæ extrema quantitatis ciusdem subiiciunt ali ter, atque aliter oculis, quatenusextrema sunt. " Reinaturalis diuinadefinitio.Principio in plura li definiuimus vt facilius intelligeretur. Et dixi mus, Quatenus extremasunt:quia colores aliter atque aliter etiam obiiciunt quantitatcm oculis. Et quanquam etiam tactu comprehenditur figu ra: tamen primarium obic et um oculorum eft. In Amilo re literariamodusidem; Nam ficuti coniunctio ne certarum partium corporacoalescunt, ita no tarum notiopumveconiun ettione voces compo nuntur, ita, vt alterius modi fiat alia vox, ex Ma gno, et Animo,Magnanimus. quareMagnum, Simplicis figuræ dixerunt, item Animum:at vti ū que quest. LI a C queiunctum, Compositæ. Dubitatur: fi nomen, elt notarei, an nomen compositum fit nota rei compofitæ.Duplex est compositio: vna vera, al- 2 tera nonvera:et prior huiuspofterioris regula est. Connectuntur enim interdum res duæ, vt Ani mus; et Magnitudo: ergo nomen compositum, coniuncta illa tanquam vnum significabit. Alter modus eftin iis,quæ sunt, ficut Indoctus: signifi cat enim compositionem, pofitioniset privatio nis, quæ in re non funt:intelle et us autem eas non potest apprehendere, nisi aliquo cöponat modo. Non re et te addi Decompofitam. HÆC Æc sic veteres: quæ a nobissunt perspicaci us contemplanda. Igituretsicrescit quanti- m.la tas,non tamen neceffe eft,vt mPombaurfigura. ve luti cum additur quadrato Norma, quam Græci,, Jiwuova vocant:augetur quatitas: figura no muta tur. Interdum vero mutatur,vt fi eidem quadra to apponatur Triangulum. Eodem modo ali quando crescit vox eadem, ncquemutaturfigu ra: vt magnanimus, eadem facie est,qua “magnus animus”, licet maiore.Siautem addatur Animitas, fit diversitas a diverso: neque enim semper compositio figura mutatur. Quod etiam in re bus liquidis, et in prima Elementorum mistione conftat. Quare hocquodappellarunt veteres Fi guram, mihi potius vocandavideturSpecies,id eft facies quædam:quanquam enim vsu, Animi tas, non dicatur:at Analogia hoc non respuit,sic at Pietas, Felicitas, et alia. Quare duæ tantum TO le. 1 brunt quantitates:Simplex, et Coposita.Decom ter positavero,quæ aGræcisdiet a eftagerw'JETO, s non video, quare tertium faciat membrum. Ne que cnim Magnanimirasa Magnanimo deduci tur:ficut neque ab Impio Impietas, fed ex in, et Pietas, factum est. Quædam enim simplicia non inveniuntur,queinveniuntur compofita.Exem (ploest Epitogium:nonenim Togium dicitur. I gitur non erit compositum, cum partium altera nusquam extet separata. Item alia multa eiufdem modi sunt:Mustela. Confpicor: quaru partesde fiderantur.Sed facita effe,vt voluere: fpecies erit quædam potius derivata a Magnanimo,non aute Figura diversa, si spectes compositionem: nihil enim priori voci additum aut demptu eft. Qua re decompositum esset aliter: cum priori compo fitioni, aliqua vox apponeretur porro: vt, Incūra. viceruix. Redit adfuperiora, ob Figura vsum. Va rationecomponereturdictiones, inter earum affectus commemoratum est: is ve: ro attcet us totus nomini competit, quanquam non soli.Evenit duobusintegris: vt, lufiuradum. Duobuscorruptis:vt, Benevolus. Integro, etcor rupto: vt,Extorris.Corrupto, et integro:vt,effe rus. Componuntur autem nomina et inter se; vt diximus, et cum aliis. cum Verbis, Luciferi cum Participiis, Omnipotens: cum Pronomini bus, Eiufmodi: cum Adverbiis, Benevolus: cum Præpositionibus, Imprudens: cum Coniunctio mod Q nibus, 203 Out 16 4 010 ent Lidl den ca Ar ! UB ibi hibus, Vterque: cumInterie et ionibus, VæIovis. Partium autem numerusin compofitis,a duobus ad plures, Semiuir, Imperterritus, Cuiuscunquc modi: etilla faceta vox, nulli Græcarum cedens, Incuruiceruicum pecus: vnica enim diet io est, non duæ, vt putarunt, et illa vetus, Solitaurilia:no vt funt interpretati male veritatem, Sue, Oue, Tauro:neque enim in voce hac, Soli, est Ouis: sed, sic fuit per initia,Sue Soloce, Tauro: fic enim per. cudem lana tectam prisciappellarunt, quam ad facrificium egregiam habebant, ideftegrege fe gregatam: integram, non tonsam: vnde et no men, quoniam cum tota lana esset. Solon enim Osci dicebant totum, vt Græci onov. Igiturnon ” in fimplices solum, sed in compofitas quoquepar tes resolventur: sicuti diet iones non in literasta tum, fed etin fyllabas: etnaturalia corpora non in materiam modo et formam, fed etiam in Eles menta. Quoniam autem tam Rectiquảm Obli qui inter fe promiscuo componuntur,Reet us fle Hyis Etetur, Obliquinon flectentur. Quare falso ex cepere, Alteruter, quoniam in secundocafu faci at, Alterutrius.Nam tametfiin Quinquagintali, bris,itemque apud alios legitur, vtin libris Origi numdi tum eft:at M.Tullium, et in Protagora et in Epistolis, ipsumque Catonem in oratione de Ambitu, alteriusutrius fcripfiffe conftat. Itaque » cum dicimus, Alterutrius: vox illa Alter, hocloco no eft Reetus, sed Genitiv casus, et prisco modo amputata vocali cum sibilo, Sarti'tcatis,teetti'frau, ais.Ergo nö debuit excipiab calege,qua dicebat. Rectum semper flecti. Illud quoque errarunt: fic eilim aiunt,Obliquũ hoc Alterutrius,livefæmi ninº fit;sivea neutro Recto, neceffario exclusifle syllabas poftremas prioris vocisAlterius, quonia iain idem fecerant in Kecto.fic alterutra, et Al terutrum,non Alterautra, et Alterumutrum. At cnimvero hoc ridiculum eft:Nam pin Rectis fa actasit collisio,paffa est vocalis,et confonansm, id quod patitur altera vocalisubeunte: At diffimilis ratio in Obliquis, quod etiam fua ipsorum ratio ne debilitarunt.Nam in rectis ob hiatum evitan dum,elisam aiunt vocalem, ergo in obliquis cum nullus fit hiatus, nulla esse debuit elifio. Neq;.n. quia elides fic, Patrem eius, vt dicas in carmine, Patr'eius: iccirco pro Patris eius,codem modo au deas, Patr' eius. Quid quodhæ vocesduplici vsu a receptæ funt:nam Alter fuit, et fuit alterus:amos SiteGu.Itaquein fæmnininis etiam duravit,Astera, alteræ vt diceretur aliquando apud priscos: quare foni commoditati fervientes, molliffimam quan queflexionem sunt secuti, vt Alteruter,potius di cerent,quam Alterusuter: et Alterutrius,ab eog effet Alteriutrius. Elisionis autem exemplum ha beas ex Amphitruone Plauti, Culeftquidonum dedit: pro,qualis est. An alia fint nominum accidentia,fi-. ve affectiones. Æc funtab antiquis Accidentia numerata. 4 alle lame cosynum omififfe: Nam cum deciinatio fitaffe ako et us genericus quatuorpartium:imo vcro differentia essentialis,habuit etiam aliam fignificatio nem.priore namquemodo communisefttano mini,quam Verbo: eft enim mutatio quæda ter minationu. At in verbo,et in nomine aliud qd dam estvtriquesuum et peculiare. Quorum alte rum,quod cilet Verbi, vocarunt Cõiugationem: quod effet Nominis,Declinationem. Eftautem declinatio non illalolainflexiocomunis, fedcer ta etpropria:vt aliter dicatur Poeta,aliter Dies de clinari.Ergo affectus nominum quidam eft, ficut et fpecies.Quare cum Verbo attribuerintconiu gationem, et recte: Nominideclinationem cum non assignarunt, inconsulto fecere: cum frustra timerent, ne quod effet genericum, Nomini ad fcriberent. Wominium species venatur ex elementis philosophia. STatim poft definitionem Nominis,eius affe-.'n'o etus posuimusmerito,antequam species enu meraremus: sicut animalisaffectus sunt, moveri voluntarie etsentire, priores ipsis fpeciebus,Ho mine, Ostrea,Leone: in quib. poftea per differen tias disponuntur.Atveteres more fuo in hoc quo que nobis negotium exhibuere, cum Species rio minum prius, quâipforum affectiones tractant. Nosigitur his castigatis, eas deinceps, carumque origines atque cauflas contemplemur. Reru nu- latha merum pene immenfum totidem vocibuscum non. affequi nequiverit humana mens", neceffario comparavit, vt non folum quæ eiufdem fub ftantiæ participes eflentres, codem quoque no Oj mine significarentur, vt Equus etHomoanima. lis nomine, cuius natura cõltarentcommuni: fed etiam quæreipsa diversa effent,veluti,Canis co Aparmi lestesidus, et Canisanimal. Quarum sane rerum Msubstantiæ apud Averroem, vtaiuntphilofophi, etiam plus quam generedifferunt.Nos autequid sentiamus,aliis libris di etum est, inevu uc Græci vocant: noftris recentioribus aptissimo vocabu lo Æquivoca libuit appellare: qualivocis bære ditate æqualirem inæqualem repræsentarent. Si nomina quis Vnonima velit dicere, nihil vetat: sed Græ fort ca appellatio magis sapit, juãsenim simul significat, non autem. Nam profecto vtin re non sunt eadem,ita nominissignificato alio, atq; alio funt. Itaque fic vere poflis dicere,Canisnon eft Canis: id est, res Cæleftis, non cftres Terrestris: at nomen et materiam habet,ipfas literas, C, A, N, 1,5: etformam,id eftsignificatum,ergoCanis cæ lestis materiam eandem habet Elementorum,a Canis terrestris, formam autem, id est significa tum,non habet:ergo non eft idem nomen: a for maenim est,quod eft:iccircoGræcicuws: at La tininon ita recte, cum æquitatem illam interse. ruere. Itaque commodius fortasse nos Vnonima, vt vna, fit adverbium, simul.Hæcautem non vno Bruggh.modo orta funt:fed quædam temere,atq;vtfors tulit: qualia funt Alexander, et Achilles, tam in Regibus, quam in Nautis nequam. Alia autem consulto: vt cum cuiuspiam similitudo ad impo. nendum idem nomen alteri fimili traxit: ea fimi litudo fuit aut Substantiæ: veluti cum dicimus, Xiphian piscem, et herba ab inftrumento bellico. AutZA 1. Mannana Dimmane. JI 10 Aut Quantitatis:vt eft inproverbio,Motes et ma tia polliceri: et apud Callimachum os a'd code tor Geld in hymno Apollinis: et Mare Solomo nis.Aut Qualitatis:vtcuinmetallo et præviæ diei parti, fulgoris nomen inditum eft Gręca voce xi çov: prisca enim est, quod teftatur aweso, fcilicet sequens mane: quod et Germani imitati sunt, et Hispani, et Itali. Item ab aliis prædicamcntis: vt Mörgen. cum arboresmasculas aut foeminas, et Thura ma scula, etvites masculas, et nigra toxica,ab actione, et relatione: et Regem, divitem quempiã, aga To Ezdv: Delphos, orbis vmbilicum. Hæc omnia nomina fibi aliqua imitatione fünt consecuta. Acreliquis quidem generibus evenire fatentur. Subftantiam autem hoc vt admitteret, dubita - font: runt. Cum enim non intendatur, non remitta - quare tur,non videbatur dari gradusad similitudinem in ipfa. Verum facile id intelligimus,eandefub ftantiam non intendi: fed genus communemul tis, arctariin species multas.quare non poteftfie ri, vtæquales fintillæ,æqualitasenim in substan tia,eft identitas. Quod et in octavo Historiarum dixit divinitus Aristoteles, Species sub eodem ge nere coniun et ione quidem generis illius vnum effe: differentiarum autem fucceflione, harere. Effeenim tum in materia, tum in forma, turn in compositis certas aut affe ettiones, aut differenti as inter fe vicinas, et inæquales. In materia, vtof sain Homine, in Leone, differreper medullam: in Delphinopaululum abeffe: in cæteris piscibus prb offespină:in Sepia esse,aliud:in infettis aliud quod nomine careat. Sic et in formis, Rationem, o ij. Ni 70 11 5, 7 in 208 Iul. IV. in anima Hominis: Instinctum naturalem in For micæ anima. Sicin compolitis:Artemin Homi ne: in Ape quomodo dicas vim illam favificandi: in Pfittaco mirificum nidum texendi? itaq; fpe cies suntæquales in genere: inter feautem com paratæ, inæquales:ab ipsarum differentiarum in æqualitate. Adeo enim sunt inæquales, vt altera 2 vnum genusinterdum conftituat subalternu, al terain multa distribuaturgenera.exempligratia: Korpus dividitur per differentias, Mortale, et Immortale:hoc ccelum tantum conftituit: Mor-, tali autem cætera omnia comprehenduntur. Sic intelligas Voivocum,quodidem genusdifpertit,: reque omnibus:vt Animal. Analogum,quod non zque,fed ordinequodam:ytsapere.Æquivocum, Juodnomen folum communicat: yt,prataride Mareiralci.Haec postrema diximus,quomodo appellarentur. Analogaautem a Latinis Propor tionalia: ficut civium iusnonidem omnibus, fed suutn cuique attributum, Senatori, Equiti, Plebi. Quod C.Cæfar dicit,pro rata:nos,Pro portione: Vecuiufqueres fert:id eft, rata pars,live portio. Ditiores enim plus obibantmuneris. vnde apud Athenienses, owridons. Vnivoca autem a Græcis 2x qwvus,prudentiffime: cum nomine enim rem communicabant: non enim Toow, coniungit ea fub nomine: fed nomen etnominis rationem. La tine Cognominarectiffime dicas. Cum autem res non omnes codem modo Ant:sed aliæ per fe, vt Substantiæ: aliæ in aliis, vtAccidentia: atque Accw9. hæcdupliciter,vt hocfunt,quod funt: et quomo udo funt, quod funt:Dam Albedo etiam fine nive pex ilaw alie aliquid est: intelligimus esse, q est: et Albedincm appellauimus, percepimufqueeffe vniuocã, quia eadein genere esserin niue,et in la ette. Aliquan do intelligimus ipfam esse, quomodo eft:licet e nim aliud fita niue: tamen non poteft effe sine aut niue, autalio corpore. Is igitur cft modus, per quem est, id quod eft:quoniam inhærentia, est essentia accidentis. hoc quoque opus habuit frane. nominealiquo:iccirco ab albedine, Album de ductum cftnam: id quod est, pofterius est,quam id quo est.igitur etiam nomen hocabillo ductu. νηde ortafunt “το έπαθώνυμα, quαολαέπρoν” deri uarentur, fula terminatione a priore differentia: Latini denominatiua commode vocitarunt. Co traria autem aequivocis quædam sunt: nam vtil- forong the Ja vnam voccm multa habent: ita multas voces in his,vnum:Ensis, Spatha, Gladius. Græci hæc πολυώνυμα:quidam Enoftris συνώνυμα Falfo. for- ), tasscautem explicatius eífent locuti Græci,si uo vwvelda appellaffent, quæ solo nominc cxtarent indicantia res diuerfas. Igitur colligamus sic: Comunes res,quæ aut sua natura per se funt, vt Homo: aut licet fintin aliis, fi intelligatur fine eo inquo funt.vt Albedo, Vniuocis nominib.sunt indicatæ. Sin quomodo in aliis infunt,accipiantur, Denominatiuis: vt al bu. zenuw'www.ce autcm cadē suntquę Vniuoca.Res aurefingulares quaru natura ab aliis dissita est,k lownonen porn codēdomine,quo illæ appellentur:nomen iilude erit Aequiuocu:vt Cæfar:neque enim quicquam mei in altero qui dicatur Cæfarcrit: neque sola fubftantiæ, sed etiam accidentia, quæ in ipsisin di i faham Paper hrin more Adiuiduis sunt vt hic rubor, hæc cicatrix, Aequiuo marie ca est propria Cçsaris vnius: ficut et substantia ia qua cít.Quare tamnomen hoc Casar, quam hoc Cæfaris cicatrix, plurali çarebit: fed cius pluralis numerus crit vagus:velut quum dicis, Homines: at,Hic homo:caret numero plurali: o'rqua enim facta sunt, apud Græcos:apud nos, Indiuidua, shape?Itaq.in Declinationibus, qpræponitur prono incn nominibus, Hic homo, Hæc cicatrix, non elt nota indicans etpræscribens indiuiduum, sed fexum tantum. Nam quo modohæc cicatrix indi cata, poteft fieri cicatrices? Quinimene in eode quidemCæfare si plures sint,pefisiccirco ficcte read numerum pluralem. Etiam fac vt cætera pa ria sint, Tepus, Qualitas,Magnitudo:at loco dif ferent. Comunia autcm,Gue Vniuerfalia loco na præfcribuntur. Hęc omnia tam Vaiņoca, quam Aequiuoca veteres Subftãtiua,fane ambigue, vɔ cauere.Substantiæ,n,appellatione abufi lunt, pro Effentia:ficuti Græcinomincxalasin prædica mento.Nanq.s'oia etiam conuenitreb.estrapię dicamenta,vtDeo. At Substatia neq; extra præ dicamenta, nequein omnibus: sed in iis tantur, quæ fubftant accidentibus.quarc nomen hoc Al bedo, non erit Substantiuum, quia substantiam nõ fignificat.iccirco alii Fixum diceremaluerüt, propterea quod rem indicaret,quęnon mucare taralio atq; alio fubie etto. Sed anceps ea quoque vox fuit:nam Fixum viderctur effeindeclinabile, opponitur,n.Mobili.Itaquenoslongeconsultius Effentialenome appellauimus:quippequodtam fubftantiæ, quam accidệtishocipfum quodsung? Gigne ZII S Onnk: 2. T significaret, Denominatiua autem eadem quæ Adie et iua: quęctiam Accidentalia dicere posses, nisi nomina differentiarum impedirent: nam a “Ratione”, Rationale duces: hoc est Denominati uum,sed non eft Accidentale.Anvero fit Effen - Gubis tiale? Iccirco intelligendum eft,:0106,fiue essentia triplicem esse: Materiam, et Formam, et Coposi tum.Forma igitur dicitur Effentia quia dateffen tiam:Materia, quia dantem gerit: fed, pprie dich esttotum ipsum: a qua g Substantiuum vocabat,« nominauimus Effentiale. Denominatiua intel lexere variari, ac poterça Mobilia vocitarunt:vt conueniat idem nomen viro et mulieri, fi litva riatum: Albus, Alba. Hacdecauffa in oratione antes semper Denominatiuum pofterius effe debuitEs fentiali: vir fortis, equus celer: verum vsus obti nuit elegantięcauffa, vt aliter quam vulgus loqui tur,loqueremur. Neque vero penitus temerefa etum eft:namq;vt equus potefteffe celer,ita celes ritas effe poteft et in equo,et in non cquo: quare olubibit,moderabitur.Quod fi eft Denominati uum pprium,vt Sentiens, est,pprium animalis: nihil refert vtrum præponatur: paria.n. sunt: fed natura ipfaEffentiale priuscft.ridiculecnim pro conheça feffi sunt, Fixum sequi Mobilis natura,1,præce dat Mobile.idcm enim est,Animusperuerfus: et Peruersus animus. Scd ita intelligebant differre, fidicamus,Corrupta mente etcorpore,et,Mente etcorpore corrupto. Verum hoc non eft Fixum sequi Mobilisnaturam:ncq;.n. mutatur: sed ex duobus fixis diuerfis genere, et numero, alterum apponiipli adie ettiuo, quod ei fimile tit. Verum fidis 1.  ridicule negatur possediciæque Corruptamen tes: et, Mēte corrupta.Neque verum est Substan tjua obsequiAdie ettiuis: sed contra, Adiectiuum prospicere ad vtrunquc Substantiuum,aut ad id, quod propius eft: et ipfi contra hanc male expli catam fententiam etiam ex Ciceronis Philippica, dicendi moduin obferuare. An vero Adicctiuum etSubftantiaum sit affectus, aut species folius no minis,in fexto libro declaratum eft. subThe cio elt.Fixum autem aliud Proprium,quod vnius Nominis igiturvelFixi, vel Mobilis hæcra tantum est: aliud Commune fecere: atque hoc Appellatiuum quare vocarint, fane nefcio. Ve rum neque diuifio bona eft,neq; nominis impo sitio. Nanq; etiam Mobilia,fiueadieet iua,partim funt communia, vt candor:partim propria,vt hic candor quiin Cæsare est. Itaque diuisio nominis qin Fixum etMobile,eft ficutdiuisio rei,in effe, et, in modum quo eft:Diuisio autem in Commune, et Proprium, nõ estFixorum tantum: fed gencri ca nominis:sicut diuisio rei in vniuerfalem, et in diuiduatam. Appellatiuum autem quare dixcre? an quia lub fe vocat multa? at etiam Adiectiuiid interest: nihil enim diffcrt Concretum ab Abstra eto, nisi modo significationis, non significatio ne: at etiam propria rjominasuam rem appellant. Hoc autem ipsum quod suntautPropria,aut hogy 2.0, Comunij,aut Fixa, autMobilia,recētioresQua litatem nominis vocarunt:eaque inter accidentia cum fpecie, et genere cnumerarut.Item Compa rationem, atque alia eiusmodı,magno errore.Na Homo et Cæfar, no differüt qualitate: neq; albū ab homine qualitate differt,sed effentia: neque enim qualitatis qualitas est. Comparatio autem atque alia eiufmodi non sunt nominis qualitates genericæ.omnib.enim nominibus conuenirent, At propria non recipiunt Comparationem:ne que substantialia: fed Denominatiuorum affe ctio est. Sicut Patronymicum, non est Nominis qualitas, vt nomen est:sed vt Nomen proprium. Illud quoque contemplandum eft, Nomen hoc, Sol, et Luna, et alia eiufmodi, Communesit, 22. an proprium. Nam fpecies prior est indiuiduo: sa igitur lì vnum indiuiduum explet totiusambitu fpeciei, id quod facit Sol, erit nomen speciei, no indiuidui. Nomen enim priori inditur. Hoc fic fenfere veteres falso: nam qui nomen impofuit ferhat's rebus, indiuidua nota prius habuit,quam species, you may f Romanus enim qui vnicum Elephatum primus motene, vidit, ei nomen indidit, Lucam bouem: nihildu4 mp4, с. metitus animo vniuerfalem naturam illam. Sic page bratom't etiam Soli, quod folus efset: et eiusconsortiope ging en geri ris, Lucinæ, quam poftea concisa voce Lunam Freien, dixiinus. Eftigitur nomen hocindiuidui indiui- m poyi tu? duo impofitum per se,speciei autem per accides. Itaque quum dicas ex Democrito, Mundos, et Soles, et Lunas,fietquasiquum appellabis,et me, et Dictatorem, Cæfares,aut si fpeciei tunc voles, vt fiat: erit. indiuiduis autem alia tibierunt quæ renda nomina. Quid quoque loco statuendum, deg propriorum natura, atque affeetibus. O v. b. Væ res vt diximus, hoc habeant vt sint aliquid prius, quam sint alicuius: ea nomi na quæ eas res fic significant, primo quoquelo co tractanda erunt. Quoniam autem Singularia sunt notissima: propria item nomina quibus fignificantur, notiffimo, hoc eftprimo loco, ex plicanda funt:vt Cæsar, Bucephalus, Athesis, Ro ina quæ nomina bina trinave sunt yni homini conftituta,an propria fintap. pellanda? Hocsicagamus. Voces, quibusRoma na capita recensebantur,fuere hę:Prenomen,No Bomen,Cognomen,Agnomen.Horum autem na. tura, atque origo fic fuit: raptis per initia Sabina rum virginibus, atque ea de caufa conflato bello, ipso in confli et u earum interuentu vterque po pulus conciliatus, nõ solum animos mutuo bene uolentes conciliauit, fed etiam nomina commu nicauit. Sicaiunt: puts queira fuiffe in aliquibus: Boston Ternam in omnib. noncoitat: quippe ipfi Hersilia youm nomen et fuit, et maplit folum: item Ro mulo et Tatio:Numę Pompilio Sabino, et Me tio Curtio itē bina: Hoflio Hoftilio Romano to Nom tidem: Itaq; hoc fentio,a virtutecuiuspiam nome primum mutuatos, vt ab Iulio, Iulii, dicerentur, quoru Iulus autorgenerisfuiffet:iccirco, Nome appellatum vnde Nobiles, id eft noti essent. Inde vt dignofceretur,additum aliquid notę ab euetu: ftatima; Cognoinen orcum fuisse: vt Pompilii, a ceremoniis,Nume:Hoftiliiab reb.geftis, Hostio: Curtii,a celeritate,Metio: Herdonii, a ftrenuitą te, Turno:l'roculi,ab cuentu natalium,lulio.Po ftca Atea nobiliores quum liberos procreassent, et ne- Hammas que Nomen possent, neque Cognomen auferre vellent, aliamnotam excogitarunt:quamquonia infantibus imponerent, quos sola ca appellarent, præposuere; atque iccirco dixereNomen. Hac inde fatis constat,quod quę primo loco cssento lim Nomina, poftea secundo fuere:vt lulius Pro culus:Iulius prius fuit:at C.Iulius posterius. Quæ Prænomina ab euentis quoque orta funt, aut na talium, aut alterius fortunx: a fortitudinc,Mar cus:ab antiquitate, Caius, raios, a terra fcilicet, quasi suzby boves effet: ab honore et dignitate, Ti tus:abGenerositate,Cneus: a generisdefrauda tione, Spurius: a numero liberorum, Quintus, Decimus: a decore, Decius; a cultu populi, Pu-. blius: a rempore natalium, Lucius: et item alia, Qux sors etiam aliis obtigit nominibus. Nam Marius, a Manc dictum fuit. et habuit præ nomen, Quintus, Aucta autem Republica, numeroque ciuium illustrium, factum eft, vt aliorum nominum nguæ cauliz cxtiterint. quæ nomina, quod accederent ad priora, cumquç eis vni attribuerentur, Cognominadietta funt. Horum origo fuit, a corporis habitu, Labco, Crassus,Longus, Varus,Valgius,Sedigitus, Buc culeius, Plautus, Plancus, Varius, Pansa, Ruf fus: ab cuentis aliis, Posthumus, Praculus, Ge minus: a rebusgestis, Aphricanus, Nero,Celer: ab a ettis, Salinator, Venox, Seranus, et alia eius modi. Quæ posteri a maioribus suis honoris cauila accepta quum retinerent, aliqui etiam auxeres ogh. Aon auxere,additisaliis insignibus,vt Publius, a po pularitate:Cornelius, a viro forti, qui eam fami liam primus illuftrauit: Scipio, ab opera,quam pa ' tri præstitit seniori: addidit his vir summusab Aphrica domita, titulum Aphricani: hoc quonia tandem accessisset,Agnomen merito appellaue re. ficut Agnatos dicimus, qui familiamaugent accessione fua: et Agnata membra, apud Pliniu, quorum additamento corpus auctius fa et um eft. Vor Quidam recentiorum affentiti sunt negantibus vocem hanc Agnomen, probam esse, sed grani maticorum superstitione commêtitiam: verum a M.Tullio in fecundo rhetoricorum pofita eft. Hæ sunt romanorum caussæ nominum atque Rahi effentiæ, quæ fic definientur: Nomen familie ! nota: præ-nomen, proprium cuiusque: cognome, quod euētu accessit. Agnomen, quod eventus accessionem notat. Ordo patet ex ipfarum vocum mapevi: Materia autem nominum fic pote eft, vt quu fcribuntur, cætera omnia omnibus fuis elemen tis explicentur: Prænomina non omnibus: fed aut singulis: vt, C. aut binis: vt, Cn.aut trinis:ve Sex, p:o Sextus. Ex his patet, non re ette aliquos prodidisse, Nomen effe vniusillius cuius eft: re tius ab aliis Gentilitium, et ab illis ipfis nomen 06: Familiarum. Græci Prænomine carent: fed po fito nomine vnico apponutpatris nomen: Aae Gudpus o Dininu. Hoc idem etiam Arabes fa ciunt: fed ctiam autoris nomen subticent, et patris tantum ponut: A uen,rois. Auen,pace. Auen, zoar. Græce vcro etiam cognomine vhi funt, fed rariore,vt Ευ πάτως, φιλαδελφος, κεραυνός, Χαλκίνη foi. gos. vtmulti putentDejanov et A'zapeuvova, et A " degsor, et aliamultafuisse cognomenta a militib. excogitata: ille quod filij cadaver redemerit: al ter,quiadiu ad Troia sederit:hic, quia re infecta ' ab obfidionereversus sit,vt dicantur. Quin etiam diis iplis a potestatibus quibusdam sunt attribu ta:vt, 'πόλων, Παιαν, vtraqueappellatio et Φοίβου. crogiya evNeptuni: [lzatais,o textuvidosagde gode φέντης, Ερμού. Ηoc έτσώνυμον Greci, Agnomen βασα και να autem Depurvuon appellarunt. Videamus nunc scans affectiones.Proprium estPrænominisin virisiis, Affet hel quisibicognonien illuftrecompararunt,aliquan do fubticeri:vt,Cæsar Diet ator:intelligis enim c. E contrario positum,necelario interdum alioru appositione declaratur:vt,c.apponesCęsar:item addes,Dictator: aut, Dictatorispater: Proprium item etid, certis familiis certa ascita effe Prænomi na:vt,L.et c. Cæfarum:P.L.et c N. Scipionum: L. et M.Crasforum. Legimusetiam quædam quibuf dam interdicta: veluti m.Prænomine cautum fu it s.c.ne quis,Manliorū appellaretur,ob M. Man lij Capitolini mala merita in Rempub. quaquam Senatus Consultum illud poftea abolitum elt ve tuftate.Illud quoque patiuntur nomina et cogno mina, vt fedem inter fe mutentin narrationibus: invenias enim et Cæsonem Fabium, et Fabium Cæsonē. Etiam in Pacuuij Epitaphio Prænomen poftpofitum est. Hicfunt Pacuuij Marcisita offa. Vțiam definant altercari paucæ leettionis gram matici super verba Quintiliani, Viet ori Marcelles Iut. IV. le: an, Marcelle Victorifcribendum sit.Illud etia est observatum, multa Nomina facta effe aliis Prænomina: vt, lulij Dictatoris nomen, mihi: quum ita PaulusMideburgius, qui poftea Foro semproniensium Potifex fuit, Mathematicus in comparabilis, Divorumque Friderichi, atq; Ma ximiliani et alumnus et altor, persuasiffetpatri. Verum ab antiquis quoquefactitatum fuit:Nam 9.Tulli yox,fuir Regi Hoftilio Prænomen: at pofte risin nomen recepta est. L. Sergium legimus:hîc Gentileest: at aliis Prænomen. Etiam Romæin monumentis fic fcriptum, Ser. Et in xxxIII. apud T. Livium, PacuviusCalanius: hîcest Præ nomen: at Nomen est poetæ, poft Prænomen: » M. Pacuvius.Proprium et illud Cognominis,at que Agnominis, li post Prænomen, aut Nomen, patris Prænomen ponatur, postremum locum obtinere:sic,C.Iulius,C. t. Cæsar: C. Cæsar. C.F. Dictator. Item duo prænomina præponentur v ni Nomini,aut Cognominipluralis numeri: fic, Pons M, et, qv, Tullij Cicerones. Itaque Prænomina vere non queuntfledi numero plurali, cæterao mnia queunt:suntenim generis,non viri: nisi sit Cognomen, aut Agnomen eius cui primum eft attributum: eius enim folius esttunc. Agno men autem ab Antiquis etiam Cognomen dia et um fuit: Africani enim Cognomen vocat M. Tullius in Sexto de Repub. Proprium etiam » Prænominis, vt idem et patris fit, et pri mogeniti: vt, M. Tullius. M. F. Quod autemait energyProbus grammaticus, Prænominanon esse solita imponi pueris antequam togam sumerent viri lem 219 lem, puellis antequamnuberent falfum eft: fed 1 feptimodie,quam natieffent, quum luftrabatur, Prænomen inditum fuiffe conftat. Sicut etapud Græcos, vt ait Aristoteles in septimo historiarum. Et ridiculum fuerit sex liberorum patrem vnum 2. appellare,omnes respondere:hoc enim faciat,ni fi nomine distinguantur. Hæredes esse non pof fint,quos ille non poffit nominare. Eft etia præ. ter hos certos legitimosque modos, vfus alius qui dam nominum communiorum. Maior,Minor, Superior.Quætempora perpendunt femper, vir • tutem non semper:vt nolint dici Dionysium Tya rannum Maiorem,sed Superiorem. An vero in. feriorin ea significationeinveniatur,non sinera tione disceptatum est: luniorem enim dicimus, Inferiorem autem nondum memini. Ex his pa tet, male a Servio dietum, lulo Ascanium fuiffe Agnomen: patet id quoque,la wivulavetiã Lati nis Diis attributam, vt Græcis: Marti,Gradivi: Romulo, Quirini:Hersiliæ,Horæ. Si igitur verum est carereplurali Prænomina, et AgnominaetCognominaparta, excludentur etiam ab eiusmodi locutione, Alter Cæfar, Alter Tullius: virtutes enim etfortunam poffis innue re, at Nomen non eritidem: fed fic dices: Cæfar alter a Cafare. διωνυμαautem etτριώνυμα non 4 recte dices: nullum enim nomen eft Binomen:vya fed res ipsa. Omneenim quod eft, vnum nume- my. ro est. Itaque Irum Ovidius, Ausonius lstrum bi nominem dixere.Ita Xanthum, et Alexandru vo. ces. vt etiam quæ woawwna fupra dieta a veteri bus legas, male fint appellata: neque enim Ensis 1 nomen est nonuwvwpov,fed ferrum hoc: quoniam ethoc, etaliis nominibus recenfetur. Defixis,five Essentialibus communibus,eorum quefpeciebus. chungen., Elxacommuniafunt. 'Ixacommuniasunt, quævniversalis,vt vocat, mune, sicut supra diximus, sumpta fignificatione a civili consuetudine. Quod.n.aut opus aut offi cium faciundum fuerit omnium civiuin opera, antimpensa, id dictum sit, Communi studio fa et um iri: quoniam munia fua quisquein vnum conferrent. Itaqueid opus vt compleetitur om nium civium functiones, Commune dictum est: ita nomina quæ eadem ratione vniversitatis præ amini ditas resfignificarent. Hocfummum genus divi am fere veteres in multasspecies, non omnes neceffa rias, et temere digestas. Nam et falso fub Appel lativo posuere Adiectivū:et incondito,actumul tuario vocum numerorem difficile effecere. Ac fiomnia rerum genera, qux Subalternavocat, fe quivelint,et nequeant, etconfundant artem: sin nolint,necongeriem quidem cam affectent. Ex vero funt: Ad aliquid di ettun, Cuasi ad aliquid di et um,Gentile, Patrium,Interrogatiyum, infini tum,Relativum,Demõstrativum,Similitudinis, Collectivum,Dividuum,Factitiu, Gencrale, Spe ciale,Ordinale,Numerale, absolutum, Tempo rale, Locale. Has dixere effc Communes nomi num et Principaliu et Derivativorum: proprias autem fcorfun Derivatorum has, Patronymi Gum Am cum.Poffeffiuum, Coparatiuum, Superlatiuum, Diminutiuum, Denominatiuum, in quo, aiunt, intelligimus cum multisaliis, Comprehensiuum, Verbale,Participiale, Aduerbiale. Hæceft eorum farçina: quam vțintrofpiciamus, publicanorum more folucnda eft. Principio male dixerunt, has omnes Species mory esse Appellatiuorum;nam etiam sunt Propriorum: Vafriti. enim Vlyssis, Adiectiuo nomine indicatur quæ ei propria est.Item ejus locus,in quoeft,eius solius eft.EtconfundütAdiectiuum 2 cum Substantiuo: ergomale diuisițnomệin heç duo, tanquam in genera, Nam fi Populus eft no. men Substantiuum, et MagousAdiectiuum; qua re Adiectiuum fecit speciem Appellatiuorum, Substantiuum autem non fecit? Species igitur attribuere non fuo generi: et species confude. 3 recum suo genere cum dicunt, Patronymicum, et Denominatiuum; eft enim Denominatiuo, rum species Patronymicum: apertius autem ip fum Comparatiuum; denominat enim gradum, ficut Positiuum, qualitatem. Sicetiam Absolutu quum sitgenus multorum, vt Factitii, Tempo, ralis, Localis, in eundem ordinem cum fuis infc rioribus redegere; Nihilo feliçius genus ipsum Adaliquid cum suis speciebus miscuere: vt Or. dinale, et Patrium, et alia. Sed etillud falfi sunt, quum dicunt, Ad aliquid diet um; nanqucapud 4 Philosophos etMetaphysicos fic excogitatum est,alia effeAd aliquid:alia non effe, fed dici,vt hocipfum,quod eit, Effepater: habet naturalem reciprocam Coniun et ionem cum hoc, quodest, Effe filius: etiam fi nulla extet oratio, quæ hoc di cat. hoc aüt quod est,Effecaput:no habet ex sei pro reciprocam Coniun tione cum Corpore:sed ex co quod est, Effe pars, ad Totum. Itaque hoc lixere,Diciad aliquid: non autem Effe. Quare it res sunt, ita notæ rerum: igitur nomina quæ Adaliquid fignificabunt, erunt,Ad aliquid:quæ ignificabuntAd aliquid dicta, erunt Ad aliquid dicta. Iccirco etiam bis errarunt: nanque idem Ś eft, Ad aliquid diettum: et, Quasıad aliquid: quæ cunque enim nõ sunt vere Ad aliquid,funt Qua fi ad aliquid:per formam quandam accidenta lem, attributam ab intellectu. Hoc autem eft dici Ad aliquid: id est,referri per intellectum subcer to modo, quia reipfa per feipfa referrinequeunt, 6 Quin vero videtur nihil dici Ad aliquid, fed esse. neque enim intellectus facitCaput, effe partem Totius:fed ipsum ex sua natura pars eft. et quem admodum Caput ipsum non refertur, ita neque Cæsar refertur: fed ficut illud quali pars, ita hic quafi pater. Sed de his alibi: coaeti enim sumus detergere horum rubiginosam orationem. Præ 7 erea li ponunt Intcrrogatiuum, quare non Responsiuum?hocenim nobilius illo est: constituit, ' nim orationem verum velf alsum significatem. --)mnis enim Conclusio nobilior est ipsa Quæ ione. Numerale pofuit,quare nöposuit Dime onale? Continua enim quantitas nobilior eft, uam Discreta. Numerus enim accidit quatitati iscretæ:neque quodcunque est, vnum est: neq; nim discreta quantitas est genus distinctumre sa a quantitatecontinua, vtphilofophi veteres putauere: sed affectus quantitatis. Igitur hanc per Quantum,illam perQuot,explicamus. Tem porale quoquequum dixiflent, addideruntAd verbiale: atHodiernus, eft Aduerbiale et Tem porale: non igitur sunt species distinctæ, fed Temporali accidit, vt ab Aduerbio deducatur. Localerecensuerunt: quarenon Situale? vt Supinus, Pronus, Ingeniculus, que Græci lygovariv dicunt? Quare non memorarunt alią neceffaria? NomenGrammaticum: vt, Deriuatiuum, Geni tiuus, Modus, Figura: Nomen Logicum: vt, Consignificatio, Conclusio; Nomen Mathematicum, Nomen Metaphysicum,et alia? quæ alia alio modosignificant, quam hæc vulgata nostra, Poftremo pessimeíensere, quum dicerent, prio- 3 res illas species esse, təm Primitiuorum, quam Deriuatiuorum. Quis enim dicat, Patrium nome aut gentile, græcus, “romanus”, “latinus”. Atti esse Primitiua? Vbi error maximus eorum patet,qui putarunt diuerfum effe Denominatio nem a Deriuatione, propterea quod fic in aliqui businuentum effet: vtalufto luftitiam deduce bant. Athocaccidit contra rei naturam: nam Iu ftitia prior est, quam Iuftus, fed ficut res a re,ita vox a voce: quare vt Romaprior fuit quam Cæ far, ita a RomaRomanus dictus; vbi etPatrium, et Deriuatiuum, et Denominatiuum vnum sunt. Has nebulas Gramaticorum quu discussimus, duo supersunt,quæagamus: primum emendabi- Erhome mus eorum definitiones, qua opus fit: deinde cxa ettiore iudicio ad certa capita reducemus. Pij, Ada cus, MW Pre TE RH cíten Qus Diner liorat uatirati gra? 1: 1 Qume Veteris puch 224 IvL. IV. 2 Arte Adieettiuum,inquiūt,quod adiicitur propriisvel appellatiuis, et lignificat laudem, vel vitupera tionem,vel mediu,vel accidens,vnicuique.Prin i cipio definitio hæcnoestabessentia, sed abacci. dente. Essentia enim Adicetiui est, significare a. liquid alicui quod insit: at hoc, quod est Adiici, accidens eft: poteft enim vel adiici, vel non ad jici: accidit enim voci vt conftruat orationem: quanquam hoc accidens est proprium fluens ab ipsa essentia, Sane etiam extraorationem hæc vox Bonus, dicetur Adiectiuum: nec tamen adii cietur. Itaque peruerse quoque data eft defini tio hæc: cum præpofitum fuit hoc quod eft Ad iici,huic quod eftSignificare. Peruerfa vero et iam alia ratione. Cum enim Laudem etVitupe rationem posuere,addiderunt Accidens:quasi ve ro ea accidentia non fint:atque est,veluti li dicas, Coruus est crocitans animal,nigrum,coloratum. Accidesigitur fiuefignifcet σύμπτωμα, fiueσυμ 667xws, live codexerfov, genus est comprehen dens Laudem, et Vituperationem, non minus quam Album, et Nigrum, quæ ipfi pro exem 3 plis apposuere. Male etiam apposuere Vnicui que: non enim dantur definitiones indiuiduo rum, fed folæ fpecies definiuntur. Verum poft hæc maiorem errorem commisere: nam (omit 1 to alias ineptias ) ficftatuunt, proprium elfe Ad ieet iuorum, suscipcre Comparationem: At hoc est falfiffimum: nam quisaudeatdicere hoc no men Medius,intendi poffe,etremitti gradu Co parationis? Quis nescic, Hodiernum,e fse Adic diuum? quis alia multa. Negligentia quoque illa non parua: etenim de iis, quæ Quasi ad ali quid dicuntur,vbi scripsere, interponunt deSy nonymis nescio quæ, etDionymis, atque eius. modi, etfalso, vt diximus supra, et non luo loco. Interrogatiuum, aiunt, est quod cum interroga tione profertur. Leuiter lane nimis: quippeet Verba cum interrogatione proferuntur. Deinde dixere, infinitum efle Interrogatiuo contra- Juf. rium, profe et o inanemmodum docendi: Nihil enim est contrarium interrogationi: nisi non interrogare: aut fane Respondiuum appellandum n'y. sit, vt aliquid affequamur:Responsio nanque non est vere contraria Interrogationi:quippealiquan do eadem:vt, Venit? respondebis, “Venit”. Neque forma ipsa interrogandi est vere contraria for mæ respondendi: alioqui quæstio effet contraria conclusioni. At quæstio nihil affirmat: ergo non contradicit. Sed vsus tenuit, ut dicamus: Contra respondit: quia ex altera parte item eum esse dicimus,qui refpondet. Infinitum vero quo... modocontrarium faciant Interrogatiuo? neutru cnim quicquam ponit: alterum quærit, alterum nescit. Quid quod Infinita dixit esse Relatiua? della qua oratione nihilturpius. Relatiua.n.omnia Fi- **3 nita sunt. Fiunt autem infinita appositis verbis non finientibus: vt Nescio,ficis, quitam indo,qui et e scribit. fed ipfa Interrogatiua sunt Infini ta:n: hil enim statuit,qui interrogat.Diuiduum, hun Jan inquiunt,est, quodaduobus, velamplioribusad fingulos habet relationem.vel ad plures in nu meros pares distributos: vt Vterque, Alteruter, Quisque,Singuli,Bini, Terni.Omitto barbariem Piij. upo DD CH Arche orm quum posuere. Amplioribus, pro eo quod effet, Pluribus. Rem ipfam agamus. Male expressere vim horum exemplorum: neque enim hæc vox Vterquehabet relationem a duobus ad fingulos: Ted åfingulisadduos transfert significatum. nam quum dicas,Vter? vnum intelligis ex duobus.Ita quecolliges-ambosin responsione fic: ethic, et hic, per coniun et ionem. Que: Vterque.Itaque non eft Diuiduum, fed Diuiduo contrarium. Dividuum potius erit, Alter uter, Utercunque, Vteruis. Præterca non puduit distinguere hæctan. Nouve quam in specie, divisa a specie numeralium. Imo vero numerale est genus comple et ensduas species, dividuum: vt: alteruter: “indiuiduum” -- hoc autem rursusdaas: distribuens, vt singulus: Non distribuens, vt unus. Itaque potius affectiones numerandi, quam species sint sicut: et Ordinale. Hæcita fe habent.Nos autem hęc incondita prudentius digeramus, recepta prius nominum fi hangi significatione. Omne quod est,aur est Absolutum, mgo aut Relatiuum. Absolutum est quod a nullo de pendet. Relatiua, quæ mutuo naturæ nexu con almolol ftant. Eftautem Abfolutinomen minus consul to pofitum. quod.n. aliquando vinctum fuerit, quả defiit vin et ữesse, Absolutu diet u est. Verum verborű inopia interdum premimur: vtemurau tem receptis, vtintelligamur, Videamus igitur, an vllu nomere ette dici queat Absolutū. Absolu tu pluribusmodisintelligitur:Absolutű a cauffa: vt, Deus: amateria, vt motrices mentes orbium coeleftiű: a fubie etta fubftatia, vt fubftãtiæ omnes: a relatione, vt quæ ad aliud non referuntur. Igi tur ICH D 1 V tur ipfiusnominis naturanullo horum modoru vlnu absoluta eft:caussasenim habet, primum sui auto Tours tem:promateria,vocem, scripturamve, aut quid fimile. Quu autem reru notæ fint,fiue figna quæ dam arelatione,non erut Absoluta. Nomina igi tur omnia in prædicamento Relationis funt qua tenus significant. Verum omni in relatione eft ratio referendi, et termini ipfi relationis, et res subiectæ, quæ deferunt relationem: vt, Cæsar fi Catonis filius eít, tria hæc oítendentur: nam ratio qua Cæfarad Catonem vt filius, et Cato ad Cæfa rem vt pater,est vis illa procreandi tum actiua, tu paffiua.Resdeferetes relationem, funt duæ fub Itantiæ indiuidux. Terminus relationis filii, est Cæfar:patris,eft Cato.Igitur filius in prædicame to Relationis eft: fed connotat fecurcm absoluta scilicet substantiam. Non longe diffimili ratione Nomen dicas ipfum quatenus significat, effe Re latiuum. quatenusabsolutam rem fignificat,effe vt figna Absolutum. Sic dicas, Cæfarem effe filium mili tarem: vt relatiuu filius,etia militia consignificet rem absolutam. Ergo fic Nomina certis generi. Gomora bus partiamur:auta Reftatim deducuntur,aut ab ' A 2 alia voce. A Re autabfoluta, autrelatiua. Si a vo ce, yt Hodiernus, ab aduerbio, Hodie,vocisillius naturam fequentur. Quæ autem a Rebus dedu centur,rerum naturam retinebut. Oportet enim fignum æquari rei cuiusfignum eft.Itaque fifub- Goreng ftantiam indicabit, ant quantitatem,aut quali tatem, aut alia, inde fumetappellationem. Per. sequi autem tot species, easque certis nuncupa tionibus affequi, difficileest. Summa autê genere. Relatiuorum funt hæc: aut æqualia, vt Socius, vicinus: aut inæqualia, ut “servus”, “dominus”. Absoluta substantina decorum generaat species. Absolutorum genera hæc sunt, quædam subsantiam significant, ut, Ensis. Quædã quantitatem eam queduplicem: continuam: vt, Magnitudinem, corpus: locum, forum: tempus, Annus. Et discretam, vt, numerum “unus”, “duo”. A lia significant qualitatem: ut, “candor”, facies.Ex quibus ducas nomina generum, ac reddas suum cuique: Temporale, Locale, et quæ supra. Facti Atia autem ad genus qualitatis, quatenussic sonat, Murmur, Turtur, Sibilus, Fremitus: quanquam significatus ad alia genera referatur.Sic etiam Ad verbialia diet a,non quodaduerbium fignificent: sed ab origine:quoconstat, has denominationes non sempera significato produci. Generale aute et Speciale potius ad dialecticum spectant. Sic Corporale et Incorporale reduces ad fubftatiam et alia genera:vt, Deus substantiale eft, incorpo rale: Candor qualitas incorporalis. An verd id, quod aiunt,verum fit, Orationem esse incorpo ralem? Nam de vocali, aut fcripta oratione si fic sentias, falso intelligas. Eft enim orationis For ma significatio: Materia, papyrus atramentum, aer ipse: Figura,ftru et ura illa. Absoluta diminutina. th.Horum affe et usquorūdam,Diminutio est:ita vtresipfæ quibant autintendi,aut remitti. Quare in substantia non videbatur inueniri pof- Am se fignificatusDiminutionis. Verum ab affeet i- ' W4L. bus, siue accidentibus circumstantibus effe ettum eft, vt reciperet Diminutionem. Sicuti etiam di cimus, Maiorem equum:eft enim quod ad quan titatem spectet,non quodfubstantiam. Igitur fic resoluimus, vt dicatur, Plus quantitatis in eque, non autem plus cqui. Ita dicimus Homuncione, et Homulum,quantitatem respicientesin homi ne, non hominis substantiam.Atqueis lane error a vulgo, non a sapientibusprofectus est. Puellus autem ætatem significat, non substantiam:ætas autem fub tempore collocatur. Compofita etiam ex vtroque inuenias. vt, Pumilus, et Pumilio, ex Puero et Homulo conflatum fuit. Abufi autem sunt veteresnomineDiminutionis:namMinue- vox rt, est tollere quantitatem: Diminuere igitur, Vtranque quantitatem statuit in diuersa: at ab Hominecum ducis Homulum, decurtaspotius, quam Diminuis. Quæ fuit cauffa, vt aliiconful rius Deminuere dicant. Eftenim Diminutio affe etus consequensDiuisionem. Omneenim diui sum ita minuitur, vt eadem quantitas minor di - sot catur,quoniam partes feparentur: at in nominis Diminutiui significatione nullæ extant partest fed Deminutiuucstquod fignificat minus quam Primitiuum.Quoniam autem eft fpecies Deriua tiuorum, et Deriuatio est Figura, et Figuraeft af feet us nominum generalis: igituretiam Deminutio generalis nominuaffeet us erit: iccirco et Absolutis, et Relativis, et Appellatiuis, et Adiectiuis, et Communibus, et Propriis competit.Quarcna tweet elteise PY. in. emir Quis 230 IvL. IV. inter genera nominum,sed inter accidentia pro. pria recensendum fuit:vt, Homulus, Pulchellus, Romulus, Meliusculus est, Antonilla. Nunc igi tur de Abfolutis. peromeQuantitatem quædam imitantur, quædam non,fed ei cohærent tantum. QuareDeminutia fecundumhæctria dicentur: competit enim ma ins,vel minus soliquantitati. Dicimus tamen ma iorem calorem analogia quadam fignificationis Igitur primo indicabunt quantitatem: secundo foco id, quod hæret ei:tertio,quod eam imitatur. Quantitatem ftatim dicunt,Tantulus: et proxi mahuic in ipfa fubstantia, Auicula, Capitulum, Fraterculus, quæ ci cohærentia sunt. Sic Annicu lus, non diminuit annum, sed notat paruitatem  fubftantiæ,cuius motum,anni quantitasmeritur. Ea vero quæ quantitatem imitantur, sunt ficut Regulus,cum Regēparuium significat:propterea quodquivasto corporesunt; cæteros anteirero borevidentur,item imperio:ita ii, quorum in po testate populares funt; eam magnitudinem imi tantur:atque iccirco deminutione notantur. hnutil. Quum autem variis terminationibuspræfcri bantur cæ non funtpræfentis operæ. Sedillud a nimaduertendum, quædam quibufdam flexibus Deminutiuorum efferri, quæ ad ipfum genus nal laratione adduciposlint:vt,Cuculus,et Cænacu lum, aliaque eiusmodi aliquot: nam quæ veteres afferunt exempla non omnia verasunt. vt Auun culus Deminutum ab auo eft: Abba enim auum appellabant:item patrem, et patrisacmatris fra trema. Illi cum patrui nomen quasi patrem alte rum pitud ntiapfum attribuerent, matris fratrem quafi remotio alchesiem pusillum auum appellarunt. Nunci · Finis igitur Deminutiuorum is, Tollere quan titatem,aut alia quæ remitti possunt:sic Regulus, quxparuum regem imperio, Veraniolum dixitCatul ninusus vrbanitate: ficut Romulum, et Sergiolum, nimpueros: non adulatione,vtaiunt, qui id a Græcis imen fumpsere:Romani enim non fuit adulari.Frater catio: culum quoque gigantum iidem male dixere ab fecus vrbanitate:sed refpexit ad Gigantum vaftitatem, imit: Probro:Meretricula,Pusio.Imitatione:abAngui, et pri Anguilla. Minus reete etiam,qui contendunr, a Redo Fidis,et Apis, Fidiculam et Apiculam,du-fericia Ans Eta: falla enim ratio eft. Si a Fides, effet fidecula. cuit Primum videntur negare mutationem vocalium meni in dedu et tis: Deinde fatis constat commodius fie Eunti ri si Reet tus a fecundo casu differat. Itaque si non ropli inueniatur apud autores Fidis, rectius facias, si ne teir ges vnquamfuiffe.Et Ouidiana Apis, ex deterio imi re deprompta vfu fit. Verumegoarbitrorinter v emi trunquefonum pronunciari folitum: vtin Nise, Nisi: Here, Heri. Itaque quum “Ædes”, non “Ædis”; “Sedes”, non “Sedis” in recto legatur, tamen Ædicu łam et, Sediculam diet umlegimus. His autem no erat hic locus,nisi huius quoque rei cauffa nobis reddenda fuisset. Ex his, quæ diximus,conftat,Nominain Aster,we'arts a veteribus re et e inter Deminutiua effe colloca- sene sont A ta,temere a recentioribus ablata.Eoru argumen ta sunt hæc: Si essent Deminutiua, non fuisset a Terētio addita altera nota paruitatis, apud quele gimus, Parasitaster paruulus.Ite Pullastra, grandi uscu atu pra  Case TIK ETU mula IvL. IV. ad usçulam potius significat pullam ':Præterca Apia ftrum est miræ altitudinis. non igitur erit demi nutiuum: quare Imitationem non Dcminutio solinem dicent. Adhæcficrespondemus:omnemi mitationem indicare deminutione: quare quod tollunt idipsum statuunt. Et quod additur ase rentio paruulus, significat corporis quantitatem ætate imperfectam, vt fitdeminutio corporis: at parasitaster est artisdeminutio:vtis sit, qui haud magnacum re parasıtatur: et quia agit, fiue imita tur parasitum, citra parasiti modum est. Apia ftrum autem non est diminutiuum ab Apio, sed ab Apibus ductum, vndeetiam uersaroquior,id est Apifolium dicitur a Græcis, Citraria enim cst: quin ea Apium neque imitatur,ncquefimilis eius est. At quod Apiastrum est ab Apio deminutum fane eo longeminusest. Verba Plinii suntin xx. libro: Nasci in Sardinia herbam fylueftrem Apii fimilem,quod fit A piastrum,Apio minorem. E Sallustii historia sumptum videtur. In Sardinia, inquit,herbanascitur, quæ Sardoa dicitur, Apia stri similis: hæc ora hominum, et rictus dolore contrahit, etquali ridentes interimit. Pullastram autem omnino minorem Pullam intelligimus: quippe Pulla, et Gallina iuuencula:idque tam contra eos,quam pro eis facit: neque enim Pul te laftra, aut fylueftris est, autpullam imitans: vt trupi want quid enim minorem maior imitetur? aut quomo doimitatio in substantia, autin quantitate natu rali fita fit, quæ affeet us animi, autin ipso affectu posita est? Surdaster quoque qua rationefurdum dicetur imitari? sed enim idem eft, quod fubfur dus. Cauffa autem huiusce terminationis a Græ cis constituta eft: 017:Tmile,I'vtwwwxleiv, cst Philippum, aut Antonium agere:sicwsgarrile:v,vn de Antoniaster, et Paralitaster; fic oyxisnis,apud Galenum ageto oynilev: agortashs, et Æolice 1 verso líbilo in literam vibratiorem. Qui igitur imitationem tantum attribuere, non memine rantsurdaftri:quisustuleredeminutionem ob Te rentium, non videbant duas paruitates eidem s poffeeuenire,corporis, et artis: qui omnino non putarunt esse Deminutiua, nesciebant imitatio, ne significari inæqualitatem duorum, quorum. minor sitis altero, quem imitatur. Proprium Deminutiuorum habere dcriuata. si non a primigeniis,Hortulanus. Collectiua, etcomprehenfina. NGcnerequantitatis, quæ reliqua funt,ponc mus ea, quæ vocant Collectiua. verum voxa ri? y definitionediffentit.Colligerenanquoeftaliquo * chin modovnuex multis facere: at, Populus,aut, Vut gus, quod dat signum nobis colligendi? potius, Vterque, et Ambo, et Omnis,funt figna Colle etti-,,: ua:illa autem,quæ ficabantiquis funt dicta,Cog prehenfiua potius iudicabuntur. At ipsi Com - 3 3 prehenfiua dixere his non abfimilia: cuiufmodi o est, Vinetum, Rosetum, et eiusmodi. Verum hæc i nihilo distant, nisi modoipfo significationis:nam Populus rem vnam e multis constantem notat: pie at, Vinetum,vnam rem multas comprehenden Pietem. Non est Colle ettiuis diffimile, Arena, Scopa, Scala, Scala, et eiusmodi, quæ frustra plurali duntaxat en numero dicidebere contenderunticcirco, quia multa essent. Nequeillisin mente venerat, quod cunque eft,vnum effe. Atquod eft, aut est vnum Subflantia,velutdicebamus, ut Homo et Equus: aut accidente, ut homo et Albumiaut Subiecto, ve Album et Dulce in lacte:autMistione, vt Pos sca:aut Aggregatione,vt Aceruus. Igitur in fingu lari si pronuncies, rectius designes vnum effe: vt, Cumulus, Grex, Turma, Thesaurus, vt etiã in plu rali diuerfislocis pofita fignifices: vt, Cumulosaa renæ,Italicæ et Ægyptiæ:Greges,tuum etmeum, Eft præterea vnum Mathematicum:vt Quadran talis figura vnum cst ex multis lateribus: fic Qua drigam debes dicere, vt et Alcibiadis et Hieronis Quadrigas possis. Est etiam unum dialecticum, vel metaphysicum, ut definitio, quæ constat ex genere et differentia, et Species quæ constat exif dem defignatisa definitione: quæ tamen singularem in numero proferuntur.Quaremulto usuinomi na hæc Comprehenfiua fuere. Multoque consul tius est hoc excogitatum, quam fit admiffusmos pluralium, vt Thebæ, Pifæ: namfi fic neceffe fit dicere, illud quoquencceffe fuerit, vt ciuitates,  non autem ciuitas appelletur. Sic grege legato, wna res legata est, vtait Paulus, neque pars potest recipi,pars fperniRelatiua substantina. Elatiua aut sunt Substantiua, vt feruus: aut RA, nomie lur U nominis aut genus vtranquecopleettensspeciem,rakis fubstantiuorum, et adiectiuorum: nequemirum: neq; enim substantiam significant, fed essentiam referendi:itaque accidentis semper notæ funt. In priore genere continentur Ordinalia, Primus, So cundus:aut his fimilia.Centurio,præfe et us: et a lia talia quæ diximus, vt Ciuis,Vicinus:Nepos, Fi lius:quæ vnum tantum terminum significant. Vi dentur autem etGentilia, et Patria ad hæc referriq.m fub adiectiuorum fpecie:nequeenim dicas Græ- pohon cum, fine Græciæ intellectu: fed tamen Græ ciam, sine Græci intelle et ione poffe dicere vide ris. Verum non ita eft. Plato Græcus fuit: Regio Attica,Græca:sisubstantias ipfas respicias, nõre feres: si nomina impofita, quæ gētem significent,q non possis, quin referas. Terrailla non est alicu-} ius terra: sed patria eftalicuius patria: Græcia autem Græcorum eft, et Græci Græciæ, Itaqueo mnium nobiliffima fuere Patronymica, quæ in contents voce substantiua, adie ettiuorum plenitudinem sunt consequuta. Adieettiua enim significant acçi dcns et modum quo in hzret substantiæ: quare aliqua ratione etiam ipfam connotant subltan tiam. Hoc etiam amplius Patronymica, quæ et iam certam fubftantiam consignificant:nam in certum quidem filium vel nepotem, at certum vel patrem,vel auum, tanta vi,vtetiã propria no mina referri penecogant. Videtur enim Priamus b'lari referri ad filios hocnomine Priamides: verum non ita eft: nam tametsi terminum nominat,non tameneum refert ad hunc quem primario figni ficat: significat enim filiu Priami, quead Priamu refert:consignificat Priamum, sed adfilium non 1 1 qua? 236 IvL. IV. 1 * refert. Cæterum eo præstant cæteris, vt diximus, pas here quod vtrunque terminum relationisfimulsta tuunt voceipfa non soluın significatu.illud quo » que mirum fuit, a proprio ductam vocem perde nominationem,non effe Adiectiuam,fed Fixam: quaksid quod non potuerunt obtinere Poffeffiua.Ap pellatiua autem fuere amiffo iure proprietatis. Nequeenim potius Hector, quam Helenusintel ligetur co nomine PRIAMIDES, Non pro pter camrationem,quamafferunt, Singularia no referri: hoc enim falso dixere philosophiquidã. Nam Relatiua quoquesua habentindiuidua; vt, hiç filius huius patris. Proprium vero cumfuisset per initia Patrony. VM micorum, Græcis tantum in nominibus fieri: v sus Romanus ad sua transtulit commoda, vt Ro. mulides. Falso enim dicebantquidem Patrony. miciloco vfostum Poffeffiuo; nemo enim hoclo git nunc.Auxerequoque inscitiam,cum Latino, rum tantum effe dicerēt poffeffiuum:qui fi Græ caignorabant:at meminiffent ex poemate,quod legerent assidue, Troja, et Typhoel, et Euan drius. Quoniam vero etiam Materita refertur vt gum ea, tum Pater vnico nomine Parentis com ple ettantur:iccirco ab ea qudq; dacta sunt;vt Co ronides,Æsçulapius apud Ouidium.Item eodem filo abauis maternis, quo a paternis trahebantur: Atlantides, Mercurius. Poft hæca fororibus quo que, Phaethontiades, forores Phaethontis. Hora tius etiam a faet is, non ab fanguine Tyndaridem dixit eam, quæ Clytæmnestræ more diffidiffet bipenni caput viro. Moderatius veteres,qui ciues omnes, tametfi non erant a principe civitatisge niti, ab eo appellarunt, Cecropidas, Athenienses. Mobilia, five adiectiva absoluta. Vem ad modum supra diximus, Mobilia sut alia Absolutarum rerum, alia Relativarum Garten nota.Abfolutæ sunt, Vivus, Exanimis, Annicu lus,Sesquipedalis, Albus, Calidus, Frigidus, Cir cularis,Forensis, et eiufmodi:genera ipfa rerum si spectaveris. Habentautem affeet us hos,æqualiam L. effe ei,vndefunt denominata: vt a luftitia,luftus: iuftus enim est, qui iustitiam æquavit. Secundus affectus fuit,minussignificare:vt,Bellus.Tertius,2 augere significatum:vt,Gloriosus,Populabūdus. 3 Propriumautem fuit Mobilium, transirein natu ram Fixorum:vt,Pluvia: fuit enim per initia; A. qua pluvia.id quod etiam ex Ll.libris deprehen ditur, De aqua pluuia arcenda. Eadem analogia fluuius,vt poffisdicere, Fluuium Rhenu. Ducta enim funt, auta nomine, vt Cadidus: aut a verbs, vt Bibax:aut ab adverbio:vt Hesternus.Fluere igi tur quũ significaret ipsum accidens per fe: duđa eft ab eo verbo vox,quæ in alio effe indicaret, Flu men vius. Itaq; vehemeter fallifunt, quiscripfere, quę.comhet bus dam Nomina esse neq; Substantiva,neq; Adiecti atrop Ďa: vt Verbalia, et alia quædã: cuiusmodi eft, Ci vis, et Servus:quæ proptereaipsi Ambigua appel larunt.Verum res fealiter habet: Verbalia.n. fue ' re Adiectiva, nihilo fecius quam Participia: fed brevitatis caussa omissum estSubstantivum: quis aj. enim La 16.01 RE tert: tiso tivo/ OLISI is.H dari Title qui Lt $. IIII. enim neget non Thew,fuisse primum appositum, tu widet: sicut et Homerus dicit, inteos cuine: ficuti 04.810. avvie: fi enim Bellare habet naturam Ad icativi,nonne Bellatoritem habebit?significate nim bellandi scientiam in Cæsare, aut alio Itaque variatumfuit, vt etiam Bellatricem diceremus Ca millam, et Arma victricia.Sic Servum, et Servam, Dauum, etSyram: et Servum imperium, quod a lij parêret.Sic pauper, Irus, Ilia, Regnum, at seor fum ponitur ab Ovidio, Pauper vbique iacet.No sunt igiturAmbigua: nihil enim medium inter sabo ea,quæ diximus in rebus: ergo nequeinnomini abus: fed sua naturaAdiectiva fuere: vsusautem que no me nonmutavit,vt efficeret Substantiua,fed Substan tiua sustulit: non vt hæc essent, fed vtilla fubin » telligerentur.Sic dixitperinitia Pluit Deus:poft ea fuftulit Nomen. Sic dixit, Amatur a Cæfare: postea tacuitnomen, et paffus est verbo nullam certam attribui personam. Quodautem addunt his, Ciuem, et Regem:vtdicatur, et vir Ciuis, et Ciuis bonus: et Populus Rex, etRex bonus. hoc sicincrebuit,quemadmodum apudGręcosquod perarticulumdeclaratur, ανηρο πολίτης, λαόςοβα arnolis. quanquam Rex quoquefuit Adie ettivum primo, et Consul, et Prætor. Namquod vnum Jobu.tantum genus obtinuerit,id non ipfius nominis, sed rei quam notaret cauffa fa ettumest. Quum e nim hæc accidentia non nisi in viris inveniren tur:nonnisi virili genere potuere enüciari: qua. quam etiam Reginam dicas. Sic Autor, vtrun quegenus complexum eft,cum terminatio Masculi I att culinitantum analogia præfcripfiffet. Sic Græci per initia dixere,nwandywiv, pauidum lepo rem: at ysus to taxa dixit, naywov, subticuit. fis DonBor Stonwa, Phæbum perditorem:at fimpli citer Stonwy, substantiui sui nomen obtinuit. fic u hier porta onkuardigov žantov, quod pecora flavescerentes forly ius potu: at Xanthi sola appellatione Scaman drum intelligebant: vt hocfane magismirum fit, et Adicet ivo fa et um Proprium substantia EN vum. Olle 101 ICH molt dos LIN Secundum rerum genera quum Adiectiva di ftinguantur,non paucaeorum certisterminatio.hmm. nibus insignita fuere. Quæ igitur substantiam fi- Subit. gnificarent,multas facies funt fortita:in Aceus:in Itius:in Inus:in Eus.In Accus,materiam signifi cant:Panis hordeacens:Interdum totam: vtMer.. Tis triticea: et, Pila cretacea. Alias partem:vt,Pti sanahordeacea:nam etiam ex aqua constat,noTo lo hordeo. Etiam fusa significatio ad cohærentia, ytacino contentum granum,Vinaceum: quem admodum imitatus elt Gallinaceus: quoniam ex gallinæ materia ac satu esset. Huic proxima ter minatio, Cratitius paries, et Cæmentitius: idem significavit. item materiæ cohærentia, vt Mul titia vestis: neque enim Multitudo materia est, sed Linum, autLana:fic Multatitia pecunia,quæ ex Multa: år Multatio materia non est, sed forina potius, quapecuniaexigatur. Vt et hoc erra rint, qui folam materiam, non etiam formam dicerent significari: et male scripserint, Icius,» non Itius: nam vt est a lufto, luftitia: fic fuit a Crate, Gratitius. Atque hæ duæterminationes şij. Lati os Hea r  tres. Latinis suntpeculiares:Alteræ duæ a Græcispro fectæ, Cedrinus, Cupressinus, in Inus: et in Eus, Ferreus jordmedG Æolice,exemiptosve diximus t, ex diphthongo. Abiegnus autem fuit paulo coa Gius dictum, ab Abiete. lantinusvero et Ame thystinus videtur colorem, non substantiam fi gnificare:verum ita fuit, vt quafi ex ipsa Viola, et Amethysto confecta esset vestis.quoniam ex suc cis herbarum tin et turæ perficiebantur. Quæret a liquis, An Tribunitius, atquealia eiusmodi in su: periorem ordinem redigantur? Saneita est: ete we: nim Tribunatus quasi materia eft eius loci in Re ini publica, qui Tribunitiis debebatur: fic Patritius Civis, cuius dignitatis materiam præbuerint pa yrazo Quæ vero qualitatem fignificant; alia exeune fimplici,communique finitione:vt, Bonus, Ce ler.Alia Græco flexu denominativorum:vta Py thagoræ sapientia, Pythagoreus, et Pythagoricus. Sunt etiam duo alijmodiverbales,Tufazozistis,vt Grammatista: et mutuyoeuntuisy Vt Touc74:: et ove - UTAS; Acolice. Sic nescio quo felicissimo com tento Franci etiam ounc poetam, patria lingua, Factistam dicufit. qua voce nulla meliore analo gia Græcam potuit et excipere, et exprimere. E narratores Theocriti agnofcuntinter eas termia nationes differentiam ad significandum, quam qui volet s inde petat. Sunt et alia quæ ipsam zum.qualitatem fub excessu quodam notant, exeunt quein os vs: ea habuere originem a Græcis, vt appeticsciv syss estenim oradns qui plus vini appetit, quam par sitšaue quiplus viniobtinet, scilio qub w fut AK 1 6 EN fcilicet autsubstantiæ, aut faporis, aut odoris, aut coloris: vt apud Homerum aliatermination intowany ne, vivo nece moV TOY. ni ww Sic duo quoque modi signifi candi apud Latinos fuere: ingeniosus, qui mulță ingenii haberet: Mulierosus, qui multum mu lierum vellet habere. Trahunt autem origi nem a hominibus, græcorum eorundem exem plo: non a verbis,vtputarunt:his exemplis, Sto. machofus, “studiosus”, “quæstuosus, Sumptuofus Sed a Stomacho:quod apertius patet in aliis:nam a Studio, non a Studeo, habet vocalem suam studiofus: et a Sumptu, et Quæstu, suam cætera. Itaque M. Tullius fic loquutus est: Non yt mihiftomachum facerent, quem nullum ha beo. Quare a Criticis notatus fuit Nigidius Figulus, qui Bibofum dixit, fuam enim habent a >> verbis terminationem pari significato, Edax, Bie bax, Emax,Vendax, Loquax,Diçax,a nominib, raro,Linguax. Et aliam infrequentiorem, Bibo nes, Comedoncs, Calcitrones: et a nominibus, Catillones, Popinones: quanquam a Catillando et popinãdo quoque duci poffint, vt a Lurcan doLurcones. Sed quædam omnino sunranomi- nibus, vt Ciliones a Ciliis, et Labeones a Labiis. Horum item Græca origo fuit: fic enim effin gunt illi nominaComprehensiua: vt, opv.TW as» dd Duwvec Tia cvwx loca plena Auibus, Lauris,. Platanis. et vnum facetum fane,xerecv «, partem corporis, quæ ilia a quibusdam putata sunt. quo; niam igitur plus vacui ibi effet, quası multo va cuo plena effet, keveuve fuperiorum analogia ap pellarut. Eorum autem Gignificatus alius aqtiuus,suono some vt Studiofus: alius paffiuus, vt Formidolofus: alius indifferens, vtMotosus: qua fuit cauffa, vt a verbis deduci poffe putaritNigidius.Habue Huse autem modum significandi, vt diximus, ex ceflum. Exceflus autem omnis vitiofus: Virtus enim aut medium, aut in medio. Verumnomi, ņum quorundam vi factum eft, vt etiam virtus tis limitibus continerentur: eius rei cauffa fuit, propterea quod omne bonu difficile paratu est: vt est apud Hefiodum, et Vergilium, et Plato. nem, et Aristotelem. Ergo conatus ille frequen tium atque affe et atarum actionum intra laudis metas constitit: vt, Studiofus: nemoenim fatis pro restudere possit. Quin media quoque voca „bula, vt Fama, et Dolus, in deteriorem partem flexa fuere. Famofam Mạcham, Dolofum mer catorem: propterea quod facilior habitus, dete rior eft. Iccirco diuinus poeta Famam, malum definiuit. Hæc pertinentad cauffas et Originis, market et Significationis. Materia autem fic fe habet; Quædam fimpliciter deducuntur, vta cerebro, cerebrosus: quædam cum additamento vocalisa vea cura, Curiosus; quanquam non fine ratio ne: Sabina vox fuit,non vt ineptiunt, quia Cor vrat. Quirites dixit Plebem Romulus,se Qui rinum, Senatum Curiam:omnes eodem voca bulo,vario flexu. IndeCuriolus diet us, quifa tageret Confultorum Senatus. fimul Curæ no men deriuatum qua diligentiores patres voca rentur. At apertiffime affumpsit Formidolofus a Formidine. Monstruosus, autem quod dicunt quidam, puto esse barbarum; nam inmanu scri pto TIL  Holok cani Halk < -US, 6 - Vir non 7 yint la fi atud Plan ceque land imga you Dante mi me pto Martialis exemplari, quod de præda Fonta rabiz nacti sumus, fic fcriptum eft, Montofa decus Vmbriæ. Tortuosus quoque et Saltuosus nihil assumpsere: sed a Tortu, et Saltu, ducta funt: ficut a faftu Faftuofus. quanquam igitur videnturquantitatem fignificare, tamen non ita est, sed intentionem qualitatis:nam tamet fi Mons significat quantitatem, at Montosus, habitum illum montium notat. Sic euenit e tiam in alia terminatione, ™ND vs: Magnitu- View they dinem nanque indicat: Cæterum non folius Quantitatis, immo vero, vt fupra dixi, Habi-. tum quendam. Neque vero dubium eft, quin a maris excefsu naturam nacta fint, quippe ab Vndis. Nam Maris nomine antiqui pro ma- » gno vfi funt. hinc Pelagus, quia n'hasdize'. lam enim to renæs significat tractum ipsum. Ex Callimachus quasi prouerbio vtiturin Apolli nis hymno: Ου φιλέω τον αδέν και δδ δσα πονος αείδε». Et apud Latinos,Maria acmontes polliceri. Vul goetiam dicimus, Maria, dere immensa.Sic Ca tullus quum multa propofuifset etiam maiora fi de,subdidit, Cætera suntmaria. Sed de his alibi, Eorum autem Materia talis eft, vt quædam Bha-mana beant, alia c. Populabundus,Iracundus, Rubi cundus, Verecundus: quorum origo a futura Trom. verborum ducta fignificatum expressit perpc tuationis: vt,Populabundus, non folum qui pa pulatur, fed etiam populabitur. Pauca ad præ lens respexere: vt, Iracundus ab eo quod est, Ifasci,exempto sibilo,quafi quifemper irascatur: Qiiij. R4 s,de malo igini haba Tehn oat rati Tal VOO wik PM vou plai Rubicundus,qui semper rubricet:non,vt vulgo vtimur,actiualignificatione transitiua, fed abło Muta, aut usor, quemadmodum cum dicimusLa uat, id eft, Lauatur. et apud Poetam, lam venti posuere. Verecundus autem originem paulo ha buit obscuriorem, propterea quod abolitu ver bum est Verescor: sicutcontra, Adipiscor fuum primogenitum amisit,dicebant.n. Apere, and To ZTTHY, Ynde Apex, et Apes,etExamen, cuius fimplex non inuenitur sicvoceprimaria. sed in Amento. verum de his alibi. Continuationem igitur dicimus,quia Rubicundum no dicam me, sed Silenum, cuius facies multi atque aperți rubo ris fit: Nireum non dicam iracundum,Achillem dicam,multæ iræ, et quam ipse præ se ferat. F2 cundusliteram mutauit, fi a fando,non ab effica cia ductum sit. Fæcundaa fætu, per concisione. Rotundum quoque,si ab eruditioris iudicio con cedatur mihi, videtur non abhorrere. Neque ve ro habitum illum cum excessu folum indicant, 2 fed etiam vehementiam quandam,atque extan tein præter modum exuperantiam in rebus ina nimis: quasi quum dicas M.re fluctuabundum, vel vtaitGellius, Vndabundum. In rebus au 3 tem voluntate præditis, etiam Oftentationem, fiue Professionem,atque etiam, vtita dicam, Sa tagentiam, nam quemadmodum differt Verbale a Participio, ita a Verbali genus hoc nominum. Pugnare poteft quiuis,atque erit Pugnans: Pu gnator longe alio modo idem fignificat: addit.n. habitumsciendi pugnas. Sic,Populans,etPo pulator: at Populabundus hoc apponit insuper, vt palam præ se ferat animum acfpiritum Popula toris.Iccirco veteres non male dixere: quum imi. tarionem quandam his nominibus attribuêre,si mulet fimilitudinem:quippe gestuotaquodam modo quæ fint. Propterea dixitSallustius in lu gurthino: Qualı vitabundus: id eft,quasi is, qui præ se ferret mețum, vt hostem eliceret, quemvi. tare Gmularet. Eft alius moduseiusdem terminatiois in Invs; Juul nam supra correpta vocali pronunciabatur, Fa ginus axis: et Materiam indicabat. at in quibus dam producitur,et Qualitatem consistentem fi gnificat: vt Libertinus, Et in llis,Seruilis,Heri lis, et vnum correptum Pugil.fuit enim Pugi F lisperinitia, siçut Ciuilis. Et quemadmodumsu pra in Itius Materiam notabant, Cementitius, Cratitius; ita etiam Aedilicius, et Tribunitius, quasi materiam, non veram,analogice enim Tri bunatus dicitur materia dignitatis, ac status ho minis. Qualitatem igitur indicant, id est condic, tionem, amateria,aut quasia materia,sub ratio ne quadam pafsionis: vt Afcriptitius, qui esta scriptus:Fiđitius,qui eft fiet us:Dedititius,qui est passus deditionem: Deditio enim quasi materia de quædam est Capitediminutionis: eft.n.affe et us deditionis, amisfio libertatis.Eiufdem modi funt in Alis: vt Triumphalis, qui ex Triumpho gra dum adeptus est in ciuitate: furialis, furiis ca A ptus:Mortalis, eadem ratione dicitur, quimor te affc ettus eft: nam quod ad aptitudinem trans latum fit, hoc vsus occupauit. Cæterum de mortuo primum fic sunt locuti, Mortalis fuit:» deinde etiam quum ad viuentes refpicerent, pro pterea quod essent eiusdem naturæ,cofdem quo que Mortales vocauere: fic etiam Capitale cri men dixere, quodcapite lui meritum esset:quo fignificato etiam quç nondum vocata eflentiniu omdicium intellexere. His fimilia in Orius:Censori us, Prætorius: hæcfequutum illud fuit,Vxorius, Nam Cēsura ac Prætura acta cortislimitibus vi tæ præfcribebant ciuibus:ita vxoris imperio qui coħiberetur, eodem vocis flexu significatus eft, Verum quia certa nomina eamterminationem nonadmittebant,aliam eundem in vsum excogi and carunt,in Aris:Consularis,vicino fono fuperiori, quæ eratin Alis. Verum huiusmodus late fusus eft:dices enim Roburmilitare,etiam in Remige, qui nunquam miles fuerit, quoniam in milito repertum iam eft. verum a cauffa efficiente du etâ funt: vt Viam militarem: etiam in prædica mento toixer, yt Sagum militarem. ASingulo quoque Singularis diet us. et alia quædam,quæ ad philofophum fpe et ant:de quibus exa ettiffime in primo historiarum a nob. est disputatum. Alia Ahe naturaeorum est, quæ in Aticus, habitum a na tura inditum notant, Venaticus: aut etiam sub ftantiam, vt Aquaticus: fiue, vt malis, habitum in aqua, autpropter aquam agendi. Mutuatica pecunia apudGellium quæ, a ettione mutuicon dici poteft; Mutui enim naturam induit ex ftia pulatione,aut pa etto, aut eiusmodi. Alia eorum, humma quæ in Trimus, in prædicamento?oü yev, vt Patrimus,Matrimus,qui patrem etmatrem ha. **bet: Aeditimus, quiædem: atLegitimus,potius paffiue ri.  rapha 01. 57 net 106 palliue, qui a lege constitutus est. Finitimus vi detur relationem notare, verum id non a termie nationesed a significatione nominis huius finis, factum eft: et lignificat eum qui fuos fines ha- lo bet. Hæc omnia corripiunt terminationem. At Catuler Bimus, Trimus, Quadrimusab anno ducta,noni.2 facile eft dicere, falua verecundia ineptiendi, lengan quare producant, nisi propter concisionem. In Arius, eundem habitum ad agendum: Sagitta - anie an rius, qui fagitta vti scit: Bustuarius, qui busto præeft. Quædam etiam paffionem notarunt: vt, Tumultuarius, qui tumultu sit conscriptus. Etiam ad ætates vsus tranftulit, Sexagenarius, vbi nequeadio, neque paffio, sed 7o exeur: ficut Centenaria vsura,de qua suoloco: quomodo Bi. qarius, Ternarius. Atcarpentarius etiam opus fa cit: carrucarius non, fed facto vtitur, vt Armenta rius.Nuncalia duo videamus: Quodaptum naturalian eft quippam autagere, aut pati, id nequrevoy dixe- appogg. runt Græci: propterea quod rei ipfius Quor fe queretur affe ettus ille. Duas autem habuere apud Latinos,totidemapud Græcos terminationes:in Iuus,actiuam.in llis,paffiuam:ficGræci il yaixovgimas ilaj id quod aptum natum esset ad fentiendum ali quid: angoy, id quod aptum natum esset ad sentiendum ab aliquo. Praue a Barbaris ex vo 9" ces translatæ funtin Latinitatem: fic enim inter pretati fuere inscriptionem libri Aristotelici, de Sensu et Senfato,nam danas fenfus eft:MjIyTixdy, 19 quod sensu præditu eft.eoģ. aptu est vti: antov, etsensu perspici potest. De Seluo et Sęsilidicen du fuit:aut molliore, fi reperiaş vocabulo, led ad huns fo THE T' Iul. IIII. 1 hunc modulum apto: vtin libro de Inscriptione a nobis declaratum est. Nam etfi Sensio passio quædam est, tamen fub actionis rationem rece pta eft eius fignificatio:vt Tango, etGusto, et Audio: fed de hisalibi. Adiua igitur terminatio Græca maximaprudentịa constituta fuit. affinitate quadam coniun et a cum verbis illis, tunie's Bitntio, vt affeettus a verbo, et aptitudo a nomi NE TUTTIXO, MyTixo habeant cognitione. Molli® tamen ducas a præterito,quasi lita tuuni (W TRT imy napixov. Noftriin suus,vt diximus, hoc expreffere, fumpta occasione ab Aeolensibus. nam quædam nominadedu et a communi pronuciatione inter posito pprio elemento pronunciabant. Apybos alii ipfi A'PȚEIFO £. Igitur vt ab eo quod eft vetes, dicitur vorcios, quiAuftrivim habet: fic ab cog est,Actio dicetur A et iuus, quiagendihabeatpo testatem. Exempla sunt multa: Internecium bel lum vtrunque bellatorem necat. Fugitiuus ser uus, qui fugit, quoniam fuapte natura ad id pro pensus fuit: Genitiuamembra, apud Quidium, G' zfurntixa. Tempestiuus quoque,non, vt dixe re, significauitoccultiorem actionem:sed fane fu augsmanjitis.qui tempore temperaret. At enimuero passi Boilers Winesquum qua ratione diet um fuit? Terminatio a et io has un talles qui mal nem,pafsionem notat significatio. Græcos male Hrovat secuti suntqui ad Innuov,potius zaIntov.nam pas fiuum eritid, quod faciat aliquid pati:hocautem fuerit potius actiuum. a ettio enimetpaffio quum vnum tantum fit, sed differat ratione: vt vulne ratio a ettio fit Achillis, et paffio Telephi: pafsiuu et actiuum idem erit,quoniam et fignificatio est eiufdem huis ciusdem rei, et modus idem: Nam et terminatio in luus, significat actionem, et ipsa passio ab a et i one non distinguitur re ipfa: igitur significabit rem ipsam in agente. verum Grammatici sero fapientiam cum vocabulorum vsu coniunxere. Quævero significant passionem, in llis exeunt, 1 ks præeunte secundum verbi naturam consonante: umie vt, Habilis, Facilis; Agilis, Plicatilis: in quibus ele mentum verbianteit:Habeo, Facio, Ago, Plico. Quædam autem a futurisducta sunt:vt,Amabin lis: et a fupinis:Pensilis,Flexilis, non fine rationes aptitudinem enim significarunt, quænon est ne cesse vt in a ettum producatur. Acrecentiores au dacter nimis iam actus significationem attribue re, idq; frivolis faneargumentis. Fictile,inquiut, Vas quod eftiam fictum.coctiles lateres,qui iam ecoctiatque alia multa eiusdem modi. Auxere er rorem pertinacia: Navis, aiunt, Agrippinæ folu tilis,quia non beneeratconfuta, sed soluta. hoc autem ridiculum eft.fcimus enim etfatis nautaru continuisse: et diu cursum vsquein altum tenuis se: fed quia lolvi poterat, folutilis diet a fuit. Sic Versatilis scena, quæ verfari potestmachinis,qua lis illa Marcelli fuit: quod si est Versatilis quia versatur: quum nơn versabitur, versatilis non e rit. Sed Aristotelesin nono Metaphysices dispu Cat hoc adversus Euclidæ sectatores,quos ibiMe garicos vocat: ij fic profitebantur, nonposse nos moveri nisi quum movemur. Verum de iis am $ pliusin Oratione de Endelechia pro M. Tullio. Quaitem ratione facient, vt vpupæcrista ipfis fa Veat? neq; enim semper plicataeft, sed quia ali 21 quando poftquam fuerit ere ettasplicaripotest.Fi Etile autē,atquealia eiusmodi, fi talia funt,nonne talia fieripotuere?Omne.n.quod est, ab eo g vere est, factuin fuit:Omne quod est,præter Deum,ab aliquo fa et um fuit:omneq fa et um est, ab aliquo fieri potuit. Coctileslateres dicuntur,quia crudi neousfic primum suntappellati, quoniam coqui potue re. Sic Rafiles calathi, et Tapetes, et alia:Lychni pensiles, antequam pendantur:potestatem enim pristinam fignificat: fic Vva, Balnea, Horti,quo niam in superiora eorum vfus transferri potuit. Flexiles rami,lenti:quia possuntfle et i.hæcvoxe tiam additamentum paffafuitin formatione, Fle xibilis.Aurum,autęs ductile,quodex massa in la umellas duci potest. Selfileslactucæ,quarum natu ra est ad fedendum poftquam creverint: vbi ab soluta significatio eft; non transitiva ad paffionē, quasi quas sedere cogat natura.Ansatortilis, quæ inter fabricandum ex directa torta facta est. "A. pertile latus,quod quiuit aperiri. Altiles gallinæ; quæ poffuntet ali, etnon ali. Horum igitur ratio shup duplex:namque poteftas hæc, aut a naturaest, ve flexilis iuncus: aut ab arte, vt coctiles lateres: er gonaturalis illa vis nunquam deficit: nami ctiam quum flexisuntiuaci;retinent nihilominus pri ftinam flectendi facultatem: coniungitur enim a et us cum potentia, ettales sunt,quia poffunt ef fe. Huiusrei ratio est,quia ab effentiæ principiis fuit potestasilla. Scire potest infans Musica. Ad ultus scit nunquis dicettunc amififfe soiendipo • teftatem?Quæ autem ab arte proficiscuntur,non fic fe habent:neque enim codi lateres poffunt coqui: qñ co et io accidensest, extrinsecus adue niens, non a primordiis laterum. Sed hæc qarte fierent fecuta sunt rationem eorum qfuerent a patura. Sic.n.consultiusfietą garecentiorib.fa. - et um est,vt qa lateres coqui nequirent, idemque in ipsis etcoctum etco et ile effe videretur:iccirco flexilem ramum eundem putarent et flexum: Et fissileroburidem cum fiffo. Nam quu Plinius in quit, Alia fiffilia,alia celeriora frangi, ğ findi:no neintellexit,aptiora,quorumquenatura præuer teretur citius fractione, q fiffione? Sic etiã Theo. phrastus,vndeille guisa'y Frasa,Ipausa,quæipfeac ceperat a præceptore diuino fuo, vbiloquitur de crustis ac testis Aquatilium. et in 8.Metaphysices. Poetica licentia dictum est, Penetrabile active:(1-7 ) cut Porrum fe et iuum,vulgus cotra paffiue.Hing constat male reprehendi Boetium a curiofis re centioribus, qui Jencesıxov, Kisibileinterpretatus, eft. fecit enim exemplo codem et analogia, qua Sefilis lactuca dicitur, absolute. Quantitatem autem quædam simpliciter de- quanta clarant,quædam non.Nam tempus,et locum submenuanla quantitate quum intelligamus: Tempus fimpli- Gadone anom citer quædam fignificarunt:vt Bimus. at locum non simpliciter,id estsub quantitate,fed fubindre com a apk Posen neque enim Montanus,eum significat,qui mon- et Ettiva. tis inftar eft: fed qui montem habitat. ficut In- midogopts teftinus loci habitum.Hæc multas cu aliis comu nes habuere terminationessin Anus Sylvanus:cu Anul ius affea propri fuit,vt ex adie et ivo fieret sub N ftantivum,Cælestis:Terrestris: addito elemento ficutPalustris:nam Paludeltris, afperum eft, et for when fortasse barbarum. Supra posuimus, Aquaticam, a qualitate non male: fequitur enim qualitas sub. ftantiam, et loci rationem.Cognatio enim eftin ter locum et locatum. ac fane ipsum hoc genus, to egetv, alij cum qualitate,alij cum relatione mi scuere: quidam neque habitum fpeciem qualita tis a relatione: fed hæc sunt alterius operæ. Habes and ctiam alia: Litoralis,Marinus,Maritimus, Pelagi us, Fluuialis, Fluuiatilis; Aquatilis;Tartareus,Ae rius, et eiusmodi. Et a partibus terrarum, in qui wfubus etiam id diverfum fuit: in Ensis,vt peregri num incolam,non indigenam declararet: jane Martialis mavult librum suũHispaniêfem, quam Hispanum:vt Romanus sit,quiin Hispaniam a nimi gratia diverterit. In aliquibustamen Nati vum est:vt,Veronensis. longediversa ratione di etus est Cato Vticenfis,quum Vticæ periit, non " est natus. Etampliorelimite, vt Pratenfis. ficut Subcinericius panis, non ex cinere, sed sub cine re:adiuuatur autem a præpositionc. Græca funt Tarchaniota, et Drotoniata. Prisci ita constitue re, vtanimadverterent, quædam excedere nome " loci:Creta,Cretensis: quædam non,fed alia equa re: Macedonia,Macedonicus: quædam fupera woonri,Italia,Italus. Hæca regionibus. Aboppidis au temnegarunt. Itaque a Venetia, Venetus:a Ve netiis, Venetianusmaluere. At Barbari quidam nihil discriminis faciunt inter Venetiam, et Ve netias. verum vt illoruin consilium placet, Venetiani enim a Venetis distinguendi sunt ficuti Patavini a Venetianis: Veneti enim Patavini quoqrie funt: ita regulæ fervitus displi cet. Idem enim ab oppidis quoqueeuenit: a Ro ma, Romanus: a Tiferno, Tifernas:a Camerino, Camers: quare a Lauinio oppido, etLauina et Lauinia reette ducas. nequeagrammaticis vtrum legendum sit apudVergilium, sed quemadmo. dum poeta fcriptum reliquerit obseruandum, Proprium horum est paticoncisionem. Sarsinas, quod fuerat Sarsınatis: et literas transferrc:vtä } Velitris, non Velitrenus,fed Veliternus: quan quam demptam potius iudicarim, vt fueritVeli trerinus, deinde vsu vox expolita sit. Exhis col ligitur non esse verum quod aiunt,in Ensis ea ef se, quæ a Græcis oix aquatixa vocantur: namety, iam suntinindigenarum, Coloniensis,Lugdy nensis. denique pratensis, Tempus autem etTeporis partes, fic Extem- thoma poraneus, nam Tempestiuus,vt diximus,potius omny temporis habitum significat. ficut Intempeftus, upil quod concisum tempeftiui. Hora, habetHora rium,quum diei partem fignificat: atGræciqua ternasanni partes sic appellarunt. vnde Latini Hornum, quod huiusanni effet,nequcinalienas trasıfset wpusanni sequentis. Diurnus,a die:No. aurnus a nocte:Vespertinus,Matuținus,penulti ma producta.itaque etiam Diutinus et Serotinus pronunciandu eft,cotra quam prodidere. A Co ticinio, et Diluculoet Crepusculo, no suntdedu et ta, fed Aduerbiorum forma vtuntur. Perdius, et Pernox cöpofitione adiuta sunt,quominuscoge rentur in communem terminatione: ficut igeue por animal dietum ab Aristotele. AMense vulga ris voxMenftruus,durafare:itaque emolliuitilla Rj. Cicero; et Mens urnu fecit. Annuus no solum an ni habitum significauit,vt reditum statum indi caret:veluti quudicimus, Annua sacra: fed etiam totu tempus idque vnicum:vtapud Iureconsul tos, Annua; Bima, Trimadie, Anniculus ætatem subtempore,ficutQuadragenarius, etciusmodi. mamme Discretam autem quantitatem fignificant his terminationibus, Centenarius, Binarius, Terna rius, quæ etiam fub exerreduximus:neque enim Som solum numerum, fed etiam habitum ponderis, aut ætatisaut, ordinis connotat, resenim valde sunt complicatæ:ncquenisi a philosophis digno sci plane possunt,ficut Bini, Quaterni, eteiusmo di:quæiccirco carent numero lingulari, quia plu racomprehenfa ad totidem referunt: sed licentia poetica pleraquetorfit. Relatinorumfpecies recenfentur. yawan R ne, enim Elatiuum fignificat vt diximus, aut Aqua Locum,vtfalso lcripfere: fedRelationem in loco. Aut Inæqualitatem: hîc suntipecies tres, Poffel fiuum,Coparatiuum, et Superlatiuum.Deminu tiuum autem comparatiui species eft: dequibus omnibus iam cdicendum. prorsun Den funt enim Po hleffiua quæ id denomi Enominatiuorum species censentur Poffel grice unt,cuius funt:vt,Enfis Casarianus:Ac quzfitu quidem alias a nobis eft, quamnam ad cauffam iwia prion reducentur: nam Cæfar enfis sui nequemateria est, nequc efficiens, neque forma: videtur igitur juv. potius effe finis. Sic Pompeianus ager, Seianus equus, in vsumPompej, etSeij. Sic Olympij ludi in honorem Iouis eo cognomento: fic Circen ses,et Megalenses ad Pofteffiua redigendisunt:fic Florales, et Robigales et Saturnales primum fuc re, fiue Dies, fiue Ludi, fiue Vacationes. deinde tenuit consuetudo,vt potius Robigalia, et Satur nalia dicerentur, propterea quod honeftiorcco filio Sacra,quam Dies intelligerentur. Quzsiui mus illud quoquc, An amateria: vt,cretaceus: a shorti forma:vt,ftatua Herculea:ab efficiente: vt, Venuscm art. Appellæa: ducerentur. Et non videtur: fed fim. pliciter Denominatiua funt: ac quanquamvide tur quædam relatio, tamen non correspondent. Neque enim Creta Cretacei eft,fed parstorius. Haud enim fere inuenias præter Deum, quod non aliquo modo referatur. Omniaenim faltem abillo dependemus:Solus enim vere eft. Differunt autem a Patronymicis Poffeffiua: 94.c. primum quod Patronymica fixa dicuntur, hæc pohorito mobilia:illa patrum,aut auorum,automoinoge, neris habent fignificationem:hæc cuiufuis rei no tæ funt: illa a propriis,hæc a communibus. Ex quibus colligi possunt rationes, et cauffæ repo nendarum specierum, quæ funt a veteribus pro ditz. Neque enim aut Cardiacus, aut Mathematicus, aut ciusmodi, funt Possessiva, vt putarunt, sed denominaziwa: sicut et alia quæ funt fupra enmoi declarata. Comparatiuorum superlatiuorumg, natu, ra, et caulja, da ufus. St hoc receptum e scientiis tain quæ Magnitudines, quam quæ Naturam contemplantur: e nihilo nihil ficri. Ita e rebus, quæ carēt cor pore coniun et is,nuquam quicqua corporis fieri, Nam ne coniungiquidem poffunt, Coniuncio enim extremorum, extrema autem corporum, Quere a incrementa fiutex Quantitate, et omne Quantum divisibile est in semper divisibilia, incrementa quoque ipsa diuidentur: igitur quæ sifignificarunt quantitatē, primo receperuntmodu tum incrementi, tum diuisionis. horum imitatio neitemea, quæ indicarent Qualitatem: propter ea quod intendiac remitti poflet. Iccirco De nominatiuorum, quæ referuntur, duæ fuerespe mihi cies conftitutæ, Comparatiua,et Superlatiua,quę QuantitatisQualitatifve, dicerent incremetum: etDenominatiua, quxincrementidicerent cer tam ablationem. Oecurrunt autê primoloco deminutiua: lirei naturam fpectes. pofito enim nomine Iustitix: fiquid adiungatur accessionis: perpropiores gra 'dus ascendemus ad excessum: Verum quia non suat specie diuerfa a coparativo, Ted modulo tan tum quodam, atquciccirco posterius excogitata posteriore loco tractanda iudicauimus. Etenim fi dicas Meliusculum effe Triticum Siligine, et iam Melius, poffis dicere. Comparatiuum autem etSuperlatiuum fimulftatuemus, haud enim ab Gmili funt natura: Nequcenim distant nifi quate Ono 1 nus pars a toto.vt quemadmodumDeminutivu modus sit comparativi, ita coparativum Super latiui: vt qui sit doctissimus, etiam doctior. An vero etiam possit dici Doettiusculus? Et videtur. Amated Toto enimpartem contineri verum eft. fi enim qui lit do et ifsimus, etiam doctus effe dicitur: et iam doctior:quare non etiam doctiusculus,quod * inter docum et do et iorem intercipitur? Verum res aliter fefe habet. Deminutiuum enim non fomnono lumpartem notat, verum etiam eicertospræscri-1} bit limites. Nequevero solo hoc differunt: fed et alia caussa subest. Nam superlatiuum etiam abse }, lute poni potest:vt, Cafar fuitfortiffimus.Signi ficat enim adeptum fortitudine, omnes eiusnu meros absoluifsc. Ar fi dicas, Doctiorem,neceffa rioquempia, quicu coparetur, autponas,aütin Je * a he or lacus * telligas.Prius autem cöparatiuum inuentum eft. kogoofmus Eft igitur Comparatiuum species diet ionis, Camper exceffum significans ad alterum relatum. Dicom autem quantumcunque, et qualemcunque ex ceffum:non, vtdixere,mediocrem; neque dico speciem nominis,utnomen eft:fed vt nomen est6ans species dietionis. NametParticipium et Præpo sitio etAduerbium comparantur. Hi duo erro res veterum fuere: quorum alterum moxexplica. bimus. quiverocontaminauit definitionem, fic conftat:Omnem exceffum totumq;etiam a comasign.one. paratiuo significari,non autem mediocrem. Prier celles mum, fallumestmediocrem effe. poteft enim fal-, tem citra summum,sed proximecofiftere: vt do ettior tantu fit,cuiillud tantum desit, quod fit do et iffimus. Deinde hoc quoque falfum est.Nam 2 R iij. qui qui fit do ettiffimus, ide etiam do et ior dici poteft. vt Nigidius aut Varro,li fitdo ettiss. Romanorum omniu, nonnedoctiorcæteris Romanis effe po terit? Quare Coparatiuum a Superlatiuo non di Itat specic,vtdiximus: sedestaut Gicut pars in to Pro,Giuc ad totum: aut idem cum ipso in re, diuer sam autem in modo: relatione ipsa scilicet. Igitur fi eius naturam acrius contemplemur, haud fane noriurpro renomen inditum deprehendemus: ncque in your enim satis ipsum diciCoparatiuum: multa enim funt nomina Comparatiua, quippenotæ Cum parationis: multa Aduerbia: vt,Similis, Disfimi lis,Propinquus,Qualis, Quantus,Velut,sicPomba alia eiusmodi. Neque vero omnis Comparatio exceflum significat: quarcab hac differentiapo. tius nomen consequi parfuit, quam a communi seyin est cummultis naturailla. Itaque commodiusumaga Jepanon, quam quyx stixovappellari potuit. Ne tuy queenim superlatiuam recte a Græcis umeeJeri Laith ar di et um fuit, Nanque Touti non significat rdõrov, fed ipsum habet suos gradus: sed consul tius orogetskov, aut cxpo Jetixo.Latiniautem hoc etiam amplius crrarunt,quineque præpositio nem emendarunt, et verbum Feroinmiscue runt, quod motum significat Græci fapientius constantem qualitatem aut quantitatem per ver bum nibvert ita ctiam constat, minus prudenter finixov dictum nomen vnde hæc fiant, vt Iu itus:nam ctiam Iuftior, tugmor: ftatuit enim lufti tiam. Cuius rei fignum est, quod etiam superla tiuum di et um eft, ni devou umrig mod Jetixov.præter ca quiluftuseft, potest elle lastiffimus. Omnem enim wak Tic CHE 4 1 ITA enim Iuftitiæ habitum habet. Itaque a beisov po -u tius dici debuit Indefinitum. neque enim decla rat graduum præscriptionem, Comparatiuum autem, wieJetixav superatiuum. superlatiuum autem, airgo fetixor a Græcis, a nobis aliquo AQ mine, quod vltimum exceffum indicaret. Ex his definitionibus videmus, veceres nore ste dixisse, Cöparativum significare pofitiuum, cumMagis. Primum peffimelocuti sunt. Nequem.Roy enim Denominatiuum fignificatnomen, vnde: ducitur, sed rem aliomodo: fic Comparatiuum rem, non nomen significat. Deinde,Magis, esta Comparatiuum: quareidem refolueretur in sei psum,atqueelset resolutio infinita.In quod enim refolueretur ipfum Magis? vbi fifteret resolutio nem? Neque vero prudenter negarunt, Magis namate effe coparatiuum. NamMagnus fecit,Magnior mangeung Magnius et Magius, ac tandem Maius. Aduer. biumautem volueruntvariare,retentalitera pri stina, ac fecerc, Magis. At quod argutant, non differre Aduerbium a neutro in aliis: fatemur. » Quodaddunt, nein hoc quidem esse faciendum: ridemus. Libenter enim in aliis item feciffent, f quiuissent. Fecere, vbi potuere, vsigue sunt et li bertate, et commoditate. Errarur quoquein Su perlatiuo, in cius intelle et u inesse Multum, auteng Valde. Nam multum magnusest, cumquima ior, quam qui maximus. AtValde, quideft, nifi falling Valide? Igitur Validiffimus erit valide vali- posten dus.Bisigitur validus. At Superlatiuum ter vali-'pro for dum potius fignificat. Id quod Galli ncq; temeres, neque imprudenter in patriam linguam recepta TI Title ch eri des 17 oli pe mit Riiij ctiam nunc retinent. Hæc igitur ipsorum nomi na atqueNaturæ: nunc caultas,ac tandem Affe ettus videamus. mafm. Ergo materiam a Græcis mutuati sunt Lati niin Comparatiuis, imitatisonum sub r, licera: ououtrgos,Sapientior: et in Aduerbioadhuc propius, sapienter, superlatiui autem terminatione græcam repudiarunt, propterea quod conue niebat cumpaffiuo participio, Nam vt a ocoas's CWTOC TOs; fic ab eo quod est Incitus, deduxif sent, factum esset fane incitatus.Itaque alius fle xus placitus eft. Geminarunt autemlibilum fic, Incitissimus: iccirco quia etiam Græci produxe re mutatam vocalem, quæ esset breuis postbre uem, vt fuperiore in exemplo patet. Tractus e nim vocis longioris id exigere videbatur. Quare codemexemplo etiam aliam terminationemco ftituere,Vberrimus:tanto facilius, quod iam alte ram literam ex geminatis ibi inueniebant. Atin tertia terminatione,quare recentiores vnica tan? simtum liquida pronüciarunt,lic, Similimus? quum tamen proprium eius fuerit geminari obfoni le nitatem, et producatur apud poetas semper, et in antiquis exemplaribus omnibus ita scriptum çit et fublit, tum analogi, tum analogiæ cauffa, quare lit geminanda. Communis autem termi. nationis caussa etiam a Græcis quandam habuit originem: ngoQocov enim eftaltile, quod scilicet naðum sit naturam, vt alatur. Naturam igitur cam quum plene poffideret, mutauit fimilemlo zoubt num aliis quæ summum illud a depta effent. Fiut forro igitura nominibus incrementum luscipientibus. Ha? Qua  el 2.0 CE 2u chi HIS Quare a significantibus fubftantiam non fient: nam aw to CTO etIpfisfimus, mera licentia Poetie: ca fuit. Natione vero indicantia ita demu exorie tur,fi non ftatum hominis, fed gentis oftendent mores: vt quia Pani perfidi legemusPæniorem apud Plautum. aut etiam ab alio significato. Qua re et, Neronior,nö a Neronis fubftantia, fed a fæ uitia comparabitur ad fignificadum. Confeffum etiam ab omnibus est, Comparatiua duci ex ad verbiis quibusdam: vt, Dodus. Nec deest ratio: verborum enim qualitatem fignificant Aducr bia. Abcæteris autem partibusnegant. A partici piis non fiet, qui tranfeant in nomina, nequea» Præpofitionibus,quiaamittant vim, qua casibus præponuntur. Nos cum his aduersus veteres di cimus, a verbis non duci, Exempla enim falla mort Deshomme sunt: Nam a verbo Potiri, eftridicule dedu et um Comparatiuum Potioret, Superlatiuum Potiffi mum:neque enimsignificata valde cohærent.fed a Potis,fiue Pote, fiunt. Parinscitia, quum Dete ro verbum ex sese aiunt gignere Deterior: quip pe Deterior, paffiuam habet rationem significan di,vt quod fit plus detritum, deterius sit. etvox vetufta fuit,Deter: sicuti,Dexter, Citer, Exterja pud Catonem, et Statium:quæ nunc exoleuere. Contra hos autem cum veteribus viciffim fentia mus, A participisduci:Giquidem non omnia par A partir ticipia in nomen tranfire poffe. nam Expugnare significat aettionem fubtempore.Cuifi addasca fum nominis non verbi, amiffo tempore nomen fit, retenta sola Participii terminatione: vt, Ex. pugnans yrbium,sicut Expugnatoryrbium,nul R. mi 12 Ar 1 UK ei 1 gui apoirs F IvL. Cas. SCAL. IV. lum tempus designat. At Participia pafsiuaquo *modo nominum naturam asciscant:neque enim fimili ratione casus nominis apponipoteft: itaq; Expugnatum, semper præteritum indicabit. Et Honoratiorem atque Honoratissimum, nunqua de aliotempore, quam de præterito pronunties. Immo vero quibusdam horum nominum ctiam casus verbiadditur: vt,Expugnatus a Cæfare:ita etiam Expugnabilis a Cæfare: tantum abeft, vt Participiis ipfis derogari id ius poffit. Sic locu. tus eftM.Tullius ad Cornificium: Cæteris, in quit, omnibus rebus habeascosamecommenda " tiffimos: id eft, qui maximea me commenden boyme sur. A Præpositionibus quoque deriuari, mul tus exemplis conuincuntur, in quibusmanetvis Præpofitionis casum exigencis: vtapud Liuium in primo: Duo corpora propius Albam. Neque ac fine ratione: Interuallum enim in poteft: Cuius interualli conditionem ipfa Pra positio declarabat. Ex quibus,vt diximus,acutius contemplanticonstat: Comparationem essedif ferentiam, quagenus sub diet ioneconstitutum compleet itur non folum Nomen, sed etiam Ad uerbium, et Præpositionem, et Participium, quæ inter fedifferunt specie. Idemque de Superlatiuo intelligendum. Affe et usautem corum vsu cotinentur,verum non fine controuersia. Cum enim ncget nemo casum Sextum debericomparatiuo, Secundum Superlatiuo, etpluralem semper numerum: Du em Jochorbitatum cst, An pluralis casus Secundus Compa: patumivaziuo apponi poffet. Quarc non defuêre, qui Com partes fecari 3  Es, AC Comparatiuum inter duos tantum, cum Secun do cafu ponipofse contenderent: idqueHoratii exemplo, quidixit: O maior iuuenum.Sextum au tem inter plures duobus diuerfi gencris: vt Cx far fortiorGallis.Nosvero sic fentimus:Compa se ratiuum cum semper aliquo modo referatur,non semper tamea ad fequentem referri calum: fed ad eum qui subintelligitur. Igitur fi dicas, o maior iuuenum, dire etta orationcad duos Piso nes, non redditur casus ille fecundus Compara tiuo. Neque enim fieri poteft, vt alter Pisomaior sit, quam Gnt iuuenes: fed refertur ad fratrem alterum fic, alter iuuenum, quialteromaior es. Sic etiam dicimus explicatius: Elephantorum Indici maiores Afris:etiam fi Afris, fubticeatur, constet oratio. Exponitur autem ad hunc mo. dum: Elephantorum alii Indici, aliiAfri:quæ* rum Indici maiores Afris. Sicut ergo cafusille Quorum, non eft Comparatiui, sed Distributio-4, nis: ita erit in exemplo quoque fuperiore. Ex hac natura constat ratio, quare poni qucat cum præpositionibus Inter, et;Ante: vt Inter alios, dodior. Ac sane quum in comparatiuoduofiat, Relatio,et Excessus:præpofitio Ante,non abhor reat ab cius natura. Altera vero quæ eft, later, languidiorem operam præftat: nisi enim mul. ta luppleantur, non exprimit vim exceffus,fed potius æqualitatem: vt, Cicerointerciues fuos do et ior: potius enim tendit ad Naturam abfolu ti, quam comparatiui: nisi subintelligas distribu tionem ad fingularia, quemadmodum in Se cundo calu exemplorum, qux fupra diximus. Guin's 21 20 file HT ni CO cre 264 Ivl. IV. و suplalincuius Secundi cafus natura partitionem item di anstpantsheitin constructione Superlatiuorum: quæ fuerit cauffa, vtsemperinter congeneres fiat significa tio. Quæ vero patiuntur, quæquedistribuuntur, eiufdem generiseffe neceffe eft: quemadmodum fi dicas: Cæsar clementissimusRomanorum: in telligitur Cæsar vnus e Romanis, qui aliis cle mentior fit, quoad fieri poteft. Quare videmus eorum,, porn siccum Superlatiuoponipolle. Si enimdicatur,in quiunt, Cæsar do et isfimus omnium: Cæsar non excladitur ab ea vniuerfitate,quin vnus omnium fit:igitur fieret, vt fe quoque efter doctior. Atque hi falli sunt:cum non intelligerentSecundiillius cafus partitionem.Idem nanque eft, Do et tiffimus hominum:et, Do ettiffimus homo. Comparatiuu Wero cum Sexto casu ne fic ftatuas,quemadmo dum poctæ tum Græci, tum Latini ausi sunt: Cun et is doctior. hic enim fit relatio do et rinæad cun et os: non autem fola partitio fine compara tionc. Itaque vocem excludentem addendum est, cuius vires comparata excipiatur. Id quod fecit doctissimus poeta: -Ante alios immanior omnes. addidit enim Alios, nesub'voce Omnes, Pygmalion quoq;comprehenderetur. quãquam idem alibisubticuit,cum fcripsit: Sed cun et is al tioribat Anchises. Præpofitiones igitur ipfæ at tulerunt vim partitionis,non folum Ante, et in - ter,sed etiamEx: vtapud Liuium primo: Sextus filius eius, quiminorex tribus erat.non enim po tuitdici, Minor tribus. Tres enim tantum erant: ipfe enim secum compararetur: effetque feipso. minor. IT IL 19 Ulo minor, Illud etiam aduersus veterum fententiamgoo eft animaduertendum: Siad secundum illum ca nefna fum referatur Superlatiuum: aliam quoque ab iis, quas supra posuimus,cauffam esse,propter quam illi fuperlatiuum maleinterpretati suntperMul tum et Valde: neutrun cnim horum aduerbioru refertur. Poftremo id quoquefalso eos prodidif se constatGræcos, arrogantia quadam commifif- fotbal fe, vt non niliadidem genus Superlatiuum refca he latest ratur, quoniain præ se vnis, cæteros omnesbarba ros appellassent.Atenimuero in suatantum gen teid obieruaffent: nunc vero videmusetiam in ter Barbaros legis rigorem tenere. Sed in cauffa, vt diximus fuit, Partitio acDistributio. Itaque hoc loco, vox hæc Genus non solum gentem aut nationem indicauit: sed etiam diffudit significa tum ad aliamulta:putamores,artes, et eiusmodi. Dicam enim, Epeum Tolertiffimum fabrorum. hu Sicin primo de Oratore M. Tullius, de Craffo, et 13 Scæuola; alterum parcorum elegantiffimum, al terum elegantium parcissimum. Neque enim ad Due diuersa genera relatum est: in vtroque enim erat elegantia cum parcitate.At Martialis in duode 121 cimo,multo effufius: Pones, credemihi bonus.quidergo? Vt verum loquar, optimusmalorum. Inter " as bonos enim et malos nullum commercium eft, contraria nanquesunt: sed suo more lusit. Neil lud quidem reće prodidere,Comparatiuum po- comeframtiden ni aliquando absolute: semper enim habet ali o quid, saltemoccultæ, relationis. Sic seniorem A celtem dixit Poeta: aut quam alii, aut quam fue. M WW ! LOG Sert rat, aby mirat, aut quam videretur: tantum abcft, vtminus Ignificent, contra quam scripserint: exemplum enim Vergilii, Tristior,deVenere, fignificat cam plus quam tristem. declaratur id tum lacrymis, tum dolore qui exprimitur in conqueftione. Multo vero minus significabunt contrarium:re latio enim est inter participantia igitur: Mare Ponticum qui dicunt effedulciusceceris:non in telligendam proponutamaritudinem, sed dulce dinem miftam in omni mari, in Pontico autem maiorefluuiorum incremento, neque enim ma re extremæamaritudinisest: igitur contrarii,hoc eft dulcis admiftione remiffum. Quod autem in Sarahithe mari firaqua dulcis,in quarto historiarum decla. ratum eft.και πτιμω τρέφεσθαι τεςιχθυς. Sic etiam Theophrastussenfit, et verum est.Eodem modo locutus est Philosophusin codem quarto: nati προνο επτο οξυ των πυθών. Nii enim το οξυ ha beretlatitudinem, non dixisset WAKTU TEQOY, Et idem neuxonege dixit, quæ effent minusnigra, colores enim inter fe mutuo congressu diluunt pitorem. Etin o et auo comparauit ourgov, cum aniru. Lombate a Hisitaconstitutis, intelligemus cuenire poffe sobysi valvt Comparatiuo Superlatiuum excedatur:non sua natura quidem, fed ob fortuitas rationes: quum enim Cæfar vnus e Gallis non fit, non dicara Cæsarem Gallorum fortiffimum. Igitur si non omnes numeros fortitudinis expleuerit, nihinter Romanos: fic dicam. CæfarRomano rum fortiffimus fuit: Maximius autem fortior. Fit enim hoc,non natura Comparatiui, sedquia additur Natio.itaqueliquisapponatgenus, qua professio fiuears, fiue scientia comprehendatur, non poterit abvllo excedi Comparatiuo: veluti quum dicam, Bellatorum omnium fortiffimum Maximium. Huius rei cauffa eft in Radicibus philofophiæ. Siquidem primum perfeet umque moi duplex eft: quippe aut vere,et quodaiuntapuwosoaplicate vt Deus:aut in genere, vt circulus: eft enim suo e tantum in genere figurarumperfe ettiffimus: ic circo extra genus fuum altericomparatus inuc nietur inferior. Atprofessio est affectusgeneri cus, comple et ens variaaccidentia,velgentium, vel nationum: itaque comparari porro non po terit. Nam Bellator eft affectus hominis, nc quecoercetur potius limitibus Romanis, quam Germanis, ac proptereatota fummam exhaufit. Quoniam vero, vt dicebamus,hi tractus incre mentorum gradus habent suos: iccirco ctiam multos Longue's notas excogitarunt, quibusvel Comparatiuum, vel etiam Superlatiuum ipfum augeretur:vt, Longe, et Multo. Nam etli Superlatiui significa tus summus est, non tamen in pundo versa tur. Vt etiam hinc appareatleuiffimapugna Grammaticorum, qui ex poeta litigant,anpo tuerit ab eo dici, Diomedes Danaûm fortiffi-,, mus: quoniam Achilles fuerit fortissimus. Nam ctiam Aiax fuit fortiffimus: etiam alii effe potuere. Quare illud quoque a veteribus omis lum fanciamus: non folum in diuersis generibus, sed in eodem quoque duo Superlatiua pofle ita comparari, vt alterum reda ettum in Compara tiuum fuperet: fic, Fortiffimus M. Manlius etfor EMI > Si opy ire fak et fortiffimus Sicinius Dentatus, et fortissimus Scæua Centurio C. Cæsaris: at Sicinius vtroque fortior. Vtrum vero e reipta ita ortum fitan v. 20fu occupatum, quærere operæ pretium eft. Nam fi fortissimus est, qui omnem ambitum explevit e fortitudinis; multi effe poterunt fortissimi, sed nemoalio fortior. Quare cõsuetudinepotius,at que opinione fa et um eft,vtita loquerentur:neq; enim statim erat omnibusnominibusfortis, qui fortissimus creditus est. Ergo alterum cum ani maduertissent meliorem, non omisso priore iudi cio, coparationem addidere. Nam sane aut prior non erat fortissimus, aut fecundus non erit for Chung tior. Nonsolum autem gradusipsi conferantur, vt doctior, et multo doctior: fortissimus, et longe fortissimus: sed etiam diuerfa significata inter fe: poffum enim esse fortis, et non tam doctus:ergo cro fortior,quam doetior. Interdum igitur exx quo ponuntur perinterrogationem: interdū no exæquo per affirmationem: nam Interrogatio dubitat: itaque ex æquo proponit iudicandum, non ftatuit: affirmatio autem non quit duo Com de web vooraf sparatiua inter fe collata æqualia facerePrimo. modo locutus est Cicero in secunda Philippica: Impuriorne, qui in senatý:animprobior, qui in Dolabellam, et cætera. Alio modo omnesloquu tur, Cæfar clementior,quam iustior. Nam quod addunt Magis fic: Clementior magis, quam iu Atior: Qullum autorem habent, quem adducant, In hunc enim modum foluitur oratio, Clemens estet iuftus eft: fed Clementia est maior quam Iustitia: Iustitia non eft maior, quam Clementia. At met 2JUK curt 18 2: m 04 Kic At Comparativum si vtaiunt,significat Positivū, cum magis resolvatur Comparativum in eorum oratione, fient fane ridiculi: CæsarClemensma gis est,quamiustus. Nam quod poetæ dicunt,Ma gis,atque magis:idfit per avadianworr: sicut, E tiam atque etiam. hicautem hocnon quærimus. At non addidit Livius in libro duodetricefi mo: Vt propiusfastidium eius fim, quam desi derium. Quoniam vero vsus etaffe et us reru, substan tiam earum naturamque demonstrant, manife -wwgegebenen sto colligimus, Magisesse Comparativum, çon traquam, vt diximus, sint arbitrati. Id enim ex o rationisvsu patet, quum dico: Hoc volo magis, quam illud. Eft enim idem modus comparatio nis, qui in Philippicis apud M. Tullium: Hocci tius, quam hoc. et quo vulgo vtimur,Hoc potius, quam hoc. Ex quo vsu illud quoque a veteribus, tanquam peccatum animadvertamus: quinega- ' come rint, Complures,esse comparativum: dicitenim perangnya Terentiusin Heautontimorumeno: Nemome liorem agrum habet: nemo fervos complures.Et ratio etiam iubet:compofitum enim eftapræpo fitione,et Plus. Quodfi Compluria dixere prisci. contra Comparativorum analogiam: flexionem novaminvexerint potius, quam vocis naturam depravarint. Proprium autem eft Comparativo rum, pati vt Adverbia sonu mutentneutrorumon Maiusenim, vtdiximus,fa ettum eft Magis. Inter dum etiam vtdeficianturpositiva,etaliunde pe nitusmutuentur, tam in Adverbiis, quamin no minibus: vt,Parum yiriu,Minusaudaciæ: Parum Si A, WITH 06 ol Paul ! mo 21 cen 270 Iut. CÆs: Scat. IV. census, Minorepudicitia. Item quomodo aNo. minibus Adverbia fiunt,etcorum affectus com << parandi: ita e contrario ab Adverbiis, Nomina superlativa:vtapud Catonem Nepotem, Sæpissi « mam discordiam. Etficuti quæ a Præpofitionib. ducuntur casus servant suos:vt Proximepontem: ita etiam quæaNominibus,corum Nominu ca sus admittunt:vt, Moræ patiens,More patientissi mus:Similis Neronis,Similimus Neronis. Proprium eftautemSuperlatiuoru, fixa fieri:vt, Pro. ximus, pro cognato: Erapud Liviū libro primo: Proindigniffimo habuerant fe patrio regno tuto risfraude pulsos. Etin fecundo: Necambigitur, quin Brutus, qui tantu gloriæ Superbo rege cxa eto meruit.pessimo publico fa et urus fuerit:Iccir co etiam comparationem fuscipient: vt apud Vl it has Para pianum,Proximior. Sicutautem sunt compara tiua fine superlatiuis,vt Anterior:ita e contrario apud Plautum,a Pene,Penisfime. Privatim autem u proprium est huius comparatiui,Prior,etiam po ni pro Primo:vt in Titulo;de Remnificari: et apud Varronem,cuius verba refertGelliushæc, Quo ties magistratus pluresessent Roma, qs prior ef set. Sed ita accipiendum eft, vt tota lummain duo dividatur.Primus enim vnus est, qui præit: cæteri quafi vnus,qui przitur. Malim tamen abstinere. de, Potissimum, etiam nonnihil obseruauimus. Armm. Restant Deminutiva, quæ cognofcere facile eft: comparatiua enim fequuntur, vt pars totum Att. Deficiunt tamen in plaribus nominibus, veluti in eo quod mododicebamus:a, Prior, enim non duciturDeminutiuu:neq; ab aliis eiufmodi.Hæceft MODE EX est eorum forma et origo. Quodautem pertinet ad cauffam materialem, non inutilisquæstio eft: Quare a neutris potiffimum orta fint, vt non po tius Doctiorculus, qua Doettiusculus, haud fane patet ratio: nisi ab Adverbiis primum ducta in on telligamus.Fortiuscule fecit,vtlitorigo vocis mi it - Jitaris CAP. CII. 100 ota ok > 0 PPLE vilgiu ged Grille bud! TI Nominumaffectuscommunes. Affeet us hi:generales aut,Affe et iones mul, tæ in ipfa accidentium mutatione. Mutatur aute mail.com aliquid multismodis:fed ad duos reducuntur. Nã aut Substantiam amittit, veluti quum e terra fit herbaaut Accidens. Idque fit autin Quanto,va pie deeftaugmentum: aurin quali,gamoiwon Græ ci nominant, noftri Alterationem,voce novaqui il dem, fed elegantissima, etmaxime neceffaria, sut interpretati:aut secundu locum,quidicitur Mo - ** tus.Ergo sicevenit ei,q mutatur.Autipfum fit 2 non erat:cum mutatur substantia: aut in ipfo fit, gnon erat,incremento,et ano:woriiautipsu fit, in quo non erat,scilicetin loco.Suntetia mutatio nesin aliis generib.prædicamentorum.Quin etiã immutaturaliqd non propterfuam, fed ob alterius rei mutatione.vt mortuo Catoni vnico filio, de fat ipfc Pater effe. Etequusqad dextram Cæfariset est constitutus, fi ad læuam transmoueatur: ipfe Cæfarqsinister equo erat,fit dexter. Quib.igitur modis nominum mPombaur accidentia videamus. Sij. Spes  S, Jim odif  Species quidemipfæ non mutantur, vt quæ pri mitiva effet, fiat derivativa:sed alijatq; alijcom. paratæ, eo modo mutari intelliguntur. Amator, derivativum ab Amo, eft. Primitivum autem eft ad amatorium. ut Philippus Amyntæ filius, idem et Alexandri pater. Quoniam vero Primum dici tur, aut quum anteit, ve vnitas: aut cum etfi non VL misen antcit, tamen ne anteitur quidem:quippePrimo comes genitus etiam vnicus dici poteft filius:iccirco rri mitiuum quoque fic intelligiqueathac ratione: non a quo derivativum sit, fed quodipfum a nul lo:hocenim neceffe eft aliquando fuiffe, vt ab a more nihil duceretur. Ita poftea mutavit specić, vt ex primitivo absoluto relativum primitivum fieret.Etquemadmodum primitiva vera no mal tantur, ita vt fiant derivativa: itane derivativa quidem vltima: ab his enim nihil fit, ficut illa a nullo. CAP. CIII. Nominum Genera quomodo mutentur. Omninum quoqueGenera mutantur adco vt privatim librossuperhac re veteres con 2fecerint. Alterum argumentü eft ex iis, quæ Du bia, sive Incerta vocant: fic enim dictum est, hic 3 ex.vel hæc Dies. Tertiumtestimoniumeftin qui bufdam,nam Plautus collum masculino dixit. i. temlubar, Palumbem, atque alia diversis, quam nosvtimurGeneribus esse aprifcis pronunciata. pafit etiam aliomodo, cum attribuiturgenus ei,ad quodminus spectat:veluti quum Masculam Sap phodiximus.Sicquum fæmina sola possit effep gnans: tamen Gravidum equum Troianum, et Prrægnans louis cerebrum,et Fætum eiusdem fe. murdicimus.Sicin in quinto historiarum de Ci cadis Aristoteles, is j'appeves oi Soutes cv alue Doti ρο 5 τοις άνεση. θήλεις και οιεπρ2•.dixit enim θήλεις no Irjaetajo vt significatum eller fæminæ,vocis aute modus Masculi, quoniam dicuntur oi se lizes. Numerorummutatio. Vmeros mutat, vt apudHomerum Irelus Vonino 23 P:1 INCO rallor: et ma 1163 TIVT dicuta Ttur30 eresa Hortensius primus Ceruicem dixit, vtfupra fcri ptum est. Vascones etiam fua lingua Iecora di cunt, quod nos Iecus: et Dorsa non dorsum:fi cuti Pulmones Latini. Figura mutatio. guram mutari,ex ipsa Figurę definitionema tozu ang ta quum fiant,mutari oportetneceffario.Compositor hat tum autem non vno modointelligimus: nam et fascem dicimus e virgis compositum: sicuti An- sirina driam, etPerinthiam iisdem ferecompofitas ora tionibus. Is modus loquendi est vulgatior: alter diac verior, cum dicimus virgas essecompositas ad co dist ficiendos fasces: virgæ nanque suot simul politæ. 18, que Sic Antenorem dixit doctissimus poeta cöpositu quiescețe:quia quibuscum degeret, cius imperiū iis non effet durum. Primo igitur modo non fit mutatioin figuris:nunquam enim quod simplex eft, fựt Compositum:nequeenim Simplicis par S iij. qur! muncia luser hams Titel Mun tes nomina sunt. Sed altero modo, ut “magnum” et “animum” dicemus composita in “magnanimo”, ita vt e simplicibus fa etta fint Composita. Nam quanquam Magnanimum Compofitum dicimus:tamen nonelt ira mutata vox vt priusip sa fuerit fimplex:atipsa Simplicia,exSimplicibus mutata funt,vt fierent Compofita,id eft fimul po fira. Vbi illud quoque veterum incuriæ afcribas, qui fimplex Compofito contrarium fecere: nam *Simplex Multiplici aduerfatur:eft enim Simplex fineplica, vnde Duplicatum dicimus prociden tis Turni poplitem. Hocautem,quodlaxe nimis compositum appellamus, conftat ex iis, quæ squia lunt simul posita, Composita erunt:quia ex multis non constant, erunt Simplicia. Nobis autem vtendum eft vocibus acceptis ab antiqui tate. fapientis vero partes sunt, illam libi faltem emendare C  Persone mutatio. Persona ita mutatur, vt facies mancat in pluri mis, visautem mPombaur. Ut poeta “cano”, “canis”, “canit”. Neque enim vera mutatio est, sfed communis terminatio transfertur, atque accommoda. tur, non mutatur. At in quinto casu mutatur: aftringitur enim legibus secundæ tantun. Cafus mutatio et ordinis. und Vm terminatione casuum costituti fint Or menolar dines atque dispertiti, vt alia atque alia inflexion, sive declinatio dicatur; altera inutato, al terum quoque mutari neceffe eft. Mutabitur.n. a Cafu Declinatio, Cafus a Declinatione: fed ita vt ad cognitionem nostram tantummodo fpe ettet hęcreciprocatio.scilicet cognofcemus quem calumintelligere debcamus, li pposita fuerit Declinatio, Sic declinatio mutabit cafum.Nam vere casus mutat Declinationem, non mutatur ab ea, Verum ne id quidem semper: nam Fru et uis, 9 Jako fucrat,Fructus, fa ettum est: neque tamen mutauit Declinationem: at Tumultus,quum fa et umfuit Tumulti, mutauit. Sic Fames, Famis, nunc dici tur:olim quintæ fuisse, Famei,manifestum estex, Sexta casu, Fame,cuius finalis syllabaproducitur,i Proprium autem eft Casuum etiam alio mutari a la modo. Quemadmodum ambigui vitandi caussa, quum aiuntFęci,diphthongum impofitam, quo differret a verbo Feci: eamqueinde tatinomini communicatam, Fex, Fæcis. Omise a veteribus Affefliones. Vnt et aliæ Affe et iones: neq; enim solum ra tione nominis deriuati; Primitiuum dicitur nomen:sed etiam aliarum partium cauffa. ANo mine enim Nomen, Orbis,Orbicularis: Verbum Sylla, Syllaturit:Aduerbium, Doctus, Docte: In tericeio, Infandus, Infandum:Præpofitio, Circus, Circum: Coniunctio, Verus, Verum. Nominis sus loco aliarum partium A caur S V ti $ iiij. 2 IIII. forma AA Caussa quoque finalialium affectum nacta 24 คน funt Nomina:veluti alias partes transfertur. Pro verbo enim poni tur, vt apu ! Plautum: Qux, malum, tibi isihanc taetio est? Sic ex Thucydide Demosthenes fre quenter loquitur. Pro Participio: Magnificus, pro magna faciens.Pro A duerbio:Lucretius, Al peracerba tuens. Nam timida tuebatur,quippe incutiebat pauorem: itaque eft pro acerbe. Pro Præpolītione:Virgil. Plena fecundum flumina. Pro Coniunctione: Vero. Pro interiectione, a pud Catullu, Doctis, luppiter, et laboriosis. Hanc veteres αντιμερίαν appellarunt, alii μεταλαγα. baciti fubticetur etiam: vt apud Sallustium in Iugur tha:Quæ poftquamgloriofa modo, nec belli pa trandi cognouit. fubticuit enim Cauffa, Græco more,Tēroniev:subticent yaon. Iransmutate tiam in fefe alias partes, quod Dialectici positio nem materialem vocant.quum dico, Propter, est que voxpræpofitio. Vox hæc Propter, nomen eft. more patet apud Græcos, qui præpo Whemi alarmisms Xe nuntarticulum to akce.. fic O e muito me uidius, Sæpe, vale, Osta heti a o zmenyvodicto. 'Store DECEK S, v s. LIPS fi midi Grat nutar: pterje policia. Ha Ordopartiū.Nominisvox,aforma.Verbi vox,ama มา teria. Tum autem Derbi Ratio universa, en Augu Divisio. celli po Ost Nomen, verbi natura ponen Oo da est.Non defueretamen, quifta tim secundum Nomen ponerent “Pro nomen”, fecuti rationem ciui, lem, eadem in. potestate erat “pro-prætor” et Prætor. “pro-consul” in prouincia, et consul Romæ. Verumaliter contemplatur philolophus: Res enim necessarias primo quoque i loco ftatuit:accessorias aut, et vicarias mox. Igitur fi partes hæ coparatæ suntppter orationeora et tionis finis, eit-animi interpretatio: Interpre tatio autem Nomine et Verbo explicetur: et Pronomen poft hæc inuentum est: fane Ver bum anteibit. Quinetiam Verbo vnico ftabit 2 oratio, atque affirmatio affirmatio.. Pronomine autem nullo. Quare verbi natura potior eft: vt, “Amo”, “Lego”, “Scribo”, ac tantum abeft, vt Pronomine posterius sit, ut etiam ipsum secum referat. Verba quoque multa sunt adeo absoluta a Pronomine, vt mirum sithocgenus hominum ita fcripfiffe. Nam,Pluit,Grandinat, p Pronomen nunquam interpretere.Dei enim certa sunt nomina, Prono,,minanulla ipli Deo, fed nobis craffiore ingenio mortalibus. dicit enim nobis Deus fic ego: quia hoc quod est, E ç ointelligimus: hoc est Tetragrammaton,non intelligimus. Præterca 4 Impersonalia, Scribitur, Pugnatur, nonne plena funt fignificatione?nec tamen propterea vllum nomen explicatur, nedum vt præfit Pronomen. Omiffo igitur horum errore, Verbiipsius sub ftantiam videamus. Duabus his vocibus Nomi ne Verboque, communiappellatione omnia fi gnificantur. Nomine enim comprehendi fupra The docuimus. Sic etiam Verba dicimus data, quum orationedeceptisumus. Ac de Nomine quidem, ve vfusita sentiret, suasit ratio: a notione.n. du. cumest,quæ eft cognitio: vt etiam interpretatur Vlpianus, qui emendat prætorem in Titulo de Reindicata. Itaque vox nominis, a forma duda eft:eft enim Forma dietionis Significatio:Signū, autem, et Nota,idem. At Verbivocabulū ab ipsa aeris materia, quæ verberaretur,proptereaquod vox esset aeris impulų fogus. siç Plaut. in Amphi truone voce facit verberariaures Mercurii. igi,vti diximus, res duplices fint aliæ, quæ constarent:aliæ, quæ fierent:illasmerito perex celletia Signi, Notæquevocabulo indicarut; bas aute fluetes ipso aeris fluxu. Quasivero,id quod fane ita eft, nihil effet partium præter istas duas; cxtera autem omnia abhis duabus duceţengur, etad tur quum,  1 GO ten ime OP niho 113: fup etad hæc reducerentur. Cæterum ipsum Ver bum nonsolum earum rerum nota eft, quæ fic rent: verum etiam quæ effent, fed ita, vtipfum hoceffeignificaretur:dicimus enim Cæsar est: » per Nomen declaratur res, quæ eft:per Verbum indicatur ipsum esse. Tertius quoquemodusin » !! ipfo verboreperirividetur:nam quum dico, Ceea far eft Clemens: ipsum Eft, non videtur aliquid id fignificare:sed effe nota coniunetionis, quaCle= » mentia in Cæsare prædicetur.Ex his patet,falsain effdefinitionem veterum, quiVerbumpræfcrip sere agendi, vel patiendi significatione, atquead huncmodumdefiniendum effe:Verbumeitno. In ta rei subtempore. Hæc autem res aut fit,aut eft: vt Curro, dicit cursum nondum expletum: et Gi gno,dicitimperfeet um animal.at fi dicam, Cæsar i eft: perfectum hominemintelligam.reducitur au * p tcm illud ad hoc. du enim Curro, cursus ipfe ali quid eft.Verba autem Priuatiua,vtDeeft:et Ne- prole de gatiua,vt Nego: etiam aliquid significant. Recrű enimest menfura Obliqui. Sic Affirmatio est mẽ sura Negationis. In Verbis autem imperfe ettæ figuificationis est res ipsa quæ fluit: vt in Scribo, bonga Scriptio:at Scriptio accidens eft:ergoin aliquo, fumptismal vor et ab aliquo: quare et a et io et passio compre hendentur, vbiacriusintuenti, aliter eueniat v fu, quam euenit antiquis. Nam fi dicam, Scri bolibrum: non rectevidentur accepiffe librum pro pafliuo:non enim huius a et ionis receptio eft in libro: tria quippe sunt:quod scribit, quod fcribitur, quod recipit fcriptura: at liber non scribi tur, fed fcriptura, Itaque prisci Attici huius rei gnari dixere, Seruire feruitutem, Viuere vitam. Řecipit igitur liber fcripturam: scriptura autem recipit actionem scribendi. Intelligo nuncfcri. spturam opus ipsum, scriptionem operam, scrip: torem L. Flauium, Membranas vero, fiue Tabu kelas, in quibus opus ipsum extat, fcripturæ nomi ne, puta ipsa elementorum lineamenta. Verum Denimuero qui primi fermonem inuenereagresti (canimomortales, vt quæquefese dabant, ita exce << pere. Sapientia vero vix tandem fero ccelitus de (miffa eft: vel ad hanc vsque diem quanta latita uere? quot adhuc latent,quæ pofteritas eruet ad iuta? Ac veteres quidem simul et recentiores non malo consilio in variasdistraxere terminationes, diuersaque genera constituere. Nobis autem fa Spoemat eis fit, vniuerfum Verborum ambitum in duo di Igua uidere,quæ A ettionem,et quæ Paffionem fignifi cent: atque eo cetera omnia, tanquam adligna, recipere:quemadmodum horum vtrunque adv num, quippe adipsum Eft:nam tametfinon fig nificat άεργείαι,tamen nota cft ενδελεχείας, qua eft finisActionis et Pallionis. Agimus enim, vt tandem fit: et dum agimus, hoc aliquid iam cit. Actio autem duplex eft.Quod enim fit, aut tran. se poatefirabeo, qui facit,in aliud:atquehæcvocabimus Iranfitiua:vt, Amo te. Autnon tranfit, fed rema net in eo, qui agit: vt, curro: quæ vocabimus Ab soluta. lta codem modo Paffiua intelligentur: quum explicabitur a quo fiattranfitus, etquum unon explicabitur:vnde Impersonalia orta sunt. Eft autem supra declaratum,Actiuum aliionem dicere, et aetionis modum:at Passiuum passione fignifi. 1 281. 1. D DO significare, fednon passionis modum. Nam a et i vum indicat id quod facit passionem. Paffivumaha tostay autem ostendere debuit id quod recipit paffio rather parts nem, vt passibile potius fit. Sunt igitur omnia A điva, quæ declarantaćtionem:Palfiva,quæ passio nem.Quib.manifestum est,verba Neutra nõ esse ») 1907. ab Actiuis seiun et ta, nisi ob formationem, ppter eaquod ab sefe passiva non edunt: nequeDepot memen nentia, nisi ob diverfam terminationem. Hac autory tem divifionem neilliipfi quidem negabunt: qui tot genera funtcominenti. Etenim communium appellatione quu terminatio nihilimpediat, quo». minus tam Аctiva quam Paffiva recipiantur:duo tantum erunt capita,quibuspromiscue termina tiones comprehendantur. Hortor enim cum in Or,desinat, nequcfiat abactivo, Passivum tamen dicitur: etActivum, quum Paffivum gignat nul-. lum. Hæc igitur vera Verborum effentia est,ve ræque species. Delinentiæ autem sunt accidentia materiæ: id quod constat ex eo, quod abolentur,» restiruunturque incolumi tamen Verbipristina natura. Idem enim eft Comperio et Comperior. Quædam autem falso a et iva, quædam peranalo- okto giam di etta funt. nam quæverba Sensionessigni ficarunt, vt Visionem, Auditionem, Tactionem, eteiusmodi, ea paffiva effe decuit: Sensio enim passio est. Analogia autem dictum estillud, Lau-. do Deum, neque enim Deus paritur: sed exem ' plo diet um eft illius,laudo Cæsarem: et poti us ad Diale et icum, aut Metaphysicum spectat. Non beneigitur recentiores Ađivumsic defini vere, q transmittit in aliuma et ionem: neque.n. nomine 20 a1 D I S; Com 9 qui olfacit, transmittit olfa et um in rosam. Et fi dicam,Amome: eft a et tio reciproca: ettamen A etiuum eft. Item poteft abfolute proferri, Cano, Curro. Quædam igitur verba funt, quæ omnino non transmittunt: vt, “Vivo”. Quædam quæ omni no transmittunt:vt, Ferio. Quædã, quæ etfi tral mittunt, tamē absolute proferri queunt:vt, Amo Lucinam: et, Amo. Amamusenim aliquado im Cipromprudentes ipfo primo ingreffu. Quare quæsunt trabloluta femper, non reet e Neutra dicta sunt: quafi vero in hisnulla esset aetio. Nam qui Vivit, (hocipfum,quod Viuit, agit:vnde, Age vitam, di cimus. Quoniam vero quodcunque constat ex materia,dum agitypatitur ab co, in queagit, hoc autem in philosophia probatum eft: iccirco sia etio trasmittatur, fietreciproca passio aliquomo do. Quam ob cauffam fapientissime Atticiverbis Passivis etiam ad a ettionem significãdum vfi funt. Si non transmittetur,nihilvicissim redibit: sed in agente refidebit: adactionem tamen reducetur, ficutalia adpaflionem: vt, Ditescorneceffe enim estad illud prædicamentū reduciiaut ad prædica mcntum cf.Sed hoc haud valdeabiliodicra fum eft, ac fortasseidem. Passio autem nõ vnom ) do intelligatur:nam quædã est perniciola:vt,Oc cidi: quçdam perficiensivt, Creari,Gigoi,Isauda ri.hoc genus passionis eft, gresidetin agente:vt, Viuo atqueid fit dupliciter:aut palam, vt hoc ex emplosaut occulte,vt fupra monuimus. Verbaea nim sensum significantia, habere videntur mo dum quendam a et ionis:inftrumento. n. agimus: Sed 1 De Causts 2m; E Sed tamen occultam passionem significant, quæ resider in eo, cuius actionem Verbum ipfum fi. ignificat. Quæret porro aliquis: Sia ettio et Pallio funt correlativa, et Absoluta ponuntura nobis in ter Actiua: vbi erit Paffio? Lam est relpõsum:Pass i fio hæc perficies est, et residet in agente:eiusmodiu sunt Gaudeo, et Lätor,et eiufmodi.Huncigitur Verborum affe et um Latini Genusappellarunt. Omar le Quos equidem ab incuria defendam, fipoffim. Sane hocaul sunt: quia a et ionis species,esset ge Šneratio, et pallionis. Græci communi nimisvo cabulo noQ.Omniaenim accidentia mcm di-> et a sunt. aut nimis speciali, neque enim folum fi gnificant 'siv, fed etiani įvapzieivo Commodio. reautem nomine Alogeny. afficimur enim adam gendum,vel patiendum. Nequenobis solisdif plicuit veterum licentia:itaque quinon probarat: consilium,quo Genus dictum fuiffet: maluerunt Significationem appellare. Verum vtillos hizita hos reiiciendos censemusnos. Significatio. n. 0 mnium dictionum forma est. Tiw Ali'ton igitur noluimus disposicioneinterpretari: ordinem. n. significat,non propenfionem: sed ita cēsebamus, magna difficultate poffeindicari vnica voce affc- )) et ionem hanc: propterea q nephilosophi quide" ađioni et passioni vnum cõmune nomēinvenis fent, quo summum id prædicamentu declarent. Conftat hinc a verbis omnibusin o, pafsiua pofse que posar fieri:modo ne ipfa illarecipiant residente passio- fribisgarsą. nem:vt, Egeo, et ciusmodi, Argumentum noltra fentenrir fumiture multis, Aro, Seruio, Vivo, Curro: quæ veteres delicate nimis activa dicere metue. 284 Iul. IV. metuerunt:propterea quod obfcuriusculein qui busdam paflionis extaret vis. Sed fane in tertiis p fonis quin fit, negari non poteft:idquod fatis eile potestad Verborum naturam constituendam:ne queenim deest hoc verbis his, fedres quæ ipfis lint applicandæ. Facterrain loquide se, inve nies illico priiņam paflivi personam. Quis ho rum non pPombaEo, verbum effe neutrum atpal sivum exfese format non folum in compositis,fed etiam in fimplici: -amatum ire, amatum iri. Sic ce nihil impedimentoeft, quominus verbumPluit, primam perfonam habere dicamus, fi modo lo quatur Deus. Quare,vti diximus, res ipfæ potius, quam Verborum naturæ defecere. Igitur vt quæ fint Activa aut Passiva intelligamus,minutiores Viony antiquorum fectiones funt retractandæ. inter more on Neutra, statuêre Neutro passiva: vt, Exulo, Va pulo: ac Neutra quidem, quoniam exsese Paffi yum non crearent: Palliva autem, quia significa. tiorecideret in eum de quo verbum dicebatur. Igitur ab accidente,boceit, a voce.Neutra: a for ma, hoceft, a significatione, Passiva dicta sunt Quare non recte alij Transgressiva nominarunt Tantumenim abest, vt tranfgrediantur, vt in fe ipla ralidant. Quodfi intelliganttransgredi na turam neutrorum:multo plura, ac pene omnia, Neutra talia inveniat: ut, Egeo, Gaudeo. Quin etiam Aệtiva: quid enim eft Amo, nisi patior? Item Intelligo,Video, Tango, Audio, Gusto, Sentio, et alia innumera. Etiam Deponcntia transgrediuntur: quippein o R, paffionem non actionem significare debuerut.Alteram (peciem 1 285 posuere, autoeregulxov, vtuaxopeo, quasi quod aliai fuapte natura activum eflet, siper vocem liceret. Cui contrarium ftatuunt onozu Jes fub Seow, tanquam fubgenere communi speciem cotra di ftin tam,propterea quod passiva tum voce, tum significatione sit. Item autotaJvLxov, vt neqw, per vocem stat, quominus sit Passivum: in eo e nim est, vt censeatur p significatum:et a'viooden gov, vt 01,8TW, quia voce A ettivum videatur, at:: sit Neutrum. Et alteram neutrorum fpeciem ÖRoEverymli:cov, iccirco quia quarti cafus habeat i constru et ionem,quæ a ettiuorum propria videtur esse. Etripiegov autem et Inringivov voce passiva, communi vtriusque significato. Atque hæ fpe- Exp: cies si veræ sunt: tamen ada et ivapaffiuaque redu cuntur. Verum et frustra, et incolulto commen tos esse hec videamus.Constat igitur p duo nomi na tractas hasce compositiones,ökov et auto,quo rumnatura vbi perpenfa erit, eorum constabit, consilium. Igitur öror est, cuiuspars extra ipsum cc nulla eft: hocautem duobus modis invenitur, aut a fimpliciter: vt; Mundum onov dicimus,quippe ex tra quem nihil eft,aut in genere:veluti quu quip piam adiicimus:Hominem enim nonmancum, Totum dicimus, id eft,integrum. lccirco voces i hæmodo quodam differunt: in neutro genere aov significat ipsum vniversum: in alio genere a.adiectivum eft. Sic etiam zūv etmus.Ergo ho mo integer non dicetur esse Totum fimpliciter, fed Totus, aut Totum suum. Non igitur verum, erit nomen 7 oorvegglisar. Nam id fi est A etiuum, quod et vocem habet, et fignificatum, a Boca 1 I j. ve aiunt:ergo totum A et iuum tantomagisvtrun quc obtinebit. Sic enim öronagi's dixere, cuius 0 mnes partesessent passivæ, quippeet vox, et ligni fcatus: νε γίνομαι.igitur ολοενεργηλικών non erit Neutri species.Omnis enim fpeciestotam gene ris naturam continet: ergo fi neutrum genus ab ađivo genere distinguitur, quomodo alterius species tub altero,etiam addita differentia percefectionis, collocabitur? MuseveEmkov potius di xiffent:constructionem enim quarticasus, et vo cem activam habet. sed quia ex se passiuum non formabat, non erat įvegzolenav. tanto ergo mi nus öner evegzalekev. quod enim non eft aliquid, U tantominus illud effe totum potest. auto au tem fignificatsubstantiam: et id, quod hocip fum quod eft, per fe eft. vt aronegros, outeau dis. etapud Aristotelem, autoetes quod anni cir cunscribit spatium,aut quod per se agit hoc,quod agit: vt αυθεντιά. Quare αυτοενεργήικών ηδfunt commenti probe: vtuaxquel. non cnim ab se habet agendi formam a Toeveggnuxev. neque e. nim est evegylaxen, per formam: caret enim ter minatione, quam ipfi Aetiui formam ftatuunt. « Commodius et verius, etreporvegnkvor. ab alio enim habet vim activam, fcilicet ab vlu. lif adem rationibus auronzo Jhxcv, vt migas eorun dem excludet superstitionem:wrogderegov vero, quare non sit idem cum 'de regu;non video: nam fi vocem hanc are addiderunt ivepzelerei, quod haberet pafsiuam terminationem: et r « Jakina, quod haberet activam: quare addunt xdetegco quod alienam terminationem nullam habet quodquegeritnaturam totam 'derepov? Ineptiut autemquiPluit,et ciusmodi putabant aurezdets-Plagen, eg.quum tamen fit Aetiuum veriffimu. Pluitfan-, guine, etlapides dicimus in historiis, et terra co pluta est. Diomedes vero quu hæc Supina vocat,3 veteres recitat fineratione loquentes,atque iple} nihil aliud,quamloquens.Fuitet tertia vox,istory õ adderent vni speciei,g vocarentidor Jhx et: vt » Ferueo: non fane inepte:fignificarunt.n.passione intus manere.Sed tameacute funtintelligeda.ne. que enim a feipso quicquam patitur: neque pro pria est passio agentis ab selepatiente. Omne..). quodmutatur, ab alio mutatur. Distinguuntur autem multis modis: Loco, vt Ensis a Cæfaremo vetur, et loco distat:aut Substantia,non loco:ídq; multis modis.Aut enim duæ funt fubftatiæ, vt ma teria etforma:aut fubftantia etaccidens, vt Cæfar et Calor accefforius. Materia autem non vna: aut Dic, enim prima est,aut secunda. Itaqueanimamovet ble corpus per fe,differutenim eflentia perfe et a: afte forma ignis materiam primam movetalia ratio. ne quęinoetavo Physicorum estdeclarata.Igitur Cæfarli feruet, a fole, aut ab igni fervebit: aut fi ab intus cauffa est putabilis: omnino quod fervebit, etquo fervebitdifferent. quare nonerit paffio ab seipso. Latini consultius Neutropalsiua, quacom » positione et terminationem et fignificationem sunt complexi. Ex hissatis constat, noftrorum verborum nonnulla fapere aliquid e ue.dig Græ-)) corum. Cum enim dico, Lauo, Tondeo, et e iusmodi,idem repræsentatur, quodin dome.cs, et Leigohuet 18ojfuor,quu Lauaret:subintelligimus. 10 CLEAN 1 quei A tuneTij. enim,Se. Ita enim Nigidius loquebatur apud Gel lium: Syllaba mutat, pro mutatur. Quare Attiva Passivis præponantur: etdema teria Verborum. CHVm igitur omnia verba,autAativa, aut Pas siva sint, ad hæc duo principia omnes illz species, emendatis tame priscoruin nominibus, mo lang referentur.Priora autsunt Activa Paflivis,pon vt dixere,quia is, qui agit incipiat:qui patitur,sequa tur:actio enim et pallio simuladco sunt,vt vnum multi existimarint. ages quoque ac patiens simul sunt secunduin formam. Quin criam fecundum subiecta corpora,non neceffario præitagens: ne que prius existit, quam patiens. Trabs enim ante WIonel, quam ignis excitetur, nasci poteft: fednobilitate naturæ id faet um fuit. Eft enim Ages pro cauffa: Patiens autem,vtdiximus, aut perficitur, autma le habetur ab agente: igitur vtrovis modo nobi lius est.Itaque ctiam Grammatici id fecere,vtPal fivum ab Activo ducerent. Hæcigitur eft eorum Makari ratio a formaet fine significandi. Materia autem varia fuit iccirco, quia non est neceffaria: sed ad arbitrium tum primi inventoris, tum ipfiusvsus instituta,vt in o,autin or, delinerent.Habuere tn 2Aetiva originem terminationis a Græcoin o, tua 1w. Passiva autLatini aliter formarut, neaccede rêt aut ad oratione, aut ad fimilitudine nominu. Si.n.yteft ru 700w, fic dixiffent Amome, videre * turoratioex Verbo, et Pronomine. Si aut fuiffet cudiphthongo: eadem crat nominisdesinetia in na hurco prima declinatione. Quare expeditius addito R. G negotium confecere: “Doceo”, “Doceor”. Verbi Svm, Es, EST, declarat necessitatem. Gitur Verbum corum nota eft, quæ funt, aut fiuntin tempore. Oinnisautcm Quantitas par tes habet: Motus autem et Teinpus, Quantita - Pengimo tes sunt: partiuntur igitur. Caletadio cnim ha buit, frigidum non efle, vnde ccepit primum: itemque calidum esse,quo tendit:ergo etiain me dium.Iccirco verba quxdam inuenta sunt,vthuc motumdicerent: quare necessaria quoquefuerit Erits inuentio cuiuspiam, quod illud extremum figni- mons ficaret: quodque formam illam non ainplius flu entem, fed iam consistentem indicaret. Fluentes 3. autem formæ illæ duplices fuere; alteræ accidenta fles,vt Candor: alteræ fubftantiales, ytHumani i tas: iccirco duplicis quoque naturæ Verba exti tere, quibus ex declararentur. Candor enim acquiri dicitur a verbo “candesco”. Humanitas au tem, id est formahominis, aut Equi, autplaptæ, aut metalli, aut alterius substantiæ, indicata est subire in materiam per verba generationis, vt ); Fio, Gigno, et eiusmodi. Quæ etli pofluntetiam accidentia significare,vt fit albus,fit pater, tamen o primo significatu pertinentad fubftantias. Gene? ratio enim primo dicitur de substantia; fecundo loco deaccidentibus.Acformarum quidem Au xus his Verbis oftenditur: consistenția autem » vnico Sum, Es, Est, tam accidentialium, quam substantialium, Dicimus enim, Est albus Cæfar Tij. nunc 290 IuL. V. nunc, qui heri albescebat, aut fiebat albus. Et di cinus, Eft nunc Carbo canis qui his diebus fie bat canis. Quare hoc verbum tam accidens quam fubflantiam quum fignificet, peffime a Gram zmaticis Verbum Subltantiuum dictum eft. Et Femisautem fupra diet um a nobis,duobus modisponi Verbum học: aut Nomini (oli folum adiacerc; autinter duo extrema quafi fequeftrum. Exem plum priorismodisic habemus: Cæfarest: exem plumfecundi sic, “Cæsar est albus”. Ac primum quidem modum significare existentiam in rerum ste natura ab omnibus receptum cft. Altero autem modo Divinus vir Aristoteles animaduertit nihil significare, sed quasi nexum, et copulam esse qua albedo iungeretur Caesari. Hæcost forma et fi nas nis huius verbi: Vfus vero etiam latiuspatuit, ve etiam verba alia quasi animaret: ita additum fuit criam Passiuis verbis; Doctus sum, Doet us fui; TETEA COPEv Ověsu, cum perfe ti operis fummam declarandam instituimus. Sicut inchoatum idem opus alio verbo motum, vt diximus,fignificante notabamus: fic enim locuti sunt veteres, Pugna zum ire, Amatum iri: sumpto a Græcis vfulo quendis prouci ipewr. Galli quoquchodie sicve tuntur per verbum Eo, is, It, cum volunt dicere, materiaFit diues,Fie phthisicus. Materia aute huius ver ubi duplex fuit. duplex enim eft, nam a Quws Fuo noftrum, et ipfum Fio. Sum autem ab ciui. Es,,, totum Græcuin eft, abiecta vocali, esi, CAP. CXIII. Temeporum Natura,Numerus, Ratio, Nomina Tempoorisigitur partes diuerfasdiuerfis Ver Puigo rum partiunminutiores quoquepartessunt:hac de caussa diuisa sunt Verba certismomentis: quæ Grammatici re et ifsimetempora nominarunt.Diminy my 1 uisereigitur ad huncmodum:In partem,queiam abiit: in partem,quęiam subibit: et in id,quo hæc duo coniunguntur.Anvero id ita fit in natura: et vtrum tempussit, cuius partes non fint, necne, - non est præsentis operæ: sed ad philosophum fpe et at. Cumigitur tres hæ temporum partes fint: cam quæ abiit, quare paffiua vocedixere veteres nett. Præteritum: nam fane Græci Actiua mpwxnuis. w Anvero ita dixere, quia huius verbi Prætereo,no, habebant Participium actiuum in eo tempore, fi cut Græci? An quemadmodum in testamento di 2 citur Præteritus filius,cuiusnullam fecitmentio nem pater,quafi eiusfuerit oblitus:ita nobis gex ciderit tempus, Præteritum dictum est? ita, Præ. teritum Laterancnfem in comitiis, ait Ciceros qui non esset creates præter: quasi non fueritin memoria tribuum. Ansubtilius cöremplabimur? Itio motus quidam est: tempus autem non mo-3 uetur, fedeft ipfamenfuramotus: at nosmoue-); murac mutamur. Itaque dicimus,Fungi vita, et Obire mortem, et Abire ex humanis. iccirco ipa sum tempus permanere, nos præterire, illud præa meninos teriri.Quæ vero nondu effet pars,eam Futuinteactie, pusappellarut:Græci ukra orą.Tertium quod has interiaceret partes,partem nequeas dicere, indi uiduum enim est. Præsens eft dictum: non fane praze. comode:nam fiest, Præ, relationem notat: ergo ! T iiij. quan T 292 IvL. V. Og'oquum vtrunque coniungat et Præteritum, et Fu turum: nonpotius debuit accipere appellatio nem ex eo q futuro præesset, quam quod præteri 2 tum fequeretur. Quin etiam certior natura Præ teriti est,quam Futuri,a quo Preterito consultius 3 nominaretur.Iam vero fi poffet diuidi, prior eius pars esset præterito iuncta, posterior aute futuro. quare ratio eius cõiun et ior eft præterito quam fu (turo. Verum ita intellexere. Præfens, effe Præ, id eft,ante oculos:non autem ante Futurum. Alij vero Instans, appellarunt. fed quidam sunt male there iuterpretati, quasi instabile esset, et abiret momen utancum. Sanea Græcis mutuati sumus quićvesu, dixere, quodinstaret cedenti Præterito: non autem quod non ftaret. Imo vero cætera tempo ra non stant:fed Præteritum iam non eft, Futu rum autern nondum: vnü præsens semper est: na uetsi abit tempus, tamen hoc quod est, præsens eft. Hocautem in libris naturalibus eft comodius de claratū.IgiturhocTempus, quod effetindiuiduu non diuisere.Duo reliqua cum latissime pateant, Græci alterum, id eft, futurum fecuere in eam partem, quæmox esset fubitura, jer onigov uen hora dixere.Nosquoniam incerto ferretur euen tu, non diuisimus.Niliputemusin modo Subiun Ĉiuo extare vestigia, etvim huius fignificatus: hennaivt, Fecero. Hocautem etiam in Promiffiuum. pern wit partiti sunt Nasceturpulchra Troianus origine Casar. Verum nunquam desinent nugari Grammati ci, Sic enim dicas etiam,Minatiuum, Cædam te: et, Aduletiuum, et alias nugas. At affe et us non mutant species. Præteriti autem amplitudinem, forazie b quantammemoria late metiri poteramus, partiti » rz: sunt veteres in partes treis, Perfectum, Imper P: fe et um, Plusquamperfectum:ac perfectum qui de dem adduxe-refiov male vocatum fuit a Græcis: » e quod enim abiit, non cft: at wequeijfvovspecies ut eft g TupwX9u6los, quonam igitur modo, li non ca eft, poteltasqueisasdiffertenim colerot ai,apos "12 TO Xaveil ou tanto magis, w; os to un'eivce che riuri A noiv. Noftri dixere Perfectum, propterea quod em absolutam actionem oftendit, cuius pars fuperfic com nulla: vt Pugnauit: nihil eius pugnæ reliqui fa bis etum est. Mutuati autem sunt appellationem » sibi hanc ab iisdem Græcis, qui alterum tempus, cm quod adderet huic spatium, uweprewleninovnomi Fit narunt, 7TEP UP TO DATEnerov lwar. Noftri hoc el: Plusquamperfe et um: vtriquemale. Nam Perfe- ense ctum, etsi recipit comparatiuum, et Superlatiuu: hocrerum genera patiuntur:vt, Canc homo per fectior est; at quouis tempore aliud tempusperfe Etius non eft. Defendendi tamcn suntsic: aba-» inü. ettionibus temporadenominaffe:vt quod agerēt, neque dum perfećtum effet,Imperfectuin tepus, fubquoageretur denominarent. Verum Græci Subs cautius, qui Præpofitionem notarunt tractum, ficati umep, quod effet transperfectum, id est, præscri Cilici ptum tempus: noftri ridiuscule p Comparativu Plus: melius Vltra,aut Super aut Trans. Quippe ita differunt: vt Perfectuin nihil præterea notetun Scripfi: Transperfectum indicet et ipfum Perfe-> Etum, et tra ettum interponat inter ipsum etaliam } non cohærentem actionem, Scripferam,Cæna quum lusc Liit atent Cænabam: non cohæret cæna scriptioni, qua " Icriptio est absoluta. Igitur non, vt aiunt Perfe. v etum, et Tranfperfe et um distancinter se tempo rislonginquitate. Dicam enim, Ris iam quin quaginta tribus annis: et dicam, Legeram versum heriantequam biberem. Eft igitur idem cum « Perfeetto,tanquam species cum genere,nodistin. etum tanquam species a fpecie, vt fecere: vbi cunque enim pones Transperfe et um, poneres e tiamPerfectum.Imperfeet umautem Græci com umodiffime, aqtutuev:protenditurenim inter præsens, et quod sequitur:operæquefignificat co tinuationein:vt, Legebam, quum venisti:nihil.n. interualli interlectionem, et aduentu fuit.Iccirco philofophi hoc va sunt ad declarada ev eteaezetar, uquæ perpetuatione naturæ defignaret: wvIw TO, Erat homo: vt fignificet etiã effe. Er doetif fimus poeta: Lauruserat: id eft, Lauri ipfius vera species. Quod Plinius quoque estimitatus. Cicea ro in reetiam penitus infecta vsus est: fic enim scripsit in quarto ad Atticum:Ad eum poftridic manevadebam,quum hæc fcripfi:et Perfeet o pro Plusquãperfecto. Alius fic dixisset, Poftridiequa hæcfcripfiffem,iturus eram.Præterita autem pri maaut fecunda, quod effent ad vsum magis vo cum, quam ad fignificationu discrimen inuenta, non fumus imitati: temperatam breuitatem im. mani copiaditiorem arbitrati.Vnumefttempus, quod Præteritum infinituin appellarunt Græci, doposolin hoc veteres putarunt a Latinis ignoratu: extat tamen in quibusda, vtin Palsiuis:năm, Ca 'fus fuit:id eft quod, erdP34: Cxsus est, TÍTUTTIH: Ex his constat Instans cum indiuiduum fit,no reetedefinitum, cffe fic, cuiuspars præterit, et in the dimi pars futura cft:ad hunc enim modumnon effentwilanki tria tempora,fed vnum tempus: fed et Præteritu, etfuturum Præfentis partes. Sed falsi sunt Gram matici,quum dicerent Scribo yerfum:neque iam * expletus cffet verfusfcribendo. Vis igitursuntin telligere Præsentem fcriptionem habere partem in parte versus perfcripta, et partem in scriben da,quaspartes scribendo coniungant, cotinuent que.Atvero hic non vnum præfens est,sed multa Præsentia, quemadmodum quum dico, Flumien fluit: quis dicat hoceffe præsens, quumiamanna aut amplius fluxerit? Quare ficuti dicimus Præ sentem diem, Præsentem annum:vt multa instan tia complectaranimo:ita dicam,Scribo: quodic circo præfentis temporis eft, quia quum hoc di co, fub eo sum temporequod huiusceverbi effe intelligo. Non enim lignificatpartem prescripta, neq; cam quæ scribetur:fed hoc,quod fcribo.Di. cimus autem Scribere versum,quoniam eius par. tes scribimus. Conftat etiã hoc apertius in extre mis aetionum. fic præfens erit initium currendi, cuius tamen pars nulla aoteceffit: fic finis, cuius pars nulla futuraest. Instans igitur femper adeft, vnde et Prafens dietuin fit:Futurum et Præteritű imperabsunt. Iccirco de Præfeori poffumustria, una pellarunt,exemploVergilii: Verum anceps belli fueratfortuna:fuisset. V iij. Quum 0 598 in 010 306 IvL. V. Quum tamen, Fuisset, Subiun et iuus fic codem, quo fuperiori,modo. Si fuiffet, mallem,quam ficą quumnulla belli fortuna vincor,etmorior. Opa tatiuus autem et subiunctiuus inter fe fimiles, ab Indicatiuo no differunt, nisi quatenus hoc quod hic ftatuit,Optatiuusnõ ponit, etponivult: Sub. iun et iuus ponit,fi ab alio ponatur. Iccirco tepo raomniafant coniecuti, verum non omnibusin verbis:neq; enim par eft, vt omniaoptemus, quæ « possunt euenire.Igitur Futurum ab Optatiuo no tollut doctiores: quu hoctempusverissimum, ac maxime proprium huius sit modi, no discreuere ce tamen a Præsenti Futuri vocem: propterea quod in ipso quoque Præsenti abest optata res,veteres autem illud putarunt Futurum Optatiui: · ce Hac Troiana tenus fueritfortuna fecutaq Quod quidem valde placer. Sic igiturerit Op. fatiuum et illud, quod fupradicebamus: Verumanceps belti fueratfortuna: fuiffet. Modorum Ordo Ndicatiuum autem nobilitate, acrerum natu. ra primariū intelligimus: nobis non item: stas tuit enim id, quod poftappetitum, ac delibera, * tionem euenit. Neque verum eft, quod autu mant, Rem çertam redubia priorem esse, Quin ante, quam scias,quæras. Quinamquesciam, Ha minem effe animal: nisi quid homofit, quæram? + Præterea qua ratione res çerta, erit prior feipfa dubia? Etenim poftquam adeptus es scientiam, non potes amplius dubitare. Scis enim per cauf | laa 3. quarum contrarias Iisficcando Em cua Trorior. O elimiles: ushora nipuli otem us! inimum Ōdiscrer plereaga res, kom tu: ecutao fas primas,immediatas, neceffarias, notas,immu tabiles: putas falsas: alioqui non scis. Sed ob nobilitatem pręiuitIndicatiuus, folus modusaptus scientiis, folus pater veritatis. Cæteri fermoniaccommodatiores,quemadmo- 2. dum suoloco dietum eft: ii vr quisque nobililli. mus fuit, ita potiffimum locum occupauit. Ita Circot omnibus que Imperatiuusprinceps eorum extitit: mox Optatiuus, quasi seruilis ingenuum eft hunc se - zima quutus: Subiunctiuusautormultiloquentiæ po Depreciate tremam in sedem reie et us est: compofita eniin fimplicibus pofteriora. Infinitiuus autem fane adeoModusnon eft,vt etiamn Verbumne cffet,fit dubitatum. An Infinitiuusfit verbum. C Modum quidem non effe ipfum,fupe rioribus rationibus fatis constat: Verbum off. autem efle, Verbi definitio clamat: significates nim rem fub tempore. Qui autem ipsum exclu- (. ) sere,addu et ifunt,vtfentiret ita, proptereaquad fui verbi efset significatum: fic enim interpreta cur Verbum suum, Socrates exulat, dico Socra temexulare, Socrates estin exilio. Præterea no- 2 minis habet conftructionem.apud Græcos enim etiam articulos recipit, to spxTuyau mane, vt Ver gilianum illud. -Pulchrumg, mori fuccurrit,in armis. Verum hæc argumenta leuia sunt:neque enim art, magisipseelt Verbi fignificatum, quam Verbum miesnota? ipfius: neque magis exprimir Indicatiuum per boo42 interpretationem, quam ab eoexprimitur; Viiy. Kureri A.COM US: fastfel ruma diItem: edehr uoda fle (Ciami QUITO Torle cient pero IN. ERR mutuaenim esse quit explanatio vtriusque ora tionis fic, Dico Socratem exulare:id est,Socrates ab 2 exulat. Articulus autem non tollit significatum fub tempore: naapud me, to spa Traje COMESTxa aov: sed no espotazmeyou. Itaq; fibiipfi fubiicitur, tanquam Verbo, plusquam Verbum, fic, Video Apo leo mi emeditari currere.Itaque contraStoicifolum mawh Infinitiuum Verbum esse professi sunt: cætera θα λογαuterm κατηγορήμαG,ideftappellationes, και συμ metin the Beijualc id est accidentia, quippein infinitiuum tanquam in formam fuam, et quasianimam re folui cæteros modos. Igitur Græci etiam pro a ce liis fupponuntmodis, quorum naturam expleat, OHOT EIV,Jewgev. Sic etiam nunc Itali loquunturs quum negatiua utuntur oratione, Non legere, pro nelegas.quæ cauffa fuit, vteadem sit forma « actiui Infinitiui, et Imperatiui passiuiapud Lati senos. Quinetiam pro Indicatiuo: Illerubere,ter giuerfari, abnuere. Cæterum apud Græcos de est dã in superiore oratione;apud Latinos,Cæ pit, aut tale quid. Quinetiam pro Participio et Gerundio vsum subiit tam apud Græcos, quam apud Latinos: vt apud Poetam: -Dederatque comam diffundere ventis. Erin tertio de Natu ra Dcorum: Magnammoleftiam fufcepit Chry sippus reddere rationem vocabulorum. Pro prium autem est Infinitiui, receptum in Futuro fuo Participium sibi fimile efficere, vt genus a mittat, et numerum: Amaturum effe tam defce mina, quam depluribus: exemplapetes deGel lio, Valerii Antiatis, Catonis, Q.Claudii, M. Tullii ex quinta in Verrem: Hanc libirem præsidio COLE i fidio fperant futurum. Illud quoque habuit pe culiare,duo verba fibivtasciscat, Esse, et Ire,quo rum societate formet Futurum suum: Amatum ire: Amatum iri. emporum, Modorumq, inter se mutatio. Filout Roprium autem est Temporum Modorum queinter femutatio, quuaffectui feruimus. Il Liuianus Annibal: Sitales animos in prælio ha bebitis, vicimus. Nam quod fperabat, procerto man iam afferebat: quafi dicat, Tam certa eft futura vis 1.90* et oria,quam iam extitiffet. Nihil enim Præterito create certius:ne a Deoquidem mutari poteft, quia sim » un plex eiusvoluntas eft:tantum abeft, vt fit contra-); leger ria fibi:non poteft,quia non vult:neque vult pos ciami se, neque potest velle effe diffimilis libi. Modus Le item Subiun et iuus pro Indicatiuo: In fexto de gryn Repub.Etquod deviafeffus effem:dixiffet, Cum de via feffuseffem. Quemadmodum autem illud Isla Iuuenalis sit accipiendum, Greculus efuriensin cælum, iufferis, ibit: fupra diximus. Sic est,quum Græca oratio per avdwwnn TIKoy exprimitur: vt in tertio Officiorum: Male Hi etiam Ĉurio, quum cauffam Transpadanorum Cm æquamesse diccbat,femper addebat, Vincatnti Pipo litas:potius diceret,non esseæquam. id est, negle ov: dicere poterat: aut, debuerat. Horatius Indi catiuo pro Subiun et iuo vsus est: Metuentis illa deta pluscerebro lubftulerat: nisi Faunus ictum dex Cele tra leuasset.Et quod fupra diximus, ex secundo Georgicon, Lauruserat: quod et Plinium imi tatum monebamus.  cipiol QUA Futuro NUSZ V v. gro Perfonarum vfus, et affectus. Videffet Persona, quorqueeffent, etquare affeettiones in verbis videamus; nequeenimre xae veteres dixere, Primam et Secundam fanitas effe,quiaprasentes demonstrantur: Tertiam infinitam, quia absens eft: cauffa enim quam affe runt, nulla est. Non enim omne abfens infinitu: nequefemper Secunda præsenseft: et Tertia præ fens aliquando est, et fempereffe poteft:no enim aduerfatur fermonis vfui, vt adsit semper id de quo loquamur, tametsi hocin rebuspofitum est. Ita igiturintelligendum eft, Primam, et Secun dam finitas effe,quia certædesignentur: lego, fižno me: Legis, ligno te: Legit, nullum cer tam signo,nisi quippiam addatur, Cato; Cæsar. Hamms and illud quoque crraruntquumdicerent, opus este aminimomoPronomineadpræfcribendam Tertiam.Nam ct alime nesima iam fidicas,lllelegit:nointelligas qui sit, nifi aut preferat, aut demonstretur coram:ergo non fietvi higmi hann eema San.Pronominis sed Relationis, aut Demoftrationis, Sed et Primam, Secundamque Pronominibus tantum iungi, iam eftfupra refutatum: Vocatiuis nanque etiam fecunda adiungitur:vbifinalub intelligitur pronomen Tv, ne in cæteris qui dem fubintelligetur. Eft præterea aliud argume tum: Licet, inquiunt, dicere, Cæfar fum: er go Cæsar, est persona primæ: neque enim Ver bum variabit Nomen, ied NominisrationeVer bạm sequitur:Numerum fçilicet. et Perfonam. Quo pofupoint mir teachers Quoniamigitur Cxsar, estpersonæ primæ:potes " dicere, Sum. nam fiinco Verbo ea effet potestas, vt Persona Nomini attribueretur: efset etiam ea, qua numerus quoque affignaretur, etliceret di cere, Cæsar sunt. Proprium autem estPrimæ nondependereab » aliis. Caussa huius rei eft uia ipsa loquitur fem per: ergo etvtranque fibiaddicet: vt,Ego, Tu,et Ille facimus. et feorfum alterutrum: vt, Ego, et Tu:Ego, et Ille.Falsum estigitur, quod dixereve teres, Secundam fibi coniungere Tertiam:illo exemplo, Tu, etilli facitis:;et Tertiam feipfam, fic, Ille, et ille faciunt. Sed eft Primaquæ coniun. git Sccundæ Tertiam, et Tertiam sibiipfi: cac nim coniungit quæ loquitur, licet nonexprima, çur:quum de aliis loquitur,nonde feipfa. Numerorum Ratio etcauffa. Vmerusidēqui in Nominibus, ficut et Per fonæ. Cumenim Verbum fequaturnomi nis rationem, et a ratione proueniant affe ettus: af fectus quoq; eosdem efle par eft. Significat enim Verbum aut Accidens, aut substantiam Nominisstheti Cæfar currit,Cæsar eft.Ergo neceffario auta No mine dependet:aut etiam idem repræsentat. Pro priu autem Verborum eft, nullam vocem vtriq;» numerocomunem habere.Hoc apud nos:Græci imprudentius quitantã copiã haberent Teporu, defecere in difcernendis Numeris, et Personis.na in duali confudere personas: meter, turistev. in primasingulari, et Tertia plurali confudere namo  y numeros inszor. Soli Æolenfes, quorumpars fuere Dores, pluralem fine incremento posuere. In Nominibus autem et Pronominibus non i dem eft: vt, viri: sai.item Participiis pafliuis: vt, lecti. Hoc autem dicimus de Verbis eodem in genere:namin diuersisgeneribus voces inuenias communes: Docere palliuum Secundæ personæ; Docere actiuum Indefinitæ: cauffam autem su pradiximus. Infinito enim Græcipro Imperati vo vfi funt.  Affectuum ratio, et ordo. Orum affe ettuum quatuor tantum necessa rii (lineiis enim verbum noneft ) Tempus, Modus, Persona, Numerus: ac Personaquidem et Numerus,quemadmodu dicebamus,propter ea quod Verbũ a Nominedependet,neceffe fuit vt aliqua in recouenirent:conuenirêtautein Per fona,quia a Persona proficifcitur oratio. Item in Numero cadem decauffa:aut enim vnus loqui tur, autplures:et aut de yno autdepluribus. Quæ rebamus igitur vter affcctus effet prior: ac Nu vinerus quidem amplior est, complectitur enim omnes Personas: præterea accidit Numero Per fona. Equidem vnussum:poteftigitur, vt et Pri mæ, et Secundæ, etTertiæpersonæ subeam mu. unus. Tempus autem non videtur effe affectus Verbi, fed differentia formalis, propter quam Verbumipsum, Verbum est. Modusautem non fuit neceflarius: vnus enim tantum exigitur ob veritatem, vt dicebamus, Indicatiuus: cæteriau., 1 tem emob commoditatem potius.Genus autem an Gwojno it neceffarium? nam videtur, feclufa omnitum et tione, tum pafsione, conftare Verbum prima rium ipfum, Eft: nequeenim solum per Partici pium refoluimus, Cæsar pugnat, Cæfar est pu gnans: sic enim poneretur verbum Pugno necef sarium, quare Genusipfum quoque cffet necef sarium, in multa verba distributum, non intra vnum contentum: non igitur ficresoluetur, sed in Nomen, Cæsar est in pugna. Hærationes acu tiores sunt a philofophis profe ettæ. Verum non fit vera resolutio: poterat effein pugna, nec pu gnaret. Verba ipfaAdic et iua neceffaria funt, fic ut et Substantiuum: quemadmodum Acciden tia, ficut Subftantiæ. Vter vero affe et tus sit prior, Genalne, an Modus? Acgenus fane prius eft,vt qomus pouvez aliud fignificet A et ionem, aliud Substantiam: Modus autem generi accidat. Tres reliqui affe et us cuiusmodifintvideamus:nam Coniugatio Connig. eft, quod Nomini Declinatio: certa meta ac facies terminationis. Hoc autem cõpetit quatuor fpe ciebusdeclinabilibus. vt supradictum est. Com petitigitur Verbo, vt diettio eft declinabilis: ficut et Species quoque, et Figura. Coniugationes au tem quatuor fecere: sed et prima cum Quarta in multis eadem fuerat,Audibo, sicut Amabo: ad hucenim dicimus Ibo. Et confusa indifferenter Secunda cum Tertia: Ferueo, Feruo. et Prima cũ >> Tertia:vt,Lauere,Lauere. Etnonnulla extra ord))** e dinem:vt,Sum:cuius neque Præsens, neque Fu. ) turum, neque Infinitiuus cum cæteris conuc nit, vt ad caput certum reducatur: solum præteri € 10 id IDE All temi gir 2007 " tum Irl. V. tum gerit aliquam fpeciem, Fui:fed incertam: nam dicimus, et Explicui, et Docui,paricumillo analogia:sed inter fe diuersa.  Figura zeiasg, caussa. Figuram nominarunt partiu compofitionem: orta autem eft ab ipfa oratione, etceleritate vt;Versus facio, quod fuerat;fieret Versificor. l gitur prior fuit, quam Species: ex ipfa cnim oraa tione quæ essetex primitiuis nata eft. Placuit au tem vt eodem modo quod non effet compofitu; Figuratum diceretur: quu tamen fatis coitat per initia,ante quam Compofitio inuenta effet; Sim plicia ipsa nullius fuiffe Figuræ:quare per relatio pem potius sicdicta sunt. Proprium Figuræ est, mutare interdum genus: vt a Facio, Versificor: a Specio, Conspicor. Item Coniugationem:Stera nere, Cöfternare: quod etiam fine compositione fit,vt, Legere, Legare. Si a Fio passiuo ducas Suf: fio adiuum, etiam significatum mutari constats. Species;earumg significata,c. cauffe V Erboru Species, vt diximus, duæ: Primarioz rum, et Deriuatiuorum: fic.n. melius;quam Deriuatiua dicere: deriuantur enim, non deri Joeyguant.Deriuata duplex:alterain quanon mutatur * modusfignificationis: vt Albeo,Albico. Altera Tisho in qua mutatur:cuius funtfpecieshæ, Inchoati ua,Meditatiua;Frequentatiua:Dcfideratiua,De frinmi.minutiua: Inter hæc Deminutiua non funt con trouerfa: nemo enim dubitat in Lo definentia cho promis. Ne Deminutiua: qualia,Sorbillo,Conscribillo. Errorautem antiquorum eft, qui dicerent mutas x ri significatum: non enim verum eft:idem enim fignificant,fed alio modo. Cauffaautem huiufce » terminationis fuit Græcus fonus: fic enim quæi dam Deminutiua fua pronunciarutueregexvideo At Inchoatiua, quæ in Sco, facerent: vtFerue- sco sco:recepta quidem sunt ab omnibus: sed recen i tiores in iplis negarunt inchoationem,idemque que no velle, quod ea, quæ a Fio componuntur: vt fit michoani Calesco, quod Calefio:quorum Præterita expo - 1 nantur per Fadum effe:fic,Macruit,macrefa et us eft: quæ Præterita, si fiat a Primitiuis, per Fuit, interpretemur:sic,Macruit,id est,macer fuit:quo nia Macreo sit, Macersum. Igiturnon significare Inchoationem, propterea quod apudVirgilium sit, Incipiunt agitata tumefcere.Cæterum eorum? Sententia ficelt perpedenda: Tumere,alio modo Examp. accipitur, alio Tumefcere:naqueMonstumet.no, tumefcit: at Fluctus et tumet, et tumefcit. Item Ignis calet, non calescit:at Ferrum igne calescit. vt fint verba, qua habet significatum perov, qua-» le seguovipou,calesco.Ergo,quemadmodum di cebamus, Qualitatcs,aut Accidentiailla,quæhis. verbis fignificantur, interdum sunt in fluxu,et,vt sitPlato in Craylo,ca Tu Cee interdum iam f xa. Quare per Primitiua dicuntur, quu sunt fixa: etenim in monte tumor iam non mouetur, iccir cocumtumere dicimus.At dum fluunt,per Ver. bum in Sco, explicantur: iccirco vbi erit Ver bumin Sco, poteritesseetiam Primitiuum, 861) non e contrario: propterea quod habitus iam rV. introdu et tus est, quem habitum ipsum Verbum significat: fed non est idem modus: nam motus ille augefcendi,aut procedendi, a Primitiugde claratur. Igitur fluctus, et tumet,quiain eo eft tu mor: et tumefcit,quia tumortenditad alium gra dum: fic Crescere, eft Creafcere, id eft,accipere augmentum in Carne, agetoxgeas. Ex quibus conftat, non inepte di etta a veteribusIncohatiua, nondum enim explerunt vltimum fignificatum. Quod et in quibusdam verbis Græcis fatis per cefpicuum eft: xuw, est Vterum gero: atzvionw, eft Cõcipio, quasi, Incipio gerere vterum:significat enim incohatam xunav. quo verbo et Hippocra tes vfus eftin quinto Aphorismoru, et Aristote les in fexto historiarum. Quod autem tamper, tinaciter affeuerant, vt per Fio, interpretentur, idadeo mutilum eft: Si enim hoc verum effet,er verba actiua hac terminatione penitus care bunt, fignificatio enim eis nullo modo compe ter: atextant tum apud alios, tum apud Teren tium in Adelphis, Atque edormiscam hoc villi: quare per Fio, non sunt exponenda: sed conti nuatio. etaugmentum potius ineiusmodi agno fcenda funt. Pliniusautem in libro xxv. etiam u mollius loquutus est,Radix vasta, rubescens,te nera. quafi Centaurii radix non sit vere rubra, Curcu sed incohata rubedine. Carent autem Præteritis non propter fignificationem, vt aiunt,nam et i » psum Incoho, habet præteritum: sed quia non patiturformatio: quum mutuantur a Primitiuo, facilecõfunduntur interpretationes: vtsMacruit, Macer fuit, et pro eo, quod eft, Macer factus est. Vir: go th couha 1.41" Vi Virgiliusautem addidit Incipiunt: vtPlautus di xit,Pergispergere. EtMedici initium quarunda» ægritudinum diuidunt etia in initium,etaugme » tum, et ftatum: et multa fimilia inuenias iteratan tung Ergo igitur: Adeo ad eum: Longe fortissimus:et, » Cauencneges:apud Terentium, Sallustium,Ca-» tullum.Delideratiua quoque damnant, aiuntque itestonte genima corporis motum fignificare:vt, Viso,co ad vide dum: quale illud. Nam memini Efionem visen cti tem regna.Non enim cupiebat,quod agebatiam;remony ea nanque cupimus,quibus caremus: vnde Cor pora desiderata, quæ cæsaessent. Etqui Lacessit, plusquam Lacerat: et qui Vexat, plusquam Ve hit: non igitur desideratis, qui plus agit: Non sunt igiturqualeapud Græcos, itew. Nosvero sohez? ita cefemus:verba hæc parum differre a Frequen g. tatiuis,habent enim eadē et origine, et termina-> tionem,a Supino enim fiunt, vehemetiam igitur aetionis significare: quorum aliqua explicēt cam, per actionem cötinuatam.cuiusmodi dicta sunta veteribus Desideratiua, propter affectum animi intentioris: aliqua per actiones iteratas,cuiusmo di sunt Frequentatiua. Indideruntigitur nomen meteen consequenti rei ab antecedente deliderio, Re centiorum autem quidam Inchoatiua etiam au - x fi funt appellare:quoniam Viso, dicat, eo ad vide du.Sed quomodoincipiat videre,qui eat ad vide dum?nondu enim videt. Sed geftum,vt diximus,, significat animicorporisq; ad id propensioris:sic Cicero ad Petum. Vt videre te, et viserē, et cæna rem etiam. Quoniam vidētinter fe etiam qui no lunt videre: at visunt, qui cum cura. At, Vexasle. X 1 rates canibusmarinis: quo modo tantum inchos asse exagitationem, quum inchoare imperfe ctionemdicat, horum autem sentetia etiam frizmimpugmento fit. Alia autem frequentatiuain To, sunt: quoniam eorum Supinaeandem nacta sunt terminationem, Ventito, Vecto.neque frustra a fupinis du etta funt: nam alterum fignificattermi num ynde fit motus. Itaque Veet o,significat Ve ho, fed ita, vt semper in ipsa fim actionc, quæ ad „ finem tendit, quali Vectum co: nunquam igitur ), absoluit, sed iterat a et iones. Dormito autemino est frequenter dormio: cuius significati cauffa eft, quod qui leuiter dormit, repetit fomnum inter ceptum,aut interruptum. muzica Meditatiua autem optime fic funt a veteri busappellata,quæ in Rio, exeunt: vt Efurio, Co naturioapud Martialem: quibus formis tantum affeet um oftendimus, tamque intensum, vt nihil aliud meditari videamur.Non igitur nomen mu tandum eft, quod fecererecentiores, vt Delide ratiua potius vocentur. Nam desiderii cauffa co gnitio exmemoria. Desideramusea, quæ in po teftate noftra non sunt: at Meditamur ctiam ca, quæin nobissunt, vt ea exequamur. Itaque non defiderabat Cæsar proscribere, poteratenina: fed gestiebat. Iccirco dixit M. Tullius ad Attic. IX. Ita fyllaturit animus eius, et profcripturit iam diu.Horum autem caussam, etoriginem æquei gnorarunt: neque enim a Supino veniunt, seda » Futuro participio aetiuo: Quo tendis Gnatho? ad Pamphilum:Cuius rei ergo? Cænaturus, inde Cænaturio. Fue X 319 he a ne 10 al Fuere vero etiam alia verba huius ordinis, non ignota quidem illa antiquis: sed in hanc claffem min quum non redegere, minus re ette ab ipfisfa et tum fuit. Sunt igitur ea, quæ Imitationem quan dam significant,de quibus supra diximus: AGræ cis orta,in zo. Tres autem modos in ipfis animad vertimus: Aut enim fignificant apertam imita-; tionem: vt, Atticiffo. Aut minus apertam: vt 0-2 dinmw. neque enim Æschynes potius imitaba tur Philippum, quam fequebatur. Tertiusmo- 4 dus est quum dicimus Cyathiffare. neque enim autimitamur, aut sequimur Cyathum:fed trans latum est significatum a cauffa efficiente in in strumentum. Imperfonalium Natura, Ortus, Caussa, Vfus. Væ prisci tam Latini, quam Græci dixere primum quidem constat, quum et Numeroca - vox rere dicantur, et Persona: atque Numerus,vto stendimus, quam persona potior fit:dubitandum esse, an comodius Innumeralia, quam Imperso nalia dici debuerint. Verum illud maioris mo menti eft: quum verbum sit fpecies diet ionis,de-An? clinabilis per Numeros, et Personas,ab ipsisdefi nitum, tamen verbi fpeciem comenti sunt, quam vtroque carere putarint. at Generis fubftantia tota in qualibetspecieest, igitur et genericæ dif ferentiæetaccidentia propria inerunt Quierror vt clarius pateat: priuatim de his, quid illi sense rint, videndum eft, Xij. Im veni Des.  spany Impersonale, inquiunt, duplex,vnum Actiuæ vocis,quod imitetur aetiuorum tertias, vt Placer: alteru palsiuæ, quod repræsentet tertias passiuo. rum,vt Amatur: vtrunqueautem carere tum nu. meris, tum personis: nequeenim primæ, aut fe cundæ, auttertiæ effe, fed nullius. Hæcigitur vt Exam.sefutentur, paucula repetamus.Oftendimus Ver ba aut transmittere fignificatum in appofitum, aut proferri absolute: lic, Cæfar amat Lucinam, tranfmittiturhicactioamadiin Lucina: eodem que modo paffiuum quo pacto proferretur inue tum est, “Lucina amatura Cæsare”. Abfolute aute fic, Cæsar amat: et, a Cæfareamatur: nam tametfi scia' quidamet,tamen non edisseram:itaque cue nit, vt aliquando nulla explicata persona fignare tur:at enimuero nequeprima,neque fecunda, ne que tertia excludebatur,poflum enim intelligere lic, Cæfar amat Me, Te, lllum. Títum vero abeft, vtin paffiua voce nulla persona intelligatur,vtet iam neceffario tertia fubfit, fed incerta. Alii igitur vthoc euitarent, plus errarunt,Imperfonale dici, * propterea quod nulla persona, a quo id fieret, ex plicaretur:quu contra cõstetapud omnes, neque sit digna fententia quæ refellatur. Na a Parmeno ne dictum est dese,Statur: et a Vergilio de Ænea, Ventum eratad limen: et a Liuio de Tarquiniis, Reditum Romam. Præterea hi non re ette refpe xerunt ad obliquum: vt quoniam a et io, a quo pro diret, non indicabatur, personam subiectam ne garent. Non enim cum Obliquo verbu cõuenit, » led cu Recto.Igitur cum Rectu subintelligamus, fubintelligitar et Persona. Nequevero ad neutra confugiendum est, qualia agnouere, StaturCur, ritur: nam Stare ftatum, et Currere stadium, et Vitam viuere, et Ire viam dicimus: et Decurfa spatia, et Vitam euitari, et Mortem obita legimus. Alia enim etfi videbuntur absurda consuetudine reclamante,suapte tamen natura talia funt. Quin etiam legimus Tellurem inaratam, et Pyros insi+ 1 tas. Quare quæ Verba non patiuntur eiufcemo-, di constru et ionem, ne hunc quidem loquendi « modū admisere, qualia funt, Egeo,Gaudeo. Quu enim Obliquum poftulent, non potuit dici, E getur: quod poftulat Rcetum: quod fi aliterre periatur, hoc fiat, propterea quod prisci aliter quoque fint loquuti, quemadmodum Cato, Ca reo pecuniam. Si igitur fubie etta Personaintelli gitur, Numerus etiam intelligetur: qui etsi non » præfcribatur, tamen ad singularem referretur:vt, Quid fit Gnatho? Editur.licet multa esitet,tamē fingula disponas ad intelligendum. Quodfiquis a verbisin or, aliqua ducta pro exemplo habeat, is animaduertat, quod esta nobis diettum supra, Verborum mutataesse genera, Opperior, Nu., trior, Pascor, et alia, quæ a Nonio in libellum re dacta, recenfitaquesunt. Atinavocisimpersonalix. ws WE E A doirrepsere, quãdo Reettus, cuius auspiciis » Verba in Numeros, atque Personas circumagu tur, latuit nos. Nam hoc, Placet mihilucubrare: idem sitatq; hoc, Placet mihiamor præsens. Iam so Qindivorce to Pianua idem effe docuimus: quare X iij. fatis s sus fatis patet,nehæc quidem vocanda esse Imperso. nalia. Aliquot tamen sunt vfu potius distorta, quxintegra nihilominus aliquando fuisse necef Rc feestinter quæ ea numeratur,Pænitet,Piget, Pu det, Miseret, Tædet:nam Obliquis coniungutur: sicut etiam distorsit Plautus in Captiuis,Nã post quam Rexmeus est potitus hoftium. Noseam af peritatem in meliorem receptam legem emolli », uimus, et interpretamur verbum Potitus est,pal fiue:subintelligimus,vi,aut opera:sicut xxięnv sub intelligunt Græci et Sallustius, vtsupradiximus. Ita, Miseret mefortunæ tuæ: id eft, vis tuæ fortu facit me miserum. Sic fuit in verbis integris, Misereor tui: miser fio tuigratia. Argumentum huius rei maximum eft,quod horum vox singu lari numero remanfit, vt fit του το αρέσκει μοι, ήγειω To Qingv. Duorum autem naturam male funt ve teres interpretati,vt Interest, et Refert,quum sex to casu putarint ftatui, quum pronominibus ad derentur: Interestmea,vt effet,In re mea eft: et, Mea refert vt effet, Fert re mea, nunquam.n.fue ccre Imperfonalia: nimis enim delicate potuitve nire in mentein istis, vt verbum Substantiuum fa cerent Impersonale: quod tamen necessario sem wper aliquid vere statuit. Sed ita fuit, Interest mea legere, vt meæ partes suntlegere: Intermea,hoc est quoq;legere. Et alio verbo, Legere fert mea, id est,repræsentat mea negotia. Sicigitur tam aetiuæ, quam pafsiuæ vocis hæc verba fefe habent, verum in vtrisque eft quæftio: nam dubitaruntan dici poffet, et quomodo, Vi Anbi deturmihite fuiffe Romæ. Multi enim magis * do et i  16 ly doeti ratione, quam cxercitati le et tionc, Latine dici pofse negarunt: verum ea loquutio etapud Græcos, etapud Latinos inuenitur passim,et han bet rationem: totain. oratio illa infinitiui depen det ab articulo, fic, Videtur mihi hoc,te fuiffe Ro mæ. Ita Liuius de Gallis: Eam gentem traditur fama,dulcedine frugum, inaximevininoua tum voluptate captam. Xenophon quoque, * ğ xvpor “σεις ταύτιν Σποκρίναοθαι, λέγεται”. Ιtaloquutus est Aristoteles quoquein x. historiarum. Altera dubitatio est in his verbis, Pluit, Tonat: nondefuereplanie? enim qui Impersonalia ausi sint dicere, nimis fa neleuiter: eodem enim more subtra et a persona est, idque facile, vnus enim eftqui id agat, quare absolutæ potestatis appellatasunt ab aliis. Proxi ma his funt Germinat, Florescit, quæ ad terram referunt, atquealia in anima, quæ feipfa in pri mam personam recipere nequeunt: fed de hissu praquoque ampliusdictumest. Affectus verborum communes. P Roprium Verborum eft, non folum mutare Genus,Coniugationem, Modum,Significa - A tionem, etNumerum, vt tu Wa essvēra uza: fic ut fupra diettum est: sed etiam Casus: Ausculto seni, et fenem. Item vt confundunt Personas, Statur:fic confusasexplicant, Cæfar scribo, Ca to fcribis, Cælius audit. Proprium etiam creare 2 ex fefe alias partes, vt Nomen, Creo, Crea tor: neque femper pleno fignificatu, nanque a mouc TOMTS, coar et atur ad carminum tantum Xiiij auto De e LI 2 1a. in 324 IvL. V. autorem, Latinum vero, Faetor, ad eum qui o leum faceret, folummodo. Aduerbia, Fere,Age. Item creari a Nomine, Strues, Struere:Imperiu, Imperare.Sed et creare aliâs generis nomina, quę verbalia non dicantur, vt a Do, Dos. Illud etiam obseruauimus eorum peculiare accipere fignifi * cationem ex alia actione, riw, eft cibum capio. Atquia e cibo oritur fitis,iccirco Latiniea occa fioneid verbum recepercad significandum quod fequebatur,quippe, te doebav. Igitur patitur etiam amuegia. Etponitur proAduerbio, Age, Sodes, Amabo: pro Coniun ettione, Licet: etin compositione, Quam uis, pro Nomine, vt dixi mus ex Ouidio,Sæpe Valedicto. IV LII Asia. 1 Pre Un Pronominissedes inter partes,Ratio, Diuifio. PARonomen qaidam ante Verbum ono. posuere, alii etiam poft Participiu tractauere: vtriq; male. Priores co redarguatur, quod Verbum necef faria vox est in oratione: Prono men non eft neceffaria: nullum enim Vicarium neceffariu. Igitur si Pronomensemperloco No. minis ponitur:posito Nomine, Pronominis vsus nullus erit. Quod autem Pronomen przcedere 2 debeat Participiū, sic demonftramus: nam Parti cipii Ognificatio ad Verbu reducitur, modus sig nificationis ad pomen:Pronominis auteet figni ficatio, et modus, ad Nomen referuntur: plus ha bet Participiū Verbi,quam Nominis:Pronomen penetøtu nomen eft: atNomen eft prius,quam Verbum: igitur et Pronomen,quamParticipiu. Definitionem aute more noftro ex vi Nominis X V. clicia 1 316 IvL. VI. 1 Vox. eliciamus. Pro præpofitio,vtin libris Originum plenius narratum est, quum multa significet, id u habuit genuinum,vtvices indicaret. Pro Milone dixitM.Tullius: id est, obiit munus, quod Milo debuerat exequi. Fuit eius etorigo, et vfus a Græ cis. Nam tametfi frequentius fignificat Ante, to awes, tamen apud Herodotum in Polymnia legas etiam aegav digtns: sicut nos pro caftris, etpropa tria pugnare. Ergo videture nominc oriri defini shyo tio,vtPronomen (it, quod pronomine ponatur. Nam quemadmodum dicebamus, quædam re rum notæ sunt: vt, Nomina: quædam notæ « Nominum. quippe ad hanc vocem Nomen, si quæramus vt aliquid reddatur: fic, Cedo mihi Nomenaliquod:cotinuo dabo vnum quippiam, Cæfar, Equus, Enfis. Item Cedo Participium, Orationem, ratiocinationem: ad hæc non res, fed voces reddentur. Ab horum igitur natura non videntur abhorrere Pronomina: nam fi di xero, is, aut ille, aut, Ego, non ftatim interpre tentur perres ipfas:per sed Nomina, fic, Is, Ca to: Ille, Antoninas: Ego, Cæsar. Græci autem rem ipsam hanc candem expressere, sed paulo licentiore voce vfi funt. Etenim avtwuia non estipsumhoc quod pro Nomineponitur:feda et tio quædam, qua ponimus Nomen pro Nomi ne. Cæterum acrius, profundiufque intuenti fortaffe aliter res fefe habere videatur: tantum enim abeft, vt pro Nomineponi quis pPomba, vt + etiam prius, vetuftiusque intelligamus Prono i men quam Nomen. Quum enim quædamfint demongratiua, vt Hoci ctiam ignoras irei Nomen demonstratæ aliquid significabit. multæ res carent nomine, per Pronomen demonstratiuum intelliguntur: ergo pro Nomine non ponitur, quod nomen fane nondum extat: eodemque modo significabit,quo modo significant Nomi-" na hæc, Res, Ens: vtcommunis nota quædam fit. Dico autem, codem modo: quia communi quadamæque circunferutur significatione:nam modo alio diuersa sunt: quoniam illa simpliciter significant, Pronomen autem Hoc, per demon-” strationem. Non igitur pro Nomineponetur, nihilo magis quam Řes, aut Ens: sed to ti statim acfinemedio notabit. Præterea Ego, et Tu,in-2 diuidualitatem ftatuunt magis quam nomen Cæ faris, et Catonis: neque enim quum dico, Ego, potes alterum intelligere, neque cum altero com municare: quum dico: Cæsar, etiam in alterum transmitti poteft intelleetus: vt non folum non ponatur Ego, loco nominis huius Cæfar: sed et iamecontrario, nomen ipfum Cæsar, per Pro nomenad certama substantiam præfcribatur. Vt etiam plus errarint, qui sicsentiut, Ego effe Pro nomen, quoniam pro Proprio nomineponitur:* fic enim etiam nomen Appellatiuum esset Pro nomen, cum dicam,Homoloquor:ponereture nim pro Cælare: fed fubftantiam meam ftatim fignificat, non nomen meum. Præterea fibiipfi cõtradicunt: negant enim poffe ficmeloqui, lu lius scribo: fed fic, “ego Iulius scribo”, ergo pronomine non ponitur vt vicarium, sed ut primarium. Neque Verű est, quod aiüt, appellatiuu in Propriu resolui.sunt.n.nomina quædam generica, et specialia seorfum a propriis,quæ nunquam resol uuntur:vt Piscis,Auis, Homo: quibuspotestattri buioratio, et ad eaetiam conuerti: veluti quum humanigenerismiserias fleam, ficinstituam, o homo,genus infelix, Tutibi paras infortunium. PronomēTu, eft fpeciale. Eadem ratio sui comparis, Ego: respondere enim faciam hominem pro tota specie, sic, Deus me talem creauit. Sed etalia exempla sunt commediora, vt in nominis bus Collectiuis, Auditu populus Albanus: Hæc dicit populus Sabinus: Ego non ceda tibi lare pa trio.Quid igitur? aut nihilintererit inter Nome etPronomen: aut etiam Pronomen erit præstan Joba, tius Nomine?Minime:fednomina inuenta sunt, quia resnobifcum ferre nequimus: itaque sem per significantfine adminiculo. At Pronomina, w autreferunt Nominaiam pofita, aut egent præ sentia loquentium: et per se nihil ftatuunt, nisi u aut Nominibus adiuta: aut præfcripta demon uftratione: iccirco communis hæc natura'eftinda ganda. Sicitaq; alii definiuere, Diet ioinflexa ca Libus,indiuiduam maxime effentiam fignificans, fine vlla quidem temporis,fed nunquam fine de finitæ personæ differentia. Verumnequaquam 1 Aduerbium Maxime,inferendum fuit:æquabilis enim est omnis definitionis vis: neque recipit in tenfionem aut remiffionem: neq; plus fignificat effentiam indiuidualem Pronomen Ego, quam Nomen hoc indiuiduum, ne quis dicat Aduer bium illud positum esse ad nominis difcrimen: Neq; essentiäfignificat potius, quam ipsum ens: quum enim dico Ego, no significo mcam humanitatem: id eft, hominis formam,qua homo fum: fed totu hoc quod sum: ncque potius effentiam, quam essentias.habent enim etiam pluralem nu merum. et relationem æque multa significant, non essentiam: immo etiam plura. Nam ab Ego, duo habes, Meus, et Nofter:a Tu, totidem: a Qui, item duo,Cuius, et Cuias. Præterea cætera relati ua, qualis, Quantus, atque eius modi, omnia di cunt accidens, non substantiam. Quin etiam obliqui casus illorum rclationem notant, sic,Ensis Illius:non significat hîc ensem, fed poffeffionem, etcnsem consignificat. Tertius error, cum ne - 3 gant vnquam Indefinitam perfonam a Prono minestatui. Omitto quod vocem hanc Nunqua, male inseruerunt definitioni: nam definientisa tis est,dicat,Est hoc, aut hoc: sic,aut sic: definitio enim intelligitur competereper se, et omni, et vni, et femper. Sed demus hoc Grammaticorum fupellectili curtæ,at illud falsum est, Multa funt, Pronomina, quxcuiuis adhæreant personæ, Is, lllc, Ipse. Ille ego,qui quondam: Ipfefubibo: Is fum Quirites, quem me effe voluistis, Ergo non definiunt personam,fed ab aliis definiuntur.Item Meus fum, Meus cs, Meus eft, et vt ait feftiue Plau » tus, Noster sum: in quo nihil a nominibus diffe runt, quæ non variata voce varias recipiuntur in personas. Igitur aliter quoque definitum eft: Quod certius, quam Proprium nomen signifi- soc. cat.Hoc autem falsum est:certiorem quidem rem poteft significare, scilicet præsentem: at certius non poteft: Etenim sine medio Propriu nomen fignificat indiuiduum suum, præterea non cuiuis competit Pronomini: quis enim dicat, Meus, Tuus, certius fignificare, quam Dauus, Syrus?. Immo nisi aliquid apponatur, nihil significant: Quum enim relatio non in vna tantum reinue niatur, fed intes plura, nisi aliquid addas ad quod Resoben illa referantur: corum fignificatusvix extet. Nos igitur aliter sentimus: Pronomen a Nominenon differre significatione, fed modo significandi. Hæc autem differentia eft triplex:acquemadmo dum,Par et Impar, non cuiuis numero vtrunque fimul, sed certo alterutrum competit: ita hiaf fectus, quos Modos significandi diximus, alius alii competit Pronomini. Primus est, quod rem præfentemindicant loquenti: id quodnon facit Nomen:vt, Ego: aut etiam ei,quicum loquitur: cevt, Tu.Atque hæc poffuntponi, nullo nomine fubintellecto:rem enim ipfam ftatim per fpeciem intelle etui repræsentat, non per nomen. Alter 2 est, quod pro Nomine ponuntur, vt Relatiua: Cæsar bellum geffit, isvicit:idem estCæsar vicit. Tertius est quod non folum pro Nomine ponun 3 tur, fed etiam cum Nomine, vt ipsum repræ fentent: Ego Cæfar. Ex quibusipfa Definitio colligi poteft: atque ex Definitione Diuilio cer tas in fpecies, quæ de manu veterum afferendz funt nobis, atque vindicandæ: ipfi enim Relati prone vum Quinegarunt Pronomen esse, peffimo qui dem consilio: quum fecundum eorum definitio nem, quænihilaliud ftatuit, quam pro Nomine poni, totam eam naturam,ac multo melius quam Ego, et Tu, fibiassumat. Nam fi Is, Pronomen est, quare Qvi, non crit? idem enim Vfus vtriuf que, etForma, id est significatio, et materia: nam fuit real d's,Quis:ro, Qui. Par error etiam quum » + Relatiuum substantiæ appellarunt, refert enim etiam accidentia: vt, Calorem, quem vides,con traxiex ira. Quare alio modo ex diuisione nun cupandum erit: non ficut fecere. quibus Prouo- + cabulumpotius dicere placitum est. Nam Voca bulum eft quodcunque in voce consistit: etiam ipsa Verba Vocabula sunt: quis hoc neget: nifi superstitio Grammaticorum? potius nutus quif-» piam,aut oftengo aliqua.Prouocabulum dicatur, quibusloco Vocis,et Vocabulivtamur. Diuifioautem fiet,ficPomba Nominis:nam alia Sprej dicentur substantiua (vtemur enim vocabulis re ceptis ) alia Adiectiua, non quæ Substantiam Roho tantum significent,fed etiam Accidens: vt, Isco lor. Sed quia non repræsentant modum acciden tis, alia autem ftatuunt ipsum modum, vtMeus: nam sicutSeruusfignificat poffeffionem, etcon ť fignificatsubstantiam: fic etiam Meus. Quare er iam Relatiua, alia dieta funt Subftantiæ, vt Qui, as Is: propterea quod line fubftantiam fiue Acci dens referrent,modum ipsum apponerent Sub ftantiæ: quum enim dico, Is color: tametlico lor in corpore est, tamen non indicatur a me, I quatenus eft in corpore. Alia dieta funt Acci identis, non folum quæ Accidens natarent, fed Anhmpi etiam quæ consignificarent Substantiam. Nam Quale,significat Accides vteftin substantia.Re centiores autem leui nimis de cauffa Qui, inter + Pronomina recēluere: propterea quod,inquiut, quorun: nlah IvL. VI. quorundam Pronominumdeclinationem feque Į retur, Hoc autem eft ridiculum, Affectus variare Subftantiam accidit enim Declinatio Pronomi ni. Itaque etiam vsu mutantur. nam quod dici mus Alterius, fuit olim, Alteræ,in fecundo cafu 2 feminino. Præterea multa Pronomina Nomi num fequuntur Declinationem, Nominaigitur erunt.Ego,Mei: Tu, Tui: Meus, Mei. Et contra, NominaPronomipurn: Vnus, Vnius: Solus,So grozilius. Ex quibus constat Pronomina Relatiua ac cidentis resolui in substantiuum cum ipso acci dente quod referunt. Nam Tantus, eft nomen confulam fignificans magnitudinem. Sic Tan tus Aftyanax, Tantus Hercules: id est, hac, vel hac magnitudine. et fubdam, Quantus Syluius, Quantus Cæfar: id eft, qua magnitudine. Ea dem ratio et in cæteris:Qualis.quo colore: Quo tus, quo ordine, etreliqua. Proprium Relati omuifubftantiui eft fle ettere naturam fuamin ora tione, ficuti de modo Indicatiuo dicebamus: id fit ei tribus modis: Interrogationc, Quiestis vos? 2 Negationc,Nescio quam in gentem veni:vbiec 3 culta est quædam relatio. Occultior autem etiam in illo, Quid hominis es? vbi vim quandam No minis fubiiffe aiunt: fed vfus hæc flexit. Hincet iam elicimus,quod veteres omifere, Adieetiuum + etSubftantiuu, non efle Nominis affectiones aut differentias, vt Nomen est, fed vtest Dictio.com petit enim etiam Pronomini. Atque erroranti + quorum patet, qui putarunt Pronomen a Nomi ne diffcrre: quoniam Nomen nullam personam determinet: Pronomen autem certam ftatuat. Nam et Vocatiuus Nominum certam ponit: et, Ipse,llle,atquealia non certam.Illud quoquecon topresent templandum est,quod aiưnt, Pronomesine Dest monstratione, aut Kelationenihil significare.Act fententia quidem vera eft ipsa, sed oratio minus at bene compofita: vsi enim sunt voce demonstra mulher se tionis,pro repræsentatione. Neque enim qui di Evden cit, Ego,semper demonstrat: nam quemadmodu meablenti tibi demonstrabo, quinungmgmuli?Iyon a casa lus vides? mispoloma 1322878 Ambigitur autem etpræter hæc, Alter, et Neu asygoiza delo ter,atque eiufmodi,sintne Pronomina.nam qui dam ipla vocarunt nomina Partitiva:sicut On nis,nomer Distributiuum. verum enimueroli Si quiseorum ortum fpectet, inveniet effe Prono-so', mina. Est enim Neuter, non vtero et Alter; alius yter: at ipsum Vter, Pronomen effeconstar: non / enim differt a Qui,nisi per modum: quoniã duo bus tantum apponitur Vter: Qui, vero pluribus., Quareetiam Alius, pronomeni eritidiffert enim Ali ab Alter,sicutQui,ab Vter: atq; exponuntur per nomina lic, Vter fecit? Cæsar?Non: Alterfecit. Quisille alter est? Cato: neque enim alio mo do ponitur,quam fi dicat, ille fecit, non hic. Est autem Vter, oĚTERG'Alterjan GuerepG itern cę=> ter, ngungo. Quare etiam Omnis, et eiufmodi Ommi erunt Pronomina,suntenim signa Nominuine-, quenumerum significant, effent enim Nomina, vt Vnus,Duo: sed niotæ tantum funt Nominum. Quum enim dicis; Quis homo disputat? et refa pondes,Omnis hocsignificat;atque si fingulos homines nominatim redderes, vfque ad vnum Y jo ýitie int nh T. 334 IvL. CÆs. Seal.VI. vltimum. Videbitur autem quibusdam absurda hocpropterea quod fignificet Quantitatem: fed non ita est: imo vero hignificat Distributionein a etionis,aut eiusmodi in quantitatem.itaqueper Pronomina quoque cæteræ propositiones expli cantur, Quidam, Aliquis. Dubitabit autem quis. * wley piam,Nullus, Nomenne fit; an Pronotnen, ete nim ab Vnoducitur: at Vnus Nomen est, quãti tatem enim, siue principium eius significat. ad shoc fic refpondemus: Nomen esse,etinopia ser wimbonis vsurpatum pro eo quod effet, Non quil. quam. Eft autem origo ipfius Omnis, Greca, couco, vt Collectionem et Distributionem, non Quantitatem accipi intelligamus. Pronominum affe tus. Ronomina afficiuntur quib. et Nomina, Speranter. Primæ Speciei, “ego”, “tu”, “sui” Deriuatx, “meus”, “tuus” “tuus”. Genera in quibusdam distin et ta, “meus”, “mea”, “meum”. In quibusdam conueniunt, Ego, “bonus”, “bona”, “bonum”. Numeri duo, “Ego”, “Nos”. Personæ: tres: “ego”, “tu”, “ille”. Figuræ duæ: simplex, Ego: Composita, Egomet. Casusalii alijs, neque numero æquali. Ac de Specie quidem, met Genere, Numero, Figura satis conuenit: de Ca duautem non in omnibus. Circa Personam quo que non idem sentiunt omncs. Ad hæcigicur in telligenda, vsus ac ratio corum cxaettius suntper perso fcrutanda. Signantur igitur duæ personæ,Prima, ac Secunda duobus tantum Pronominibus: at Tertia pluribus.Non quia Prima, et Secunda, prę fentes funt, vt dixere: non.n.id verum eft: nam quamobrem Epistolæ sūħtinftitutæ? Sanein his abfentes loquimur deTertia etiam präsenti al $ terutri scribentium. Sed quoniam et qui loqui- » mur, et ad quem loquimur, vnico intelligimus modo: at tertiam non vnonam aut monftramus, aut absentem referimus: fic enim distinguimus, vt alia fint Demonstratiua, alia Relatiua quæ fia ne discrimine vtriusque naturæ vices fubeant, Demonstratiua autem laxa, vt diximus, voce: nã aut præfentem sensibus,aut intelle ettu:Non quệ. + i admodum scripsere, fic, præsentem autad oculu, aut ad sensum: quasi vero oculus senfus non fit; quali vero si de voce loquar, oculo percipiatur. Itaque demonstrato colore,aut sono, aut fapore, aut odore, aut retactili, sensu constitui ostensio De nem dicemus. fi dicam, Hic motor, cujusvolun 16 tate orbis rotatur: intellectui præsens demonstra i bitur. huius generis est Hic. sub quoetiam alius moduscontinetur:interdum enim quod non vi I demus nos,alteri,quicum loquimur,demonstra al mus. quippe rem iplius præfentem fenfibus, aut y notam intelle et ui:huius generis est iste: absen-> ti enim fic scribam, Ista tua cura, quæ te angit: Iftud Mufæum, in quo scriptitas. Neque enim prisci re ette fcripfere, Pronomen Iste, lignificare + præsentem personam: fic enim fcribam, istud tuum prædium, in q diuerti fessus de via, abest ab vtroque noftrum mille paffibus. Præterea i pa pfi fibicontradicunt:aiunt enim, Primam et Sccữ + for dam non variari per genera, quoniam presentem Y iji rem semper indicarent: ergo ifte, quomodo per genera variatur, fi semper præsentem perfonam + indicant? Alter quoqueeorum error, quum HIC, appellarunt Pronomen præpofitiuum, iccirco, quia fignificet primam rei cognitionem: id est, " quod reddaturinterroganti,fic, Quis fecit? Hic. lam omitto pessimum loquendi modum, neque enim significat cognitionem rei, fed nota eftco 2 gnitionis, significans rem. At enimvero etiam subiungitur relative ficut etiam Is, frequenti vsu Cæfaris, et Salluftij, nimirum vtriusque origo ea a dem est.soxiglfee:oxe, Hice, a quo per Apocopen, Hic:nam lones:, pro o, dixere. q An vero, q aiunt,verum eft? Primam et Secu dam non variare vocem per genera, propterca quod præsentes semper fint: 1 ertiam variare, il lella,illud:quianon (int præsentes; quæ sub ter Rc tia circumferuntur. Atquehociam a nobis reie ' ettum eft.Namque quod appellantPronome Demonftrativum “hic”, “hæc”, “hoc” variatur, ac præ fens tamen ab ipsis femper ponitur: itaque suis ipfitelis pereunt: pereunt vero et noftris: non e 2 nim semper præsentes inteľ nosloquimur. Quid enim ex vltima Germania fcribat ad me puella, atque ego refcribam? Amo te,inquiet: ia hicge nus neceffarium eft: vt fciam, amicusne ani amica bene de me fentiať. Quærunt etiami, qüum Pri. ma, etSecunda certis feratur numeris,quamobre Tertia non distinguatur: Quoniam,inquiunt,ex antecedentinumeromoderamurfequentisper • fonæ intelle et uri,sic, Ipfe se interfecit:ipfæ fe in Renterfecere. Atenimvero ratio hæcnulla eft: nam priimum dicam, Græcos non carere numero plu rali, ex tOY, łauto's. Deinde hoc modo foluentur- 2 oinnes quæstiones; Mobilia enim Nomina, non erit pecesse variare: intelligimus enim fexum ex præcedenti substantiuo, et Casum, et Numerum: lic et verborum ratio vnica voce eadem fit, qua. lis qualis præcedat: Cauffaautem huius rei fuit Græcorum imitatio: nam tametfi in composito distinguant, vt posuimus: tamen simplex vox, tou vnde noftrum Se, communis vtrique numero fuit: id quod non tam consulto fecere illi,quam cc euenit forte, vt etiam in multis: Nam quid limi leințer fyw, et nueis: rv, et vues? defe et u igitur multa funtinnouata, fuis deftituta, aucta alienis, ficapud Latinos, Ego, Nos, Tu,Vos. Quare vt eum errorem emendarent, addidere alterum Pro nomen quod afferret et numerum, et genus.Grę ci antes; nos, ipse. Ealov, seipsum. Quod autem chicafferimus,verum effe fatis constat,quum in ca » ulibus quoque non inuenere vocem, qua differtent. Nihil.n, intelligas diuersum, cum dicis, Se interfecit Cato: et,Seauthore voluit Cæfarem in kerfici. Orationis enimvi percipiasCasuumdif Kerentiam,vocis autem fexunon percipias. Assi egneatigitur rationem, quare duorum Cafuum, esnaxime'diuerforum, idem fit fonus. Relatiuaautem funt Is,etQui,vno modo: ree nila tina? cerunt enim rem jam positam. Altermodus este quum relatio fit per reciprocationem,hæc vnica Elantum, ocem habuit in Pronominibus, SE. Exemplum veriųfq; esto fic, Cæfar optimus.jma.» perator, atque vir fuit clementiffimus. is Gallos pue Out Y 'iij.  VI. pygnando, et seipseignofcendo,vicit. Inter hæc. connumeraruntetiam ille. Nonpessime sentiut, fed exemplo vtunturnon bono,e feptimoÆnei. dos, -- Sic Juppiter ille monebat. At enimuero in exemplaribuslegitur Ipse, non autem ille: neque enim refert Iouem, cuius no men ibinufquam positum eft: eft enim Ule, Iste: non dicas igitur hocloco, Sic is luppiter mone bat. Quis tandem füppiter? nullus enim ibielt. Quod li in quibufdam fcriptum inueniatur, vt volunt, Emphalim intelligamus: vt, Thais illa Corinthiaca. Eft autein miltæ naturæ, atq; indif Ce ferentis,tum ad Relationem, tum ad Demonstra tionem primi exempla frequentissima. -Teretesfuntaclidesillis. ato -Ille etterris iactatus. Oftendit autern in Sexto, Ille triumphata caputolta ad alta Corintho. demonftrat enim Mummium. Differunt autem Demonftratiua abRelatiuis, quod Demonstrati uaftatuunt primam cognitionem: vt, lste tuus animus C.Cæfar te perdidit. Relatiua autem eam iterant fic, Is te reddet immortalem. Nam quod Gaiunt, boc Pronomine Bíte, propinquam rem fi pang gnificari: hoc Pronomine lile, longinquam; non plane verum eft. fed ita accipiamus,vt Iste 11. semper referatur ad rem,aut perfonam,adquam loquimur, vtin Secunda in Antonium. Iltis fau cibus, ista gladiatoria firmitate: id eft, tya. Istam vrbem appellabo cam, in qua agit is, ad quem fcribo: illam autem, ab eo remotam,aut istạm vrbem de qua locuti fumus, Quoniam eius ori, gouls, parem vsum habet. Sed et aliquid præsens» $ E Iitud, appellamus,vt apud Quintilianum, lite iuuenis.Et de eodempaulo post,Hic iuuenis.Se cundo modo vsus est Gellius: Brundufium ve ni, atqueisthic offendi quendam: pro, Ibi: atque fi dicat, Ifto in oppido offendi:vt,æque dicatur, Isto oppido, et Eo oppido: quoniam ifte,lit, ls, Te Atipse, commune omnium personarum est: upan dicimus enim, - Ipseferam teneralanugine mala. et, Ipse vides: et ipseratem contofubigit. Quare quuin Tertiam assignarint, minus verea Prima, eta Secunda 2-, mouere.nequeenim recte probant sic: Dicimus, inquiunt,Ego feci,Tu fecisti, Ipfe fecit: quare si cut Ego,est primæ;Tu, fecundæ: fic Ipfe, Tertix. Huic nosad hunc modum et refpondemus, et obiicimus: Si Ipse, non effet omnium personaru,» noniungeretur Primæ, fic, Ego ipfe. Neque vlus) lam figuram effe in toto ambitu literaturæ, quay: Prima cum Tertia iungipossit. Item dicimusno effe verum, sic poffe dici, nifi prius aliquidsub- ») + fic quod referat: exempli cauffa. Quærit Anto nius de O auio, et Lepidum alloquitur: Quis patrauit parricidium Ciceronis? nonpoteft dice rede Octauio,Ipfe fecit: nis O et tauium nomina rit.efteniin relatiuum: fed commodius etiain si senon nominat, potest dicere, Ipfe feci. Sednul- + gantur etiam cum dicunt, Verbum ipfum Primæ perfonæ habere intellectum Pronominis Ege: quoniam si sic dicas,Feci:neceffario intelligas, E go.igicur poffe ponicum primaVerbi,quia pria. maPronominis fubfit.Verum de Tertia quoqne idein CIE 16 1016 7.50 del adi Y iiij. VI. bigo ling 0 idem intelligas,Fecit, habet intellectum prono 2 - minis Tertiæ. Præterea Gcut Relatiua cætera o mnium funt personarum:fic etiam hoc: nam eius see metha ho qual harorigo est ab Is: Ipse. at, is sum,dices: et, ls es: et, is est. Addunt alterum augmentum. interro ganti, Quisfecit? nüquam respondebimus, Ipfee pro, Ego:aut pro,Tu:sedpro Tertio. Hic eft'fal lacia fimul et falsitas: Fallacia eft,quia fi dicas lp: fe, et oftendas Tertium, recte dicas: fed etrede cefite oftendas, auteum quicum loqueris: Nutas enim et ostensio statuunt primam cognitionem, quam iterat Ipse.Si autem nullum oftendas, fal sum est,fic poffe loqui nos. Quis enim eft ifte ip se? Acutius etiam intuenti apparebit ratio: nam ce interrogatio est in tertia persona verbi: itaq; fa cile reddas Ipfe fine verbi repetitione. At fi dicas fic, Iune fecisti hoc? possim refpondere, Ipfe fane: etiam nullo verbo repetito. 2'Præterea quis nescit; Affirmantis, et Interro: ganuis, et Respondentis orationes non differre nisi modo quodam? igitur Aeneas quum dicit, Quæque ipfemiserrimavidi.nonneinterroganti Reginæ fic, Vidifti ipfe?refpondeat, Ipfe. Respon demus tamen certius, et commodiuspalia, Hic, w ] ste,ille, ficut et Græci, što, deiva, cileivG.Pru udentius igitur fecere, qui Fi@ yuanxov appella uere, propterea quodomnibus subiungeretur p fonis, quasi ordinarium additamentum intelli e gas. Consultius autem etiam,qui dm et Tixev,pro pterea quod intenderet significatum. certame nim rem ftatuit, atq; circūscribit:plusenim est, Ego ipfe,quam Ego.Iccirco pro Solo,etiam sunt  interpretati: at id euenit pro structura orationis, atque yi verborum: yteoversue Sexto diuinio peris, Iple ratem conto subigit. Quum enim ne- > - minem, præter Charontem, nominaffet, retulit = eum in fingulari. quare etiam folum intellexit Sed fi duo aut plures fuissent, poteratetiam fic, Ipsi ratem subigunt: vbi nihil effet solitarium: Sed nunquam Grammatiçidesinent ineptire: ve slutiquum ausi suntdicere, effe hoc versu Nome, + non Pronomen: et tamen eftloco eius nominis, Charon. Sed æque est, atque sidixiffet,idem.In terdumvero etiam additum nihiladdit:vt apud Ciceronem, Quiante seipsum Consulfuit. Vfos autem fuiffe veteres aliter hoc Pronomine, quam ab istissit obseruatum, oftendimus in O triginum libris. vtaliquando quasi loco Adner.no satiuæ, autSubdifiun et iuæ capiamus:velut apud Catullum eo versu, Namcaftum effe decet pium poetam _ Ipsum: verficulos nihil neceffe eft. Etapud Virgilium in Tertio, Portus ab acceffu ventorum immotus, etingens Ipse: fed horrificis iustatonatAetnaruinis, Eodem modo in primo Achilleidos Statius, Vacuisque reliquerat antris Ipsam: sed carulos afporiat: Plinius quoque id obseruauit, vsusque est libro, decimofeptimo: Vites,inquit, Aquilonem fpe ctare debent ipfæ: sed eorum palmițes Meri diem. In vicefimotertio Liuius non cum Aduer Satiua, sed cum Copulatiua iungit: L. Pofthu mium consulem dilignatum, ipsum atque exer citum deletum.Eftigitur trium personarum con munis vox,tam sola,quam addita:tam Relatiua, quam Demonstrans. Pronominaderiuata. 20 D Eriuata Pronomina;a Primaet aSecunda, bina sunt, a fingulari, etplurali, eaque di ftin etta vocibus, quia origines distinctæ: Ego, Meus:Nos, Nofter. Tu, Tuus: Vos, Vester. Vbi fecudę facilior esse videtur analogia, a “Tu”, “Tuus”. At Primæ non item, fed ab obliquo Mei,nõ are LIĆto,Ego: In học Græcos sequuti sumus, uzzeući, allli autem non temere pofseffiuum pronomen Cerâ poffeffiuo cafu deduxere: neq. enim diftat fues lembuos, nisi ficut Albedo, etAlbum:quare neque « Taysa Turecto, vt putarunt, fed obliquo fecun do casu ortu est.A tertia vero persona non fuit de ductio,ppter numeros variata, ppterea quod ne primitiuum quidem variabatur.cauffa autem pro pter quam ab vtroqueNumero deriuentur, hæc eft,Quod Græcidicunt apos, ti, nos relationem: fignificar duo,rem ipfam,et terminum quendam ad quem refertur:igiturpoffessiua pronomina et Grem poffeffam, et poffidentem consignificabunt Square numcrum pronominis poffefui accipie, mus a numero reipoffeffæ: etnumerum prono {minis primitiui,vndeillud poffefauum du et um est a numero poffidentis. Igitur quum dicamus, Ego polsideo libros:dica, Librimeisunt.et, Vos poffidetis librum:dica, Liber vester est. Hincli. quçt qua ratione a pronomineprima persone du ettum sit pronomen tertiæ. Equustertiæ peren sonæ eft: itaque Meus equus si dicam, tertiæ quo que erit, et a ME, quod est primæ perfonæ, due ettum est. quoniam relatio eft adprimam: figni-. ficatio ad tertiam. Natura, et vsus prominz Sui,Snus,etreliquarão porei ori Vanquam non est presentis operæ,decon-? structionis vsu,autlegibusscribere: tamen quia natura primitiui, et deriuatiui Terrix per fonæ multæ præclara ingenia vexauit: alia etiam jelulit:a multis confuse aut perplexe tractata funt: videamus hîc quæ eorum fit ratio. Relatio du. ou gone splicimodo intelligitur:nam aut habet terminum i extra rem quæ refertur: vt Dominus refertur ad Seruum.Aut habet terminut eundem cu requæ refertur, ratione tantummodo differentem:velu ti quum dico, Cato fe interfecit:Pronomen Sereia et fest Catonem ad Catonem: ratione ab fefe diffe rentem, non substantia: propterea quoddifferta seipso tanquam agens a patiente. Iccirco Græci a vpexAcest, quafirefra et um dixere: funt.n.oria's fia, sellæ plicatili in feipfas reciprocatu. Verum ea vox dariufcula eft, reditenim in agentem para fiointegra,non fracța.Itaque alia w Toma Desa fed et communis hæc nimis:sunt enim yerba quar " dam talia, talique nomine censita, vt Bereo: et al terum tantum terminum dicit,Paffionem.Noftri autem melius,Reciprocum:qua appellationemx tuam rationem referendi complexisunt:semper.n.redie vis reirelatæ in feipsam:Ipsefui memor: Ipfe fibi hostis: ipseseamat: Ipse de se hoc exigit. Ætas noftræ proxima in cæteris cafibus optime uvfa eft: intertio cafu frequentiffime hallucinata; apud plerosque enim inueniasfic, Ego dedifibi: etiamin oratione diserti yiri Agricolæ. Græci cautem veteres abusi sunt in poematis fuo opě, co dem modonon reciproce,fed transitiue. prome? Cumigitur idem sitmodusorationis, etnar rantis fimpliciter, et referentis narrationem: ea dem quoque erit ratio dicentium fic, Portia fe interfecit: et fic,Portia rogauit, vtse interficias, Refertur enim in prioreexemplo,Interfe ettio: in pofteriore,Rogatio interfectionis: at Interfe ettio.. femper in Portiam recidit, hæc est natura Pri. mitiui. Quod autem ab hoc deriuatur Suus, parem naturam, vfumqueeft conseeutusa: vt quocun que loco primitiuum poneretur, in eum locum ius fuum haberet: sic, Portia fe interfecit: et fic, Portia fuam vitam intercepit. Differtautem a Primitiuo ficut Adicctiuum a Substantiuo: Ita que etiam reciprocatio differt ab illius recipro cations namin deriuatiuo redit reciprocationo inrem a quaprocedit a et io, sed in ea quæipfius rei funt.fit hoc exemplum:Vidi Cæfarem homi nem:hîc fubftantiam ipfius Cæfaris intelligo: at, VidiCæfaremhumanum: intelligo hoc, quodis pliushominisest. Sicin Pronominibus. Vidit fę Cafar: Substantia reciprocatur:ar,Vidit fua Ca farareciprocantur ea, quæ Cæfaris sunt. Acquan uquam hocquoque modo potest Substantia reçi aprocari,vt fi dicat, Vidit Cæsar sua crura: tamen non permodumsubstantię refertur,fed alio præ OC dica EN 1 pro, vestrum. 00. 101 dicamento, 58 l'adv, per poffeffionem fane: quare Poffeffiva bæc di ta funt. Intelligo autem pofler fionem, quæ aut fuit, aut eft, aPombaiam futura eft: vtsuum regnum hæres dicat, quo nondum poti tus est. atque ipfam negationem:vtapud Vergil. Non fuapomia. lidem tamen Græci licentius vsi funt:vt Hefiodus, o nepov za tele vureisoa. suum, Sed loquendivfus maximus Tyrannus elt:Surving replit enim etiam Latinis, vt vbiponeretur veras, bumSubstantiuum.eo quoq; fubiret Pronomem hoc: vtapud Vergil. --Sua femper apudme Munera funt Lauri. Et alibi, --Sunt hic etiam suapræmia laudi. Neque abeft ratio: per verbum nanque Substan tiuum nihil extra effertur, fed in eodem quiescit: ! itaque par est reciprocationi, quali stenow,licu tidicimus quædammembriscarentia,Sedere:qa' non moventar.Paulatim tamen invaluit, vtad - ll lia verba transferretur: Nam quum dicendum effet,Suo gladio feipfe iugulat: tamen Terentius, Suo gladio iugulo,dixit: Eft apud Martialem a pertius: Etsuariseruntsacula Maonidem.Id autem pau lisper medio quodam loquendi modo invedums eft,qualis apud Catullum: Snus cuig, attributus est error: eft enim ibi et Substantiuứ, etParticipium. Quarepotuit præ terca dici,Suus cuique innafcitur error. Ita fcri ptum est in inveđiva in Sallustium: Quod fi i Te ftius vitam memoria vicerit; aliam P. c. non ex DOS 017 eti 7:6 2:07 701 Ja idi QUE W oratio 2 346 Iul. VÍ. oratione,fed ex morib.suis fpe ettare debetis. Eiuf dem modi eft illud Ouidianæ Penelopæ, Aspice Laertem, vt iam fua luminacondas. Ita que ridicule nimis ausi sunt accusare folçcismi Diuinum poetam eo verfu: Namg;fuam in patria antiquarintsater habebar. Eftenim eiusdem rationiscumfuperioribus. Ne -mo vero dixit vnquam solæcismum eum, quo do etti viri vterentur.Sicenim omnes sunt loquu ti, vt pure, nonruftice loqui putarentur:quemad modum M.Tullius pro Sylla:Sylla,fi fibi füus pu dor, etdignitas non prodesset,nullum auxilium + requisiuit. quem dicendi modum temere nimis inusitatumappellarurit:quum etiam Plautus, qui Romanæ linguæ lex quædam fuit:etiam Teren tiusqui veteris nouique Latij limaquædam ha bitus eft, ita etfcripferint, et feripta totiusvrbis iudicio approbarint.Plautus in Mercatore fic,Is " bet faluêre suusvir vxorem suam. Terentius aute etiam fine vllo responso mutuo, sed absolutene que solum deriuatiuum, verum etiam primitiuus Suo fibigladio hunciugulo. Quare feretur illud Ver gilianuin eadem prudentia: 1 Viuitefelices, quibus est fortunaperalta Iam fua.Id est, iam sua cuique, ficut eft clarius in Sexto: Quiquefuospatimur manes. Tria'kinc colligimus:Primogeniüm nuquam fineaperta reciprocatione poni præterquam mo doillo Terentiano: Deriuatum autem occultio re, sic, Sylla si fuuspudor fibi non pdeffet:id eft, prodeffe intelligeret. Alterum est, nullum efle 1 dia  terbietet CIOK 0 CUTIQUE 1101 umaut emeret etiamTe y quedar tatorin discrimen, fiue vulgarem teneat significatum, et ue pro eo, quod est proprium ponatur: præterca recte dici,Suus Cæizris, et Cæsarum.quoniam la primitiui voxa numeris non variatur,et SuusCæ fari:quoniam verbum orationis obliquz dux est, atque ipfam regit. Eft et illud manifeftum, Distributiuo Prono mini additum circumagi per omnia Genera, Per funtia sonas,Numeros,et Cafus, idque fieri vi distribugg tionis: Non folum igitur cum Quisque,vt dixere: sed etiam cum Omnis, et Quicunque, et Quil quis, et eiusinodi: Suum omnes Nationes tuen tur morem: Quemcunque suæ originis pænitet, Plats eum oportet effeineptuin: Suus omnib. A fiaticis dicendi mos eft: et alia talia. Sic etiam additis Pra politionibus: Starum fortunarum ergo nauigac Lufitanus. Etiam in Sexto casu, contra quam sen fere:Suo quinis genio potelt acquiescere. Hoc etiam eliciemus, quuin Scintelligamus el se semperreciprocum, fi duæ lint perfor:ą,tolle- zimmunocom dæambiguitatis caussa, alio Pronomine vsos ver que teres. Diligenter itaqueobscruatum eftin decla matione Quintiliani: Non sic nuper repugnafz fct, fi illum i ribunus voluiffet occidere. Si n.dia ! xiffet Se, haud intelligeret Marius, vtrum accipe ret, Reumne,an Tribunum. Par exemplum est, Rogauit Nero Epaphroditum, vt fe occîderet, Nescias vter sit occidendus; Nero, an Epa phroditus. Verum hoc loco fi illum, pro Se, fubdas, minus commodeloquare. Ita est:Rogat Philumena te Pamphile, ne fe deferas. Ergo i dem crit: Rogat Philumena Pamphilum ne fa desea crcatoret serenie dablole tampre returille serafta. licurelt enium Di przterea autem or cht,ouli deferat. Verum hæ orationes maxime funt fu giendæ. Cuius consilij modum in primo librod exemplis eloquentiæ a nobis dictum fuit:quili ber mihi vna cum duobus pofterioribus iam per fectis aut a Carnuto, aut a Provinciali surreptu est. Mr Eft etiam aniniadvertenda locutio illa, Inte fe: fic, FratresThebani inter fe dissident. Grad anon tam feliciter: sannous, alius alium: non. n. complectuntur illum mutuum responsum vltra citroque: at nos,Inter se, quali dicas, Medium in ter cos diffidium eft. Itaque Se, eft casus pluralis, vtrumque componensfimulacdisidium:iccirco distribuitur, deinde ad duo singularia partitum hincinde. Animadvertimus autem Ciceronem in primo Officiorum sic locutum: Homines au tem hominum cauffa essegeneratos, vt ipsi inter se, alij aliis prodeffe poffint. Declarat enim, In ter fe, per dimonous. Etin eodem alius loquendi soruyu mamodus est, Qua focietas hominum inter ipsos, et vitæ quafi communitascontinetur. Idem enim eft, Qua homines inter fe fociati continentur: imacon Colligitur etiam lex dicendi hæc, Suacaussa feci:recte.Suicauffa feci: non re et e:non enim re ciprocat. Sed, Mei caussa feçi:Sui caussa vt face % rem,rogavit. Quæram igitur,andicam, Tui cauf fa feci:Mei cauffa fecisti.Etfanepoteft:non enim sunt reciproca, fed personam tantum deli egnant:fed passivesemper accipiuntur.Tuiamor, quia tu amaris: Amor Tuus,quia amas: vt apud Ciceronem: Quod desideriumtui ferre non pos fet.Etin proæmio sexti Quintilianus,sic,Amore i inci Tolbe ab 01:18: G INH Donicos Vledes. callspice 12 DATE diues arian in Cicent · Homia IS, VEINIL arateuis mei vicitetiam matrem fuam. quod plusamatus fuieta filio quam a matre. Et Vergiliusin xila Viettus amoretui. Quare vbierit reciprocatio, ni hil eritambi uum: vrNarcissus Ouidianus,Vtor amoremei. Est enim ibi autoQinawlia. Atque hæc quidem natura horum Pronomi- Exay numeít,vtfuum quodqueobtineatlocum: quod fi eadem fine discrimine sedem ineant, id non ipforum natura fit,fed vi partium aliarum, qui bus oratio constituitur. Sunt enim quædam No mina, vt Cauffa, Fama, Imago, quibus vtrum ad dideris, idem fonat:Cauffa meafecisti: et, Cauffa mei: propterea quod vox hæc Cauffa, vim habet tanquam pafsiua.fic,Imago mea, et mei.quia Ima govno tantum accipiturmodo,de eo,cuiusest: 2 ethabet vnam tantum rationem relationis: fic et Fama. At non fic Poteftas, non Memoria, non aº lia ciusmodi:nam habet Potestas duplicem rela tionem: alteram adme, qua possum: alteram ad alium, qua in me poteft.fic et Memoria, etVlus, nistel et Copia. Copiamea,quam posfideo, quasum diues:Copia mei, qua quis in me vtitur. Sic Fa-> cultas, etVtilitas, et alia talia:vt, Accusatio mea, qua drwxws ago enim reum: Accufatio mei,qua Qevywagor enim reus.Sunt etalia Nomina, quo rum natura non repugnats sed vsus tantumnon sur le icam, I admittit:vt,Seruitus.Nam fi Dauus estmeus,eius otelio feruitus mea est: ille autem sic loquetur, Mei ser uitus: ettamen correlatiuum eius non respondet ntur.Tu pari ratione: dico enim, Meus Dominatus: et 12 am2; Dauus ad me, Tuus, inquiet, mei Dominatus. i ferreno Caussa autem eft,quia funt relatiua inæqualitatis.-) Z j. Yeriant alius.log at. Idea: continent 26, Sama e:noner ni caullari tuy tantum anus,liidid Iyl. VI. ti et CI Verum,vt dixi, vulgus non ficloquitur,vt Domi nus dicat, Meaferuitus: sed feruus. At philofophi orationi vsum illi concedunt, fibi reseruant sapi lentiam. Quædamapertius etiam cumnominibus iuneta eandem naturam declarant, vt apud Sallu © ftium, Metus Pompeij:non, quem metueret: sed, b quometueretur. Quemadmodum igitur Nomina sunt,quibus gmin mofine discrimine assignentur:ita et Nomina,in qui bus vnumpro altero ponctur. At non e contra P rio,vt vbicunque erit Primogenitum, effe possit etiam Deriuatum.Ea vero funt, Pars, Totum,Di midium, et eiusmodi. Hec.n.tam ad corpus meu, quam ad alia transferri queunt. Quoniam vero a duplicem habent relationem, vnam qua declara P ceturpoffesfio:alteram, qua fuis correlatiuis respon dent: iccirco duplici quoq; Pronomine præscri bi sese patiuntur. Effentiapartiseft ad Totum,et Totius ad partem, igitur per essentiale Prono E amenstatuetur:vt, Pars mei; ego enim sum totum per partes. Poffeffio autem partis accidentalis ceeft:itaque mei pars poteft effe non mea,puta vn a guium resegmina: autos e cicatrice, quod ferua uit sibi Chirurgus,vtoperam ostentaret. Quo in loco falli funt, qui hocnegabant: pars igitur bo mednot'ei uis,qua vescor,mea est possidentis:non vt pars, fed vtres poffeffa. Sic Ouidij parte fruimur nos, nuncipfe non fruitur:idest Nomine: itaque fica fcripsit, Partetamen meliore meifuper altaperennis 9 Aftra ferar.qum viueret,poterat dicere, Parte vmca etMei: nunc non poteft dicere, Parte mea, quan nullam habet: fed mei, quæ pertinetad to tum hominem, cuius pars Fama eft, quasi anima rerum geftarum. Atque hoc quidem vfitatum ac frequens est.. Quod vero e Plauti afferunt Pseudulo, non pro bant:id eft eiufmodi: Duorum hominum labori parfiffem lubens,Meiterogandiset tui refponder jeg dendi mihi:aiuntquedicendum fuiffe, Meo, et us Tuo.afferuntque a Ciceronepro Gabinio exem plum: Dico mea vnius opera seruatam Rempub. et p Murena: Extuoipsius animo conie et uram ceperis. Ego vero puto Plautum non folum Lati ne,sed etiam purelocutum: neq;defuisseilli, aut, vfum produce, aut rationem psuasore. Principio Græcisicloquuntur,monGous. Deinde lepoto nitidio restorationis: Tum priscos vfos effe pri- i mitiuo prius, quam deriuatiuo,verum est.Poftreal mo Cicero quoque fic fcripfit ad Curionem, 1 Eam vnius tui studio me affequi poffe confido.» Neque enim est Librariorum mendum,vtaiunt: temere enim nimis expungunt, fiquid non arri det.Nequeverum est,quod profitentur,cum No minib. numerum præscribentib. fic faciundum effe: fed qualecunqneapponatur,ordinem esseau torem diuerfitatis, feruitumque auribus exipfa concinnitate. Si præcedat Pronomen, cõfueuere admittere Deriuatiuum; sic; Tuoipfiusstudio:fi sequatur, ponere Primitiuum,Vnius tui operai ); quoniam nomen Vnius vagum est ad plures,cir- » cunscribitur essentiali pronomine fubeunte:vt quærenti quis fitille Vnusrintelligo, Tc. Quum autem præcedit poffeffiuum, fic, Tuo studio: Z ij cir Ivt. V. 1 ر cecircumscribitur Studium, et exemptumemultis attribuitur yni. Tuo studio vnius,exclusa opera aliorum. In tertia vero persona etiam fi præce. udat Pronomen, primitiuum fit:Cicero aiebat sui vnius opera seruatam Rempub. Quoniam autem affeuerabant, passiue sem + per accipi eum cafum fic terminatum, Mei, Tui: a conati funt alias terminationes reddere actiuis, Mis, Tis. Verum longe falsi sunt: ficenim dice ' tent Tertiam perfonam Sis; etiam a etiue intelli gi: id quod nemo auderet: eft enim, ve diceba musai'rowaIesi citantporro versum Ennianum: 4 Ingenscuramis eft concordibus æquiparere. Vtfitucí Sed fic fane esto: non cötinuo illa pas. fiuis tantum addicent. Maiore quoq; curiositate + negarunt poffc dici in plurali, Milites noftrum: Ticuti, Milites nostri, a nofter: fed facile redar. guunturratione. Adeo enim re et e dici putarunt; * t cafum eundem Primitiui duabus cfferrent citerminationibus, Noftram, et Noftri: quoru al terum effet a Græco, nuwr, alterum idem effetcứ deriuatiuo plurali.Quare etiam Sallustius in Ca catilina, Maiores vestrum: pro Vestri, pofuit: fic enim legit Gellius. Et Plautus in Mostellaria oftendit Vestrüm,effe concisum:vtvescovo quum cedicit: Verum illhuceffe maxima pars veftrorumi intelligit. Sicut Æolenses dicuni, vućw! postea factumeíturwis etvestram. Cæterum vsus obti nuit,vt Ego, Tu, Nos, significarent quiddam to tum, quod distribueretur: non autem possessionem: ut Vnus vestrum, qui tamen non effet ve ster: Vous veftrum et RomanioceupabitRem pub. DECarsts  pub. Cæsar non erat illorum vt res poffeffa: sed vt pars toțius. In plurali quoque candem inue nicmus variationem, apud Ciceronem in tertio de Oratore, Veftrum omnium voluntati paruit; pro, veftræ. Sic enim loquitur idemad Brutum Scribens, Veftris paucorum respondeat laudi bus. Sicut autem dicimus, Ego Cæfar video te Ca tonem:ita dicam,Ego Cæsartui egeo,o Cato.Siç ctiam igirur, Tu Cato eges mei Cæsaris. nam quid hoc prohibet? aut quare negaruntid poffe dici? Nequeenim satis probant suamsententiam illo exemplo Virgiliano, Siquatui Corydonis habet te cura,venito, este, nim per Apostrophen a feipfa in aliam: quafi gura frequenter vțimur, exemplo ergo ponit: •. hoc,illud non negat, Non est autem verum,quod aiunt,differre De “ riuata a Primițiuis, propterea quod Deriuata ver bis iuncta imperfeetta lint: Primitiua perfecta Sed quemadmodum dicebamus, Adiectiuum, et Substantivum sunt differentia non nominis fo lius, fed actionis genericæ communes Nomini ac Participio: Nomini quidem simul vtraq;, Par ticipio autem altera tanțum, Adie ettiuum, Pro nominiautem ytraque, nam Primitiua substan țialia sunt, Deriuataaccidentalia. Deperfectio ne autem praționisamplius iudicandumeft: pole sum:n.fic dicere. Meusfcribo: fane oratio pfecta » eft: ficut, Fortis pugnat. Et Sofia Plaucinus festi uiffime, Certe nofterfum. Tertia autem Primi, tiuorum adeo imperfecta eft:, vt nihil magis Z iij. neqi  IVLvic 2 1 + 1 Ongs M ! *. VI. neq; enim poni poteft fine adminiculo: Cæfarfe macerat:fi.n. dicas, Semacerat:quid intelligas? Quare fi iccirco imperfeet a funt Deriuata, quia egeant adiumenti: hac quoque ratione illud erit imperfeet iffimum. Alia duo deriuata Noftras. Veftras. Ira vero deductio duorum aliorum: Nam veteres Aruspices atq. Augures quum ter ram diuiderent auspiciorum cauffa,fic instituêre: Agrum omnem efle aut Romanum,aut Gabinu, aut Peregrinum,aut Hofticum,aut Incertum.Ic circo Amatam do et issimus omnium Virgilius fe citiudicare Turnum externum, qui Latini agri ce non efset:et Cæfar, qui id non ignoraret, Gallias diuisit in partes treis: exempta ex ea partitionc Prouincia, ppterea quod continebatur agropere grino tunc:Galliæautem tres, Hostico. Ideacauf ce lafecit, quia eadem effentauspicia in Peregrino, etGabino, quæ etiam in Romano. Ergo iidē Au gures agrum, qui nondum effet difpe et us, quib. ccauspiciis designaretur,incertum vocarunt: vbili queretRomanum effe, non fatis habuere fic dice cre, noster est: nam multi agri pacati peregriniita abiplis poterantappellari,quum eorum esset po pulus potitus.Itaquc excogitarunt vocem a voce, qua coarctarēt fignificationem ad Regiones:quæ ** fuitcauffa,vt eflet analogia terminationis comu. nis cum nominibus regionum: Sarsinatis a Sark po: fic Noftratis, Nofter: et per exemptionem duorum elementorum Noftras. Nequcfine sa sont d. tiano PA tione a plurali duxere: quoniam de Ciuibus dici:7 tur, et ad ciues refertur. Ita habes cauffam etvo cis, et terminationis, et numeri.Vsus autem obti- Dokta nuit poftea, vt etiam ad familias transferretur: n etiam ad fectas Philosophorum: quæfane fami liæ quoque diettæ sunt. itaq. Noftrates Peripate ticos poterimus appellare. Cicero etiã verbavul garia,Noftratia dixit:non quafi Romana, omnia enim Romanaerant: fed quafi ex sua fupelleet ili. Quæremus autem nosmorenoftro,quam ob new name cauffam a Tertia persona nullum deriuarut: quis 5* sweet enim neget rectea nobis ficexcogitatum, Roma ni fuates captiuosAnnibali dedendos censuere. di Imo vero et concinna oratio eft, et neceffaria.Ve rum duo in cauffa fuere, quominus id factum sit: 6 Incuria gentis illius, quz manu promptior per i initia, dịcenda facere, quam diceremaluere: Et vasta, atq. inexplebilis animi libido ad Imperiu: e inuitus enim Romanus hoc pronomen Suum, a gnoscebat:omnia per Meum,aut Nostrum, meti ri cupiebant. His autem duobus deriuatis etiam Græcorum copiam superarunt. Articulus. Is declaratis, fatis constat, Græcorum artis culosnon negle et osa nobis, sed eorum vsű u. fuperfluum. Nam vbialiquid præfcribendueste, pense quod Græci per articulum efficiunt, ěrecev o AG:expletura Latinis per ls, aut Ille:Is, autille feruus dixit:dequoferuo antea fa et a mentio fit, aut qui alio quopacto notus fit: additur enim articulus ad rei memoriam renouandam, cuius. DS 7. iiij. antea 356 Iul. V I. 1 antea non nescij sumus, quiipfum ponimus: aut componente am ad præscribendum intelleet ionem,quæ latius mamime met paterequeat, veluti quum dicimus, C. Cæsar, is qui pofteadictator fuit. Nam alii fuere Caii Cæ fares,fic Græce, Kajoup o au Toxpatwp. Numerus. Vitautem numerus necessarius, vti supra di co nomine, quoilla res significatur, a numero au tem vno numeri duo deducti funt propter relationem. Nam Vos, pluralis est: deduciturautem abeo singularis, Vester: quia fignificat rem fin gularem admultos relatam, vt dicebamus. Persona, Erfonæ quemadmodu distinguerentur, iam i Pronominibus, amodo in Nominibus, Namin 11 Nomine omnes personæ quinque casibusconti pentur; in vocatiuoautem vna. Atin Pronomine vna tantum persona in prima, etvna in secunda. Itaque inNominibus variantur propter cafus: in Pronomine non variantur. Tu,enim omnibus in calibus secundæ personæ eft: et, Ego primæca, ręt enim vocatiuo. Se, folam habet tertiam: De: riuata, omnes. Casus: Vmhocita fit:igiturQuintum quoque ca Clumsum non solum habebuntipsorum aliquaz verum etiam quædam constituent: vt, Tu, Vos, Vester. In poffeffiuisantem non immerito dubi tatur. Nam ficuti Ego, caret Quinto cafu fingu lari, quia nemoseiplum vocet:ita Meus, quod ab eo ducitur, carere quoque debuit, e contrario Tuus, casum illum habebit, quiaTu, ipsum ha bet: et Sui,quia caret Suus, quoque deficidebue rat. Atenimuero quemadmodum aliter contin- holone gat, videndum est. Omnis Vocatiuus cafus duas personas designat neceffario: significat in. Rem insecundapersona, et consignificat primam lo quentem: atque tanta facultate eft, vi videatur » folus constituere orationem. Si.n. voces, Dauc: Dauus refpondeat: igitur res vocata nisi distin guatur ab re vocante, eius cafus nulli vfui erit. Meum seruum igiturcum appello, çu alloquor, quialius est amesubstantia:accidentęautem re fertur ad me, iccirco potesta me vocari, quia eft alius, etvocatur per pronomendeduậum ame, quia eft quodam certoquemodo qualı ynu me. cum.Eft enim ynum relatione: ideo relatiuum al terum sine altero nullum essequit. Atin, Tuus, non idem effe potest; Nam etlieft diuersaperso nayocata a vocante: tamen significatam rem ap pello, et terminum relationisad alteram pfonam dirigo, ita diftra et ussermo, ad feruum tuum vo catum, etad Te, ad quemrefertur ille, non po teft cohærerc. Videamus vero subtilius, an huic quoque cafus ille attribui possit, ac fic dicamus; Poffeffio excludit aliam poffeffionem, iure enim meoius alienum tollitur.Meus enim ego fum,non alterius: quare Ancilla manumiffam liç yocabo, ZY O TuaGedimino Tua. quia etiamfic possim, quum eam libera: pollo mine Abi iam tua çs. Vfustamen infrequens non po 719 fuitlegemhanc loquendisic.De Suusautemfic ftatuamųs: Contradicere fibiipfis, qui hæcduo di cant:Suus,semper reciprocumeffe debet:Suus ha Sbet vocatiuum. quæ enim reciprocatia pofsit in teruenire inter vocantem, et vocatum relatum ad aliam perfonam ab vtroque? Itaque nos etaffir inamus,haberevocatiuum: et negamus, femper efle reciprocum: sed recte dici, Sui ferui eum In ftulere: et, Suiserui eum sustollite. Figura. more Implicia, Hic,Is, Ego, Tu,Sui.Componuntur autem partįm secu, fcilicet geminationepu. rä:partim aliquo interpofito:vt,Identidem:quod etiam mutauit naturam. Item cum diuerfis: vt, Isthic. Etiam cumaliis extra genus suum: vt, Tu te, Egomet, Idem, Suapte, Hocce. Sic cum Præpo fitiõibus, Nobiscum Mecum. Cumnominibus, (Reapfe, quod aiuntpro, Reipfa, pofitum aban Stiquis.Ipfe, quoque compositum effe diximus, et lifte, et ille,ab Is, Doresimitati, quitaddebant, lones te.Acoles etiam dicebant fe pro o, et coru pars,Dores. Sic Theocritus in quarto Idyl lio: maile spußdav.Atenimuero quum inficdan tur Illius, Isțius.Ipfius,non videbantựr composi ta.Sicut Tute noflectitur, neque Hoc, nili interi a tus,Hyiufce.Composita funttamen,quçvfus suo arbitratu deflexit. Cum his autem alia quoque ingenias:Egoipfe:et numerosius, Egamětipfe. Cape Excludit apresenti opera.confilia antiquorum. Vlta alia de Pronomine ab antiquis di etta sunt, quæ alterius operæ indigent, partim enim pertinent ad eam contemplationem, quæ docet inflectiones: partim ad conftru et ionis le ges: quæ omnia fimulcoaceruata minus recte ve: teres confudêre. Materialis caussa Pronominum. Vorundam materia patet, aliorum non ite. Nam obliquiquorundam secutisunt nomi num tertiæ declinationis terminationem, Mis, » Tis, Sis. Quædam pronominum, Huius, Eius, Illius. Obliquus autem Tui, Atticos secutusest, Tü: additumiwla, vt T8786. Tibi,interpofuit con fonantem,non aspirationem,vt Mihi, Toi, Moi.;) Nos, et Vos,non habent elementa, quæ sequan turGræcam originem: sed Nigidius conatus eft deducere materiam a cauffa, non penitus inepte. eam,quivolet, e Gellio petet. Inter Primitiua est Is, et Hic: alterum sine aspiratione, alterum », fine sibilo, ab eo quod Græce erat.o, addito ke, » et adempta vocali prioris obliqui aliam fibivo çalem asciuere,Is,Eius, Ei. In quibusdam com munem habuit. In plurali, li. In cauffa est fonus affinis vocalium, quem fonum foli Belgæ hodie » incolumem,vtpleraquealia, feruant, Contra,quam feceruntPrisci,quade causa prius de Pronomine, quamde Participio egerit. ETMTG huius libri initio fa ettum eft, vt declara remus ordinem, quo cffet Pronomenftatuen dum: tamen hîc quoquenonnihilconfilij capia mus. Pronominis intelle ettionem esse priorem Participio, ficfatis constat: Sinomen anteit alias species, etiam Pronomen præponetur. Nam fi partes anteponuntur toti, eaquoq; quæ partium vices geruntpræibunt id quodtotum fit: veluti carnium, ossiumque fubftantia primoloco nota synt: item Pedis, Cruris, Oris ratio potior quam totum animal:puta Homo,Leo,Canis:ita etiam harum partium vicariæ partes quæ dvofnoga, vo cantGræci, antegredientur intelleet ionem ani, malis ex ipfis constituci: vt,quæ loco sanguinis funtin Infectorum genere, et a Græcis dicuntur, ixapes,quæ pro ossefuntin Piscibus, etvocantur, Spinæ: quæ pro ore sunt in Plantis, etnominan tur Radices:hęcomnia anteerunt cognoscenda, quam aut Inseđa,aut Pisces,aut Plantæ. Quam obrem quum Participium quiddam site Nomi ne, Verboqueconflatum; non tantum poft No. men: Verbumque, sed etiam post Pronomen ex. hibetfefe nobis intelligendum. Præterea (vtar e nim quibusdam falsis, sed quę illi ipsi pro verisha buere) oratio perfeet a effe finePronomine nulla poteft:constitui enim personas a folo Pronomi. ne arbitratsunt, faltem primam, et fecundam: atsine participio poteft: vt etiam Pronomina fint adorationem,quam Nominamagis necessaria. Affectiones quadam. Roprium Primitiuorum vagari, ac diftribui in multa, putauerunt.co exemplo. Neuetibi adfolem vergant vineta cadentem. aiunt enim omnibus dictum eo Pronomine Tic " bi: verum res fefe aliter habet: Alloquiturenim Mæcænatem: libri enim didascalicimaxima ex parte certis nominibus discipulorum nuncupan tur. Ita etiam aiuntad ornatum orationis poni fi apud Ciceronem ad Brutum, Ecce tibiPom-» ponius nofter:nam tum aberatBrutus. Egove to aliter cenfeo: Aduerbium potius Ecce,positu, ad ornatum, ficut et apud Iureconsultos: at pro * nomen Tibi seruire legenti epistolam Bruto. Proprium autem Pronominum etiam alia ex i fefe parere Pronomina, vt Is, ille. Et Aduerbia. illo. Quodvero fcripsere,oriri abipsis etiam No. + mina, falsum eft:neque enim Noftras, nomen eft: fed vt noster ad poffeffionem communem, ita Noftras,ad communionem poffeffionis. Nonnc dicis, Meus ciuis, etMeus popularis? Siç dicet Solia,Nostratem Getam, apud Terentium. Ita que ij, quinomen putauere etiam inter Prono mina recensuere: fed alio exemplo vtendum fuit. Nam a Quisquis, Quisquiliæ diettæ sunt.fuit enim quicquid, so tugav, vile,et obuium forte, non consilio. Proprium etiam,vt diximus,etinter fe etcum aliis iungi, et geminari, et inter se construi ad ora tionem:Mea tu. Etiam inter fe referri: Is,qui ve mit. Item amittere significatum p casus ratione. Del more Æolico: n. interdum enim nihil significat apud Theocritum. Sicnos, Tute folus loqueris. Plautus in Milite etiam amplius, Tute fcisfoli te tibi. vtpofsis arbitrari effe potius additamentum, vtin alio pronomine, Iste. Proprium quoq;, poni pronominis significa. to:Suus, pro proprio, et agnato. Apud Iure conful ços.at exemplum quodadducuntno feruit, Sunt etiam sua premia landi. hîc enim elt poffeffiuum Sicfalluntur altero exemplo:Is, pro Talis: Non ea vis animo, etapud Ciceronem, Pro eo quanti te feci:imo pronomen est relatiuum. Pro Aduerbio etiam ponitur: Quidmaiora fequar.estetiam ad uerbiuminterrogandi:non,vt putarunt,Coniun ettio.Coniun et io potius illa sit, Quod scribis te venturum, vt voluêre: mihi vero acu tius videtur effe relatiuum,Hoc, quod scribit,te venturum scripsisti enim hoc Veniam. ni IVLII 1 36 bilgai lus lour tamien I Talis:11 eo quart eruir,s Aduer nt, Com 1 ft etiam Non recte feruatum a veteribus ordinem ini disputando de Participio. odica oack VEMAD MODYM perturbarut 6 ördinem partium, ita quæstiones non suo quanque loco tra et auere. Duo cnim foliti sumus quærere. prior quæstio eft:vtrum fit,necne? ) Altera hac fequitar, Ouanam sede id de quo quæ VI litum est,lit collocandum. hæcilli cobiæret, tan quam effe et us causa:ex ipfa enim subftantięno “ ), tione eliciuntur rerum prærogatiuæ. Quare per uerse tractauerunt prius fedem Participij: poste rius autem, an Participium esset pars, et species diet ionis. At enimuero si Parçicipiū res nota eft, quorsum tantęcongeries argumentorum.li non eit nota, imo vero linonnullis ne pars quidem o rationis vllaab aliis separata iudicata eft, quo co Lilio ei rei, quz nusquamextat, fedem ftatuunt? Quo 5 364 Iul. V.. quum dici Quoniam vero nullusartifex, pbat fuum subie et um effe: fed fuperiore scientia prolatum, pro certo ftatuit:iccircovideamus, qua ratione parti cipium, quod subiectum est libri huius, efle pro betur.Triplex modus est probandi, per cauffam, per effeet u, predargutionem. Primusmodusest per demonstrationem, fic: Diet iones quædam funt declinabiles, quia omnis sermoeget aliqua variatione. Alter modus est, per conuerfionem de monstrationis,fic: Variatur sermo, quia di et iones funt declinabiles: caussa enim hîc probatur per effectum. Tertius modus est,quuma pertinacib. negatur subiectum ipsum esse: veluti 2 mus, Ideas eflenullas. Autsubie et i ratio forma lis:veluti quum dicimus, Metalla quidem esse,fed transmutationem no inueniri arte humana, qua re Alcumia nulla erit. Aut quum agnofcimus quidem et fubie ettum, et rationem formalem,fed negamuspertinere ad eam scientiam,cui attribui tur: veluti quum Grammaticus de voce vult di sputare. Horum modorum duopriores non ad mittunturad probandum fubieet um effe, fed fo lus Tertius. Ratio autem huius legis eft aliis libris anobis explicata.Nuncautem aduersariorum ra. tionesperpenfas diruamus.  An participium sit Diettionis pars ab aliis separata. Vi Participio partium numerum non au gent, appellant ipsum avavaxna son at poor siue övTISpe@ xoxv, id autem fonat, re ciprocam itidemque altera ex parte respon « Qah den. I gopicer  I dentem appellationem: quoniam fic dicatur,Cur rens est cursor: et, cursor eft curres.Præterea nul- 2 lum deriuatum aliam a primogenio naturam for tiri: nam si Pater Nomen, etiam Patrius nomeno Ferueo Verbum, etiam Feruesco. Quarequum Participium a Verbo fiat: fub Verbi veniat ratio nem. Vt horum argumentorum videamusvim, quid Reciprocum lit, etquemadmodum fiat, et quomodo deriueturaliquid a primitiuo, intelli gendum est. Ac quanquam superiorelibro de 1 Řeciproco diximus, id tamen co fpe et abat, vt * Nomen acciperemus: meliusque a nobis, quam a Græcis expressum effe. Nuncautem paulo ac. curatius contemplemur. Reciprocatio, cft par priori ex eisdem, aut ex contrariis transpositio ex eisdem: vt, Conful est, qui consulitsenatum: et, Qui consulest, consulit senatum. Excontra riis: vt, Philosophia est, eloquentia disputatoria: eloquentia est, pbilosophia elocutoria. Oratoria est, diale ettica diffusa: dialeetica estoratio pressa. Palma eft, pugnusapertus:pugnus est,palmaclau fa. Hinc dicta reciproca, quoniam procreentury, retrorsum: idest repetant.Sicrespondere opinio, ni, atque expectationi,quum par estopera indo li. His constat, non reet e dictam reciprocam ap pellationem. Neque enim pares hæ suntoratio Aes. Cursor est currens: etcurrens eft cursor:nam Cursor designat robis naturam, ingeniumque ad currendum: Currens autem dicitactum cur rendi nunc. At non omnc currens eft habilead currendum: habilem autem dico ad celeritatem, non ad conatum, Tev aequxota. Curritsuo modo Aa teftudo,non Curforis. Idautem manifeftius aliis nominibus apparct: Non enim omnis Pugnans, #Pugil est.Et quum Orare, fitore pronuntiare: ve teres verbuin illud omnibus conceffere: orato ris autem nomen sui vnius in L. Crassi persona a gnovit Cicero. Neque carentratione hæc:vise nim horum nominum inde manauit, quod ex 'frequentibus actibus habitus fit. qui igitur vicio vrfüm semel, fortaffe casu factum eft, vt debella ret:at Carpophorus Domitiani, et Vergilianus Picus debellatores appeilabuntur. Si igitur essent eiusmodi appellationes eiusdem substantiæ, v. niuersalienuntiatione vltro citroq; efferrentur, 2 atquereferrentur. Deriuatum autem vel fequi tur Primogenium, vel excedit,excediturve: Sife quitur, ciufdem speciei cft (intelligo nuncfpe ciem contentam fub dictione, tanquam sub ges nere )vt,quia Rex Nomen, eriam Regius:nõex cedit enim, neque exceditur. Ata Bono, Bene quum deriuetur,exceditur numero, et aliis Qua re Participium quum excedat casu,et genere Vera ba,nullo modo effe Verbum poterit. Falso igitur regabant, desciscere Deriuatum a primogenij ratione: quin etiam Deriuata quædam vel man ciora funt,vel ampliora, vt ipforummet vtar pla citis. Aiunt enim Tuuscarere casu Quinto,quem tamen cafum Tu, constituit. Contra Suus, et * Meus, Primitiua excedunt fua: hoc Quinto ca su, quo caret Ego: illud etcasuum, et nume rorum variatione, quo caret Se. Ad hæc lia cantando, erit cantor, Verbum erit, non No. men. Quod autem Participium, Nomen nonlite ODAVATE LESZT 1 mantis fit, inde colligimus: habet enim Verbicostrudio,wenn nisheyet nem: Legens librum. At Nomen nullum his lc gibus fruipoteft: fed fiquem casum nanciscun for tur, id euenit aut vi drationis, aut yerbicuiuspia uliopelo merito: vt PotensLyræ,poffeffionem quandam significat, sicut, DominusLyræ. Quodfi quis sit, cui dicat, Appetens gloriæ, non significare polles fionem (quod enim appetit, non polider )is File intelliget eo modo dici, quo Auidusgloriæ; est Pepe enim iç'ter.sad possessionem. Alij autem casus in attribuuntur Nominibus per defeet um fupple-, menti: vt, Amicus illi: id fic est, quoniam litae Pern micus, adfit illi, ac faucat: Superbus pecunia, et fa et us a pecunia. Debile autem eorum eft argu ekrok mentum, quo excludunt a Nominis ratione, quum dicunt, Quiano significantadionem.Ma. le enim elocutisunt,quod recte sentiebant:nam etiam Nomen hoc Adio, actionem significat, Ergo Participium ab aliis fecreta erit orationis Tipars. Nequc impedimento fit,quod nome suum, acceperit a portione Verbiac Nominis: Tere ziumenim quiddam factum eft. Neque enim ex verbi nominífque coitione fa etta eft Tertia sub ftantia; fed ortum a Verbo traxit secum tempo ra etfignificationem, adiunxitque generi etcasio · bus: plusenim Verbi quam Nominis obtinet; id quod fane non potuit exprimi ipso nomine, quod nomeactiue intelligi voluere,quiacaperet, AtMancipiu, aliam sequutum eft analogiam, vt fignificaret,quod manucaperetur.SedParticipiu, că Municipiocouenit.Minus vero bona oratio neyli sunt, quiliç diceret, Partem capitaNoming7 NO E B 4 och 368 IvL. VIT. CXA: 1 partem a Verbo,partem ab vtroque. Quis enim fic, Partem a Cæsare, partem a Lælio,partem ab vtroque? nonnciam ab vtroque accepit? Sed ita intelligendum eft, Accidentium quæ funtParti cipij, partim esse a Nominefolo, partim a solo Verbo, partim ytrique communia: dummodo il lud quoque meminerimus, ipsum habere cum Nominecommunem differentiam Adiectiuo rum. Substantiuorum autem nullam. Participii necessitas. T vero ne ad orationis quidem volupta tem solam inuenta ea species eft, quemad modum partes quædam coniunettiuæ: sed necessitate quadam, ac vi naturæ. Quum enim declaratum iam sit, verbum significarc aliquid,quod significato nominis adiiciatur, sic, “Cæsar pugnat”, coacti sunt sapientes aliquid excogitare, quod non folum recto casuiadneet eret, vt hoc exem Uplo:sed Etiam Obliquo.Neque enim si dicas, “Video Cæsarem”. addas eiusmodiVerbum nisi addi to relatiuo, fic, Qui pugnat. Quare Participium commenti sunt, quod et significationem obtine ret, etadderet modum adic et tionis: quafi quum dicas, Cæsarem pugnantem: eadem sit ratio, ac fisic, “Cæsarem pugnacem”. Quod siquis ob iiciat ita dici poffe etiam per verbum. “Video Cæsarem pugnare”. lane intelligat verbi illius vi factumeffe, non infinitivi: si eius loco substituat aliud, fic, Verbero Cæsarem: ncque enimfi militer apponere queas infinitiuu. Eft præterea cauffa 1 ola ! tan sonra. caussa alia nõignobilis. Quo modo res vna dicco 2 retur, fupra docuimus te: nücquaratione yna fit oratio, videamus: Quædam enim eft yna, Natu ra: ut, “Cæsar amat Lucinam”. quædam Coniunetione: ut: “Cæfar amat Lucinam et pugnat” at que huius quidem modi species libro undecimo declaratæ sunt. Quæ vero Natura vna est, vnum de uno dicit: quæ coniun et ioneyna, secatur in plures. Nam et Amor et Pugna in Cæsare, et de Cesare dicitur, nihilo fecius, quam si dicas, “Cæsar amat, Caefar pugnat”. hîc sunt seiun. etx orationes duæ, carent enim tam artis, quam naturæ coniunctione. Quare manifestum est, Artem coniungere in oratione, quæ natura coniunxit in corpore subiecto. Hæc autem aut seriatim sese consequuntur, aut difiun etta sunt. Si sunt dissita, natura, ut Candor et Dulcedo in Laet te, per ipsum corpus, quo deferuntur, coniunguntur quoque. Ita in oration per copulam coaguntur sicut per corpus in re. Siseleconfequun tur, ea funt, aut substantia aut accidens. Neu trumvero eget artificiofa cõiun ettione:sed que admodum natura vnum funt fibiipfis fubeuntia, continentiaque alia aliud, tanquam quum est triangulum in quadrangulo: ita etiam carum rerumnotævnum sunt, hoc modo: “corpus animatum, sentiens, rationis capax, vna res est, ita yna oratio hæc: “Homo est corpus animatum, sentiens, rationis capax”. Nihilo secius in accidente, sic, Aptum natum admirari, discere,fcire:neque enim scimus, nisi discamus: ncque discimus,nisi admiremur: quæ hæc ad hunc modum vnum Az iij.  Ssunt: neque vllius artis egent ad coniugendum. Quævero disiun essa sunt, ea per copulam coniunguntur, ut, “Lego et scribo” quam obrem sicuti per subiectum a natura coniunguntur: ita fa etum est, ut per participium similem nanciscerentur coniunetionem, ut, “Legens scribo”. Tertiam vero necessitatis caussam ut intelligamus, hæc prius sunt perpedenda. Caussarum quædam seextra rem sunt,quas Galenus vocat w goxata näs, recentiores, primitivas. Quædam interiores, atque hæ duplices: aut enim sunt, aut non sunt coniun ettæ. Ea vero diuisio secundum Accidens, non fecundum Substantiam fit: diuerfæ enim Yunt aliquando a se ipsis secundum situm, vel fecundum Tempus: neque vnam tantum fpe ciem cauffarum fequuntur:fed tum in efficiente, tum in materiali inueniuntur. Ac illa quidem quæ extra rem anobis agnofcebatur, est: veluti, Ferrum, fiue ferri illaactio: e percussione enim fit vel tumor; vel fanies, vel eiufmodi. Quæ au tem interior est,nondum coniuncta, opony syfucr KaGaleno, a nostris antecedens dicta est,tam a pte,quam a Cicerone quü dicitur in Officiis, An tegteffam esse honeftatem: vt, succus hesternus, qui poftea putruit, cauffa febris factus est:caussa coniuncta estis, quinunc putridus eft: atque hic quidem nonsolum tempore, aut situ tantum differt a seipso, sed etiamsubstantia. Aliquando autem, vtdicebamus, non fubftantia, fed Lo co: interdum enim fuit fanguis probus,atque incorruptus, qui tumoreeffidiat,cuius ipse caussa kit materialis. Adhasigiturcauffas significandas  quam sit Participium fabricatum.maximum fui vlunı videtur præbuiffe. Quippe sidica, Percussi, et yalncraui: non necessario adducor,yt credam ' vaincris caussam esse percussionem, quam intel ligo ex verbo, Percutio. Quod fi dicam, Percu tiens vulneraui:iarn planecostat. Si dico.. Sanguis putruit, et febrem fecit:Putret, et Facit,non tam clare explicat, atque fic,Putrefcens facit. Præter hanc neceffitatem, etiam mirum afferunt oratio nidecorum: cuiusmodi in futuro passiuo vtitur Liuiusin xxiv.Et fibi pedites comparandos effe: id eit, qui poffint cum cæteris committi, neque cedant. Gerundi Cauffa., per piumabsoluerctur, maiorü noftrorum pru dentia factum eft, vt haberemus,quomodofor- oniga mæ finísque eadem orationis commoditate ex plicaretur. Quare ex his Participiis tempora quæ dam elegêre, quæimitarentur quidem Græca illa λεκπον,μαχητέον, amplioritamen, vberiorique vsu circumferrentur. Hæc Gerundia appellaue re,tribus præscripta casibus, “pugnandi”, “pugnando”, “pugnandum: quorum medium seruauit vires, Participij: sed tanto aptioremodo, quanto supe rabantur a Participiis Verba. Sicut enim apertius editur cauffa, quum dicas, Cædens vulneraui: quam cecîdi: sicexcellentius quum dicam, Quia cæderem vulneraui.hocautem Gerundio conci pitur totum, Cædendo vulneraui. est autem Aa iiij. mely Emultis in rebus forma, et finisidem. Finis autem 1 partim extra nos eft, vt Nauisextra fabrum: par tim intus in animo, vt ea quam idear vocant, qua mouemurad eam quæ extra nos futura est. Vtru quesapientiffime explicarunt. Nam et Pugnan di, et Pugnandum,finem fignificant,fic,Pugnan codi cauffa equum afcendi: et, Pugnandum eft ex cquo: fed illud est medius finis, hic autem illum so por consequitur. Exhisautem patet eflcParticipia, *Co tum natura, tumvfu non abfimili, atqueetiam | forma. Habentenim Casum, vt Advefcendum, apudM.Tullium: et, Ob tacendum,apudGrac 2 chum, Neque tempus,vt aiunt, amisere:nam ta ir metfi cum præteritisponütur,fic,qui ad pugnan dum:tamen pugna futura fuit, quæ nondum ef set: alioquinequeasdicere, Marius deduxerat le giones, fa etturas hoftibus pugnandicopiam. Pu gnando autem paulo liberius, elapfum eft: Pu mignandovinço: id est, dum pugno: ac potiuscauf sam præcedit, quam constituat: vincendi enim cauffa pugnamus. Significationes quoqueita te nuere, vt cafusfuos expetant: Studiovisendi vr bem. Sed ita fane fa et um eft, vt quum forma fit paffiua, infrequentius passiue accipiantur: a deo vt quidaman re ette ponerentur, dubitarint, Atcnimuero corum vsum primuın formæ ipfius rationem sequutum effe, par est. Justinus tam in prooemio, quamin xvii. exipfo Trogo et iamprimum casumpaffiue pofuit: Athenas e cerudiendi caussamissus.' Hac quoqueparte Græ ci funt a Nobis superati, quibus Infinitiuus cum Articulo mendicandus fuit. Veteresautem bre uita. 8 373 2 uitatis studiosi frequentius vsi sunt, etiam in i. psis Titolis,de edendo,atque eiusmodi. M.Tul. sius in tertio Officiorum feftiue, fi discendi labor potius est, quam voluptas, non enim posuit pro Infinitiuo, vt dixere: fed abstinuit ab repetenda voceilla Labor, fie:Si discendi labor,potius labor est, quam voluptas. Hinc do et iffimi viri college re, nenos quidem paffiui Participij præsenti de- a luna • fici tempore, Verberando sum defessus,Pugnan winny do vici, Legendolibro:idem est, Verberans, Pu Ignans,Legens. Etiam illud Vergilianu,Voluen da Dies, præfentis temporis inuenere: ficut et lusiurandum. Sed fane Iusiurandum, futuri fuit amine 2 temporis,antequam daretur,fic dicebant, Iuran mė dum tibi eft: fic, Voluendadies,quæ attulit, quod the nondum fuerat. Poftea vfu deflexa suntin præa Du sens tempus, atque etiam in præterito,vt diceba Pus mus, Cæsarignoscedo auxit hoftium numerum, I quia ignouit.cauffa autem eft,qualis quum dicis, Di Pugnaturus fum, et fui.Quoniam vero transitint ca variatione,ficut, uaxcutt'ovetuagtia, iccirco alia bir partem a Participio nonnulli penitus negarunt: quia idem fit, Legendislibris, etLegendi libros. c Alij vero, hocipfo affirmarunt effe aliam, pro atis pterea quod constructio effet diuersa. Sed nos candemcum Participio diximus, vfum autem; non semper eundem: Accidentiautem nonmu tatur species. Proprium autem eft recipere Præ. positiones, Adagendum. Vergilius etiam aliam Gf apposuit, Ante domandum: et,Inter agendum: quod Græcijste tu dywv, et, Obtacendu:et apud mbat M. Tullium: vtrumque dietum eft ab amandao Ava OITE Star goe 028 ISCU co ωςτο φιλεϊνοποτε φιλεϊν. Εt Quintilianum,ra fio fcribendi iuncta cum loquendo eft. Ausi sune quidam dicere. In capiendum hostem vado: fed hocmon memini. Propriū item carere variatione Personarum,Generum, atque etiam Numero ram. id quod traxere ab Infinitiuorum natura. * «Cæsar it ad oppugnandum Massiliam: Camilla pergit ad fugandum Aruntem. vt commune sit ad vtrunque, Oppugnandam Maffiliam, et Fu gatura Aruntem. Sic Numerum communem a pud M. Tullium: Stoicos Epicureis irridendi sui facultatem dedisse. et Liuiusin primo: Vestri ad Xhortandi cauffa. Falluntur antem quiperDebet, aut Oportet, putant interpretari Gerundium, vtin illo, Pacem Troiano ab Rcge petendum. Omnenanque futurum,authanc,auteiuscerno direcipit interpretationem: ducimur enim, aut vtili, aut necessario. Quoniam vero caussam sta tuunt,iccirco plus indicant, quam Verba, atque ctiam Participia, lic. Video futurum vt vrbs expugnetur, Video vrbem expugnandam: euen tum solum narrassac fic, Dico expugnandum yf bem: proponiturnon solum finis, fed etiam deli beratio. quare Græci dixere Aduerbia Jecses, 2πλευρέον, τυραννοκτονη τέον. Latini autem ctia mo tum illum animi, qui in finem duceretur,como adius declararunt, quum Gerundia appellarent. vocis flexułeodem fane quicorum natu ccfræ fons fuit. ve quia gerendæ res elsent, quæ vo ces hocindicarent Gerundia dicerentur.Alij ab eorum vsu, Nomina participialia: neq; enim esse pura Nomina, quæregerent casum:neque pura Sed quo Partis. Participia, quæ passiua voce gererent a et tiuam si gnificationem. Cauffa autem qua ducti sunt, vt defraudarent significationem, atquein actiuam demitterentur, hæcfuit: quod passiue intellige bant ex parte appofiti, non suppositi, fic: Eoad oppugnandum vrbem: quoniam prius fuerat, Ad oppugnandam: et eodem modo di etum fuit,fic uti notauit Gellius, et nos diximus in capite de Infinitiuo, Hancrem præsidio futurum. Alij et iam Gerundiua yoluêre, quæab illis petes. Supirorum Ratio. 1 0 bi gemaioreaffeetu notant:na, Eo ad pugnan- this dum,futurum significauit: Eo pagnatum,ita po fuit futuru, vtiam abfolutum sit. Ita est,quono do apud Homerum, ra tetenequevověsw:Signifi -1) catigitur aettionem cum A et iuis,pafsionem am» Palliuis. Eo factum iniuriam: Iniuria mihi fi et u itur. Sed lane femper pasfionem quandan sa- ) ) pit: neque enim est, Eo vt faciam: fed, Eo vt hoc fiat.quali, Eo ad rem faciendam quidem,fed ita, yt faettum iam sperem. Sic Sosia: Diąun puta. Quumigitur hîc finissignificaretur, norimme rito altera voce alterum extremorum Ignatum est,Inmotu enim est, et vnde fit,et quo re et iflime dicitur, Venatu venio: ficut Venatum Vado. Sextum n. casum huic vsui effe coparatum diximus.A meitur:sic,Venatu itur: cætra quam putarunt. Plauti. a. estin Menachmi, Obfonatu - 10 redco: ft.Itaque 1 376 IvL. VII. 1 redeo. etCatonis in libro dere Rustica, Primus cubitu resurgat. vt hæc fit vera constructio huius Bupini. Nam ea quam ipsius putant, Expugnatu « difficile, Mirabile dictu: fortaffe non fit, sed No minis. Vocatų Druli, id eft, vocatione,fic lussu et Permissundicimus enim, Facile expugnatu,id eft, expugnatione. Quareautem supinum di et um sit, haud fane conftat. Nam quod aiunt veteres, id ca cauffa fa et um, quia a præteritis paffiuis du et a essent, quæ præterita veteres supinaappellarint: non folum non foluit quæstionem, sed etiam auget. Nam quam ob rem Præterita, caque passiua tantum hoc nomine dixerint illi? Nos in libris historia rum Aristotelis ostendimus quid Pronum, quid Supinum sit. Neque recte aTheodoro towmocy effeacceptum, vt Latinis auribus satisfiat. hîc ve ro ita placet fatagere: Gerundium a supino ita cidifferre, ficut Futurum a Præterito: vt aliud fit, Faciendum: aliud, Faetum. Itaque quod geren dumesset, ftrenui viri ac fortisiudicarent: con tra, quod iam esset gestum, minus excitare nos adagendum.Itaque Tityrum supinum facit poe ta sub arbore,lentum scilicet,acrecubantem:Me liboun certantem cumfortuna, acres fuasma gisftrerue, quam feliciter gerentem. Igitur, Eo ad pugnndum: gerendam rem significat in viro diligenti: Venio pugnatum: rem geftam in ho mine qu possit otio parto frui. Hæc esto cauffa, quæ persuaserit antiquis vt Præterita pafsiua Su pina dicer:ntur,vt poffet in vtranque aurem:at que ctiam upinus cubare.  Q1 Pugnando. Non excludi Modum a Participiis, sed Modi variationem. Vemadmodum Gerundium idem diuersis Temporibus accommodatur: vinco, vici, vincam:sic etiam idem Participium,! diuerfis Modis: adeo, vt in pafliuis etiam Modos ipfos constitucrit:Do et us effem, fuiffem, fuerim, fuero. Vtinam pugnans vincerem alio modo di citur quam sic, Pugnans vinco, hîcenim eft et Pugno, et Vinco:ibiautem,Vtinam pugnarem, Vtinam vincerem.hoc quoque a veteribus omis fum est. Nonreette Generum cauffam a veteribus affignatams. Enera tria eadem vox compleetitur, hæc,hocpugnans. neque id natura potius quapia,quam forte: nihilofane consultius,quam in nomineFelix.Falsam nanqueaddducuntcauf fam: Quum enim Verba,inquiunt,omnibus fine + vllo discrimine iungantur generibus sub eadem voce:Vir,Mulier,Mancipium sedet, eiusdem ni mirum effe debuit naturæ Participium, cuius fuit Verbum, a quo fluxerat. At enimuero fal luntur: Quippeverbalia quoqucnomina, quæ a, verbis manant, nihilominusgenera variant: Vi cor, Vi et rix, atque etiam Viet tricia, apud Luca num. Præterea quisnefcit apud Græcos tria genera in Participiis totidem fignari vocibus? Po Atremo ne in noftratibus quidem variatio illa i gnota est: vt in paffiuis patet: Amatus, Amata, A matum, et inadiuis,Amans, Amantia.  Figura. Pcomposita a copositis Verbis deriuari: iccir co Figuram ab illistrahere, non ipfa illam confi cere. Hoc autem falfum eft:multa enim sunt quę suo genere Compofitionem admisere, non aba liis traxere; vt, Omnipotens. neque enim a Ver bis tantum composita fluuntomnia. Ergo figura Participiis per fe competet,vt cæteris:non per ac cidens,vtdixere. empus. Empora quædam fimplicioris intelle et us, quædamamplioris habuit Participium:nc que secutum Verbi eftintegram rationem. Nam Futurum, quod erat diffutissimum atqueobida Græcis scissum in duo vnica voce coplexum fuit. Item duo Pręterita.At Præsensquod effet simpli ciffimum cum intelle et ione Præteriti imperfe et i.coniunxit vnica nota.vt Amans effet,quiamat,et cequiamabat.Neq; caruitratione:oftedimusenim apud Philofophos naturale quandam continua tione significari per Pręteritů imperfe et ű,vt non multum a Præsenti dissideret. Illud vero maxime quæretur:quumapud Græcos tria hæç Tempora tam A'diuis, quam Passiuis fint attributa:quam % obrem Latini Præterito actiuq, paffiuo Praesenti defe ettisunt? Atq;in quibusdam fanehæc omnia. Rc sunt:Hortans, Hortatus,Hortaturus,Hortadus. Atin aliis, quæ simplici constant forma, vt Ama, quare 379 2 quare non possedere præteritum: vt Amor,qua re non possedere præsens? Sane hîcnihil habcas, quod refpondeas, præter negligentiam: adeo, ves af in illis quoque,in quibus omnia esse videbantur, vocem quidem videas, significationem non vi 2 deas. NamSequens præsens quidem eft, et Hor- tans: sed significatus actiuus: ac fane ab codem it., verbo Sequor, si potuit deduciet Sequuturus, et za Sequendus: quare no potuitin præterito distin cum effe,Hortatus actiuum, ab Hortatus,paffi uo? Si potuit ab Amo, Amans: quare ab Ainor, nihil potuit? Significatio. Vemad modum Verba manent, aut muti. tur,fic et Participia. Nam Lauant recensen Na bamus interuíça. Sic Voluentibus annis, eadem fuit significatione, qua Volućda dies,vt eft apud de Homerum:withoueYWV EVIAUT@.Sicmutauit O-, riundus, nõ rationc fubeftautem cauffa vtigno rata, sicacuta. Eftoriundus Roma quiBononiz ) ortus,Romæ oriri debuit quo in loco lares habet patrios. itaque idem eft Oriundus, quod Oritu rus. Futurum enim hocnon defignat quod erit. fed quod non fuit, et futurum esse debuit.In paras fiua autem voce declararunt: quoniam ipse iam per se no poteratoriri,aut agere,vtoriretur:sed fato, autsenatusconsulto,aut rescripto, aut re cenfionc affici muneribus ciuitatispoterate 0: June. Affoftus. Program que 380 IuL. VIL leret: 1 Tutus alos to 10 Huis ca mus, tilusa ttiam Gnar tarctu P Roprium eft Participii,fieri a quibusdam teftem Verbis, quorum nõfequatur significatione: vt Sequendus, a Sequor: paffiua fignificatione ab a et iua. Id autem propterea euenit, quia hæcom cnia, quæ vocamusDeponentia, olim Communia apes. cefuere:atque iccirco Deponentia dieta, quod de suape pofuiffent alteram significationem, quam habu iffent. Sic verbi significatio vetus abolita in Ver bo,mansit Participio, quemadmodu deleto Ver 2 bo toto, mansit Participium:Laboratus, Regna tus, Erratus, Triumphatus, Decursus. Sed adhuc longinquiore ratione, Auritus, Pellitus, si sunt Participia. Quæ autem exempla afferunt muta tæ fignificationis, fortasse non omnia carent ra utione. NaDiscretus, fac significet viru modera tum: nõ eft quiadiscernit, sed quia a vulgo fapie. Cetu fentetia fecretus fuit. fic Circufpeettus, no qui Circuspicit:sed,vt Homer dicebat, qui circunsta tiu ora,atq; ocul sin fe conuertit:id quod quum fiat ob eius pr stantiam, actum admirantium tranftulêre ad significandum caussam, propter li quam admirarentur. Sic Beatus, diuitem notat, qui multa bene, ac benigne poteftagere: at Bea quad guu` ' tuspaffiuum eft Participium, quem bonis,vt ap cxpellat GræciBiov, Fortuna voluit beari. Sic Cau tus,quem cauendum dicerent:quem,vt ait ille, a trumagnoscerent, aut fænumin cornu gestan caem. Falsum, quoque quis neget passiue femper et accipi? etiam quum falsum est testamentum: ic circosic dicitur, quiaipsum fefellit,fcribat:Falle rcenim eftoamen. diffusa significatio ad fal kumteste, quareactiuehîc accipi putarut, qa fal aque Pre etiam poffit mus, et priur nega ave men men age. و ووو et CUE Iereto cato ation hecco Ommy CHO amba tain clerol Seda tus, unta I İeret: verum analogia transtulita Testamento ad Ebulda testem, quoniam vtrunque corruptum esset. Tutus quoque fem per paffiue: Tutus portus,qui», alios tueatur, propterea quod ipfum tucantur rupes: Ita alia nonnulla eruentur, et reddentur suis caufis: neque enim nostra nunc intereftom nia persequi. Quædam tamen omnino, vt dixi mus, mutãt significationem: vt Disertus, et Pro fufus apud Sallustium:neque enim mirum, quum etiam Nomina ipfa hoc pafa fint: fic enim et 15. Rio Gnarum,quinosceretur, et Nescium, quiigno rarctur sunt interprctati: Sicut etiam Euidens; atquealia animaduertêre. Propriu item eft Futuri temporis pafliui,poni// etiam prore, quænon fit futura, modo effe aut poffit, aut debear: vt exemplo Liuiano diccba mus, Milites comparandos,et alia eiufmodi. Pro prium etiam nondeficiCasibus, et carere Specie: negarunt enim prisci vllum ab alio deriuari, fed uodą aVerbis deriuatisfieri:yt Gemisces non fit a Gea mens,ficutGemiscoaGemo. Ite, Tranfire in no n, pre men primogenium,vt Pugnas pro Pugnator:ali Caren: Ηπιους ulgole CUS, DC, circuit quado in deriuatum, vt Çöfidens.Interdu ambi guum eft vtrum sit, vt Horatianum illud: Me tuenstanga.Etiam creare Nomen: Amas, Aman tior. Ettransferresignificatum a re patiente in agentem: nam etsi dicimus, Cænaturrhombus: tamen Lucullus dicet, Cænatus fum: fic Pransus et Potus. Hoc factum eft, vt in Pasco, Pastæ oues: et,Depaftasali ta: vt fuerit Cænor deponens, fi cut Pascor. Et euadere Nomen substantiuum:vtn Sene et a: fuit enim verbum Senco, quo et Ca. tullu's whirare temas ere: ar oni.com 17. SiG. vtaicik Tapete Tueles entum ribat:E atio21 Bb j. TUI  tullus vsusest: cuius paffiuum participium, fuit hoc. Itaque veteres fic dicebant, Sene etta ætate. Eademlicentia, Occasum dicis locum, vbi Soloc cidit:at paffiuum hocfuit Participium; vtin XII. tabulis: Sole occaso. Præterea etiam aduerbium gignere:Indulgens,Indulgenter.Proprium etiam I fequi Verborum naturam qua deficiunturcertis modis orationis:nam fi Pario, foeminam tantum fpe et at:ita Pariens, vnico tantum genere præscri berur:nilifigura quapiam in ordinem redigatur: DE ficuti dicimus, Mulierern foecundam: ita etiam Ventrem fæcandum: quare etiam Ventrem pa- L rientem, quominus dicamus, vis Participii ne quaquam prohibet. '. Antimeria in participio fit quum pro Verbo « ponitur,vtin Hecyra: In arcem transcurso opus eft. Et apud Sallustium, Mature facto opus eft Sed non finecaussa hoc factum eft: plus enim di cit Transcurso, quam Transcurrere: et Facto quam Facere. Illa enim rem abfolutam desi gnant, vtiam totum iter quod inter Pamphilum etarceminteriace bat,iam effet tranf cursum. Quar partes licatio Num. IV LII Prop Lii num re QUX 3 quos imm cuorent.  tQuatuor partes reliqua,quarefintindeclinabiles; etquare aliis postposita. DICTIONE tanquam ex genere fummo,alteraque differentia,quæ rol. lit inflexionem,fit species inedia, quã vocant Indeclinabilium: fub ea funt partes quatuor, Præpofitio, Aduerbium; Inter iectio, Coniunctio. Quare autem Persona, aut Numerus his non fint attributa, quærendum est. Propterea quod hæ partes erant notæ connexion can be what · num, quemadmodum fupra dicebamus: at ea, quæ conectebantur eratiã pradita his affcetibus: quos affcctus si hæ quoq; effentcõlequutæ; fane immelus fuiffet numerus fimul,et fuperfluus:ali quotque earum a suis primogeniis nihilo differ rent. Si enim Bene fcribit et Cæsar, et Corinna, Bb ij. Et Mancipium. adde genus ei Aduerbio, iam fier mod Nomen Bonus, Bona, Bonum. Quædam tamen co partes fequutæ suntautTempora,aut Modos, aut 2 Casus, tanquam affeclæ propter significationem, non tanquãcopotes propter niodum significadi: vt,Heri,lignificattempus, itaque addetur modo significanditempus,Amaui:fignificat enim non tempus, sed actionem amandi cum tempore. Ita eft, Vtinã Ame,Siames,Ad amandum, Ob pug nandu, Dereducendo Regem.Quareautem sunt Com aliis poftpofitæ? Nă suntlimpliciores:ergo prio 2 reluco erant cognofcendæ. Item funt nobiliores quedam quibusda,nonnullæ omnibus:magis ne? ceffaria eft Præpofitio, ğ Pronomen: perfe et ior est Interiectio quam velVerbu,Yel Nomen, in De tegra enim oratio cft,Heu.Hîcita respondemus: at 2 Facilius cognofci potuiffe Pronomen cum No St?, minė, quam fi differretur. Simplicitatem autem illam mancamesse, neque poffepercipi illorum rfaturam fine declinabilibus:quia hæ illarum con iungendarum notæ sunt. Præterea non eft Sim plicitas, carere Declinatioessed Defectus. Quare non poffis intelligere, quemadmodum Aduer biū Personis careat, nisi sciasprius,quid Persona fit. Nefcias quid Gt Persona, eft enim accidens, nisi noris effentiam eius cuius ipsum accidens eft. Harum autem partium nomina a fedibus, quas in oratione fortitæ effent, dietta funt a vete ribus: qui et hoc negligenter nimis,quum perac cidens effentiam definirent: et inepteprius inter fe partes has compararunt, quam quæ qualefve effent ipfæ declararent. Nosautem, proptera quod 17 WIB. TE D20 quod compositus intelle ettus a simplici anteitur, etcoparatio eft fimplicium cöpofitio, sigillatim quæ cuiusque ratio,atquenatura sit, videamus. Præpofitionis definitio, et fedesinter cæteraspartese Ic igitur definiuere, Præpositio eft parsora- + tionis, quæ præposita aliis partibus,lignifica tionein earu aut complet,autmutat, aut minuit. Complere, vt Intercipio,Demiror: Mutare, vt Aufero: Minuere, vt Subrideo.Verum et confusa eft, et ab accidenti, et non omnibus competit et luperfluis particulis. Nam quod fit confusa fatis patet, quum nodesignat quibus partibus præpo natur:pars estorationis Interięcio,atei nulla vn qua Præpositio præpofita fuerit. Abaccideti data 2 eft: neque enim est Præpolitio, quia præponitur: fed præponitur, quia est Præpofitio. Non omni 3 bus çõpetit: nequeeniin cöpositæ Præpofitioni, Mecum, tecum. Particulæ autem quædam vacanta fic,quod çöplet, autminuit,mutat:eftenim mu-.wo. tatio, effectio vt aliquid differat ab eo, quod erat, Voluêre fic intelligere, Mutare, id eft,destruere significatum:sedexemplo inutili vsi sunt; etenim et quiadfert, et qui aufert, fert. Commodius dic' xissent augere, minuere, et alia talia. Fortaffe veros falfa quoq; fit,neq; enim effentia Præpofitionis eft præponi,sed vsus:liqua,n. vnquam poftponce retur: ergo eo desincret esse præpofitio: quarea lio cofilio eius definitio eftinuestiganda. Rerum in genera summacætera fuperioribus libris recelula ius, fubstantiam, quantitatem, qualitatem, et m nila? Bb. iij eiusmodi.vnum in præsentia nobis reliquum eft. philofophis tantum notum,aðGræcivocat:qui bus autem rationibus cum loco conueniat, aut ab eo differat, aliis libris dictum est: hæret fane semper etloco, et corpori: nullum enim Corpus inuenias quod alicubi non sit. Porro Oinne cor pus aut morietur,aut quiefcit: quare opusfuit ali qua nora, quæ to 78 lignificaret, fiue effetinter duo extrema, interquæmotus fit: siueeffetin al tero extremorum, in quibus fit quies. Hinç eli ciemus Præpositionis essentialem definitionem. comp Affe et usautem præponendihincfluxit, propter ea quod terminum lignificaret: Adforum: indi cat enim interuallum, quod ante forum eft: fic, Apud te: designat spatium a meadte:quem ter minum quum nactaeffet res mota, etquiesceret, merito etiam præposita est: pendet enim a mo tu. itaque eadem Præpofitio vtrunque munus obiuit: dicimus enim, Eoin vrbem: ac tandem, Sumn in vrbe. Quæram tamen, quare præpona. Por fimmturea, quæ locum, vnde fit motus,designat,fic, quo ab vrbead villam: fi enim interuallum notatin quo res mouetur, debuit illa prior postponi. Hic ita respondendum est, Cõceptam animo fenten. tiain priino quoque loco exponi debere oratio. ne: igitur quum dico Vrbs, vnum vno modo intelligo. Quum destinaui futurum, vt vrbssit terminus, vnde motus futurus sit, ftatim hoc occurrit intellectui: quod, quum ftatuatur per præpositionem, primo loco ponedum fuit. Hxe cm fuit fedes in oratione. Locus autem in partium e. äumeratione, quæ inflexione carent, primus da ce tug 10% ca 387 a tus est non immerito: eft enim maxime neceffa-, ty ria.quippe Natura omnis constatautmotu, aut,, a quiete, Præpofitio autem harum rerum nota est. et Interieet io autem,quanquam exprimit perfecte Com animi quasdam affectiones:tamen ea,vt diximus,', i potuimus carere.Coniunctioautem tanto poste rior eft Præpofitione,quanto est prior simplexo ratio,compositis.Aduerbiivero neceffitatem suo. loco declarauimus,verum supplementum potius orationis effe,minore prerogatiua,quam qua vti tur Præpofitio, videtur. An vero họcita fit, fe. quenti libro acutius perspectum est. Prepositionum generica diuifioredu et ta adcauffas. Ifputarunt Philosophivteresset prior,Mo-'" tulne an Quies.ac fanein noft: atibus Quies prior eft: non quod fit priuatio Motus, vtaiunt, (Motus enim item Quietis priuatioeft ) sed quia nobilior:mouemurenim vtquiescamus. Contra” videatur cuipiam Motum effe priorem: tu quia, (vtipfi credidere)semper in cælo fuit: tum quia si vult Auerrois, Motum effe perfe et ionem cor- > poris naturalis. Verum vt de cælo loquamur, di cimus ipsum mouerivecertis quiefcat.Intelli-> gonuçQuiefcere,adipisci quod non habebat hac vel illa parte. Deinde fatis patet, ipfum toto, loco quiescere: quiescere igitur propter fe:mo utri autem propter nos noftraque: at finis fui perfectior eft. Auerrois autem non debuit ina telligere vltimam perfe tionem, sed perfectio nem per proceffus: et quam vocant evtu ya senen 1 1. perficimur enim mouendo, propterea quodad quietem propius accedimus. Quum igitur quæ dam Præpofitiones motum, quædam quictem indicent,quædam vtrüque: hæ ambiguæ vltimo loco tractandæ fuere: quæ autem quietem signi ficant,primo.Verum vnam tantuminuenio, quæ Pecfolius quietis nota sit, ea est, Penes:significatenim potestatem immobilem ab co, cuius eft: itaque est: itaquemaximeSubstantiuu verbum sibi vin dicauit. Plures funt motus indices: Terminum quo vnde fit motus notant, a, De, Ex: quæ ad com moditatem orationis sunt interpolatæ, Ab, Abs. Het ateş E. Alterum autem terminum, Ad,Ob, Víque. Eft etiam vna quæ tres terminos comprehendit ita cevt terminum ad quem fit motus, nominet,atque interuallo statuat; ea est, Trans: Curro trans montem ab vrbe: supponit vrbem,nominatmo zemas tem, et petit aliud. Aliæ vtrunque significant pro verborum,quibus iunguntur,ratione: In vrbem co: In vrbe sum.Itaqueetiam casusmutat, quo. rum rationem suo loco diximus. Sunt etiam cfimul vtrunq; miscent:vt,Apud;sic,Apud te cur- Biu Tentem curro: est hic cursusmistusçũ quiete. No dimoueor abste: hæcest quies: Moueor æque el actu a carceribus: hic est motus. Eft autem qui 2. dam motus verus, vt in corporibus: quidam,vt eaiunt Græciavanogenes, vt quum dicimus quem piam mente motum. Sicigitur etiam loquimur, E Daug audiui: motus quidam est. Et, Ad me redeo: et, A libellis, A manu: ex eius enim manu proficiscitur actio ad officium. Sic Ob et Pro pter,oliin locum significarunt:Ob Romamobe GIC 012 ner quæ gu tans I.C V coda quitans Annibal: Athelim propteramanum. Tou Nunc deflexæ funt ad cauffam tantum decla, lite randam. Things Affecttus præponendiratio, atg; vfus. Eter: Idendum igitur quid fit Præponi, quotque Traces modis quidquam præponatur:tum præpo bir 'nendi vsus quibus partibus communicetur.Quu nin: igitur voces ad eum finem sint comparatæ, vt aut 7 dicat ex duabus vna fiat, aut ex duabus feiunctis vna o ratio, atque vtrobique neceffe fit, vt altera alte I ram sequatur, vtroque modo Præpositio præpo ni debuit. Quamobrem fatis conftet: minus con fulto veteres alterum modū, Appofitionem ap-» pellaffe:aliud nanqueest Apponerc,aliud Præpo nere:ac fortasse hæc inter fecontraria: sic enim dicimus Appositum, quod eftin extrema fitum orationis parte.idem enim est Addere, et Appo nere. Quum,postquam res videtur perfecta,iufta quippiam ponitur: atque eodem modo Aduer bium nominarunt, quod verbo tãquam præscri ptio quædam apponeretur. Quare non rectein telligemus, Appofitionem, esse speciem præpo nendi, fed oppositum quoddam genus:sed vtrū quepræpositionem;eiusautem species, Seiun etta, et Coniun ettam. Ergo quum prius fitseiunctim, sayangan quam coniun et im præponi,de eo prius quoque dicendum est.Seorsum igitur præponiturNomi ni,Participio,Pronomini, Ad Cæfare:Adipfum: Ad pugnantem. Coniunctim autem et iisdem, et Verbo, et Aduerbio, et Coniunctioni.Præfortis, Bb y. Adddo,Subies,Perinde,Absque. Quod vero aiutą, mo mom cum Coniunctione vim suammutare,falsum est: ithoor etenim A BSQVE, tametfi motum verum non dicit, tamen ita est, Abvrbe distamus mille passi bus:ita, Absque te Triumphaui.Significat absen tiam, et interuallu, quod poffit effe locusrei mo Cafe tæ inter duo extrema. Cafus autem duos certos fibi destinarunt, Quartum, et Sextum:ac Quartu quidem, quoniam cauffam finalem significat: A mo Cæfarem: Cæfarcauffa amoris est. Eoad Ca. farem: caufla eft motus. Huius natura fecutus eft Secundus quoquecafus,fic enim dicimus, Vin cendi caussa pugnamus: significat enim termi num quendametiam in poffeffione: Ego fum?Dei, non Fortunæ. Itaque etiam hunc cafum ad eundem vsum traxere, Crurum tenus, apud Ver gilium:Nutricum tenus, apudCatullum. Alter u casus Sextus designauitre et e terminum yndefie ret motus, eius enim natura talis est: Abvrbe. Et uquia tempus cum corpore, etloco, etmotu,mul. tas habet affinitates, iccirco eadem locutioncin, terdum sicloquimur,A prandio, Aborbe condi to. Sic etiam caussain materialem indicauit: De iurc disputo:quia abipfius contemplatione mo tus, in eo declarando versor. Quæret quifpiam acutius, quamobrem Sextus cafus etiam quieti fignificandæ attributus fit? k Haudfane præter rationem hoc fuit:nam Græ uci Tertium cafum ei aflignauere, even signifi cat'enim acquifitionem:nihil enim fimilius loco, quam locatu:acpropterea Latini, quiex Tertio Çafu fuuma Sextum progenuere, illius in hunc prærogatiuam transtulere. Eft præterea quod in ueftigemus: quædam enim sunt Præpositiones,q. quæ Quartumcasum exigunt et tamen terminu, vnde fit motus, denotant: Poft hyemem: Post prandium. Huius rei ratio est, quæ et in Trans: significat enim motum ad prandium: atq; etiam » vltra. Par caussa et in Circa. Quartum enim ha bet:Circa vrbem. Nam omnis motus, aut eft ad » centrum, aut a centro, aut circa centrum. Ergo centrum tametsi non eft meta motus circularis, tamen eft præscriptio quædam: atq; iccirco eun-> demcum Meta ipsa casum admisit. Ratio autem qua sunt addu et i,vt eidem Præpofitioni duos ca fus apponerent, iam dicta est.In vrbe, quietem di cit: In vrbem, motum. At vero quæ porro cauffa, vt etmotum, etquietem eiusdem effe paterentur: propterea quod in, loci significat rationem: In vrbe,tanquam in loco. Itaque cum motum ita si gnificares, vt etiam terminum no folum pro tera mino,fed etiam proloco ftatueres, eadem vti po tuisti:nam, Eoin vrbem, ita dicimus, vt etiam in vrbefuturus fim. Aliæ autē pari confilio ad cauf fas reducentur: Sub terra fum,fub terram co. Su per,fcxit significatu,vtponeretur pro De: quo-» niam argumentum,de quo loquimur, diettum est abantiquis, Materia: at Materia defert,itaq; etiã moleselpos,vtsupra fcriptu fuit,appellarunt.Ve rum de his sigillatim, quid vfusftatuerit, in libris Originūdiximus adeo,vtfit prætermissam nihil. Nuncnö est huius operæ, sed vniuerfalia philoso phorūmoreinuesligare. Sunt autequædam,que femper fcļūđī ponutựr:vt, Apud, Circiter, Secus. Quat  Quædam cotra: 'vt,Dis,Re, Se, Am. Quædam in differentes:vt,Ante, Cum, et eiusmodi. AcSeius et tis quidem qui casus deberentur,diximus.Con iunguntur autem cuiuis fine discrimine. Neque ex folum, quæ abfolute poni poffunt:vt,Ante,in verbo, Anteuolans: fedetiam quæ casum exigere cevidentur, qualis est.Pro:quodmanifestum eft in + voce hac, Pronomen.Quare non recte dixere re centiores, Magistratum, qui præsit prouinciæ, auspiciis viri consularis, fine vlla inflexione no aminari in Sexto casu tantum, fic, Cælar pro con lule, Cæsarem pro Consule. Nos vero vt nonne gamus recte dici, ita affirmamusetiam pro cuiuf que sententia variari, nõ minusquamprimariam vocem Consul. Nam præterquam quod superio ribus rationibus ac fere omnium vsu liquet, Græ cxcis quoqueid defenditur:quippe dicunt a'rgora mov. Et nos, Proconfulatu,nihilominus flectendo vsurpamus. Nonnepernox Luna dicitur? Atque huiusquidem vsumcommoditas potius persua fit,quam ratio docuit Sanenos, quia caremusar ticulis,arripuimusoccasionem ça'm breui sermo ne vtendi: fic enim relatiuum esset interponen - dum,Dignitasproconsulatus: dignitas, quæ pro Consulatu est. 1. Proprium autem quarundamest, vtsignifica ta varient, qualis est, Aduersus: quarundam,vt suum perpetuo feruent, qualis est inter.Quædam femper cum casu sunt, vtCis:quædam femper fi ne casu, vt quæ componuntur: circumagunture "enim per omnes casus. Quædam vsus fentiunt vi çiffitudinem, vt Pone. Quædam femper præpo nuntur, cie. P 1 tia 5 DO Büntur, vt Ad. Quædam femper poftponuntur. vt Tenus. Quæ litratio vt(quemadmodadice - camy bamus ) non re ettein definitione pofitum sit tan quam essentiale, Præponi. Neque enim Aduer bium est,vtdixere: iungitur enim cafu. nam fi i ies sit Aduerbium, quid ad nos? Tenus enim est » uezes. vt apud Aristotelem in fexto historiarum, nezee zopkw: et tot locisapud eunde:mezeitiali." quatenus.Quædam nunc subeunt,nuncpræeut: * Cum Cæfare: Mecum. Nequefolum in compo fitione, fed etiam alteromodo: vt apud Teren-> tiumin Eunucho,Vnaire amica cum Imperato remin via. Hinc fatis conftat, nullum effe vsum + tertium,quem dixere,interponedi,his exemplis, Qua dere, Quam ob rem. signat enim Relatiuu,sı cuipostponitur:non Nomen: quod manifestumn estalia locutione hac: Res, qua deagitur. Pro-, prium et illud,vim amittereconstructionis, quu componuntur: præpono te mihi: Tertius furre pfit proSexto, quali Verbum esset fimplex. Sed etaliis modis, Prxeo Cæsarem: vbi Quartuspro Sexto. Sed etin ipfamet compofitione:Quapro pter, Quocirca. Sed et seiunctim,fipoftponatur, Multo poft tempore: et fit Aduerbium,atqueab folute ponitur,fine vllius cafusofficio. Superflue etiam additur, Adeo ad Cæsarem. CAP. Ĉiv. Prepositionum Efficiens, etMateria. Æcde carumforma, et fine,hoc eftvfu:nuc. tant igitur feipsas interdum, vt A, fa et a eftex alia, -1  10 C c alia, quæ eft Ab: quæ a Græca fuit mutila, izos Gainis, ab llio. Sic ex Dis, facta Di: et illa a Græca d'esquod enim bis fit, feparatim fit. Quiæ u dam a Verbis, vt Sine,Pone.Am, tota Græca eft, "et apud nos non nifi in compofitione: Theo critus autemetiam feorfum posuit, ajega. Et quemadmodum Græci vfitatum additamentum Laddidere, xuqi, sicutBingo: fic nos noftru Te, « Ante: ficut Ifte, Tute. Nam Ante, caftrenfis vox cfuit:quum obsiderent oppida dicebantseefsean ute oppidum. Vsque,a Græca ws5 The pro eo quod west, wess. Coram tota Græca, ob oculos, nogue aEtiam a participiis, Aduersum. Cum et Con, v nam eandemque effe, aliis locis diximus: Con " fonantem finalem mutari pro natura sequen tium se, vt Compono, Confero: Vocalem au tem, vt auribusplus feruiat. item mutari, vt Co mes,Comitium:Cumprimis, Cumprime. quod autem fit Com, non autem Con, patetexclufio che: vt Coorior, Coco, et in Contra. eft enim a Cum: sunt enim contraria relatiua, ergeli mul. Fuit autem Græca, ughes,nam,fuit par ticula completiua, huw. Ea igitur genuitCon tra:sicut,in,Intra:Ex,Extra: Cis, Citra:In, Infra: a Sup, Supra: fuit enim fic prius: poftea Sub, ab wiat:vt Ab, X. Sed antea orta sunt, “Inter”, “Infer”, “Super”, “Exter”, deinde, “Intera”, “Infera”, “Supera”, “Extera”. Qemadmodum ex Phänomenis Ciceronis obseruari potuit. Tornu Draco ferpit,subterfuperag, retorquens. Fuit et alia terminatio, Subtus ficucIntus. Pasize autē sunt oenor apud Græcos: nam Aristoteles et Thucydides, etPlato, etalii Attici, ita vtun tur, cows procures. Ex Di, factum est De,ficutex Pri,Præ: vnde Pridie: et ficut ex Ni,Ne.Aliquan do putaui a Græco je,Deductum:neque ineptū® est. Hæcde origine, et materia: nunc de aliis affe et tibus: Etiam a Nomine,Circum, ab eo quod eft ” Circus,xiguo. Accentusprepositionbus,quemadmo. dum attribuatur. VEterumÆolenfium;vt faepe diximussix » quam plurimis autoritatem secuti: vt a no minibus, vcrbissueabiecimusa fine accentus v fum: ita in præpolitionibusrecepimus. Sic enim prisci prodidere: Omnes extrema fyllaba, nili poftponantur, Græcorum ritu, acui: codemque tipoflponantur, accentum transferri, na jurnami jual x mc men. Ita noftris placuit, vt dice remis Penes Cæsarem: et, Cæsarem pencs. Quod fi vfu veniat, vt Præpofitio fit ambigua yox, aliique particommunis:ne postposita qui dem transferri: vt femper dicatur: Altaria cir cum: ficut Circum altaria: necocurrat cum Quar to cafu nominis huius Circus. Quædam vero et iam amisere accentum, quippe ex quæ Encliti- st. carum naturam induere, vbi postponuntur; qualis est Cum: dicimus enim Mecum, sicut Mene. Verum deAccentibus, deque Cantilla tione illa fatis fuo loco di ettum eft. Eofdem fo lensesrefpexereyeteres, quum nullam aspirarut: ». Illi enim ito, et uzeg, dicunt. Caussa autem huius Sobre DS rei Ivl. VIII. t f rei festiua esto: quum enim motu fignificetma xima earum pars, celeritate opus fuit,nonmora et craflitie spirationis. Item quæ dicereritquiete, suauiteret tranquillecamindicandam fufcepere: Afpiratio autem animi eft affe et i nota. Aly affeettus. cong. Popriumitemcomponiet inter fe, Circum I circa:vtapud Homerum, ucineispo© x ante cõueet to: Et cum seipsis, vt apud eundem, wes xududozefia:Etcum aliis partibus: cum Nomi ne,Incola: cum Verbo,Impono: cum Participio, quod a Verbo venit:cum Aduerbio, Abhinc: cu sogn. Coniun et ione,Absque.Interdum autem retinet significatum, vtDeinceps, Coniunx: idqueaut fimpliciter, vt his exemplis: aut auget, vt Impo tens, Infra et us. Interdum amittit, idqueaut tor quet in contrarium, vt iniustus: aut in diuersum trahit,vtPerbonus. Ratio autem huius poftremi 1 a Græcofluxit:nam mei significat Circum:quod fi autem continet, id maiuseft, quam contentum. Abeo noftrum Per,du ettum eft.itaque Perbonus, est o wexey.ww To digatov: Quæ autem intendunt fignificatum, cauffam hanc habent: funguntur Huenim pene officio eodem,quo in difiun et a oratio ne. Impotens,vt lit, potens in alios:Infractus, qui ipfeintus fractus sit. Atvero quæ in Contrarium transformarunt, qua ratione id efficere potuere? nam fane priuatiua Græca habuit cauffam, ad G:nam to d,eft ficut to do, vnde noftru a:figni ficat enim motum, vt sit, qui mouetur a iustitia: C و 0 ac at noftrum In,significat locum, et habitum:qua renon satis manifesta cauffa est. Sunt et aliæ prę pofitionesaugentes, vt Adprime: motum enim et propensionem notat ad id cuiiungitur. Con tra, sunt quæ minuunt: vt Subrubidus. Suppude bat: non immerito: est enim respondense con trario tb w € lo quod enim sub aliqua reelt, abea tegitur: ergo eft illa minus. Proprium etiamfupponere aliquidad significandum, quod in caco > pofitione non fit,vt Internecium:hic Nex figni ficatur. Inter,autem est nota relationis ad duo: at ea non ponuntur. Græciclarius, annodovovat repov. Et mutari in eodem verbo Effero, Elatus. verba tamen duo sunt. Proprium etiam creare ex fe Nomen, Ante, Anticus: Verbum, Prope, Propinquare. Proprium etiã, vt altera pro altera ponatur:di- Enak cimus.n.Ajpro DE,et ecotrario:fed non re et evti lagi Lin sunt exemplis quibufda,vtide sit Ad oppidum, et In oppidum. Barbare item dicunt, Per vrbesum, ficut In vrbe. Barbare Apud Balilea, sicut Bafileæ: falsianalogia alteriuslocutionis, Apud foru: licay.. n. dicebant prisci, vt Terētius in Andria,In foro n.homineslitigant: etannona est.Tu Donati in terpretatio hæc: Verba,inquit, Dauide forove nietis.voluit dicere, simulatis venire de foro.qua re autem fic aufi fint, haud fatis coftat: aliud enim eft ωδα,aliud ν.1llud “το έχόμιον” hoc “τε ω ιεχό-“ refror notat. Falso quoque putant Propter, poni alieno loco pro eo, quod est Prope: na hæc illius parens eft. weydiximusalio libro,Græca effe mee. Itaq;Prope,fuit pro pedib. ita Græci loquuntur;» Сс ј. med İVL. VIII. meg moduko at a Prope, fa et a est Propter: sicut ab In,Inter: a Sub, Subter. quare Vergilius cum di xit,Athesim propter amænum:fincero;re ettoq; significato vsus est. cum autem nos referimus ad vlum causæ finalis, translato vtimur significato: quoniam finis cohæret actioni, mouet enim nos. (Apud autem fuit, ad pedes,eodem modo:itaque Ad, et, Apud, proxima funt et fignificatione, et v ufu.Ad Leccam velle cænare, vt fit etiam pragnas oratio: ad Leccam cogitare cænandi cauffa. Ad Capua caftra habere quoniã eo cõtenderat prius, Confequens a præcedenti. sic mutila oratio, Ad febres facit: immo Adægrotum, cotra febres.sed Ad, accipitur pro qualicunque termino, etiã ho ce stili. messzonw Tl- proco quod eft, aduersus. Cæ tera omnia exempla ad hunc et motum, et termi num reducuntur. Quodautem aiunt, Apud ma iores, pofitum pro eo, quod effet, A maioribus, falsum cft:fed eit ficut,Ætatenostra hoc fit:quip pe ab aliquo apud cæteros, quod ad feculum hoc pertinet:præsentesenim sumus tempore. mitter Proprium. et illud, Ponå absolute, atque inter du ficri Aducrbium:vt apud Virgiliū, Pone fubit coniunx. nam oratio fimplex eft ex Aduerbio, intelle ettus autē Præpofitionis. Poft, enim figni ficat relationem: quod enim eft Poft, habetali icquid Ante.Eft autem Post, pone est. Interdum # quod plus eft euadit Verbum,vt apud eundem: Omihifola meifuper Astyanaĉtis imago.proco, quod eft, quæ fupereft:vt quodammodo sit quafi Participium: atque hoc quoque Græcorum imi ai tatione factum est. Frequens est apud Sophoclem locutio,nie prowlkesi: et ev«,pro šviş. Quo » rum legibus nostri quoqueaccentum translatuma voluere. Obferuata est avauseia his exemplis, pro Ad=ffining. uerbio, apud 1 erentium, Fortunatus fum cære-> ris rebus,abfquehæc vna foret. apud Sallustium pro Coniunctione, Præter rerum capitalium, condemnatis. fic Varro, Præter fi aliter nc queas. Sed mihi videtur caussa huius loquutionis in promptu esse: nam prxpositio illa præter, to tum quodfequitur excludit: fic eftin illo exem plo Enniano, Præterpropter vitam: id eft, viui- » mus ita, vt videamur propter quiduis potius; quam propter vitam. Aduerbiy necessitas: Sedesinter partes:Nominisraa tiofalfa:Item Definitio, Ortus, Species. Cc ij. Dy Ivl. IX. organa DyplexAduerbii neceffitas fuit,ficPomba, duplex est vocum temperamentum per adiectionem. Nanque aut adiicitur accidens substantiæ, aut gradus accidenti. Exempla hæc funto, Vir fortis: hîcaccidens substantiæ addi.. tum eít. atquum dico Fortior, tuncgradusacci denti additus eft. Igitur quod faciunt adicctiua substantiuis, vt fecum affcrant accidentia: hoc vt a agantAduerbia Verbis, excogitata sunt. neque enim fi dicas, Velox fcribo, aut, Velocia fcribo, intelligas scriptionis velocitatem: fed Velociter fcribo, fi dicas: intelligas. Sic igitur quum ex plesset Verba, adhuc fupererat aliquid agen ce dum. itaque etiam gradus illi dengnandifuere. Quare quum bonitas, atque aliæ qualitates in tendi, ac remitti qucant, neque Comparatiuo, ba aue Superlativo ita plene poflint explicari, Ad uerbii ope factum eft, vt explicarentur: Valde bonus, Nimis fæuus, Lorge alienus,Multo for- ni tiffimus: vt etiam illa ipfa nomina gradus signi ficantia, hocindigerent, Paulo doctior. Quare a Vox non folum nomen Aduerbii male fabricarunt 6 vite feteres,fed etiamimprudenter assignaruntdefi- a nitionem: Neque enim folius Verbi tempera mentum est, sed Nominis quoque. Sed nimis fe- cure fecuti sunt Græcos, qui æque inconsulte Strafpnua ipfum appellarunt.Hinc constat ratio w originis, et fpecierum. Nam sicut Adieetiua ap ponuntur Substantiuis: ita quod verbo appo unendum fuit, ab ipso Adie et iuo deduci par est. Si enim dicam, Celerem scriptionem: dicam et iam, Celeriter fcriberc, quæ fanefortienturno at POO 4 specierum a natura ipsorum Adiectiuo-,; rum: vt si Bonus qualitatem, Magnus quanti tatem fignificat: can aduerbia ab his deducta aut qualitatem, ant quantitatcm dicere intelli gentur. Propterea vero quod a et tio et locum, et » tempus exigit, iccirco horum quoque præfcri ptio ad Aduerbii vim relata est.Temporum enim et locorum vaftiorem ambitum certis limitibus intercidi oportuit. Itaque necessario inuenta sunt,Heri, Cras,Hîc, llluc: Cum igitur gradus quasi quofdam deducat per Verbi Nominisque tractus:eiufdem quoq; interfuit, cofdem gradus,, detrahere ad nihilumvsque. Quare fi dicain, Cur rit çeleriter, tarde: et Albus plus, minus: debuit etiam poffetolli eodem inftrumeto, quominue batur: itaquedeuentum estad negationem, tum eam quæVerbis præponitur ad cotradiettionem affirmationis: tum eam,quæ præponitur Nomi nibus ad efficiendum id, quodvocatAristoteles, cioessov: Non çușrit, Non homo. Quæ negatio cum folo Aduerbii genere compleettatur, fane ef- " ficere potuit, vt contra, quam veteres putarint, omnium partiu indeclinabilium princeps esset. Omnisenim oratio ftatim a suis primordiisin af firmatiuam, et negatiuam diuiditur:quæ fiofficii meritum putes,illico poft nomen, ac verbum Ad uerbium ftatuendumeft, Deducuntur autem Aduerbia alia aperte, vt home Bonus, Bene: alia obfcure, vt Senfim, a Sensue Item a Verbis, vt modis quibusdam seruiant, vt, Age,Fere: illud hortando Imperatiuum exi. git, militarę verbum fuit, ab Ago: alterum non + Сс 11] eficia  I e a eft finilitudinis,vt aiunt,fed diminutionis:quoda enim fimileeft, cum dico, Fere poetæ nullo ho nore funt? fed fic intelligo,apud paucos pauci fi poetæ sunrin honore: intelligo autem diminu utionem non magnitudinis, fed præscriptionis: vt aliquid detrahatur firmitati sententiæ, vt ne- (queat dicere, Nullus poeta: et item nequeam, Omnes. Sic Fere fingulos parit mulier: vt fit, ne- V que semper, ncquenunquam. Tractum autem ce est a philofophiæ radicibus: quod enim fertur, in motu est:itaque terminum nullum attigit, neque enim a Feris ductum fuit,vt aiunt, quoniam ferz fint celeres: nam etdurum eft, etnugantur, cuın dicunt, Feras esse ccleres, quia fint quadrupedes: nam etAquilæ funt feræ, et celeres, nequequa drupedes; etmultæ quadrupedes feræ sunt,'nc queceleres, vt Elephanti: iroda et quædam ce lerrima,vt Angues.nequeCanis fera eft, et eft ce- fa ļer.sed de his alibi. Belli autem,et Domi, et Vef peri, et Tempori, ad alia reducuntur. Loci, et Temporis, et Sortiapud Vergilium (vt voluere) Aduerbiis qualitatis annumerabitur. a nomini bus omnia. ct Quæ igitur tempus notant, alia funt Infinita, vt Aliquando, Olim: alia Finita, vt Cras, Hodie. Sic et Loci,quippe a Pronominib. deducta sunt: Hic, lllic, delignantcertum locum: Alibiincer tum et Viquam,etalia. Falso autem putarunt, Prorsum, Rurfum, Sur a suim,loci effe:neque enim locum significant, fed motum ad locum. Illa autem, Oltiarim, Vica Ketim, Viritim,quantitatis discretæ sunt. Quædara autem, vtdicebamus, ad modos relata funt. Sed cum dicunt, O, esse optandi,tantum abeft vt af- er 05p fentiar, vt etiam Vtinam putem effe interiectio - hiho nem: neque enim modum vllum apponit Verbo:) pie idem enim est, Ainarem, et Vtinam amarem: et, ji Omihi præteritos referat si Iuppiter annos: idem est, Heu quaremihi non refert? Neque omnino Vocandi vllum Aduerbium fit: nihil enim detor quet, aut addit, aut tellit a Nomine: quare qui Præpofitionem agnouere, propius ferunt veri-», tatem. Nam tametfi neque motus, neque quietis indicatrix est, tamen disponit admotum, Sicut punctum non eft quantitas, sed tamen ad prædi camentum reducitur quãtitatis: sicin hac,neque enim dicas, Ad me veni: nisi aut voces, aut voca tum intelligas. Loci ac temporis Aduerbia maximo ambitu feruntur: quare placuit veteribus ca inter sese co parari. Sed turpiternimis lapli sunt: Nam quum limfowla dicant,Aduerbialoci ampliore esse significato, adplecia quam temporis: quia Nusquam, plusampleet aringen tur, quam Nunqua:non animaduertere,fola cor, peste pora deberilocis. at ea fimul cum aliis rebus mul- 2 tis,quæloco nullo cõrinentur, fub tempore effe. Non estin loco, Qualitas,non Relatio, nonalia multa prædicamenta. et tamen subtempore sunt, aut fiunt: igitur Tempus multo plura circunscri bit: Locus pauciora.Quod igitur nunquam est, nufquam item est: at non ecotrario, multa enim nufquam sunt, quæ aliquando sunt. Quippenul lo in loco eft hicactus scribendi meus; at aliquo tempore quin fit fieripoteft. ou Figur ain Aduerbiis. N Aduerbiis figuræ sunt,simplex, vt Diu: Cõe posita,vt Interdiu. Componuntur autem vel tre poltquam Aduerbia sunt,vel ab ipfis compofitis au fiunt, vt Hodie: fuit enim,Hocdie: et Nuper,fuit Nouo opere: Semper,Semiopere:Toper, Toto copere: fignificat.n.cito, et expedite:ita vt opera absolutasit. Itaque Semper,ei cotrarium eft,pro pterea quod liquid dimidio tantum opere fit, id non abfoluitur, fed continuatur.Geminatur,vbi vbi. Componitur cum Nominibus, Vbigerium: Te cum Verbis,Vbilibet:cum præpofitionibus, Per- L diu:cum Coniun et ionibus fimplicibus, Vbique: VE cum illis et fecum,Vbicunque, Profe et o, etiam, et illico, fuere composita, vt Hodie,  ac NE Antiquorum Error in Structura. SligiturAduerbiumVerbimodus eft,fatispa tet, quam inconsulto veteres ita præcepere, onto præponendum esse Aduerbium Verbo,vțita di camus, Bene currit. At enimuerocontra est: ac ceffio enim significatus fit ad yerbum ab Aduer- G bio: et quemadmodum prius fumusviri, quant fortes: etprior natura Curlus est, in genere, quam Cursus çeler, in specie:fic erit pri?Currere,quam Celeriter cursere. Nonenim hîc loquimur de fer monis elegantia, fed de caussis ipsius. Acquan quam ars atq; vsus dicitur natura imitari: tamen in quibusdam rebus placuit varietas. Itaque ele gantius acceptum eft Verbum in fine orationis ÇON on 0 die va U lee ic 40$ Opera 110. ziur ge DUSA Vbiz, ft contra, quam a natura ipsius reisappeditaretur, quo more præpofitum est Adiectiuum Substan tiuo: et Verbo Aduerbium.Sicin Tripudiis finiz, ftro pede mouemurprimum, quum natura dex-} ") trum primum moueat: vt arteid factum,non cu jusuis communilegevideatur. TAffeettus Aduerbii. Roprium est Aduerbiorum quorunda, afsu - ioni mere sibi quædam Nomina, Vbi gentium, Terrarum,Loci:eiusdem naturæ, Nusquam, et Longe: respexere enim significatum: eft enim Vbiquafi, dicas, Quo loco terrarum? Sed et tem, pus cum loco communicatum, Intercaloci: co gnati enim inter se sunt. Magna autem affinitas Aduerbii cum Nomine, vt diximus: Itaque et a Nomine fit Hoc die, Hodie: etfacit NomenHo diernus. Adeo,vt etiamcafum retincat Nominis,}»: funn Verbi,vnde fiebat: vt apud M. Tullium in tertio Officiorum: Conuenienter naturæ viuit. quia etiam conueniens.hocautem,quia cõuenit: Græcorum imitatione fa et us Atticismus, ouobws » 00. Eadem affinitate casum quoq; pristinum re tinuere: In Recto, Fors: a quo compositum per dubitatione cum An, Forsan:et Verbo interposiz, to, Forssitan. In Secudo casu, Belli. et apud Cos micumiocose,Foci.In Tertio, Ruri. In Quarto, » Romam. In Sexto, Forte: qua formafuere, Ci to,Falso,Şero: et horum secutum analogiam ver þum ynum, Præste. Interdum etiam mutantur, Gatis ecen VIID ad vt, ار Сс у. 1  IvL. ITE DE BE ER vt,Modus, Modo, Mox. Sic etiam retinet naturam transformatæ in sedin !! Præpofitionis, cuiufmodi est Cum. coniungit e nim tempus, Cum veneris faciam: vt officium meum cum aduenta tuo coniungatur. Itaque re clatiua quædam facta funt, Cum do et us,tum pro bus:id eft,quotempore doctus,eo temporepro bus:coniungitcum doettrinamutuo probitatem. Sed hæc minutius in libris Originum dicta sunt. !! Proprium etiam inter se vsum commutare: fic « dicimus, Illico, pro tempore: fed fuit,in loco:et Hefternum panem atrum: pro pridiano. Refert venimHeri,loquentem tantum:sicut Cras, et Ho pl die, et Perendie. Imitati funt Græcos, qui xtes ad hunc modum dicunt: vt eft etiam apud Lucia num,in cunviw. Proprium item, habere comparem, vt Haud, Non: et non habere, vt Ne: prohibetenim, non u negat:quanquam in compositione pofitum inue nias negatiue, Nequaquam, Nequicquam,Ne- ir frendes: sicut Non,prohibendo, apud poetas. In Item habere feriem teporis, Hodie,Heri,Nu diustertius, Quartus: et vt fecit Plautus, Quintus, Sextus: Cras, Perendie. Item minutiora: Nunc, Modo, Dudum,Nuper, lam, lamdudum, lam pridem,et futurum Mox. Præterea quemadmodum amiffo cafu Præpo fitiones abeunt in aduerbia: fic aduerbia in In ceterieet tiones, Euge: nam hoc fuit eje, at Penė, Aduerbium eft. Item communicare eidem terminationi di perfum modum significandi; vt Gælitus,delocoeft u 11 est,r gvoder, Diuinitus. Jebjev: at Publicitus non, dusjer, sed dnu61: habet tamen motum quen dam a populo:sic Primitus,a Primo. Falsum autem est, quod dixere Cafum habere no con Aduerbia. vtponebamusönucler, Snuovde, ånuolio noted fed a Casu ducta, co caruere: quare etiam contra ria additur Præpofitio. sexvb. ges. Item Perfo nam attribuere ausi sunt ridicule, Mecum: oratio enim eft facta vna. si enim fit Aduerbiu. ergo di cas,Egocum: Aduerbium.n.nullu casum exigit. Falluntur æque quum dicunt,Heu esse notam responsionis ad Heus: nam fane nullum exem plum afferunt. Ponitur autem adverbium pro nomine: Sic bine erat confilium: id est, Tale: aut fit Pronomen, Hoc.Et apud Vergilium,Terrorum ac fraudis a-,, bunde est: id est, copia. et Græce scit, pro Græ-, ca. Pro Pronomine: Hinc illæ lacrymæ: id est, ex hac cauífa. Sic, Vnde: pro, A quo. Pro Præ pofitione, Intus Templo, apud Vergilium, pro » În templo. Sed est expofitio in voce Templo yocis Intus: sicutiquudicis, Fcram leonem: po terat enim esse,Intus,alibi quam in Teplo. Quod autem dicunt, PridicCalendas,effe Aduerbio po-, fitum, pro præpositione, falfum eft: nam Pridie, estoratio copofita,sicutMecum: Præ die: et,Ca lendis, est vox termini in quem tempus abit, fic, Eo die, qui ante Calendas, et ad Calendas, (ve ita dicam) it. Itaque etiam dicimus, Pridie Calendarum: quanquam durius in quarto casu. Sed factum est analogia aliorum, vt quia dicere tur, Quarto Calendas,id eft, Quarta ad Calendas, ita etiam,Pridie Calendas.etfi non erat ante eum diem qui iret ad Calendas. Huius motus ratio et cauffa elicitur exmodo loquendi Ciceronis: In ante diem nonum Cal. Pro Coniun et ione: Qua do,pro Quoniam, ett ce re filI mo et mi In CE Interieetionis natura, Ratio. feri te 1 te ef fis Vog INTERIECTIONEM veteres quum a situ et nominarint, et definiuerint, nequaquam aa cæteris cæteris partibus distin xere: nulla enim pars orationis non « interponitur. Sed ita intellexere,Interponi,qua fi alienam a cæterorum structura: ficuti dicimus Interuenire. Verum nomine paulo liceatiore leyfi sunt: nam et, lacere, est duriuscula vox: et wa ettionis significans terminatio. Nam Coniuctio sit,quæ cõiungit:atPræpositio? nequeenim præ ponit,sed præponitur;ita Interiectionõ inţeria B que cit, fedinteriacitur, et interiacet. at a Iacendo, la ettus,autLactio non ducitur: vel G ducatur, rarius, vt diximus,fanesit.Antiquoru simplicitatem re centiores castigare aggreffi accuratius definiue re fic,Interiectio cst, quæ sub rudi,inconditaque + voce affe ettumanimi demonstrat. Verum hæc et falsa est, etcum aliis quibusdam partibus comu nis.nam quid appellamus rude? quod vocem pro nunciantis exasperat, vt dupliciconsonante, E I uax: aspiratione, Ohe:mutarum obscurioru ter minatione,Atat. Verum enimuero aut tales, aut eriam duriores alibiinuenias offenfiones. Verbo rum persone eadem muta aliquot finiuntur, at etiam obscurius fane in plurali, Dormiut. A spiratio per omnes pene partes comeat: Honor, Haurio, Heri.Duplices onerant frequentius no mina, Felix Xenopho: quid rudius,quam'Extra, Intra Infra? Quid simplicius,quam o? Præterea 2 quid est Inconditum? quod incompofitum suam fedem amisit:Inconditæ ædes, Incõditæ fluctua tes acies, Agmen incoditum. At nullus locus In teriectioni fraudi est: quare falso a priscis di et ta est Interie et io, quæ etia præponi,etiam postponi, etiam sola ponipoffit. Quodautem animi aiunt fignificare affe et ione, non eft ab eis declaratum: nam vox hæc, Dolor, animi affe et um significat: at Heu, non significatdolorem.quemadmodum Balteus ab Imperatore militi datus non signifi cat militia: Deque enim vox,ncque a et io inciui lis Cimonis, significatftoliditatem: fed notæ ta men etligna sunt, illud militiæ, hoc stultitiæ. Sic Heu,dolorem non significat, sed ofdolentisani-" minow 1.  10 be Paylminota, itaque fola posita explet audientis ani mrb. mum indicio fuo. Quæ cauffa fuit plena optimi confilii, quamaiores noftriab Aduerbiis distin grouxerint. Elt igitur Interiectio nota animiaffe et i, quæ nullius orationis indiget adiumento. Quare fequiturilla natura, vt careat inflectione: Gbie nim vnufquifque affe ettus præscribit certos limi tes: non.n.continuatur dolor admirationis, sed penitus distinctus est. Quare diuersarum quoq; Spacesmiaffectus, tot eruntinteriectiones. Minamur, Væ: admiramur, Papæ: fastidimus, Ohe: dolemus: Hei: paucmus,Atat: indignamur,Vah: percelli mur,Au:abhorremus,Phy:optamus, vtinam:ab iicimus, Apage: Laudamus, Euge:Attestamur, Doctis,Iuppiter,et laboriofis:ficut etapud alium poetam,Nauibus,infandum,anillis.etHomeria I u cum illud qera G, in fineperiodi: mirificusc enim ornatus orationis est, et augustiores cilius animi motus, quemadmodum in libris P coices a nobis exaettiffime dictum est. Sic chiapud ch. dcm diuinum poetam: Hunc ego te Euryale afpicio? tuneilla senecia Seramearequies:potuisti linqueresolam?? Perfecta erat oratio: at incomparabilis ille vir non fatis habuit, addiditque. Crudelis. Nam etfi nomina sunt, tamen vim illam plene obtinent. Iurantis quoque animus Interie et ionis potius, quam Aduerbii nota ex plicabitur,Profecto. Mediusfidius: et affeueratis, aut sciscitantis, vt Sodes: et illud Terentianum; 1 bu v Els T, Indicentis filentium: quemadmodum et iam apud Plautum. Ex hacessentia atquevsu, il ludenatum est, vt etiam casus quosdam quærant », fibi: in cauffa enim eft efficacia significatus. Vx me, Væ mihi. Certos aliæ sibi calus vsu potius, quam ratione asciuerunt, Heu mc, Heumihi, O ingentem confidentiam. Voces quadam ab Interiectionis natu ra excluduntur. C.Vm igitur affeetti animitota fitinterie et io, quærat aliquis, an brutorum vocesin hunc a. ordinem fint redigendæ, Cra, Vhu, Crucu, Be, Pau, et eiufmodi fortafle carum aliquæ fint, nihilo minus, quam noftrum Au: fed non reci piunturin orationem,ficut ncque alia fi etta a poe tis,nifi periocum, aut figuram, Bosxszexet, Jp877- νελω, τίω ελα. Caufa efficiens etmaterialis, et affeettus ab bis etab essentia. EssentiaInteriećtionis, et finis eft:origo alla tem multarum ab ipsa ftatim natura elt: Inn metu enim vocem edin.us primam quanque la tiffimam, Hu: in dolore Hoi, Hei,apud P autum: aliæ autem ab aliis partibus fubductis ex integra oratione, vt dicebamus, luppiter, Infandum, et eiusmodi. ltem ab Aducrbiis,aut Coniunctioni bus, aut Præpofitionibus: nanque 0, avocan di munere acceptum, transferimus fine calu in admi  IvL. X. Tim admirationem, aut vota: Omihipræteritos referatsiluppiterannos. Vtinam Coniunctio fuit Vt, et additum eft Nam:ficuti in Qujanam: significat enim Vt, fi nem, quem in optando animo concipimus sem per, non semper orationeexplicamus. Coniun c ettio est At: geminata in metu, nonneaduerfatur imminenti periculo? A verbis quoque manarunt: Sodes. prisi Proprium ergo est aspirari iisdem de caussis: Aspiratio enimexplicat fufpiria, et difficultatis nota est. Itaque a Græcis sumptam seruarunt, cePhy, Qeū, Heu: non inuentam addidere, ci, Hei, Hor:quibufdam initio, Hau:aliis in medio,Eheu, Vaha:aliis in fine Proh, Oh, Ah. Veteres tamen negant, vllam vocem in fineaspirari: quare fuit, ceaiunt, Ah a. nostra nihilinterest, quidfenferint agrestes Opici: nam meliora secula ita pronun ciarunt, Vah, Ah:quare etiam plus afficit Proh, quam Pro:et,Oh,quam O. « Proprium etiam cơmponi, vt diuor, Mediusfi dius. Heuheu: quare non re ette omifere Figuram. « Proprium etiam, nullo ordine statui: et ratio cofane subest valida: perturbatus enim animus,aut præuenit affe et um oratione, aut affc et u oratio nem: quare non reete Ordinem veteres assigna Proprium etia carere specie, contra quam di xere: neque enim vna ab alia deriuaturnanque: Eheu compofita est,nondedu et ta. Igitur hoc erut conscquutæ, vt interfe dicantur Infe ettæ:fic enim toces primitiuæ a Varrone appellantur in se cundarunt. cudode Analogia. Dico autem,inter le:propter ea quod ab aliis,vt diximus, deriuantur partibus. Åntimeria autem nulla afficitur alia, quæ di etta eft, vt pro integra oratione ponatur. Catullianum enim illud,Jupiter:fic est, OIuppiter, tu testisesto. Women eteffentia Coniunctionis. RÆCORYM secuti quidam libentius Vox interpretationem, quam vocis con cinnitatem, Conuin ettionem, quam." Coniunctionem dicere maluerunt. At vero etvfitatum nomen aptius fonat, etdu ritia translationis prohibet sic innouari: lenius e nim dicimus lungere, quam Vincire: quanquam Sextus quoque Pompeiusowideouco potius Col- » ligationem dicendam censuit. Coniunctionis au tem notionem veteres pauloinconsultius prodi dere:neq; enim, quod aiunt, partes alias coniun Dd j. gits  Ivl. XI. git: ipfæ enim partes per se inter seconiungun tur: Verbum nanque Nomini iungitur affinitatc nito numeri et persone. Sed Coniunctio eft,quæ con iungit orationes plures, fiue aettu,fiuc potestate: nam, Cæsar pugnat, Cæfar scribit,duæ funtora tiones separatæ, quæ Cõiunctione in vnuin coa lescent: actu igiturduzsunt: at Cæfar et pugnat, et scribit,poteltate duæfunt: quoniam Cælar bis cft repetendus. Inuefiigatsubtiliffimecauffamfpecieram. bonjo IGitur hæcConiunetio quum fieripoffevidea dum verba tantům, autfecundum vtrunque: ex ipsis rebus,quemadmodu hæc reete fiant, videa mus.Res aut neceffario cohærent, autnon neces fario cohærent,aut neceffario non cohærent.Ne cessitas autem duplex: autabsoluta, ve Deus eft: necessario enim est non ab alio, sed quia immuta abiliter eft:eft nanqueNeceffe,quodnccesscaliter 4potest. Theologiautem abusi sunt hac voce, vt eam a Deo excluderent: quali idem effet necesse, et coaetum: at enimuero ipfis vt libet: vocis vero ufatioeft, Perfectio: contingens enim pertinet ad imperfe et ionem. Alia eft Necessitas dependens: hæcin Deo nulla eft: Deus enim eft, Primum,et Simplex, etPotens omnia, et Omniu cauffa. Hu ius Neceffitatis duæ sunt species, siue modi: Dam ipfa cauffa, quã aliquid fequitur,autextat suapte natura:aut no extat quidem,sed per wohoovsta tuitur.cxcmplum primi est:Homo,ergo discipli na nguna montare Btellare Luntora uin COP Calarbi ! he capax. hic, Homocauffa eft, et feipfo extat in oratione. At non ita in fecundo modo,cuius exe ux complum hoc efto: Siambulat,mouetur.hîcenim no Hatuitur Ambulatio. ex his igitur coniunctio num species sunt eliciendæ. Ergo secundum sen sum tantum quæ coniungant, non reperientur, pugni propterea quod sensus notæ voces funt: quare omnes verba coniungunt;fed earum quædam et iam sensum, qnædamnon. Copulatiua. Ut ergo sensum coniungunt, ac verba: aut pino verba dif unque: iungunt: “et, fifensum cõiungunt, aut necessario, aramelo int, vida aut non necessario: et, fi non neceffario, tunc fiut nondes copulativæ, quas connexiuas vocat Gellius li erent.N bro decimo,et funt hæc: “Et”, “Que”, “Ac”, “Atque”. vt: vt Deuset Cæfar doctus fuit, et pugnax: nõ enim neceflario ja immuti cohærenthæres, appofita negatione,Cæsar do et us etnon timidus: fic,Nequecrudelis,neque timidus. His addidere sufpenliuas,hoc exemplo, Et fu-)) E: vociste git; et pugnat:fed frustra: merito enim verborum a pertinet fit hoc: vt,Homo eft,et inhumanus. Saneeftsu = depend perflua curiositas. Continuativa. TAMY osle vide autfecw A ccelcali 720 VOCE, Elletneret Primum īcaulla, i emodi: textatfun aut præstituunt, aut subdunt. Præstituunt riwayam cæ,quas Continuatiuas vocant veteres:recentio tes autem Conditionales: vt, Sistertit, dormit: cauffa crgo dilo Dd ij. 416 IvL. x 1. cauffa nanq; dormiedi, etfino eftipfum ftertera fed e cotrario: tamen ipfa Coniun et io necessario huic rei,quæ eftstertere, subdit dormire: vt que admodun res are dependet, ita intellectus ordi. Ine contrario. Prior eft Morus, quam Cursus: Ita que posito Cursu, etiam motus poneturabintel lectu: eft enim Cursus cauffa intelle et ionisMo tus: hoc autem eft neceffarium, non absolutum, neque pofitiuum, fed iweJenxor. Fit autem quia cotinetur a fpecie genus: item comes eft affectus. + Quare non re ettefcripfere, Coniungiab hissen; sus imperfectos:sunt enim perfeettiffimihi, Dies eft,Luxeft:Addunt etiam id,lungunt,inquiunt, fine subfiftentia. At hoc eft falfum:aliquando e nimsubsistunt,vtNunc,quum scribo:Nox eft. et dicam: Si nox eft,Sol subterra nobis est. Ergo nuc nox fubfiftit, et tamen eft continuatiua. Sed ita cedicere debuere,Sinesubsistentia neceffaria:potest enim fubfiftere, et non sublistere:Vtrunque enim admittunt. Sub eodem genere funt Abnegatiuæ: vt, Si interfuiffem, pugnassem: ostendunt enim effe et tum abeffe, quia defuerit caussa. Hoc autcm non ex Coniunctione fit, fed merito Modorum, et Temporum: fimile enim eft id, Si intereo: pugnabo. Quæautem nonex hypothesi, sed ex eo quod soba subsistit, coniungunt:Subcontinuatiuasdixere. Cauffassubdunt hæ, sic:Movetur, quoniam am bulat. statuit enim ambulare atque iccirco moue ri: Continuativa autem non ftatuebat,ambulare. Vox Male autem a veteribus ita dicta sunt: nam Præ positie E pofitio Sub, in hoc nomine aut fpecić significat, vt hominem sub animali dicimus:aut diminutio 12 nem poteftatis, vt hypopheten fub prophetein telligimus. At neutrum conuenit: nequeenim EI species efse quit certa res incertæ rei: et Subconti nuatiuz poteftas maior eft, quamContinuati ux.Sed ita excufandi funt:amplitudinemConti-, tinuatiuæ percipi ex co quod ctiam impoffibileali quandopræfupponit. Exhac quoq; claffe funt Adiunctiuz: vt, Pu- » gnadumvires.Et quægeneris nomine Caussatia D. uas appellarunt: ve, Pugnaui, quia læsus fui. Et E Approbatiuz: vr, Pugnaui,equidem lælus. Col->> ad le et iuis eadem natura, sed diftant ordine: pra ein ponuntenim cauffam:vt,Homo, ergoanimal. 00 Simileshuicsunt, Igitur,Quare,Itaque, Quod: od fic, Cæfar fuit Diet ator, quare omnia occupauit. Exemplum vltimą, Veniadte euocatus: Pugnaa ui iusfutuo, vici:Regnum recuperasti,miser pro pterea sum:Quod te per communesrerum vicif, litudinesrogo, fubuenimihi.deestenim Præpom, ofitio,fic. Propter quod:dicimusenim etiam Pro- " pterea, et Iccirco, etalia. Er omnino quæ aliquamcaussam apponunt adintelle ettum: Efficientem fic, Quiaiubes, faciagn tu enim mouesmead faciendum. Finalem fic, Do, vt des. eftenim Vti,. Poffuntautem et hæ, et etaliæ tranfponi:Quia dabis,do.Has antiqui Per -Zoo fe ettiuas, etAbfolutiuas nominabant: inter quas. etiam Quatenus recensuere, et Quo. Quium au tem addunt prohibentem particulam Ne,luduntta:): operam:Aduerbium enim eft. Ddiij. a2 CO d ĈResolutioin Copulatiuas. aft.REEsoluuntur autem in Copulatiuas omnes ptenatura coniuncta est: itaque dicemus, Et do, etdabis:Etdies eft, et lux eft. Sicloquutifunt pri cefci Audieras, et famafuit:quia fuit fama. Habes igitur caudam huius quoqueloquutionis.Quum autem Copulatiua duplex fit, affirmans et negans. Negativa in affirmatiuam resoluetur, Cæ ledar neque timidus, inequcayarus fuit:fubeftenim (habitus contrarius, Et fortis, et liberalis. Difiun sgit autem negativa propter negationem non propter seutt; Vis vincere, nec pugnare:est enim, et non pugnare. Hoc autem percipitur exinte gra: Nec mutila est. Neque integra est autem Neque et Non. Disiunctiva et Subdisiunctiva necessario, Caussativæ; quarų species duz; aut ex hypothesi, aut absolutæ. Quæautem ne Siceffariono coniungunt, Difiun et iuæ diettæ funt: nawis “Aut”, “Vel”, “Siuve” a quibusdifferre fecerunt Sub disiunctiuas,propterea quod hæ vtranqueponce rent partem ad eleậtionem: Difiun ettiuæ autem alteram tantum. SicutContinuatiuæ alteri in certæ, alteram positam continuabant: Subcons tinuatiuæ vtranquepositam, alteram alteri sub Ves-continuabat. Et fane nomen Subdifiun et iuarum. secte acceptum est: neque enim ita planedisiun. Il git,quam Disiunetiuæ:Nam Disiun et iuæsunt in contrariis, aut Politiue,vt,Aut fanus est,aut æger; aut Priuatiue, Aut dies est, aut nox; aut Relatiue, Autpater eft,aut filius. Subdifiun et iuæ autem et iam in non contrariis, fed diuerfis tantum: vt, Ale xander,fiue Paris. Differunt igiturinter fe fecun dum cotextum orationis: propterea quod difu Stiuarum partes nunquam cohærent,sed sub co tradiettione politæ sunt; at Subiun et iuæ no item, cauffa eft, quia Subdifiunetiuz ortæ sunt a Con. ditionali,quæ etiam impossibileadmittit siç, Situ " homolis,fi,ve Equus, si,ve lapis:neceffe eft çor pore præditus fueris:fic enim vsusestTerentius. Quas autem vocant Dubitatiuas, ex ad Disiu ettiuas reettaaccedunt: ac magnum faneambitum na et x funt, quippeex omnioratione potestoriri dubitatio:adeo vt Scepticietiam tciğimua G po nerent in difceptationem.Poft dubitationem fiet quæftio perinterrogationem. quaremodusqui dam estorationis, non species, vt quum dicam, Eloquar, an fileam? intelligo mihi aut loquena dum, aut filendum. Quoniam vero alterum capimus pro certoin difiun et ione:iccirco vsus rapuit Velad vtriusque o partis affirmationem, vt et separata intelligas na tura, et vtraque pofita, veluti alterum tantum ponebatur a Subcontinuatiuis: exemplum hoc esto, Vel quia eshomo, velquia nobilis, vel quia:y. Romanus, noli pati seruitutem. vnam ex his ca. pere possis cauffam, at tres ipsas omnes afferre queas. Terentius etiam folam posuit semel: Vel ' ) Rex mihi gratias agere. fubintelligas, vel alii Dd iiij. sed potiorem parte satis habuitponere. Immergia amox's Græcivocant, nos Electiuas. huius ex quo que generis sunt:vt,Malo Cæsarem, quam Cato nem.Nam etfi alterutrum non capiunt, fed desi gnatum tantum fumunt, latiore tamen difiun gendi voce subiiciuntur,quemadmodum dice bamus deVel,apud Terentium. Commoda vel mulum,velequum,maliş tamen equum: neque enim copulatiuæ sunt, abiicitur enim alterum irmembrum disjunctum. Quid fi Aduerbia hæc fint Comparationis? nam dicimus, Tam volo Cæsarem, quam Catonem: quia Nomina siciu. bent, Tantus Cæsar est,quantusCato. Vsus po ftea inæquali Comparatione etiam retinuit, ve ficut erat Tam,quam: sic fit, Magis, quam. thely Aduersatiuæ quoque ad Difiun ettiuarum na turam accedunt:propofitæenim rei aduersantur; difiungunt igitur neceffario: Quanquam Cæfar nobiliflimis auisortus est, tamen deterioris im perio paret, feruitus enim aduerfatur nobilitati. Huius notæ funt, Quin, Imo, Atque,At:vt apud Liuium in Tertio, Si plebciæ leges displicerent; « atillicommuniterlegumlatores etexplebe, etex patribus finerent creari. In eandem fententiam Mo"admittitur etiam Saltem,fic,Saltem meinterfice fice. Sic, Quanquam potes liberare, tamen mor te hoc li facias, gratum erit, Diminutiuas appel uflant has Latini, Græci enet/wixa's. Completina. Con Dega Menu D C HA Completiva autem et si ornatusmagiscaul.de tur:tamen augent sensum orationis:atqueita au Adela gent, vt pene cum Subdifiunctiuis incant socie lo fatem: Ego quidem scribo,tu vero legis. disiungit: dis enim fenfum appofitæ orationis ab intellectu nder propositą. Summa. Æcigiturfic fe habent certis concepta gea neribus,quæab antiquis etfuse, etconfuse hi prodita fuerant: iungūt enim aut verba tantum, lupo aut etiam sensum: quare tribus claffibusdispofi uit tæ funt: autenim iungunt necessario,aut non ne-, ceffario:aut neceffario non.Neceffitas autem, aut ima est propositione priore subGftente, aut ex hy in potheli, Cauffa efficiens, etmaterialis. Ssentiam finemque Conjunctionum fatis a 'pte explicatam puto; nunc earum originem, va bo' materiamquç videamus. Neque vero sigillatim percurrereomnesin animo est.In primis nanque libris Originum exactissime pofita ca opera a no þis fuit; fed ytvniuerfalis natura plenius decla retur. Quædam igitur a Græcis du ettæ funt in tegræ, quædam interpolatxe, Integra eft NL. » renodes cnim dieti funt a Græcis pisces, vtapud Oppianum; vnde etiam noftra Nepa, pedibus » enim minime valet: nisi mauis effe vocabulum Punicum, nam a barbaris ita di etta fuit. Vticft DIY mus Call 31 erer di 2012 or 1 kemutata, ti,sicut šti, Et,ficutQue, na, abie ettodi: wphthogi sono, quemadmoduse, da. Multæ cum Aduerbiis communem sonum habent: Vt, Qua. quam.atque etiam naturam, etenim Vt, Aduer bium fimilitudinis, et eftcausfxfioalisindicatiua Coniunetio: nihil enim fimile magis rei mota (quam finis.Sicaduersatiua Quanquam,Aduerbii vestigia refert in comparatione: Quanquam es nobilis, tamen es prauus. idem est, tam es prauus, aquam es nobilis.Sic Aut;fuitHaud:eadem enim vis occulta, Aut da,autaccipe. negat enim omnis difiun et io,quoniam femel'ponebant, Da, aut ac cipe.fuit enim fic,Da,non accipe: et,Accipe, non reda postea miscuêre, Aut da, aut accipe. ItaVc, a et Vel, proximæ funt. Si fuit e!, addito fibilo: < cqua du et a eft Sic: fuit enim Sice, ficuti Nece! Nec. Sic est Aduerbium fimilitudinis. Condi cctionalis aute Si, affert fimilitudine inter cauffam, et effectum. At, fuit Adaccessionem enim dicit. Affectus. Aduerbiis, Etiam;fuit enim Et, lam::et tri (< fyllabum Etiam, quia lam, bifyllabum, vtfre quenter apud Comicos.Quædam compositænus quamcomponuntur in oratione:vt,Nequidem: semper enim per tuño, quanquam alicubi aliter legitur:fed parant do et iores mendum effe. Cum Præpositionibus, Abfque.Cum verbis Quamuis, Quædam semper præponuntur, Quanquam quædam fubeuntsemper, Que, Ve,Ne: quædam vtrunque patiuntur,Igitur, Nanque. Cum Pronomine, Ideo, cum nomine, Quare. Proprieatem, ut diximus, ab aduerbiis multum naturæ mutuari, adeo, ut Aduerbio proipsis vtamur; Quando,pro Quoniam: necimmerito, nam Quoniam, Aduerbium est, Quum,lam caur fa translationis fuit temporis efficacia, est enim, mensura rerum naturalium. Et abundare, Etet iam, Atque etiam. A'etilisehvad hücmodum in Coniu et ionibus famio obferuata fuit; Commutanturinter fe:vt, Item prosic, apud Ciceronem:Vel, pro Etiam. Pro Nomineponitur, Illius ergo venimus; sed fane nomen fuitiplum, igor: Pro Pronomine, Pro-, pterea quod:id est, propterid, quod.sed potius eft numerus pro numero, ficutquum dicimus Ad hæc,et Ad hoc.2.112 Epilogus vniuerfalis. ngo Xhisfatisconftat, non plures esseparteis,que admodum autrydiores, aut acutiores arbitra tifunt; non igitur recteadditum,Vocabulum ad significandumea, quæ fub sensum caderent: vt Paries, et Lapis, essent Vocabula:Virtusautem et Anima,essentNomina: propterea quodintelle et tutantum caperentur. Patet enim,Vocabulum effe genusad omnja:nametia Amo, quu pronus ciatur, Vocabulum est: vt Stabulu, vbi ftarur:Pa. bulum:vbi pascitur: Tintinnabulum,quodfonat: Vocabulum quodin voce est. Eiusdem supersti-> tionis, et plusquam Græce, inminimadiuides re,quæ vnius corporis sunt:vtin Affeuerationem ea quæ effentInterieet ionis, cuiusmodi putarunt Heu. Et Attracttionem, ea quæ ad Aduerbium attinebant,quale eftFasceatim: quæ enim Attra dio sit, Viritim cansulere, quos non trahis,sed addis?Quæ omnia iure optimo a do et iffimis ante nos explofa funt. Confiliumopera ampliariaseta de Figura, Am fatis videbatur elaboratum vel mihi, qui fortaffeetiam quz nufquam effent excuffiffem:vel aliis, qui coaet i funtautaliter sentirc, quam effent ha et enus professi:aut irridere cariolam noftram di ligentiam. Verum interest accurati procurato ris,non folum eorum tenere rationem,qui infa miliafünt: sed etiain agere, vt fiquid furreptum, autextortum, aut alioquomododebitumlit, co recuperato census augeatur. Itaque quum vete Frumleges, corumque consilia a nobis hactenus explicata sint: fupereffe videtur, ve fiquid extra easdem leges receptum fit,morenostro et recen fcamus, et eiusinstituti røddamus rationem. Igitur loquendi modosquofdam Figuras priscima. Vox le nominarunt: omnis enim oratio figurata cft: eftenim Figura qualitas extremitatum in corpo re:Oratio in voce eft,vox in aerc,aer corpus: er go quasi lincamenta funt quædam huius corpo ris,vocum elationes,depresiones,productioncs, correptioncs,aspirationes, attenuationes, ince ptiones,terminationes.Quarcquocunqueloqua ris modo, non aberit Figura. veteribus tamen ita libitum fuit, vt non quæuis loquutio Figura præ. fcriberetur: sed aut in materia ipia aliquid quali peregrinum, aut in forma quod esset, Figura dice? retur. Ac Quintilianusquidem quemadınodum et senserit,et scripseritdehis, palam eft. Tebar52 nim, et gempaa, vtifierent,docuit: sed adeoipse perplexus fuit, vtquum distingueret, eadem di Itin etta non agnofceret. præstatautem ficinteili gere, quæad formam pertinerent orationis,id est ad fententiam,caeffe Algvos,et tropos dici: quz autem admateriam, ea effe nezew, et schemata:)) namgchua corporis est:reemos, animi,quare eos, quasi mores, modosque orationis, quibus ipfa quali et animatur, et mouetur fimul, acmouet, oratori relinquemus. Quæ autem verborum iioning ncamenta sunt, ea aut suntvfitata, et ad numeros pertinent,vtSimiliter cadens, eteiulmodi: aut ad ftru etturæ variationem. Illa igitur ad poliuiorenu i { pe et abunt scripturam, hæc ad scribendi loquen díve leges:vtraque autem Figura continebuntur. Quareillas oratori, historico, poetz deslinabi di mus: harum nos caussas præsenti opera inuesti gandas curabimus.  Bu uf If  rah. Appositio. Auffa,propter quam duo Substantiua, non ponunturfineCopula, e Philosophia pe tendaeft: neque enim duo substantialiter unum esse possunt, ficutSubstantia et Accidens: itaque non dicas, Cæsar Cato pugnat. Si igitur aliqua Subftantia eiufhaodi eft,vtex ea, et alia,vnum in telligi queat, carum duarum Substantiarum to tidem potæ,id eft nomina, in oratione fine Con iun et ionccoherere poterunt. Quarepropofitum nomen amplioris intelle et us, fubeuntis nominis U præscriptionemoderabimur,fic,Vrbs Roma: po sita enim Vrbis vox, deducet meum intellectum per omnesvrbes, donec addito Romæ nomine caftigabitur. Est autem amplitudo huius intelle 4 etionis duplex: aut enim est Vniuoca, vt Vrbs, 2) Arbor:autÆquiuoca,vt Lepus, Lupus, Turtur: fignificant enim et piscem, et alia animalia ge * neris diuerfi: itaque in præfentia sunt maioris fignificatus,quam Piscis: quod tamen eft nomen Jatiffimi generis: Comple ettitur enim plura Pi fcis, quam lepus. Sed iccirco fit hoc loco, quia Æquiuocum nullo certo genere ponitur: eft enim Lupus, et in Pifcibus, et in Terrestri bus, quæ duo fumma genera funt. Eft et alius cemodus moderationis adenominatione: nam fi dicas Cæsar, multas virtutes aut vitia poffis at tribuere. Itaque temperabis eum cursum tam vagum,appositisnominibus, Imperator, Diet a tor. Et alio flexu fic, Catilina pestis rerum romanarum: Procas Romanæ gloria gentis. Fir etiam luat. phia cerrt cur2: larus opot 500 $ Tomate 2 etiam quarto modo, quum transferturfigurare set denominatio in primitiuum. Zoilus vitium, pro vitiofo. Cauffa aute huiufce loquutionis fuit are ansa ticulus Græcus; naywsoix Jus, Kairap o autoxegia tw. Euenit autem aliquomodo,vtvtrunquealaz tero maius sit. quare fine vllo discrimine com- " mutare fedes inter fequeunt. Exempli gratia,Le The pus piscis:et, Piscis lepus. eftçnim lepussub pilce, tanquam subgenere. Iccirco pesfime errarunt, cinsl cum putarent tic dicendum Fratres, gemini:non to lic, Gemini fratres. Etenimfratres effe poffunt, nec gemini: etgemini, nec fratres. vt omittam, non esseappofitionem hîc ex Substantiuo et Ad icctiuo. Sic dicas, Flumen Renus:quia alia quo- » quefumioasunt: et, Renus flumen: propterea quod nihil interest, aliquid ita fit, anita effepu-come tetur, itaque etfi Renus, non eftæquiuocum,ta-i ima men ncfcienti quid Renus fit, æquiuocum ef se potest, quemadmodum fane eft: nam etiam Bononienfis fluuius Renus est. Sed par fit alio rum quoque ratio: nam Taxusæquiuocum non eft, et tamen ad explicandum eius naturam, ad ditur Arbor: poflim enim herbam, aut etiam montem intelligere. Hoc per initia ita fa et um eft, ac poftea etiam non necessariatenuit con fuetudo: ficenim fitin vsu ciuili quoquc, et mill tari, vt Cristas etiam in pacegestemus. Vergi lius autem commutauit fedes ob carmen, Ca Atancargue nuces. omnis enim Castanea nux eft. Nam posita specie genus non debet appo ni, vt diximus, nifi ad explicacionem: quodfi apponitur, decet ipfum coartari ad angustiora, Ti mai ft.no Terra Cts. ScA L. LB. xt. where 4 vt quum dicas, Cæsar homo imperterritus. Eftes nim Homo genus: at quum addis “imperterritus”. Cogis in ar et iorem significatum: quia poffit effe, etnon esse Imperterritus. An vero fit Appositio ab Adiectiuis? Tectum auguftum; ingens, centum sublime co luminis. ec Non ita est, sed Tropusdow getov: et repetitur intelle tione, teetum: Hinc patent nugæ Gram maticorum, qui negant recte dici a Vergilio,Vr bem Patauii: quum tamen omnes ita fint locuti: In oppido Cumarum, Palladius:In oppido An tiochiæ,Cicero: et eodem filo Liuius, Vrbs Ro semana: est enim in illis casus Pofseffiuus, in hoc nomen ipsum. ac quanquam poffidens etpoffef fum diuerfa effe debent: tamen hæc duo, quz v inum sunt,Vrbs,etRoma, duo esse aliquo modo intelligentur: quasi vrbem Patauinorum dicas et Romanorum. Etfane duo sunt: nam Vrbs, est appellatiuum: Patauium, proprium:quafipro prium possideat appellatiuum. ficuti dicimus, Vrbs nominis inclyti: sic, Vrbs nominis Pataniis Euocatio. " E Vocationem dixerunt, quumtertia persona euadit prima, aut secunda, quafi hæ euocent illam de suastatione, aut ex hybernis:vocabulum enim est militare. apponuntexemplum, Ego Ca far scribo:Tu Cato legis.verum hoca nobis iam improbatum eft: Onine enim nomen cuiusuis perfonæ cft,fed non variatæ: ficuti Felix,cuiusuis generis eadem voce: ridiculum enim est, Cæsa remin me effe perfonæ Tertix: nunquam enim loquens, aut fcribens de me, effem personæ pri mæ.Nequeposlem dicere,Ego sum Cæsar. Nam si esset perfonæ Tertiæ: pofsemitem dicere, Ego fum ille:et,Ego fum persona tertia. Conceptio. Vemadmodum vna fieret oratio, in supe riore libro et alibi dictum est.Coniun et io nes enim fit vna: Cæsar etCato equitant.Equita tio hîc vna eftin duobus. Itaque aliquando sub ie etta intelligis: quæ quia fant plura,pluralem nu merum appones. Aliquando prædicati vnitatem communem vtrique accipies: quare numerum attribues vnitatis, Cæsaret Cato equitat.Malue- m.9110 runt igitur illam effe figuram in plurali, quam mig. hancin singulari. Et ratio est, quia Coniunetio repetitnumerum singularem: ostendimusenim, duas esse orationes potestate, quare ytraque erity singularis. Nequevero sola Copulatiua hocagets ö fed et Disiun et iua, sic, Aut tu, aut Cæsar date mi. hi facultatem scribendi. Paulo figuratius eadem oratio in obliquis versatur,fic,Cæfar cum Cato ne disputant. Cuius loquutionis necessitas eue nit ad euitandam ambiguitatem. fi diceres, Cæ sar cum Catonedisputat:non vnionem,fed con trouersiam pofsas accipere. Sed illalonge figura tiorapud Ouidium; fliacumLaufo de Numitore nati. Neque enim Ilia eratnæi, fed nata cum Lauso Itaque ante quam reddasVerbum Recto, Redus cum Obliquo ita sunt coniungendi, yt vnum fite pluribus, quibus pluribus Verbi numerus re fpondeat.Recte vero putarunt illam esse figuram apud Poetam, Cana Fides, et Vesta, Remo cum fratreQuirinus -Iuradabunt. Sed nos etiam vtroque modo figuram intelligi mus. Fides etVesta iura dabunt: etalteram in oba liquo, Quirinus cum Remo. Fit autem hæc ynio non folum in Numero, fed etiam in Persona:vt reddatur verbum prima; et secundæ, non sine cauffa: Nobiliori cnim de. betur. Quæ loquitur, nobilissima eft: facit enim orationem: et libiipfi, vt ita dicam, proximaest: mox secunda. Itaque cum feipfa pofuit, non po teft ad aliam transferre verbum: fic enim definie batur., Quæ de fe ipfa loquitur: ita igitur loque mur, Ego et tu fcribimus: Tu et Cato pugnatis. Eadem nobilitatis ratione in genere fit Figura, ut masculino reddatur at feminino. Cum ergo et in numero et in persona et in genere fiac conception. Ilud habetproprium sibi, ut in numero solo poffit fieri. Cum autem fit in Persona, aut in Genere,semperetiamFigura numeri adsit, Ego et Lucina læti viuimus:Tucum matre lauti cænatis. Atque iccirco dieta conceptio eft dua bus decaussis: aut quia minus a maiore: aut quia minus nobile a nobiliori continebatur. Quem admodum vero autores ea vfi fint, adGramma sticum cum fpeetat, qui docet componercoratio Grand nem.: 435 TO.RO i vnumer - umerus K kias D minteli eramini nNume 1 Dum pri OFICNIMA: facies proxima:. it, fick Jugatio. Roxima huic lugatio est,quam Zeugma Grae vox co vocabulo maluerunt appellare, quum ta men Latinis ahis vterentur. Nam quemadmo 7 Onni dum in Coceptione quodvniuserat,commune cuadebat: licin Iugatione, quod vnius est,ita ad cum pertinet,vteius lignificatuiadiugat alterum.l. Per Conceptionem fic loquare, Tu et Lucina mihi cari estis: per sugationem sic,Tumihicarus cs,et Lucina. Non igitur hîc cocipit, sed permit tit tantūdem. Eftitaque coceptionis visdimidio maior. lugum igitur quodda quasi est Adiectiuũ quo in vnum coeunt significatum extrema duo: quare medio in loco fedem fibi iure vindicat.Ve rum vsu extortum eft, vt vocum stationes com mutarentur. Itaque tribus modis excogitarunt: Primo loco,sic; Carus mihi es tu, et Lucina, Me Fopulls dio, fic, Tumihicaruses,et Lucina. In poftremo, ft. Tu mihi; et Lucina cara eft. Græca Latine ad huc o.Cut modum interpretere, σείζευγμα, μεσύζευγμα; Gener iwozuyuc:Præiugatio, Interiugatio, Adiuga tio. Fitautem quemadmodum et Conceptio per in Per Numerum,Perfonam, et Genus: Tu, et mulieres umen bonæ sunt. per Conceptioncm diceres, Bonih estis. Quare pessimeaggressi sunt emendare Vir ocio elogilii carmen illud: -Nihil hic,nifi carmina desunt. et male in singu, ur.Qläri deeft:Sic enim dicas, No quicquain, fed car Gruuminadesunt:idem nanque. Sinon desuntcarmi: na; nihil deest,verissimum hypozeugmaest. Anticipatie An umda ziturloc Ti, vein matres re:aut! Tercolor home A CE zaho A Nticipationem triplicem accepimus, Poe ticam, Oratoriam, LiterariamPoeta. ante capit ex sua perlona intellectionem communem auditoris: vt, -Portus reqnire Velinos. Hinc enim de sua persona occupat personam Palinuri poēca:neque enim tunc Veliniportusdicebantur, quum Pali nurus loquebatur: lic, Lauinia litora, dixit. Ora Utoria est,quum antecapimus locum in animisiu. dicu, refpondêtes tacitis obiectionibus. Literaria est, cum præcipimus toto partes,fic, Ciues nati ad interitum Reipublicæ,Pompeius superbia,Cæ far magnanimitate. Eft autem maxime coniun et ta figura hæccum Conceptione,quatenus totu concipit partes suas: neque ab ea differt, nisi di ftributione:et eft contraria ordinatione vocu Ap positioni:Paftores compulerant gregem,Thyrlis oues, Corydon capellas: distributio eft per anti cipationem, conuerte sic,Thyrfis, et Corydo pa stores:appofitio eft.hanc Prolepsin Græce appel larunt, quafi præceptionem. Compositio. Voxes Vid effet Componere, fatis superioribus Jaho libris declaratum eft: quod fiquis aut me minerit, aut animaduertat, intelligetnon conue nire huic loquendimodo, quem fic nominarunt: Efterim hæc loquutio, quu significatū voci co trariū, voceipfa ducimuspotiorem.Populus vnu fignificat e multis confectum:multaigitur figni a ficat per se, vnum per accidens: quare liverbum plurali numeroattribuatur,fignificatūrespiciet Q dos takoa uttert, foneva mus,fi non vocem. Figura igitur sane eft non longe a pocue Cõceptione: Idun enim est Populus, et hic ciuis; ommun et hic, et ille. Vetefc » autem coposicionem nulla vera ratione diccre potuere,nihil enim componi crimde tur, fed trãsfert:!r. Ita quu dicis,Fætupecus: co» peus ponis genuscum genere,et transfers lignificatū. gurum? Nam pecusgeilereneutro quý Mares et Fæmel. civil las comprehendat, affectum fæmellarum tranf julia tulit ad femellas comprehensas. Eft igitur po stius Tranilatio,aut Conceptio, quam Composi 6, 6 tio. Sic variaturGenus etiam: vt, Parsper agros finestra dilaplı: quia Pars, sitidem quod,Milites. Sicelta net pud Homerum, rezvov pins, Sic elt, Tristelupusº stabulis: vt illud, In Eunuchum fuam: quoniam Eunuchus sit comcdia: Lupus autem res: vtlit, Triste, Tristis res. Comprehenfio. Vic non abfimilis Comprehensio.Græci quing owersoxlu vocat quum ex toto excipitaffe,i et um partis, cui toto eum affectum attribuamus; Elephas curuus dentes. Hoc tota figura coniistit in denominatione totius a parte. Nain verum est,s ) Dens est pars elephanti curua: ergo Elephantus est curuus et tous oðovæs.In priore figura significa tus concipiebat vocem, in hac pars toti in ligni ficatu.in voce e contrario Totum concipit partē Igitur Græcum nomen multæ efficaciæ eft; nam ) out, significat totu et partē fimuleffe: -u, significat excepta qualitate,autaliud a parte, et toti attribu tū. Sexeaiz, fignificat ipsum motum translationis. Antiptosis. Ee iij. Non gem,7. cocte et CCT Guinea Hid Ilipent oliquis a 1 etПодії CONI sicacuva 7. Pope ta izier lare LTE bicarum go On possumus vnico verbo latine græca exprimere, αντίπωσιν: que figura multis modis fit, cum Calum pro calu ponimus: ac fit: quidem veteru autoritate:carea pecunia, et pecu: 1 niã. Sed fane hîc Figura nulla est:vsus enimextor fit poftea,quo antea placitű erat. Aliusmoduseft ifque multiplex, et Attici longediuerso more v tuntur, quum relatiui casum eundem faciut cum a antecedête, weinogesvg ev eneža.quo modo etiam Gellius aliquando vfus eft: Latini cæteri vix vtun tur. Mollissimum fuit genus illud, Quam vrbem 6c ftatuo,accipite:at duriusculum, Vrbem,quam fta tuo, vestra est. Iccirco non inepte nobis pueris præceptores noftri lic interpretabantạr, Vultis canis regnis confiftere: vultis vrbem, quam ftatuo? vestra est. Verum hîcita sit, sed profecto veteres nimis multa liçere sibi voluere, velut Plautus,Au edularia, Picidi uitiis,qui aureosmontescolunt,egoso ļus supero. Cauffa huius orationis fuit, aliorfumin tentus animus,deinde defịcxus filus loquutionis: id quod patet ex eodem Plauto in Captiuis, Hos quos videres ftarehîc captiuos duos,illi quistant,bistat hic ambo, non sedent. Diet urus enim aliud videba tur alio verbo,quum fubiunxit festiuecotrariu. Hæ funtcauffæ extortæ orationis: non quem: admodum folute prodidere sine vlla ratione.Mo dos autem ampliores non eft præsențis instituti contemplari: sed pertinet ad construendi leges, et obferuationes autorum: reducunturq; ad hos, quos descripfimus: veluti quum ex affirmatiua sfacias aut negativam, aut dubitatvam: aliaquç eiusmodi. Pocum caussas duplices esse Essentiales, Accidentales, ir. frunz ACTENVS fingularum partium Foreonha H mam,  efficientem, finem, materiam, Affe et us declarauimus: quique Affectas effent abipfa Essentia profeet i, superiorib libris di et i funt: quive vsu extorti hocpostremo.Nunc aute cömunem.omnium vocu natura videamus, ex instituto sic repetentes: Vocum et Materia, et Formaeft, et Origo:qua pro efficienteacccpimus femper: igitur cauffas quoque duplices habuere: alteras essentiæ, alteras materiæ et accidentium essentiales etymologias græci vocant. Nam E quamobrem, Amodicitur:quia qua, et cuda, et aw Essentialisest. Quare Amo, Amas, Amat? Quia Canto, Cantas, Cantat, Materialis, et Accia dentalis est. Quas cauffas propterea quod veteru aliqui aut reiecerunt, aut negauerut, in præsentia a nobis verioribus argumentis agendum est, ki Ee in merito etreceptæ, et probatæ videantur. Id quod operis initio non fecimus eo confilio,quod iupra u narrabamus: quum enim subiectum suum effe nullus artifex probet argumentis, neque Tcdoti, at ne z o'ri, quidem:fed tantummodo redarguen do pertinaces, iccirco in hũc poftremum librum hæc opera destinanda fuisse visa est. Veterum argumenta, Cbox ETymologiam Græci vocarunt cauffam vnde socesancte fint:veriloquium Latinis placuit is interpretari, led quain frigide, videamus: Nam yoritasin orationeest, nou in verbis priuis. Præ torea ify it in hac voce significat rationem, non aucm loquutionem,vtvera ratio potiusdicenda fu fit: quare nos, Vocis rationem, transferre malui mes sautifam autê accidentalem iidem ovanoziar Jor coco confilio nominarūt,id est, rationem pro- na ennportionis. Easfic destruere nonnulliinstituêre, Nominum, inquiunt,naturæ,nisi per nomina de monftrari nequeunt; nomina enim rerum sunt notæ. Intelligunt autem nunc per nomina,voces omnes: ficut per Tignum immittendum Iurecon fultus etiam lapidem. Quodcunque igiturdecla- di Fatur, per notiorem quampiam rem notü fit. Er goilla nomina,per quæ nomeillud definitur,no mine ipso notiora erunt. Ea pomo nomina, aut nota habebimus, aut nộ: at absurdum est ea igno- di rari, per quæ aliud notum facimus; itaquenota ni sunt: et fi nota, per aliud fane nora, per aliud igi- ta tur nomen. Quare vsque in infinitum: hocau tem absurdum eft: non eft igitur verum nomi an m num vllam esse cauffam.Præterea nomina essein- 2 finita, aut omnino, aut propemodum, atqueic circo ignorata: infiniti autem finita natura no stra capax noneft. Ad hæc, quæ vsu mutantur af 3 fiduo,partimqueinteriere, partim quotidie sub nascuntur,ea ignorari neceffe eft:quuęternarum tantum rerum fcientia fit: eft.n.Scientia habitus animæ certus:at corruptibilia incerta funt. Postre maratio hæc fummos adduxit viros, vt integris contenderent libris: Quæ nullis, inquiunt,cer: 4 tis inter fe cohærent legibus ca nullo modo sub certas venire leges. Eiusmodi vero esse nomina. Quum enim duæ, ut diximus, caussæ sint, etymologiam ignotam esse, velex eo conftare, quod super eodem vocabulo diversa senserint autores. Aalogiam autem, quam æqualitatem vocant, omnino extare nullam. Quareipsaquoq; nomina per caussas nunquam nota erunt. Argumenta dissoluuntur, Tprimam rationem diffoluamus, ita acci-. piendum est. Intellectionem noftram esse duplicem,Reettam,et Reflexam:igiturnomeob uium excipimus recto a ettu intellectus, fimplicia; fini destinatum ad fignificandum. Exempli gra tia, Lancea,atque ibi pro nota, aut figno rei,vti dicebamus,habetur nobis.Reflectimus deinde a nimi cursum ab ipfa re super nomen, ipfumque tanquam rem quandam contemplamur. Quæri musigitur tum eiuscauflam inter ea quæiamno ta habemus. Quemadmodum autem duæ essent nominu cauffæ, dictum iam esta nobis libro ter tio: quædam enim erantDeducta, quædam Pri mogenia.Deductorum igitur cauffasesse Primo genia: Primogeniorum autem caussas cognosce re easdem non est necesse, sed calum, aut arbitrium inventoris pro caussa habere fatis est. Est enim duplex cognitio nofsra, aut positiva, quum el cognoscimus hoc esse, aut priuatiua, quum cognoscimus illud non esse: hoc enim est esse illius, quia non est. Altera vero, ac tertia ratio simul fic W 2 e, diluuntur. Scientia specierum est, et singularium,  ut subspeciebus continentur, Ea igitur, in quæ conueniunt omnia singularia, Diciones appellanimus, Earum essentie, atque affectus neque corrumpuntur, neque mutantur, puta Species, Gen ra, Casus: semper nanque Calus, Casuseft, fem per Modus, Modus. Quæ autem singular sunt, aut unon corrüpuntur,fed perstant:quare nihil faciüt difpendii:multæ enim voces sunt, quas nullus yn quam aut distorsit vsusaut, aboleuit. Aut si cor crumpuntur,æque scireintereftnoftraea corrum pi.Quamobrem etCorruptibilium, et Incorru ptibilium scientessumus.Corruptibiliumautem rerum corruptionem non sequiturcorruptiosci entiænoftræ:hoc enim scimus nos,Corruptibi lia effe.Idipfum igitur,quod est Corrumpi poffe, non interit, sed semper eiusdem naturæ eft: fem per enim hoc habet,vtcorrumpiqueat. Quarti argumentisuperiorisprobatio nes ab aduerfariis. Hæc sic expediuimus, vt exa ettius quartam rationem, qua et Analogiam et Etymologiam tollunt, perpendamus:quare videndu prius est, quibus vtantur rationibus ad confirmandu, QuumAnalogia, inquiunt, fit æqualitas.quædam secundum quam fimilia ducimus e similibus: vt, a Fructu Fructuosus: sic, a Gestu Gestuosus: pri mum oftendere nituntur, quod non fitnccessa ria: deinde quod nullo modo fit. Vtilitatis cauffa nou mode inuentus est sermo: magis igitur refert,vtbre:. ! uis, et re etus, et simplex lit, quam longus, et va rius: atæqualitas deducendi variatmulta:noni gitur admittenda. præterea Ab eodem rerum ysu 2 reiicituræqualitas,eo nanque consilio muliebris mundus a virili ornatu differt. itemq; in ædificiis Corinthia structura a Dorica, et Thufianica, et Ionica longe alia est. Neque vero id ex artibus so lum conic et ari,fed ipfa quoque natura late cospi ci potest. Etenim membrorum compagem aliam atque aliam esse vsui fuit. Æqualitas igitur non folum non neceffaria eft, fed etia officit. Quod fi quis ita dicat:non Vfum folum quæri,fed Elega-porok. tiam quoque: is adhucintelligat, magisreiicien dam etiamnum similitudinem; nihil enim pro pius fastidio,nihilelegantius varietate. Ad hæc, aut Artem fequemur,aut Consuetudine: fi hanc, 3. nihil opus eft æqualitate.fed quæcunque vsusug gerentur, ea nobis eruntfatis. Sivero Artē,ac prę çepta, vtæqualiter omnia ducamus, pro insanis habeamur,nequeenim id fiat, vt quemadmodo Lupus, sic Lepus fle ettatur, sed hoc leporis, illud lupi faciet. Non eftergo necessarią Analogia. Quodautem nulla fit, fic conantur: Abestab Woh omnibusorationis partibus: igitur nusquam est. Ac fane in Generibusnon eft: quædamnanque trium vocum sunt,Humanus,Humana, Huma num: quædam duarum, ceruus, cerua: quædam singulis contenta, A per. Neque ipsa Genera simi litudine vocum afficiuntur:canMartia, et Sisen pa, diuerso sexu, eadem vocis forma sunt. Item eadem Genera vnica voce confusa,atque ignota, vt,Passer,Aquila: quum tamen et ibi fæmina, et z hîc etiam mas sit, Aț nenumerus quidem agno uit Analogiam: nam quamobrem non dicimus Cicera,ficuți Farra? neque Olea, ficuti Vina? No enim re et e responderunt antiqui,ob generum di uerfitatem in vino multitudinis numerum rece ptum effe:quia aliud efset Chium, aliud Lesbiu, aliud Falernum: nam Ciceris quoque valde sunt diversæ species, folio, Siliqua, Semine. In temporibus item desideratur: quippe a Fleo, Fleui: a Sero, Seui: a Fero, Tuli: vbi a diffimilibus fimilia, a fimilibus diffimilia orta funt. Item a Pafco: Paui; ab Amasco non eft. ModiquoqueAnalogiæ im munes funt; multi enim carent, vt Forem. Nec Figuræ ducuntur Analogia: nam quare diço Æ nobarbum: non Ænibarbum? aut quareMagni loquum,noMagnoloquum?Quinetiam in deri uando ipfas speciesæqualitatis nullam curam ha bemus.Siquidem a Boue, Bouile:ab Que Quile: a Sue nihil ducitur. Et Bubulam dicimus: at ab O ue, Ouillam:a Scribo, Scriptor: a Bibo nihil tale: fed cotra, a Bibo, Bibacem: a Scribonullum fimi 7 le.Itemin Comparatiuis,et Superlatiuis: clarus, clarior, clarissimus: similis, similimus: bono, melior, optimus. Sic nequein Diminutiuis: A nus, Anicula: manus, manuscula: a Pufione, Pu fillus: a Morione nihil. Quid quod ne Accentus9 i quidem ratio vlla eft fimilis? Etenim Hectorem, et prætorem eiusdem formæ nominaalia et qua titate, et foni qualitate pronuntiamus. Sed et ea dem nomina variis quatitatibusalias, atque alias 10 i proles generant: a Lucco Lux longa,Lucerna bre uis. Immo etiam eadem inconftantia in eadem voce deprehendetur: nequeid apud poetas so lum.Pharfalia, Italia, Sicania:fed etiamcommuni ysu. Nam in lege fundi venditionis, Ruta.cæsa ita v pronuntiabant prisci, vt prima vocalis produce retur,alibisemper correptaesset. Quod fi non eft neceffaria:neq; est in acciden tibus partium: quippe nonin Primariis, non in Deriuatis, non in Declinatis: immo in vno eo demque inæqualitas: Analogia nulla erit. Argumentorum dissolutiones. HI, quifese literature hoftes profiterentur, Can potuiffent a nobis ferri fane, nifi pessimum tve facinus ausi effent. Neque enim solum caussas ra tionesque proportionis tollere in re literaria, fed etiam totam naturam ipsam demoliri videntur mihi. Diruunt enim æqualitatem et similitudinem, omniaque casui subiiciunt: contra quam fa ciebat Plato, quietiam Nominum ac Verborum" ) ftatum, fexumquc naturæ certis legibus confta re, atque duci arbitrabatur. Nosigitur vtrunque extreeue na quo na de PE lu I red 011 m tia ui LE te: 1 extremum tanquam vitiosum reiiciamus. Acdea cem quidem principes rationes,quibusaliæ que annectuntur, scio a veteribus obfcure fimul; et pluribus verbis inculcatas: quæ hîc tam clare patery, tamque ordine digestæ funt:vt quod illi orationis fuco, nec fatis apta copia quæfiuere, id hac nos serie, vt quam efficacissimæ appareant, confecuti videamur. Quibus vt refpondeamus, paulo altius ordiendum eft. Fumit Naturam rerum omnium autorem,quæcunq; agat, propter finem agere receptum eft:quare ne ceffario fit,vtcertum quiddam agat: vndemem brorum, quæ in animalibus sunt, causfx, officia; opera luculentissimis libris a nobis funt explica ta. Propterea vero quod interdum aliis, atquea liis circumuenitur impedimentis ita, vt aberra re cogatur: quibusdam præuenta anguftiis non id agit, quod intendebat. Itaque homini aut addit fextum digitum,aut tollit manum, aut de curtat crus, aut aliud quippiam eiusdem modi monstrorum parit. Cæterum quia maxima ex ceparte reete opus suum peragit, nequaquarn ci de elle operi,quod proponit, dicimus:neque iccircơ riaturam negare debemus. Verum nonnulla re ete, atque ordine in lucem prolata deprauat Co suetudo: quales funtii, quos vsusadegit, vti Val gii effent,aut Vari, aut Compernes. etiam Cafus multum potuit, quo aliquis Claudicaret, aut Luf cus effet, aut Strabo. Ætas quoque, atque imitatio detorsit pristinum quorundam institutum, quo detraetianatura sua degenerarent. Quem admodumigitur vel cafu,velvfu, natura aut per ce CE all 2 fe cy Pu liu T bo di 1 al 9 9 Herti NU Pm edeme uertitur, aut immutatur,nequepropterea tamen naturæ opera neganda sunt:ita non cantinuo Аnalogia, quæ natura quædam vocum est, ficuti ureline desit, ab omnibus tollenda sit. Est ante oculos KMC Phalaris, Dionysius, Nero, alia monstra: in his quo iustitiam, atque animi moderationem deside res: igitur nusquam hæcerunt? Alexander rau pparea cius loquebatur, obstipa ceruice erat; non a pri mordiis natalium suorum, sed pædagogine qui tia distra ettus fuit a simplici illa regia indole. Hominis igitur fuerar integritas, consuetudinis pra qua vitas. Species enim per singula corpora propa gantur, inter quæ nullum formæ difcrimen in Ez,c uenitur: ita etiam in verbis fit. Sicut ergo in natu utepi ra dedu et io triplex, fic et in vocibus. Triplex au-, 5,244 tem ad modum hunc: propterea quod ea quæ tabe deducuntur tribus diueria sunt differentiis:nam uliset aliquid dicitur effe diuersum ab alio Forma, vt 2. equus ab homine. Aliud Materia, vt hic homo Col.ab hoc homine. Aliud Accidente, vthic homo me sedens, ab se ipso stante. Quare in vocibus quo ai que aliud erit nomen hoc, Homo, a verbo hoc, Pugro: forma enim distant. Secundo modo a Leica liud nomen hoc homo, a nomine hoc equus: nuk Tertio; aliud nomen hoc Homo, a nomine allal,hocHominis. Possunt autem ea, quæ vel for milima, vel materia fola distant, etiam accidente um C differre: vtHomoniger, ab Equo, et Homine Walbo: fic nomen hoc homo, et a verbo hoc Se tout quor, et a nomine hoc equus diftabit accidente quoq, id efs lineamentis elementorum. Itaq; et Quiam inflexione diftare poterut. Acquemadmodu eiuf Image 1300C ' s iterum  eiufdem nationis viri duo, etiam fratres, etiam gel mini, etiam pares facie, etiam colore,tamen ma nuum aut crurum flexu diffimiles effe poterunt: neque tamen auferetur,quin duo peregrini inter se similes fint: hoc enim accidens est. Ita in voci bus: Equus et lupus convenient accidente, Lepus non conveniet: sed Analogia erit inter lupu et equum quia cum lepus non est. Non ergo tolletur propterea quodinter lepus non est: sed ponetur, quoniam inter lupus est, et equus. Sed cehabet suam cauffam Lepus, qua desciscat, sequa turque aliam proportionem, vt faciat Leporis, propterea quod Græci Dorienses ita et appella bant,et flectebant:quare generis quoque Analo giam fequutus est Lepus Græcam, non Latinam Equi, ongu valtoers: neque folum Lenusinde, fed vocis in re etto cafu lineamenta Latina fibi affum psit, ut efset Lepus, sicut equus. Quare hoc etiam intererit analogiæ, vtaliis atque aliis caussis par tim talia, partim alia sint. Neque enim quem uis hominem decet “robur”, aut celeritas: qua re “robustum”, et celerem non fequetur ea dem membrorumAnalogia: at omnes Robu stos eadem, eademque alia seorsum Veloces omnes. Si quem autem membrorum proporzio ne præditum inueniamus, officio autem illiinu tilem: hunc casu, aut alio quo fato separatum ab ea proportione iudicabimus, non propter vnum tollentes cætera omnia. Itaque fic eftacutifsime Cornelas.cos inficiari Analogiam,nifiin quibusdampo nant:eftenim Habitus priorPriuationenõ tem pore, Bu pore, fed cognitione: ficut Affirmatid Negatio ne. In paucis non efle calu, in ceteris omnibus cofilio limilitudinis. Euenit autem interdum vt deficiantur nomina proportioneilla, propterea 2 ) quod res ipfæ deficiuntur: nam fexus et princi piis quibufdam, et officiis discreti funt:itaqueal teri quod designes nomen, alteri non conueniat. Proprium fæmellæ Nubere est: iccirco non tranlibis a fæmina ad marem ipso Participio, vt tantummodo Nuptam dicas: vbi non tolletur Analogia, quia Doetum et Do et tam dicas: sed po- » netur iccirco, quia Analogiæ pars eft, sequi signi-» ficatum, alia quoque quoque pars pars eiuseft, fcquiconcin-), nitatem: ficuti hominis officium feruare deco rum.Ergo liquid scabrum critin deducto, maluit ars abstinere: quum tamen natura non repugna ret. græci ovu Dwriavnominant finem hunc,nos etiam Habilitatem possumus, non folum Con cinnitatem. Sic reiecta sunt multa. For, Faux, Prex, Metuturus, Nutritrix, atque eius modi, ve fuppreffæ potius ab vsu, quam negatæ a natura vocum sint. His legibusdiruuntur argumeta omnia:Nam 67, friuolasatis sunt,quæ negant necessariam.Ac pri mum quidem admodum ridiculum, quod breui tatis ratione tollendas curat inflexiones, quum tamen per inflexiones tollatur ambiguitas. Aliæ quoque rationes nullæ sunt.Varietas enim,quam 2, afferunt, nequaquam reiicitæqualitatem. Eft e tim æqualitas interdum inter duo, propterea quod ipfa funt aliis inæqualia. ita distant aqua liter duo triangula, ab vão quadrato:quia inter Ff j. sex fump ! inea fe æqualia funt: Acfatis eft,vt varietas fit inter speftatue cies,non diuersitas in fpeciebus. res cis diner assertio etymologia che atque analogiæ quidem ratio acnatura grelli sic constat. Etymologia vero et si in multis detur obscura est, superque eadem voce alia alii visa: certa tantum tamen absft ut tollenda sit, ut tam maxi- sæpe me fit investiganda, quam maxime latet. Quide- quoc nim occultius veritate? at multis in rebus ca im- pica primis defideratur: neque tamen quispiam tam dam. fitimpudens, qui eam neget. Nam qui semper niac dubitabant Pyrrhonii, vel propter hoc id age bant, ne a veritate, quæ in altera parte contradi- da,y u et ionis latitabat, aberrarent. Ita materiæ primæ natura præterieratveteres omnes Philosophos, quæ donec a Platoneinuenta, ab Aristoteleomoium Qu sapientum principe eruta eft in lucem. Quare itiu omni opeatqueconsilio nitendum eft,vt ne plus ab i illa operæ latendo exigere,quam nos inuestigan- que do ponere videamur. Que pri Quidde inceps agendum, quoque ordine. V Ocum principia, causas, elementa, affeectiones, quemadmodum uniuersa natura comprehenderentur, hactenus declarauimus:de 94 owo inceps ad ipsas voces priuas cursus flectenduseft. Sic enim philosophus naturalia corpora sub modi tu accepta deducit communi intellectione ad historiam singularium: cuius exemplo nobis quoq; statuen Præp Prae nu. qu litt tra statuendum est, quo usu privæ voces apud auto res circunferantur. Quumigitur quidam per or- reno dinem Elementorumhoc profeffi fuerint, alii fumpto autore interpretandi munus magnis di gressionibus contaminarint,vnusVarro mihi vi detur confultius fecisse, ut verborum connexum. certa serie explicaret: alioqui diuersis locis eadem fæpe repetasnecesse est. Verum enim vero ipse quoque M. Varro suorum librorum initium auspicatus esta Temporis, Locique diuisione qua dam, perinde quasisub vtroque,alterutrove om nia continerentur:ac non infinita pene fint,quæ in eam partitionem vel reluctantia lint arceffen da, ut omitta particulas minores, cuiusmodi sunt præpositiones, coniunetiones, interieettiones, quænullam habet cum nominibus affinitatem: Quarelonge præstiterit a primariis vocibus in -joset, itium fumere,atqueab his deducerecæteras, quæ ab illis ortæ sunt. verum inter casce primarias quum quædam steriles sint, ut interiectiones, et præpositionum, ac coiunetionum maxima pars: quædam sintgenetrices, quæ aliasex sesepariant: primo quoque loco tractare steriles decet, quæ nullam cum cæteris habent coniunctionem. Et quoniam non omnes voces elementorum similitudine aut significati cohærent affinitate ne quaquam absurdum fuerit, si interdum in contrarium transeamus. Neque enim qui de motu dixerit, de quiete quoque non poffit loqui. Advnum fignificatum cætera reducenda, Ff ij. Vnum 448 Ių L. Num pterea quod fignificatorum similitudoyni eidemque voci attributa fæpius est, aut fcriben tium autoritate, aut prodentiam curiofo iudicio; principem omnium fignificatum indagariopor- a tere cenfeo,ad quem,tanquam ad tesseram,signa que cæterasreducere legiones: sed propofitis sem per caussis,sine quibus tam stultecredimus,quam arroganter profitemur. Nam quum hoc inter pretandi munus Vlu, autoritate, ratione con itare'dixerint: lane intelligendum est, vsum sinę ratione non semper moueri, veluti si atpirat trophæum, et Anchoram, quæ leniter a Græcis aliis uproferuntur, Atheniensium exemplo sciamus fa P Etumesse. Autoritas vero quid aliud, quamVfus eft?Nam quodautore M. Tullio dicimus, ex cius 1 vsuid habemus. Atfi ab vfu recedat, tum vero auctoritas nulla est. Quare etiam Cæcilium reprehendit Cicero, etiam M. Antonium, qui tum aliter, quam ex vsu loqnerentur. Ad rationem igi, tur, quoad fieri poterit, erunt hæc reducenda, e tu C Nonrecte z'ni vocifignificatorum multitudinema a veteribus assgnatan. ForVerunt antem do ettissimi, multarum quelite rarum viri, qui propterea quod niinis mulca variis observationibus comporta sciuissent, multa item significatorum monstra unicidem q. Voci designarunt. Quoru in opera tantunabestveca moda sit, ut maxime etiam libria duerseturinleria ptioni. Nam specioso titulo de sermonis proprietate edidiffent, nihil minus quam quod pro fitebantur, effecere. unius nanque vocis vnatan tum sit “significatio propria”, ac princeps. cæteræ aut communes, autaccessoriæ, aut etiampuriæ, non enim ab reidem verbum adiecit vfus Nominibus diversorum significatorum, sd quia co rum natura conueniebat, sic dicimus Scindcre vallum: Scinde re adamantem non dicimus. Non enim natura fert. Ac verbum quidem pristinum recipit significatum sed non cohærent. Non igi tur potuit mutari significatum huius verbi, in ca verba quæ cum adamante convenire possunt, puta tundere. Nam dicimus, scindere in lue tu togam; ergo erit hoc loco idem scindere, quod Lugere: et scindere vallum,erit, Castra occupare. Ita que male plurima sic ab illis distorta funt, quæ a nobis in libris O. iginum certis appofitis cauffis correeta fuere. Nam quis putarit verbum hoc Potiri, idem effe quod Condi? propterea quod poetæ versus est, Potiuntur Tybridis alueo, fic Subigere, acuere, et stringere, percutere, et spectare, Dirigere: et ventus, odor, et alia innumera, quæ omnia longe accuratius ad sua quæ que principia reducenda fuere. Est autem viri et boniet sapientis non solum alienos errores de tegere, atque arguer sed etiam rationes suas atque consilia aperire. Quare quo sitindagandum modo, sicinftituamus. Si Condi, significat Potiring loco verbi Potiri ponatur verbum Condi: fipatitur sedes, bene est: si non patitur, non significat. Quis igitur dicat, Conditus sum libro? Et Conditus sum Turdo? et Conditus sum Ense? Item si Premere, Defodere est: dicamus igitur Fossam premere. Sic, Premere, Tegere significat: igitur Colo premi, dicamus nos, quos non attingit tamen. Nolo nunc duciper omnia, quæ suo loco in originibus exactis fime persequuti sumus: sed satis lit icciffe fundamenta scientiæ tibi, more principis nostri Aristotelis, cuius sapientiæ luce grammaticorum tenebræ discutiantur. Scaliger''s main essay on language is his “De causis linguae Latinoae,” a grammar he wrote for his son Silvio, and which was published by Sebastiano Grifio. There Bordoni tries to establish a philosophical basis for a science of grammar. Bordoni approaches his subject en philosophe. In order for logic to qualify as philosophical logic has to deal with eternally true and necessary analytic statements about a language such as Latin or any system of communications that a Roman used to communicate with another Roman. This is a problem which confronts speculative grammarians like Bordoni or Grice. Bordoni tries to establish the ‘cause’, or four causes of language, because in an Aristotelian context, a cause (causa, aitia) is that which always and by necessity brings about one specific ‘consequentia’ or effectus, or result. The discussion of the cause normally centres about the central passages of the “Physics” and the “Metaphysics”. In the grammar for his son, Bordoni does not devote much space to the discussion of the nature of ‘cause’. His philosophical presuppositions remain for the most part implicit. Thus, in order to understand more fully his philosophical stance on single problems, it is necessary to draw extensively on his other essays as weIl, especially those he did not write for Silvio! The ‘formaI cause’ (causa formalis) of language is traditionally identified as ‘significatio’. It is clear, therefore, that ‘significatio’ poses a series of problems which involves not only language. The most fundamental ontological and epistemological problems are clearly at stake. A fundamental essay from which discussions of ‘significatio’ arises is a passage from the beginning of Aristotle''s   De · interpretatione: “Now a spoken sound is a symbol of an affection in the soul. Of what this is in the first place a sign or symbol – the affections of the soul -- is the same for every man. Of what this affection is a likenesses – a thing –is also the same. If an expression ‘signifies’ an affection of the soul, or through an affection of the soul, we must know how the latter relate to the thing in order to be able to account for the full process of ‘significatio’. Central problems will be Bordoni’s ideas on the nature of the universale, on the conception of individual phenomena, on individuation, and on the agent intellect. We find useful hints of Bordoni’s position scattered in many of his essays such as the commentary on the Hippocratean De Imnsomniis, the dialogue on Pseudo-Aristotle De plantis, and in the commentaries on Theophrastus''s botanical essays. The most important text is,  however, the Exotericoe exercitationes, where a section is devoted 'to a series of problems concerning the soul. The Italian scholar Paganino Gaudenzio is rather sceptical about the value of these exotericoe exercitationes as a source to Bordoni’s thought. Gaudenzio thinks that the work was too marked by Bordoni’s polemic against Cardano, which occasioned the essay. Gaudenzio was scandalized by sorne un-Aristotelian views of Bordoni’s, and he tried to dismiss the essay as being not seriously meant. 1 do not think him right in doing so, although I do admit that it can be difficult to use Bordoni’s “exotericoe exercitationes” because its choice of subjects is determined by the polemic, and also because the language is notoriously obscure. Our senses are immediately presented with the singular and material thing. What we sense, however, is not the substance or essence of a concrete phenomenon, but its accidents, such as its size, colour, position, or its number. The intellect removes these accidens, and what remains is the essence (substantia), i. e. the   species universalis which is therefore in sorne sense produced by the intellect. Bordoni does not take this to its nominalist extreme of calling the species or the universals exclusively a mental phenomenon. He gives an ontological status to the two. ln order to solve the problem of the nature of the' universals, Bordoni briefly analyses a passage from the Analytica priora (Al, 24a 25), and concludes that an universal is a thing (res) whose nature it is to be predicable about many things. A universal do not exist in the soul. A universal is discovered there rather than created. What the soul does to an universal in turning it into an affection of the soul is merely to make the universable predicable. Intellectus autem nihil affert nisi proedicabilitatem. The ontological foundation of the affection of the soul thus remains pronounced. In support of his view Bordoni quotes a passage from the “De anima” where Aristotle says that a universal (“ton kath’olou”) exists in the soul somehow (“pas”). Had Aristotle meant that a universal  actually has its only existence there he would not have used the word “pas”. Bordoni’s attitude is not identical to any of the great medieval schools of thought, but it does recall the common natures of Johannes Duns Scotus, which were actualised by the intellect as predicable universals. This sort of fundamental Scotism was by no means uncommon i n the sixteenth century, and ought to cause even less surprise in Bordoni, who claims to have spent sorne years in a Franciscan monastery, and who had prefaced and index to Duns Scotus with a laudatory poem. One should not, however, unduly stress the Scotisi aspects of Bordoni. Athough it is a conspicuous trend in his thought it is but one amongst many. For instance in connection with the universal he here and in several other conneçtions used the phrase “res uniuersalis”. This is an unusual usage of “res”. One would rather have expected “aliquid” or the like. It could perhaps best be understood in connection with the terminology which came in after Valla''s Dialectics, where res replaced ens, aliquid, and several other scholastic terms. Also in the De causis linguae Latinae we meet res used for universalis and even for  accidentia. This is not an obvious usage for a man who, like Bordoni, was a moderate realist: he did not ascribe a separate existence to the universals ante rem, only a real existence “in re”. Points of view akin to the one outlined above are found not only in the “Exotericoe exercitationes”, from the last years of Bordoni’s life, but also in his earlier writings. A corresponding attitude is for instance expressed in the commentary on the Hippocratean   De insomniis. Regarding species as a predicable or a universal as Bordonir does was a Platonising interpretation of Aristotle which stems back to Porfirio. This interpretation created serious problems within the Aristotelian system. How can two single individuals of the same species differ, and how can they be grasped by the intellect if at all? This set of problems underlies a wide range of metaphysical and logical discussions and it would be pointless to give even an outline of its importance here, but we cannot avoid a presentation of Bordoni’s views on individuation and of the intellection of singular material phenomena. According to Bordoni, Averroes assumes that there is one intellect for the whole of humanity, and that it cannot grasp the individual phenomena. In Italian Renaissance Aristotelianisrn, the unity of the intellect is a standard topic of discussion. Bordoni’s interest in the subject probably reflects his Padova days. Averroes was held to believe that the intellect assumed the form of the thing intellected. Bordoni points out that to Averroes the intellect does not realiter become res intellecta, but only modo similitudinis et receptionis, although he in other places ascribes the more radical view to Averroes, and he also ascribes it to Cardano. According to Bordoni, Aquino also rejects the intellection of the individuals, not because of their materiality, but because of their, individuality. This is hardly in accordance with modern readings of Aquino but it seems to have been communis opinio. Zimara bases his De primo cognito on a refutation of what he saw as a nominalist acceptance of the intellection of the singulars simpliciter. The arguments used by Zimara, one of the men whom Bordoni quotes as his preceptors in the epistle to the reader prefixed to the Exotericoe exercitationes,  are listed as either Scotist or Thomist. A thing is considered incompatible with the intellect because it is respectively, material and singular. These are the same reasons which Bordoni ascribes to Averroes and Aquino. For Bordoni the matter is clear. We do perceive the individual in our intellects. They are indeed the first things perceived by it. If this were not the case, he continues, a proposition like “Caesar est homo” would be devoid of sense. To the objection that the individual only per modum is distinguished from the species, he responds. Now listen: This Caesar who is writing this, is something different from the universal nature of man; therefore, it is necessary that Caesar is intellected as differing from the universal through some particulars. Therefor, the singular is intellected. Bordoni proceeds to argue that the higher faculties have a more perfect cognition than the lower ones, and therefore the intellect is bound to have cognition of the singulars of which the senses have perception, for the intellect is a higher power than are the senses. This is very close to the traditional Scotist argument in favour of the intellection of the singulars. Again it is interesting to see that this was a constant point of view in the works of Bordoni. In the commentary on the De insomniis   he says. Therefore, if the intellect grasps the universals, it also has knowledge of the material things. This opinion was expressed forcefully enough for Bordoni to be quoted for it several times in later academic literature (Pomerano). In the section of the Exotericoe exercitationes with which we have been mainly concerned, we were still left in the dark as to what constitutes the individuating principle. Another section, however, provides us with a clue. It is entitled “De principiis naturre indiuidure”. Anima is the individuating principle of the human being. Bordoni does not say so in so many words, but thus it. becomes clear that “forma” to him is the individuating principle, since the human forma is anima. This would seem to pose more problems than it solved, for the “forma” is that which makes a thing be what it is. It is its common nature or universal principle, and hence it should really be the “forma” which requires individuation. Bordoni is obviously not very precise here, and although he uses the term individuation, he probably does not want to commit himself too unequivocally to Scotism by introducing the haeccitas, which is formally distinct from the soul. But even so it seems clear that for Bordoni’s contemporaries this was accepted as a Scotist approach. Nifo, for instance, another of the philosopher Bordoni identifies as his preceptor, specifies as Scotist his thought that the soul is irreduceably individual in itself, and that it is in its own · right an individuating principle. The same vaguely Scotist attitude can also be detected in the section of the Exotericoe exercitationes which is called Quid sit intellectus. There we read. Thus we see that there are several notions for one and the same thing. We calI them formalitates. This is seen as a barbarism by those who are themselves harbarians, but for the learned it is not an inapt term. Admittedly the idea that one thing could hring about various notions is rather more nominalist than Scotist, and the Scotist would altogether have described the formalitates as having a higher degree of reality, but even so the provenance of Bordoni’s ideas on individuation seems clear. We now know that an individual phenomenon is first to he perceived by our senses, but it is also grasped by the intellect before it proceeds to denuding it of its differentia in order to make it into species. In this function the intellect could be called intellectus agens (“nous poietikos”). If one assumes that a universal is created in the intellectus materialis (or possibilis, or passivus – nous pathetikos), Bordoni says, there would indeed be use for an intellectus agens. If, on the other hand, one does not believe that the intellect actually creates the universal, it is superfluous. Either one can say that the intellectus agens both recognizes the singular and through the process of ‘abstraction’ cornes to recognize the universal, or the other way round, one might say that the material intellect can have a facultas diuidendi, componendi, separandi, and colligendi. Therefore the agent intellect will not be necessary, where the material intellect is, or it will exist on its own without the material intellect. Thus there is no real distinction between the two, but Bordoni does permit a distinction   ratione or ui by insisting that the intellect is but one according to its potentia, whereas it has several uires. Aiso Bordoni’s preceptor Nifo rejects the Thomist idea that the soul had  several protestates (the structure power of the soul). Thus Scaliger once again recalls Scotist terminology. Bordoni states his views on the agent intellect very strongly, even suggesting that the notion is ridiculous, and this becomes the object of much attention in the generation immediately following Bordoni’s. Thus Goclenius discusses the problem in his  “Aduersarium”. An sit necessarium ponere intellectum agentem. And Gaudentius is positively scandalized at the thought that a man who wanted to pass for an Aristotelian could hold such opinions. The agent intellect, which which Aristotle deals very earnestly is being attacked by Scaliger as superfluous, nay ridiculous. Bordoni takes the same attitude in his commentary on Pseudo-Aristotle’s De Plantis and also in the commentary on Theophrastus's De causis plantarum. As an introduction to his discussion of the “diction” in the “De causis linguae Latinae”, Bordoni provides a summary of his epistemological views. Most of it should be self-evident after the discussion of the Exercitationes exotericoe on the same subject. The “De causis” is far more jejune and far less explicit, but none of the information there provided, seems to contradict our findings. In the Dè causis, however, Bordoni takes us, also briefly, from the epistemological level to the level of language. We have the intellection of the species in common with other animaIs, but we distinguish ourselves from other animals by our rationality (“prudential”, “consilium”), whereby we participate in God. The rationality can only be perpetuated socially, by the process of learning and teaching. Therefore language is necessary. Reading the De causis one might weIl wonder why language is necessary at aIl. Every affection of the soul as weIl as the thing it reflects are identical for every man. If an expression ‘signifies’ an affection of the soul, language is really only an instrument for communicating what is already perceived and intellectually grasped equally by everybody. We would, according to Apel, be metaphysically guaranteed to say the same things about the same shared world. Bordoni’s answer to this would be that the “finis orationis” is not only naming an affections of the soul. It is an interpretation of the soul. The soul does not only perceive the singular and grasp the universals, two objective processes. It is also discursive and combines them in complexa, which in turn can be compared with the external world. The relationship to truth is that which makes language significant. The relationship between an affection of the soul and a thing is far closer for Bordoni than the arbitrary relationship between an expression and the affection of the soul that it signifies. An expression of the soul does not ‘signify’ at all. ‘Significare’ is never used about an affection of the soul, nor is this affection ever called a “notum” in the way an expression always is. Only an expression ‘signifies,’ and it seems to be clear that an expression signifies an affection of the soul. This last statement is nothing special; for even the nominalists has to make use of an affection of the soul for “significatum”, when e. g. a universal is concerned, although they generally assume that an expression signifies a singular and material thing directly. It therefore cornes as a surprise that throughout his essay on the causes of the Latin language Bordoni clearly and unambiguously states that an expression signifies a thing (res). The mental intermediate level is practically entirely left out of consideration in the discussion of the Latin language and its causes. For instance an expression follows directly the nature of the thing. In the same way as an expression is a sign of a thing, it also imitates its nature. In sorne places Bordoni explicitly excludes influence from an intervening mental level. Consequently amabigous nomina do not exist, for in the real world (in rebus) there is no intermediate between that which I have called an adjective name and a substantive name. Hence there can he no intermediate lzomen. Even if we remember that for Bordoni “res” could mean far more than just a physical thing, this leaves the mental process completely out of the picture as far as language is concerned. At the risk of explaining away what might only he a banal inconsistency, I venture to propose that Bordoni did believe that an expression signifies an affection of the soul, which in its turn is a ‘re-flection’ of the res, but that the mirror of the intellect is so perfect that the mental level becomes superfluous when one talks about the matter. We have seen that the soul neither adds nor detracts from nature. The soul arrives at the universals through abstraction. Bordoni is close to the entirely objective relation between mental term and extra-mental phenomenon which Nifo maintains in his Dialectica ludicra. When he says that “nomen significat rem” or the like, Bordoni is not therefore talking as a nominalist, although sorne philosophers did maintain that an expression refers directly to a things. On the contrary 1 think that Bordoni uses a shorthand expression possible only for a realist. Leaving the mental level without any importance in language Bordoni notably disances himself from not only the realist modistae, but also from their nomilist opposers/ followers, who reinterpreted the” modis ignificandi” iriio “modi agenda” of the intellect. Here Bordoni breaks radically with Aristotelianism, including Scotism. Bordoni is not, however, the only one of his time to do so. Nifo explains this tendency more fully in his Dialectica ludicra where he sets out to prove that there is no such thing as  a “natural” “sign”. Not even the affection of the soul signifies naturally, for a notion is received objectiveIy. Hence there is no formaI causal relation between the singular material thing and the notion. This is not dissimilar to Aquino’s idea that the a notion is a “similitudino”. The affection of the soul is itself something signified (signatum); the affection of the soul does not signify (signans). It is clear that Nifo can deprive the affection of the soul of signification because of the objective relationship  between the thing and the affection of the soul, an approach which is very close to the restricted function of the intellect as set out by Bordoni. The tendency in philosophy had been to underline the function of the affection of the soul in the process of ‘significatio’,  and both Scotists and Averroists therefore stress that an expression admittedly signifies a thing, but through an intermediary abstract ‘concept’. We occasionally find this attitude reflected in the De causis as weIl but on the whole this seems to be overruled by Bordoni’s practice, where he is closer to Nifo. However, although an affection of the soul itself does not not signify, it is still in exceptional cases considered as the “significate” of expression by Bordoni. He does not always insist on an expression merely signifying a thing. Having recourse to the mental level seems to have been Bordoni’s ultimate resource when the more simple approach was not viable. I will consider the following passage. Somebody might object. An apparent substantive name – like phoenix -- which is a name of a figment of the soul, is not an expression. For ‘phoenix’ – or “Pegasus” is not the sign of a thing. It should be understood as follows. That which is called an“ens” sometimes has true being, e. g., God, sometimes not.. The latter case can have two forms, either “privation” (negation) or fiction. The apparent expression “vacuum” (as in ‘this name is vacuous’) is an example of privation. The apparent expression ‘phoenix’ or ‘Pegasus,’ as in Bellerofonte mot ail cavallo alato Pegaso’) is an example of fiction. The apparent expression or name or substantive name of this thing (ens vacuum, ens phoenix) does not signify in the same way as ‘God’ signifies God. Privation or negation signifies through the category of having. (“I am not hearing a sound”, “This not not red; it is green” – as a bird has wings and flies, so does Pegasus, the Greeks believed). It is easier to understand a figment – simple like ‘phoenix’ or complex like ‘squared circle,’ or ‘winged horse’, for they are a sort of false enunciations. For ‘phoenix’ is the same as this enunciation, ‘This ia a bird resuscitated on account of itself. This horse flies, and Bellerophon rides him. “Vacuum” is described in practically modistic terms. “Per modum privationis” significare is not written explicitly, but aIl the elements are there. This involves a concept of a mental process which cannot be derived from Bordoni’s own epistemology. ln order to explain how Bordoni sees the ‘significatio’ of ‘phoenix,’ Luhrman paraphrases perhaps inadvertently the nominal phrase ‘phoenix’ to the full utterance, ‘phoenix est avis rediviva sui causa”. Thus he obtains an utterance and a  proposition which can he either true or false, but this does not help us with this rather obscure passage. Bordoni does *not* equate or associate the vacuous name ‘phoenix’ with a proposition, but with Bordoni calls a “complexum indistans”. “Avis rediviva sui causa” – cf. ‘equus volans”. Bordoni confuses two problems here, that of ‘significatio’ (connotation) and that of truth (denotation). This cannot be dismissed so easily as this. It is worthwhile recalling the commentary of Averroes on De interpretation, where he states the generally accepted view that an expression (alpha, beta) on its own is neither true nor false. Only if we add the copula ''is'' (the S is P, the alpha is beta) or '' is not'' can one talk about truth. Averroes continues. “And therefore, when we say that a ‘chimaera’ (goat-stag) cannot eat secondary intentions, we signify something true—for it is true that a chimaera does not eat secondary intentions – quaestio subtilissima. Bordoni's preceptor Zimara deals with a related problem in his best-selling “Solutiones contradictionum”. Zimara claims that in one way, the formation of the intellect is always true; that is by the first operation of the intellect. In a similar context in the Exotericoe. exercitationes Bordoni says. Ffr that which is understood by the intellect is always true (“It is true that the Greeks believed or conceived of Pegasus as a flying horse”). In another way, however, the formation of the intellect, when negated in an utterance, is true (“It is true that Pegasus does not fly”), because, as we nave seen, uerzcas can only oe eSIaOllsnea Inrougn   an “adaequatio rei”, which involves “composition” (conjunction of properties: equus volans) or disiunctio. Neither of these two ways of regarding truth  allows of declaring phoenix a lie. Sorne light can be thrown on this contradiction in Bordoni by looking at the central passage in the Metaphysics where Aristotle discusses the ways in which falsitas can be said, i. e., not a philosophically unambiguous term, but the usage of the term in Greek, although Aristotle takes it for granted that all the ways in which ‘falsum’ may be said are equally adequate instances of ‘falsitas’. What is important for my purpose is that Aristotle in one section ignores or underestimates a ‘statement’, an ‘utterance’, or the content of a desire or a belief in favour of a states of affair which he groups with under the category of a thing that is not as it seem, as false, a thing. Averroes says on the same locus. ‘’Falsum’ is also said about a fictional thing which is imagined according to their not having existence, or not being at all. And this sort of ‘falsum’ has to do with intellection and primarily with desiring or believing  It must be a ‘falsum’ of this kind which Bordoni has in mind, although this is difficult to explain without ascribing a greater independence to mental operations. Bordoni is likely depending on a passage like the one from Averroes than on scholastic quaestiones on figmentum. This is reinforced by his choice of the example ‘phoenix’, which usually exemplifies a species or set with only one member in it (hence it grows capital letters, as Strawson says). The example of a  figmentum is usually either ‘hircocervuus’ (unicorno) or   chimaera (goat-stage), cf. sirena, centauro -- which are more complicated to account for than the singular ‘Phoenix’ or ‘Pegasus’ (‘Vacuous Names’). However, allowing that Bordoni means what was usually meant by ‘chimaera’, there is some traditional sense to be made out of this passage. ln one other instance Bordoni has to take mental operations into consideration. That is when he discusses what was traditionally known as suppositio materialis (the use-mention distinction). Scaliger never uses ‘suppositio’, and he is refreshingly untechnical on the subject. ln sorne places he is, however, reminiscent of logical terminology. Bordoni’s explanation of material supposition corresponds to his description of the mental auto-reflection on an affection of the soul. Thus we see that Scaliger does explicitly acknowledge mental operation in the De causis linguae Latinae in sorne special circumstances, although it on the whole is of less than secondary importance to him. I do not deny, therefore, that a mental level exists in Scaliger''s epistemologically based concept of ‘significatio’. My point is rather that the functions which Bordoni ascribes to the intellect are so limited that he can most often ignore them in practice. Scaliger''s indifference to the mental operations has sorne linguistic consequences as weIl. He has a.preference for the expression ‘significatum’ (cf. implicatum, implicatura) rather than ‘significatio’, ‘implicatio’). And it is remarkable that he does not seem to mind whether ‘significatum’ gets confused with  ‘significatus’ (‘signatus’, ‘signatum’). Bordoni quite often uses forms where the two co-incide, without giving any indication of which of the two he means. When discussing homoym, paronym, and synonym, Bordoni says: Nam pro-fecto ut inre non sunt eadem (eequi-voca), ita nominis *significato* alio atque alio sunt. Itaque sic vere possis dicere. “Canis non est canis.” Id es, res coolest is non est res terrestris. At nomen et materiam habet ipsas literas, “C”, “A”, “N”, “I”, et “S”, et formam, id est significatum. Ergo “canis coelestis” materiam eandem habet elementorum quam canis terrestris. Formam autem, id est significatum, non habet. Ergo non est idem nomen (costellatio canis caelestis). The two places where Bordoni writeso “significatum” he seems to be thinking of the relaterd (but distinct) form of “significatus”. It would, syntactically, have been at least as correct to have ‘significatus’ (or ‘significatum’) nominative case (casus rectus, not casus obliquus) in the two instances – in which case the nominative forms ‘significatus’ and ‘significatum’ are different.  When Bordoni has ‘significato’, this expression seems is a declined form of the nominative “significatum”. But this would makes but little sense. As Pattison notes, it would amount to saying something very otiose if not nonsensical. Just as two 'homonyms, say, ‘dog’ and ‘dog’, are different in the real world, they are not the same in the real world. It make more sense to read ‘significatu’, the declined form of the nominative neuter noun ‘significatus’   instead. The same is true of another passage. Proprium autem quorundarum prae-positionum est ut *significate* uarient. Prepositions (like “on” the table), being con-significantia, do not strictly have a  significatum at all – even if “See Strawson under Grice, and Grice on Strawson” does – or Pears is between Grice and Strawson. With the case of ‘on’ or ‘between’, ‘significatu’ or ‘significatus’ (cf. conceptus) would have constituted a more understandable text. – cf. the conception of negation. My intention is not, however, to propose emendations ot the text, but to show that Bordoni is practically indifferent to any distinction between  ‘significatus’ (conceptus – incuding figmentum) and significatum (signatum – what affection of the soul is behind the expression ‘phoenix’?). A rather dramatic consequence of the objective relation between the extra-mental world and the corresponding mental concepts. Bordoni’s ‘significatio’ makes it very difficult to explain contextually changing usages of a word. Each varying usages must reflect a different affection of the soul. Two different uses of an expression must therefore be considered as two different dictiones, which only accidentally have the same ‘matter’ or form. This is standard in the modistae, but Bordoni’s ‘significatio’ becomes even more rigid and static because of the limited role he ascribes to the mental operations. Not only does he ignore theories of supposition, which involve words changingaccording to context; he rejects the possibility explicitly by telling us that discussions of sermonis proprietas are cOlnpletely misguided, because words have Ollly one signification (Scaliger   1540: 351). This make it very difficult to acc() unt theoretically for the philological discussions of the niceties of usage. That was also a sort of proprietas sermonis. Bordoni unhesitatingly gives use precedence over rationality in lànguage, when confronited with the problem, but his theoretical discussion of use remains fundamentally incompatible. with his concept of ‘significatio’. A discussion of the concept of usus will, therefore lead to far away from the theme of this, and it must here be left as a hint at the range of Scaliger''s eclecticism. Arist., Phys. B 3. 194b23 -195b30; Met. Â 2. 1013-24 -1014-25, te Scripsimus autem desumptis a philosopho principiis pro confessis quod in omni scientia fit infmore» -- where he discusses criticism of the De causis.  Arist. / nt. 16-3-8. Gaudentius. For a modern discussion of Scaliger's relationship with Cardanus see Maclean. Te ita et naturre opulentia et Aristotelis opibus euincam esse in natura res universales piuribus communicabiles. te At intellectus nullam facit substantiam. Neque cum abstrahit circumstantiam quicquam addit de suo... sed agnoscit eandem esse in utroque, quia utrique communicabilem et iam communicatam. Bordoni is clearly and often explicitly anti-nominalist. For Bordoni’s stay in a monastery cf. Billanovich. The poem is in de Fanti. Ad hrec uniuersalia in materia sunt. Sunt enim unum in multis. Nam idearum figmenta non admittimus». (10) It is worth noting that Bordoni does not agree with Zimara who says. Unde, sicut mea fert opinio, sententia peripateticorum fuit quod intellectio singularis materialis repugnat intellectui, ut intellectus est, non quatenus singulare, sed quatenus materiale est. Sic erat respondendum: in rebus singulis esse multa suapte natura qure unum fiunt ab una forma: ut esse, uegetari, sentire, intelligere. Hrec omnia ab una anima unum fiunt in homine. Sic uidemus eiusdem rei diuersas esse notiones quas barbare quidem barbaris, sed non inscite apud doctos formalitates appellabamus. See Poppi (1966) for-a discussion of the Scotist doctrines on formal distinction at Padova. Bordoni’s thoughts are very similar to the notion of the immediate contact between the intellected object and the passive intellect which Achillini was noted at Padova. Bordoni’s thoughts are very similar to the notion of the immediate contact between the intellected object and the passive intellect which Achillini was noted for maintaining. Perhaps more interesting here is that Nifo and Bacilieri also nurtured such ideas. Bordoni does not, however, completely reject the existence of the species intelligibilis.  Rationality is the traditional Aristotelian differentia of the human being. Luhrman sees a dependence on Pico della Mirandola in the use of “divinum”. The idea of the divine participation of the soul is general neo-PLATONIC doctrine and can hardly he identified with Pico specifically. It is worth noting that Bordoni does not make the human use of language an argument for the divinity of the souI. This would have brought him far closer to the language mysticism of Pico. Veritas in oratione est, non in uerbis priuis. When Scaliger talks about materiam, formam and qualitatem significare: about substantiam significare and about actionem/ passionem significare, aIl these concepts are also res, not with a separate existence, but nevertheless with a real existence. E. g. Hieronymus Pardo, who took up the nominalist argument that the assumption of an intervening concept would lead to Infinite regress: cf. Ashworth 1974: 43. (20) Averroes in Aristotle (1562) Vol. 1, 1, fol. 68 v. (21) Zimara (1530) (Contradictiones) fol. 53 v., commenting on the De anime III textus 21 and 26 = r 6. 43Qa26 sqq. and 43{) b 26 sqq. (22) Kirwan (1971) p. 178 on /:. 29. 1024b 17 sqq. (23) Averroes in Aristotle (1562) Vol. VIII, Met. V, textus 34: fol. 141. The chimaera not only poses a problem of truth, but as a true figmentum it exemplifies that which it is impossible to comprehend, in the sense that it signifies something which has the essential characteristics of “lion”, “woman”, and “dragon”. That Bordoni does not use the chimaera here is so more remarkable as he did know why ‘chimaera’ is a complicated example. As it is described in Bordoni’s exercitatio on which Goclenius comments. Ac aliquando sine hac specie intellectus intelligit, nempe cum intellectus recepta species exsinuat se ipsum et speciem ipsam intelligit. Id est ipsam speciem cognoscit esse rei notionem, non autem rem. Hzc intellectio est animi action. I cannot therefore entirely agree with Stefanini in calling Scaliger “a modest mentalist”. For signification is the forma of a word, not something separate from it. Est st enim forma dictionis signification. -- intelligibilis.   -- the he human him. Sgnificare   nevertheless of and exemplifies which: know 3v.,::   species rei. 1cannot therefore entirely agree with Stefanini in calling Scaliger te mentaliste ».  ACKRILL, J. L. (1 Aristotles Categories and De interpretatione, Translated with. Notes and Glossary, Oxford, Oxford University Press.   ACKRILL, J. L. Aristotles Categories and De interpretatione, Translated with. Notes and Glossary, Oxford, Oxford University Press.   50 JENSEN: Scaliger''s concept of signification   APEL, K. O. (1963). Die Idee der Sprache in der Tradition des Humanismus von Dante bis Vico, Bonn, Bouvier Verlag. APEL, K.-O. (1976). «The Transcendental Conception of Language Communication and the Idea of a First Philosophy», in Parret, 1976, 32-61. ARISTOTLE (1562). Opitra cum Auerrois commentariis, I-VIII, Venice, apud Iunctas. (repr. Frankfurt am Main, 1962). ASHWORTH, E. J. (1974). Language and Logic in the Post-Medieval Period,   Dordrecht & c., Reidel. ASHWORTH. Chimeras and Imaginary Objects: A Study in the Post-Medieval Theory of Signification» Vivarium. BILLANOVICH, M. (1968). «Benedetto Bordon e Giulio Cesare Scaligero» Italia medioevale e u~ anistica, XI,. pp. 187-256. BOLER, J. F. (1982). «Intuitive and Abstractive Cognition» in Kretzman et al., 1982, 460-478. COPPLESTON, F. (1962). A History ofPhilosophy, vol. 1-9, Paperback ed., New York, Doubleday. GAUDENTIUS, Paganinus (1641). De pythagoroea animarum transmigratione opusculum. Accedunt... De aperipato Coesaris Scaligeri, Pisa, typis A. Massre et L. de Landis. GOCLENIUS, Rudolphus Maior (1606). Aduersaria ad exotericas aliquot 1. C.   Scaligeri... exercitationes, Editio tertia, Marburg, typis P. Egenolphi. KESSLER, Eckhard (1981). «De significatione uerborum» «Spitscholastische Sprachtheorie und humanistische Grammatik» Res publica literarum, 4,. 285-313. KIRWAN, Wallace (1971). Aristotles Metaphysics, Book r,~, and E, Translated · with Notes, Oxford, Oxford University Press. KRETZMAN, Norman; KENNY, Anthony; and PINBORG, Jan ed., Thé   Cambridge History of Later Medieval Philosophy, Cambridge & c., Cambridge University Press. LUHRMAN,  C. L. Pasius, 1: Linacer, 1. C. Scaliger en hun beschouwing van het werkwoord, disse Groningen. MACLEAN. The Interpretation of Natural Signs. Cardanus's De subtilitate versus Scaliger's Exercitationes. Vickers, Brian ed. Occult ' and Scientific Mentalities in the Renaissance, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 231-252. MAHONEY, Edward P. (1976). «Agostino Nifo and Saint Thomas Aquinas»   Memorie Dominicane, MAHONEY, Edward P. (1976). «Agostino Nifo and Saint Thomas Aquinas »   Memorie Dominicane, N. S., 7, 195-226.   JENSEN: Scaliger''s concept of signification 51   MAlUS, lunianus, De priscorum proprietate uerborum, Traviso, Bartholomoeus Confalonierus Brixiensis... impressit (Hain * 10541). NARDI, Bruno (1945). Sigieri di Brabante nel pensiero dei rinascimento itaUano,   Rome, Edizioni italiane. NARDI, Bruno (1958). Saggi suit' aristotelismo padovano dal secolo XIV al XVI, Florence, Sansoni. NIPHUS, Augustinus (1521). Dialectica ludicra tyrunculis... Venice, per Alexandrum de Bindonis. OWENS, J. (1982Faith, Ideas, Illumination, and Experience» in Kretzman et al., 1982, 440-459. PARRET, Herman ed. (1976). History of Linguistic Thought and Contemporary Linguistics, Berlin & c., de Gruyter. PINBORG, Jan (1967). Die Entwicklung der Sprachtheorie im Mittelalter, Münster   & c. Aschendorff. PINBORG, Jan (1975). c Die Logik der Modistoe» Studia Mediewistycz. ne, 16,   pp. 39-97. PINBORG, Jan (1982). c Speculative Grammar» Kretzman et al POMARIUS, De anima rationali... Proeside Dr. Johanne Soerlin2en. Wittemberg, Literis mandabat Michael Wendt... --POMERANUS, Andreas Friderici (1645). Placita philosophorum XXIII de anima rationali, proeside Johanne Sperling, Wittemberg, apud M. Wendt. POPPI, Antonino (1966). c 1 contributi dei formalisti padovani al problema delle distinzioni» Problemi e figure della Scuola Scotista dei Santo (Publicazioni della provincia patavina dei fratri minori conventuali, 5) pp. 601-790. Antonino POPPI, “Saggi sul pensiero inedito di Pietro Pomponazzi, Padua, Editrice Antenore. Julius Caesar SCALIGER (1539). Hippocratis liber de somniis cum L C. Scaligeri commentariis, Lyons, apud Seb. Gryphium. SCALIGER (1540). De causis linguoe Latinoe, Lyons, apud Seb. Gryphium. SCALIGER (1556). In libros duos qui inscribuntur De plantis Aristotele autore libri duo, Paris ex officina M. Vascosani (also Lyons, apud GuIielmum Rouillum). SCALIGER (1557). Exotericaru"" exercitationum liber quintus decimus, de subti/ itate ad Hieronymum Cardanum, Paris, ex officina typographica Michaelis Vascosani. SCALIGER (1561). Poetices libri VII, Lyons, apud AntoniulTI Vincentiunl (also s. 1. [ Geneva], apud Johannenl Crispinum).   SCALIGER (1561). Poetices libri VII, Lyons, apud AntoniulTI Vincentiunl (also s. 1. [ Geneva], apud Johannenl Crispinum).   52 · JENSEN: Scaliger''s concept of signification   SCALIGER (1566). Commentarii et animaduersiones in sex libros de causis plantarum Theophrasti, Lyons, apud Gulielmum Rouillum. SCALIGER (1584). Animaduersiones in Historias Theophrasti, Lyons, apud Ionnam Iacobi Iuntoe filiam. STÉFANINI, Jean (1976). «J. C. Scaliger et son De Causis linguoe Latinoe» in Parret ed. 1976,. 317-331. STÉFANINI, Jean (1982). «Aristotélisme et BI" ammaire; le De causis linguoe Latinoe (1540)de J. C. Scaliger» Histoire Epistémologie Langage, ' 4, 2, pp. 41-54. VALLA, LaUrentius (1982). Ripastinatio dialecticoe et philosophioe, 1-2, ed. Gianni Zippel, Padua. VERBURG, P. A, (1952). Taal en Funktionaliteit, Wageningen. YATES, Frances A. (1979). The Occult Philosophy in the Eli1. abethan Age, London, Routledge & Kegan Paul.   ZI~, Marcus Antonius (1530). De primo cognito eiusdemque solutiones in dictis   \ Auerrois, Lyons, apud Scipionem de Gabiano.   Marcus Antonius (1530). De primo cognito eiusdemque solutiones in dictis   \\ Auerrois, Lyons, apud Scipionem de Gabiano. Julius Caesar Scaliger. Giulio Cesare della Scala. Giulio Cesare Scaligero. Giulio Bordon. Bordon. Bordoni. Keywords: “De causis linguae latinae, subtilitate, grammatica filosofica, filosofia retorica, Cardano, aristotelismo, rinascimento, bordone. Grammatica a mi figlio, Grammatica silvia – per il figlio Silvio. Cf. Aristotle, etica per mi figlio Nicomaco. Luigi Speranza, “Grice e Bordoni” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51681809477/in/photolist-2mNaHiH-2mN597t-2mMse4M-2mKQPPd-2mJWMme-2mK5i3m-2mK1RTB-2mJWMoJ-2mJWMmu-2mJWMmp-2mJWMn6-2mJWMoD-2mK6qon-2mJWMmj-2mK1RTb-2mJWMn1-2mK5i1s-2mJWMoy-2mK5i36-2mJWMod-2mK3bWb-2mJWMnS-2mK3bXy-2mK1RSu-2mK3bXJ-nhH5xz-nhyZDK-nhksma-nfC1RC-nhEF5X-nfhRH9

 

Grice e Borelli – del moto – origine della vita – fitotropismo, geotropismo, tacto-tropismo. filosofia italiana – Luigi Speranza (Napoli). Filosofo. Grice: “I would call Borreli a Griceian; I never took Sraffa’s rude Neapolitan gesture too seriously, but Borelli, like Vitters, does – as he notes, a bended wrist can mean, the utterer by moving his hands this or that way IMPLICATES that p – or q; I certainly allows my ‘utter’ to cover such cases – ‘express’ – but Borreli is into the mechanics of it!” La ricostruzione della vita di Borelli si basa sull'epistolario che Borelli tiene con Viviani, Marchetti, Magliabechi e Marcello Malpighi. Figlio di Michele Alfonso Alonzo, soldato di fanteria del presidio distaccato al Castel Nuovo di Napoli.Il padre fu processato per aver favorito la fuga del Campanella dal Castel Nuovo, e fu condannato alla pena capitale, che gli fu poi commutata nell'esilio a Roma. Questo ultimo sarà il luogo dove Borelli effettua i suoi studi diventando allievo di Castelli. Insegna matematica prima a Messina a Pisa, dove fonda la Societa degl’Investigandi. Si ritira a Roma dove fonda la Societa dell'Esperienza Fisica-Matematica. A Roma frequenta le lezioni di idrodinamica di Castelli. Castelli gode di una notevole fama e fu certamente in quell'occasione che Borelli comincia ad appassionarsi alla fisica e, in particolare, alla meccanica classica. Chiaramente questo periodo e decisivo per il suo indirizzo culturale in quanto gli permise di elaborare quella metodologia di pensiero grazie alla quale lascia impresso il suo nome nella storia. Borelli infatti utilizza l'applicazione della matematica della meccanica e del metodo sperimentale, proprio della scuola galileiana, per risolvere i problemi biologici.Borelli fu chiamato dal senato accademico dell'Messina, grazie in parte alla raccomandazione del Castelli, al fine di occupare la nuova lettura de matematiche. L'Messina lo tenne in gran conto e gli fornì i mezzi per viaggiare e mettersi in contatto con i professori delle altre università. Borelli pubblica la risoluzione di alcuni problemi geometrici di Pietro Emanuele Scoppia una epidemia in Sicilia che da l'occasione a Borelli di scrivere la sua prima opera da medico. L'opera intitolata “Cagioni delle febbri maligne in Sicilia” e pubblicata a Cosenza. La precisione con la quale Borelli tratta questa ‘febbre maligna’ conferma ulteriormente che egli già in precedenza aveva raggiunto notevoli conoscenze mediche.  Lasciò Messina al fine di occupare la cattedra di matematica a Pisa, conferitagli dal Granduca Ferdinando II. Tenne la sua prima lezione pisana ma con scarso successo. Non passa molto tempo però che quegli stessi allievi dovettero ricredersi sulle qualità del maestro. Tra i suoi più illustri discepoli, merita di essere citato Marchetti. Il soggiorno pisano si rivela di grandissima importanza al fine di plasmare l'orientamento scientifico di Borelli, che già alla scuola del Castelli si era andato rafforzando. Per sottolineare l'importanza del soggiorno pisano è giusto considerare che il territorio di Pisa ha visto passare i più illustri medici del tempo: Vesalio, Colombo, Cesalpino, Galilei infine che era stato a Pisa per conseguire il titolo di dottorato, ma poi finì per insegnare matematica. Sebbene tra i medici appena nominati Galilei possa sembrare estraneo al loro campo non bisogna escluderlo del tutto. La tradizione galileiana infatti trae nuove risorse grazie alla fondazione del Cimento che ha costituito un evento di notevole importanza per l'evoluzione del progresso scientifico. Della suddetto Cimento ha parte Viviani, Dati, Segni, Redi, Torricelli, Oliva (di Reggio Calabria), e Borelli. Il motto del Cimento e “provando e riprovando”. Col Cimento viene dato credito al metodo sperimentale galileiano in contrapposizione al principio di autorità del metodo aristotelico. Borelli da un contributo notevole a ogni importante esperienza del Cimento. Tozzetti si riferisce a Borelli come uno dei maggiori luminari del Cimento. Borelli pubblica “L’Euclides restitutus” di notevole importanza matematica. Sccessivamente si dedica alla traduzione del “Dei conici” di Apollonio. Pisa si presenta come il teatro di una epidemia di febbri. Borelli studia questo morbo e ne fa una descrizione in alcune lettere che inviò a Malpighi. Pubblicò il De rerum usu, completando le osservazioni anatomiche del Bellini L. con delle osservazioni fisiologiche. Si occupa anche di astronomia, in particolare della cometa che era apparsa. Nel Theoricae medieorum planetarum ex causis phisicis deductaem si interessa del movimento dei satelliti di Giove. Borelli, parallelamente alle esperienze di matematica e fisica, si occupa di anatomia e soprattutto di fisiologia. Queste ultime esperienze gli sono di estremo aiuto per la successiva elaborazione del De motu animalium. Sia l'anatomia che la fisiologia compiono in questi momenti dei progressi significativi, soprattutto grazie all'applicazione del metodo sperimentale alla fisiologia (Harvey con la dimostrazione della circolazione del sangue). In questo period, l'intento principale è quello di abbandonare il cieco empirismo al fine di porre le basi di quella che sarà la medicina moderna. Sotto questi auspici nasce, grazie anche a Borelli, un nuovo movimento, la scuola iatro-meccanica che agli inizi viene anche chiamata scuola iatro-matematica. Tuttavia, già sorgeno i primi dissidi e le prime inimicizie tra i membri del Cimento; Borelli e in dissidio soprattutto con Viviani, per cui cominciava a maturare il convincement odi ritornare a Messina. Borelli scrive al Principe Leopoldo e manifesta l'intenzione di lasciare Pisa adducendo il pretesto della salute. La partenza di Borelli dispiacce al Principe Leopoldo, il quale tuttavia non lo priva della sua stima. Secondo Francesco Redi, Borelli si pente di aver lasciato Pisa. Con il ritorno a Messina si chiude la fase più feconda di risultati nella vita di Borelli. Il ritorno di Borelli a Messina fu molto gradito dai cittadini di questa città, grazie sia al ricordo che conservano e sia per la fama che Borelli aveva conquistato in Toscana. Nella città sicula, Borelli riprese l'attività di docente impegnandosi sullo studio dei fenomeni riguardanti l'astronomia e la fisiologia. Pubblicò le Osservazioni intorno alle virtù ineguali degli occhi. E incaricato dalla Royal Society di Londra per studiare l'eruzione dell'Etna. Alla descrizione dell'eruzione del vulcano fatta da Borelli si interessa anche il Principe Leopoldo.  Durante il soggiorno messinese, Borelli frequenta il palazzo del Visconte Ruffo, luogo nel quale, a quanto sembra, si cospira contro il regime. Questa attività cospiratrice culmina  in una congiura, a quale, oltre a non provocare nessuna alterazione nella situazione politica, ha conseguenze disastrose per la cultura dell'isola. Borelli, per le sue idee e per il suo operare in nome della libertà e dell'indipendenza, e accusato di ribellione e dovette espiare la sua colpa a Roma. Borelli raggiunse Roma. Il poco avere che era riuscito a portare con sé gli fu derubato da un servo infedele. Malgrado queste tristi condizioni, non abbandona l'attività intellettuale, anzi riprese lo studio al fine di portare a termine la sua più grande opera, il De motu animalium. Fortunatamente  Borelli incontra a Roma la regina Cristina di Svezia, la quale avrebbe poi patrocinato la pubblicazione della sua opera capitale. A causa delle condizioni economiche in cui versa, Borelli dove accettare l'ospitalità offertagli da B. Carlo Giovanni di Gesù nella sua casa di San Pantaleo. Il De motu animalium rappresenta il suo ultimo grande contributo per la conoscenza scientifica infatti, mentre lavora su questa opera, fu colpito dalla malattia, probabilmente polmonite. Prima di morire, Borelli, raccomanda la pubblicazione del De motu animalium a B. Carlo Giovanni di Gesù. L'opera più conosciuta del Borelli è il trattato De Motu Animalium, con il quale cerca di spiegare il movimento del corpo dei uomoni basandosi su principi meccanici, tentando di estendere all'ambito biologico il metodo di analisi geometrico-matematica elaborato da Galilei in ambito meccanico e per il quale si guadagna il titolo di padre della iatromeccanica. Borelli si occupa anche di astronomia, elaborando una teoria generale sul moto dei pianeti, seppure limitatamente ai satelliti di Giove. Si suppone che la decisione di limitare lo studio a tali corpi fosse stata dettata dall'opportunità di non andare in contrasto con le teorie geocentriche imposte dalla Chiesa. Nel suo studio Theoricae mediceorum planetarum, sostiene che tutti i satelliti abbiano una naturale tendenza ad avvicinarsi a Giove, mentre la loro orbita circolare intorno ad esso li spingerebbe ad allontanarsene. Le forze contrapposte si equilibrerebbero: l'attrazione verso Giove sarebbe costante mentre la spinta contraria sarebbe inversamente proporzionale alla distanza dei satelliti da Giove. Borelli giustifica il moto delle orbite e la loro forma ellittica come una combinazione di forze tra "l'attrazione dei raggi solari" e i "raggi motori" originati da Giove.  Giovanni Alfonso Borelli, continuando i tentativi di Galileo sulla misurazione della velocità della luce, eseguì un esperimento utilizzando un sistema di specchi riflettenti sulla distanza tra Firenze e Pistoia, circa 35 km. Questo metodo fu poi ripreso da Fizeau che riuscì a valutare una velocità di 283.000 km/s, molto vicino alla misura esatta.  Altre opere: “Cagioni delle febbri maligne in Sicilia”; “Della cagioni delle febbri maligni” (Pisa); “Euclides restitutus, sive prisca geometriae elementa, brevius, et facilius context” (Pisa); “De Renum usu Judicium” (Strasburgo); “Lettera del movimento della cometa apparsa a Pisa”; “Theoricae mediceorum planetarum ex causis phisicis deductae” (Pisa); “De Vi Percussionis, et Motionibus Naturalibus a Gravitate Pendentibus” (Bologna); “Osservazioni intorno alle virtù ineguali degli occhi” (Messina); “Meteorologia Aetnea, seu historia et methereologia incendi Aetnei” (Reggio Calabria); “De motionibus naturalibus a gravitate pendentibus” (Bologna); “De Motu Animalium. (Roma), Lettere di Borelli ad Alessandro Marchetti, Lettere di Giovanni Alfonso Borelli, dirette una a Malpighi, le altre a Magliabechi. Napoli. La scuola di Roma. Alfonso Borelli, fisico: Celebrazione dell'Accademia del Cimento nel tricentenario della fondazion, Pisa. Dal Borelli al Malpighi. La mécanique céleste de Giovanni Alfonso Borelli. Di una diversa soluzione di un problema di meccanica muscolare da parte di due medici matematici. Considerazioni sulle vedute neurofisiologiche. Spunti di neurofisiologia nel De Motu Animalium di Borelli. L'apparato motore nello studio di Borelli. Memoria della pontificia Accademia Romana dei Nuovi Lincei. Dizionario biografico degli italiani.  Wikipedia Ricerca Origine della vita possibili teorie sulla genesi della vita da materia non vivente Lingua Segui Modifica L'abiogenesi (dal greco a-bio-genesis, "origini non biologiche"), o informalmente l'origine della vita,[1][2][3] è il processo naturale con il quale la vita si origina a partire da materia non vivente, come semplici composti organici.[1][4][5]   La Terra per lungo tempo è stata pensata come l'unico luogo dove la vita si potesse sviluppare Il passaggio da sistema non vivente ad organismo vivente non è stato un singolo evento ma piuttosto un processo graduale di aumento di complessità del sistema.[6][7][8][9] L'abiogenesi è studiata combinando conoscenze di biologia molecolare, paleontologia, astrobiologia e biochimica per determinare come l'organizzazione crescente di reazioni chimicheabiotiche in sistemi non viventi abbia portato all'origine della vita sia sulla Terra che in altri luoghi dell'universo, dopo un po' di tempo dalla sua nascita (che si fa risalire ad un evento colossale noto con il nome di Big Bang, che si stima sia avvenuto circa 13,8 miliardi di anni fa) fino ai giorni nostri.[10]  Inizi Modifica L'origine della vita sulla Terra è databile entro un periodo compreso tra i 4,4 miliardi di anni fa quando l'acqua allo stato liquido comparve sulla superficie terrestre[11] e i 2,7 miliardi di anni fa quando la prima incontrovertibile evidenza della vita è verificata da isotopi stabili[12][13] e biomarcatori molecolari che mostrano l'attività di fotosintesi.[14][15]. Si ritiene comunque che la vita abbia avuto origine intorno ai 3,9 miliardi di anni fa, quando la terra iniziò a raffreddarsi fino ad una temperatura alla quale l'acqua poté trovarsi diffusamente allo stato liquido; lo avvalorano le scoperte di strutture microbiche risalenti a 3,7 miliardi di anni fa nelle rocce verdi di Isua, in Groenlandia[16]. Inoltre varie campagne di ricerca hanno attestato la presenza di cianobatteri fossili racchiusi in rocce stromatolitiche dell'Australia occidentale dell'età di circa 3,5 miliardi di anni[17]. Uno studio recente ha analizzato possibili microfossili, individuati come filamenti di ematite presenti in campioni prelevati dal Nuvvuagittuq Supracrustal Belt, datandoli tra i 3,75 miliardi di anni fa e i 4,28 miliardi di anni fa. Se lo studio venisse confermato sarebbe la prova che la formazione della vita sulla Terra sia avvenuta in tempi molto rapidi dopo la sua formazione.[18]  Il concetto di origine della vita è stato trattato fin dall'antichità nell'ambito di diverse religioni e nella filosofia: con lo svilupparsi di modelli scientifici spesso in contrasto con quanto letteralmente affermato nei testi sacri delle religioni, l'origine della vita è diventato tema di dibattito tra scienza e fede.[19] Dal punto di vista scientifico la spiegazione dell'origine della vita parte dal presupposto fondamentale che le prime forme viventi si originarono da materiale non vivente.  Spiegazioni Modifica L'interrogativo su come si originò la vita sulla Terra si pose soprattutto in seguito allo sviluppo della teoria della evoluzione per selezione naturale, elaborata in modo indipendente da A.R. Wallace e da C.R. Darwinnel 1858, la quale suggeriva che tutte le forme di vita sono legate da relazioni di discendenza comune attraverso ramificati alberi filogenetici che riconducono ad un unico progenitore, estremamente semplice dal punto di vista biologico. Il problema era capire come si originò questa semplice forma primordiale, presumibilmente una cellula molto simile ai moderni procarioti e contenente l'informazione genetica, conservata negli acidi nucleici, oltre a proteine e altre biomolecole indispensabili alla propria sopravvivenza e riproduzione. Il processo evolutivo che ha portato alla formazione di un sistema complesso e organizzato (ovvero il primo essere vivente) a partire dal mondo prebiotico è durato centinaia di milioni d'anni ed è avvenuto attraverso tappe successive di eventi, che dopo un numero elevato di tentativi hanno portato a sistemi progressivamente più complessi.  La prima tappa fondamentale è stata la produzione di semplici molecole organiche, come amminoacidi e nucleotidi, che costituiscono i mattoni della vita. Gli esperimenti di Stanley Miller e altri hanno dimostrato che quest'evento era realizzabile nelle condizioni chimico-fisiche della Terra primordiale, caratterizzata da un'atmosfera riducente. Inoltre il ritrovamento di molecole organiche nello spazio, all'interno di nebulose e meteoriti ha dimostrato che queste reazioni sono avvenute anche in altri luoghi dell'universo, tanto che alcuni scienziati ritengono che le prime biomolecole siano state trasportate sulla Terra per mezzo di meteoriti.  Ultimi quesiti Modifica La questione più difficile è spiegare come da questi semplici composti organici, concentrati nei mari in un brodo primordiale, poterono formarsi delle cellule dotate dei requisiti minimi essenziali per poter essere considerate viventi, cioè la capacità di utilizzare materiali presenti nell'ambiente per mantenere la propria struttura, organizzazione e potersi riprodurre. Molti scienziati hanno cercato di chiarire attraverso ipotesi ed esperimenti le tappe fondamentali che hanno condotto alla vita, tra cui l'origine dei primi polimeri biologici e tra questi di una molecola capace di produrre copie di se stessa, il replicatore, dal quale derivano i nostri geni e la formazione delle prime membrane biologiche, che hanno creato dei compartimenti isolati dall'ambiente esterno, nei quali si sono evoluti i primi sistemi di reazioni e le prime vie metaboliche catalizzate da enzimi. Nonostante ciò, la ricostruzione della storia della vita presenta ancora molti interrogativi, concernenti soprattutto la successione degli eventi. I progressi in questo campo di ricerca sono ostacolati dalla carenza di reperti fossilie dalla difficoltà di riprodurre questi processi in laboratorio.  Storia del concetto nella scienza Modifica La teoria della generazione spontanea Modifica Magnifying glass icon mgx2.svg          Lo stesso argomento in dettaglio: Generazione spontanea.  Un testo del 1658 raffigurante degli insetti. Prima del 1668 si pensava che gli insetti prendessero vita per "generazione spontanea". Per generazione spontanea (o abiogenesi) si intende la credenza, molto diffusa dall'antichità fino al XVII secolo, secondo cui la vita possa nascere in modo "spontaneo" dalla materia inerte o inanimata, tramite l'effetto di "flussi vitali".  Si riteneva che Dio avesse creato direttamente solo gli esseri viventi "superiori" (come l'uomo e i grandi animali), mentre quelli "inferiori" (come i vermi e gli insetti) potessero nascere spontaneamente dal fangoo da carcasse in putrefazione.  A tale riguardo, il chimico Jean Baptiste van Helmontarrivava a fornire la seguente ricetta per "creare dei topi":  Lascia una camicia sporca o degli stracci in un contenitore, come una pentola o un barile, aperto contenente alcuni chicchi di grano o mangime e in 21 giorni appariranno dei topi. Vi saranno esemplari maschi e femmine adulti e in grado di accoppiarsi e riprodurre altri topi.[20] Questa teoria fu confutata nel XVII secolo, grazie ad alcuni esperimenti di Francesco Redi e di Lazzaro Spallanzani.  Francesco Redi nel 1668,[21] per determinare se avvenisse o meno il processo di generazione spontanea, effettuò un rigoroso esperimento a proposito, che rappresenta un classico esempio di applicazione del metodo sperimentale alla biologia.   Esperimento di Francesco Redi sull'abiogenesi. Un pezzetto di carne è inserito in un barattolo in vetro; nel barattolo aperto (1a e 1b) si ha comparsa di larve e mosche, mentre nel barattolo chiuso (2a e 2b) non si formano né mosche né larve. Redi prese otto barattoli, in ognuno dei quali introdusse pezzi di diversi animali: un serpente, dei pesci, delle anguille ed un pezzo di carne di bue, e li divise in due gruppi di quattro:  Senza tappo ('gruppo di controllo', in cui venivano riprodotte le condizioni presenti nei luoghi dove "la generazione spontanea" era più evidente, quali macellerie, etc.) Con tappo ('gruppo sperimentale') Nei barattoli del gruppo di controllo si osservarono delle mosche, che venivano a diretto contatto con la carne e, dopo poco tempo, si sviluppavano diverse larve. Nei barattoli tappati non furono ritrovate né larve, né mosche.  Da questi risultati Redi dedusse che le mosche potevano essere generate solo da altre mosche: nel barattolo aperto, le mosche erano entrate e avevano deposto le loro uova sulla carne; nel barattolo chiuso, invece, le mosche, impossibilitate ad entrare, non erano riuscite a depositare le loro uova sulla carne.  Questi risultati non erano ancora conclusivi, poiché Redi, per eliminare qualsiasi dubbio sulla possibilità che la mancata circolazione d'aria, nei recipienti chiusi, poteva aver in qualche modo interferito con lo sviluppo delle larve, eseguì un altro esperimento nel quale i barattoli del gruppo sperimentale furono chiusi con della garza, che permetteva la circolazione dell'aria, impedendo l'ingresso delle mosche. Anche in questo caso non si svilupparono larve, confermando i precedenti risultati sperimentali.  Col passare degli anni la teoria della generazione spontanea venne progressivamente abbandonata. Tuttavia, l'avvento, lo sviluppo e il perfezionamento del microscopio portò ad una generale ripresa della teoria, poiché si scoprirono altre forme di vita, prima sconosciute, come funghi, batteri e vari protozoi: si notò infatti che bastava mettere delle sostanze organiche in decomposizione in un luogo caldo per breve tempo e delle strane "bestiole viventi" apparivano sulla superficie.  Nel 1745-1750, John Turberville Needham,[22] un ecclesiastico e naturalista inglese, partendo dall'osservazione che i microrganismi crescevano rigogliosamente in varie zuppe, ottenute dall'infusione di carne o vegetali, quando queste erano esposte all'aria, concluse che all'interno di tutta la materia, inclusi l'aria e l'ossigeno, era presente una "forza vitale" responsabile della generazione spontanea.[23]Per avvalorare questa tesi, egli bollì per pochi minuti alcune delle sue zuppe, al fine di eliminare eventuali microbi contaminanti, e le versò in beute "pulite", chiuse con tappi di sughero; anche in questo caso, tuttavia, osservò la crescita dei microrganismi.  Alcuni anni più tardi (1765), Lazzaro Spallanzani,[24] un abate e biologo italiano, non convinto delle conclusioni di Needham, condusse degli esperimenti simili con diverse variazioni, applicando un metodo più rigoroso: innanzitutto, egli sottopose ad ebollizione di un'ora le zuppe, poi sigillò le beute di vetro che contenevano il brodo fondendo le aperture. Il brodo ottenuto era sterile e non si rilevò la crescita di microrganismi nemmeno dopo diversi giorni. In un gruppo di controllo, bollì il brodo solo per alcuni minuti e osservò che in queste beute crescevano microorganismi. In un terzo gruppo bollì il brodo per un'ora, ma chiuse le beute con tappi di sughero (che erano larghi abbastanza per il passaggio dell'aria) ed anche in questo osservò lo sviluppo di microorganismi. Spallanzani concluse che, mentre un'ora di bollitura sterilizzava la zuppa, pochi minuti non erano sufficienti per uccidere tutte le forme viventi inizialmente presenti ed inoltre che i microorganismi potevano essere anche trasportati dall'aria, come era avvenuto nelle beute del terzo gruppo.  Questi risultati accesero un'animata discussione tra Spallanzani e Needham riguardo alla sterilizzazione come metodo per confutare la generazione spontanea. Needham affermò che l'eccessiva bollitura del brodo usata per sterilizzare i contenitori aveva ucciso la "forza vitale", mentre la breve ebollizione non era stata sufficientemente gravosa per distruggerla, cosicché i microbi erano ancora capaci di svilupparsi. Inoltre sostenne che l'uso di contenitori sigillati impediva l'ingresso della forza vitale. Contrariamente, nei contenitori aperti, l'aria fresca poteva entrare, dando così l'avvio alla generazione spontanea.[25]   Un gruppo di formiche mentre si cibano della carcassa di un serpente. Probabilmente l'ipotesi della "generazione spontanea" è nata da interpretazioni erronee di osservazioni di fenomeni di questo genere. Quando la controversia divenne troppo vivace, l'Accademia delle Scienze di Parigi offrì un premio a chiunque fosse stato in grado di fare luce sull'argomento. Il premio fu vinto nel 1864 da Louis Pasteur, che attraverso un semplice esperimento riuscì a confutare la teoria della generazione spontanea. Egli impiegò per i suoi esperimenti dei matracci a collo d'oca, che permettevano l'entrata dell'ossigeno, elemento indispensabile allo sviluppo della vita, ma impedivano che il liquido all'interno venisse a contatto con agenti contaminanti come spore e batteri. Egli bollì il contenuto dei matracci, uccidendo così ogni forma di vita all'interno, e dimostrò che i microrganismi riapparivano solo se il collo dei matracci veniva rotto, permettendo così agli agenti contaminanti di entrare.  Attraverso questo semplice, ma ingegnoso esperimento Louis Pasteur fu in grado di confutare definitivamente la teoria della generazione spontanea e, come lui stesso disse in una serata scientifica alla Sorbona di Parigi:  Mai la teoria della generazione spontanea potrà risollevarsi dal colpo mortale inflittole da questo semplice esperimento. Verso le teorie moderne Modifica In una lettera a Joseph Dalton Hooker del 1º febbraio 1871, Charles Darwin suggerì che l'iniziale scintilla della vita poteva essersi verificata in un "piccolo e tiepido stagno, contenente ammoniaca e sali fosforici, luce, calore, elettricità, ecc., in modo che una proteinafosse chimicamente prodotta pronta per subire nuovi e più complessi cambiamenti". Egli proseguiva spiegando che "oggi tale materia sarebbe istantaneamente divorata o assorbita, cosa che non sarebbe avvenuta prima della formazione delle creature viventi". In altre parole, la presenza della vita stessa evita che la generazione spontanea di semplici composti organici avvenga sulla Terra oggi; una circostanza che rende la ricerca dell'origine della vita dipendente dalle condizioni sterili del laboratorio.  Un approccio sperimentale alla questione era oltre le possibilità della scienza di laboratorio ai tempi di Darwin, e nessun progresso reale fu compiuto fino al 1924, quando Aleksandr Ivanovič Oparin intuì che fu la carenza di ossigeno atmosferico a precedere la catena degli eventi, la quale avrebbe condotto all'evoluzione della vita. In effetti, secondo Oparin, il catalizzatore delle prime reazioni fu costituito dalla radiazione ultravioletta la quale, in presenza di ossigeno, sarebbe stata prontamente schermata dalla formazione di ozono. Tale meccanismo è spiegato nella pubblicazione dello scienziato intitolata L'origine della vita sulla Terra, in cui Oparin ipotizzò che, in un'atmosfera povera di ossigeno e per azione della luce solare, si sarebbero prodotte molecole organiche, le quali, accumulate nei mari primitivi, avrebbero formato un "brodo primordiale". Queste prime sostanze organiche si sarebbero combinate formando molecole sempre più complesse, fino ad arrivare ai coacervati. Queste goccioline, simili nell'aspetto alle attuali cellule, si sarebbero accresciute per fusione con altre gocce e riprodotte attraverso la divisione in gocce figlie, ottenendo così un metabolismoprimordiale in cui quei fattori che promuovevano l'integrità cellulare si mantenevano, al contrario degli altri che si estinguevano. Molte teorie moderne sull'origine della vita mantengono l'idea di Oparin come punto di partenza.  Modelli correnti Modifica  Stromatoliti risalenti al Precambriano nella Formazione di Siyeh Formation, Glacier National Park. Nel 2002, William Schopf della UCLA pubblicò un controverso articolo sul giornale scientifico Nature affermando che formazioni geologiche come quelle appartenessero ad alghemicrobiche fossilizzate di 3,5 miliardi di anni fa.[26] Se fosse vero, si tratterebbe della prima forma di vita conosciuta sulla Terra. In verità non esiste un modello standard dell'origine della vita. Tuttavia i modelli attualmente accettati si basano su alcune scoperte circa l'origine delle componenti molecolari e cellulari della vita, che sono elencate qui sotto:  Le condizioni pre-biotiche hanno permesso lo sviluppo di talune piccole molecole (monomeri) basilari per la vita, come gli amminoacidi. Questo fu dimostrato nel corso dell'esperimento di Miller-Urey da Stanley Miller e Harold Urey nel 1953. I fosfolipidi (se di lunghezza appropriata) possono spontaneamente formare un doppio strato, componente base della membrana cellulare. La polimerizzazione di nucleotidi in molecole casuali di RNA potrebbe aver originato i ribozimiautoreplicantisi (ipotesi del mondo a RNA). Una selezione naturale diretta verso una maggiore efficienza catalitica e diversità ha prodotto ribozimi dotati di attività peptidil-trasferasica (di qui la sintesi di piccole proteine), dalla formazione di complessi tra oligopeptidi e molecole di RNA. Nacque così il primo ribosoma, e la sintesi proteica divenne più prevalente. Le proteine hanno superato i ribozimi per abilità catalitica, divenendo quindi i biopolimeri dominanti. Gli acidi nucleici sono stati limitati ad una funzione prettamente genomica. Esistono dubbi sull'esatto ordine cronologico delle tappe 2 e 3, poiché la comparsa dell'RNA autoreplicante potrebbe aver preceduto la formazione delle prime membrane biologiche. L'origine delle biomolecole fondamentali, benché non stabilita, è meno controversa. Le sostanze fondamentali da cui si pensa che la vita si sia formata sono:  metano (CH4) ammoniaca (NH3) acqua (H2O) acido solfidrico (H2S) anidride carbonica (CO2) o monossido di carbonio(CO) fosfati (PO43-). L'ossigeno molecolare (O2) e l'ozono (O3) erano entrambi rari o assenti.  È stata sintetizzata una "protocellula" usando componenti base, che avesse le proprietà necessarie per la vita attraverso il cosiddetto "approccio dal basso verso l'alto" (in inglese: "bottom-up")[27]. Alcuni ricercatori stanno lavorando in questo campo, in particolare Steen Rasmussen al Los Alamos National Laboratory e Jack Szostak all'Harvard University. Altri ricercatori ritengono più attuabile un "approccio dall'alto verso il basso" (in inglese: "top-down"). Un tale approccio, tentato da Craig Venter e da altri al The Institute for Genomic Research, comporta la modifica di cellule procariote esistenti, per ottenere cellule con un numero sempre minore di geni, tentando di discernere a che punto i requisiti minimi per la vita sono raggiunti. Il biologo John Desmond Bernal coniò per tale processo il termine Biopoiesi e suggerì che vi erano alcuni "stadi" chiaramente definiti che potevano essere riconosciuti per spiegare l'origine della vita:  stadio 1: l'origine dei monomeri biologici stadio 2: l'origine dei polimeri biologici stadio 3: l'evoluzione dalle molecole alla cellula. Bernal suggerì che l'evoluzione Darwiniana doveva essere iniziata presto, in un periodo compreso tra gli stadi 1 e 2.  Il biologo evolutivo Eugene Koonin ha proposto dei calcoli[28] che suggeriscono che le probabilità in gioco diventano ammissibili per giustificare la possibilità di pervenire al sistema di traduzione/replica mediante la selezione darwiniana solo se si accetta la teoria del multiverso.  Origine delle molecole organiche Modifica Esperimenti di Miller Modifica Magnifying glass icon mgx2.svgLo stesso argomento in dettaglio: Esperimento di Miller-Urey e Ipotesi del mondo a IPA. Nel 1953 un neolaureato, Stanley Miller, ed il suo professore, Harold Urey, realizzarono un esperimento che provò che molecole organiche si sarebbero potute formare spontaneamente sulla Terra primordiale da precursori inorganici. In quello che è passato alla storia come "esperimento di Miller" si fece uso di una soluzione gassosa altamente riducente, contenente metano, ammoniaca, idrogeno e vapore acqueo, per formare, sotto l'esposizione di una scarica elettrica continua, alcuni monomeri organici di base, come gli amminoacidi. Resta argomento controverso se la soluzione di gas utilizzata nell'esperimento riflettesse davvero la composizione dell'atmosfera della Terra primordiale. Altri gas meno riducenti producono una minore quantità e varietà di prodotti. Un tempo si pensava che nell'atmosfera prebiotica fossero presenti quantità apprezzabili di ossigeno molecolare, che avrebbe essenzialmente prevenuto la formazione di molecole organiche; tuttavia, la comunità scientifica odierna ritiene che tale ipotesi sia fuorviante.  Nel 1961 Joan Oró, dell'Università di Houston, preparò una soluzione acquosa contenente ammoniaca ed acido cianidrico, un composto che si formava nell'atmosfera riducente proposta da Miller, ed ottenne, insieme agli amminoacidi, grandi quantità di adenina, una base azotata presente sia negli acidi nucleici che nell'ATP. Anche le altre basi azotate sono state ottenute in esperimenti simili, da reazioni tra l'acido cianidrico ed altri composti che potrebbero essersi originati nell'atmosfera primordiale, come il cianogeno ed il cianoacetilene.[29]   Cyril Ponnamperuma nei laboratori NASA durante un esperimento per verificare la possibilità della vita su Giove, nel solco del noto esperimento di Stanley Miller. Immettendo scariche elettriche in una miscela di acetilene e metano a bassissime temperature si formano catene di polimeri. Nel 2006 un altro esperimento mostrò che una densa foschia organica avvolgeva la Terra primordiale.[30]Una tale foschia organica poteva dar luogo alle grandi concentrazioni di metano e anidride carbonica che si ritiene fossero presenti nell'atmosfera della Terra a quel tempo. Una volta formate, tali molecole organiche sarebbero ricadute sulla superficie terrestre, consentendo la fioritura della vita a livello globale.[31]  Le molecole organiche di questo tipo sono, ovviamente, molto distanti da una forma di vita pienamente compiuta ed autoreplicantesi, ma in un ambiente privo di forme di vita preesistenti, queste molecole si sarebbero accumulate ed avrebbero fornito un ambiente ricco per l'evoluzione chimica("brodo primordiale"). D'altro canto la formazione spontanea di polimeri complessi da monomeri generati abioticamente in tali condizioni non è un processo diretto. Inoltre alcuni isomeri dei monomeri organici fondamentali, che avrebbero evitato la formazione di polimeri, si sono formati in elevate concentrazioni nell'esperimento.  Sono state ipotizzate altre sorgenti di molecole complesse, incluse quelle di origine extra-terrestre o interstellare. Per esempio, da analisi spettrali, si sa che tali molecole organiche sono presenti su comete e meteoriti. Nel 2004, un'équipe trovò in una nebulosatracce di idrocarburi policiclici aromatici (IPA), attualmente il tipo di molecole più complesse mai rinvenuta nell'universo. Gli IPA sono stati anche proposti come precursori dell'RNA nella cosiddetta "ipotesi del mondo a IPA".  Si può obiettare che la questione cruciale a cui questa teoria non fornisce una risposta esauriente è come le molecole organiche relativamente semplici si siano polimerizzate a formare strutture più complesse, fino alla protocellula. Per esempio, in ambiente acquoso l'idrolisi degli oligomeri/polimeri nei loro monomeri costituenti è favorita rispetto alla condensazione dei singoli monomeri in polimeri. Ancora, l'esperimento di Miller produce varie sostanze che potrebbero dar luogo a reazioni di doppio scambio con gli amminoacidi o bloccare la crescita della catena peptidica.  Esperimenti recenti che si rifanno agli esperimenti di Miller Modifica Negli anni cinquanta e sessanta, Sidney W. Fox studiò la formazione spontanea di strutture peptidiche in condizioni che potrebbero essersi verificate nella Terra primordiale. Egli dimostrò che gli amminoacidi potevano spontaneamente formare piccoli peptidi. Tali amminoacidi e piccoli peptidi potevano essere indotti a formare membrane sferiche chiuse, chiamate "microsfere".[32] Esperimenti più recenti compiuti dal chimico Jeffrey Bada presso la Scripps Institution of Oceanography (La Jolla, California) sono simili a quelli eseguiti da Miller. Comunque, Bada notò che nei modelli correnti delle condizioni della Terra primordiale, il biossido di carbonio e l'azoto formano nitriti, che distruggono gli amminoacidi appena si formano. Tuttavia, sulla Terra primordiale dovevano essere presenti quantità rilevanti di ferro e carbonati in grado di neutralizzare gli effetti dei nitriti. Quando Bada eseguì un esperimento che ricalcava quello di Miller con l'aggiunta di ferro e minerali carbonati, i prodotti risultarono ricchi di amminoacidi. Questo suggerisce che l'origine di quantità significative di amminoacidi possa essere avvenuta nella Terra primordiale anche se nell'atmosfera erano presenti biossido di carbonio e azoto.[33]  Ipotesi di Eigen Modifica Magnifying glass icon mgx2.svg                                         Lo stesso argomento in dettaglio: Teoria delle quasispecie. All'inizio degli anni settanta, un'équipe di scienziati riuniti intorno a Manfred Eigen dell'Istituto Max Planckcercò di risolvere definitivamente il mistero dell'origine della vita. Essi cercarono di esaminare i passaggi di transizione tra il caos molecolare nel brodo primordialee un sistema autoreplicantesi di semplici macromolecole.  In un "iperciclo", il sistema di memorizzazione dell'informazione (forse l'RNA) produce un enzima, che catalizza la formazione di un altro sistema di informazione, e così via in sequenza, finché il prodotto dell'ultimo aiuta nella formazione del primo sistema di informazione. Trattati matematicamente, gli ipercicli possono dar luogo a quasispecie, che attraverso la selezione naturale entrarono in una forma di evoluzione darwiniana. Una spinta alla teoria dell'iperciclo fu la scoperta che l'RNA in certe circostanze si trasforma in ribozimi, una forma di enzimi.  Ipotesi di Wächtershäuser Modifica Magnifying glass icon mgx2.svgLo stesso argomento in dettaglio: Teoria del mondo a ferro-zolfo.  Una fumarola neranell'oceano Atlantico. Un'altra possibile risposta all'enigma della polimerizzazione venne fornita negli anni ottanta da Günter Wächtershäuser nella sua teoria del mondo a ferro-zolfo. In questa teoria, egli postulò l'evoluzione sottomarina di pathways (vie metaboliche) biochimici come fondamento dell'evoluzione della vita.[34] Inoltre, presentò un consistente sistema per tracciare un percorso retrospettivo dalla biochimica moderna fino alle reazioni ancestrali, le quali fornirono i pathways alternativi per la sintesi di mattoncini organici da semplici composti gassosi.  In contrasto con l'esperimento di Miller classico, che dipende da fonti di energia esterne (come la simulazione di fulmini o radiazione ultravioletta), i "sistemi di Wächtershäuser" funzionano con una risorsa energetica endogena, i solfuri di ferro e altri minerali come la pirite. La reazione di ossidoriduzione di questi solfuri metallici  {\displaystyle \mathrm {Fe^{2+}+FeS_{2} + H_{2}\leftrightharpoons \;2\  FeS+2\ H^{+}\;\;\,\Delta G^{0}=-\ 44,2\,kJ/mol} } libera energia che non solo è disponibile per la sintesi di molecole organiche, ma anche per la formazione di oligomeri e polimeri. È pertanto ipotizzato che tali sistemi possano evolvere in insiemi autocatalitici di entità metabolicamente attive e autoreplicantesi, che avrebbero preceduto le forme di vita oggi conosciute.  L'esperimento così eseguito produsse una quantità relativamente bassa di dipeptidi (dallo 0,4% al 12,4%) ed una ancora minore di tripeptidi (0,10%) e gli scienziati notarono che a quelle stesse condizioni i dipeptidi si idrolizzano rapidamente. Un'altra critica che si può muovere è che l'esperimento non includeva nessuna delle organomolecole che probabilmente avrebbero reagito o interrotto la catena.[35]  L'ultima modifica all'ipotesi ferro-zolfo fu apportata da William Martin e Michael Russell nel 2002. Nello scenario da loro ipotizzato, le prime forme di vita cellulari si sarebbero evolute all'interno di vulcanisottomarini sui fondali di mari molto profondi.   Schema biogeochimico dell'ecosistema dei vulcani sottomarini Queste strutture consistono di piccole caverne, coperte da leggeri muri membranosi formati da solfuri metallici. Pertanto, tali strutture risolverebbero molti punti critici dei sistemi puri di Wächtershäuser:  le micro-caverne forniscono un modo per concentrare le molecole appena sintetizzate, aumentando perciò la possibilità di formare oligomeri; i gradienti di temperatura nel vulcano permettono di raggiungere le condizioni ottimali per le reazioni parziali in differenti regioni del vulcano (sintesi dei monomeri in quelle più calde, oligomerizzazione nelle parti più fredde); lo scorrere di acqua idrotermale dalle strutture fornisce una fonte costante di energia e di molecole semplici (solfuri metallici appena precipitati); il modello consente una successione di diversi passaggi dell'evoluzione cellulare (chimica prebiotica, sintesi di monomeri e oligomeri, sintesi di peptidi e proteine, mondo dell'RNA, assemblaggio di proteine ribonucleari e mondo del DNA) in una singola struttura, facilitando lo scambio tra tutti gli stadi di sviluppo; la sintesi dei lipidi come mezzo di protezione delle cellule contro l'ambiente non è necessaria, fino a che tutte le basilari funzioni cellulari sono sviluppate. Questo modello localizza il LUCA ("Ultimo Antenato Comune Universale") nel vulcano sottomarino, piuttosto che assumerne l'esistenza come forma di vita libera. L'ultimo passo evolutivo sarebbe stata la sintesi di una membrana lipidica che, alla fine, avrebbe permesso agli organismi di abbandonare il sistema di microcaverne dei vulcani sottomarini e iniziare vite indipendenti. Questa acquisizione tardiva dei lipidi è coerente con la presenza di membrane lipidiche completamente diverse negli archaebatteri e negli eubatteri e con la notevole somiglianza di molti aspetti della fisiologia cellulare di tutte le forme di vita.  Ipotesi sull'origine dell'omochiralità Modifica  Alanina R e L Un'altra questione irrisolta nell'evoluzione chimica è l'origine dell'omochiralità, cioè la presenza negli organismi viventi di molecole organiche con la stessa configurazione (ad esempio, gli amminoacidi sono tutti nella configurazione L, mentre il ribosio e il deossiribosio degli acidi nucleici hanno configurazione D). L'omochiralità, spiegabile semplicemente con un'iniziale asimmetria, è essenziale per la formazione di ribozimi e proteine funzionali. Un lavoro eseguito tra il 2001 ed il 2003 da scienziati al Purdue identificò l'amminoacido serina come probabile causa prima dell'omochilarità delle molecole organiche.[36][37] La serina, infatti, forma legami particolarmente saldi con gli amminoacidi della stessa chiralità, risultando in un oligopeptide di circa otto molecole, nel quale gli amminoacidi hanno la stessa configurazione, D o L. Questa proprietà non è condivisa dagli altri amminoacidi, che sono in grado di formare legami deboli anche con amminoacidi di chiralità opposta. Benché il mistero sul perché la serina L divenne dominante sia ancora insoluto, questo risultato suggerisce una risposta alla questione della trasmissione chirale, poiché una volta che l'asimmetria si è stabilita, le molecole organiche di una chiralità diventano dominanti.  Uno studio su alcuni amminoacidi, ritrovati sul meteorite Murchison, dimostrava che c'era una maggiore percentuale di L-alanina e L-acido-glutammico rispetto ai corrispondenti enantiomeri D.[38] Da questi risultati si è formulata l'ipotesi di una probabile origine nello spazio dell'omochiralità. Secondo questa teoria, la luce polarizzata all'interno del disco protoplanetario potrebbe aver provocato una fotodecomposizione selettiva di uno dei due enantiomeri, conducendo a un eccesso dell'altro.[39]  Altri studi hanno dimostrato che il decadimento betapuò determinare una degradazione preferenziale dell'isomero D-leucina, in una miscela racemica. Quest'osservazione, associata alla possibile presenza di 14C nelle molecole prebiotiche identifica il decadimento radioattivo come una probabile causa all'origine dell'omochiralità.[40]  Un'altra teoria si basa sulla caratteristica dei cristalli chirali di concentrare sulla loro superficie uno dei due enantiomeri. Quest'osservazione ha condotto all'ipotesi di un possibile scenario prebiotico, in cui cristalli naturali chirali hanno agito da catalizzatori per l'assemblaggio di macromolecole formate da unità monomeriche chirali.[41].  Di recente è stata formulata l'ipotesi, supportata da simulazioni al computer, che una serie di eventi di estinzione selettiva possa avere selezionato un certo tipo di chiralità in una fase assai primordiale della vita[42]  Dalle molecole organiche alle protocellule Modifica La domanda "Come semplici molecole organiche possono formare una protocellula?" è tuttora senza risposta, ma vi sono molte ipotesi. Alcune di queste postulano come tappa iniziale la comparsa degli acidi nucleici, mentre altre ritengono antecedenti l'evoluzione delle reazioni biochimiche e dei pathways. Recentemente stanno emergendo modelli ibridi che combinano gli aspetti delle due ipotesi.  Modello "Prima i Geni": il mondo a RNA Modifica Magnifying glass icon mgx2.svgLo stesso argomento in dettaglio: Ipotesi del mondo a RNA.  Confronto tra le basi di RNA e DNA L'ipotesi del mondo a RNA suggerisce che molecole relativamente corte di RNA, capaci di catalizzare la propria replicazione, potrebbero essersi formate spontaneamente. È difficile valutare la probabilità di tale evento, ma sono state avanzate varie teorie sulle possibili modalità di formazione di queste molecole.  Le prime membrane cellulari si sarebbero formate spontaneamente da proteinoidi, molecole simili a proteine che vengono prodotte riscaldando soluzioni amminoacidiche e, se presenti alla corretta concentrazione in ambiente acquoso, formano microsfere che si comportano in modo simile a compartimenti racchiusi in membrana. Altre possibilità includono sistemi di reazioni chimiche all'interno di substrati di argilla o sulla superficie di rocce di pirite. I fattori che supportano l'importante ruolo del RNA nelle prime fasi della vita sulla Terra sono:  la sua abilità nel replicarsi; la sua capacità sia di immagazzinare informazioni che di catalizzare reazioni chimiche (come nei ribozimi); i suoi molteplici ruoli come intermedio nell'espressione e nel mantenimento dell'informazione genetica (nella forma di DNA) negli organismi superiori; Il ruolo centrale assunto dall'rRNA all'interno dei ribosomi nel catalizzare la formazione del legame peptidico della catena proteica nascente; la possibilità di ottenere le sintesi chimiche dei suoi componenti in condizioni che approssimano quelle della Terra primordiale. I problemi che sollevano dubbi contro questa ipotesi sono legati, in particolare:  all'instabilità dell'RNA, soprattutto quando viene esposto alla radiazione ultravioletta; alla difficoltà di ottenere i nucleotidi presenti nella molecola di RNA in esperimenti di laboratorio, a partire dai suoi componenti; alla scarsità in soluzione di fosfati disponibili, necessari a formare la spina dorsale; alla difficoltà di ottenere le basi citosina e uracile in esperimenti in vitro; all'instabilità della base citosina, che è facilmente idrolizzata; al problema legato al ribosio, che viene prodotto in vitro come miscela dei due enantiomeri D ed L. Esperimenti recenti hanno rilevato che le prime stime sulle dimensioni di una molecola di RNA capace di auto-replicarsi erano molto probabilmente fortemente sottostimate. Le forme attuali della teoria del mondo a RNA propongono che molecole più semplici, in grado di auto-replicarsi, abbiano preceduto l'RNA (che un altro "Mondo" si sarebbe evoluto producendo successivamente il Mondo a RNA).  Secondo alcuni studiosi, acidi nucleici alternativi potrebbero essersi formati in tempi prebiotici, precedendo il mondo a RNA. Uno dei possibili candidati è il piranosil-RNA (p-RNA), molto simile alla molecola di RNA ma che, al posto del ribosio, presenta una versione modificata di questo, con un anello a sei atomi. Questo polimero, prodotto da Eschenmoser, può formare strutture a duplice filamento e si è dimostrato più adatto dello stesso RNA all'auto-replicazione in assenza di un sistema enzimatico.[43]Altri acidi nucleici possibili precursori dell'RNA sono il PNA, che invece possiede uno scheletro di tipo proteico, il TNA (Threose nucleic acid), ed il GNA(Glycerol nucleic acid).  Attualmente, tuttavia, le varie ipotesi hanno un impianto sperimentale incompleto: molte di esse possono essere simulate e testate in laboratorio, ma la scarsità di rocce sedimentarie risalenti a quel periodo della Terra primordiale conferisce scarse opportunità di verificare quest'ipotesi con certezza.  Modelli "Prima il Metabolismo": mondo a ferro-zolfo e altri Modifica Molti modelli respingono l'idea dell'auto-replicazione di un "gene-nudo" e ipotizzano la comparsa di un primitivo metabolismo che avrebbe fornito l'ambiente per il successivo emergere della replicazione dell'RNA.  Una delle prime formalizzazioni di quest'idea fu avanzata nel 1924 da Alexander Oparin, che postulò la presenza di primitive vescicole auto-replicantesi, antecedenti all'evoluzione della struttura del DNA. Varianti più moderne, risalenti agli anni ottanta e novanta, includono la teoria del mondo a ferro-zolfo di Günter Wächtershäuser e i modelli introdotti da Christian de Duve basati sulla chimica dei tioesteri. Tra le argomentazioni più astratte e teoriche a sostegno dell'emergenza del metabolismo in assenza geni si includono un modello matematico introdotto da Freeman Dyson all'inizio degli anni ottanta e l'idea di Stuart Kauffman a proposito di insiemi autocatalitici, discussi più tardi in quel decennio.  Tuttavia, l'idea che un ciclo metabolico chiuso, come il ciclo dell'acido citrico, si possa formare spontaneamente (come proposto da Günter Wächtershäuser) rimane priva di supporto. Secondo Leslie Orgel, un leader negli studi sull'origine della vita degli ultimi decenni, le cose non cambieranno in futuro. In un articolo intitolato Self-Organizing Biochemical Cycles,[44] Orgel riassume la sua analisi sull'argomento affermando: "Non vi sono attualmente ragioni per credere che cicli formati da più passaggi, come il ciclo riduttivo dell'acido citrico, si siano auto-organizzati su una superficie composta da FeS o FeS2o da qualche altro minerale". È possibile che un altro tipo di pathway metabolico si sia evoluto al principio della vita. Per esempio, invece del ciclo riduttivo dell'acido citrico, il pathway "aperto" dell'acetil-CoA(uno dei quattro modi oggi riconosciuti per la fissazione del biossido di carbonio in natura) risulta più compatibile con l'ipotesi dell'auto-organizzazione sulla superficie di un solfuro metallico. L'enzima chiave di questo pathway, la monossido di carbonio deidrogenasi/acetil-CoA sintetasi, ospita gruppi misti nichel-ferro-zolfo nei suoi centri di reazione e catalizza la formazione dell'acetil-CoA in un singolo passaggio.  Teoria delle bolle Modifica Le onde che s'infrangono sulla riva creano una delicata schiuma composta da bolle. I venti che soffiano sugli oceani hanno la tendenza a portare gli oggetti galleggianti a riva, come la legna che si accumula sulla battigia. È possibile che, nei mari primordiali, le molecole organiche si siano concentrate sulle rive più o meno allo stesso modo. Inoltre, le acque costiere poco profonde tendono anche a essere più calde, concentrando ulteriormente le molecole con l'evaporazione. Mentre le bolle composte soprattutto da acqua si dissolvono rapidamente, quelle oleose possiedono una maggiore stabilità.   Rappresentazione del doppio strato fosfolipidico. I fosfolipidi costituiscono un buon esempio di composto oleoso ritenuto abbondante nei mari prebiotici. Siccome i fosfolipidi contengono una testa idrofila da un lato, e una coda idrofobica dall'altro, hanno la tendenza spontanea a formare membrane lipidiche in acqua. Una bolla formata da un unico strato può contenere solo olio, e, pertanto, non è favorevole a ospitare molecole organiche idrosolubili. D'altro canto, una bolla lipidica a doppio strato può contenere acqua e, al momento della sua formazione nei mari primitivi, potrebbe aver intrappolato e concentrato numerose molecole organiche idrosolubili, tra le quali zuccheri, proteine e anche polimeri di acidi nucleici, e per questo motivo rappresenta il precursore più probabile delle moderne membrane cellulari.[45] All'interno di questa bolla neoformata, le molecole organiche catturate potrebbero aver reagito formando composti organici più complessi. Inoltre, l'acquisizione di una proteina all'interno del doppio strato, aumentando la stabilità della membrana, può aver offerto un vantaggio selettivo ad alcune bolle, poiché le macromolecole in esse contenute hanno interagito per un periodo di tempo maggiore, sintetizzando nuove proteine e acidi nucleici. Quando queste bolle si sono dissolte, a causa delle sollecitazioni meccaniche e del moto ondoso, hanno rilasciato nel mezzo circostante il loro contenuto di molecole organiche, le quali, a loro volta, possono essere state catturate all'interno di nuove bolle in formazione, realizzando una forma primitiva di trasmissione genetica. Una sequenza di questi processi avvenuta nei mari primordiali, grazie alla selezione naturale, potrebbe aver trasformato le bolle primitive nelle prime cellule, dalle quali poi si sono evoluti i primi procarioti, eucarioti ed, infine, gli organismi pluricellulari.[46]  Similmente, le bolle formate interamente da molecole simili a proteine, denominate microsfere, si formeranno spontaneamente alle giuste condizioni. Ma non sono un probabile precursore delle moderne membrane cellulari, dal momento che le membrane cellulari sono formate prevalentemente da composti lipidici che amminoacidici.  Altri modelli Modifica Autocatalisi Modifica L'etologo britannico Richard Dawkins, nel suo libro Il racconto dell'antenato. La grande storia dell'evoluzione edito nel 2004, sostenne l'ipotesi di un possibile ruolo dell'autocatalisi nelle prime fasi dell'origine della vita. Gli autocatalitici sono sostanze che catalizzano la propria produzione, e pertanto sono dei semplici replicatori molecolari. In questo libro, Dawkins cita esperimenti effettuati da Julius Rebek ed i suoi colleghi allo Scripps Research Institute in California, nei quali combinarono ammino adenosina e pentafluorofenilestere con l'autocatalita ammino adenosina triacido estere (AATE). Varianti di AATE, contenuti in un analogo sistema sperimentale, mostrarono di possedere la proprietà di catalizzare la propria sintesi. Questo esperimento dimostrò la possibilità che l'autocatalisi poteva manifestare competizione all'interno di una popolazione di entità con caratteristiche di ereditarietà, che poteva essere interpretata come una forma rudimentale di selezione naturale.  Teoria dell'argilla Modifica Una teoria basata sull'argilla fu avanzata da A.Graham Cairns-Smith dell'University of Glasgow nel 1985 e adottata come un'ipotesi plausibile anche da altri scienziati (tra cui Richard Dawkins). La teoria di Graham Cairns-Smith postula la formazione graduale di molecole organiche complesse su una piattaforma inorganica preesistente, presumibilmente cristalli di silicati in soluzione. In pratica, si propone un modello di "vita dalla roccia".  Cairns-Smith è uno strenuo critico di altri modelli di evoluzione chimica.[47] Tuttavia, ammette che, come molti altri modelli dell'origine della vita, anche il suo contiene dei risvolti problematici (Horgan 1991).  Peggy Rigou dell'Institut national de la recherche agronomique (INRA), a Jouy-en-Josas, in Francia, riporta sull'edizione dell'11 febbraio 2006 della rivista Science News[48] che i prioni sono capaci di legarsi alle particelle di argilla e migrare quando l'argilla diventa carica negativamente. Anche se in questa relazione non c'è alcun riferimento sulle possibili implicazioni per le teorie sull'origine della vita, questa ricerca suggerisce che i prioni possano rappresentare un probabile pathway per le prime molecole replicantesi.  "Biosfera profonda-calda" modello di Gold Modifica La scoperta dei nanobi (strutture filiformi contenenti DNA e di dimensioni inferiori ad un batterio) in rocce profonde, portò negli anni novanta alla formulazione, da parte di Thomas Gold, di una controversa teoria secondo cui le prime forme di vita non si svilupparono sulla superficie terrestre, ma vari chilometri al di sotto della crosta. È noto che la vita microbica è abbondante fino a cinque chilometri al di sotto della superficie terrestre nella forma degli archaea, che generalmente si considerano come anteriori o per lo meno contemporanei agli eubatteri, molti dei quali vivono sulla superficie, inclusi gli oceani. Si ritiene che la scoperta di vita microbica sotto la superficie di altri corpi celesti nel nostro Sistema Solare darebbe una credibilità rilevante a questa teoria. Secondo Gold una sorgente profonda di sostanza organica, asciutta e difficile da raggiungere, promuove la sopravvivenza, perché la vita che si forma in una pozzanghera di materiale organico tende a consumare tutto il cibo fino ad estinguersi.  Il Mondo a lipidi Modifica  I fosfolipidi sono in grado di formare membrane biologiche Secondo questa teoria le prime entità autoreplicantesi erano composti organici simili ai lipidi. È noto che i fosfolipidi formano spontaneamente doppi strati in acqua - la stessa struttura delle odierne membrane cellulari. Anche altre molecole anfifiliche, con una catena lunga idrofoba ed una testa polare, sono in grado di formare spontaneamente strutture simili a vescicole racchiuse da membrane. Queste catene carboniose erano presenti sulla Terra primordiale, dove la loro capacità di auto organizzarsi in strutture sovramolecolari può essere stata determinante per l'emergere della vita. Infatti, i corpi lipidici formati da anfifili possiedono, nella zona centrale apolare, molecole capaci di assorbire la luce visibile e utilizzarla per numerose reazioni, tra cui la sintesi di altre molecole anfifiliche a partire da precursori presenti nell'ambiente. Le molecole neosintetizzate, inserendosi nel doppio strato, provocano l'espansione delle vescicole, le quali, in seguito ad eccessiva espansione, vanno incontro ad una scissione spontanea, conservando la stessa composizione dei lipidi nella progenie.  Questo processo può aver rappresentato una prima forma di replicazione e di trasferimento dell'informazione. Secondo questo modello, infatti, sulla Terra primordiale esistevano diversi tipi di questi corpi lipidici, alcuni dei quali, grazie alla loro particolare composizione, possedevano capacità catalitiche superiori, e quindi si accrescevano e replicavano più velocemente degli altri, trasferendo la loro informazione composizionale alla progenie; in questo modo si sarebbe realizzata una forma di selezione naturale e solo in seguito, l'evoluzione condusse alla comparsa di entità polimeriche come l'RNA o il DNA più adatte alla conservazione dell'informazione.[49]  Il modello a polifosfati Modifica Il problema con la maggior parte degli scenari abiogenetici è che l'equilibrio termodinamico degli amminoacidi con i peptidi è spostato nella direzione degli amminoacidi liberi; sono stati spesso tralasciati, infatti, i meccanismi che hanno indotto la polimerizzazione. La risoluzione di questo problema può essere rilevata nelle proprietà dei polifosfati,[50][51] generati dalla polimerizzazione di ioni monofosfato ordinari PO4−3 ad opera della radiazione ultravioletta. I polifosfati inducono la polimerizzazione degli amminoacidi in peptidi, guidando il processo contro la direzione dell'equilibrio. Grandi quantità di ultravioletti erano probabilmente presenti negli oceani primordiali. Il problema fondamentale, tuttavia, sembra essere che il calcio reagisce con il fosfato solubile formando fosfato di calcio insolubile, per cui occorre trovare un meccanismo plausibile per mantenere gli ioni calcio liberi in soluzione. Forse, la risposta potrebbe trovarsi in alcuni complessi stabili e non reattivi come il citrato di calcio.  Il modello dell'ecopoiesi Modifica Il modello dell'ecopoiesi propone che i cicli biogeochimici degli elementi biogenici, catalizzati da un'atmosfera primordiale ricca di ossigeno, generato dalla fotolisi del vapore acqueo, siano stati la base di un metabolismo planetario che precedette e condizionò la graduale evoluzione della vita.[52]  Vita "primitiva" extraterrestre Modifica Magnifying glass icon mgx2.svg Lo stesso argomento in dettaglio: Esobiologia. Un'alternativa all'abiogenesi terrestre è l'ipotesi che la vita primitiva si sia originariamente formata in ambiente extraterrestre, o nel cosmo o su un pianeta vicino (Marte). (Si noti che l'esogenesi è legata, ma non coincide con la nozione di panspermia).  La presenza di acqua Modifica  Distese ghiacciate su Europa. Per questo motivo ultimamente rivestono particolare importanza le osservazioni dei pianeti esterni alla Terra o addirittura fuori dal Sistema Solare. Per cercare la presenza di vita su questi pianeti, ci si concentra principalmente sulla ricerca di acqua allo stato liquido, considerata indispensabile alla formazione di entità viventi. In questi casi, la situazione è molto diversa: il calore necessario per la presenza di acqua allo stato liquido non è più legata principalmente all'energia ricevuta dal Sole, ma da quella prodotta all'interno dei singoli pianeti per effetto della forza gravitazionale e del decadimento radioattivo. Per esempio, si ipotizza la possibile presenza di acqua allo stato liquido all'interno dei cosiddetti satelliti di ghiaccio, dove le forze di marea indotte dal pianeta stirano e distorcono la crosta causando l'innalzamento della temperaturaoltre il punto di fusione.[53]  Acqua su Marte Modifica Magnifying glass icon mgx2.svg        Lo stesso argomento in dettaglio: Vita su Marte. Varie missioni spaziali sono state effettuate sul pianeta rosso al fine di verificare la presenza di acqua. Sul suolo marziano sono state rintracciate tracce di ematite, un minerale che si forma solamente in presenza di acqua e sono state osservate zone sedimentarie che si ipotizza possano essersi formate per azione erosiva di un liquido; il rover Opportunity ha inoltre ottenuto riscontri che in un antico passato l'acqua esisteva allo stato fluido sulla superficie di Marte.   I solchi, che si originano dal bordo rialzato del cratere, sono attribuiti al ruscellamento di liquidi (probabilmente acqua) sulla superficie di Marte Nel dicembre del 2006 Mars Global Surveyor ha fornito le prove fotografiche che a tutt'oggi l'acqua fuoriesce da fenditure lasciando depositi sul terreno. Altre fotografie hanno mostrato alvei di antichi fiumi, isole che sorgevano al loro interno, prove inconfutabili che un tempo il liquido scorreva formando le caratteristiche formazioni ora visibili. Ma col diminuire del campo magnetico il vento solare ha spazzato via la primitiva atmosfera facendo diminuire drasticamente la pressione ed eliminando quasi completamente l'acqua dalla superficie.  Nel marzo del 2004 la sonda Mars Express ha rilevato la presenza di metano nell'atmosfera di Marte, e siccome questo gas può persistere solo per poche centinaia di anni, essa viene spiegata solamente attraverso un processo vulcanico o geologico non identificato o con la presenza di certe forme di vita estremofile. Secondo altri esperti, il minerale chiamato olivina in presenza di acqua potrebbe essere stato convertito in serpentina, e questo fenomeno potrebbe essere successo in qualche posto nel sottosuolo di Marte ed aver liberato abbastanza metano da poter essere stato rilevato dalle sonde. Ancora il Mars Express nel febbraio 2005 ha segnalato la presenza di formaldeide, altro indizio di presenza di vita microbica.  Nel novembre del 2005 i ricercatori dell'ESA hanno comunicato che la sonda utilizzando il radar MARSISha individuato quello che probabilmente è un lago ghiacciato largo fino a 250 chilometri nel sottosuolo del pianeta ad una profondità di circa 2 chilometri. Il bacino del lago deriverebbe da un impatto di un meteorite che in seguito si sarebbe riempito di materiale ricco di ghiaccio. Tramite MARSIS si sono potuti contare i crateri nascosti dai sedimenti e dalle colate laviche della regione nord di Marte. Il numero di questi crateri è comparabile con il numero di quelli presenti nella regione sud, quindi entrambe le regioni si sarebbero formate nello stesso arco temporale.[54]Lo strumento MARSIS inoltre ha permesso di effettuare una stima di massima della quantità d'acqua immagazzinata sotto forma di ghiaccio nella regione del polo sud.[55]  Nel maggio 2008 è atterrata la sonda Phoenix su una regione polare con il compito di analizzare l'ambiente per verificare se vi possano vivere i microorganismi; il lander con un braccio meccanico ha scavato nel terreno ed analizzato il materiale ottenuto. Si ritiene che i terreni, analizzati da Phoenix siano vecchi di 50.000 e forse un milione di anni, e potrebbero avere tracce di un antico clima marziano più temperato. Il 1º agosto 2008 in una conferenza stampa la NASA ha annunciato la rilevazione da parte della sonda Phoenix di ghiaccio presente a 5 centimetri sotto il suolo marziano.[56]  L'arrivo sulla Terra Modifica I composti organici sono relativamente comuni nello spazio, specialmente al di fuori del sistema solare, dove i composti volatili non evaporano per effetto del calore solare. Le comete sono rivestite da strati esterni in materiale scuro, ritenuto essere simile al catramecomposto di materiale organico complesso formato da semplici composti del carbonio andati incontro a reazioni dovute soprattutto all'irraggiamento da parte degli ultravioletti. Si può supporre che una pioggia di materiale dalle comete possa aver portato sulla Terra quantità significative di tali complessi organici.   La cometa Hale-Bopp. L'impatto di comete come questa con la superficie terrestre potrebbe aver rilasciato una gran quantità di complessi organici Un'ipotesi alternativa ma legata a quest'ultima, proposta per spiegare la presenza della vita sulla Terra così presto su un pianeta appena raffreddato, con un tempo per l'evoluzione prebiotica evidentemente molto ridotto, è che la vita si sia formata inizialmente su Marte. A causa delle sue minori dimensioni, Marte si sarebbe raffreddato prima della Terra (una differenza di centinaia di milioni di anni), permettendo processi prebiotici mentre la Terra era ancora troppo calda. La vita sarebbe poi stata trasportata sulla Terra quando il materiale crostale subì esplosioni a causa di impatti con comete e asteroidi. Marte avrebbe continuato a raffreddarsi molto velocemente divenendo ostile alla prosecuzione dell'evoluzione e anche all'esistenza stessa della vita (perse la sua atmosfera a causa di un blando vulcanesimo). La Terra sta andando incontro allo stesso destino, ma a minore velocità.  Questa ipotesi non risponde in realtà alla domanda su come si sia originata la vita, ma semplicemente sposta la questione su un altro pianeta o su una cometa. Tuttavia, il vantaggio di un'origine extraterrestre della vita primitiva è che la vita non deve necessariamente essersi evoluta su ciascun pianeta per esservi presente, ma piuttosto da un singolo luogo da cui si sarebbe diffusa nella galassia ad altri sistemi stellari attraverso comete e meteoriti. L'evidenza a supporto della plausibilità del concetto è scarsa, ma trova dimostrazione nello studio recente delle meteoriti marziane ritrovate in Antartide e negli studi sui microbi estremofili[57] e sui risultati di esperimenti sulla resistenza all'esposizione nello spazio di alcune forme di vita terrestri. Un ulteriore sostegno all'ipotesi viene dalla recente scoperta di un ecosistema batterico la cui sorgente di energia è la radioattività.[58]  L'origine della vita nella cultura Modifica L'interrogativo di come abbia avuto origine la vita ha coinvolto molto la cultura umana e prima che la scienza elaborasse le teorie che oggi conosciamo, è tramite la mitologia, la religione e la filosofia che l'uomo ha provato a fornire risposte a tale interrogativo.  Religione e mitologia Modifica Magnifying glass icon mgx2.svg Lo stesso argomento in dettaglio: Cosmogonia.  Secondo l'induismo, Brahmā è il padre di tutti gli esseri viventi. Il concetto di creazione permea tutte le culture, e in talune è comune la mancanza di un processo evolutivo. Le dottrine o complesso di miti che si rifanno alla creazione possono tuttavia essere fra loro molto diversi, spostandosi da cultura a cultura. Infatti alcuni miti fanno nascere il mondo dalle lotte intestine tra le divinità, altri affidano la creazione ad un'unica divinità che fa nascere il creato dal nulla mentre, per altri ancora, la Terra e tutto ciò che ci circonda sarebbe fuoriuscito da un uovo cosmico primordiale. In ognuno di questi miti, le varie società e le varie culture hanno inserito gli elementi e le metafore che ritenevano più rappresentativi della loro concezione del mondo. Alcuni ritengono che il mito della creazione influenzi l'atteggiamento degli uomini che vivono nella società che gli ha dato vita, anche se essi non vi credono.  Australiani aborigeni Modifica Nella cultura degli aborigeni australiani, la creazione del mondo svolge un ruolo fondamentale. La creazione risale al Tempo del sogno, in cui gigantesche creature totemiche attraversarono la Terra cantando di ciò che incontravano (rocce, pozze d'acqua, animali, piante) e così facendo portarono questi elementi alla creazione vera e propria.  Babilonia Modifica Il mito della creazione babilonese è stato descritto nell'Enûma Elish, di cui esistono varie versioni e copie, la più antica delle quali è datata al 1700 a.C. Secondo questa descrizione, il dio Marduk si armò per combattere il mostro Tiamat. Marduk distrusse Tiamat, tagliandola in due parti che divennero la terra e il cielo. Dopo, distrusse anche il marito di Tiamat, Kingu, usando il suo sangue per creare l'umanità.  Bantu Modifica Secondo i Bantu, in origine la Terra non era altro che acqua e oscurità. Mbombo, il gigante bianco, governava questo caos. Un giorno egli sentì un fortissimo dolore allo stomaco e vomitò il sole, la luna e le stelle. Il sole splendeva perfidamente e l'acqua evaporò nelle nuvole. Gradualmente, apparvero delle colline asciutte. Mbombo vomitò di nuovo e questa volta vennero fuori gli alberi, gli animali, le persone e molte altre cose: la prima donna, il leopardo, l'aquila, l'incudine, la scimmia Fumu, il primo uomo, il firmamento, la medicina e la luce. Nchienge, la donna delle acque, viveva ad Est. Ella aveva un figlio, Woto, e una figlia, Labama. Woto fu il primo re dei Bakuba.  Buddismo Modifica Il Buddismo normalmente ignora le questioni riguardanti l'origine della vita. Il Buddha a questo riguardo disse che sarebbe stato possibile ponderare su queste questioni per tutta la vita senza tuttavia avvicinarsi al vero obiettivo, la cessazione della sofferenza.  Cherokee Modifica In principio, c'era solo l'acqua. Tutti gli animali vivevano sopra di essa ed il cielo era sommerso. Erano tutti curiosi di sapere cosa ci fosse sotto l'acqua ed un giorno Dayuni'si, lo scarabeo acquatico, si offrì volontario per esplorare. Esplorò la superficie, ma non riuscì a trovare nessun terreno solido. Esplorò sotto la superficie fino al fondo e tutto quello che trovò fu del fango che portò in superficie. Dopo aver preso il fango, esso cominciò a crescere e a spargersi tutto intorno, fino a che non divenne la Terra così come la conosciamo.  Dopo che tutto ciò accadde, uno degli animali attaccò questa nuova terra al cielo con quattro stringhe. La terra era ancora troppo umida, così mandarono il grande falco nel Galun'lati per prepararla per loro. Il falco volò giù e quando raggiunse la terra dei Cherokee era così stanco che le sue ali cominciarono a colpire il suolo. Ogni volta che colpivano il suolo si formava una valle od una montagna. Gli animali poi decisero che era troppo buio, così crearono il sole e lo misero lì dove è tutt'oggi.  Cina Modifica In Cina sussistono cinque maggiori punti di vista sulla creazione.  Secondo il primo non ci sono le prove necessarie per spiegare la creazione e le sue origini. Il secondo si fonda sull'idea che il paradiso e la terra erano un'entità unica che poi si separò in due parti. Il terzo, apparso relativamente tardi nella storia della cultura cinese, è quello del Taoismo. Secondo questo il Tao è la forza alla base della creazione grazie alla quale, dal nulla si è creato il tutto, ovvero dal vuoto si è generata la materia (rispettivamente lo yin e lo yang) e da questi è nata ogni cosa attraverso i vari processi naturali. Il quarto, anch'esso relativamente giovane, è il mito di Pangu. Secondo questa spiegazione, offerta dai monaci Taoisti secoli dopo Lao Zi, l'universo nacque da un uovo cosmico. Una divinità, Pangu, nascendo da quell'uovo lo ruppe in due parti: quella superiore divenne il cielo e quella inferiore la terra. Man mano che la divinità crebbe le due parti dell'uovo si separarono sempre più e, quando Pangu morì, le parti del suo corpo divennero varie zone terrestri. Il quinto è costituito da racconti tribali non legati in un sistema unicizzante. Bibbia Modifica  Un mosaico del Duomo di Monreale, raffigurante la creazione delle specie animali ad opera di Dio. Nella Bibbia si narra che Dio avrebbe creato il mondo, ivi inteso l'universo, in sei giorni, riposandosi il settimo. Alcune dottrine cristiane insegnano che si tratta di giorni letterali, mentre altre credono che il termine "giorno" debba essere inteso come Ere creative, della durata di migliaia, se non milioni, di anni e il riferirsi a giorni sia solo un espediente per facilitare la comprensione con un'immagine il più semplice e comprensibile da tutti[senza fonte]. Nella Genesi, il primo libro del testo sacro per ebrei e cristiani, ma riconosciuto tale anche dai musulmani, la narrazione della Creazione occupa i capitoli 1,1-2,4a[59]. La Genesi si apre con le seguenti frasi: «In principio Dio creò il cielo e la terra. La terra era informe e deserta e le tenebre ricoprivano l'abisso e lo spirito di Dio aleggiava sulle acque.»   Filosofia Modifica Sin dalle origini della filosofia occidentale, in particolare nella filosofia greca, il problema dell'origine della vita è stato posto al centro della riflessione; le varie scuole di pensiero si distinguono fra quelle che attribuivano l'origine del cosmo a un principio statico (l'acqua, il numero, il logos, l'essere), ovvero a una pluralità di fattori(amore e odio, gli atomi etc.) che, mediante un equilibrio dinamico, assicurano il divenire della vita. Nel Poema sulla natura Parmenide sostiene che la molteplicità e i mutamenti del mondo fisico sono illusori, e afferma, contrariamente al senso comune, che sola realtà è l'Essere: immutabile, ingenerato, finito, immortale, unico, omogeneo, immobile, eterno. Questa concezione è diametralmente opposta alla tesi formulata da Eraclito, secondo il quale tutto il mondo non è che un flusso perennemente in divenire, nel quale nessuna cosa è mai la stessa poiché tutto si trasforma ed è in una continua evoluzione. Pur se la filosofia di Eraclito ci è giunta in modo frammentario, egli sembra quindi ancorare la realtà al tempo e alle continue trasformazioni che esso comporta; in questo senso sostiene che solo il cambiamento e il movimento siano reali e che l'identità delle cose sia illusoria: per Eraclito tutto scorre (panta rei). Anche gli atomisti democriteisi opponevano alla concezione di immobilismo degli eleati. La teoria atomistica prevedeva, in effetti, la coesistenza di Essere e Non essere. La realtà sarebbe originata da scontri casuali di atomi che si uniscono formando gli enti sensibili. Una teoria differente è elaborata da Anassagora secondo cui la vita sulla Terra si sarebbe sviluppata in seguito allo sviluppo di "semi" presenti in tutto l'Universo, armonizzati da un Nous, una sorta di intelligenza divina. Tale ipotesi è stata ripresa nell'Ottocento e prende il nome di panspermia. Secondo Platone, il mondo visibile sarebbe opera del Demiurgo, una sorta di divinità che avrebbe traslato il mondo perfetto delle idee nel mondo terreno imperfetto. Diversa invece la concezione aristotelica: secondo Aristotele, infatti, essendo Dio puro pensiero e immutabile, non può creare il mondo, che è anch'esso eterno. Come riporta Cicerone (Tuscolane, 15, 42): «il mondo non ha mai avuto origine, poiché non vi è stato alcun inizio, per il sopravvenire di una nuova decisione, di un'opera così eccellente»  Arte Modifica  Affresco della Cappella Sistina, raffigurante la creazione dell'uomo. Anche varie opere artistiche (letterarie, pittoriche, ecc.) hanno affrontato il tema dell'origine della vita. Il tema della Creazione, preso dalla Genesi si trova in innumerevoli cicli pittori e musivi di storie dell'Antico Testamento.  Michelangelo dipinse alcuni affreschi sul soffitto della Cappella Sistina in cui rappresentava scene tratte dai primi capitoli della Genesi: una di queste rappresentava la creazione del primo uomo, Adamo, in cui Dio viene rappresentato come un vecchio signore che fluttua in aria con il suo mantello e che conferisce la vita a Adamo sfiorandolo con la mano.  Il Tintoretto eseguì a Venezia nel 1550 la sua Creazione degli Animali, oggi conservata nelle Gallerie dell'Accademia. Vi si può vedere il Creatore in mezzo ad una brillante luce nella Terra ancora oscura dopo la creazione della Terra stessa nel secondo giorno; e si può ammirare la scena del quarto giorno: pesci, uccelli ed anche mammiferi. Raffaello Sanzio nel 1519 a Roma aveva già eseguito un bellissimo dipinto sulla creazione degli animali con lo stesso titolo del Tintoretto; esso è visitabile nella Loggia di Raffaello nel Vaticano. In esso gli animali sono tutti intorno al Creatore, anche gli animali mitici, come l'unicorno.  Note Modifica ^ a b Oparin, 1953, p. vi. ^ Juli Peretó, Controversies on the origin of life( PDF ), in International Microbiology, vol. 8, n. 1, Barcelona, Spanish Society for Microbiology, 2005, pp. 23–31, ISSN 1139-6709 (WC · ACNP), PMID 15906258. URL consultato il 1º giugno 2015 (archiviato dall' url originale  il 24 agosto 2015). ^ Scharf, Caleb, A Strategy for Origins of Life Research, in Astrobiology, vol. 15, n. 12, 18 dicembre 2015, pp. 1031–1042, Bibcode:2015AsBio..15.1031S, DOI:10.1089/ast.2015.1113, PMC 4683543, PMID 26684503. URL consultato il 28 novembre 2016. ^ David Warmflash e Benjamin Warmflash, Did Life Come from Another World?, in Scientific American, vol. 293, n. 5, Stuttgart, Georg von Holtzbrinck Publishing Group, novembre 2005, pp. 64–71, Bibcode:2005SciAm.293e..64W, DOI:10.1038/scientificamerican1105-64, ISSN 0036-8733 (WC · ACNP). ^ Yarus, 2010, p. 47. ^ Elizabeth Howell, How Did Life Become Complex, And Could It Happen Beyond Earth?, in Astrobiology Magazine, 8 dicembre 2014. URL consultato il 14 febbraio 2018 (archiviato dall' url originale  il 17 agosto 2018). ^ John Davis, Paleontologist presents origin of life theory, in Texas Tech University, 29 ottobre 2013. URL consultato il 14 febbraio 2018. ^ Staff, Abiogenesis - A Brief History, in All About Science, 2018. URL consultato il 14 febbraio 2018. ^ Stephane Tirard, Abiogenesis - Definition, in Encyclopedia of Astrobiology, Springer, 20 aprile 2015, DOI:10.1007/978-3-642-27833-4_2-4. URL consultato il 14 febbraio 2018. ^ Five Year Results on the Oldest Light in the Universe, su NASA web site, 2008. ^ Wilde S.A., Valley J.W., Peck W.H. and Graham C.M, Evidence from detrital zircons for the existence of continental crust and oceans on the Earth 4.4 Gyr ago, in Nature 2001 11 ; 409: 175-178. ^ Hayes J.M., Waldbauer J.R, The carbon cycle and associated redox processes through time, in Phil. Trans. R. Soc. B. 2006; 361: 931–950. ^ Archer C. and Vance D, Coupled Fe and S isotope evidence for Archean microbial Fe(III) and sulfate reduction, in Geology 2006; 34(3): 153-156. ^ Cavalier-Smith T., Brasier M., Embley T.M, Introduction: how and when did microbes change the world?, in Phil. Trans. R. Soc. B. 2006; 361: 845-850. ^ Summons R.E., Bradley A.S., Jahnke L.L., Waldbauer J.R, Steroids, triterpenoids and molecular oxygen, in Phil. Trans. R. Soc. B. 2006; 361:951-968. ^ Allen Nutman, Vickie Bennett, Clark Friend, Martin Van Kranendonk e Allan Chivas, Rapid emergence of life shown by discovery of 3,700-million-year-old microbial structures, in Nature, vol. 537, n. 7621, 2016, pp. 535–538, DOI:10.1038/nature19355, PMID 27580034. URL consultato il 13 giugno 2018. ^ Neil A Campbell e Jane B.Reece, Meccanismi dell'evoluzione ed origini della diversità, Zanichelli. ^ ( EN ) Metabolically diverse primordial microbial communities in Earth’s oldest seafloor-hydrothermal jasper, su science.org. ^ Dizionario Interdisciplinare di Scienza e Fede, voce Creazione cap. V (Creazione ed evoluzione), Giuseppe Tanzella-Nitti, on-line su www.disf.orgconsultato il 15-7-2009 ^ D. B. Fankhauser and J. L. Stein Carter, Spontaneous Generation ( PDF ), su General Biology Lab I. URL consultato il 28 dicembre 2008 (archiviato dall' url originale  il 17 gennaio 2009). ^ Redi F. (1668), Esperienze intorno alla generazione degli insetti ( PDF ). ^ Needham J.T.(1750), Nouvelles observations microscopiques, avec des découvertes interessantes sur la composition et la décompositions des corps organisés. ^ RSI, p. 324. ^ Spallanzani L.(1750), Saggio di osservazioni microscopiche concernenti il sistema della generazione dei signori Needham e Buffon( PDF ). ^ PGS. ^ Schopf W. et al, Laser–Raman spectroscopy (Communication arising): Images of the Earth's earliest fossils?, in Nature 2002; 420: 477. ^ Orgel L.E, L'origine della vita sulla Terra, in Cold Spring Harb Symp Quant Biol. 2009 Sep 4;74:47-54. ^ Koonin E.V., The cosmological model of eternal inflation and the transition from chance to biological evolution in the history of life, in Biology Direct vol. 2, n. 15 (2007). ^ Orgel L.E, L'origine della vita sulla Terra, in Le Scienze 1994; 316: 55-62. ^ Trainer M.G., Pavlov A.A., DeWitt H.L., Jimenez J.L., McKay C.P., Toon O.B, Tolbert M.A, Organic haze on Titan and the early Earth, in PNAS 2006; 103(48): 18035-18042. ^ Jacqui Hayes, Hazy origins of life on Earth, in Cosmos.com, 07 novembre 2006 (archiviato dall' url originale  l'11 febbraio 2007). ^ Bruce Walsh, Origins of life, su nitro.biosci.arizona.edu, University of Arizona. URL consultato il 1º gennaio 2009 (archiviato dall' url originale  il 13 gennaio 2008). ^ Fox D, Primordial Soup's On: Scientists Repeat Evolution's Most Famous Experiment, in Scientific American March 28, 2007 (archiviato dall' url originale  il 13 luglio 2007). ^ Giovanni Caprara, Siamo nati in fondo agli oceani, in Corriere della Sera, 27. aprile 1997, p. 23 (archiviato dall' url originale  il 20 giugno 2015). ^ Huber C. and Wächterhäuser G, Peptides by activation of amino acids with CO on (Ni,Fe)S surfaces: implications for the origin of life, in Science 1998; 281 (5377): 670–672. ^ R. G. Cooks, D. Zhang, and K. J. Koch, Chiroselective Self-Directed Octamerization of Serine: Implications for Homochirogenesis, in Anal. Chem. 2001; 73: 3646-3655. ^ Z. Takats, S. C. Nanita, and R. G. Cooks, Serine Octamer Reactions: Indicators of Prebiotic Relevance, in Angewandte Chemie International Edition 2003; 42(30): 3521-3523. ^ Michael H. Engel, Nagy, Bartholomew, Distribution and enantiomeric composition of amino acids in the Murchison meteorite, in Nature, vol. 296, 29 aprile 1982, pp. 837–840, DOI:10.1038/296837a0. ^ S. Clark, Polarised starlight and the handedness of Life, in American Scientist, vol. 97, 1999, pp. 336–43, DOI:10.1511/1999.4.336. ^ Noyes HP, Bonner WA, Tomlin JA, On the origin of biological chirality via natural beta-decay, in Orig. Life, vol. 8, n. 1, aprile 1977, pp. 21–3. ^ Hazen, Robert M., Genesis: the scientific quest for life's origin, Washington, D.C, Joseph Henry Press, 2005, ISBN 0-309-09432-1. ^ ( EN ) Savino Longo, Miriana Carmela Chincoli e Gaia Micca Longo, Anomalous fluctuations and selective extinction in primordial replicators: a ‘struggle for life’ at the origin of biological homochirality, in International Journal of Astrobiology, vol. 19, n. 5, 2020/10, pp. 386–392, DOI:10.1017/S1473550420000166. URL consultato il 3 dicembre 2020. ^ Orgel L.E., L'origine della vita sulla Terra, in Le Scienze 1994; 316: 55-62. ^ Orgel L.E, Self-Organizing Biochemical Cycles ( PDF ), in PNAS 2000; 97(23): 12503-12507. ^ per i tipi di membrana sferica associata all'abiogenesi, si veda probionti, micelle, coacervati. ^ Panno J., The Cell: Evolution of the First Organism, Facts on File, 2004, ISBN 0-8160-4946-7. ^ Cairns-Smith A.G., Genetic Takeover: And the Mineral Origins of Life, Cambridge University Press, 1987, ISBN 0-521-23312-7. ^ Rigou P, Prions' dirty little secret [collegamento interrotto], in Science News 2006; 169; 93. ^ Segre' D., Ben-Eli D., Deamer D. and Lancet D., The Lipid World ( PDF ), in Origins Life Evol. Biosphere 2001; 31: 119-145. URL consultato il 18 febbraio 2009 (archiviato dall' url originale  l'11 settembre 2008). ^ Brown M.R.W. and Kornberg A., Inorganic polyphosphate in the origin and survival of species, in PNAS 2004; 101(46): 16085–16087. ^ Clark D.P, The origin of life, su science.siu.edu (archiviato dall' url originale  il 2 ottobre 2000). ^ Félix de Sousa, Raul A., Ecopoese - A criação da ecosfera, Rio de Janeiro, 2006. ^ AA.VV., L'Universo e l'origine della vita, Pisa, Istituti Editoriali e Poligrafici Internazionali, 2001. URL consultato il 18 maggio 2008 (archiviato dall' url originale  il 12 aprile 2008). ^ Marte, radar italiano scopre nuovi crateri[collegamento interrotto], in Quotidiano.net, 13 dicembre 2006. ^ Polo sud di Marte: una «riserva d'acqua», in Corriere.it, 20 marzo 2007. ^ C'è acqua su Marte, in Corriere.it, 1º agosto 2008. ^ Clark S, Tough Earth bug may be from Mars, in New Scientist, 25 settembre 2002. ^ Lin Li-Hung et al., Long-Term Sustainability of a High-Energy, Low-Diversity Crustal Biome, in Science 2006; 314: 479-482, DOI:10.1126/science.1127376. ^ Gen 1,1-2,4a, su laparola.net. Bibliografia Modifica Efemeridi letterarie di Roma, Volume 5, Presso Gregorio Settari, 1776, pp. 253-256. Istituto fascista di coltura di Torino, Giunta centrale per gli studi storici, Istituto per gli studi di politica internazionale, Rivista storica italiana, Volume 107, Numeri 1-2, Edizioni scientifiche italiane, 1789. J. Brooks, Shaw G., Origins and Development of Living Systems, Academic Press, 1973, pp. 359, ISBN 0-12-135740-6. Christian De Duve, Vital Dust: The Origin and Evolution of Life on Earth, Basic Books, gennaio 1996, ISBN 0-465-09045-1. John Horgan, In the beginning, in Scientific American, vol. 264, 1991, pp. 100–109. Claudia Huber, Gunter Wächterhäuser, Peptides by activation of amino acids with CO on (Ni,Fe)S surfaces: implications for the origin of life, in Science, vol. 281, 1998, pp. 670-672. Martin, W. and Russell M.J., On the origins of cells: a hypothesis for the evolutionary transitions from abiotic geochemistry to chemoautotrophic prokaryotes, and from prokaryotes to nucleated cells, in Philosophical Transactions of the Royal Society: Biological sciences, vol. 358, 2002, pp. 59–85. Russell MJ, Hall AJ, Cairns-Smith AG, Braterman PS, Submarine hot springs and the origin of life, in Nature, vol. 336, 1988, p. 117. JW Schopf et al., Laser-Raman imagery of Earth's earliest fossils., in Nature, vol. 416, 2002, pp. 73–76, PMID 11882894. John Maynard Smith, Szathmary, Eors, The Origins of Life: From the Birth of Life to the Origin of Language, Oxford Paperbacks, 16, ISBN 0-19-286209-X. Robert M. Hazen, Genesis: The Scientific Quest for Life's Origins, Joseph Henry Press, dicembre 2005, ISBN 0-309-09432-1. URL consultato il 23 maggio 2007 (archiviato dall' url originale  il 30 novembre 2006). Vittorio Naso, Ipotesi meccanica sull'origine della materia vivente ( PDF ), Systema Naturae (archiviato dall' url originale  il 10 ottobre 2006). Iris Fry, L'origine della vita sulla terra. Le ipotesi e le teorie dall'antichità a oggi, Garzanti, 2005, ISBN 88-11-59496-0. Mario Ageno, Lezioni di Biofisica, Opera in tre tomi Zanichelli Bologna 1980 Christian De Duve, Alle origini della vita, Longanesi, 2008, ISBN 88-304-2479-X. Voci correlate Modifica Abitabilità planetaria Astrobiologia Astrochimica Brodo primordiale Bugonia Creazionismo DNA Equazione di Drake Esobiologia Ipotesi della rarità della Terra Mimivirus (virus gigante che potrebbe aver preceduto gli organismi cellulari) Panspermia Sistemi complessi Storia della Terra Stuart Kauffman Ultimo antenato comune universale (LUCA) Zeolite Collegamenti esterni Modifica Origine della vita, in Treccani.it – Enciclopedie on line, Istituto dell'Enciclopedia Italiana. ( EN ) Martin M Hanczyc e Jack W Szostak. Vescicole replicantesi come modelli della crescita e divisione cellulare primordiale. Opinione corrente in Biologia Chimica 2004, 8:660–664. ( PDF ), su genetics.mgh.harvard.edu. (EN) "Auto-replicazione": Anche i peptidi la fanno"di Stuart A. Kauffman ( EN ) Sito web sulle origini della vita che include giornali, risorse, del Dr. Michael Russell all'Università di Glasgow, su gla.ac.uk. ( EN ) Connessioni possibili tra la chimica interstellare e le origini della vita sulla Terra, su pokey.arc.nasa.gov. URL consultato il 23 maggio 2007 (archiviato dall' url originale  il 29 settembre 2006). ( EN ) Gli scienziati trovano indizi che la vita iniziò nello spazio profondo — NASA Astrobiology Institute, su nai.arc.nasa.gov (archiviato dall' url originale  il 31 agosto 2006). ( EN ) Cicli biochimici auto-regolati — di Leslie Orgel, su pnas.org. ( EN ) Come iniziò la vita: Una nuova ricerca suggerisce un approccio semplice, su livescience.com. (EN) Il brodo primordiale: gli scienziati replicano l'esperimento più famoso sull'evoluzione - articolo in Scientific American. 28 marzo 2007 ( EN ) Acta Naturae, 2014 (Special Issue 1): 48.( PDF ), su azorcord.orc.ru. URL consultato il 12 ottobre 2014 (archiviato dall' url originale  il 6 ottobre 2014). Origine della vita, c’è un nuovo ingrediente per il brodo primordiale, su galileonet.it, 6 dicembre 2018. Podcast, video ( EN ) video Freeview 'L'origine della vita, di John Maynard-Smith' A Royal Institution Discourse by the Vega Science Trust, su vega.org.uk. (EN)  Evolution and the Origins of Life - lettura di Harold Morowitz, George Mason University. 4 aprile 2007. Controllo di autorità GND ( DE ) 4147631-1 · NDL( EN ,  JA ) 00571319   Portale Arte   Portale Bibbia   Portale Biologia   Portale Filosofia   Portale Religioni   Portale Scienze della Terra Ultima modifica 25 giorni fa di Quinlan83 PAGINE CORRELATE Aleksandr Ivanovič Oparin biochimico e biologo russo  Brodo primordiale ipotetico ambiente di origine della vita sulla Terra  Ipotesi del mondo a RNA ipotesi sull'origine della vita  Wikipedia Il. Giovanni Francesco Antonio Bonelli. Giovanni Alfonso Borelli. Keywords: corpo umano, fisiologia, teoria de la natura – natural philosophy, physics, physicist, physician, anatomia, psicologia, motu, fisiologia filosofica, explanation of bodily movement, behaviourism, body movement, corpore, corporalism, animism, corpo animato, che cosa anima il corpo, che cose animano i corpori? Che anima il corpo? Spirito, anima, personificazione del principio vitale, vita, l’origine della vita dalla materia inorganica – l’idea di vita in Aristotle – De anima --.  Zoon, animale – bios – biologia e zoologia – l’origine della vita animale -- Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Borelli” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51781712105/in/dateposted-public/

 

Grice e Borsa – imitazione – filosofia italiana – Luigi Speranza (Mantova). Filosofo. Grice: “I would call Borsa a Griceian – I mean he wrote on eloquence, as I did – and he qualified this in two ways: ‘eloquenza sacra’ and ‘in Italia’ – Like Austin, he thought that this or that ‘filosofismo academico’ (think ‘impilcatura’) was an abuse to the ‘eloquenza sacra’ in Italia – another was the use of ‘neologism’ – Friends tried to disencourage: “This or that filosofismo did have some influence on Roman poetry!” “Damn them!” – He also wrote a rather anti-pathetic ‘elogio di me stesso,’ whose chapter on ‘gli amori’ is hardly sincere!” “But I love him!” --  Studia a Verona, Reggio Emilia, e Bologna. Gl’interessi di Borsa sono di stampo prettamente filosofico. Publica “I fisiologi” e “Gl’empirici”. Segretario dell'Accademia mantovana. Pubblica “Del gusto” presente in letteratura italiana, saggio scritto in risposta a un quesito posto dalla medesima Accademia, ovvero, “I vizi più comuni e osservabili del corrente gusto italiano” in belle lettere. Il vizio, non la virtu, del gusto, la corruzione del gusto s’incarna in tre diversi aspetti; il ne-ologismo no-romano, ovvero straniero, il filosofismo enciclopedico,  e la confusione dei generi grammaticali. Insegna logica e metafisica nel ginnasio di Mantova. Tra le opere di Borsa vanno inoltre ricordati due saggi  problemi estetici in relazione alla musica – “La musica imitativa” -- e alla danza – “I balli pantomimi” – la pantomima. – musica imitazione – Scruton. “A sad melody”.  Si cimenta inoltre nella composizione di una tragedia, “L’assassinio d’Agamennone”. “Palese”. “Zatta”. Dizionario biografico degli italiani. M a selecircostanzepolitiche,elemorali,che il primo difetto del Neologismo portaronci, quello ci comunicarono in seguito del Filosofismo; an che questo Secondo un terzo ne produce, che è la universale Confusione dei Generi, e quindi la noja dei puri, ed eccellenti. Questo vizio anzi ė si immediatamente, e intimamente connesso, colla Filosofia,ma col Filosofismo, che par talota identificarsi con lui, e costituire una medesima coa sa.Ad occhio intelligente però saran molto diver. si,eparràaggravarsiinquest'ultimoildestinodel. la Letteratura Italiana. Tom.II. - raven   82 propria cosi, che il Tragico le passioni istesse di. pinga con colori molto lontani dal Comico; che ciascuno esponga fatti, animi personaggi, scelga incidenti degni di lui; e che infine ognun parli il proprio linguaggio, e faccia il proprio mestiere. 1 1 tendo quell'intima natura della cosa in se stessa, la quale nega d'estendersi ad oggetti stranieri, ne i propri sa maneggiare in foggia diversa da quella, che si conviene. Intendo per ultimo quell'avvedu tezza, e integrità di composizione, per cui dal Poema Epico discendendo perfino all'Epigramma, e alla Lettera, ogni sua parte, e ogni membro oc çura cosi esattamente quel luogo, che gli sta bene, che trasposizione non soffra senza difetto. Que. ste cose oltre l'esserci insegnate da più gravi Fi. lologi, sono anche cosi chiaramente emanate dalla natura della persuasione, e della illusione, e cosi strettamente silegano colla necessaria generazion dell'idee, che nulla più. In questo senso sono, e si devono esse dire la Filosofia propria, e rispet. tiva di ciascun genere. Quella, che nell’Articolo antecedente si dipinse latente, animatrice, dispo. sitrice, e anticipatamente ragionata. Quella che a forza d'osservazioni su la natura ha imparato a col.    Sento dunque io dentro di me (sia a ragio. ne, sia a torto ) che e nel totale, e nelle singole parti dei più dei libri, che si scrivono e leggono, serpe profonda una tal confusione di generi, che perverte ogni cosa; turba, ed offende le idee a n che le più obvie del Bello, e del Perfetto. O piut tosto sentendo ciò ne argoniento, che sien que  83 locare i varj istrumenti o poetici, od oratorj in quel modo, luogo, numero,aspetto, che ¢ l'ec cellente a farli giuocare su le fantasie, e sui cuori, con tutto quel massimo vantaggio, che sia possibi le, in quella tale situazion d'oggetti, e di persone. Quindi ognun vede, che non più no delle frasi, e delle sintassi, come nell'Articolo primo, né del Gusto Italiano or non trattasi nella generale maniera di piegare i pensieri staccati, e colorire la superficie delle cose, che si maneggiano, come nel secondo. A più alte cose moviamo; a ricercare qual sia il Gusto presente degl'Italiani nel disegro, nel getto delle Opere loro; e se seguono in ciò la natura, ed il genio delle materie diverse, e delle compo sizioni. Si esaminano infine ora i libri nel loro tut. to;non già i modi, e i periodi; non le strofe,le scene, le digressioni.   ste idee, che guastatesi, e corrotte, guastano poi, e moltiplicano si fatti libri a di nostri. Il bello, e il sublime, dice Aristotile, nasce dall'Espressio ne della Grandezza con Ordine;cioè,come spiega dal mostrare il suo soggetto nelle proporziv ni più ampie, di cui sia capace. Ommettiam p u re, che il pensier d'Aristotile non s'adatta trop po bene al sublime propriamente tale, come s'é esposto nel Saggio su la Fantasia; ma certo s'a datta egregiamente al bello, al maestoso, al gran de, all'imponente; e certo è che questa grandezza, e quest ordine non son niente affatto secondo il Gusto presente? Anzi al contrario la proprietà nel. lo scrivere, l'esattezza in dividere, e separar ogni parte più o meno spiegatamente, secondo la natura dell'opera: un'aria infine ora di trattazione seria e posata, ora di composizion meditata e rigorosa, egli è omai quello appunto, che decide della m o r te d'un libro di Belle Lettere appena nato, alme no riguardo ad una gran parte de'leggitori. Pur troppo è cosi; e comunemente parlando, non de. ve procedere altrimenti la cosa. Poiché se la Filo. sofia per temperamento si grave, e per natura, p u re è resa oggi si instabile, e si leggera presso in  84 no,   finiti; che non debbon poi essere le Belle Lettere amiche soltanto di piaceri, e di delizie, e meno assai tolleranti della fatica? La leggerezza, e il carattere d'una facile universalità contrarrano es se dalla Filosofia con somma rapidità. Si getteran su la carta, come prima i pensieri s'affaccino, e le materie, senza meditare gran fatto, senza con nettere, ed ordinare. Incerti come colui, se del s u o l e g n a m e f a r si d o v e s s e u n o s c a n n o, o v v e r o u n nume. Tutta l'arte starà nella pratica d'aver pron. te scappate verso i luoghi topici della Filosofia. Questa tiene il luogo di disegno. Questa s'adopra egualmente e nei modi medesimi in ogni argomen to. E questa dopo aver fusi tutti insieme i generi, ne ha fatto un solo. Perciò l'arte della disposizio. ne, donde l'armonia delle parti, la progressione crescente, il convincimento; l'arte, che ad ogni massa assegna il suo luogo più decente, e oppor tuno,e da cui tutta dipende la somma delle co se; la preziosa Unità infine parmi perduta, perché la massima parte perduta n'ha l'intelligenza, e il sapore. S'aggiugne, che oggi la Critica Filologica, cioè quella che tende a mantenere, e perfezionare l'arte  85   86 delloscrivere,'edelcomporre'siin Poesia,che in Prosa è decaduta. Adesso anzi la Critica si col tiva in ogni suo ramo, é si ama assaissimo in ogni materia fuori che in questa venuta in derisione. Doglianza tanto legittima, che Arteaga la ripete anch'egli, e rinforza con molto zelo. M a i più condotti da un'apparenza di libertà, e indipenden za Filosofica, e senza ricordar, che tal Critica la dobbiamo a un dei più grandi,ed illustriFilosofi, ad Aristotile, dicono, ch'ella insegna solo a cucire meccanicamente le cose; che i precetti sono inezie d'oziosi; e che il modo di poco o nulla nelle co. se decide. N è s'avveggono poi, che mentre il m o. do trascurano, perdono senza vederlo la sostanza medesima delle cose. Non già, che abbiasi a gita tar molto tempo in precetti, dove la seria medias tazione, l'esercizio lungo, e severo, l'esempio degli ottimi infine può giovare assai più; ma non succede comunemente parlando nè l'un, né l'al tro. La critica Filologica, cioè l'intima ragione dell'Arti, ne dai precettisti s'impara, nè colla pra. tica propria si studia sui grandi·Autori. Quindi. nei generi stessi ipiù severi è sostanzialmente per dutaogniseverità.E dall'eccessod'un'altravol-, 7    za orperlopiùsitrascorreall'eccessocontrario.. Cosi ė;alle pedanterie de'secoli andati or ne suca céde un'altra, né so ben quali sieno le più nojo. se; giacchè tutto poi va a finire in far perdere il tempo, e lasciar vota la mente. La prova d'un li. bro, o composizione ben fatta quella io la credo del restarmene impressa la traccia totale e la tes. situra coi principali suoi tratti, e le cose le più importanti. Questo piacere manca egli mai per fret. ta di leggere, che abbiasi, e nei Classici, e nei v e ramente grandi Scrittori di qualunque nazione si sieno? Manca egli mai quando l'Autore abbia ben meditata, e. ordinata la sua materia? M a questo piacere si trova egli spesso nei libri di letteratura moderna, sebben faccia illusione una larva di Fió losofia, che anche in tai-libri d’amenità sorge di tanto in tanto, e par che severa alla ragion ci ri. chiami,anzi pure alla meditazione?Che se ad un Italiano non credesi, credasi dunque al sopra lo. dato Signor Juvigny, il quale dimostra, che il via zio generale, e c o m u n e egli è quello, ch'io p r e  87 ta, per cui ad ogni inezia si montava in bigoncia, e perorar si volea; e i punti, e le divisioni a n o do di scuola seguivansi con accademica stitichez.. !   Che se tali sono le disposizioni, con cui tan ti ora si pongono a scrivere, qual maraviglia, che questo Autore eccellente il secol nostro rimprove, ri, quasi di suo caratteristico vizio in Letteratura, di quel trascurare le regole dei costumi, e dell'ar ti, e dello snaturare e confondere stranamente ogni genere di composizione? Donde, se non da ciò, q u e l l o s t i l e, c h e n e i c o n t r a r i a r g o m e n t i è il m e d e. simo, nei medesimi opposto? Ond'é, che perfino nell'intima sostanza s'offende la proprietà delle cose? Ond'è, che in Filosofia, e in Novelle, e nella Storia, ed in Fisica, ed in Teatro, ed in Chiesa vediamo indistintamente, come si disse, e affettazione di bello spirito, e modi epigrammati. ci, e similitudini forzose, e frasi tecniche, e di. sparate allusioni, e tutto il tritume gotico infine della Letteratura moderna Filosofica per caratteri. zarlo con Hume? Ma nè ciò solo,siccome pur ora diceva. La corruzione non si ferma già ella nell'a,  88 sentemente riprendo; e che consiste nel non sen tir, non intendere, non ponderare abbastanza la natura delle materie; e nello sprezzare sovrana mente, e sopra ogni cosa il disegno, e la sua sem plicità, e l'unità.   vere uno stile anche nelle più difformimaterie uni forme, benchè per ciò stesso riesca poi a parte a parte disgregato, tumultuoso, e di mille fisiono. mie: ma si va fino a trasforniare l'intera natura, l'originaria destinazione dei generi. Le Prediche più non propongonsi di commuovere icuori dei cre denti; si son cambiate in Dissertazioni polemiche; e all'utile certo della morale la più pura, e divia na, soè sostituito il pericolo di gettare lo scanda. lo nell'anime felici di quelli,che non bebbero an. cora alle torbide fonti delle umane dottrine. La Lirica, che sotto Augusto era l'interprete della fantasia, e del cuore, ora serve, o vuol almeno servire al raziocinio astratto, e all'intelletto m e d i tabondo:La Storia eraun misto diracconti,edi orazioni ora pubbliche, ed ora private dei tra passati, piena però di una Filosofia grandiosa, e robusta,ma toltadalmomento,dalfatto,dalla verità. Adesso altri l'ha convertita in un seguito di discussioni piccole, minute, meschine, talche pajon anzi processi per una Curia,che Annali d'u. na Nazione. Altri, come ultimamente ho veduto, ha fatto il salto, ed ha ridotta ogni cosa a discor si, e dialoghi; distribuendo le vite di Carlo, d ’ E n  89   rico ec. in tante Azioni con Atti, Scene, e tutto il corredo teatrale. La Tragedia stanca, e non a torto, di star tra gli Eroi, e tra'Giganti della m o. rale, dopo d'essersi compiaciuta un momento del quadro vero, e patetico delle private, e virtuose sciagure, si è tosto gittata tra gli orrori dei C a stelli privati dei Feudatarj. Ha cercate le atrocità e i raccapricci in tutte le raunanze di uomini, e perfipo di donne, pel solo piacere di filosoficamen te istruirci sul pericolo dei Voti immaturi, e su l'empietà dei forzati.La Commedia poi,altronon è bene spesso, che un'infilzatura di pezzi scuci. ti degli ordinarj sermoni Filosofici, che hanno per giunta una grazia infinita in bocca del pezzente da strada, dello sciocco staffiere, e perfin dello sgher ro, e del pubblico assassino nell'atto d'andare al patibolo. Cosi l'una s'abbassa di troppo, l'altra s'arrampica da pazza, tutte perdono il punto del. la natura, e niente s'ottiene. Bastano essi ancora cotesti esempj per mostrare,che,generalmente par. lando, tutti i generi sono confusi, snaturati, e tra volti nell'intima loro sostanza secondo il gusto cor, rente, e ciò per ragione del Filosofismo? Matteo Borsa. Keywords: imitazione, genere grammaticale, la confusion dei generi grammaticali, il genere tragico, il genere comedico, il genere conversazionale, Tannen, stile conversazionale – la tragedia della morte di Agammenone --. Virtu e vizio di stilo – filosofismo, neo-logismo, confusion di genero. Austin sul filosofismo, implicatura come filosofismo – remedio contra filosofismo, la filosofia del linguaggio ordinario. Etimologia del cognome ‘borsa’ – origine. Grice. -. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Borsa” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51690389182/in/photolist-2mTBDZh-2mSEtHs-2mSug6h-2mRXUKj-2mQuegt-2mQxzwE-2mPYYve-2mPTwCM-2mPXDFp-2mPFSS9-2mPyn68-2mPuiXc-2mPoRfW-2mNzeEc-2mN8u25-2mN9XHg-2mNb8t7-2mLKtaD-2mKGKQA-2mKTyvC-2mKC3nj-2mKuZ8r-2mKbok1-2mKk6t5-2mKbkhx-2mJPC2N-2mJ3q6x

 

Grice e Botero – la memoria di cicerone al rostro -- Cicerone sull’equita civile -- filosofia italiana – Luigi Speranza (Bene Vagienna). Filosofo. Grice: “You gotta love Botero – my favourite is not so much the one on the reason of state (the critique of the reason of state) – but his memorabilia of ‘vires’ of the ‘imperium romanum’!” Studia a Palermo; fu poi in varie case dell'Italia centrale, fra cui nel Collegio Romano. Pur essendo stimato quale poeta in versi in latino, forse a causa di un carattere difficile e da una tendenza alla polemica, interrompe gli studi a Roma e fu inviato come insegnante in località periferiche (ad Amelia e a Macerata). A Roma fu al servizio di Borromeo, del cui cugino, san Carlo, fu stretto collaboratore a Milano, impegnato nella riforma della diocesi, una volta uscito dalla Compagnia di Gesù. Occorre tenere presente sin dall'inizio che Botero s'impegna nella sua nota opera dal titolo emblematico di “Ragion di Stato” dieci agili libri di circa 300 pagine, ove rimedita le tesi esposte nel suo “De Regia Sapientia” in quanto ritiene essenziale combattere il machiavellismo per poter riaffermare la stretta dipendenza di ogni potere politico dalla religione e dalla chiesa (fu segretario di Borromeo) ed approfondire gli studi sulla "ragion di stato", principalmente al fine di individuare un pensiero politico-guida alternativo a quello cui si riferivano le tesi dei riformatori (quello cioè di Machiavelli e di Bodin). La contro-riforma, dunque, necessita di un suo punto di riferimento in materia di scientia civilis (teoria politica), come aveva già fatto presente Minucci.  Il fine e, per alcuni aspetti, il metodo di Botero può solo apparentemente e prima facie, richiamare quelli di Machiavelli. Botero infatti considera lo stato italiano come un dominio assoluto e stabile sui popoli. La ragion di stato secondo Bottero altro non è che l'insieme di tutti i metodi ("i mezi") e gli strumenti necessari e opportuni per conservare e gestire questo dominio. Ma in realtà, sia la sostanza del suo pensiero politico, che lo scopo ultimo cui esso è indirizzato, sono decisamente divergenti, tanto che Botero arriva a definire rea e falsa la ragion di stato machiavelliana e giunge a sostenere che il principe, rispettoso dei precetti religiosi, non ha bisogno di leggere né Machiavelli né Tacito.  Si comprende, allora, come la differenza principale della filosofia di Botero rispetto a quello di Machiavelli consista nell'importanza assegnata alla morale – la ragione prudenziale -- come strumento di governo; l'uso spregiudicato della “ragion di stato” di natura machiavelliana da parte del governante dev'essere cioè temperato dall'applicazione di virtù, quali la moderazione e la giustizia. Ciò, infatti, conferisce allo stesso principe quella reputazione indispensabile per ottenere obbedienza raggionabile dai suoi sudditi. Botero peraltro, afferma che solo i sudditi raggionabile siano sudditi ubbidienti. In questo senso Botero propone una ferma lotta alle eresie, che comportano dissidi fra i sudditi. Lo stato italiano deve essere confessionale e la ragion di stato comprende, al suo interno, la garanzia dell'orto-dossia, la cui curanella divisione boteriana delle funzioni dello stato italiano spetta alla Chiesa. Ulteriore fondamentale differenza con Machiaveli è l'importanza che Botero dà all'economia e alla demo-grafia come parametro per la misurazione della potenza dello stato italiano. Botero, invero, non fu giurista e, conseguentemente, pose l'accento sull'interesse. Pienamente conscio dell'importanza della variabile economica, Botero prende ad esempio la Spagna, incapace di promuovere manifatture e attività commerciali, come regno dalle risorse coloniali praticamente infinite, ma destinato ad essere relegato in secondo piano dallo stato italiano più dinamico nel campo dello sviluppo e della crescita dell'agricoltura e delle attività produttive interne. Nell'ambito della polemica anti-europea, che porta, tra l'altro, a un'elaborazione del concetto di “civiltà romana” in opposizione a ciò che è barbaro o selvaggio, Botero tratteggia il processo di incivilimento come passaggio dalla pastorizia all'agricoltura, all'attività industriale e commerciale; è un processo che richiede, inoltre, il costituirsi di governi stabili e la promulgazione di leggi certe.  Altre opere: “Della ragion di stato, Venezia, Giovanni Giolito de Ferrari); “Delle cause della grandezza e magnificenza delle città”; “Le relazioni Universali”; “I Capitani, Giovan Domenico Tarino, Torino). Prudenza di Stato, o maniere di governo. Die Idee der Staatsräson, Berlino-Monaco. Il primo scritto italiano di Oceanografia, Società geografica italiana. Le origini della Statistica e dell'Antropo-geografia. Dizionario biografico degli italiani. IMPERIUM ROMANUM. IMPERIUM Romanum,quod imperante Trajanoeratama pliſfimum in Scotia, extendebatur enim ab Oceano Hibernico, ultra Tigrim: Oceano Athlantico.ad finum Perficum: ab Ath lante adſylvam Calidoniam, pertingebatg ad flumen Albim, tranſi batg Danubium: primùm labi cæpit bellis civilibus Galba, Othonis, Vitellii: iis enim temporibus exercitus,quiin magna Britannia propre fidio erat,trajecit in Continentem.Hollandia &vicinæ regiones rebels larunt,paucig, temporis progreffu, Imperii finibus præfidio deftitutis tranfmiferuntSarmarta Danubium: Alani ſuperaruntfauces Caſpias: Perla acquifiverunt nomen & potentiam:Gothipervagati funtMoe fiam &Macedoniam: Franci ingreſſi ſuntGallias. Conftantinus Imp. reſtituit Imperium antiquofplendori,ſopivit bella domeſtica,frenavit tyrannos, barbaros, & gentes hoſtiles. Sedduofuerunt,qua Imperium multum debilitarunt: primumfuit tranflatiofedis Imperialis Roma Conftantinopolim, quod factum dipoliavit Romam, es debilitavit. Imperium. Luce enim clarius est,quòd ficut plante ex nativoſoloin re gionesclimate & qualitatediverſastranſplantatæ,parumretinentvir tutis naturalis: ita,res humana, præcipuè autem dominia & ftatus magnis illis mutationibusperdunt fuum vigorem & ftabilitatem.Eam obcauſam Senatus Romanus nunquă plebiconſentirevoluit, ut Roma Vejam commigraret, quæ civitasmultògratior, & magisconimodae rat,quàm Roma,maximèpofiquam à Gallis ruinæ tradita fuerat.Locus in quo Conſtantinopolis fitaest, adcòamænus,commodus & fertilisest, utſit difficilimū, utvirtus ibialtas radices agat:non enim toto orbe ter rarumcivitas eft, quamterra maremajorefavore profequantur.Illa enim nuncſein fertiliffimos campos extendendo,nuncindelitioſas val les ſe demittenda, rurſusgleniter in fructiferos colles affurgendo, nunc ſe flexibusin mare inſinuando, rurſusá ſe retrorfum vertendo,abun dèincolis omne delitiarum genus,non folum frumenta do vina canfert. Diceresibi Bacchum cum Cerere, Pomonam cum Flora,pulchritudi nem cum fæcunditate certare. Postquam mareminimopacie,plurimos gratos ſinus& tranquillos portus fecit,quorum in folo Boſphoro (nec is tamen plus quàm 25.miliaria longus est ) triginta numerantur, beni gno aſpectuquafiblanditur civitati & regioni,ducitý eo magnisclaffi bus hinc annonamSyrie &Ægypti, inde divitias TrapezuntinasCa, phag.Nunquam ibi fructusnecmeffes,nunc Thracia,Afia tunc defunt, Eoquog, tendit tanta optimorum piſcium copia,quigyrosagendo &lu dendo, ferè domuscivitatis fubeunt,utquiidnon viderit,incredibile judicet.Pifces enim nuncfugiendofrigus hyemis,tranfeunt ex pontoEu-, xino, in aſpectu civitatis Conſtantinopolitana, Propontidem verſus: nuncvitanteseſtatisfervorem, redeunt eadem via,qua digrefierant. Duabus itag, anni tempeftatibus, eorum infinita copia fummadelecta tione,cui commodum parest,capitur.Sunt ibi præterea Cidari & Bar biſa fummèamæni & jucundiflavii,quiambo celebrem hunc finum influunt,qui inter Conſtantinopolim & Peram est,dilataturg:dicitur is a ſcriptoribuscornuaureū. Vtfinemfaciam:Noneft locus rerum af fluentia, enervanda virtuti aptior,nec advirtutem voluptatibuscor rumpendam commodior: id apertè demonſtrant fegnities&mollities majorispartis Imp.Græcorum,ipforumg exercituum. Si amænitas ora Tarentine, &delitiæ regionis Sibaritarum potuerunt ignavosfacere, &corrumperemores iftorum populorum:fidelitia Capuana potuerunt emollire & extinguere ferociam virtutemg Hannibalis,fuorumg,mi. litum: fiPlato diſcipline incapaces Cyreneos æftimavit,propter fuam profperitatem: quid ſtatuendum erit deloco Conftantinopolitano,dulci & oportunofupra omnes, qui in orbe terrarum funt? In ſumma,cùm nulla resmagispernitiofæ fintReipublica,quàm magnanovitates: que resmajoridamno, nedicam exitio potuitcontingere Imperio Romano, quàmadeò ingens acfubita, prater omnium expectationem immuta tio? Nonplusminúsvefecit bonus ille Imperator,quàmfiquis addan. dumanimali meliorem formam, cerebrum adgenua,aut cor è ſuoloco adcubitum transferret. Secundum erratum Conftantinifuitdiviſio Imperiiſuisfiliis facta in trespartes, quodcontigit anno Domini 341. qua ex magno Imperio tria fecit, cum notabili diminutione authorita. tis da virium. Cùmenim ejus filii inter fearmis decertarent, taliter ſe invicem confumpferunt, ut Imperium quafiexangue corpus remanſe git. Quamvis autem Imperium aliquot vicibusſubunoPrincipe coa luerit, diviſioni tamen adeò aptum remanfit, ut rarò acciderit, quin in Orientale &Occidentale non fuerit partitum,ufq;dum Odoacer, Heru lorum &Turingorum Rex, magno cum exercitu,Italiam ingreffus,in tam magnas anguſtias conjecit Auguftulum, utpredefperatione feIm perio Occidentali abdicarit, quod acciditanno 476.Hunnijam antea Danubium tranfmiferant: Alaricus, Vandalorum Rex, Romam cepe rat: Vandaliprimùm Andaluſiam, & poftea Africam: Alani Luſita niam: Gothimajorem Hifpaniæpartem: Angli Britanniam: Curguna diones Provinciãoccupabant.Iuſtinianus Imp.res aliquantulum in me lius reftituit,nam per fuos Capitaneosexegit VandalosAfrica, & Gothos Italia,annosso. Sed parvotantùm tempore id duravit,nam anno 713. cæperunt Orientale Imperium vexare, arma &herefis Mahumetana, breviſ tempore fuereà Saracenis oppreſſa prater Syriam,Ægyptum do Archipelagum, Africa, Sicilia & Hifpania. ' Anno 735.occuparunt quog Saraceni Narbonem, Avenionem,Tolofam, Burdegalam,& re giones vicinas. Imperiumitag, Occidentalepaulatimprorfus in dire ptionem abiit: Orientale autem adeò invalidum remanfit,ut vixali quot vicibus, civitatem Conftantinopolitanam contra Saracenorum arma defendere, multò minus Occidenti auxilium potuerit. Annoalla tem Chriſti 800.titulos Occidentalis Imperii adeptus est Carolus Ma grises, Francorum Rex, quam rem recenfet Ado, ViemeArchiepifcopus, verbisfequentibus: In die fan £to nativitatis Domini, anteconfeſio. nem beati Apoſtoli, cùm gloriofus Rex Carolus ab oratione furrexiffet, Leo Pontifex capiti ejus coronam impofuit,ficg,ab univerſopopulo ac clamatum est: Carolo Auguſto, à Deo.coronato Magno,pacifico,Imperatori Romanorum,vita &victoria. Divifum itafuit Occidentale Imperium ab Orientali, hoc modo, ut Neapolis Sipontum Orientem verfus, cùm Sicilia Græcorum effet, Beneventum Longobardis rema neret, Veneti neutri parti adfcripti,ſtatus Ecclefia libereffet,reliquum Carclo Magno cederet. BlondusvultIrenem Imperatricem primumin eam divifionem confenfiffe, deindeà Nicephoro confirmatameffe. Ha buit itag, diviſio Imperiiinitium à tranſlatione fedisImperialisRoma Conftantinopolim: crevit diſtractione in plures Principespervenit: ad perfectionem affumptione Caroli Magni. Anteeumenim modus re giminis,leges,magiſtratus, & confilia erantcommunia, tendebantg ad bonum commodumg utriuſ, Imperii, tanquam membrorum ejufdem corporis. Etfiunus Imperatorum moriebaturabſque filiis, totum impe rium manebat alteri: fed Carolo Magno in Imperatorem Occidentis electo, nulla amplius fuit habita ratio Imperii Orientis, nec Imperado lor Orientis unquam fucceffit in Imperium Occidentis, nec ejus Im perator in Orientis Imperium. Permanfit autem Imperium Occiden tis in familia Caroli Magnipaulò minus quàm centum annis: defe cit autem ea familia in Arnolpho. Anno Chriſti 100 2.abfcripto omni jure hereditatis, creatio imperatoris in libera electione ſeptem Principum, qui Electores nuncupantur, pofita fuit. Ratio faciendi · Imperium electivum, quod eò uſque familia Caroli Magni haredi. tarium extiterat,fuit,quòd Imp.Otho 111. filios non habuit: utgdi gnitate perſona, qua eligeretur,Imperium firmius redderetur, Impe rium Occidentis tunc valde coarctatum & concifum erat: nihilenim ci quàm Germania &Italiæ parsfupererat: Pontifex fiquidem Roma nus bonam Italiepartem poſſidebat: Veneti in medio utriuſqueImpe riipoſitivivebant in plenalibertate, cum dominio annexo fuo ftatui; Regna Neapolis &Sicilia, qua Normanni Gracis eripuerant, Ecclefia Romana feudatariafacta erant, primùm fub Clemente Antipapa, deinde fúb Nicolao 1 1. & ejus fuccefforibus,qui Antipapa faktum, propteremolumentum approbarunt: Lombardia & Thufcia, partim pro 36 IMPERIUM ROMANUM. propter diffidia Imperatorum, Henrici IV. & V.Friderici I. &11. cum Pontificibus Romanis,partim propterpopulorum ferociam, Imperato ribus pluslaboris&impenfa, quàm commodi attulerant. Rudolpho Imp.itag,non folùm in Italiam proficiſci,cura non fuit (quòdeum in fortunia, adverfagresfuorum anteceſſorum terrerent )fed &populis Italia libertatem parvo precio vendidit.Lucenfibus nonconſtitit liber tasplusquàmdecem aureorum milibus: Florentini eam fex aureorum millibus redemerunt.Deficientibusitag, cumreputatione, viribus Im perii,inei Italia,preter nomen,nihilferèremanfit. Vicecomites Medio lanenfes,& fucceſſivè alii domini,aliis locis rapuerunt libi dominia,quæ potuerunt,abſq; ullo imperatoris reſpectu,tantumg petebant inveſtitu ram fuorum ftatuum.Sed Franciſcus, cùmfibi armisſtatum Medio lanenfem paraffet,parvifecitinveſtituram, exiſtimansſepoſſe feipfum conſervare in ejuspoſſeſſione,iiſdem artibus, quibus eum fibi compara. verat. Vltramontes ſubſtraxerunt ſeImperio multi Principes, ita, ut Imperium prafentitemporeferè in Germania conclufumfit. Sedquòd dominia in Germania uniformia non funt,defcribam illa, utfequitur: Aliqua dominia funtquaſi membra Imperii,fed ſeparata:quamvis enim Imperiifint,non idagnoſcunt, nec agnofcere volunt, ficut Reges Danie&Suecia,Dux Pruffie, Helvetii, Rheti: alia agnoſcunt quidem Imperatorem proſupremoPrincipe,fed dietas Imperiinon invifunt, nec contribuunt, feruntgonera Imperii,ficut Duces Sabaudia, Lotha ringia, &Principes Italia: alia in viſuntdiatas,feruntgonera,ficut principes &civitates Germania:ſed Rex Bohemie à Carolo IV.imp. à contributionibusexemptus est. Alia dominia non folùmpenduntcom munes contributiones imperii,fedquodplus eft folvuntimperatoritri butum particulare:ea funtilla civitates, queImperialesnuncupantur: aliqui principes Germania non folùm interſuniComitiis Imperiifed, Gelečtioni Imperatoris: hifuntfex Electores, tres Ecclefiaftici, de tres Laici,quibusjungitur,li vota imparia funt, Rex Bohemia,qui non ve wit adconvocationem (quæ diatadicitur) nihilominus calculum in ele Elione stionehabet. Sed loquendo ftriétè:Civitates &Principes Imperiipro priè dicuntur,qui dietis interfunt,& tanquam membra uniuscorporis, participant bona &mala, emolumenta &onera. Hi viventesferè mo dò Reipublicæ fimulunita;ad defenſionem communemhabent impera torem procapite, quinonregit abſolutè,fed per Comitia, nec tamenin. dicit illa abſqzprecedenti confenfu maximepartisElectorum. Delibe rationum Decreta,qua edicuntur, irritafieri nonpoffunt, niſi peraliam diatam: fed imperator habet plenam authoritatem mandandi execu tioni decreta. Imperatorita quod ad dignitatem & præeminentiam Spectat,eft primusChriſtianorum princeps,tanquam is,in quem ceſſere Jura Reipublicæ &Imperii Romani: ejus est protegere Ecclefiam Dei, defendere fidem,procurareg_pacem,&bonum Reipublicæ Chriſtiana. V I R E s. Cimo Vmvires Imperiifitæ fintin Germania, neceſſe est, ut duo verba dicamus dehac ampliſima nobiliffimaſ provincia.lacet ferè in. ter Oderam & Moſam: inter Viſtulam & fluviolum Aa, quiapud Grae velingam fluit:& inter Oceanum Germanicum &Balthicum,Alpesg. Ejus figura quadrata est,longitudine ferè&latitudine aqualis, oso.mi líariumquaquà verſum. Maximè abundatfrugibus,pecudibus, piſcia bus: id experientia compertum fæpè fuit. Carolus enim Viut Turcisre. fifteret, habuit fubfignisadViennam go.peditum, & 35. equitum mil lia adIavarinumcontra eoſdem Turcas, nec tamen caritas ibi experta fuit. Bello inter Carolum V. Proteſtantes peraliquot menfes abundè fefuftinuerunt in campis ferèiso. militum millia. Divesquog, est mi narisauri, argenti,omnisý generis metalli,ſuperatý,alias Europæ pro vincias: natura quog, largitaest ei inregionibus longiffimèàmaridig fitis fontes da puteos aqua ſalſa,ex quibus excoquitur ſalperfectum.Nec minusmercatrixest, quàm fertilis. Indigena enim plusquàm ulla alia natio,vacant opificiis, faciunt artificia miratu digna, ešta Germania tam probèà natura dotata, ornatag magnis fluminibus, qua ubig na vigantur, utcommeatus &mercesfaciliter ex uno locoinaliumdeve bantur. Fluviorum omniummaximus est Danubius, ab illo Rhenus, quiGermaniam à Meridiead Septentrionem tranfgreditur, ficut Das nubius ab Occafu ad Ortum: Albis oritur in Bohemia,lambit Miſniam, Saxoniam,Marchiam'antiquam:Odera oritur in Moravia, lavat Si lefiam,duas Marchias, Pomeraniam.Wefara,Neccarus, Mofa, Mofel la,lfara, Oenus, Varta, Mænus. (HicGermaniam in fuperiorem & in. feriorem dividit.Superior est,qua à Mæno ad Alpes uſ feextendit.In ferior,quæ à MænoOceanum verfus excurrit. Germania in pluresPro vinciasdiviſa est,ſed precipua funt(loquor de iis, que viva membra. Imperii ſunt ) Alſatia,Suevia, Bavaria, Auſtria, Bohemia (quamvis hæc multis privilegiis gaudeat, quacamab oneribus eximunt) Mora via,Sileſia, Luſatia,dua Marchia,Saxonia, Miſnia, Thuringia, Fran conia, Hafia,Weſtphalia,Clivia, Megapolis,Pomerania. In dictisGer mania Provinciis,cum iis non computando Belgium & Helvetiam,& ftimatur effecirciter decem hominummyriades. Dividitur populusin quatuor hominum munera autftatus: rufticos nempe,qui nullo in nu mero funt, civitatum incolas,Barones, Prelatos.Vltima tria genera con veniunt, faciuntg ſtatusImperii. 'Inter Prelatos obtinent primum lo cum Archiepiſcopi Electores:inter hos Moguntinus est Cancellarius Germania, fequiturColonienfis, deinde Trevirenfis, Cancellarii, ille Italiæ,hic Gallia.Sequitur ArchiepifcopusSaltzburgenfis, maximus do dignitate &divitiis. Epifcopus MagdeburgenfisſePrimatem Germa nieinferibit. Bremenfis&Hamburgenfis quog,multasjuriſdictiones habuerunt.Sequuntur deindeplus quàm 40. Epiſcopi,& magnusMagia fter Ordinis Teutonici, &Magiſter EquitumHierofolymitarum. Suns quog feptem Abbates, iig Imperii Principes. Inter Principes feculares öchtinetprimum locum Rex Bohemia, qui est ſupremusDapifer: Dux Seaconia Mareſcallus: Marchio Brandenburgenfis Camerarius: Co Palatinus Architriclinus Imperii.Preter hos Principes funt34. alii Duces, inter quos habent primum locumArchiduces Auſtrie.Inter Du ces imp. viiquog, numerantur RexDania,propter Ducatum Holſatie. Sunt deinde Marchiones,Landgravii,Comites,Barones innumeri.Ci. vitates libere (quarum go.effe folebant,nunc funt circiter6o.que omnes feiplaspropriis legibusregunt)ulterius obligata nonfunt, quàm quòd duasquintas partes, ejus, quodin conventu conſentitur,contribuunt. Earumaliqua Imperiales dicuntur (ficut diximus, quòd cenfum Impe ratoriſolvant, quicenſusin totumadIs-florenorummillia accedit. Ha bent civitates fatisamplosreditus,qui utplurimumonera excedunt. Æ ftimatur Imperium in totum habereplus quàm feptem myriades in re ditibus, quodproreparvi momenti habendū non est.Cùm enim populi gravati non fint,utin Italia, dantprater ordinarium ſuis Principibus maximafubſidia,quando id requirit neceſitas. Imperium obligatúeſt, ſaltem ex.confuetudine,praftareImperatori, quando Romā vadit ut co ronetur,20.peditum,& 4.equitum millia,fpacio oito menfium, diciturg ideò fubfidium Romanum.Reditus civitatum &Principum laicorum, valdecrevere,tumufurpatione bonorum Ecclefiafticorum, tum variis impofitionibuspopulo impofitis,quæcùm in Italia ortü habuerint, facia le ſediffuderunt (exemplumenim malum creſcit femper )per Franciam & Germaniam. Neceſitate exigente, contribuit Imperiú maximaspe cuniarum ſummas,colligunturg extraordinariè: utex contributiones facilius colligi poffint,eštGermaniain decem circulos diviſa, in quibus fiunt conventusparticulares,proexecutione Edictorum, quæ in diætis Imperii facta funt,&aliislimilibusincidentibus.Vires Germaniafunt abſq dubiomaxima: copiaenimcommeatuum inexhauftaeft. Reditus ordinarii &extraordinariipermagni,&modus colligendi commeatus facillimusest,propter fluviori opportunitatem. Quod ad populum at tinet, aſtimaturtotum Imperiumin exercitum educerepoſſe,tum equi tum,cùmpeditum ducenta millia,cujus experimentum factumfuit bel lis, quafupràcommemoravimus,docet idquog experientia. Abanno enim 1566.permultum belligeratum eft in Francia,&in Belgio militi bus Germanis, quorum facta funtfiuntg, adhucquotidie conſcriptio nes non minus frequentes, quàm magna,cüm peditum,tum equitum. Vnoeodemtempore Wolfgangus DuxBipontinus,duxitin Franciam 12.peditum,& Sequitum Germanorum millia,pro Huguenotis,erantý in ea (Francia) adhuc alia quinqueequitum millia, quibus præerat Co mes Mansfeldiuspro Catholicis. Guilelmus Naffavius habebat in Beli gio & finibusFrancia octo equitum, &10.peditum millia dicta natio nis, &Dux Albanus tria millia. Taceo de numero Germanorum, qui Flandriam ingreffifuntDuce Caſimiro, &Franciam,eodem Duce an no 157 8.eorumg quorum parsannopreſentieamingreffa eft in auxi lium Regis Francia: pars, ut auxilio effet fæderi Catholicorum Frana cia. Vt extremammanumimponam:Cùmcontinuò belligeretur in di verſis Europæ partibus,natio Germanica adeò numeroſa est, ut abſqzea nulla ferèfiantexpeditiones.Non loquor hic de Flandris,qui aliquot vie cibus exercitum 30.millium virorum collegerunt, iis, reftiteruntpøe tentie Francorum: aut de Helvetiis,quos i20.peditum millia,adfuide fenfionem poffe cogere aftimatur.Eorumaliquandoplus quàm 30.mil lia extraditionem miſerunt in defenfionem ftatus Mediolanenfis, ad verſus Franciſcum 1. Francia Regem. Sed ut ad inſtitutum reverta mur: Inter Germania peditesmeliores cenfentur Tyrolenſes, Suevido Weſtphali:inter equites Brunfuicenfes, maximè autem Clivenſes de Franconienſes: inter arma meliustractant Germani enfem,fariſſamga quàm fclopeta.Valent Germaniſatispræliis campeſtribus,tam ad confli gendum cum hoftibus,quàm ad iis refiftendum.Multum enim facit or do,qui ipſis quaſinaturaliseft,inceffusgravis & firmus,armağıquibus #tuntur, defenfioni apta:parum valent ad defenfionem munitionum, & propter corporum gravitatem, &quòdutplurimùm ventricoſi funt, oppugnationibus inepti habentur. Sunt itag, Germanipotiùsconftan tes,quàm audaces, feroces,quàmftrenui. Non enim tentantres, in qui busmagnanimitaselaceat: in victoria occiduntfine exceptione ætatis & fexus,in quofcung, incurzunt:fibellum in longum ducitur, aut obfi dentur,dedunt fe præfegnitie:ſiin caftris degunt,morampatienternon ferunt,necfciuntvincerecunčtando: fiprima molimina non fuccedunt ex fententia,ſtant attoniti, caduntý animis: in fugam femel conjeéti nunquam amplius recolliguntur: in eo præftant Hifpani omnibus na tionibus: in Germanorum militiamagnifumptus faciendifunt,multa quog, moleftia eft, quòd uxores fecum in bella ducant, tantumg abſua munt commeatus,uteum convehere difficile,conſervare quafi impoli bilefit: abfg, commeatu autem nihil boniſperandum est. Equi Germa nicipotiùsfortes quàm animofi funt, & cum ex decem; qui in bellum ducuntur,octo ab aratro fumuntur,parum profunt: videntesg ſangui. nem vilefcunt:contrarium accidit Afturconibus,iisenim crediit audas cia.Concludendo rem: Peditatus Germanicus in fuo genereequitatu po tior eft.Vires maritima Germania terreftribus minores no funt,quam. vis ea non adeò in ufu fint,ficut terreſtres. Civitates enim Hambur gum, Lubeca, Roftochium, & alie, habent heccentum, hæc iso.naves, quibusæquant vires Regum Dania &Suecia. His viribus adeò fortis, potensõest Germania,ut unita nullum hoftem timeat.Viribus,quas di ximusGermania,junguntur (cùm opus est)auxilia Principum Italia, Sabaudia, Lotharingia. Hienim Principes in neceſſitatenunquam de fuere Imperio. Bello enim Zigethano miſit Emanuel, DuxSabaudia, fexcentos equites fclopetarios: Cofmus, Florentia Dux, triapeditum millia,quibus ipfeftipendia dabat: Alphonfus 11. FerrariaDux, ipfe profectus est cumille & quingentis equitibus, adeò probèinſtructis,ut in caftris melior equitatus non eſſet. Eofe quoquecontulit Guilielmus, Mantua Dux,cum inftruétiffima cohorte virorum.HenricusLotha ringus, Guifia Dux, ei expeditioni interfuit cum trecentis nobilitate claris viris. Cumhis militibus &alis,quos adjunxit Papa PiusViha buit Maximilianus 11.fubfignis centum peditum,&3s.equitummil lia: Ordines Imperii ei in Comitiis annois00.Auguſte Vindelicorum habitis, conceffèrunt 40.peditum,&8.equitum milliain 8.menfes, 20.peditum, & 4.equitum millia in tres annosſubſequentes. Meinecke: Der konservativste unter ihnen war Giovanni Botero, ein Jesuitenzögling und Kleriker, der als Sekretär des Kardinals Karl Borromäus in Mailand, dann im Dienste des Herzogs von Savoyen in Rom, als Erzieher savoyischer Prinzen in Madrid und schließlich in gelehrter Muße in Paris die politische Welt Süd- und Westeuropas gründlich kennen lernte und durch seine vielgelesenen Werke, vor allem durch das ‘saggio’ “Della ragion di Stato” politisch Schule machte und zahlreiche Nachtreter seiner Gedanken fand.1) Denn er befriedigte so recht das Bedürfnis des höfischen und sonstwie politisch interessierten Publikums nach einer leicht verdau lichen und geschmackvoll gebotenen Nahrung. An Machia velli gemessen,war er ein mittelmäßiger Kopf. Er hatte nicht wiedieserEcken und Kanten,an denen man sich wund reiben konnte, und empfahl sich den katholisch-bigotten Höfen der Gegenreformation als ein mildes Gegengift gegen Machiavellis Zynismus und Unkirchlichkeit, ohne daß man dabei auf das Nützliche in Machiavellis Rezepten ganz zu verzichten brauchte. Sein Lehrgebäude stellt eine aus dem Renaissancestil erwach sene, reich geschmückte Jesuitenkirche dar, und sein Lehrton ist der eines Würde, Sanftmut und Strenge richtig mischen den Predigers. Er bot aus dem Schatze seines Wissens und seiner politischen Erfahrungen jedem etwas und konnte die Freunde der spanischen Weltmacht und der Kirche ebenso befriedigen, wie die Bewunderer der republikanischen Selb ständigkeit Venedigs. Man lobte an ihm, recht aus dem [1 Wahre Katakomben von vergessener Literatur der Medio kritäten tun sich hier auf. Vgl. über sie die von außerordentlicher Belesenheitzeugenden, geistvollen,aberetwaskapriziösenund wort reichen Bücher von Ferrari, Histoire de la raison d'état 1860 und Corso sugli scrittori politici italiani 1862 (auch viele ungedruckte Schriften werden von ihm behandelt) und Cavalli, La scienza politica inItaliainMemor. delR.IstitutoVeneto17(1872). Im allgemeinen vgl. Gotheins Darstellung in „ Staat und Gesellschaft der neueren Zeit“ (Hinneberg, Kultur der Gegenwart) und das 5. Kapitel dieses Buches. 6* Kunstgeschmacke der Zeit heraus, die dolce armonia, und katholische Monarchen empfahlen sein Buch ihren Thron folgern.] Gleich zu Beginn seines Werkes unternahm er es, das neue, machiavellistisch anrüchig gewordene Schlagwort der ragione di stato zu entgiften und ihm einen harmlosen Sinn zu geben. Ragione di stato, definierte er, ist die Kenntnis der Mittel, die geeignet sind, einen Staat zu gründen, zu erhalten und zuvermehren.Wenn man aberfrage,welchesdiegrößere Leistung sei, einen Staat zu vergrößern oder zu erhalten, so müsse man antworten, das letztere. Denn man erwirbt durch Gewalt, man erhält durch Weisheit. Gewalt können viele üben, Weisheit nur wenige. Und wenn man frage, welche Reiche die dauerhaftesten seien, die großen, mittleren oder kleineren,soseidieAntwort:diemittleren. Denn diekleinen seien zu sehr bedroht von den Machtgelüsten der großen, und die großen seien der Eifersucht der Nachbarn und der inneren Entartung zu sehr ausgesetzt. „Die Reiche, die die Frugalität auf die Höhe geführt hat,sind durch die Opulenz verfallen.“ Sparta verfiel erst, als es seine Herrschaft er weiterte. Als Beispiel aber für die größere Haltbarkeit der mittleren Staaten rühmte er vor allem Venedig. Leider jedoch wollten die mittleren Staaten sich nicht immer begnügen, sondern strebten nach Größe, und dann kämen sie in Gefahr, wie Venedigs frühere Ausdehnungsversuche zeigten. Die spanische Großmacht warnte er in geschickter Weise, die Freiheit Venedigs nicht anzutasten: „Brich nicht mit m ä c h tigen Republiken, außer wenn der Vorteil sehr groß und der Sieg sicher ist; denn die Liebe zur Freiheit in ihnen ist so heftig und so tief verwurzelt, daß es fast unmöglich ist, sie auszurotten. Die Unternehmungen und Pläne der Fürsten sterben mit ihnen; die Gedanken und Beratschlagungen der freien Städte sind fast unsterblich.“ Nach dieser Anleihe bei Machiavelli) bekam dann aber auch das Haus Habsburg [1) Calderini, Discorsi sopra la ragion di stato del Signor Botero, Proemio, Neudruck 1609. 2) Principe, c.5: “Ma nelle repubbliche è maggior vita, maggior]  odio, più desiderio di vendetta; nè gli lascia nè puo lasciare riposare la memoria dell'antica libertà”] sein Lob, denn die Größe seiner Fürsten sei der Lohn ihrer hervorragenden Frömmigkeit. Brich vor allem auch nicht, lehrte er weiter, mit der Kirche, es würde immer als gottlos erscheinen und doch nichts nützen. Mailand, Florenz, Neapel, Venedig haben bei ihren Kriegen mit den Päpsten ja doch nur viel ausgegeben und nichts profitiert. Die Koinzidenz des kirchlichen und des realpolitischen Interesses, auf der das ganze spanische System beruhte, war also auch ein Kernstück seiner Lehre von der ragione di stato. Geh mit der Kirche, und es geht dir gut, ist ihr Sinn. Er riet den Fürsten, vor jeder Beratung im Staatsrate die Sache erst in einem Gewissensrate mit ausgezeichneten Doktoren der Theologie zu besprechen. Dennoch war er weltklug und erfahren genug, um zu wissen, daß es zwischen Welt klugheit und Frömmigkeit nicht immer ganz stimmte. Mochte er das Wesen der wahren Staatsräson noch so sanft und maßvoll umschreiben und es den Bedürfnissen der Kirche und der Moral anzupassen versuchen, so konnte er sich doch, wenn er den Dingen ins Auge sah, nicht verhehlen, daß der kristallisch harte Kern alles politischen Handelns, ganz wie es Machiavelli schon gelehrt hatte, das selbstische Interesse des Fürsten oder Staates war. „Halte es für eine ausgemachte Sache," schrieb er,„daß in den Erwägungen der Fürsten das Interesse das ist,was jede Rücksicht besiegt. Und deswegen darf man nicht trauen auf Freundschaft, auf Verwandtschaft, auf Bündnis, auf irgendein anderes Band, wofern nicht dieses auch das Interesse dessen, mit dem man verhandelt, zum Fundamente hat.“ In einem Anhange zu seinem Buche gab er schließlich unumwunden zu,daß Staatsräson und Interesse im wesentlichen dasselbe seien: „ Die Fürsten richten sich in Freundschaften und Feindschaften nach dem, was ihnen Vorteil bringt. Wie es Speisen gibt, die von Natur un schmackhaft, durch die Würze, die ihnen der Koch gibt, schmackhaft werden, so neigen sie, von Natur ohne Affektion, zu dieser oder jener Seite, je nachdem das Interesse ihren Geist und ihren Affekt zurichtet, weil schließlich ragione di stato wenig anderes ist als ragione d'interesse." 1) [1) Aggiunte fatte alla sua ragion di stato. Venedig 1606, S. 67 f. ] Ein tieferes Nachdenken hätte ihn irre machen müssen an der von ihm so salbungsvoll gelehrten Harmonie staat licher Interessen und kirchlicher Pflichten und ihn in allerlei für das Denken seiner Zeit noch nicht reife Probleme der Weltanschauung verstricken können. Er ging dem aus dem Wege, wie es der praktische Staatsmann aller Zeiten getan hat,und begnügte sich,die Fürsten zu ermahnen,keine Staats räson aufzurichten, die dem Gesetze Gottes widerspräche, gleichsam wie einen Altar gegen den anderen Altar. U n d a m Schlusse seines Buches schwang er sich gar zu einer Ver urteilung der modernen Interessenpolitik überhaupt auf. Heute können, so führte er aus, keine großen gemeinsamen Unternehmungen der Fürsten mehr zustande kommen, weil die Verschiedenheit der Interessen sie zu sehr spaltet. Einst aber, in den heroischen Zeiten der Kreuzzüge, konnte m a n sich ohne anderes Interesse als das der Ehre Gottes z u s a m mentun. Die griechischen Kaiser traten den Kreuzfahrern in den Weg. Was war die Folge? Die Barbaren vertrieben zuerst die Unseren aus Asien und unterwarfen sich dann die Griechen. Ecco il frutto della moderna politica. In einem späteren Werke führte er auch den Verfall Frankreichs auf dieselbe Ursache zurück. Weil sich Frankreich mit Türken und Hugenotten befreundete, erschlaffte der Glaube, denn „wenn man alle Dinge auf eine unvernünftige und tierische ragion di stato zurückführt, löst sich das Band der Seelen und die Vereinigung der Völker im Glauben."1) Boteros Theorie konnte also als gutes Brevier für politisierende katholische Beichtväter dienen. Man predigte die Unterwerfung des eigenen Interesses unter die Ehre Gottes, man predigte ferner, was nicht immer ganz stimmte, die Harmonie des eigenen Interesses mit der Ehre Gottes, und man konstatierte schließlich, wenn es darauf ankam, bald achselzuckend, bald beklagend den Sieg des eigenen Interesses über alle anderen Lebensmächte. Aber diese Brechungen und Widersprüche spiegelten genau die politische Praxis der gegenreformatorischen Höfe. Einer der Päpste selber, U r ban VIII., gab ihnen in den folgenden Zeiten das verführe [1) Le relazioni universali (1595) 2, 8; s. darüber unten] rische Beispiel, das Staatsinteresse über das kirchliche Interesse zu stellen und den katholischen Mächten in ihrem Kampfe gegen Gustav Adolf in den Arm zu fallen.] Nicht nur die kirchliche, sondern auch die humanistische Tradition hinderte Botero, mit konsequentem Wirklichkeits sinne und rein empirisch seine Lehre auszubauen. Er entnahm Probleme und Mittel der Staatskunst noch in großem U mfange aus den antiken Schriftstellern, ohne sich zu fragen, ob sie auf die modernen Verhältnisse anwendbar seien.) Freilich verfuhren auch größere als er, Machiavelli und Bodinus, nicht anders. Diese konventionelle humanistische Methode beruhte nicht nur auf der Verehrung, die m a n d e m Altertume widmete,sondern auch auf der althergebrachten dogmatischen Geschichtsauffassung, die alles geschichtliche Geschehen und die in ihm zutage getretenen Staats- und Lebensformen als gleichartig und deshalb als immer wiederkehrend ansah. So war Botero imstande, als beste und höchste Quelle poli tischer Klugheit nicht die eigene Erfahrung, die doch immer beschränkt sei, auch nicht die Information durch Zeitgenossen, sondern die Historien zu nennen, „denn diese umfassen das ganze Leben der Welt.“ So sahen er und seine Zeitgenossen alte und neue G e schichte als eine einzige Beispielmasse an, aus der man all gemeingültige Maximen der Staatskunst herauszog, wobei man dann sehr relative Erfahrungen naiv verallgemeinerte. Dabei fehlte es keineswegs an Interesse für die individuellen Verschiedenheiten innerhalb der wirklichen Staatenwelt, in der man lebte. Die Verfasser der venetianischen Relationen gaben sich Mühe genug, ihre Herren über sie zuverlässig zu informieren, und Botero suchte dasselbe Bedürfnis zu b e friedigen durch eine groß angelegte Staatenkunde,die er unter dem Titel Le relazioni universali 1595 herausgab.) Er ver sprach hier auch über die Ursachen der Größe und des Teich tums der mächtigeren Fürsten zu handeln, aber blieb dabei im rein Statistischen und Zeitgeschichtlichen stecken und [1) Vgl. namentlich Buch 6 der Ragione di stato über die Mittel zur Abwehr auswärtiger Feinde.3) Den ungedruckten 5. Teil des Werkes hat Gioda in seiner Biographie Boteros (1895, 3 Bde.) herausgegeben.] begnügte sich meist mit tatsächlichen Angaben über Re gierungsformen, Finanzen, Heerwesen und Beziehungen zu den angrenzenden Fürsten. Zu einer schärferen Charakteristik der verschiedenen politischen Systeme und Interessen schwang er sich noch nicht auf. Auch der Bedeutendste dieser ganzen Gruppe, die an der Lehre von der ragione di stato arbeitete, Boccalini tat es noch nicht. Aber er ragte aus ihr weit heraus durch das per sönliche Lebensfeuer, das sein politisches Denken durch glühte. Die Probleme, die ihn beschäftigten, und die A n t worten, die er gab, waren von denen Boteros und seiner Genossen nicht so sehr verschieden. Aber während sie bei diesen zu einer seichten Konvention verflachten, wurden sie ihm zu einem wahrhaften, leidenschaftlichen Erlebnis und entwickelten erst dadurch ihren vollen geschichtlichen Inhalt. Der Geist der echten Renaissance und Machiavellis lebte in ihm wieder auf, aber fortentwickelt zum unruhig bewegten Barock. Er wirkte auf die Zeitgenossen vor allem als ein überaus witziger Spötter, als ein Meister der Ironie und S a tire, der allen über den Nacken sah und alle Menschlichkeiten erbarmungslos bloßstellte. Aber schon hierin und erst recht in seinen nachgelassenen Schriften, die lange nach seinem Tode erschienen, offenbaren sich dem Nachlebenden die tieferen Hintergründe seines Denkens”. Meinecke. Il più conservatore filosofo e Botero. Segretario di Borromeo a Milano, poi al servizio del duca di Savoia a Roma, come educatore dei principi sabaudi e finalmente nel tempo libero a Parigi, conosce a fondo il mondo politico dell'Europa e, attraverso le sue opere molto lette, in particolare il saggio “Della ragion di Stato” fa scuola politica e trova numerosi seguaci. [1]. Perché soddisfa davvero le esigenze del pubblico aulico e per altro politicamente interessato alla ricerca di cibi facilmente digeribili e gustosi. Messo a confronto con Machiavelli, e una testa mediocre. Non ha questi angoli e spigoli contro cui fregarsi, e si raccomanda alle fanatiche corti della Contro-riforma come mite antidoto al cinismo e all'infedeltà di Machiavelli, senza dover rinunciare completamente all'utilità delle sue ricette. Il suo edificio didattico è una chiesa gesuita riccamente decorata che è cresciuta dallo stile rinascimentale. Il suo tono di insegnamento è quella di una dignità, mansuetudine e severità mescolando opportunamente il predicatore. Dal tesoro della sua conoscenza ed esperienza politica offre qualcosa a tutti ed è in grado di soddisfare gli amici della potenza mondiale e della Chiesa, nonché gli ammiratori dell'indipendenza repubblicana di Venezia. Uno lo loda, fin dal [1 Qui si aprono vere catacombe della letteratura dimenticata della critica mediatica. Su di essi, vedi i saggi estremamente ben letti, ingegnosi, ma un po' capricciosi e ricchi di parole di Ferrari, “Storia della ragione di stato” e il suo “Corso sugli scrittori politici italiani” (si occupa anche di molti scritti non stampati) e Cavalli, “La scienza politica in Italia in “Memor. del R.Istituto Veneto. In generale, vedere la presentazione di Gothein in “State and Society of Modern Times” (Hinneberg, Kultur der Gegenwart) e il quinto capitolo di questo libro. 6. I gusti artistici dell'epoca, la dolce armonia ei monarchi raccomandano il suo saggio deducendone il trono]. Proprio all'inizio del suo saggio, intrapreso questo disintossicare il tormentone machiavellico disdicevole della “ragione di stato” e dargli un significato innocuo. “Ragione di stato”, define Botero, è la conoscenza dei mezzi atti a fondare, mantenere e accrescere lo stato italiano. Ma, se ci si chiede quale sia la più grande conquista per allargare o mantenere lo stato italiano, si deve rispondere, quest'ultimo. Perché si acquisisce con la violenza, si riceve con la saggezza. Molti possono praticare la violenza. Pochi possono praticare la saggezza. E se chiedi quali imperi sono i più duraturi, il grande, il medio o il piccolo, la risposta è: il mezzo. Perché il impero piccolo e troppo minacciato dalla brama di potere dal impero grand. Il impero grande e troppo esposto alla gelosia dei loro vicini e alla degenerazione interna. Gl’imperi che la frugalità ha innalzato sono caduti a causa dell'opulenza." Sparta cadde in rovina solo quando espanse il suo dominio. Tuttavia elogia soprattutto l’impero di Venezia e l’impero di Genova come esempi della maggiore durabilità di uno stato centrale. Sfortunatamente, però, uno stato intermedio non vuole sempre essere soddisfatti, ma lotta per le dimensioni, e allora sarebbero stati in pericolo, come dimostrarono i primi tentativi di espansione di Venezia, ma no di Pisa, Genova, o Amalfi. Avvertì abilmente una superpotenza di non invadere la libertà di Venezia. Non rompere con una repubblica potente se il vantaggio non è grande e la vittoria è certa. L’amore per la libertà in loro è così intenso e così profondamente radicato che è quasi impossibile sradicarlo. L’impresa e il progetto di un principi muoiono col principe. Il pensiero e la deliberazione di una città libera sono quasi immortali. Dopo questo prestito di Machiavelli) anche la Casa d'Asburgo ottenne [11) Calderini, “Discorsi sopra la ragion di stato del Signor Botero, Proemio) 2) Principe, c.5: “Ma nella repubblicha è maggior vita, maggior odio, più desiderio di vendetta; nè gli lascia nè può lasciare riposare la memoria dell'antica libertà], perché la grandezza dei suoi principi è la ricompensa della loro eccezionale pietà. Soprattutto, non rompere colla religione, insegna, sarebbe sempre apparsa senza Dio e tuttavia non sarebbe stata di alcuna utilità. Milano, Firenze, Napoli e Venezia spendano solo molto nelle loro guerre colla religione e non ne beneficiano. La co-incidenza di interessi ecclesiastici e reali politici, su cui si basa un sistema, e quindi anche un elemento centrale della sua dottrina della ragione di stato. Vai colla religione e stai bene, è il loro scopo. Consiglia al principe, prima di ogni consultazione nel consiglio di stato, di discutere la questione con la sua coscienza. Eppure e abbastanza mondano ed esperto da sapere che non e sempre giusto tra la saggezza mondana e la pietà. Per quanto gentilmente e misurato puo descrivere l'essenza della vera ragion d'essere e cercare di adattarla alle esigenze della morale, quando guarda le cose negli occhi, non puo nascondersi che la durezza cristallina nucleo di ogni azione politica [Come già aveva insegnato Machiavelli, e l'interesse egoistico del principe o l’interesse colletivo dello stato italiano. Considera cosa scontata che nella deliberazione del principe il suo interesse è ciò che supera ogni considerazione. Ed è per questo che non ci si può fidare dell'amicizia, della parentela, dell'alleanza, di qualsiasi altro legame, se così non è anche questo ha gli interessi di coloro con i quali si negozia come fondamento. Infine mette francamente che “ragione di stato” e “interesse colletivo del stato” sono essenzialmente la stessa cosa. Il principe si orienta nell’amicizia e nell’inimicizie secondo quanto vi sono piatti che sono naturalmente sgradevoli, resi appetibili dal condimento che dà loro la cuoca, per cui tende, naturalmente senza affetto, da una parte o dall'altra, a seconda dell'interesse del suo animo e preparano il suo affetto, perché in fondo la ragione di stato è poco altro che ragione d'interesse. 1)1)  Aggiunte grasso alla sua ragion di stato. Venezia] Una riflessione più profonda avrebbe dovuto sviarlo dall'armonia della ragione dello stato italiano e dell’interesse dello stato italiano e del dovere etico e religioso che insegna in modo così untuoso e coinvolgerlo in tutti i tipi di problemi di visione del mondo che non erano ancora maturi per il pensiero del suo volta. Evita ciò, come ha fatto lo statista pratico di tutti i tempi, e si limita a esortare il principe a non stabilire un senso di stato che contraddirebbe la morale, come un altare contro l'altro. Alla fine del suo saggio si è persino mosso per condannare la politica di interesse in generale. Spiega che il principe non puo più realizzare grandi imprese comune ad altro principe perché la differenza dei interessi li dividono troppo. Ma nei tempi eroici della repubblica romana ci si poteva unire senza altro interesse che quello della gloria di Roma. Gli imperatori greci ostacolano i crociati. Qual'era il risultato? I barbari goti e longobardi prima cacciarono i nostri dall'Asia e poi si sottomisero ai Greci. Ecco il frutto della politica. In un saggio successivo attribuisce alla stessa causa anche il declino della repubblica dei franchi. Poiché il regno franco (l’antica Gallia) fa amicizia con turchi e ugonotti, la fede si allentò, perché se si attribuisce ogni cosa a una “ragion di stato irragionevole” e animale, si scioglie il vincolo dei animi e l'unione del popolo.] La filosofia di Botero puo quindi essere usata come un buon breviario per la politi servire i confessori cattolici. Predica la sottomissione del proprio interesse alla gloria ed al interesse colletivo, si predica ancora, cosa non sempre del tutto vera, l'armonia del proprio interesse con l'onore patrio, e infine, quando si arriva al punto, si alza le spalle, a volte lamentando la vittoria del proprio interesse su ogni altra forza della vita. Ma queste rotture e contraddizioni riflettevano esattamente la pratica politica dei tribunali contro-riformisti. Uno dei papi stesso, Urbano VIII, la loro questa seduzione in tempi successivi [Le relazioni universali] [Vedi sotto per un esempio di mettere gli interessi dello stato al di sopra degli interessi della chiesa e di cadere nelle braccia delle potenze cattoliche nella loro lotta contro Gustavo Adolfo.] Non solo la tradizione ecclesiastica, ma anche umanistica impedì a Botero di ampliare il suo insegnamento con un senso coerente della realtà e puramente empiricamente. Ha preso i problemi e i mezzi di governo su larga scala. Comincio dagli scrittori antichi senza chiedermi se siano applicabili alle condizioni moderne.] Certo, anche quelli più grandi di lui, Machiavelli e Bodino, non si sono comportati diversamente. Questo metodo umanistico convenzionale si basa non solo sulla venerazione che l'uomo dedica all'antichità, ma anche sulla tradizionale concezione dogmatica della storia romana, che vede simili e quindi sempre ricorrenti tutti gli eventi storici e le forme di stato romano e di vita che in essi emergevano. Botero sa quindi nominare la migliore e più alta fonte di saggezza politica, non la propria esperienza, che è sempre limitata, né le informazioni dei contemporanei, ma la storia di Roma, perché questa abbraccia l'intera vita del mondo. Così Botero vedevano la storia della Roma antica come un unico insieme di esempi, da cui si estrae una massima universalmente valida di governo, per cui una esperienze molto relativa viene poi ingenuamente generalizzata. Non mancava l'interesse per le differenze dei soggetti o individui all'interno del mondo reale dello stato italiano in chi visse. Gli autori delle relazioni veneziane fecero di tutto per informare in modo affidabile i loro padroni su di loro, e Botero cerca di soddisfare la stessa esigenza attraverso uno studio su larga scala dello statio romano che pubblica con il titolo di “Le relazioni universali”. Anche qui promise in procinto di agire sulle cause della grandezza e del pool dei principi più potenti, ma rimase bloccato nella storia puramente statistica e contemporanea e [1) Cfr. in particolare il libro 6 della Ragione di stato sui mezzi di difesa contro i nemici stranieri. 3) Gioda pubblica la quinta parte non stampata dell'opera nella sua biografia di Botero] di solito si accontenta di informazioni reali su forme di governo, finanze, eserciti e rapporti con il principe vicino. Non arriva ancora aa una descrizione più nitida dei vari sistemi e interessi politici. Anche il più importante di tutto questo gruppo che lavoa  alla dottrina della ragione di stato, Boccalini non lo fece ancora. Ma lui sporge lontano da lei attraverso il fuoco personale della vita che brilla attraverso la sua filosofia politica. I problemi che lo preoccupavano e le risposte che dava non erano poi così diverse da quelle di Botero e dei suoi compagni. Ma mentre si sono appiattiti a una convenzione superficiale in questi, sono diventati un'esperienza vera e appassionata e per lui solo in questo modo svilupparono il loro pieno contenuto storico. Lo spirito del vero Rinascimento e di Machiavelli rivive in lui, ma si sviluppò in uno spirito irrequieto e commovente Barocco. Ai suoi contemporanei apparve principalmente come un beffardo estremamente divertente, come un maestro dell'ironia e della satira, che guarda sopra il collo e smascherava senza pietà tutte le discipline umanistiche. Ma già qui si rivela a coloro che vedeno dopo di Botero lo sfondo più profondo della sua filosofia politica.  K   %     Cl^     nmg     HM^      *^^mT'^iz-     ■!'^^^^W^'-mm^'^ "^^ »^^'**'*^              I ¥ R E     C I V I L I r   A ■ #H""^-   M. TVLLIO CICERONE   •• • ■ - • ' (   IN ARTEM REDACTO        EXERCITATIO   SCRIPSIT          i«^if-     ■.r^-     ■"*■. ■^■-     ILLVSTRIS IVii^^^P^LTOlArM ORDINIS   ^TORITATE _ ,.:.^   PRAESIDE   D. CHRIST. GOTTL. HAYBOLDO   SVPREMAE CVRIAE PROVINCIALIS ADSESSORE, IVRIS SAXONICI  FROFESSORE PVBL. ORDIN. ACAD. ELECT. MOGVNT. SCIENTIAR   VTILIVM SODALI . i     ■f        . ; 4.     .■•''• -^   ?«*■■* '■ »- ■   ..■ *> •'^is.     ^•' A. D. vr, M. ocT. A. c cIdIdcclxxxxvii   ^ AD DISPVTANDViM PROPOSVIT   ^ANNES GOTTHELF i^ORNEJVIANNVS   io i :     *     I.VBENA*       : ■>:'>':.^ •     ::;4['     L I P^S I A E  EX GFFIG^IA SAALBAGHIA     "**■        « V     0^*^^     ■:^     ■■v-i^::>-.     ;';4     3>.i -va^-^.;     >"■■ '■!■.' . •        ■•■ .'3-:~.              .:.;r'-i"'. ' ■     . . 1.*»'.:     ''^^- * '^ .i ^^-J'^. ''"4;     '■- WV'i '''•■: -;v-t -■   -':"-■ ''-'^i-^;  • ;;■.■■;■•• ■■.^■;>v'' •. -'..     ::.m     ^l .•     DE   I V R E C I V I L I   A   M. TVLLIO CICERONE   IN ARTEM REDACTO   EXERCITATIO   SCRIPSIT      ILLVSTRIS IVi^^B^LTOI^M ORDIXIS   ;toritate  P R A E S I D E   D. CHRIST. GOTTL, HAVBOLDO   SVPRKMAE CVRIAE PROVIXCIALIS ADSESSORE, IVRIS SAXOXICI  PROFESSORE PVBL. ORDIN. ACAD. ELECT. MOGVNT. SCIEXTIAR   VTILIVM SODALI     A. D. Vr. INI. OCT. A. C. cI^LoCCLXXXXVXI     AD DISPVTAXD\'M PROi^OSVIT     L V H E N A - t. V Sta T V S     ilOANNES GOTTHELF M^RNEMANNVS   L I P'S I A E  EX OFFICiNA SAALDACHIA     v     ^y-r^     ^     ■t- « '■^i-   -5"^1 ■&     ^'Oiy     r           ■!^-:*':     ■*'H     : ■■ "   . 4 • ;» ■     v-..     ■■'-"        ■■.;^    •V ■  •>••■ I    #:iy     ^?'!^;^     ,V-J.:     t..     ' 1 :-?^t. ■   ♦' .'■ ; ' ■■   ■•• . ■- ■••'.■*,'■■     . . . • . l   ■•. "V.-,. .     » ♦      ■ft *v     ,<rj^~~-:     i'"r'     -*'        V :'i.         v-*-        •^^        ,i. ..         ^.:-'^^ ■■^^■%'WW     %     m     l--^           .«■     % 4-:     '.#■ ■.  # «•■         •V     V ^ ..^?,,'     *r- ti>     »:^^     >•• #     -**     .■^     ■- ■■%■.,:■> ■■'  ■ .■•■ ,**-■:   ( ■ W ■ -        ■V. i. » . ^-... , '^ . - ■ . . . '; ■- : ■ -» ,     , ., > ■■■..,..:- -V I R O :.,^*^^>.:;, , ■.-^^^^^^^^^   AMPLISSIMO ATQVE CONSVLTISSIMO   «lOANNI CHRISTOPHORO *   HORNEMANNO * rf   ' P A R E N T I O P T I M O        NEC NON  VIRO ILLVSTRI ET AMPLISSIMO 1     '>•-■     CAROLO AVGVSTO  BOEJTIGERO .   SERENISSIMO DVCI SAXO - VINARIENSI IN SVPREMO SENATV  ECCLESIASTICO A CONSILUS ET ILLVSTRIS QVOD ^VINARIAE   FLORET GYMNASII DIRECTORI ^ -   PRAECEPTORI OMNI PIETATIS CVLTV   PROSEQTENDO ^   HOCCE 'if^\   QVIDQVID EST LITTERARH MVNERK     ■A     )■     OBSEQVII £T OBSERVANTIAE   MONIMENTVM   ^^ A V G T O R •     ■0        V. ■••;■«;!     ' •»-■*•«• »• ;     ■-V : ;;-'^^:'-«?'?tr     V /- » t. , +     •' j ^i "..'■ i-     t , :. ■     ■i / T ^"     ^-'' l^ Jl ^r'     -.,--ii- -»     J. .,     :i>>     i *■ -     ' ~t     ^ ;.     •^     :^**     ■^^.y.-^:iiM^: ., - . .■- ^. -■.^     DE r: .■■■•■-/■'/. -'^.■'' ' ''' '',.^\'.   IV R E c i V i L I %   c M. TVLLIO CICERONfi o^^f   ' IN ARTEM REDACTO ^ "'     ■.-.'■ "^ :.--*>.•■:■' :.'■-;.•: .^ '   • . < . •'•   /^btinuit haec fempet vxtOL do£^os honiaes conftans opinio, at-  ^^ que etiam nunc in omnium, qui dehis rebus optime exifti-  mare pofTunt, penitus inhaeret animis., quidquid viiquafti iit poU<  tiorum difciplinarum, nuUis aliis, quam Graecorum Romanorumque  libris ac litteris contineri, nec vllam omnino efl*e artem ^que  icientiam, cui non iniignis lux ex veterum fcriptis adfundatur.  Elgo quidem , quo faepius lego praeftantiHimos veterum libros , eo  magis, quam iam dudum perfuafam mihihabui, iententiam con-  firmatam video, nuliam reperiri difciplinam, «ui maiora fubfidia  fuppeditet veterum fcriptorum le£Ho, quam iuris ciuilis fcientiam '),  quae tota fere ab antiquitatis Romanae cognitione proficifcttor, nec  vllum vmquam intei: omnes , quos tulit Latium, excellentiam in-   V - ; . genio-     <) De commodis, (}ua£ ex adfidua auAarum clafficorum ledione InAudium  iuris ciuilis redundant, gcneracimdixerunt Fridl Placnerus in Praef. fuper  vtUitate leffienis au^trum c/affictrtm im hure ciuili., I. Fr. Groneuii Okfer-  va$t. Lipf. 1755. edic. prseminar et Ge. Frid. Kraufius in OiC de fraefiiiis  «ufin-u^f veterum in explicand* iitrt fraefmim ^mant, Vit^inb. 1779,   r- . '''■-"'■ A .«. ' .... .0.     ■ V-"        ■i*V     4 yf54>ff <««*«*   geriiorum /CTiptores M. T. Cicer brie exftitifle vberldrem, in quo tot  tamque praeclara de iure litteris conngnata reperiantur. Euoluaa  enim, quaefo, diuini illius au£loris fcripta, non orationes folum, -<#  fed illa etiam, quibus artem dicendi tradit vel philofophic^tra^at,  et reperies in fingulis ipfius libris , ne dicam in iinguiis fere capiti-  bus, innumera iuris fcientiae vefligia , non leuiter illa adumbrata,  fed manifefta ac penitus expreifa *). ludae mehercule molis volu-  men confcribendum eflet, (i quis omnia, quae ad iurifprudentiam  fpe£lant, exCicerone coUigere vellet atque illuftrare 3). Quae quum  ita (int, haud fcio, an operae pretium fa£luri iimus, ii, qunm com-  mode nobis obtulit et de litterulis noilris quaedam , qualiacumque  iint, diilerendi (hidiorum noftrorum ratio, occaiione ita vtamur,  vt Ciceronls iurifprudentiam paullo copioiius explanemus, et, quot  quantaque ad ius ciuile in artem redigendum ipfe ftudia contulerit,  quantum in riobis iitum efl;, pertra£lemus. Sed valde pertrmefco,  ne quis hifce conipe£Hs alto fupercilio ac vultu magna minanti mihi  ..-:' ■-' '.'•'" ".''"'■'- '■"• con-     3) Si quis flty cui non facis ponderis habere videacur haec mea oratio, age  lo. Aug. Hachium , cuius merica de hiAuria iuris Romani atque eleganriori  iurifprudenria nufla vmquam delebir dies, eum igirur excircmus, vr» quae  modo diximus, hls audoritatem tribuat. Nam in WJf. iurifpr. Rom. 11, 2,  4, 4). p. S46. edit. 111. Stockmanni omnibus ius Romanum cum laude per-  cepturis adHduam iibrorum Tullianorum le^ionem vcl idro commendauir,  quod in aliis veteribus au6loribus tot tantxeque veteris iuris reliquiae» vcl  potius copiae, quantae in hoc vno, haud reperiantur.   3) lam olim Franc. Balduinus (in Epift. de opt. iur. doe. et difc. rat. ad fludio-   fam iuuentutem confcriptti et praemifla Eius Catecbefi iuris p. m. 46.) tantuiQ   otii fibi optauit, vt lurifprudentiam Ciceronianam colligere, et eam, vci   inftituerat, in locos rommunes digerere pofTet; nihii cnim dignius Rotnano   iure, nikil ca tdccfliouc graciu; cflc poiTc.        r^ji ' ': ■•'   conSsfHmoecHnt : col n6n di£iusTl7!fts? Me qufdetn nofi jfu^i laiil  s magnis viris fumnn cum laudehuic &rgumento nau^tam efTe ope*  W .mck 4), coniilio tamen multum haud dubie diuerfo 4ib e6, quod no^  bispropoiitum e^y ita, vt negotium noftrum paucis certe etfere -  obiter antehac tmtatum effe^ abfque adrogantia adfirmemus.  Omnes enim , quofcumque infpiciendi perluflrandique copi& .  nobis USoi erat»^in eo maxime elaborarunt> vt oftenderent, G-   .v^y-^i. ■i-;*: y ,'-■- ' -^h^^:^. J^ j -:,?■"';",-: . ■■ ■ \ ::^} CStO-   ..". ■ ■, - . ;"- ./:'..■ ..:..-'«,. ...''^ :'■ :.. : ... .\/\ ■ TJ .J-^-'^^^-^   l_-_' .■-'.. _ • -.,.--. - - .- -- .. ■ ^ ^JS—^ .   4) Vid. Anr. Scbultlagil Or./4r imrifpntdentia Ciceremis^ calci fubiefta Dj^//.   ^:^ Fr«n«qa. 170». 4. ian^m cditarum» ct recufa in OpufcuKs ad bijitritm imrii   xx. ftrtinentibust a lo. Lud. Vhlio colleAfs (Halae 173$.) p. 309. fqq. Henr.   . Mtxi.\ Keftneri Difl*. Cicer» Iurec^nfuttus in Tr. de Officiis. Rinrelii 1719. 4.   Uenrici Brokes DiflT de Cieerne iuris ciuilis tejy »c interpretet fpecistim d».   •"'"'' Cicerene ICt9. Vitemb. ijjg. 4. Eiufd. Diff. de Cicerone iuris ciu. trfiesc-   *\ inttrprete t fpeciatim in fuis de Inuentiene Ithris. ibi<L 1739.4. Efafd. DiiC   de Cicerone iuris viu. tffle ae intei^pretep fpeciatim i» primo de erattre iibri   m cap. I — 3g. ibid- 174 1 4. Henrici Conftantini Cra< Specimen iurifprm-   dentiae Ciceronianae f. ^iceronem iujiam pro A. Caecina cauffam dixijje. L. B.   1769. lo. Olivier Diatr. de iurifprudentia Ciceronis; in £i. Ciuiiis doQrinae   anaiffi pbilofopbica (Rom. 1777.4-) P* 97—136. lof. Lud. Em. Puttmaimi   Obf. de vtHitate e leStione fcriptorum M. 'Tuilii Ciceronis phraecipueque eratio-   num TuiJianarum in difciplina iurit erimina/is capienda ; in Ei. M^cellan.   c 19. Quibus addcndi funt» qaos Ciceronianae eniditionis praeconet magno   numero recenfct largiflimus eiufmodi fcriptorum promus condus lo. Ge.   MeufcUus Vir III., in BibHotb. Hifi. Vol. IIII. P. i. p. «77. fqq. Multa   qaoque er praedara diuerfls in locis dc Tulliana iuris fcientia protulic   Conyers Middleton in praeclaro opere, cui tituius eft: Hijiory of tbe Lifd   ' of M.T. CicerO' London 1741. 4. quodque in vernaculam linguam tranfta-   lit Seidelius. (Gedani 1791.IIII. Vol.) At ilfud miratus fum, qui fa^um fit,   quod in eo capite, quo de Ciceronis doflrina ct erudicione (Vol. IIII.   ^ p. 3'}- fq. verf. Seidel.) ^bferuauit pluriroa lcvhi digniflima auftor elegan-   tiffifflu^ ne verbulum quidcoi dixcric de cius i)uis fcicncia.     oeronem in iure non futfTe hofpitem » vel plura ac praeclara in eo  reperiri, quae ad iusRomanum expiicandum inprimis faciunt; illam  vero quaeflionem, quot quantaquede iureciuiliaddifciplinaedigni-  tatem euehendo eius merita exdant, vel iicco pede tran(ilierunt,  vel ieui tantum bracchio pertra^lanint. Quae quum ita fint, nuUus  profe^o dubito , quin nos non prorfus inanem in hac quaeftione  pertra^anda operam infumturi ilmus. Quod quidem ii cognoue-  rimus, fieri foriitan potefl, vt, quaepingui, quod aiunt, Minerua  adumbrauimus^ lineamenta iatius aliquando dedgnemus , et quan-  tum ad vniuerfam iurifprudentiam augendam et in aitius promo«  vendam contulerit Gcero, copiodus exponamus. Quod vero ad  hafce (ludiorum meorum pnmitias adtinet, eas omnium, qut Ittte-  ris fauent, quibufue et leuia aut tenuia haud difplicent, oculis lu-  benter fubmitto ac fpefn foueQ certi(Timam, fore, vt aequi exifli-  natores et erga iuuenis mode/lam imbecillitatem indulgentes lcri-  ptiuaculae coaiilium Hnt refpe^uri. ' - -^'     ^'^■■-■'^■•tri*'^-.V'<     'f..     ■■"»     <:■,     M^        ■•'^■- •     -^ ;" V     .-.rf.     *     I 1 11     A dgrcdienti autcm mihi hunc locum animus hon eff adnm agere^'  ■^ ^ et putida ditigcntia Arpinatis vitam confcribere; quod prorfus  cft ab inftituto meo aRenura. Id tantum adfequi voto , quod femh  per niihi in fummos homines ac fummis ingeniis praeditos intnenti  ^ coniidierandum efle vifum eff, vt ex qnibufdam quafi dcHneamentis', ,  quo fiicrit ille a natura fa^s ingenio, oftendam, ct, quod poffini^  inueftigem , quibus initiis ac fandamcntis haec tanta rurrfprudenr .  tiae facultas excitata fit, quibus praefidiis adiutus, qua ria ac rtt-  tione indu^us ad id legitimae fcientiae faftigiura penetrauerit. Iti  enim fiet, vt, quo diRgentius haec cdnffderemusr ac perpendamus  fingula, eo ditucidius adpareat, quantum ad artem noftram augeny  dam et ampKficandam contuterit atque adeo conferre potuerit. ^**  -^■■- Inter omnes fere populos maximam curam conftat educanda  i^eris adhibuiffe Romanos 9). ProDe enim gnari, quantum iiiter-  ^, quantunai^|EEfemomenti habeat tenelios adhuc animos veluti ce»  reos fingere et ad bona omnia^conformare, puerilem praecipue  aetatem cura fua amplexi funt, et id in primis ipedarunt^ vt fincera  atque integra vniufcuiufque natura toto ftatim peiQore a di ipe r et ar-  tes honeftas, et, ad quod maiora haberet adiumenta, in eo mice  eiaboraret. Eodem modo TuHium noftmm inftitutum fuifte, vel  ex eo iam colligi poteft, quod eius pater, qui, quum eftet infirma -  valetudine, in Arpinati villa remotus a proceUis reipublicae aeta-   - ■ .— ■ tem -     5) Cf. Taciti Diai. de 6raf, a».     Wz     tem«ge^t inlttteris, <]^dquid dabatur otii, id f«re4ii hoe -enifM  conrumrerit ^). lam a primis, vt Graeci dicunt, vnguiculis, iis,  quaeL. Graflb placebarit, artibuset ab iis do£loribus, quibus ille  vtebatur^ eruditus 7) elementa iitterarum celeriter percepit, tan--  tumgue adtigit do^rinae, quantum praeftantidmio quifque ingenio  praeditus prima illa puerili inftitutione potuiffet. Ac fi verum eft,  quod fafepius prodltum legimus et ipfi obferuauimus^ quidquid fu-  fcipias imprimere, id facile recipere teneros inuenum animos, noa  eft, quod dubitemus, quin puerulo iam amor quidam iingularis ear  rum litterarum, quibus ftudia forenfia aluntur, infitus fuerih  Confideret enim aliquis eius ingenium a fimilitudine paterni haud  abhorrens, ponat fibi ob oculos aui magiftratum fumma cum laude  gerentis exemplum 8^, expendat educationem Crafli, quem elo-  quentium iurifperitiifimum vocare Cicero ipfe 9) non dedignatus  cft, arbitratu inftitutam. Quae fi quis fingulatim percenfeat, con-  iefturain noftram haud vano niti argumento, inficias fane ire non  poterit. £x vmbratili ac dAneftiCa difciplina Romam fecontulit,  eo con^lio , vt mirificum et ad omnia fumma tutum ingenium,  quod in vnius vrbis , quae naibentem ^remio et (inu fuo exceperat^  gyrum fe compellinon fuftinebat, maiorem inueni^ret aliquem cam-  pum, in quem excurreret, roaius, in quo Jfpeilaretar , theatrum.  Incidit quidem tunc temporis in funeftum ac perturbatum reipubli-  cae ftatiun, quo vrbs, imperii domicilium, variis fa^lionibus, fer-   . ;• ■ ■- ^ -, vire     6) de leg. 8» X. de prst. i, i. Ep. ad Dim, if, 4.   7) de ttrmt. 3, l.   t) de leg. a, i. }, i6. de wat. fl, 6<. - - •  9) Brut. 1%.     vi» phrictis, iHbortbat, ▼emmli adlitttt«»Tnrce amnitnti «doer-  tfts, felix vere et anreum feculiim , quo omnis Graeciae {apientta  tam feuera lege excolebatur, vt, quod ibi fuerat exercitatio ingenii,  liic in femen conuerteretur publicae vtilitatis '<>). Quam ob reiii  •dolefcentes prirots annis Graecis iitteris dare et grammatico^  rhetores, phildfophos Graecos audire folebant "). Quum eoim ve-  teres ea, quam Plato iam fbuerat, imbuti efTertt opinione, omneni  ingenuarum artium do^inam Vno quodam focietatis vincuio conti-  n'eri **), nihil profedo prius neque antiquius habuerunt, quam vt  iuuenes, iiue ad rem militarrai, iiue ad iuris fcienttam, iiue id  eloquentiae ftudium fefe adplicarent, id non fblum agereot, fiad  omnem etiam liberalis difciplinae orbem emetirentur. Adeam quo-  <|ue^fententiam (ludiorum fuonun rationem adcommodauit Gcero ;  de quo fi quis dixerit, tanto eum ingenio fuifle, vt, quaecunque  effent in litteramm cognitione pofita, intelligentia comprehende-  rit, fi quis commemorauerit^ tanta eum induftria exfMtifk, vt,  quidquid librosum philofophi Graeci reliquiflent, qui in aliqUo  fiumero haberentur, qmdquid oratores, quidquid hiflorici iitteris  coniignaflent, quidquid.cecinilTent poetae, ideuoluerit ac fhidiofe  legerit, ii quis adfemerit, antiquitatis memori^m paene omnem,  maximarum gentiura ac nationum res geftas cognitas eum habuiffe,   ' lo) Cf. Seneca mPrae/. L. i. Controu. nQtiidquid, Inquic, Romana facundia  habet» quod infolenti Graeciae auc opponac aut praeferac, circa Cicerpnem  effloruic: omnia ingenia, quae iucem flndiis nollris adtuleruflt, tuncnaca   II) Bfut. 40. dfg off. I, I. Sueton. de el. rbet. i. et ^* riv>i^*^ v^   •' \%) it Orat. |, <. , ^ - H;H .   • ■ ^: ^ B ■     hicy inquam, qui omma haec illi Tindicare non dubitatet, nimias  lorfitan laudum TuUianariun videretur eSe buccinator. Nemo  Tero Cicesonem adtigit, qui dubitare, quin ita fit, vUo modo poC-  £t '3). In primis vero in philofophiae (ludio, non eft £aciie di^hi^  quantum excelUierit '4) ; quani non a limine, vt dicitur,. falutauiti  fad ad intima eiufdera cubilia penetrauit, et vnamquamque eius par-  %em ita adcurate diiigenterque perluilraiut, vt Ulos, qui in vna  phiiofophia quafi tabernaculum vitae {iiae coUocauerant,^ fere fupe-  . ■■'.,. -;. ... .. ^ :-•■.■ ;,... .- •:.,.;:> ■ raret.     -- . . i-% ■ --^ .. (.     1]) Legatnr lac. Periaonii Orttib de deeronts eruditione et indii/fria (Frane^a.   l6%i.) p. l^ {qq. ^ ii. - .   , ' . ■■'■■" ■ ■ • ■ ■■ -' ,, ; ■*   14) Non fe e porricu Zenonif, atit Lyceo Arlftoteir», lat liortis Epicuri, fcd   cxAcadcmiae fpMJis maxime exiiHie dicit Or. |. Ep.adDiy. 1,9. Nempe   ..,«:. Acadcinicae philofophiae ezat, de ooinibus zebus in vtranque partem difpu-   tare, quod ad forcnfcm etoquentiam fane valebat quam plurimum, nequc   ' / ad angufte ec tcnurter, ftd cleganccr, copiofe ct ornate. Sed philofophiam   f^/ aon folum tamquam eloquentiae miniftram amptexus *eft, quae arma ipfi   »r«, iuppcditarc poflcCt quibus aduerfarios, hifce fubfidiis deftitucos,. pEoftcrncnt   ,.' valeret, vcrum etiam ad ituifprudentiac Audium tranilulit, vt haec, philo-   Ibphiae opcra fubjeuata, paullo magis fe commoucrct, ec tamquam carncm,   ' fuccnm, iaaguinem coioremque adciperet. Cuius focietatis illu/Vre arga«>   ■lentum ipfe exftare voluit eo loce {de Itg. i, (.), vbi non a psactoris ediiffco»   Bcquc a XII tabulis, fed penitus ex intima philofephia hauriendam iuris   difciplinam putat. Qycm autem morcm dilFcrendi Socraticum in omni«   . -^i bus libris fequutus eft, eumdem quoque jn iuris fcientia adfiibuit. Vbf-   cumque cnim de iuris quaeftionibus vel controvcrfiis fermo eft, ab vna   parte fententias , et quibus nituntur rationes fumma arte difponit, his vero   jka difpofftis, contratias opiniones earumque argumenta ita tn aciem educit»   vt quiuis ex earum coniliftu, quid in vtraque parte minus firmum, quid   verifimiltus (ir, facile intelligere pollit. Ci.de I»u. s, a — 9. Orut. Tart. 14.   cc 34. Plura dtbunt, qui de philofophia Doftri ex iolUcuto coounentati     .li-     •^ji-:     rar^. Omnibus lis itaque do^lrims , quibus aetas pilerilts inleiy  imari adhumanitatemlblet, -atque omnium ik)narum artium ormi^ v  mentis iitflrudus in forum , tamquam in ifAcra ac puluerem, Mu*  €txis eft, rt eius auditor efTet et fedator iu^eiorum. IVes Tiimiruni  Hs temp6ribus artes fuere, qwie ad furoma quaeque viam muniebanl^^  ars dicendt, iuris fctentia atque arma ^i). Ek quibus -quas ^potiifi* ,  mum amplexus fit nofter, facile ^uhns potf ft comedura adfequi',  qui eius mentem penitus introfpeut. Qunm enim-omnes tFahaiiiur' -  iandis ftudio, quid mirum, H Qcero, qui, quum amore gioriaenimis :-  acri fortafle neque proHus inhonefto ftagraret} nihai invtta ezpe*.  tendumputabat, ntd quod||0et cmn laude et cum dignitate coniua* .  Chim, eumdem, quem optimi ac nobilHnmi, petere curfum laudts,  atque in iis elaborare yeiiet ac deiudare, quibus maxima expofita /  erant vel ad gratiam vel ad opes vel ad dignttatem praemift, quae-  que in omni libero populo femper fleruerunt fefnperque dominatae  funt "■'^). Aiia qnoque ratio tn retpuMicae ilatu ac temporibus,  quaeillum exceperunt, quaerenda «ft. . QuaeqHtdem^ dUig^ter  tnfpidamus, tnuememus, i^mpubiioam Romanam tunctemporis .  ■..t>- :• - •-.■ . .■■•», B i -^^ . -ciuiH- "   . . V - ■■■■ V .■■ ^H - •• n ■   . :?" .. :; : . - ■- - ^ ■ . -.. .   Xfunt, Gautier de Siberc in Dlatr. cui litulus: Examen de U PblUftftU d«  '^'?'Ciciront inferta AUm. deVAemd. d. hfcr. XXXXI.p.466. fqq. ettn ^ians  ^; '.^ C Meinc»rfius, VirlU., inOr. degantiffim; ac dodi/fimc fcripta de pbtlefitphis  ^^ Cicerenii eiufque in vniuerfam pbilofopbitm meutis^ quae exibt in Opuftc. . '  pbilofophlcis varii argumenti (Lipf. 1777.) T. i. p. 374. Add. Middletoni  /. /. T. 11 II. p. 3)o. fq. ex verf. SeideU  Xxji) BKttf^4s. Cf. quae egrcjie, vt oronia^ hanc in rem «bieruauic Cbr. Gtr>  viuf. Vir Celeb., ia den pbilofopb. Anmerhungen itnd Abbandlungen zu Ciee-  '■ •' r#V BUcbern vn den Pflicbteh T. f . p. aa j,?^^ *« * j*^- ^^'^Tr^*»?^. -  16) fim. 41. ^ro Afor.<t. <Aj;^a, 19. .i;^ *v.-v^*^ >^^f'<jj^ ?&?< ,     m -   ciuilibus di^Hdik ac bellis mirum in modum conquafTatam fuiflc et  Ubefa£Utara. Ac primum quidemGracchanae Druiianaeque atque  Apuleiae feditiones rempublicam conturbauere, quibus ea femina  fparfa funt, vnde bellorum ciuilium, Sullani, Mariani atque Cinatr  oi formidolofa fufeitata eil flamma, quae ciuium fanguine reftiob  guebatur. In tantis tenebris atque parietinis reipublicae omnia bo^  oarum artium fludia iiluerunt. Forum moeilum etvaftatum, muta  i^tque elinguis curia, fides venalis, iudicia diflbluta, perdita, num*  maria. Sed non dilatabo orationem meam ; etenim poffet efTe in-  finita, a mihi liberet commemorare iiios turbines, illas procellas  ac ciuiles difleniiones, quibus fatis ^^nter deplorandis alicuius  eorum, qui tunc occubuerunt> opus eflet ingenio. Ad Ciceronen^  vnde deflexa efl noflra oratio, reuertamur. Qui quidem quiim omnia  haec adfpiceret, quid mirum, fl eius animus, veterum ie^ione  innutritus, ac fortiflimorum virorura, quoruiQ imagines et ad in-  tuendum et ad imitandumi expreflas reliquerunt et Graeci et Ro>  mani fcriptores, exemplis incitatus eo adduceretur, vt omnes curas,  omnes cogitationes, omnes vigilias in eo collocandas eflTe putaret,  vt flrenuiflimus iibertatis vindex, ^umanitatis acerrimus propugna-  tor, iufliflimus cauflarum patronus, ii4|^roborum adcufator ai|da-  cifHmus atque fortiflimus infontium defenfor euaderet. Nihil enim  pulcrius, nihil honeflius, nihil dignius cogitari pofle putabat,  4)uam improbos adcufare et miferos calamitofofque defendere ^7).  Quem quidem finem flbi propofltum quo plenius adfequeretur, in     ■•-.1; :     .c<     mv^ i\     eo     17) Diuintt. in Caecil. s, so. ai. PbiUpp. i, }. pr» ClMeni.%7, lo prinus vero  lc^u digiuffifflus cft locu^ qui cxftat i^ O^ a, 14.     -"^0 ;i     fo^Xeiiiikpvit ^^m^^S>tt»ttm^M^6per9my vt et trtem dicendt «| v  iuris icientinin, iiiH} qur tegttima defenfio rel adcufatto, in foro tfinr|  ilituenda, nuUo modo fuccedere poterat, ar^flSKio vtnculo eoniuii^  gtoret ^^), Quam ob rem, neXhemidis&cra illotis mantbus adttQ#;  geret, Mtm 9 paruis leges decenrairales» a quibus, tamqqam pobU«§  pTiuatiqueiurisfonte, iioifprudenttae ftudium aufpicahdum pufetf ^  bant vetetes, edidieit i9), atquein fcholis rbeUvuin» vt tam ih dttiTl  fendendo, quam ui adcufando ejcerctt:«tur , fumma induftria M^   • ■ ■ , " ■ . . ' ^ " »_ N . •   t (11 l| I I I I I I III lll# -;.   /" ig) DHliiifta eraht iit tempbribtts ihter fe ittrirconfs!r»ram ct pttronoKMi^V  •^fi^' mnoi»-, qmmquam haud decranr» qui Ttnim<)u« <umma otm 1^4c &^ilii^^'  .| rcnt, vcluti }A. Porcius Cato (^Er «r^/. 1, ]7» ct K.lJ.)* P- Crafliis DtueaO^;;  ' . ar««. I, 37. ^rc/. 36.) i Q. Mucius Scaeuola pontifex (BrM. |9. et 40.), h,  T CraiTus (2?r»/. jg. 39. 40.) etSeruius Sulpicius (ffrivr. ^i.ec^a.). Noftmrt  'ft*" Vero Vtnmqoe perfonam pari com fiutdc faftiaoiffe, qdeanadmodoa miur*  •$^.,fi|m^i/u4:de oratore diuinum opus ioquicur, ia tf^^^iaih^ ^ngnthr»^^  locorum» vbi iis, qui ^crfeflt oracorct ellj: VBUiK»lPnt Gp^tUmem cll^^-  necCiuriam ipfe prbfefTus cfl, tcftimonlis aDuadc ihtclligitur. Vid. md  ^ HerHm. u li. de hutnt. i, f. Ormt. Pitrt. «t. (it Or. t, $» 6. %. 14. 41.  >^. Or, |. 41. 43. Brut. 93. Hinc accrrtaic perftrinxic cauilanim patrenos« qw  t\ huc^tque iiliic ofagrui cum cacerua in foro voJitareqc, praefidium cUeQC»i'  bus atque opem amicis et ctitnAis prope ciuibus lucem ingenii et confilii  •(^' ftti porrigerent, qui vero ignari plane legum in maiorum inftitutis -faacfit»*^  rJe;ii^8C,'ir quaHeiure Incidcrct"dtt6itacio, ad ICtoram prudenciam anffSi  geren^ a quibus liaflas ameiuatis adciperentf qnas oraeeriis kccrtis et virU'  A' busLtorqttcreiu: Ttpic 17. de Orat. i, {7. Quac ICti ct oratoris offici»  .'^: quamquam Corn, van BfnJcershoelc Oiffi iar. R»n$. 7, 6. Aib Impcratoribua  >«».. coniund» fuiff^ iudicat : tamcn .contrarium, de qno cx Qjuinftil. fnfii.Ormt»'  la* 3. nec non-Ittucacl. 7«4af^ ciniqne Scholiaftk conftaro potcrar, ftlidi»  racionlbns euindt lo.Guil. Hoftmannus in Prmef' Aegitlii Menmgii AniHWit^'  •: ti^s intitciuiUtprmemiffm, Cf. Schultingii Qr. M: p. J4f, > ^n  19) de teg. a, aj. Liu. J, J4. Tactt. .«^. J, aj. ' i • ^» -iv. ^v-^i. .'- *     t4 ^9Mf^<   Ihoque ftudio verfatus «ft >•). PoftiBaquam rero in foram ^eduBtit  erat, iuxta prifcum Romanorum morem ad Q, Mucium ScMuoIam  augurem, Timm i^s ciuilis intelligentia atque "omni prudentiae  genere confpicumn fe contulit, quem fenem iuvtenis ita' fe^Htus eft,  vt, quoad poftet, abeius latere'nunrquam decederet, «t^ quae itb eo  prudenter diiputata eftent, fedulo menuMiae mandaret omnta ^>)i'  (I.UO mortuo fe ad^. Mucium Seaeuolam pontificem adplicuit,  ^i quum ea aetate iurifperitorum elequenci(SmiK putaretur ^%  Tullium in primis exemplo fuoexcitafte videtur, vt eloquentlam cum  iuris fcientia coniungerei , eamque indotatam atque incomitatam  yerborum dote locupletaret et 4}rnaret *3). Magni ifti viri, in  duorum familia iupifprudentiae laus erat hereditaria, et er^quorum  ludo, tamquam ex equo Troiano, multi prodierunt lurecorifulti,  guam(}uam nemini fe {id docendum dabant, domi tamen in hemicy-  dio fedentes aeque ac tranfuerfo foro obambulaotes admittebant  adolefcentes difc^wii eupidos, vt, quid conMentibus refj)0nde-*  rent, quas aQiones, exceptiones et cautiones in quauis caufta com-  jnendarent, quibufque rationibus in his omnibus vterentur, .audi-  fent , eaque omnia libi in futuros vAis enotarent ^4). Ificredibi-  lis tamen^quaedam ingeniij quod (ibiplurima deberet, magnitudo     . 4ion     jU) Brut. 36. et 89. A Amick. u quem ad locum c£ Wetzd. ^p. iif. ' Plu«  ''tarch- ia vks Cu-.c.J. 4]uum.Ciceroneai PhiloiM Academico operam naua/re  . •^ommemoraneC, haec addk: ,i(ta i$ r$t« wtp MetuuB» avSfmtt tvmv troMrtme  . xKi ntnfmm/tt tnt ^Mhnu $ts tiix$igim$ rm $oimv .m^$MtT$. •j>'i >^ > ^. '^* .,   a4) ^r*/. 19. Qr^iu ' • .. .t^ ';>/i I '. ,-J r : .fj. ^ fft     • SS .'-■■■'•• • . ' ■;■.■.' •".■-,.. -'; '. ';-. '.^i-^fV     non magnepewf clefiderauitaherit» iflfeefadiendo lalJdrfiBnrWfia-  duftriam '^), fed ipfa iuriiperitbrum et prudentum de iure ciw^  fcripta etcommentarios percenfuit^ in iifque quum in iuuenili tuqi '  in matura aetate fingukrlem -quamdam iueuttdikatem ae deleflafiqi^' ,  nem fefe.reperi0e teflatum reliquit *^). Sed non in patrio foltiitt -  iure cognofcendo fubftitit , verumre^am^ quum ftudiorum eat^  Athena$, tamquam ad mercafeuram bcmiiruM ar^um, fe con£ert«i|[  actotam fereGraeciam peragraret, omne fuum ftudium in Gra»* '  carum legum hiftoria, funmifte prudentiae fonte Tberrimo, nonu*  x^atim Lycurgi, Dracoms et Solonis inftitutis percipiendis peAiil^  i^x iif<}ue, quod iuri Romano explicando maxime inferuiret, d«*'  promfit«7). Qqantum autem iam ineunte aeti^e in iurisibienti»  prpfecerit, luculenter teftantur, quos de inuentione fcripfit admo* ■  dum adolefcens iibros, atque orationes pro Quin^o et Sex. Roficio"  Amerino habitae ^s), in quibus tot tantaque furgentis ac creicentis  in immenfum ingenii documenta deprehendebantur , vt qt|iuit fa- -  cile poffet iudicare , vnum e fummis viris euafunim illum, vel ta-  lem potius f uturum» cuius iimilem vix yUa praeteritorum feculo-  rum aetas tulitTet.     >> -;r     »5) Ciceroaeai (mffe.avrtitSaxrov ac propria vimice et Stutniri ad taoeum fa-  ,^\,.yftigi\>m penctraaifle, egregie me docuerac S^ettigfrust cuiiis futnmi vici pi»  ,,i^aieinoria numciuam exanimo diicedet meo» la Pr«iMjUtu tui Uctm Ck. m .  Catiih. }, 8. ». (Budiflac 1791 J p. 17^^ s-:i,   «6) Jt Ortt. ii 43« 44- ^' P'»' «» 4- t .'l .: ' ^^   . aj) C£|^^ddIetoa. /. /. T. I. p. 60. Atcamen iam antc iter in Graecian   .^,^fiircd|pi plurimas Graecotum ieges cogi^itas irabuine Tullium, patetes   libris de inuentione, in quibus nulta» quae »pud Craecos vigeban^ infU-   ^ tuta recenfet, vt i, }}. 2, a). ii. }8. ,   •t) ViA. Breuiitriittn vit^e^ m^ionitm ei fcriftQritm Ciceremft pcaeaiflttai B^OB-  , tw* «4«. T, L Pv WVI. iq. ; ,_ .     I^     ■yxpoluimus {«-o virium noltranim tnodulo, qua via ac ratione  ^-^ iuris peritiam omnino naQus fit Cicero. Quae (i quis rite per-  penderit) quis e(l, qui ambigat, quin Tullius ciuilem prudentiam  non extremis modo labris dcguftarit, verum, qiiemadmodum reli*  quas humaniores difciplinas, ita et hanc ad vnguem caliuerit?  Attamen dici vix potefl, quantopere inter fe eruditi dilTentiant de  Giceronis iurifprudentia. Fuerunt^'), qui ideo, quod numquam  fe ICtum profeflus fit, nec de iure refponderit, ICtis adnumeran-  dum eflfe praefra€ke negarent ^oy Quomm vero iniquae fubtilitati   iam     aff) Eorura antdigBanus eft Corn. van Byrnkershoek, qui (in Praetermiffis zA L. 2.  $. 4^. D. de O. I. infertis ec ipfms Kynkershoekii Opufcf. T. II. p. 60. f()q.  et Colleflioni Vhiianae p. ag^. fqq.) magna id cgic opera, vc Ciceronem ex  albo ICcorum expungeret. Simite quid iam ante Bynkershoekium in men-  tem venerac Anc. Fabro in Libro de error. pragmat. Dec. 94. err. 9. et  Vberto Folietae de philofopkiae et iuris ciuitis inter fe comparattene Lib. I.  p. i^. Eanidem fenccntiam amplexi fuBt lo. Sam Brunqu?llius in Hijl.iurit  Pcm. c.-iO. ^. 34. et Eu. Otto in Lib. fing. Je vita, fludiis, fcriptis et bonwi'  kitt Seruii Suipicii c. 4. $. g- hic qurdem, vt iarn Craflius Praef. Spec. iuris-  fruHenfiae Cicero». p. II. nvt. 4. fulpicacus e((i herois fui » quem runc lau-  dabat, extoileadi cauila. Cerce idem parum fui memor in Dt({. de perpetua  feminarum tutela c. i. $. 4. (repccica in Differtatt. iur, puH. et priu. p. 199.)  in «aflra eorum, qui cencrarias parccs fequuncur, cranliiiic, vbi^rimas, m-  quic» teneat At. Tullius, difertifjimus inttr lCtos orator, et lufffinter ora-  tores eruditijpmus.**   JO) V't probetur, TuUium non fuiflTe ICtum, pkrumque etiam falent adfcrre,  quod h«^ ihido Pompohius, hid. L.i. de 0. I lurifccnraltomm reccnium  agens, Ciceronem filencio praeterieriC) verom tfciam Q. FuHus Olcmis in   Oratio«     iam dodHRi fttma^m cfle abiis,^^tti inCiMroatt pa^roeinio fofti-  pieado fitronu cum laude rerfiiti tet, tiettie eft, qoA nelbUf J^.  Suum cuique hac de re iudicmm efto : hic tamen memiiiifl*e <^p4F-  tet eitis , <]uod grauiter dizit Quin^tilianns »)t modiJt$ tt tkttkh  JptSfo imdiao 4U toMtu mrit promuUumdum tjl, nt, quod fMf^ tM-  ^tidUt iMmntnt, quod nom mttUigMt^ figo vero profiteri noii TiltiM^  In eam aninuim meum femper tncUnafle fentcntfam , ftciniutiiii^  aon fuo ttmtum tempore iuris fcientia ioter primos potniffe eeii>-  fivi, ied et iufilprudfiiitiae pomoeria haud parumprottdiife, A^eri»     .^     ^>,; pradoae contn CSecroncai/atne loliginit ^ltOM, ^mc a^d Dioocm GrfT.   " ' jCAi. 46. cxftat» ftttdia Ciceronis expreiTerit, aullaai irero iorif fcientiac,ipca-   ^^^''Mlioiicm ftcerit. Poiiipottittt «ttteni l L tm fikkcm ICtok nomiiiafle i^illtut,   tnu :Vi Wl «i« jure ec^ponaetuDC, vcl icri|Nts md io* ptriitiwihiii indWM.   ^^ . rnaCi vcl alio qtto<?iinqiM vap^ crtcm ittris ^ofeffi fuat. Ifife cticai aMl>   tot ^ios maximac «uftoriatis iCtot omifit, «i^ mienwriat ▼c«cram -IQte-   ^^''rttiik nott «^co adeutaVe dciiacaait; cttlut nej^fli«fltiae «xemi>ta coUcgk   .^- :^ilM^e« inDifl*. ik Pmt^», kijhrku Btietmrim ^fMi^eO^itcbt if)^.). Giiaao   -r ^tpud Caflittm quin nulla planc fidcs ha bfco d< fit« ntaio dtAitabttg qm iot^   Jieet, ex odio, quod crga Ciceronem Calcnot fiifoepmtj ywictCfai jn aoil-   Yione fttpprimi inagts« <juam connnnari. . " . " . ,   *^ p) Cf.^ttte mbtttterant Gml Bttdactts ^tt. D. deh H 7. Gdlf. GfMt  ht^ Tdkvith .fCttrmmVhk 1. c f . Ittioh. Bachooittk md Ami FmM Ctiko,  fTj .frtgmmt. Pcc 94. err. 9. S^ultii^^ii in Or. fiepius Jaudaci, Chrii^   Waechtlerut in Ihterist tecsfime PrMtermiJerttm Bynkersboeiii eid L t. D.  ^ **'^4fe 0. /. fcriptif, ipfiurque Ofnfcc. rsrier. p. 7 »6. fqq. nec non C^Ut&iem   n^^WZnJMr p^ 29^. fqq. inferti^Tffoltesin ti^.deT:teerene iurijeenfmhe $. it.   1' Sf^; 15; CMffittt i»ni^. J)pir^iibrii^. €itt NW h n ioi p. 11. toKfatos /C^ imr.  <H i X^ pb«<«4*/edit; TOCCMM& <||iuMiaci'OM. <4lr iariffrm/i Cie. in €/«////   doarinae amUjfi pHhfefkica p. 97« fqq- « Piittmannus Mi/cell^ I9*pil4l-  3») InfihMt. Orat.X. i. •'- * ^     «tte/btntur lucurenttifima ilta «t darifCma, qua6,;qnotic&um<{ue   'Cacerdiuf opera euoluo, noR ime magna animi dele£Utione animad-   -terto, ciuilis iuris veftigia, com{»:obant cauflae abeo orataer..^de«   ckraot res in oiHcio geftae. Quis vmquam tot prircanun legum   •4* uui^ pnblico priuatoque nomina, quin et ipla earum verb&.no*   ;lus ceBTemauit? quis iilas omnes «xaQius ac preffius ejumiinauit?   ,^pi» eamm fenfura, rationem, vim dtlucidius adeoque dignitatem   .c!Urius expHcMMt? Quidquid «nim in legibus eflet vel vtile ct   'iiiy^n, vel noxium et iniuftum, nofter peruefligauerat, quaeqise   ,cz iis probandae improbandaeue efTent, probe perfpexerat. Ac il   quis^ qpaerat, an iuris naturaBs praecepta tenoerit, nonne teSes   tocupletiffimi praeter praeclarum de hgibuT opus 33) Amt aurei illi   iibri , quos dt ojpcns elaborauit lam (enex? Si quis rog^st , iurifn»   publici tum communis) tum patriae fuae propf ii, reique pul^icae   gerendaeprudentia caUuerit, nonne i^ae refpondent iagsfiiiaiyquas   ad Atticura fcrip(it, epi{!otae? Se^ quid opus eft hiec pluribus   per&qul? Hoc folummodo addam,. pofle iumn^onmi. virorum   epinioncs, quamuis toto, quod aiunt, coelo diuerfae videatitur,   fiicilltfflo artificio, fi quid mihi cemere datum , conciHari. Tota   «nim lis poti^mum verfatur in vocabulo lCiu Hunc Bynkershee^   kius aliique, qui eius partes (equuntur^ cum ip£b. Gcerone eum   cfle voluerunt, qui legum «t ad r^pondendum et ad agendum et ad   cauendum peritus £t 3^. Inde non negant, TuUium exeeHuifle   .- ' • ^ •■ ' •• •-• •■ • .. ►     11) Qgpdlibroruai pratftaiicIAinorum coaiilHun dofte i<ittfflbrtuit Qvi A. Aag.  G&nclMras,. V. IIJ., ia GeoMB. 4k kgt immm tt mmt Cmrmit, LipC     nuis ff1(?IlliX)*"m!|g9Aftttlttini, 'BUlilllmi faimClCttnt,'" NiBUlUiTIOl  hoc dldmus, tdque iis lubenter largiri pofTumus, liummodo omnei  in maximaiuris fcientiaCiceronlmbuenda amice confpireot. Fa*  cileiui(&it ilUv fp»* pcimo a«t»tiflKtemp<>re iuri oper9Jn-4^M%  oft^j^dore ac profiterir ie etiam I(ki perfanafp tueri ppfl<v ii cuiit  rf^ujbiicae pptuiiTet a je^tbticei:^ *i). Qmiil ^q^odQ^Uitus fcaW^  ipfeyUii^quaiHU^iwcfuaclere voluit, vt, ialuis inuoeribus pu(blici%  {Utkn fedaret ad ius refpoadendum ^), Ac x;onfen/i(ret adeoCjl-^  oero, ^(juidem nuHutneiiet in experiend<i periculam, mii y^ttii-  «flet,. ne iBterpi:«tati;0.ittfis, ctUfnfi miaus molq^ propter, {«bOrj  cei^jV auferret tamen ipft«eiBp<¥:9i «4 di^peodi cogitationem 4ilftt'*  «atil* : Quafn ob rem fUA|tt|,«am-> doaec va(;atioiif«m aetas ipfi^  fioret acUaturaJT), et ni^ praiecAariu^ dujcit neque hone^ios, qupa^:  bonoribus et reipubiica£ «nuncribus perfunctum fenem pofife Iu&  iurd ^cere idem, qued apiild-BAnium dicat iUe Pythius ApoUQ, 4p.  efXe eum, vnde iibi., £ non popiiU et reg9s,> at onine»^ ^PMtfS  oonfiiium expetant 3*). ^ ''^^i^^^-^t'-^''':^^^^''^-^^^*^:^^:*^, ^--i^ f4-s     ^   t     §5) In omaiam ore fttoc verbaHla nociiEma, -«luae pnt Nhar, \% . occnrrant  ^v Si mUbit btmimi vtiementer jocci^4UtfiomMhm moturUis, trida» mt ImrtS"  etnfuttum effi frtfteiw., Ad quem iocum comroematus eft Ge. Ricfatec»»  Or. de fioma</bo Cicertnis in InrecPnfiiJtcs, ioter eiufU. Oratt. (Norim^   -J6) deLeg. t,.^,:r^ ■ _■. ^ ..V>!,;'a^>/ti<4i' >-.»>>^;5v; : i' ::^r /;;^', ,.-. ^.w^   If) de Or*t. I, 4J.   |t) Eamdem diaerits virorum doflorura &atentias conciliandi viam iniuit et>'  ^ -itmlo.JLxMC-Sfee^. memd-^^Mbii.^bftrnatitnes nemmuUmt ^iftUgetiems frm lOis .  i Bm, (L. B. 17«. 4») c- 3- ^ «5 -- «7- P- 46« fq^     .1*.        c 2 lin.     IJm? JJlJ i Jt! ' .f " !■ . "K) i !! ». y .'.: " ..■ ' ^• '■ i ,.•! '?' *-! ' ''     -■ •/     ^     Veakmus nunc, praemiflTs, quae necenarit praemittenda piftauf«.  ad merita TVittiana de iureciuili in ^rtem redig^do ritedelV^  aeanda. Quae qutdem it diiigenter con(tderare'TeIimiii ae|>erppA'^  dere iingula, ahimum potiflimumadiurifprudentiam,. qiiaUsCidi^  ronis aetate fuerit, adoertamua necefle e(l. Namet hic ▼vhemeA-  ter eomntendanda eft cautio, quam tn art^ critica obferuari fuadet  loi Cterictts 39), dom ^o/^erfff,*^ itiquit, ^.vitutimftrnrumopmaHhiin  (tbMfci, etqtiaertri, quid tfitePit il^mg^ifinfirinty non, qmdfii^  tin diBmffi mHs tfidtnturt vtfajfif^ha^f^' Af^uflis «utem a^odutif  ftnibus id temporis circum(eripta fuit hirifprudentia ^), necdum  tottantafque Aibiit viciditudines , a^pefteafub imperatoribus illi  adciderunt, quibus inane quahtuitt^on^nsac confudonts legum ihi-^  dio adcefHt. Quum veroHurecotiAiltf, fiue erroris obiiciendi csuflai  quoplura et difHciliora fcire vlderentur, fiue^ quod fiminus veri  eft, ignoratione docettdi, faepe, quod pofitum eflet in vna cognitio-  ne, id in iofinit» dirpertiti fuerint 4*;, non ef^ y quod miremur,  dtfcipUnam ea aetate euafiflfe hiu^cam et tftafe cohaerentem, indkr  gedaeque moli haud abn^milem. Non defuere quideih ingenio  maximi, arte vero rudes, vel fapirates pottus, qtiam itireconfulti,  qui, in cunis quafi vagieiite iurifprudentia , quum legibus colli-     J9) Art. Critic. P. II. Seft. a. c. 3. $. 7. '     40) de OrMt. u |3.   41) dt ieg. i, 19. 4it Or. I, 4J.     hilM^^^titt liM PkipirW teget regias in ymnn coiitident 4*), A{m»  pius^^ iegi&' a^ones conih-ipferat 41), Sextus Aelius Tripcrtita edK  d^t 44)y qate inris tncunabata continebant^ P. Madiis Sdwinli^  M.- IiiAitt»-'Frutus et M^iMsrtilhii teguU» iuris inttr foren^^  tationem exe6gitftCltfr col{eger«nt-4f), Qutn im^ i^"Mudm Hm  ekAitpimio» icodfHtuentt 4^), generatim illud in cboem et 6dol&  bros redigendo, et mediam iurifprudentiam , funuiib eius capitibiai  Vftand«^'confef!onis gratia diftindis, foii^us HrmavOTat 4P);  ffudii 'tueufentir ' teftimoni» iw frtgmeiiti», er iibro ijfm eivfi  IGAihtil>ig0(b trattfiat&»^ 1i«£«ni«m 6buw iunt; Seif la ijaiJMi  oMtt)^ fniii^ et matjseiaili congieflenu^, aedi^ciam ante^ Oaamoami.  aftruxit nemo 4S),. a quo nouus quait incipit rmun ordo» dum tns         mmi^     J^) L. i. f^ i.i>. m0.r, tklmwjftHat, Uh p-^ >7t^ «d. Sfftvfg^v.^^ 4iv .^.  41) 1. 1: f 1«. O; A O. /. nia.iM, N. }}» c . - ::>t,   •44) i:.s.-^.|T.i>.w^O.A -•:-=!• ■.r^h.'^r:-::^-.f:^ , , ' ^^   45)! Hoc fchfo triumiitros, qiKi^ reccafuic Pomponius in £. «^ |.|4. D. db O./.  - {atclt^gvndo» «flc .^Mi/tf^ M« rflki^t docoic BracAn iUuftric iar£r«v)q||«Mi>   ^/x titm. frHmti «Mnrj^E«wV-<* 4. f. »9. p>3). Qf. Fraac Gnr. fioiMMU> Or.   liir i§rify*%iitii»i« ¥tgmktri^1^m4iu4/ram (rer. Li{rf'. 1^62. 4-> |K f . •  4«> V- •. f. 4t- A dr O. I. Gcil. N. A. Vil, if. tloiu^ftii» frqnU aifeqiu   fotktp pfofc£to fftcilc nobi» perfuafam iMbcrcmuc*? prftcotptoric fammi  > cxcmpl» ia primis •dduftuia fuiiCe Tnllium» vt de iurtt ciuiiit arteperfi-   cien^ cogftarct.^. ^-i-<*' -'••'J'*-i>5?3|- f;i*.l »ci f(M^4 r» trrfc>a4i : :• '^.-^.n^r-^ja^'  47) £u. Octo Lib. fiog: A vttm Sertii Sm/picS c 7* 1- ». ia 7»c/ imtii V. V.   P* t59f' •■ r,i;i'.. :...'ts:. ■ i . .. .-9 .^•■. ■.. .i'.»;'!». /'•«.:< aji.-if   4S> Sunc quidcm, qui Seruium Sulpic!um« (^ccronis acqnaieih, iMi IMtc  CiccroiKa pMctUcinfe flaciianc; vcior Cc. Sclu4>amis dt /mtitimrJf^. Rm.  Ex. 3. $.^ t. cc Brokes Oifll commcm. tlt Cictrtmt ICtt\. %, Ae Jaqnitur     i^euifbrmtmjirels redegit, et fft;^/M« piitterciiiHim Qftioiim»   vk,' in cfuo omnU, e priacipits futs dedu£ia» fiomo^eocu cy>}MM||e«   iiBnt. DeplorandLa fane eft rei litterariae ia^uca, quo/i tx ill^ khro,   priMter Yerbula qutedam, quae Geliius 49) «t Charifiu« ^o) ienuV   vmnt, nihil nobi» iit r^liqui. 7 . Qiiem nt(i.itat<malehibMifletiii-   iitria temporuifi, pLurinu icirerans cognitu iucuBdiflinia •at/ipf; vlA-:   Ikate fertiliffima^ <quae nunc aefeemae no^is teo^bris iepuita pse«   mantur. Quemadmodum vere., qui in iprima pi£hirae cuiufdara;   lineamenta incidunt, ^uamuis «x totius operie ooiitemplatioBe   iUi«s imlcritudinem multo faciltus eflent perfpe^ui«,itamen yele>   primis, quibus-adumbrata eft, iiiieis detotius pii^urae pnae^ntia^   Jband 'inftdiriter iudicant, ita fi% nobis^ quibus per lat^nynlmquir.   yNiar^^l^-vr,^-,. ■.; /..^ Yr'".\'^':- :^:': ■ :' (■ c. '-r- r-f: ^'tatem     l^ 4mt TuUius in Srtit. c^4i. dc arte iuzis» .quac ip Scruio nuxuna.  iuerit» aut verius vnica» tam magnificef vt hoc de fummo ICto iudicium   " ^ix concitiiri ppfle wideatnr cua' aKa noftri profeiioiic (de OTf, i, 44. i^  qua necdum cxftitinc» qui jus artificiofe xligeftum generacim cempafuerir,  iU>let» optatque , vt aut Hbi» quod iara diu cogitaueric, >tale opus perficere   ' liBcatf aec aiios qutfpiamie impedito, /ufcipiat. Quod piofc^ nenopiafS-   . ^Xt fi i^ tum Seruius in co genere «cellui/ree. Vcrum <nimuerQ« (i ccm*   pofis «aiiioDCS intueamur, ct Smtwm fcre decennio pott libros dt Ormtme a   Cicerone icripcum eflTc recordenur» facilc concordiam i«(er vtrumque lo.   ^'^'r'4sn fic rcftitttciiius» «t» Ciceroocm poft libfos 4e i)r4itore cditesiid ipfpm  ttntalTe» mox autem, quia fe foccc a Seruio, interea idem molito* fupcra»  <um intellexifTet , conntium •rurfuc abMcifle, ec Opus in£e^m rciiquinc,  dicamus. Vt taceam, in Brute ne fatis quidem clare adfirraari, Sulpiciura  jtlud«' dc quo qxueijmiu, Jcriptit efeoiik^ quandoquidfm ars im Jtomiue  fumma efle poted^ ctiamfi de ea ex iitterarum monimentia non cvnAcc.   'ijd) Vid. fragMenim eit libris Cieereuit fkUofepkicit^ adied» £dic. Bipont.  VW.XH. p. 30r' ■■•••' ■'•■ .,>•■-. ; .• •.;-'?     «0 dttftftaav >«t} .' <(i|od in projaerkto eft «, ^ n^eleoataL ieiHan»  Ificebit. , FrimftitU Imeaiiichtft, qut.e piogiui, quo^aHint; Mtnenil  ^tiautM; defignAuit Tuliiiis^ ^tnquMa ea irridete videtur do^tM^  iilkV)Vf»ruii&>iodoiQus A]ifednlus5«), ;ii jquts ad^ciat, qviseH^ ^  ;9<^r«taMbiqiiidttBi-^perFundatttr:iidiB»a M fomxm qdr   ^MmcoviBMo iuhbictua&iSJ) ine, qui iQ^hs^imae^H(»..vfitat»e  in rebu» cai^&fquiK ciuiura iequabititarti» cenfen*atione cernitijur«  omoe ius ciuite digerenduni ceii^uit in geuera, quae perpauca fimti  tdfifideeiwuqigfnprumqnafirnicnibi^aiquAj^bwi difpeitifada, atq«»  -eimiia» qitailK^Bt^^iiBcnua vsel partbifli;fioiniaa» definitieniblifi  ;<{uam quaAquervini.habeaht, . ej^imenda i£e aebitratus' eft S^  Bieuit quidem eft haec deliiieatii>, fed iiirif^dentiae, qttaltstnnc  4emperis c^at, valds adcolnmodata:, nee.nos dubitare patitur Tnl-  4tus, qhii^ & quisy quae b»ui eomplexus eflb, iatius eip|iearet, peC"  ie^ if$\h»m< ciuMis ^fiB^€t, cfaurimr iUaatque vbecior , 4illMA  diiEcili^ ati^eobicura. Quae quidem omnia numquam efferiflet  ipfius iuris (icientia^ nifi ad ea artem omntum artiom maodmam,   ^ il) Cuius cognitlonem qaim Cicen» a iiirrs poatiCcii fhidio preninquc feiiiii-  ' gerc fwar, vt Brat. ^t. dt kg, s, \%^ i % ▼criiiiiiile £t, ad illui, JMm ad hec  • - ffcfioncfn t>peris pe rrinnife.   54) Quod Ciccronis confilium idcnrate exprc4it M. Aur. Galttanuc StvJ»»  fru/tm c. 17. j. |. dum argumentum libri in iis potiflimum iusis pracccyjtio-  nibus, quae, do^inae gratia inucntae,. dcfiaiti^aibps, diuifimiibutr mfdio*  dici» difpofi(iombu% aUif^uc iimilibi» obiciaatiMiibtts ceaftaMSI»  ciSimoaaic.     . ■ni     fjot&fowm, iiffnlifTrtinfnlrfTiniini pnli. i]ii«inim ri^iifafMii fiiiiim  nemt, dtfibhitxm diwilfimique conglutinaret «t ration»€QritcJKOii-  'ftnng^t. Indo re€ta. partium difpofitio, et iufius ordo, ifto fki-  •piiM. ^naeque coilocentur, inde vis arguroentationts i« rtttiomifn  iptmdar, tnde «titm deftniendi et diuidendi modiit^ qiti in^omnl  -do£lrinainim i^nere explicatU' primui 9(f. > tStA- id* ;md«iWiitione  tiuins operis haec quidem h«(Sennai. lo^tnttnci «mnwdem ejoeni-  pUsaiiquot e reliquis TuUianae eniditionis monfBMitoti» potitisil-  ^luftrare. Quam In rem optima procid dubb difctplina eftle&io  'Ihpkonm , Jid C 'IVebattumr 2Gtinn i cocfmiiim} * Iqiptotsum, qivie  (toia in praeceptis difl«rendi «d luris ^uaefHoines tranfferendis rt-  'fiintur. Sic, quale dt partitiomun ac diisffiohum gemtf, tp^i Mttjis  •artem ingrediatur, elegantifltmis ipie exeroplis iarU tiuilif et abuHt'  if0thnis declarauit ^S). Definitionum:quis modus eflfe debeat, hirh  atitim-^t gttrtilis Aibtiliterd^niendadocoit ^). QoiDiiiodo argii-  imeitkis dtale2Hcis in iuiie ttendum £t, tamH>ttfcsm, timi»al^', «iajri-  ^e in Hbris de imteraio$n iiy^ perpartes eundodefhonlMMtit. Qii*e  (mgula, (icut axiomata iuris generaiia, pailiffl aCioemne^tligeni^itfs  multo, quam ab aliis, inculcata, quale e(l iliud : nullam ejfe perfo-  -nem^ fu t ie nd viteim eiue, qm s~vita emigraut rit^ fMfj^ut md eedat k ei ie -  de 58), aut illud : vniur pecuniae ptures , diffimitibus ok ta^fiti^heredet  ejfe non pojfe 59J , fi vberius perfequi vellem , veroOr,' 'tk te^pus   . , ^i^ pfius     •W     '* 575 V. g. de hment. t. f jV'W4.''f-'**'*^-" ''•*'? ^- ''^^'^^'* '^*"'' **-^"^^']  55») delnuent. z, tt. "J ""' ^' '*'•     ^iius, qaafll ititteriil, deficeret ^). Alui vero nobis reftat quaeftio,  «tque grauKHmar ac difficiilima , quani dirimere vijc audeo, nui^  ^ciHoet ipfe rmquam librum de iure ciuiii in artem redigendo ab-  foluerit Gcero. Qtiin ita iit, in dubium vocat Bynkershoekius ^^),  quem irero grauiflimis verbis reprehendit Bachius ^'). Abfit a nif  -procul, vt (an£liflimas violera Bachii manes; attamen non pofTum,  •quin fententiae Bynkershoekii calculum meum adiiciam, ac mihi  perTuafum habeam, hunc librum a Gcerone ad vmbilicum num<>  iquam fuilTe perdu£lum. Idque quum <:onie£lura probabiie ell,  tum quibufdam etiam veftigiis indicatur. Ac primum quiden  Quin^iianus ^), cui maximam puto fidem iiai>eadam efTe, difertis  verbis dicit, eum aliqua de iure ciuili componere corpijfe. Qui  ^ldem iocus nullo alio modo, ii quid iudicare valeo, inteliigi  potefl, nifi de hoc libro inchoato foium, non perfe£lo ^4). Tui*  lium multa de iure ciuiii in animo h«buifle fcril>ere, quorum in^  itium {a£him iit hoc vno iibro edito, vt Baciiius opinatur, non fatis  confiat, nec vlium omnino, in quo expcefHe id.pro£efrus fit Cicero,  reperi iocum. Deinde vero in Ciceronis iibris, quos roatura aetate     60) Quaedam occupauic OUncrhts mi DiMr., quam aliquoties «xcicauimus, a  pag-99- -   61) Praetermiff: ad i. ». §• ^^•J>. Je V. f. in Ofufcc. T. II. p. tf^. etin CoUef}.  Vbl. p. i%j.   <Ja) Hift. iur. Rom. p. S47. cd. nouiflT. . ; . - . ^   6j) /njiitt. Ormt. XII, }, 10.   64) Hadr- quidcm Tumebus «^ (^infiilimni d. l. verba Fabii interpretatur de  libris Ciceronis de legibus «t de repuUicM , qui tamen non ir.agis de lure fue-  runt, quam eiufdem argumenti !'latonis. Cf. Luzac Sjtec. acad. fuura lau-  dacum c. 3. $. 17. not. i8. p. 49*  C ..^ D     conlcrjpfit, ne verbo quiderahuius ofperis mentio fit. Denique «iw  paret, eum voluifle primas illas lineas leuiter adumbratas latiut  explicare, dumraodo paullum otii fuppeditaret imraenfa nego^  tix)rum moles. lam vcro ab illp inde tempore, quo priraum ad  rempublicam adteflerat, cauflHrum defeniionibus, amicitiis et cUeitv-  telis tuendis, inimicitiis pcepulfandi», ampUflimis deaique mun&'  ribus adminiftrandis occupatus fuit ; fenem vero exceperunt tur-  bulentiflima reipublicae tempora, quibus aiiimus nofter facile in*  ducatur ad credendum, haud potuifl*e TuIIiura propter otii inopiam  huic libro vltimam imponere manum ^5)^ ,y..<. t»   Haec funt, quae in raeam iententiam brenlter adducenda^ pu^  taui, certe non eo coniiUo, vt, quorum.aliter de-hac re fententift  eft, eorum au^oritatem infringere conarer, fed vt, quae conie£luy  ra adfequutus fueram, virorum eruditorum iudicio exaCtius ponde*  randa reUnqucrem, quo modo optinw cognofcere poflem, flntue  in his aUqua ) quae vero efle confentanea exiftimentur,. nec ne. .     ^5) Qaoi etiam fuboluifle videtur Eu. 0)-toni in laud. Lib. Cng. dt vit» Str'-  w SuJfiieih c 6* $. $^ iii Tbel iur. T. V. p. i^^u     E R R A T V M.  fag. 9. liOt S- pn> : pnmis 0imij, lege: primct MH$r.     yiRO     V t R O   LITTERARVM AC VIRTVTVM LAVDE   f   FLORENTISSIMO   mANm GOTTHELP HORNEMANNO   ■ "■■ I-'- ■• • '.j 3^ f. o ' ■-- •■•• ■ ■; ^ir ■:'■";■■   CHRIST. GOTTL. HAVBOLD '     *-|     4, 1»^, ■.'..- :.:■-■ ■■'''■ ■■- • '■■■:. ';■ ' i.^^ ■ ■'■j: ■■ - . . ,^-. •'■   iJwd "QuinUUiafiut vmjtme tinftut , tum^am mi4tttm proffcij/e, ad  CUero ijatde plaeeai, idi» TEquidem, NOBILISSIME HORNE-  MAI^E-t totum eonueniret vel hic TFi^S Ubetlus planijime^jlendit,  t quo famiHaritas cum primipe Romanae eioquentiae, eruditionis atquf  venuftatis tam arcte contracta eiucet, vt eam in finguHf ^octijjimae  difputationis partibus, ne dicim, verhls, exprimtre videaris. Quae  quemadmodum iamfota et ad iujium Jludiis TP^I S pretium fiatuendum,  et ad maiarem indies de ingenii TVJ txcellentia diligentiaeque adjiduitate   D 2 fpem     ■•r  t- ■;;> ... ,     w^^..        >l ' '■ - ■ '-.l--.           i ■  Grice: “If I were asked to name the most brutal death an Italian philosopher ever suffered I am between Gentile and Cicero. The former was a typical leftist mafia thing in the middle of Florence; the latter was commanded by Marcantonio and committed by Erennio – il centurione – and Pompilio Lena – il tribuno militare – the action was fast. Lena was careful to keep the head and the right hand --. He brought them to Fulvia’s bedroom when Marcantonio was there. A slave displayed the head and the right hand on a platter – the right hand and the head were later displayed on the Rostro – Fulvia in the bedroom took a pin from her coiffure and stuck it in Cicero’s tongue. Cicero had been captured on his way to Greece – He could have saved his life, but the housekeeper informed Lena what road in the wood he had taken. Cicero would have left earlier, but his brother wanted to buy provisions for Greece (‘you never know what the food is like there’). Cicero’s brother Quintus, along with his son, were killed soon after. The prescriptions followed a rigorous order declared by the ‘ragione di stato’ .. Cicero was first on the list. Mark told Plutarco: “I would not engage in such cruelty – but Cicero was the most vile serpent!” --. Giovanni Botero. Keywords: Staatsräson, Ferrari, civil equita di Vico, civilis aequitas di Cicerone, ragion di stato, Candarini, Macchiavelli, Grice, conversational cooperation, conversational equality, pirotic generality, conceptual, applicational, formal. Generality, universalizability, civilis aequitas, aequitas, =, identity and aequitas, aequi-, justice as fairness, principle of conversational reciprocity. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Botero” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51691929864/in/photolist-2mLLZRD-2mKQDQ5/

 

Grice e Botta – il primo filosofo italiano – fat philosopher, brave, addicted to general reflections about life, greatest living, Continental --  ‘professional engaged in philosophical research’ – Appio – filosofia italiana – Luigi Speranza  (Cavallermaggiore). Filosofo. Grice: “The most relevant of his tracts is his ‘storia della filosofia romana,’ – but he also played with Leopardi, and he is especially loved in the Piemonte as a ‘dantista’! --  Grice: ““You’ve gotta love Botta – my favourite is his tract on Alighieri as a philosopher – he applied all he had learned about philosophy at Cuneo to Aligheri – the result is overwhelming!” Studia e insegna a Torino. Il suo palazzo divenne un rinomato salotto culturale. Examina la filosofia italiana, Cavour, Alighieri.  Dizionario biografico degli italiani. The rise of what Italians call philosophy ‘in the volgare’ is contemporary with the Revival of Letters, when the hahit of independent thought, gradually developing, asserted itself in opposition to Scholasticism. The early establishment of the four Republics (Genova, Pisa, Venezia and Amalfi), the growth of industry, commerce and wealth, the increasing communication with the East, the propagation of Arabic Science, the influence of the Schools of Roman Jurisprudence, the gradual formation of the ‘volgare’ out of the Roman language, and above all, the growing passion for the literature of Ancient Rome, all combined to stimulate the human mind to free itself from the servitude of prevailing methods and ideas. The Catharists appeared in Lombardy, and extending throughout the Peninsula under various names, such as the ‘Paterini’, the ‘Templari’, the ‘Albigesi,’ the ‘Publicani’, and others, remained the unconqnered champions of intellectual liberty. A numerous and powerful school of philosophers, embracing the most prominent representatives of the Ghibelline party, laboured so persistently for freedom of thought and expression, that it was denounced by the Roman Popist Church as a School of Epicureans and Atheists. Foremost among these, according to Aligheri, himself a Ghibelline, is the Emperor Frederick II., the patron of the Arabian scholars, a poet, a statesman  and aphilosopher. His friend, CardinalUbaldini;Farinata degli Uberti, a hero in war and peace; Latini, the teacher of Alighieri; and Cavalcanti, ‘the physicist, the logician and Epicurean,’ as a contemporary biographer calls him. Meanwhile Brescia strives to extend to the field of politics the philosophical revolution which had so early begun, and which is now sustained by secret societies widely spread throughout the Peninsula, alluded to in the early poem of St. Paul's Descent to the Infernal Regions. To the same object of intellectual emancipation are directed the religious and social movements headed by such Reformers as Parma, San Douuino, Padova, Casale, Valdo, and Dolciuo. But- as a promoter of freedom in philosophy as well as in political science, Aligheri stands preeminent in the history of his country. He is sthe first to construct a philosophical theory of the separation of the ‘lo stato fiorentino’ from the Pope’s Church in his De Monarchia, in which he advocates the independence of the civil power from all ecclesiastical control. Aligheri also opposes the Papal power in immortal strains in the Divina Commedia; and, under the popular symbols of the age, strive to enlarge the idea of Christianity far beyond the limits, to which it wasconfined by the Scholastics. Petrara boldly attacked Scholasticism in every form, denounced the Church of Rome as the impious Babylon which has lost all shame and all truth, with his friend Boccaccio devoted himself to the publication of ancient MSS., and laboured throughout his life to excite among his contemporaries an enthusiasmfor Classical Ancient Roman Literaccure. His works “DeVera Sapientia”; “De Remediis Utriunque Fortunes”; “De Vita, Solitaria”; “De Contempu Mundi”;, blending Platonic ideas with the doctrines of Cicero and Seneca, are the first philosophical protest against the metaphysical subtilties of his age. Thus the fathers of Italian literature are also the fathers of the revolution which give birth to the philosophy in ‘the volgare’.  The study of the original writings of Plato and Aristotle, and the introduction of an independent exegesis of the ancient philosophers, soon produces a still more decided opposition to Scholasticism; a movement aided by the arrival of Greek scholars in Italy before, and after thefall of Constantinople. Prominent among these, were the Platonists Pletho and Bessarion, and the Aristotelians Gaza and Trebizond, who place themselves at the head of the philosophical revival in Italy. While Platonism becomes predominant in Tuscany under the patronage of Medici, the influence of Ficino, and the Platonic Academy founded by the former in Florence, Aristotelianism extends to the Universities of Northern Italy and particularly to those of Padua and Bologna, taking two distinct forms, according to the sources from which the interpretation of Aristotle is derived. The Averroists followed the great commentary of Averroes, and the Hellenists, or the Alexandrians, sought the spirit of the Stagirite in the original, or in his Greek commentators,chiefamongwho m was Alexander of Aphrodisias. The Averroistic School, mainly composed of physicists and naturalists,was the most decided opponent of the Scholastic system in its relation to theology. Indeed,medicine,Arahicphilos ophy,Averroism,astrology, and infidelity, early in the Middle Ages hud become synonymous terms. Abano, who may he considered as the founder of the Avcrroistic School in Italy, was one of the first who asserts, under astrological forms, that religion has only a relative value in accordance with the intellectual development of the people. He was arrested by the order of the Inquisition; but he died before sentence was passed upon him. His body was burnt, and his memory transmitted to posterity as connected with infernal machinations. Ascoli, a professor at Bologna and a friend of Petrarca, is condemned to burn all his books on astrology, and to listen every Sunday to the sermons preached in the church of the Dominicans. Later he was burnt at the stake, and his picture appears in one of the many Infernos painted on the walls of the Italian churches by Orcagna. The eternity of matter and the unity of human intellect are the two great principles of the Averroistic doctrine. Hence the negation of creation, of permanent personality and of the immortality of the soul became its principal characteristics. Although some of the members of this School endeavour to reconcile its doctrines with the dogmas of the Church, others accept the consequences of its philosophy, and boldly assert the eternity of the imiverse and the destruction of personality at death. Fra Urbano di Bologna, Paolo of Ven ice, Nicola da Foligno, and many others, are among the first. Among the second may be mentioned Nicoletto Verniaa, Cajetano and above all Pomponazzi, with whom began a period in the development of Anti-Scholastic philosophy. Hitherto the followers of Averroism confine their teaching to commentaries upon the great Arabian philosopher; but with Pomponazzi philosophy assumes a more positive and independent character and becomes the living organ of contemporary thought. Indeed. while he adheres to the Averroists in his earnest opposition to Scholasticism, he is a follower of the Alexandrians in certain specific doctrines. Thus on the question of theimmortality of the sonl (‘l’animo’), which so agitated the mind of the age, while the Averroists assert that the intellect after death returns to God and in time losses its ndividuality, Pompouazzi with the Alexandrians reject that compromise, and openly denies all future eexistence. He holds that theorigin of man (‘l’uomo’) is due to the same causes which produce other things in nature: that miracles a but illusions, and that the rise and the decadence of religion depends on theinfluence of th estars. It is truet hat he insists on the opposition of philosophy and faith, and thought that what is true in the former might be false in the latter, and vice versa; a subterfuge, into which many philosophers of the Middle Ages are forced by the dangers, to which they are exposed. Pomponazzi is the author of many works, one of which, De immortalitate animae, was burnt in public. His most celebrated disciples are Gonzaga, Giovio, Porta, and Grattarolo. His opponents are Achillini, Nifo, Castellani and Contarini, all moderate Averroists, who strive to reconcile Christianity with natural philosophy; an effort, in which they are joined by Zimara, Zabarella, Pendasio and Cremonini. Among the Hellenists, who maintained in part the opinions of Pomponazzi, is Thomeo, a physician at Padua, who, on account of the vivacity of his polemic against Scholasticism, the Hippocratic character of his doctrines, and the beauty of his style, is considered as the founder of Hellenic criticism and naturalism in the Age of the Renaissance. To the same class of philosophers, although neither pure Hellenists nor Averroists, belong Pico and Cardano, who strive to substitute in place of Scholasticism philosophic systems founded partly on Christianity, and partly on Platonic ideas, or on doctrines derived from the Cabala and astrology; Cesalpino, who constructs a pantheistic philosophy on Averroistic ideas, and Vanini, who for advocating a system of naturalism is burnt at the stake. Other philosophers oppose contemporary philosophy chiefly for the barbarous form, in which it is expressed, such as Valla, Poliziano, Barbaro, Nizolio, and Vives. But a more effectual opposition to Scholasticism is due to the introduction of the experimental method into scientific investigations, which was first inaugurated by Vinci, who, within the compass of a few pages anticipates almost all the discoveries which have been made in science, from Galilei to thecontemporar ygeologists. Nizolio, Aconzio, Erizzo, Mocenigo and Piccolomini continue the work of Vinci in insisting on the application of the experimental method in philosophy. This application is partially at least attempted by Telesio aud by Patrizi who oppose Scholasticism by striving to create a philosophy founded on nature. Bruno boldly undertakes the philosophical reconstruction of mind and nature on the basis of the unity and the universality of substance; while Campanella establishes his philosophy on experience and consciousness. To promote this scientific movement learned associations everywhere arise; the "Acadeinia Secretorum Naturae” is instituted at Naples by Porta; the Telesiana is established by Telesio in the same city; the Lynchean is founded in Rome by Cesi, and the Academia del Cimento in Florence. Meantime the opposition to Scholasticism extends to the field of politics, where Machiavelli establishee the principles of that policy, which is  destined to triumph in the establishment of Italian unity on the ruins of papal sovereignty, a policy which found a powerful impulse in the religious revolution attempted by Savonarola, a still more effectual aid in the invention of the art of printing, and a pledge of its final triumph in the great Reformation. In vain the sacerdotal caste persecute and imprison the philosophers and reformers, and burn them at th e stake; in vain it strives to drown philosophical liberty in blood. The opposition increases and reappears in th ewritingsof Gnicciardini and Sarpi, the bold defender of the Republic of Venice against the encroachments of the Papal See, the philosopher and the naturalist, to whom many discoveries in science are attributed. The political writings of Giannoti, of Paruta, and Bottero, which are devoted to the emancipation of society from the authority of the Church, close the period which opens with the aspirations of Alighieri aud Petrarch, and is now crowned by the martyrdom of Bruno and Vamni. For the exposition of the doctrines of the Italian philosophers of the Renaissance, the reader is referred to Ueberweg's statements. See further: Tiedemann, Geistder Speculative/} Philosophic; John 6. Biihle, Gesch. der neueren Philos.; Tennemann, Geschichte der Philosophic; Ritter, GescMchU der Philos.; Supplement) alia Storia delta Filosofia di Tennemann, by Romagnosi and Poli;  Mamiani,  Jiinnovamento delia Filmofm antica Italiana; Spaventa, Carattere e sviluppo della Filosofia ItaliamidalSctxlo16"finoalnostrotempo. On the philosophy of Aligheri, see A. F. Ozanam, Dante et la Philosophie Cathdique. tranal. By Boissard, Lond.1854; N.Tommaseo.La CommediadiDante, G.Frap- porti,SuMaFiiosofiadiDante, UgoFoscolo,DiseorsomiltestodelPoemadiDante, G. Rossetti, Commento analitico delta Diuina Commedia, Barlow, Critical, Historical, and Philosophical Contributions to the Study of the.Dicina Commedia, Botta, Dante as Philosopher, Patriot and Poet, New York; Rossetti, A Shadow of Dante, Boston, and the valuable works written on the Italian poet by Schlosser, Kopish, Wegele, Blanc, Goschel, Witte, and Philalethes (the present King John of Saxony). On Petrarch, seeT.Bonifas, De Petrarca Philosopho, and Maggiolo, De la Philosophie morale de Petrarque. On the opposition of Petrarch to Scholasticism cf. Renan's Averroes et VArenvisme. The doctrines of Averroes -were introduced into the Peninsula from Sicily, where appeared the first translations of the commentary of the Arabian philosopher. They soon became naturalizedi at Padua, Bologna, and Ferrara, and the absorbing subject of lectures and discussions. The principal lecturers belonging to this School are Abano, the author of “Conciliator differentiarum Philosophorum et Medicorum”;  Gonduno, whose Quastiones et Comments on Aristotle, Averroes, and Abano are extant in the national library of Paris, some of which were published in Venice; Fra Urbano da Bologna who wrote a voluminous commentary of the work of Averroes on the book of Aristotle, De Physico Audita. It was published in Venice with a preface of Nicoletto Vernias; Paolo di Venezia, the author of Summa totius Philosophiae, who defends the doctrines of Averroes in the presence of eight hundredAugustinians against Fava, the Hellenist; Tiene, Bazilieri, Foligno, Siena, Santa Sofia, Forll, Vio, Vernias and many others have left voluminous MSS. in the libraries of Venice, Padua, and Bologna, as witnesses of their devotion to the ideas of the great Arabian philosopher. Pomponazz may be classed among the Averroists, as far as he believes in the existence of a radical antithesis between religion and philosophy; he, however, rejects the fundamental principle of Averroism, the unity of the intellect, and in this respect he belongs to the Alexandrian School. He is the author of several works: De Immortalitate Animae; De Fato; De Libero Arbitrio; De Pmdes Unatione; De Providentia Dei; and De naturatium effectaum admirandorum causis, scilicet de Incantationibus. Achillini is one of his opponents, and the School o fPadua has left no record more celebrated, than that of the public discussions held by those two philosophers. Achillini's works were published inVenice. The two adversaries having been obliged to leave Padua, established themselves in Bologna, where they continued their disputations till the occurrence of their death. Nifo is another opponent of Pomponazzi. At the request of Leo X. he writes his “De Anima”, which gives occasion to Pomponazzi to publish his “Defensorium contra Niphum”. Nifo was also the author of “Dilucidarium Metaphyscarum Disputationum.. Marta in his Apologia de Animae Immortalitate, Contarini in his De Immortalitate Animae and several others strive to confute the doctrines of Pomponazzi on the mortality of the soul. He is defended by several o fhispupils,and particularly by Simon Porta in his De Aniina, de Spcciebus inteUigibiUbus. S. Porta was also the author of De Humana Mente DispuUitU), De Merum Naluralium Prindpiis, De Dolore; A n homo bonus vel malus vokns fiat. The Lattr. m Council condemned both those, who taught that the human soul wasnotimmortal,andthosewhoassertedthatthesoulisoneandidenticalinallmen. It condemned also the philosophers who affirmed that those opinions, although con trary to faith, were philosophically true. It enjoined professors of philosophy to refute all heretical doctrines to which they might allude, and prohibited the clergy to studyphilosophyforacourselongerthanfiveyears. Indeed,Averroismasearlyas the.thirteenth century had become hostile to the doctrines of the Church, and itwas condemned by Stephen Tempier, archbishop of Paris, who causeditsprinciplestobeembodied indistinctpropositions. Among thesewerethe following:Quodiermoi.est/wologicisuntfundatiinfabulia. QuodnUiilplussciturprop tersciretheologian. Quod Jobulmandfalsasuntinlege Christiana,sicPombainaliis. QuodlexChristianaimpeditaddiscere. Quodsapicntesinundisuntphilosophitantum. Notwithstanding the condemnation of the Church, those ideas seemed to have taken hold of the philosophical mind of the age, and long continued to find favor among teachersandstudents. Therewere,however,philosopherswho,adheringtothedoo- trines of Averroes, strove to blend them with the standard of an orthodox creed. Among them Marc-Antonio Zimara in his Solutiones contradictionum in dicta Aristotelis et Aeerrois, Antonio Posi di Monselice, Giulio Palamede, Bernandino Tomi-tanodiFeltreandseveralothersinthebeginningofthesixteenthcentury. Mean time new translations and new editions of the works of Averroes, more correct and more complete, appeared, due to the labors of G. B. Bagolini of Verona, Marco Oddo, Giacobbe Mantino, Abramo de Balmes, Gian Francesco Buranaandothers. Giacomo Zabarella, followedAverroesinhislecturesattheUniversityofPadua, andfoundanopponentinGiovanniFrancescoPiccolomini;FedericoPendasiostroveto blend Averroism with Alexandrianism, and Cesare Cremonini, the last repre sentative of Averroism in Italy, gave new forms and new tendencies to the doctrines of hismaster. HislecturesarepreservedinthelibraryofSt.MarcinVenice,andform twenty-fourlargevolumes. Cf.PUtro Pomponacci,Studi Storicisulla Scuola di Bologna t di Padua by Fiorentino, P. Pomponacci by B. Podesta; and P. Pomponacci e la Scienza by Luigi Ferri, published in the Archivio Storico Italiano, Hellenic Aristotelianism, not less than Averroism, was a step toward the emancipa tionofthehumanintellect. ThesameobjectwasgreatlypromotedbytheSchoolof Humanists, represented by L. Valla, Poliziano and L. Vives, and by the Platonic revival Uirough the Academy of Florence, and the translations and the works of Marsiglio Ficino; cf. Tiraboschi's Storia delta, Letteratura Italiarut; Heeren's GeschkhU det Studiums der dassischen LUeratur seitdem WiederauJUben der Wissensehaften, Renan's op. c.; I. Burckhardt's Die Cultur der Renaissance in It/Uien, Von Alfred von Reumont's Geschicht* der Stadl Home; I. Zeller's Italit et In Renaissance, and the Edinburgh Review, Tiie Popes and Ute Italian Humanists. TheHumanistrevival,properlyspeaking,commencedwiththeadventto Florence of Manuel Chrysoloras; and it was promoted and illustrated by the researches and the writings of many scholars, such as Poggio, Filelfo, Aretino, Valla, Traversari, Vegio, and Tommaso di Sarzana, who afterwards became Pope under the name of Nicholas V. The Council of Constance contained among its mem bers several of the most learned humanists of the age. and for a time the Papal See was at the head of the movement for the revival of the study of classical literature- Prominent among the popes who promoted that revival were Nicholas V., alreadj mentioned, Martin V., Eugene IV., Pius II., known under the name of Enea Silvio Piccolomini, and Leo X. To this revival may also be referred the origin of the Academical bodies and literary associations which formed so characteristic a fea tureoftheliterarylifeofItalyofthattime. Oftheseassociations,thosewhichheld their meetings in Florence, at the Camaldolese Convent degli Angeli and at the AugustineConventdelloSpirito,werethemostcelebrated. Thecontroversybetween the Platonists and Aristotelians of the Age of the Renaissance is described in De GeorgWs Dmtriba by Leo Allatius in Script. Bizant.; in Boivin's QuereUe rtes Phib- sophes du XV. Hidcle (M/'tnoires de literature de l'Academie des Inscriptions, vol. II.), and in Gcnnadius and Pletho, Aristotdismus und Platonismus in der Grieehixclien Kirehe, by W. Gass. The following are the works of L. Thomeo, the Hellenist: Arist'itelis Stagirita par&i owe vacant naturaUa, 1530. Dialogide Divinatione; Be Animorum ImmorUtlitate; De Tribus Animorum Vehiculis; De Nominum Ineentione; De Precibus; De Com- pescendo Luctii; De JEUitum. Moribus; De Belativorum Natura; De Animorum Essentia. Giovanni Pico della Mirandola wrote De Ente et Una: Twelve book* against Judiciary Astrokigy; Ileptaplon, or a treatise on Mosaic Phileisophy; Rtgu!* Oirigentis lwminem in pugna spirituali, and Nine hundred Theses on Dialectics, moral, physical,andmathematicalsciences,whichhedefendedinpublicinRome. Hisne phew, Giovanni Francesco Pico, held the same doctrines, and wrote in defence of the book De Ente et Uno. Cf. Das System des John Pico von Mirandola by Dreydorff. Cardano writes many works, which are published in ten volumes in quarto. The principal ones are: “De Subttilitate librixx; De Rermn Varielate. He is celebrated for his Formula for solving equations of the third degree. He is also the author of an autobiography. His doctrines are refuted by Scaligero in his Exereitalionesexotcrica. And defended  by himself in his Apologia. Cf. Rixner's and Siber's Beitrage zur Geschiehte der Physiologie im weiteren und engeren Sinne [Ltben nnd MeinungenberuhmterPhysiherim.). Cesalpinoia the author of several works on physiology and medicine, PerifHJtetiearum Quasii'w*m libriqvinque,and “DtemonumInvestigatin Peripatetiea. Valla writes Etegas- tutrumlibrisex.DialeetiroyDixputatioiws, and DeVeraBono. He translates also the Iliad, Herodotus, and Thucydides. Poliziano translates the Manual of Epictectus, the Questions and Problems of Alexander of Aphrodisias, the Aphorism of Hippocrates, and the Sayings and the Deeds of Xenophon. He writes also Parepistomenon,in which he proposed to describe the tree of human knowledge. Barbaro writes on Themistius, and on the Aristotelian doctrine of the soul.  Tives De Causis corruptarum artium, De Initiis, SectisetLaudibus Philosop7tia, id.; De Anima et Vita. Of the numerous treatises of Vinci the greater part still remainin manuscript in theAmbrosian library at Milan. They are written from right to left, and in such manner that it is necessary to employ a glass in order to decipher them. Extracts from his MSS. Were published in Paris by Yenturi. Xizolio writes the Antibarbarusiseu de veris principiis et vera rntviM philosophandi contra Pseudo-PhUosi/phos. Aconzio, Metliodus, scilicet recta investigandarum tradendnrumque artium ac scientiarum ratio. Sadoleto, Phadrus, seu de laudibus Philosophia. Erizzo, De W Istrumentu e Via incentrice degli Antichi. Mocenigo, De eo quod est paradoxa. Piccolomini, “L'Istrumento della Filosofia”, Filo- «"Jin luiturale, and Istituzione morale. According to Tiraboschi, Piccolomini is the first philosopher who used ‘the volgare’ in his writings. He is however, preceded by T. Golferani, who long before writes treatise in that language, Della Memoria locale. Piccolomini, a nephew of Piccolomini, writes “DeRerumDefinUionibus;andUnicersade MoribusPhilotophia. Here may also be mentioned Porta, the author of “De Humana Physiognomia” andDeoc- eulti* Uterarum initio, seu De A rte animi sensi occulta aliis significandi”; Brisiani Methodus Scientinram”; “Veneto, De Hdrmoaia ifundi”; Con tarini, De Perfectione rerum, libri sex”; “Mazzoni, De TripUci Hominum Vita”, “De Consensu Aristotelis et Ptatonis” and “In AristoteU*etPlatonis unitersam Philosophiam Praludia”, and Valerii, “Opus aureum in quo omnia explicantur, qua Scientiarum omnium parens Lullus tarn in Scientiarum arbore, quam arte gcnerali, tradit. Telesio writes “De Rerum Natura juxta propria principia. Varii de naturalibusrebuslibelli, “Dehisquainaerefiuntetdeterra-motibus. Quod aniirud universum ab unica anima substantia gubernatur, adversus Oalenum. Cf. Hixter's and Siber'sop.c.;alsoli.Telesio by Fiorentino. The method pursued by Telesio he himself thus describes. “Sensum videlicet et nos et naturam, aliud praterea nihil sequutis umus, qua summes ibiipsa concorsidem semper, et eo demagit modo,a tque iilemsem perojteratur. Of the origin of the world he says as follows. Liemotissimamsci licet obscurissimamque rem et minime naturali ratione afferendam; cujus cognitio omnis a sensu peiulet, et de quanihilomninoasserendumsitunqumn, quod volnonipso, telipsiussimile perceperit sensu. Patrizi, a Croatian, writes “DiscussionesPeripatetica, Nonade L'niccrsis Pliilosuphia, in qua Aristolelica methodo nun per m/itum, sed per lucem ad primaincausamascenditur; DeliaPoeticaolaDecaistoriale. Cf.Rixner and Siber op. cit. Of the works of Bruno some are written in the learned and some in the vulgar. The latter are edited by Wagner, Leipzic, the former (only in part) by Gefrorer, Stuttgart. The following is the complete catalogue of his writings: “L’Area di N'ie”; “De Sphara”; “Dei Segni dei tempi”; “De Anima”; “Claris magna”; “Dei Predieamenti di Dio”; “De Umbris Ideurnm”; “De Compendiosa Architectura”; “II Candelajo, a Comedy, “Purgatorio dell’Inferno”; “Explicatio tri- ginta S giU/irum, l a Cenadelle Ceneri, five dialogues; “Delta Causa, Princi-fiio et Uno, De, flnfinito Unieerso e Mondi, Spaccio delta bestia trionfante, Cabala dd cacallo Pegaseo con Fagyiunta de/F asino C'iUenico;Degli heroici Furori”; “Figuratio AristoteliciAuditusphys”; “DtalogiduodeFabriciimorden  tuSaUrnitanipropediritiaadinttntKmeadpeTftctam Cmmimttx impraiim. J$ri Brum intomnium”; “De Lampade combirtaturia Lulliana”; “De Program a Lampade cenatoria Logieorum, Acrotirmu*. teu ration** articuiorvat phyxiomm advertu* Arisloteiieat, Oratio Valedictoria”; Yitemberga habiUi; De Sfxtrrum ScruiinioetLampade eombinaVoria Raymondi Luilit.Centum ft Seragikt-i ArtieuU adeem* hvju* tempettati* Mathtmatico» atque PhAutuplto*. Oratio «*»> latoriahabitainobituPriridpUJuUiBrun*ricen*iumD»ci*.IS"*!*;DtItnagiuum.S§**- rumetIdearumCompomtiane, De TriplieeMinimaetMemura, DeMonadt. NutneroetFigura.1591;DererumImagmibut”; Libredew tette arti liberali”; “Liber triginta Statuarum, Tempiam Mnemonidi”; “BeMuttipUciJfundiVita,1591(unpublishedandlost);DeSatmie gettibu*(id.); De Prindpii* Yeriiid.); De Attrobigia {.id); De Magia pAgnca;Itt Phytica; Libretto di eongiurazioni; Surmna terminorum metayJtysicorum, pubL W H; Artiftcium perorandi. pubL 1012. Cf. Bruno oder uber da* uaturliche. and gi-ttlxit PrineipderDinge,bySchelling.1802. AlsotheintroductionofT.Mami.iiitothe translation of Schelling's dialogue by the Marchioness M. Florenzi Waddington;Bax ter's and Siber's op. cit Bruckerii Hutoria PhMonophia, 1744. L 6. Buhle, Commentat» deOrtuetProgre**u PantheimniindeaXenophane Cohfoiaoprimaeju*authtrreunptt ad Spinozam; Nioeron, M'moiret pour »ercir a Chiatoire de* hmmnt* iiitutre*; C. Stepo. Jordan, Di*qui*itio de Jordano Bruno Nolano; Guil. F. Christiani. De Studii* Jordan Brunimathematicis;Kindervater,BeitrdgeturLebentgetchichUde*Jord.Bruno. D. Lessman. Giordano Bruno in Cisalpinische Blatter. Tom. 1; Fullebom. BeitrAye tur G e*chiehte der PhUmoph., F. L Clemens, Giordano Bruno und Nicheiae* t'/n Cusa, 1847; John A. Scartazzini, Ein BluUeuge de* Wittens, 18(37; Ch. Bar- tholmes, Jordano Bruno, George Henry Lewes, History of Philosophy, laBS: Sigwart. Spinoza's neuentdeckter fractal von Gott, A. Debs, Jordani Bruni Vila et Scripta, Lange, Geochiehtc de* Materialumus, 1800; Donienico Berti, Vita di Bruno, which contains the proceedings of Bruno's trial before the Inquisition of Venice, recently discovered in the archives of that city., Tommaso Campanella's principal works are as follows: L'nicersm PhilnsoyJiiaten Metaphyxicarum Rerum juxta propria dogmata, parte* Ire*, Philoaephia teia&u demonttrata et in octo disputation** di*tincta, advertu* eo* qui propria arbitral*, non autem semata duce natura, philosophati aunt, 1591; Beak* Philosopher eptiegutit* parte* quatuor, hoc e*t de rerum natura, hominum, moribus, etc. His Ciiitas Soli*, akindofUtopianromance,formspartofthelatterwork. Delibruproprii*etrecta ratione studendi Syntagma, De Seiuu rerum et Mugia. De GentSesimo nonretinendo;Atheismu»triumphatu*;ApologiaproGalihro;DeMonarchU\Ui*pa*i- cti; Disputationum in quatuor partes PhUosophia BeaU* libri quatuor; several philo sophicalpoemsinLatinandItalian. Cf.Baldachini,VitaeFilosofiadiT.Campaneila, A. D. Ancona. Introduction to the new edition of Campanella's works, Turin, 1854;S.Centofanti,anessaypublishedintheArchirioStoricoItaliano; Spaventa and Mamiani, op. cit.; also Sigwart, Tit. Campaneila und Heine poUtischen Idem, in the Preuss. Jahrb., Mile. Louise Colet, QSucrechoutie de CampaneBa, Pierre Leroux, Encyclopedic nouveUe, and G. Ferrari, Corso sugli Scrittvri pdititi Italiani. L. Vanini is the author of Amphitheatrum JEternai Procidentia; De edau- randi* Natura;, Regina Detrque morlalium, arcatti», Dt Vera Sapientia; Phytic- Magicum;DeContemneiidaGloria;ApolngiiiproMotaieaetOirirtianalege. Cf.W.D. Fuhrmann, Leben und Schicksale, Character und Meinungeii de* L. Yaumi, Emue    Waisse. L. Vantili, sa vie, sa doctrine, et sa mort; Bxtrait dea mcmoires de P Aoadémie dea Sciences de Toulose. Arpe, Bayle, and Voltaire in several of their works undertake thedefenceofVanirò. Cf.alsoLaVieetlesSentimentsdeL.VanirtibyDavidDurand,and Rousselot CEuvres P/Ulosophiques de L. Vanini. Of all the editions of Machiavelli's works, that of Florence, in 8 vols. 8vo. is the fullest and thebest. AneweditionhasbeenrecentlypublishedinFlorencepartlyby Lemmonier and partly by G.Barbera. Ofhiswritings,11Principe,writteninloll, Discorsi sulle Decite di T. Livio, and Le Storie Fiorentine are the most celebrated. Cf. Gesohichte der Staatswissensc/uiften, by B. von Mohi, Banke's zar Kritik neuerer Gesc/iichts/icreiber, 1834; Macaulay's Essay on Machiavelli in his Critical and Historical Essays. Ferrari in his Corso sugli Scrittoripolitici Italiani, and Pasquale St.Mancini, Della Dottrinapolitica del Machiavelli. See also the life of Machiavelli published in the Florentine edition of his  works. The principal work of Guicciardini is “La Storia d'Italia”, extendingfrom1490to Its best edition is that of Pisa in 10 vols. An edition of his unpublished works appeared in Florence,under the editorship of G.Canestrini. This valuable publication contains “Le Considerazioni intorno al Discorso di Nicolò Macliiavélli sopra la prima Deca di T.Livio; I Ricordi politici e civili; I Discorsi politici; Il Trattato ei Discorsi sulla Costtuziome della Republica Fiorentina e sulla riforma del suo governo; Im Storia di Firenze; Scelta dalla corrispondenza ufficiile tenuta dal Guicciardinidurante le diverse sue Legazioni; and il Carteggio, or his correspondence with Princes, Popes, Cardinals, Ambassadors, and Statesmen of his time. Cf.Banke'sop.cit.;Thiers'Ilis- totre du Consulat et de l'Empire — Avertissement; the Preface by Canestrini to the Opere inedite di Guicciardini, and Storia della Letteratura Italiana, by Guidici. For the works of Savonarola, Sarpi, Giannoti, Parata, and Bottero, cf. Ferrari, op.cit. Savonarola is the author of Compendium totius philosopliimtarnnaturalisquammoralit, and of Trattato circa il reggimento e il governo della città di Firenze; cf.Storia di Savonarola by Villari. Sarpi writes in the volgare “La Storia del Concilio Tridentino”, a work which has been translated into the learned, also, “Opinione come debba governarsi la Republica Veneziana”, and many other works, of which a full catalogue may be found in the Biografia di FraPaoloSarpi bhyk.Bianchi-Giovini. The principal writings of Giannoti are “Della Republica di Venezia”; “Della RepubUca Fiorentina”, and Opuscoli; of Parata, Perfezione della vita politica, Discorsi politici. Of G. Bottero, La Ragione di Stato; Republica Veneziana; Cause della grandezza delle Città, and I Principi. The sun of philosophy in Italy  rose with Galilei, a native o fPisa, and the chief of the School, which a century before had begun with Vinci. At an early age, Galileo is a professor at Pisa and Padua, and afterwards holds the office of mathematician and philosopher at the Court of Tuscany. He is the true founder of inductive philosophy. Regarding nature as the great object of science, the autograph book of the Creator, Galilei holds that it cannot be read by authority, nor by any process a priori, but only by means of observation, experiment, measure and calculation. While, to aid his investigations, he invents, the hydrostatic balance, the proportional compass, the thermoseope, the compound microscope and the telescope, he borrows from mathematics the formulas, the analyses, the transformation and development of his discoveries. Applying this method to terrestrial and celestial mechanics, he makes important discoveries in every branch of physical science, and places th eheliocentric system on a scientific basis. Having thus given the death-blow to Scholasticism, he is arrested by the Inquisition, forced publicly to recant, and to remain under its surveillance for the rest of his life. Speaking of the comparative merit of Galilei and Bacon, Brewster says that had Bacon never lived, the student of nature would have found in the writings and the works of Galilei not only the principles of inductive philosophy, but also its practical application to the noblest efforts of invention and discovery. The eminent scientist Biot, while asserting the uselesness of the Baconian method, insists upon the permanent validity of that of Galilei; and Trouessart declares that in science we are all his pupils. Galileo founds a School honoured by the names of Torricelli, Viviani, Castelli, Borelli, Cavalieri, Malpighi, Spallaiizani, Morgani, Galvani, Volta and other eminent scientific men, who, following his method successively, take the lead in the scientific progress of Europe. It is due to this activity in science, that the Italian soul is enabled to resist the oppressive influence of the political and ecclesiastical servitude, under which Italy labored, and it is through the example of Galilei, that physical science never becomes so predominant, as to exclude the stndy of philosophy. Throughout hi sworks he loses no occasion to insist n efficient and final causes, and on the infinite difference which exists between the divine and the human intelligence; and while he deprecates the scepticism, which denies the legitimate power of reason, Galieli rejects pure rationalism, which knows no limit for human knowledge. Galilei asserts that beyond all secondcauses, there must necessarily exist a First Cause, whose omnipotent and allwise creative energy alone can explain the origin of the world; and he professes faith in that Divine Providence which embraces the universe as well as its atoms, like the sun which diffuses light and heat through all our planetary system, while at the same time it matures a grain of wheat as perfectly, as if that were the only object of its action.   The works of Galilei have een published in a complete edition, 10 vols., under the editorship of Alberi. “Le Opere dì Galileo Galilei, prima edizione completa,condutta sugli autentici Manoscritti Palatini,Firenze. This edition contains the life of Galilei,written by hi spupil Viviani. Among his biographers and critics may be mentioned Ghilini in his Teatro di uomini letterati; Rossi in his Pinacotheca Nustnum Virorum, Frisi, Eloggo di Galileo, which is inserted in the Supplement de L’Encyclopedic de Diderot and D’Alembert; Andres in his history of literature and in Saggio delli Filosofia di  Galileo; Brenna, “Vita di Galileo”, inserted in the work of Fabroni, “Vita Italorum doctrina excettentium qui Saculis xvii. et xviii. Jloruerunt; Tozzetti, in his Notizie degli aggrandimenti dette Scienze fisiche in Toscana, in which he publishes the life of Galileo written by Gherardini, his contemporary; C. Nelli, Vita e Commercio letterario di Galileo; Bailly, Histoire de l’Astronomie moderne; G. Tiraboschi, Storia della Letteratura Italiana; Montucla, Histoire des Mathematiques, Libes, Histoire Philosophique de Progrès de la Physique, IL T. Biot, Artide Galileo in Biographie universelle, published by Michaud; Barbier in his Examen critique et complement des Dictionnaires hlistoriques les plus repandus; Brougham, Life of Galileo;  Salii, in his continuation of the  Histoire  Uttiraire d'Italie de Ginguenò; Cuvier, Histoire des Sciences Naturelles; Libri, “Histoire des Sciences Mathematiques en Italie”; Brewster, Lines of Copernicus and Galileo (Edinburgh Review), Life of Newton,and the Martyrs of Science; Boncompagni, Intorno adalcani avanzamenti delibi Fisica in Italia; Wbewell, History of the Inductive Sciences”; Marini, Galileoe VInquisizione, D.Bezzi, in the Atti dell'Academia Pontificia dei nuovi Lincei; A. de Keumont, Galilei und Rom, published in his “Beitrage zur lUiUeniscJten Geschicltte; Chasles, Galileo Galilei, sa Vie, son Proeès et ses Contemporains, Madden, Galileo and the Inquisition; Bertrand, in his Les Fon diteurs de l’Astronomie moderne; Trouessart, in his “Galilee, sa Missionscientìfique, saVie ets onProeès”; Panhappe, “Galilee, sa Vie, ses Découvertes et ses Travaux”; Epinois, Galilee, son Proeès, sa Condam'nation, d'après des document» inédits, in the Revue des Sciences Historiques; Rallaye, Galilee, la Science et l’Eglise, in the Revue du Monde Catholique; Jagemann, “Geschichte des Lebens und der Schriften des Galileo Galilei”; Drinkwater, “Life of Galileo”; Selmi, “Nel Trecentesimo Natalizio di Galileo in Pisa”; Feliciani, “Filosofia Positiva di Galileo”; Wohlwill, Der Inquisition — Process des G. G.”; “Galileo and his Condemnation,Rambler(Lond.), Casc of Galileo, Dublin Rerietp.specially worthy of consultation; The Martyrdom of Galileo, North British Review,  in reply to Biot in the Joural des Savants; Castelnnu, Vie, Trataux. Proeès, etc. de Galil, Paris; Martin, “Galilee et les Droits de la Science; “Galileo's ''System of the World " was translated into English by Thomas Salusbury, fol. Lond. --. Giovanni Battista Vico, as the founder of the philosophy of history, stands foremost among the philosophers of modern times. He was born in Naples, and early devotes himself to the study of law, philosophy, philology and history. Living in an age when the philosophy of Descartes had become popular in Italy, Vico attacks the psychological method as the exclusive process of philosophic investigation, maintains the validity of common sense, and upholds the importance of historic and philological studies. Vico’s writings, “De Ratione Studiorum,” “De Antiquissiiiia Italorum Sapientia”, and “Jus Universale”, containing his “De Una et Universi Juris Principio et Fine”; his “De ConstantiaPkUosophiceandDC Constantia-Pht- luloyias, form a sort of introduction to his “Priiicipii di Scienza Nuova”, in which he develops his theoryof the historyof civilization. Of this work, twice re-written, he publishes two editions. In his introductory writings, Vico discusses the question of method, particularly as applied to moral and juridical science, and strives to evolve a metaphysical theory from the analysis of the roots of the language of the Ancient Romans and from the general study of philology, which, according to him, embraces all the facts of historical experience. Knowledge consists essentially in a relation of causality between the knowing principle and the knowable. Since the mind can only know that which it can produce through its own activity; that is to say, the mind can only know those data of experience, which it can convert into truth by aprocess of reason. This conversion, in which, according to Vico, lies the principle of all science, neither the psychological method, nor the geometrical process introduced by Descartes, can effect. It can only be produced by a method in which certainty and truth, authority and reason, philology and philosophy become united and harmonized, so as to embrace the necessary principles of nature as well as the contingent productions of human activity. To establish a fact which may be converted into truth, to find a principle which has its basis in experience and common sense, yet is in harmony with the eternal order of the universe, is the problem of metaphysics. This factorthis principle, according to Vico, is to be found in God alone. the only true “ens” who, being an infinite cause, contains in himself  all facts and allintelligence. Thus DivineProvidence, acting inu» mysterious way, but through the spontaneous development of human activity, is the basis of all history, which reveals itself in the evolution of language, mythology, religion, law and government. Whether we accept the mosaic account, which points ont a state of de-gradation as a consequence of the fall, or admit a primitive condition of barbarism, it is certain that, at a remote period, the human race is in a condition far above that of the brutes. Gigantic in stature, their bodies covered with hair, men roam through the forests which covered th eearth, without family, language, laws, or gods. Tetwithin them, though latent, there are the principles of humanity, sympathy, sociability, pudor, honour and liberty, which, call forth by extraordinary events, gradually raise them from animalityto the first condition of human beings. This awakening is caused by terrific phenomena of nature, which, stimulating the mind to consciousness, brought a jxirtion of mankind under the influence of a super-natural power, and induces a number of individuals to take refuge in caverns and to commence the formation of families. From thi spoint the dynamic process of civilization is subject to certain laws, which preside over the development of all history. Prominent among these laws is that which produces the universal belief of all people in the great principles of religion, marriage and burial, which from the first beome the true./ter/tfra humanitatix. This lawm anifests itself in all the progress of civilization, which is divided into three different ages: the divine, the heroic, and the human. The divine age is the first stage of civilization, when the chief of the family is king and priest, ruling over his subordinates as the delegate of heaven. It is the age of the origin of language, rude and concrete, the age of sacred or hieroglyphic characters, of right identified with the will of the gods, and of a jurisprudence identified with theology, the age of idolatry, divination, mythology, auspices and oracles. The heroic age has its birth when that portion of mankind which remains in a savage condition, seeks refuge from the violence of their companions, still more degraded than themselves, in the homes of those families already established, and at the feet of the altars erected on the heights. The newcomers are admitted into the family on condition of becoming servants of their defenders, who now claim to be the off-spring of the gods,and heroes by right of birth and power. Thus the primitive families are the rulers of the community, enjoying rights which are not accorded to slaves -- such as the solemnity of marriage, the possession of land, etc. Gradually the number of slaves increases. They become restless under the domination of their masters, who after long struggle are finally constrained to grant them some of their rights. Hence the origin of agrarian laws, patronages, serfs, patricians, vas sals, and plebeians, and with them the rise of cities, subject to aristocratic government. Meantime language, losing some of its primitive rudeness, becomes imaginative and mythologic; its characters become more fantastic and universal. Law is no longer from the gods, but from the heroes, though still identified with force; and the duel and retaliation take place of sacerdotal justice. In this period the predominance of imagination is so great that general types become represented bv proper names, and accepted as historical characters. Thus the inventive genius of Egyptians finds a personification in Hermes, the heroism of ancient Greece in Hercules, and its poetry in Homer. So Romulus and the other kings of ancient Rome, in whom periods of civilization have been personified, descend to posterity as historical characters. With the gradual development of democracy the human age appears: and with it aristocratic or democratic republics and modern monarchies, established more or less on the equality of the people. Language becomes more and more positive, and prose and poetry more natural and more philosophic. Religion loses a great part of its mythologic alcharacter, and tends to morality and to refinement. Civil and political equality is extended, natural right is considered superior to civil legality,  and private right becomes distinguished from public. In the pefection o fdemocratic governments there is only one exception to equality, and that is wealth. But wealth is the cause of corruption in those who possessit, and of envy and passion in those who desireit. Hence abuse of power, discords, insurrections, and civil wars, from which monarchy often arises as a guarantee of public order. Monarchy failing, the country which is rent by corruption and anarchy will finally fall by conquest, or, in the absence of conquest, it will relapse into a state of barbarism equal to that which preceded the divine age, with the only difference that the first was a barbarism of nature, the second will be a barbarism of reflection. The one is ferocious and beastly, the other is perfidious and base. Only after a longp eriodof decadence will that nation again begin the course of civilization, passing through its different stages, liable again to fall and rise, thus revolving in an indefinite series of “corsi” and “ricorsi”,  which express the static and the dynamic conditions of human society. This theory is evolved by Vico from the history of Rome, making that the typical history of mankind, whose principal features are repeated in the histories of all nations. Thus the same law manifests itself again after the fall of the Roman empire, when in the dark, the middle ages, and modern times, the divine,.the heroic, and the human ages reappear. Civilization therefore in a given people, that is to say, their progress from brutal force to right, from authority to reason, and from selfishness to justice, is not the work of legislators and philosophers, not the result of communication with other communities; but it is the spontaneous growth of their own activity working under the influence of exterior circumstances. The primitive elements of civilization are found only in the structure of their language and mythology, their poetry and traditions. The "Scienza Nuova," according to Vico, may he regarded as a natural theology, for it shows the permanent action of Divine Providence in human history; and as a philosophy, for it establishes the basis of the origin and the development of human society, points out the origin of its fundamental ideas, and distinguishes the real from the mythical in the history of nations. This distinction, so far as it regards the history of Rome, is fully confirmed by the more recent researches of Niebuhr, Schwegler, and Mommsen. The treatise of Vico may also be regarded as the natural history of mankind and a philosophy of law, for it gives the principles of ail historical development and the genesis of the idea of natural right, as deduced from the common wisdom of the people. The complete edition of the works of Vico in 6vols, was published in Milan, under the editorship of Ferrari, the author of “La Mente di G. B. Vico”, an important work on theNewScience.Giudice publishes “Scritti inediti diVico.” Vico's philosophy gives birth to aconsiderablebranchof literature containing writings of criticism and exegesis. Among his contemporary opponents may be mentioned Romano in his “Difesa Storiai delleLeggi GrecJte venule a Roma, contro topinione moderna del Signirr Vico”, and in his Lettere ml terzoprindpio della Scienza Nvoua, in which he defends the Greek origin of the laws contained in the XII Tables, and opposes the theory on spontaneous formation of language and civilization. He is also the author of ScienzadelDirittoPublico, of the Origine della Societa and other works, in which he holds doctrines antagonistic to those of Vico. Finetti in his “De Principiis Juris Naturae et Gentium ad cerisuillobbeniuin, Pufendorfium, Woljium et alios, and in his Sommario dell’ opposizione dd sistema ferino,elafalsitddditstatoferineattacks thedoctrinesofVicoon theoriginofciviliza tion. HisdefensewasundertakenbyEmanuele Duniinhis Origineeprogramdelcittadino, edelgovemo civile di Roma, 1703, and in his La Scienza del Costume oimia Sistema del Diritlo Universale; also by Ganassoni in his Memoria in difesa del Prindpio del VicosiilTe/riginedettexn. Tatole.;and Rogadei in his DeWanticostatoeldpopo L’ItaliaCisliberina. Among Vico's followers and imitators may bementioned Stellini, in his “De Ortu et Progreami morum” and in his “Ethica”; Pagano, the patriot who suffers death for his adhesion to the Partbenopean Republic, in his Suggi politici d d Prindpii, Progresso e Decadenza dtlle Soctetda”; Cuoco, in his “Platone in Italia”; Filaugeri. in his “Scienza della legislazione”, who adopts many of the principles of Vico, and particularly that of the original incommunicability of primitive myths among different people, and spontaneous origin of historical manifestations; and Delfico who,  in his  “Ricerclie mil rero carattere della juriurisprudema Romana e de' suoi outtori exaggerates the principies of Vico and falls into a system of historical scepticism. Foscolo in his “Discorso dflC Origine e deS1 Uffizio delta Lettemtura adopted the doctrines of Vico on the origin and the nature of language as well as society and civil government. Janelli, one of the most eminent critics of Vico, in his SuUa Naturti e NeoettitA dfUa ijcienza deUe Cose e delle Storie wnane gives the critical analysis of the historical Synthesis, as expressed in the Scienza Nuova. of the original and spontaneous growth of different civilizations. Jamelli introduces the three ages of the senses, imagination and reason in history, corresponding to the divine, heroic, and human ages of Vico, and characterises the last age by the development of Telo&ifoi and Etiolngia, the former the science of finalities, the latter that of causalities. Romagnosi I nhis OmerrasioM tnti Scitiaii Nuota, and other works, examines the doctrines of Vico from a critical point of view, and while he accepts some of his principles he rejects his fundamental idea of the spontaneity of the growth of civilization, and holds that this is always the result of a derivation from another people. LuigiTontiinhisSagyiv Htpra, la Scienza Nvota, makes a philosophical exposition of the doctrines of Vico, and dwells particularly on the relations existing between Vico, Machiavelli, Gravina. Herder, and other jurists and philosophers. Predari undertakes the edition of Vico's works, but he published only one volume, in which he gives an historical analysis of Vico’s mind in relation to the science of civilization. Cattaneo in his Vico e F Ittiliti in the PoHtecnito, holds that Vico succeeds in fusing together Machiavelli's doctrine of the supremacy of self-interest with that of the supremacy of reason, as denied by Grotius. Tommaso, in Studi critiei maintains that the idea of progress is apparent in the Scienza Nuova, in which, although the course of history is fixed within the limits of a certain orbit determined by the law of the Corsi and Ricorsi, this orbit is not limited, and may become wider and wider in the progress of time. Mamiani, in his “RinnocamentodettaFtiotnjiaantteaIaliaana”, adopts the criterium of the conversion of fact into truth as expressed by Vico, his doctrine on the unity, identity, and continuity of force, the spontaneity of motion as belonging to a principle inherent to every atom independently of the mass, and the idea of the indivisible, indefinite, and immovable, as evolved from phenomenical reality. And so Rosmini and Gioberti have in their various works endeavoured to bring hie authority to the support of their theories, while Centofanti, in his “Formda logic* dellii Fifvsojia (IMa Storia” follows Vico in considering historical reality in its ideal genesis, in ascending from experience to the philosophical idea of history, and in connecting under one principle the cosmic, psychologic, and social orders. Carmignani, in his 8t/ma deW Oriffini e dei Progressi della Filosofia del Diritto”, attributes to Vico the origin of a true philosophy of jurisprudence, and Amari in his “Critica di una Scienza delle legislazioni comparate”, gives a complete analysis of Vico’s doctrines having relation to the philosophical and historical department of comparative legislation. Carlo, in his FUosofiatetondoiPrindpUdiVico and La Mente (ClUttia e O. B. Vico; Fornari, in his Delhi Vita di Cntto;  Zocchi, in his Studi sopra T. Jfenwi; Galasso, in his Del Stulema Hegdiano, and Del Metoda Storico del Vico; Spaventa, Florentine, Vera, Bertrai, Conti, Franchi, Mazzarella and others either adopt some of the fundamental principles of Vico, or subject his doctrine to critical examination. Siciliani, in his Sid Rinnotamento della FUo»ofin ponitiva in Italia”, having examined all the principal systems of philosophy, rejects them all, and contends that the reconciliation of modern positivism with ancient idealism can only be effected throuch the doctrines of Vico, from which he strives to develop not only a historical philosophy, but a logical and metaphysical doctrine. Siciliani isa lsotheauthor of “Dante, Galileo e Vico”. Other works of criticism on the philosophy of Vico are Colangelo's “Consideraaoni sulla Scienza Nuova”, Cesare's “Kmimario dcUe dottrine del Vico”; Gallotti's Principii di una Scderna Nuova di G. B. Vico”; P. Jola'B Studio snl Vico”; Mancini's “Intorno alia Fihsofia d d Diritto”, Valle's Stiggi nulla Scienza ddla Storia”; Rocco's Elogio Storico di G. B. Vico”; Reggio's “Introduzioneai1rincipiidclleUinaneSucieta”; Marini'sG. B.Victo; Giani'sDeW UnicoPrincipioedell'UnicoFine ddV Universo Diritto”; Fagnani's “Delia necessitd e dcW uso ddla Ditinazione UntificatadallaScienzaNuova diVico”; Fontana's/>(FiUisofiuneJlaStoria”; J. Merletta's “G. B. Vico e la sapienza antichissima degli Italiani”; Luca’s “Saggio ontiilogico suVe dottrine deW Aquinute e del Vico”; Cantoni's G. B. Vico”. In Germany the philosophy of Vico finds interpreters in Savigny in his NtebuJir, E. Gans in his preface to UegeVs Philosophy of HiMory; Jacoby in his Cantoni uber Vico”; Wolff in the Museum dcr Alterthumswissenschaft”; OrelliinhisVicoandNiebuhr; Weber, thetranslatoroftheScienzaNuova; Giischel in the Zerstreute Blatter; Cauer in the Germanic Museum, and C.EiMiiller. thetranslatorofVico' s minor works. In France, Michelethas interprets Vico’s doctrines in his Principe-i de la Philosophie de CHi*toirc”; Ballanche, in his Prolegomenc* din Palingenesie Sociale, and in his Orphee”; Cousin, in his Introduction a F'ITM'irt'delu Philosophic”; Lerminior." in his Introduction generate a Fllistoire dn Droit; Jouffroy, in his Melanges Philosophiques; Bouchez, in his Introduction, dla Science deVllistoire; the anonymous author of la Science Nouvelle par Vico”; Franck, in the Journal de* Savants”; Ferron, in his Theorie du Progres”; Vacherot, in his Science et Conscience”; Laurent, in his Etudes sur l’histoiredeVHumanite”; Barthlomess, in the Dictionnuire des Sciences PhUosophiques; Boullier in his Histoire dela Philosophic Cartesienne”; Renouvier,in his “Manuel de la Philosophie Moderne” and Comte in his letter to Mill. Cf. Littr6,A. C'ornteetla.PhilosophicPositire. Among the English philosophers, Mill has given attention to the historical principles of Vico in his “System of Logic”. Cf.Vico's "New Science and Ancient Wisdom of Italians," in Foreign Review, Lond., Foreign Quarterly Review. The philosophic revolution which began with Descartes in France, soon extends toItaly and manifests itself in the two forms of psychologism (or idealism), and sensualism -- represented by Descartes and Malebranehe on the one side, and by Locke and Condillac on the other. Among the followers of the Psychologism of Descartes are Cornelio, who in his “Progymnaxmata Physica” tries to blend the doctrines of Telesio with the method of the French philosopher; Fardella, the friend of Amauld and Malebranehe, and the author of Universe PhUosopliijt Systcma”;  Doria, who in his “Difesa ddla Metafisica” opposes the doctrines of Locke; Grimaldi, who in his Discussioni htoriclie, TetHugiche e Filosofiehe” vindicates the Cartesian philosophy against the attacks of the Aristotelians of his age; and Brescia, the authorof “Philosophia Mentis methodice tractate”. Among the opponents of Aristotle may also be mentioned Basso,PluUmtphias    Natural!* adcersw Aristotelem, libri 12. The following writers belong to the school of Descartes through the affinities with Malebranche: Gerdil who held to the vision of ideas in the divine mind, and opposed the Sensualism of Locke, the Ontologism of Wolff, and the Pantheism of Spinoza. Among his numerous works the following relate to philosophical subjects: “L immateriality de Cdute dimmlti coidre Locke”; “Defense du sentiment du P. Malebranclie— sur la nature et Corigine da idee*contreteaamendeMr.Locke; “Anti-Emile,or,Reflexion*svrlatlteorieetlapra tique tie l’education contre les principes de Rousseau”; Traite de* combat* singnliert; Discours philosoplugue* nur Vhomme; Dintostrazione maternaltea eontro CeferMtd deBa materia; Del? inflnito Assoluto consulerato iitUa grandezza; Esame e coitfuUtzi-me dti principii deUa FHosofla WiAfiana; Introdtmone alio Studio deUa Religion. Rossi, contemporary of Vico, and author of “La Meitte Sorrana “; Mieeli. who strives to reconcile Christian idealism with the Eleatic doctrines, and whose system may be found in Gioanni's work, “Mieeii. ovcerotldCEnte I'noeRente; Palmieri, who defends Christianity against the materialistic doctrines of Frerct and oother French writers; Carli, who in his “Elemesti di Morale” attempts a philosophical confutation of Rousseau on the inequality of men; Falletti,who, in his work on Condillac, establishes the principle of knowledge on the idea of being as evolved from the ego; Draghetti, who founds his Psychology on moral instinct and reason; Torelli, in his treatise “De Sihtl/t”; Chiavacci in his Saggio sulla grandezza di Dio”; Orazi in his” MeJodo mi tersnle di filosofare”; Pini, author of the “Protologia”, in which he establishes all principles of knowledge and morality on the unity of the Divine Nature; Giovenale, who in his “Soli* intdligentitr, cttinon nieeedit itox. lumen iiideficiensac inextinguibile Muminan* omrtem hominem” seeks in divine illumination the source of all science; Tellino, who in his “These*PhUosojiltiea1deInflnito.1(W1” ascends to the idea of the Infinite as the principle of all knowledge; a principle which was also regarded as transcendental by Pasqualigo in “Disputationes Met'tphgxicae”. By M.TerralavoroinMetaphysial; and by Boschovich in “SullaLeggediCo&- tinuitd”. While these philosophers are characterized by a Platonic tendency, the following professed themselves disciples of Aristotle: Liccto in his “De Ortu Aninur IJtiman^r”; “DeInteMectuAgente”; DeLurerni*aittiqitorninreeonditi*;DeAi,mili*a»ti- qui*; Apologia pro AristoUU. Athei-tini aceunato; De, Pittate Aristotetis”; Polizzo in his “Philosophical Disputationes”; Andrioli, in his “Plttlosophia Erperimentale”; Langhi, in his “Xoriasima Philvsophia”; Jlorandi. in his Curm* Ph&*np/ua”; Maso. in his Theatrum Pldlosophicum”; Scrbelloni. in his Phibtnphii”; Spinola, in his “Korissima Plttlosophia”; Ambrosini, in his Method** ineentiea”; Benedetti, in his Plttlosophia Peripatetica”; Rocco. in his Esercitnzionifi'.otofiche”. As Empiricists more independent of scholastic influence may be mentioned Borelli, the eminent scientist, in his great work, “De Motu Animalium”, in which animal mechanics are established on scientific principles; Magalotti, in his Lettere famigliari against Atheism”; Grandi, author of a Logic in which he opposed Scholasticism, and of “Diacresi”, in which he refutes the doctrines of Ceva, as expressed in his “PlttlosophiaNovo-Antigua”, a workwritten in verse, intended as a confutation of Gassendi, Descartes, and Copernicus; Severino, who in his “Pawofta”stives to investigate nature through the study of ancient monuments. Magneno precedes Gassendi in the restoration oft he atomistic philosophy in his “Democritus reviciscens” and in “De Re*tauraU'oite Phitotopki Z>em. Epieurea”; Ciassi anticipates Leibnitz in the doctrine of Monades, in his “Tntorno (die Forte Vice; and Algarotti calls the attention of his contemporaries to the works of Newton in his “Netctonuinismo”. The philosophy of Wolff finds an exponent in the author of “InstUutiones Pliilosophm Wo'.fianae” and the doctrine of Leibnitz is interpreted in the works of Trevisani and Cattanco. Meanwhile, the questions as to the soul of animals, and the union of the soul with the body, are treated by Cadonici in “Dissertazionc epistolare”, Fassoni, in “Libro suW anima delle bestie”, L. Barbini, “Nuoro Sistema intorno all’anima dei bruti”, Sbaragli, “Enteleehia, sen anima sensitiva brutorum demonstrate contra Cartesium”; Pino, “Trattato sojyra l’essenza dtW anima ihlle bestie”, Vitale, “L'unione dell’anima col corpo”, Papi, “Sull’anima delle bestie”, Monti, “Anima brutorum”; Corte, “Sul tempo in cui si injbnde Vanima nelfeto. Empiricism is greatly extended. At first it remains independent, but it soon falls under the influence of the doctrines of Locke and Condillac. Among the early Empiricists of that age may bementioned Martini, “Logica, seu Ars coffutandi”, Fuginelli, “Prina'pia Metaphysial gcomctriai meUiodopertractata”, Visconti, “Theses ex Universa Philosophia”; Sanctis, “Delle passioni e rizi drWintelktto”; Fromond, “NonaIntroductioadPMosophiam”, Spedalieri, Dei Diritti dtW Homo”, Zanotti, philosophical works, Longano, Dell’uomo naturale”; Boccalossi, “Sulla-liiflessione”, Amati, EtMca ex tem pore conciitnata”, Verri, philosophical works, Baldinotti, “Tentaminum Mttap/iyskorum, Libri 3, and “De Recta Humana! Mentis Institutione”, Tettoni, “Priacipii del Diritto naturale”, Capocasale, “Cursxs PhUosophicus”, Bianchi, “Meditozioni”, Muratori, the author of the Annals of Italy, and of DdleForzc deWIntiiulimento, DeliaForzadeUaFantasia,and DaFilosofiaMorale”; Gravina, the author of De Origine Juris Ronnini,  and La Ragione poetica”. The influence of the sensualistic school of France is chiefly introduced into Italy through the translation of Locke's "Essay on tlut Understanding" by Soave (il modo delle parole, la parola e segno dell’idea, e l’idea e segno della cosa), a member of the Order of the Somaschi, and the author of “Instituzioni di Logica, Metafisica e Morale” and of many other philosophical works, all moulded on the philosophy o fLocke. His “Instituzioni” have long been the text-book of philosophical instruction in the Colleges of Northern Italy. The translations of the writings of Bonnet, D’Alembert, Rousseau, Helvetius, Holbach, De Tracy, and, above all, the philosophical works of Condillac give a powerful impulse to the doctrine, and the philosophy of the senses became predominant in the universities and colleges of the Peninsula. The personal influence of Condillac, who resided at theCourt of Parma as tutor to a Bourbon prince, greatly contributes to this result. The philosophical text-books written by Mako and Storcheneau also greatly added to the propagation of Sensualism in the Italian Schools. Among the representatives of this philosophy may be mentioned, besides Soave already named Bini, “Lettere Teologiehe e MeUifisicliche”, Pavesi, “Elementa Logices, Meta- physicei, et Phil. Moralis”, F. Barkovich, SaggiosuUe passioni”, Rezzonico, SuHa FUmofia”; Tomaio, InstituzionidiMetaj Utiea”, Valdr.s- tri, Lezioni di analisi delle Idee”, Lomonaco, Analisi della scnsibilita”, Schedoni, “Delle morali influenze”, Cestari, “Tentatiro secondo delta rigenerazione delle Scienze”, Abba, “Elementa Logices et Metaphysices, Delle Cognizioni umane and Letterea F Uomatomille credenze primitive,;and "Patio,Blemeata PhilosophimMoralis. On the same basis Cicognara seeks to establish Aesthetics in his “Del Bello”, Cesarotti, Philology, in his Sulla Filosofia deUe Scienze”, Costa, Rhetoric, in his D d modo di comporre, le idee, and Borrelli, Psychology, in his “Prineipii della Genealogia del Pensiero”. To counteract these materialistic tendencies, some philosophers endeavour to construct a philosophy ou the basis of revelation, while others seek refuge in a kind of eclecticism. Among the first may bementioned Premoli, “De etistentiaDei”, Riccioli, “De distinction sentium in Deo et in creaturis”, Sicco, “Logica et Metaph.Institutiones”, Semery, Triennium Philosophicum”, Ferrari, PJal<m>- phia Peripatetica adcersus teteres et recensiores prasertim PhUosoplios, and Leti, “Nihil sub Sole Novum” and “De unico rerum naturalium formali principio, ten de Spirita Materiali”. Among the second class are Ceva,alreadymentioned; Corsini, Institution** Phtf.osofJiic* uè Matematico”, Gorini, Antropologia”, Luini, Meditazione Filotvfie”, Ansaldi, Riflessioni sulla Filosofia Morale”, “De traditioneprincipiorvm legis naturalis” and “Vindicim Maupertuisinnm”, Scarella, “Element* Logica; Ontologia, Psycdnght et Teologia naturalis, and above all, Genovesi in his “Elementa Mdaphysices”, “Elementorum Artis Logico-Critiar”, “Instituzioni delle Scienze Metafisicli”, “Logica pei Giovanetti, “Diceosina or moni science”, “MeditazioniFàosoficJie”, “Elementi di Fisica sperimentale” and in his “Lezioni<& Commercio e di EeonAnia Citile”, which work contains his lectures on political economy, delivered from the chair established at Naples by his friend Interi, a wealthy Florentine who resided in that city. To this same School may be referred Galiani, tne author of “Trattato della moneta” and tin Dialogues stir le Commerce de Uè”,  Bianchini, who, in his “Storia Unitersale” strives to separate history from its legendary elements by a philosophic interpretation of ancient monuments, Giannone, who, in his “Storia arile del Regno di Napoli” puts in evidence the usurpations of the Church over the State, and boldly asserted the independence of the latter; and Beccaria, the author of “Dei Delitti e delle Pene”, a work which, more than any other, contributes to a radical reform of penal law in Europe. Cf. StoriadellaLetteraturaItaliana di G.Tiraboschi; Della Storia e detf Indole (fogni Filosofia di  Buonafede, Delia Ristanrazione (Fogni Filosofia nei Secoli 15°, 16°, 17°, by thesanv? writer, Dell’Origine e Progresso d'ogni Letteratura, by Andres; /ecali della Letteratura Italiana, di Corniani continuata da Ticozà e C. tigoni ls>5fi; Storiadella Letteratura Italiana di Lombardi, HistoireUttérair' <fItalie, par Ginguène— eontinuée par Salfi; Storia della Letteratura Italiana, di Maffei, Storia, della Letteratura Italiana, di Giudici. Cf. also Supplementi alla Storia della Filosofia di Tennemann” by Bomagnosi and Poli. OnGenovesi cf.Genovesi by Racciopi,and on Beccaria, “Beccar» eilDirittoPenale” by Cantù. The predominance of French philosophy makes the ideas of the French encyclopedists and sensualists popular among the more advanced philosophers of Italy. The progress of natural science, of jurisprudence and political economy contributes to foster the habit of mental independence, while the national spirit which had penetrated the literature in ‘the volgare’ from the age of Aligheri, becomes more powerful than ever, especially through the writings of VAlfieri, who, in his Misoyatto, earnestly opposes the prevailing influence of French philosophy, and in his tragedies strives to excite his countrymen to noble and independent deeds by the dramatic representation of ancient Roman patriotism. This spirit is kept alive by the poetry of Foscolo and Leopardi, the satires of Parini and Giusti, the political writings of *.!;./.ini, the historical novels of Guerrazzi and Azeglio, the tragedies of Manzoni and Niccolini, and the historical works of Troya, Colletta, Hotta,SlidCesareBalbo. But no department of mental activity contributes so powerfully to the advance of the national sentiment as philosophy, which, embodying the aspirations of the people, aims to give them a scientific basis and a rational direction. In its development it passes through the same phases as in France, adjusting itself to the wants of the country, yet keeping on the whole an independent character. The Italian contemporary philosophy may be divided as follows: Empiricism, Criticism, Idealism, Ontologism, Absolute Idealism or Hegelianism, Scholasticism, and Positivism. Of the School of Empiricism Gioja is the first representative. He was born in Piacenza, an dearly devoted himself to the cause of liberty and national independence. Witht he advent of Napoleon in Italy he enters public life, and advocates a Republican government. Under the Cisalpine Republic Gioja is appointed historiographer and director of national statistics. With the fall of Napoleon Gioja retires from office; and twice suffers imprisonment for his liberal views. Accepting the doctrines of Locke and Condillac, Gioja strives to apply them to the social and economic sciences in the defence of human rights, and the promotion of wealth, and happiness among the people. In his “ElementidiFtlvsojin”, Gioja defines the nature of external observation, and describes its methods its instruments, its rules, and the other means through which its sphere may be extended. The foundation of all science, according to him, lies in the science of Statistics, which supplies the phenomena of scientitic investigation, classifies them, and brings them under general laws. Thus, Statistic embraces nature and mind, man and society;it originates in philosophy and ends in politics, to which it reveals the economic resources of nations, wealth, poverty, education, ignorance, virtue, andvice. This process he follows in his “FllosojiudtHaStatistioa”, in which he reduces all economic and political phenomena to certain fundamental categories, the bases of social science, and the criteria of productive forces in society. Gioja follows the same method in defining the nature of social merit in his “Del Merita e delle Ricompense”, fixing its constituent elements, he verifies them in the history of nations, and by their presence or absence traces the different degrees of their civilization. A follower of Condillac in psychology, Gioja is the disciple of Bacon in his method, and of Bentham in hi smorals. The general good constitutes the source of duty, right, and virtue; even self- sacrifice springs from utility. Imagination and illusion play a great part in human life, indeed it is only through these faculties that man excels other animals. Through them man loves fame, wealth, and power, his greatest motives to action. Virtue itself finds its bestcompensation in illusion, and religion has in the eyes of a true statesman no other value than the influence it exerts on the people. Gioja writes also “Teoria Civile e Penale del Divorzio”, “Indole, Estenxione e Vantaggi dfllaStatistical”, “Nuovo ProspcttodelleScienseEconomise”, “Ideolo gia” and “11Nuovo Gakitco. Gf. ElogioStorico di Gioja by Romagnosi, Discorso su Gioja, by Falco, and Es*at sur PHistoire de la Philosophical Italieau Dix-Neuvieme Sieclt,\^ Louis Ferri. Romagnosi, the eminent jurist, marks a step in advance in the empiric philosophy. Romagnosi was born in Piacenza, supports the government of Napoleon in Lombardy, and holds a professorship of jurisprudence at Parma, Pisa, and Milan. He is tried for treason againstAustria, and acquitted. His psychologic doctrines are contained in his “Che Cosa e la Mcnte Sana”, “La Supremo, Economia deW Umano Sapcre”, Vcdutefondameiitali sulT Arte loyica”, “Dottrine della Ragione. W'hile he admits the general tenets of Condillac, Romagnosi rejects tho notion that our ideas are but transformed sensations. Lier ecognizes in the mind a specific sense, the logical, to which he attributes the formation of universal ideas and ideal syntheses. It is this faculty which perceives differences and totalities, as well as all relations which form the chain of creation. The harmony between the faculties of the mind and the forces of nature is the foundation of all philosophy. It is through the logical sense that that harmony is reached, and the connection and co-ordination of mind and nature are effected. Its sphere, however, is limited to experience, and is therefore essentially phenomenal. The reality of nature, cause, substance and force escapes our mind. Moral obligation arises from the necessary conjunction of our actions with the laws of nature, in reference to our own perfection. The ideal of this perfection, formed from experience and reason, constitutes the rational necessity of moral order. Right is thepower of doing whatever is in accordance with that order; hence right is subordinate to duty. Hence, too, human rights are inalienable and immutable; they are not created by law, but originate in nature, and culminate in reason. Civil society is the child of nature and reason, and not the offspring of an arbitrary contract, as Rousseau believed. Civilization is thecreation of the collective intelligence, in the pursuit of the ends established by nature. It is both internal and external; the first is the result of the circumstances amidst which a nation may find itself, in relation to its own perfection; the second is transmitted from one people to another, and modified by local causes. As a general rule, civilization is always exteriorly transmitted through colonies or conquest, or communicated by Thesmothetes (law-givers), foreign or native. Romagnosi develops these ideas in his “Introduzione alio Studio del Dlritto Publico Univer sale”, “Principii della Scienza del Diritto”; “Delia Natura ed<?FattorideWIncivilimento”, “HisDella GenesidelDiritto Penale” in which he limits the right of punishment to the necessity of social defence, has contributed, not less than the work of Becaria on crimes and punishments, to the reform of penal law in Europe since the beginning of the present century. A complete edition of Romagnosi's works is published in Milan under the editorship of Giorgi. Cf. La Mente di Romagnosi by Ferrari, his Biografia by Cantu, and Ferri, op. tit. 2. The philosophic scheme of Criticism proposes to establish the validity of knowledge by the analysis of thought. Its chief Italian representative is Galuppi. Galuppi was born in Calabria, and holds a professorship of philosophy at Naples. A student of Descartes, Locke, Condillac, and Kant, Galuppi directs his attention chiefly to psychology, which in connection with ideology constitutes, according to him, all metaphysical science. Philosophy is the science of thought in its relation to knowledge and to action; hence It is theoretical or practical. The former embrace pure logic -- which occupies itself with thought, that is,with timjorM ofknowledge which is independentofexperience.; Ideologyand Psychology -- the science of thought and of its causes, and, third, Mixed Logic -- which considers empiiic thoughts, the matter of knowledge, and unites the principles of pure reason with the data given by sensations. A fourth branch, Practical philosophy, or Ethics, considers thought in relation to the will,the motivesandrulesofitsactions. To this a fifth branch, Natural Theology is added, which from the conditional evolves the unconditional and from the relative the absolute. Philosophy from another point of view may also be divided nto subjective and objective, as its object is th emind itself, or th erelations which unite it to the externalworld. The fundamental problem of philosophy is found in the question of the reality of knowledge. Rejecting the solution of it given by Locke and Condillac, Galuppi accepts the distinction of Kant between the form and the matter, the pure and the empiric elements in human thought; but he insists that by making the former the product of the mind, the philosopher of Konigsberg renders it a merely subjective function, in a de knowledge entirely subjective, and paved the way for the Scepticism of Hume. Realism in knowledge can only be obtained from the assumption of two principles. First, the immediate consciousness of the Ego; second, the objectivity of sensation. The consciousness of the substantiality of the Ego is inseparable from the modifications of our sensibility; at the same time sensation, either internal or external, is not merely a modification of our existence, but is essentially objective; it affects thesubject and contains the object. Our mindi s thus indirect communication with itself and the external world through a relation which is not arbitrary, as Reid supposes, but essential, necessary, and direct. This relation is expressed in the immediate sentiment of the metaphysical unity of the Ego, which thus becomes the foundation of knowledge. From the primitive consciousness of the Ego, and of the non-Ego, the mind rises to distinct ideas through reflection, aided by analysis and synthesis— the analysis preceding the synthesis— by distinguishing the sensation both from the ego, and the object which produces it. Thus, an idea is essentially an analytic product, although it may be considered a ssynthetic,iur elation to the substantial unity of  the ego in which it is formed. Although all knowledge of reality is developed from the consciousness of experience, there is a previous element in the mind which renders that development possible. This element is subjective, that is, it is given by th emind itself in its own activity, andc onsists in the immediate perception of the identity of our ideas, from which arises metaphysical evidence or logical necessity, which forms the basis of allphilosophicalreasoningandscientificcertainty. Thuseveryjudg ment based on logical necessity proceeds from the principle of iden tity, which in its negative form becomes the principle of contradic tion. It is therefore analytical; indeed no synthetic; judgment d priori is admissible, and those which were held as such by Kant may all be reduced to analytical ones, in which the attribute is contained in the subject, and which therefore are based on identity. General ideas are all the product of comparison and abstraction; none of them are innate, although they are all natural, that is to say, the product of mental activity. Thus from the perception of another body than its own, the mind evolves the ideas of duality, plurality, extension, and solidity; from these the idea of matter; and through further analysis, those of substance, causality,time and space. They are all analytical, subjective and objective; analytic because derived through analysis from identity, subjective because elaborated by theactivity of the mind out of its own consciousness, and objective because contained in the objective perceptions of sensibility. A spiritualist in psychology, Galuppi maintains the unity, the simplicity, the indivisibility and the immortality of the human soul, which he considers as a substantial force, developing into various faculties as it becomes modified by diverse surrounding circumstances, from the consciousness of the Ego and of the non-Ego (or Tu) arising to abstract and universal principles. Remaining, however, withinthe bonds of empiricism, though he places the human mind above nature, yet Romagnosi also holds that it cannot attain to the knowledge of its own essence, or of the essence of matter, nor understand the origin of the universe, and the processes of its development. In Ethics, Galuppi rejects both the doctrine of Helvetius, which founds morality on the instinct of pleasure, and that of Wolff and Romagnosi, who derive its essence from our natural longing for perfection. First among modern philosophers of Italy, Galuppi establishes with Kant the absolute obligation of moral law, and its pre-eminence above self-interest and self-perfection. Happiness is a motive to our actions; it is not the essence of moral obligation, nor the source of virtue. Absolute imperatives, or practical  judgments a priori,such as "Do thy rduty” are at thefoundationof moral law; they originate from the very nature of practical reason, which contains also the principle of the final harmony between virtue and happinesss -- expressed in the moral axiom, virtue merits reward, and vice punishment. From this principle as well as from ou rown consciousness, Galuppi demonstrates the freedom of the will, both as a psychological and moral fact. Natural religion has for it sobject the existence of God, of whom we may obtain the idea by rising from the conditional to the unconditional, from the finite to the infinite, and from the relative to the absolute. This idea is subjective: it is developed from that of identity, that,is, the one isi ncluded in the other. But we reach also the existence of infinite reality through the principle of causality, and in this sense the idea of God is objective. Theism alone can reconcile the infinite goodness of God with the existence of evil; a reconciliation, however, which is imperfect, from the very fact that human reason cannot understand all the relations which exist between all beings. God is incomprehensible, creation is amystery, miracles are a possibility, and revealed religion is an important aid to our education. Cf. L.Ferri,op.cit.,and It.Mariano,LaPhilosophicContemporaine en Ltalie. he following are the works of Galuppi: “Saggio FUosqfico sulla Critlca della Conoseema”, “Letter? Fllosofiche suite Vicende della FUosofia intorno ai Prineipii dtlla, Conoscenza Umana da Cartesio fino a Kant, Elementi di Filosofia”; “Lezioni di Logica e di Metajlsica”; Fili* sojuidellaVolontd”’ “ConsiderazionisuWIdealismotrascen- dentala e sid Itazionalismo assoluto”. The following writers may be referred partly to Empiricism, and partly to Criticism:P.Tamburini, “IntroduzionealioStudwddlaFUosofiaMorale”; ElementaJitri*Xa- turce”, “CennisiiilaPerfettibiUtddtW Umana Famiglia”, Ceresa.Prineipiit Leggigeneralidi FUosofiae Medieina”, Zantedeschi, Elementi di Psieologia Empirica”, Poli, Saggio FUotofico sopra la Swola dei modernifilosofi naturalisti”, “Saggio cFun Corso di Filosofia; and Primi Elementi di FUosofia”, Ricci. in his C'ottsiuitmo (AntologiadiFirenze). Rivato, Ricobelli.and Devincenzi, who wrote on theFrench Eclecticism in the CommentarideW Alencodi Brescia”, Lusverti, Inxtituzioni Logico-lfetafisiche”, Gigli,AnalisidnUe.Idee”, Bini,LezioniLogieo-itfta- fixieo Morali”, Pezzi, Lezioni di FUosofia della mente e del more; Accordino, ElementidiFUosofia”, ZeUi,ElementidiMetafisim”, Alberi,DdXaciWe”, Gatti,PrineipiidiIdeologic”, Passeri,Ddlanaturaumanasocietoie”, DeW umana perfezione”, Scaramuzza, Esame analiUco ddUi facoliA di*»• tire,  Bonfadini, Sulk Categoric di Kant”, Bruschelli, Prdectiones Logico- Mctaphisicm”, Bellura, La Coseieiua”, Fagnani, Storia naiurale ddla  potenza umana”, Delle intime relazioni in cui progrediscono la Filosofia, la Religione e la. Libertà”, Ocheda, Della Filosofia degli Antichi”, Pizzolato, Introduzione allo Studio detta Filosofia”, DomowBki, a Jesuit, In stitution!s Philosophica”, Testa, La Filosofia del Sentimento”, “La Filosofia dell' Intelligenza”, “Esame e discussione della Critica della Ragione Pura ài Kant, Critica del Nuovo Saggio suW Origine delle Idee di A. Rosmini, Grazia, “Saggio sulla realtà della conoscenza umana”, I.ettieri,  “Dialoghi filosofici suW intuizione”, Introduzione alla Filosofia monde e al Liiilto razionale”, Longo, Pensieri filosofici”, Teoria della conoscenza”, Dimostrazione analitica delle facoltà dell' anima”, Tedeschi, Elementi di Filo sofia”, Mancini, Elementi di Filosofia”, Mantovani, Traduzione della Critica della Ragione Pura di Kant”, Mazzarella, Critica della Scienza”, Della Critica. Empiricism is applied to ^Esthetics by Delfico in his Nuove Ricerche sid Bello, Talia, Princijni di Estetica, Ermes Visconti, Saggi sul Bello,  and Riflessioni idcologicìie intorno al linguaggio grammaticale dei popoli colti”, Venanzio, Callofilia”, Zuccaia, Principi! eMetici, Lichtenthal, Estetica”, Longhi, Callografia” and Pasquali, lnsliluziind di Estetica”. Zuccaia and Lichtenthal, however, separate themselves from the empirical School, and strive to find the essence of beauty in the idea. The same principles of Empiricism are followed by writers who undertake to construct a genealogy of sciences, such as Ferrarese in his “Saggio di una nuova classificazione delle Scienze”. He is also the author of “Delle diverse specie di follia”, “Ricerche intorno all'origine diWistinto”, “Trattato della monomania suicida”, De Pamphilis in his Geografia del'j> Scibile considerato nelXn sua unità di utile e di fine” and Rossetti in his “DelloScibileedelsuoinsegnamento”. Amongthe writers on Pedagogy who follow empirical doctrines may be mentioned Pasetti in his “Saggio suW Educazione fisico-morale”, Raffaele, Opere Pedagogiche”, Boneschi, recetti di Eilucazione”, Fontana, Manuale per l'Educa zione umana”, Parravicini in his various educational works; Aporti, Manuale di Educazione e di Ammaestramento per le Scuole infantile”, Assarotti, Istruzione dei Sordi-Muti”, Bazutti, Sullo stato fisico intellettuale e morale deiSordi-Muti”, Renzi, SiuT indole dei deciti, and Fantonetti, “Della Pazzia”. Among the historians who follow the doctrines of historical criticism may be named Rossi in his ”StudiStorici”, Denina in his “Rivoluzioni d'Italia”, Verri in his “Storia di Milano”, Gregorio in his “ConsiderazionisullaStoriadiSicilia”, Colletta inhis “StoriadelRegnodiNapoli, Botta in his Storia della Guerra dell' Indipendenza Americana” and “Storia d'Italia, continued from that of Guicciardini”, Palmieri in his Saggio Storico e Politico sulla Costituzione del Regno di Sicilia”, Cantù in his Storia Universale” and Storia degli Italiani”. Also by Micali in his L'Italia avanti ilDominio de' Romani”,  Mazzoldi in his Delle Origini Italiche”, Lamperdi in his Filosofia degli Etruschi”, Berchetti in his Filosofia degli antichi pojioli”, “Sacchi in his Stona dilla Filosofia Greca, Roggero in hisori. della Filosofia da Cartesio a Kant”, Raguisco, Storia delle Categorie da Taletead Hegel”, Sclopis, Storia detta Legislazione Itidiana”, Farini, Stati Romani” and Farina, Storia d'Italia”. Next is Idealism. Whatever may be the value of the psychological investigations of Galuppi, and the seeming "realism" by which his  theory is characterized, his doctrine, founded as it was on the subjective activity of the miiid in connection with experience, could not supply an objective foundation for science. It therefore left the problem of knowledge unsolved. To establish the objectivity of human thought on an independent and absolute principle is the task which Rosmini, the founder of modem Idealism in Italy, proposes to himself. Rosmini was born in Rovereto in the ItalianTyrol, and receives hiseducation at Padua. He enters the priesthood, and at a later period founds a religious institute of charity, whose members devote themselves to the education of youth and the ecclesiastical ministry. He is charged by King (Jharlcs Albert with a mission to Rome, the object of which was to induce Pius IX. to join the Italian Confederation, and to allow the citizens of the Roman States to participate in the W r of National Independence. Rosmini’s efforts at first promised success. He is made a member of the Papal Cabinet and is even invited to the honours of the Cardinalate. But the influence of the reactionary party in the Church having become predominant, the Pope withdraws from the liberal path on which he had entered, Rosmini's proposal is rejected, and the ambassador himself  dismissed in disgrace. He returns to his retreat at Stress on the Lago Maggiore, where he again devotes himself to the work of the restoration of philosophy, for which he had so long laboured. Philosophy, according to Rosmini, is the science of the ultimate reasons; the product of highest reflection, it is the basis of all sciences in the universal sphere of the knowable, embracing ideality, reality and morality, the three forms under which Being manifests itself. Hence there are three classes of philosophical sciences. First, the Sciences of intuition, of which ideality is the object, such as Ideology and Logic. Second, he Sciences of perception, the object of which is reality, as given in the sensibility, such as Psychology and Cosmology. Third, the Sciences of reason, whose object is not immediately perceived, but is found through the inferences of reason, such as Ontology and Deontology; the former considering Being in itself and in its three intrinsic rela tions; the latter, Being in its ideal perfection, of which morality is the highestcomplement. Ideology is the first science. It investigates the origin, the nature, and the validity of ideas, and with Logic establishes the principle, the method, and the object of philosophic investigation. His Ideologic and Logical works, containing the fundamental principle of his system, and the germ of all his doctrines, are as follows: “Sagyio sutt' Origine delle Idee”, “Rliinnovamento ddla Filog<yia   in Italia”, a polemical work directed against Mamiani, “Introduzione alla Filosojia”, and “LaLogioa”. Having reduced the problem of knowledge to the intellectual per ception of reality, Rosmini examines and rejects the solutions given by the principal philosophers of ancient and modern times. He however accepts the views of Kant on the essence of that perception, and places it in a synthetic judgment a priori, the subject of which is given by our sensibility, and the attribute by our mind; the one being furnished by experience, the other having a transcendental origin. But against Kant, Rosmini contends that this transcendental element is one and objective, not plural and subjective. It is not evolved by the activity of the mind, but although essentially united to it, it has an absolute, objective and independent existence. This element, the objective form of the mind, to which all Kantian forms may be reduced, is Being in its ideality (“l’esere ideale”), which contains no real or ideal determinations, but is ideal activity itself, deprived of all modes and outlines, the potential intelligibility of all things, native to the mind, the light of reason, the source of all intelligence, the principle of all objectivity, and the foundation of all knowledge. Essentially simple, one and identical for all minds, universal, necessary, immutable and eternal, the idea of being is the condition of every mental act. It cannot originate from reflection, abstraction, or consciousness. It has a divine origin. Indeed, it is the very intelligence of God, permanently communicated to the human mind under the form of pure ideality. All transcendental ideas, logical principles, identity, contradiction, substance, causality, the very idea of the Absolute, are potentially contained within it, and become distinct through the process of reflection. It is only through the synthesis of sensibility and ideality, that man intellectually perceives the existence of realities. To think is to judge, says Rosmini, and to think of reality is to judge that it is actually existent. To this judgment sensibility gives the matter or the subject, mind the form or the attribute, by applying to the former the attribute of existence; while the substantial unity of our nature, at once sentient and intelligent, affords the basis on which that synthesisi saccomplished. Thus reality, which is subjective, that is to say, is essentially connected with sensibility, becomes objectively known through the affirmation of its existence. Thus ideality alone is knowable per se; while reality acting on our sensibility is perceived only through ideality. Through the faculty of universalizing, separating the possibility, or the intelligibility, or the essence (these terms have the same meaning) of the objects so perceived, the fluid forms universal ideas, which are thus but specific determinations of the infinite ideality. Logic establishes the truth of knowledge and the foundation of its certainty. Now truth is aquality of knowledge; that is to say, our knowledge is true when that which we know exists. Truth is, accordingly, the same as existence, and as existence is the form of our intelligence, so our mind, in its very structure, is in the posses sion of truth. No error is possible on this subject; for the idea of existence is affirmed in the very act of denying it. So delusion is possible as to its modes; for that idea has no mode, or determination. So all specific ideas and logical principles are free from error; for they represent mere possibilities, considered in themselves and without relation to other things. The same may be said of the primitive judgment, in which the existence of reality is affirmed. Confining ourselves to the simple affirmation of the actual existence of the object as it is given in sensibility, we cannot err; error beginswhen we undertake to affirm more than we perceive, or when we assert relations between ideas which do not exist. Error, therefore, is always voluntary, although not always a free act; it may occur in the reflex, but never in the direct or primitive knowledge. On these principles, Rosmini rejects the doctrine of Hume and Berkeley as to the validity of our knowledge. Rosmini's psychological, cosmological, and ontological ideas are contained in his Psicoloyia, Antropologia, Teodic&i,  and TiMsofia. Psychology considers the human sol in its essence, development, and destiny. A fundamental sensibility (“sentimento fondamentale”), substantial and primitive, at once corporeal and spiritual, having two terms, one of which is a force acting in space, the other ideality itself, constitutes the essence of the soul. It is active and passive; it is united with internal and external extension, and its body has double relation to it, of subjectivity and of extra-subjectivity. It is one, simple and spiritual, and by this quality it I sessentially distinguished from the souls of mere animals. Having for its aim and end the potential ideality of all things, it will last as long as this intuition: it is therefore immortal, although its term of extension will perish with th edisorganization of the body. Life consists in fundamental sensibility, the result of that double hypo-static relation, in which the  body partakes of the subjective life of the soul, and the soul of the immortality of the infinite ideal. Cosmology considers the totality and the order of the universe, its parts and their relations to the whole. As reality is essentially connected with sensibility, so that the idea of the one involves the idea of the other, Rosinini admits a primitive sensibility in matter, and holds, with Campanella, that chemical atoms are endowed with a principle of life. Hence a hierarchy of all beings exists in nature, from the primitive elements to the highest organisms, a hierarchy founded on the basis of the different degrees of sensibility, with which they are endowed. Hence, also, Rosmini affirms the existenceof a universal soul in nature, much like that admitted by Bruno, whose sphere is indefinite space; a soul one in itself, yet multiplied and individualized in the numberless existences of the universe. Spontaneous generation is a natural consequence of the theory of universal life. Ontology includes Theology; but while the former considers the essence of Being, its unity and the trinity of its forms in the abstract, the latter regards it in its substantial existence, as the absolute cause and finality of the universe. The intelligibility of things, as revealed to the human mind, being only potential and ideal, cannot properly be called ‘god’, who is the absolute realization of the infinite essence of being, and therefore contains in the unity of his eternal substance an infinite intelligibility, as well as an infinite reality and morality, a reality which is essentially an infinite sensibility, and a morality which is essentially an infinite love. It is thereforenot through a natural intuition, but through the process of reasoning that the mind acquires a knowledge of an existing God. It is by reflecting on the logical necessity and the immutability which belong to ideality, on the conditions required by the existence of contingent realities, and the nature of moral obligation, that, by the process of integration, our reason is led to believe in the existence of an absolute mind, the source of all intelligibility, reality,and morality. Thus the idea of god is essentially negative, that is to say, affirms his existence, but it excludes the comprehension of his nature. Creation is the result of divine love. The Absolute Being cannot but love being, not only in itself, but in all the possibilitiesof its mani festations. It is by an nfinitely wise abstraction that the divine mind separates from it sown intelligibility the ideal type of the univers; and it is by an infinitely sublime imagination that it makes it blossom, as a grand reality in the space. Yet the universe is distinct from the  Creator, because it is necessarily limited and finite; and as such it cannot be confounded with the Infinite and the Absolute, although it is identi fied with it in its ideal type, which indeed flows from the very bosom of the divine nature. Thus creation in its ideal essence is God; but it is not God in its realization, which his essentially finite. In hisTefxii&sa, Rosmini strives to show that the existence of evil does not stand in contradiction with an all wise and omnipotent Providence. Man is necessarily limited, and evil is a necessary consequence of his limitation. Perfect wisdom in its action must necessarily follow immutable laws, which in their intrinsic development will come in antagonism with partial forces, and produce discords in the universal harmony. Such are thelaws of the maximum good to be obtained through the minimum, of action, the exclusion of all superfluities, the graduation of all things and their mutual dependence; the universal law of development; the existence of extremes and their mutual antagonism; finally, the unity and the celerity of the divine action, which presides over the government of the universe. The problem of the possibility of a better world has no meaning: God may create numberless worlds, but each of them will always be best in relation to its own object. As from a box full of golden coins we can only draw golden coins, so the Creator can only draw from his own mind thatwhichisbest. Deontology considers the archetypes of perfection in all spheres, and the means through which they may be realized. Moral science, including the philosophy of right, is one of its principal branches. This is treated by Rosmini in the following works: “Princij_rii <lrl!<t Seiema Mbrale, Storia Cumparativae CriticadeiSwtemiMorali, Antropologia, Trattato delta Cosdema Morale” FilunojiadelDiritto, OpuscoliMorali”. The essence of morality consists in the relation of the will to the intrinsic order of being, as it reveals itself to our mind; hence the supreme moral principle is expressed in the formula, recognize practically being as you know it, or rdapt your reverence and love to the degree of worth of the being, and act accordingly. The idea of being giving us the standard of this recognition, implies the first moral law, which is tin; identified with the primum notum, the first truth, the very light of reason. Hence moral good is essentially objective, consisting in the relation of the will to ideal necessity. Thus morality is essentially distinct from utility, the former being the cause, the latter the effect; hence Eudemonology, the science of happiness, cannot be confounded with Ethics, of which it is only a corollary. The relative worth of beings arises from the degree of their participation in the Infinite; hence man, whose mind is allied with an infinite ideality, has an infinite worth. It is through this union, not through the moralautonomy of the will, as Kant maintains, that man is a “person” and not a thing; and it is for this reason that actions, to be morally good, must have for their object an intelligent being. Moral categories are therefore founded on the gradations of intelligence and virtue, which is but the realization of intelligence. The duties towards ourselves are derived from the Imperative, which commands the respect and love of humanity, and we are the standard, by which we estimate the faculties and the wants of our neighbours. Rights are found in the faculty of acting according to our will, so far a sprotected by morall aw. Man has an inalienable right to truth, virtue, and happiness, and his right to liberty and property is founded on his very personality. Domestic societyis the basis of all civil organization, and the authority of the State is limited to the regulation of the modality of right, and never can place itself against rights given by nature. Indeed its principal objectis the protection of those rights. Liberal in almost all his doctrines, Rosmini’s ideas on the rights of the Church betray a confusion of Catholicism with Christianity, indeed with humanity. They are therefore extravagant as they are indefensible. It is true that in his Le CinquePlayheildla C/tiesa, Rosmini strives to introduce intotheChurch such reforms, as would have made it less antagonistic to the spiritof Christianity. In that work Rosmini urges th enecessity of abolishing the use of a dead language in the religious services, of raising the standard of clerical education, of emancipating the episcopate from political ambitions and feudal pretensions, and, above all, of intrusting the election of bishops to the people and the clergy, as is required by the very nature of the Church. His essay is placed at once in the “Index Expnrgatorius”. Rosmini applies also his philosophy to politics in his filosojiu detta Politica, and to pedagogic science in his Principle Supremo della Metodologia. Rosmini is also the author of Eponizione Critica della Filosojia di Aristetele, “Gioberti e il Panteismo”, “Opuscoli Filosofi” and of several volumes of correspondence. A complete edition of Rosmlni's works has been published in Milan and inTurin. His posthumous work published in Turin under the editorship of his disciple Paoli. ARJsumiof his system, written by himself, may be found in the Storia universale di O. C'antil, in its documentary part. Rosmini’s philosophy is early introduced into the universities and colleges of Piedmont, through the labours of Sciolla, Corte and Tarditi, the chief professors in the philosophical faculty at Turin. The two first embody the doctrines of Rosmini in their text-books of mental and moral philosophy, while the third, in his “Lettere di un Rosminiano”, undertakes to refute the objections which Gioberti advances against that philosophy. It was this work, which gives Gioberti occasion to publish his voluminous essay on Rosmini. Meanwhile, Rosmini’s doctrines extend to the schools of Lombardy, owing to the essays of Pestalozza. whose Element! di KUo-nyfiii, contain the best exposition of Rosminianism. Pestalozza is also the author of “Difesa delle Dottrine di Rosmini” and LuMenie di Rosmini, To the same School belong Manzoni, the author of the “Promessi Sposi” who, in his Dialogo »>j2T /»- venzwne, applies the Rosminian principles to the art of composition; Tommaseo, the author of the “Dizionario Estetico”, the “Dizionario dei Sinonimi”, and of several educational works, in his Espoxizione del Sistema Filosofico di Rosmini, A. Rosmini. Studi Filosofici” and “Studi critici”. G. Cavour. the brother of the statesman of that name, in his Fragment* Phitosopluquts; Bonghi, translator of several works of Plato and Aristotle, and author of “Compendio di Logica”, who gives an exposition of philosophical discussions held with Rosmini in his Le Sresiane; Rayneri, in his “Primi Principii di Metodica”, and “Dlla Pedagogia”; Berti, the author of “La Vita di Bruno”, Garelli, in his “Sulla Filosofia Morale” and in “Biografia di Rosmini”, Villa, in his “Kant e Rosmini”; Peyretti, in his “Ekmenti di FUosofui” and “Saggio di  Logiea generate”; B. Monti, in his “Del Fondamento, Progresso, e Sistema delle Conoteeme Umnne”; Imbriani, in his Sul Fautsto di Goethe” and/Mr Organism)poeticio e delta Poetica popolare Itliana”, Minghetti, the statesman and colleague of Cavour, whose work, Dell’Economia Publica, bears the traces of the influence of Rosmini's doctrines; Allievo, in his “Jlegdinnismo, la Scienza e hi Vita”, and P. Paganini, in his “Bella Natura delle Idee secondo Platone”; “Considerazumi sulle profonde armonie della Filosofia Naturale”, tkiggio Cosmologleo sullo fypazin. and Stiggio sopra S.Tommaso e il Rosmini. To this classification may be referred Les Principes de Philosophic, of Caluso. ptranslated into Italian by P.Corte,an published with notes of Rosmini. Corte is the author of  “EkmentidiFilosqfla”, embracing logical, metaphysical, and ethical sciences. He publishes also Anthologia ex M. T. Cicerone and L. A. Seneca in usum Philiw/phi-r Studiosorumconcinnaia,The doctrine of Rosmini on the nature of originalsin, as it was expressed in his Trattato delta C'oscienza”, having been violently attacked by several ecclesiastical writers belonging to the Order of the Jesuits, it is ablydefended by eminent theologians of the Catholic Church, Bertolozzi, Fantozzi, Pagani. and by Gastaldi, a collegiate doctor of divinity at Turin, and Archbishop of that See. On Rosmini's System, see further.— Leydel, in “Zeitschrift f. Philosophic, Annales de Philos. Chretiennr, Bonnetty, ed. Paris, on Rosmini and the decree of the Index. Also same Annaks, Bartholmcss, Hist. critique des Doctrines Religieuses, Paris,  Lockhard, “Life of Rosmini”, Lond, Ferri, op. cit., and Ferrari in the Revue des Deux Monde. Next comes Ontologism. The ontologic school places the "primum philosoophicum" not in simple ideal existence, but in absolute reality, the cause of all things as well as theprinciple of all knowledge. This doctrine, held by St. Augustine and Fidanza, and revived by Malebranche, is developed under a new form by Gioberti. Gioberti was born in Turin, receives his education in that city, and early becomes a priest. Arrested as a sympathiser with the revolutionar schemes of Mazzini, he is condemned to exile.While in France and Belgium he devotes himself to the work of Italian regeneration, and endeavours to attach the clergy to this cause. In his “Primato Morale e Civile degli Italiani” Gioberti urges upon the papacy the necessity of placing itself at the head of the liberal movement, and becoming the champion of Italian nationality and the centre of European civilization. In his Prlegomeni, and “Il Jesuita Moderno”, Gioberti labours o crush the opposition with which his views are received by the reactionary party of the Church and exposes the dangers of its policy. With th eaccession of Pius IX,  and the subsequent establishment of constitutional governments in the Peninsula, Gioberti’s ideas seem to have triumphed. Gioberti returns to Italy and enters at once into public life, accepting a seat in the Parliament and in the Cabinet of Piedmont, where he soon becomes a ruling spirit. After the battle of Novara he is sent to Paris as ambassador, in the hope of obtaining aid for the national cause. Unable to accomplish his mission, Gioberti resigns his office, and remaining in that city a voluntary exile, he again devotes himself to philosophical studies. The philosophy of Gioberti is embodied in the following works: “La Teoria del Supra-naturale”, “Introduzione allo Studio della Filosofia”, “Trattato del Buono”, “Trattato del Bello”, “Errori Filosofici di Rosmini”. Philosophy, according to Gioberti, has long since ceased to exist; the last genuine philosophers are Leibnitz, Malebranche, and Vico. By substituting psychologic for the ontologic method and principles, Descartes renders all genuine philosophic development impossible. Descartes does in regard to philosophy what Luther does in regard to religion, by substituting private judgment for the authority of the Church. Sensualism, subjectivism, scepticism, materialism and atheism are the legitimate fruits of the doctrine of Descartes. To do away with these errors is theobject of  true philosophy. Rosmini's theory cannot attain it; for it is founded on a psychologic process, assumes as a principle of knowledge a pure abstraction, and thus falls into the very errors which it proposes to combat. Through ideality, the mind cannot reach reality, nor from the fact of consciousness can it ascend to universal and necessary ideas. We must therefore invert the process, and look both for method and principles not in the subject, but in the object. The object is the idea in its absolute reality, immanently present to the mind under the form of a synthetic judgment, which comprehends in itself all being and knowledge. This judgment, as it is produced through reflection, finds its expres sion in the ideal formula, “Ens creat existentias,” Being create existences — the supreme principle of Ontology and of Philosophy. Through the intuition of this principle, mind is in possession at once of the real and the ideal; for the first member of the formula (the “Ens”) contains the object, Being, the absolute idea as well as the absolute substance and cause; the second (“Existences”) gives the organic multiplicity of contingent substances and causes and relative ideas; the third, The Creative Act, expresses the relation existing between the absolute and the relative, the unconditional and the conditional, and the production of real and ideal existences from the Absolute. But although this intuition gives the power of intelligence to the mind, it is in itself not yet an act of knowledge; as long as it is not reproduced by the mind, it remains in a latent or germinal condition. It is only by a reflex judgment that we affirm the contents of intuition; coming to the consciousness of its elements, we become acquainted with their mutual bearing and relations. This reproduction therefore is made through ontok>gi«ilreflection, by which the mind, so to say, reflects itself upon the object, and through which alone it is capable of acquiring the knowledge of that ideal organism, which is expressed in the intuition. Thus the ontological method is the only true philosophical process, and stands in opposition to the psychological method, which is founded on psychological reflection, through which the mind turns its attention, not upon the object, but upon itself. But to direct its reflection upon the object of its intuition, the mind needs the stimulus of *language*, through which it may determine and limit the object for its comprehension. Hence the necessity of a first divine revelation, which by language supplies the instrument of our reflection, and constitutes that relation which necessarily exists between the idea itself, and the idea as it manifests  itself to our rmind. Fo ralthough the idea in itself is one and indivisible, in reference to the human mind it has two sides: the one which is intelligible, the other incomprehensible— thus being antithetic towards each other, and giving rise to all the apparent antinomies between Science and Religion. The faculty of super-intelligence, which is inherent in all finite minds, consists in the sense which reveals to the mind its own limitations, as to the comprehension of theidea. It is through revelation that the mind acquires some positive knowledge of the superi-ntelligibility of the idea, although always limited and clouded in mystery. Science, being the reproduction of the ideal formula, must therefore be divided into two branches, corresponding to the intelligibility and the super-intelligibility of the idea;— the one constituting the Rational Sciences, the other the Super-Rational, the last being superior to the former from their more extensive comprehension of the idea through positive revelation. The genesis of sciences from the ideal formula is as follows: " Jfiia" or the subject of the formula, gives Ontology and Theology. The copula (creat) demands a science which shall com prise the double relation between “ens” and existences, in both an ascending and a descending method. The descending process (from Jieuifj to faiatenees) originates the science of time and space, or Mathe matics. The ascending (from Existences to Being) the science of the true, the good, and the beautiful, that is, Logic, Ethics, and AEsthetics. The predicate (Existences) gives rise to the spiritual and material sciences. Oon the one side Psychology and Cosmology, on the other, physical Science in its various branches. The super-natural sciences follow the same division. As to the validity of the knowledge arising from this formula, its first member expresses its own absolute reality and necessity. The intuitive judgment in which this reality and necessity are pronounced, viz.. '"En* *'•*," and ^Ens is necessary" do not originate in the human mind, but are contained in the idea itself, while the mind in its primitive intuition only listens to them — repeating them in its succeeding reflex judgments. So that the validity of those judgments is not affected by the subjectivity of the mind. Thus is it with the funda mental ideas of necessity, possibility, and existence. The first being the relation of the En sto itself; the second the relation of the necessary to the existing; and the third the relation of possibility to necessity. To these ideas correspond three great realities. To thefirst, the Absolute reality, God. To the second, infinite or continuous m agnitude, pure time and pure space. To the third, actual and discrete magnitude, the universe an dits contents. Time and space are ideas, at once pure and empirical, necessary and contingent. As pure and necessary, they may be conceived as a circular expansion growing out of a single centre and extending to the infinite; by this centre, Ens (Being) is symbolized. As contingent and empirical, they may be represented by a circumference which projects from the centre and develops in successive degrees. In this projective development, we have the finite reality, multiple and contingent in itself, but one and necessary, if considered as existing in the central point from which it emerges. For existences have a necessary relation to the Ens, and it is only in that relation that it is possible to know them. The very word existences implies their derivation from the Absolute reality. But the nature of that derivation cannot be reached through reasoning. It manifests itself in the intuition, in which it is revealed in the creative act. By considering the two extreme terms of the formula out of the relation of its copula, they become identified, and philosophy at once falls into Pantheism. Thus the creative act is the only basis of our knowledge of contingent existences. It is by bringing the phenomenal elements of perception into their relations to creative activity that the sensible becomes intelligible, and the individualization is of the idea are brought in the concrete into our minds. And as our own ideas are formed in witnessing the creative act, it follows that that they may be considered as copies of the divine idea, created and limited, yet stamped with the character of a divine origin. Thus the ideal formula considered in relation to the universe becomes transformed into these other formulas. The one creates the multiple. The multiple returns to the one. These two formulas express the two cycles of creative development, viz., the one, by virtue of which existences descend from Ens; the other, by which they return to I -- a double movement, which is accomplished in the very bosom of the ens itself, at once the efficient and the final cause of the universe. The first cycle, however, is entirely divine, while the second is divine and human, because in it human powers are brought into play. In the Garden of Eden ther&- tiini of the mind to its Creator is perfect; reason predominant over passion, man's reflection was in perfect accord with the organic intui tion; but theFallalteredthatorder,andman puthimselfmoreorless intooppositionwiththeformula. Ileucetheerrorsofancient theogonies and Mythologies, and their Pantheistic and Uualistic Philosophies. Thus the Bralnuinicand Buddhistic doctrinesoftheEast absorbed the universe and man himself in the first member of the formula; while the philosophical systems of the Greeks reduced everything; to the third member, with the exception of Pythagoreanism and Platonism, in which the condition of its organic order is substantially preserved. Christianity restores that order through the miraculous intervention by which God, becoming man, brings the human race back to its primitive condition. In such a dispensation, the tradition which contains the organic structure of the fomula was placed in the keeping of the Church; hence its infallibility, and its right to preside over Theology, as well as the whole development of Science. The idea as expressed in the formula becomes, in its application to the will, the supreme moral law, the basis of Ethics. While its first and second terms give us the idea of moral good, its first cause, law and obligation, the third term supplies the moral agent, and contains the conditions of moral development. It is through his free will that man can copy the creative act by placing himself in accord with the will of God, as manifested in moral law. Hence, moral law partakes of the character of absolute reality; it is objective, apodeictic, and religious, because it is founded on the very relation of God to the human will. From this relation arises an absolute right in the Creator, to which an absolute duty in man corresponds, the source of all the relative duties and rights, which spring from his relation to his fellow-creatures. It is through this accord of the human with the divine will, that man attains happiness, consisting in the voluntary union of his intellectual nature with the divine. The supreme formula of ethics is this: Being creates moral good through the free-will of man. Fom this two others follow, corresponding with the two cycles of creation. The first: that free will produces virtue by the sacrifice of passion to law. Second, that virtue produces happiness by the reconciliation of passion to law. AEsthetic science likewise finds its principles in the ideal formula. Creation, with the ideas of time, space, and force, gives us the idea of the sublime, while Exigences, that is to say. the real in its relation to the idea, contain the elements of the beautiful. Thus, as existences are produced arid contained in the creative act, so the sublime creates and contains the beautiful. Hence the formula, being creates the beautiful through the sublime. The two ideas are co-related. They both consist in the union of the intelligible with an imaginative element, but while, in the sublime, one element predominates over the other, in the beautiful the harmony of the two is preserved. Yet the two ideas are subject to the cycles already noticed in the development of the formula: The Sublime creates the Beautiful,  and the Beautiful returns to th eSublime. In the history of art the sublime precedes the beautiful. The temple and the epic poem are the oldest forms of art. The super-intelligibility of the idea gives rise to th emarvellons, which, expressing itself in language, poetry, painting, and music, becomes an element of AEsthetics. The first arts resting in the organic structure of formula, it follows that only in orthodoxy can the full realization of beauty be found. Heterodoxy, altering more or less that structure, introduces an intrinsic disorder into the lield of AEsthetics, as well as into that of science, morality, and religion. Gioberti at the time of his death was preparing other works, in which his idea sseem to have undergone considerable change. Imperfect and fragmentary as they are left, they were published under the editorship of his friend Massari, and bear the follow ing titles, “La Protologla”; “La Filosofia della Rivelazione”, “La Itifor-ma detta Chiesa. A tendency to rationalism blended with Hegelian transcendentalism appears in those works, although ostensibly founded on the idealformula ofthen'rst philosophy. The idea here becomes the absolute thought, which creates by its very act of thinking. Sensibility is thought undeveloped, as reason is thought developed; and even the incomprehensible is but thought undeveloped, whichbecomesintelligiblethroughdevelopment. Languageasthe instrument of reflexion plays still a conspicuous part in the woof of the absolute thought, as wrought out in creation, but it has become a natural product: and even of supernatural revelation itissaid, that it may be considered natural, as soon as it is received into th emind. It is through the creative act that absolute thought appears in the development of Nature and Mind, a development which proceeds under the logical form of a sorites, the principle of which is inexhaustible, the progress continuous. The members of this sorites are prop»>-r which rest on categories, or fundamental ideas produced by the absolute thought in its union with the mind, and the tinners which it creates. In the absolute, the categories are one and in<! idea, but become, multiple through the creative act. These are < and trine. The first express the opposite while the last reconcile the oppositions of the former. The absolute thought is the concrete and supreme Category, out of which all others receive existence through its creative activity. An existence which is developed, according to a dialectic movement. The organic structure of the Categories, which embraces the relations between the terms of each dual one, and the relations between their couples, is moulded on the ideal formula. Pantheism does not consist, in a substantial synthesis of God and the universe, but in the confusion of the finite and the infinite, and of the different modes of existence which belong to them. God is infinite,both actually and potentially. The world is potentially infinite, but actually finite. With Cusa and Giordano lining it may properly be said, that the universe is a potential God or a limited or contracted God. Hence,God and the universe are one in the infinite reality of the first, and in the infinite potentiality of the second; for the potentiality of the universe exists in God. As to its finitude, it is given as a term of the creative act; it is a primitive fact which is presupposed by all mental acts, which therefore cannot be reduced to other categories and thus to the unity of the absolute. Finite realities, however, have a double relation to the absolute, which is determined by the metexis and the mimesis. Through metexis they are phenomenal copies of the divine ideas.. Through the mimesis they participate in the divine essence, the condition of their existence. The change in Gioberti's metaphysical ideas manifests itself in his thoughts in relation to the Church. Catholic philosophy rests nolonger on the authority of an ecclesiastical organization, but on the universality and continuity of human thought, in the history of mental evolution. Religion is no longer superior to philosophy; but it is philosophy itself, enveloped in myths and symbols, so as to bring it to the intelligence of the common people. All religions are effects of the creativeact, having different degrees of moral value. Christianity, however, is the complement of all religious forms, and Christ is the Pan-Idea, in which the realization of the moral type fully corresponds its inner excellence. Mysteries:ui lmiracles are facts, whichcannot considered as complete. Their value consists in their relation to the;i!» phenomena which containtin; doctrinesof Palingenesis. No can live which dm-s not follow the laws of ideal development; •i i verse would perish, the moment it should cease to be subchange. The modification introduced in his political doctrine, Gioberti himself published a year before his death, in his “Rinnocamento Civile(VItalia”, where the papacy no longer appears as the natural support of Italian regeneration, but as its greatest obstacle. In Lois work, by far the best of all his voluminous productions, Gioberti gives a new programme to Italian patriots; placing the national cause under the hegemony of the king of Piedmont, he urges his country men to rally around that throne, the only hope of the Peninsula. This programme, carried out to the letter, brings the Italian States under one national government, and finally made Rome the capital of th enation. No statesman,with the exception of Cavour, has ever exerted for a time so great influence on the affairs of Italy as Gioberti. His name is preserved in honuor among his countrymen for the purity of his patriotism, the loftiness of his aspirations, and the liberality of his views, rather than for the solidity and the permanent value of hi sphilosophy. On the political relations o fGioberti to Cavour, cf. Life, Character, and Policy of Count Cavour, by V. Botta, New York. As a philosopher, Gioberti does not succeed in forming a large school, although the following writers doubtless derive their inspirations from his works: Fomari, “Dell' Armonia Universale, Lezioni suW arte della parata”, G. Eomano, aJesuit, LaScknzadelTuomointerno«ituoirapporticollaNaturaeconDio; “Elementi di Filosofi"-; Gioanni, Principii della Filosofia Prima, Micrti, o dei- VEiaereUno e Reale”, Miceliol'ApologiadelSistema” N.Garzilli, Saggioatti rn]ypor(idella Formula idealeeoiproblemi importanti della Filosofia”, Acquisto, “Sistema della Scienza universale”; “ElementidiFilosofiafondamentale”; “Corso di Filosofia morale”; Corso di Diritto naturale”; “Necessità dtW autorità e della legge”; “Saggio sulla- naturae sulla genesi del Diritto di proprietà, Trattato(fIdeologia. In the United States of America. Gioberti finds a devoted interpreter in Brownson, whose able exposition of the doctrine contained in the ideal formula was published in in the Review bearing his name. To the Ontological School, although independent of Gioberti, belong Bertóni, Idee di una Filosofia della Vita, Questione Religiosa,;and La Filosofia Greca prima di Socrate”; Centofanti, “Delia Filosofia detta Storia”; A. Conti, “Storia della Filosofia”; “Evidenza,AmoreeFede, Dio e il male”; J.Puecinotti, Serilti Storici e Filosofici, Storia della Medicina”, Baldacchini, Trattato sullo Scetticismo; La Filosofia dopo Kant”; Corleo, Filosofia vnirermle”; Mangeri. Corso di Filosofia e Sistema Pitico-Ontologico”; Labranca, Lezioni di Filosofia razionale, Mora and Lavarino, in their Enciclopedia Scientifica, Turbiglio,” L'impero della Logica” and “Analisi Storica delle FUo-vfie di Ix-rte e Leibnizio. On Gioberti, cf. h. Ferri, and R Mariano, op. cit.; Seydel in Zeit- schrift fi Pftilosophie, C. B. Smyth, Christian Metaphysicians, Lond. Prominent among the Ontologists is Mamiani. He was born in Pesaro. Mamiani joins the revolutionary movement of the Romagnas, but was arrested and condemned to exile. He takes up his residence in Paris, where he is engaged in literary and philosophical pursuits. He returns to Italy, and gives his support to the liberal reforms inaugurated by Pius IX. When the Pope abandons Rome, Mamiani, as a member of the Constituent Assembly, opposes the proclamation of the Republic, as contrary to the interest of the national cause. With the restoration of the papal power by the aid of France, Mamiani retires to Piedmont, where he is elected member of Parliament and appointed professor of philosophy at Turin. He is a staunch supporter of the policy of Cavour, under whose administration he holds successively the offices of minister of Public Instruction and that of minister to Greece. He is member of the Senate and professor of the philosophy of history atRome. In the early part of his philosophical career, represented by his “Del RintwvameiUsi dtW antica Filusojw italiana”, Mamiaui holds the doctrine of Empiricism founded on psychological investigations, in which he strives to combine experience with reason. Mamiani maintainsthat the principal question of philosophy is that of method; and that this can only be found in experience and nature. It is this method which prevails among the philosophers of the Renaissance, and to which science is indebted for its great achievements, particularly through the teachings and the example of Galilei. This essay calls forth the work of Rosmini, II Itinnovamento, etc., in which he controverts some of Mamiani's statements, and tries to show that the experimental method alone cannot philosophically reconstruct the science of Nature and Mind. Mamiani himself soon becomes convinced of this, and in his works “Discorso sull’Ontologia e sul Mt-todo” and Dialoghi di Sciema 1'riina”, he endeavours to find a philosophical basis in common sense. In these essays appears for the first time his doctrine on immediate perception as the only foundation of the knowledge of reality. The last phase of his doctrine is containedin his “Confessioni di un Metafisico”. It is divided into two parts: Ontology and Cosmology. In the first, Mamiani considers theAbsolute, ideas, natural theology, and the creative act; in the second, the finite, its relation to the Infinite, the co-ordinatiou of nature's means, life, finality, and progress in the universe. Mamiani’s fundamental doctrines are as follows. The knowledge of the real and the ideal is effected through two faculties essentially distinct, although both acting in the subjective unity of the mind: perception and intellection. The first does not consist in a syntheticjudgment a priori, as Rosmini and Gioberti hold after Kant, but in a direct and immediate relation of the mind to finite realities, as Reid and Galuppi maintains, although Reid and Galuppi overlook its intellectual character. Intellection consists in the relation of the mind to ideas; and, as these have an essential connection with Absolute reality, the mind may be said to possess an intrinsic relation to the "entia realissima"— the most real being. Ideas indeed are intellectual *symbols* of the Absolute reality in its relation of causality; and they are supplied by the intellective faculty, when the mind apprehends their realizations through perception. Tims our intelligence attains to Absolute reality through the intermedium of ideal representations, but it does not penetrate so far as to reach its essence; it remains on its surface. A similar process occurs in perception, through which the mind reaches the object given in sensibility, not in essence, but through the medium of sensation. But while our ideas are mere *representative emblems* -- simbolo ed embolo -- in the divine mind they are real objects in themselves. They are identical with the absolute intelligibility, the possibility, the reason of all things. They are therefore the foundation of all Unite realities, their common attributes and final perfection. They are indeed the efficient and final causes of the world, manifesting themselves under the triple relation of the true, the good, and the beautiful. Hence our ideas, as *representations* and determinations of the divine causality, are essentially objective and immutable representations, and determinations of eternal truth. It follows that the existence of God is founded on the very nature of primitive intuition, which includes the eternal substantiality of truth, and that its demonstration a priori is a simple process of deduction from the principle of identity. It follows also that every ideal relation contains an eternal truth, to which an intelligible reality in God corresponds. It is therefore independent of the human mind. Ideas however are not innate. Threy originate in finite reality, from which they receive their determinations, and have a necessary reference to absolute reality through their *representative* character. It is only through reflection that the minddisc. in itself its relation both to finite reality, contained in internal and external perception, and to infinite reality, contained in the Infinity. Creation is the result of the infinite good, which of necessity tends to communicate itself. The idea of a God infinitely good implies the idea of a creation, founded on the greatest good, as its outward manifestation and ultimate end. This manifestation is brought forth by an infinite power, and an infinite wisdom, under the forms of the laws of causality and finality. From the very nature of the finite, and its opposition to the infinite, arises the immense cosmic diversity. Hence the universe cannot be properly represented as a sphere; it is rather to be regarded as a system of numberless spheres, moving concentrically in various directions, and forming that universal harmonv, which is the highest expression of the infinite good. As the cosmic diversity is equal to its possibility, it follows that there is only one idea of the universe in the divine mind as well as in the universe itself, although in a continuous generation and development. The idea of a better world is impossible; because the idea of the universe, which is in the act of developing, contains already all possibilities. Evil is inherent in the finite; but it diminishes, as the finite more and more approaches the infinite, and in this progressive union of the one with the other lies the ultimate end of creation. In the achievement of this end, the divine causality creates and determines the whole, the divine intelligence pre-arranges the whole, while nature produces the whole under the influence of that causality and intelligence. The finite is an aggregate of monads or forces, which are brought together by their mutual attraction; thus a communication arises between those, which have a diameter of similarity, a participation between the diverse ones, and a co-ordination of all. Hence arises the cosmic system, with its great divisions of nature, life, and mind. Nature reveals itself first in the stellar order, in the ether in connection with light, heat, and electricity, and in the order of chemical compounds, such as water and twater. In the elaboration of the syntheses preparatory to the final ones, the divine art is revealed in that wise co-ordination of means which is produced by the union and separation, the action and reaction of homogeneous, as well as heterogenons forces. But it is only in life (vita) that finality (fine) appears, for life alone contains the possibility of receiving the communication of JJIXK], which is the essence and the object of creation. Life is the development through a suitable organization of the individual, in reference to its participation in the good. At its lowest degree it is nothing but a chemical compound – the amoeba --, enclosed in a cellular envelope and capable of reproducing itself. At its highest point, life is an intellectual and volitional activity which tends to an absolute object, and to this end co-ordinates all the means at its disposal. Between the two extremes there are numberless degrees of vital activity, each developing in accordance with its own end. Vegetation, animality, and humanity or spirituality mark the principal degrees in the scale of life. In these three manifestations, life is a specific force. Bflchner and other Scientists, who give to matter the power of producing life, deny the existence of this specific force, and attribute it to a cause, which in itself has not the elements necessary to its development. So Darwin's theory of the genesis of species involves the negation of the objective reality of the idea or specific essence, containing a substantial fixedness of character and form, and the power of producing itself within the limits of its own nature. It confounds accidental varieties with substantial transformations, and artificial means with natural processes. It is contrary to all historical experience, and the constant fact of the sterility of hybrids. It stands in contradiction with itself in the bearing of the two laws of the struggle for life, and natural selection, which will restrict rather than widen the limits of development, and keep the species within their own boundaries, rather than expand them into new forms and modes of existence. The order of life in relation to the general end of creation begins with plants. In plants, the living force has the specific value of being the organ for life, or rather it is the laboratory in which its elements are prepared. This passes over into animality, which has a real relation of finality, although limited and relative, as are its senses and instincts, through which it enjoys participation in the divine good. Man (Homo sapiens sapiens) alone, whose life is partly the growth of vegetation and animality, is an absolute finality, for he alone has a life, through which he can know and act in accordance with the absolute. The law of indefinite progress is universal and necessary, founded as it is in the very object of creation, in the divine goodness, and the progressive union of the finite with the infinite. This law, which embraces all the universe, is still more apparent in the development of mankind. But in order that it may be verified in history, its application must comprehend humanity as an organic and spiritual unit. It would fail if applied to an isolated nation, or measured by the invariable Roman type, as Vico insists. To see the full bearing of this law, mankind must be regarded in the multitude of its nationalities, in the variety of their character, in the multiplicity of the elements and of the ages of civilization. The law itself must he viewed in its different aspects, and in the agencies which are at work to carry it ont in history; such as the influence of a national aristocracy, the subordination of lower to higher forms of civilization, the mingling of the Italian three tribes, and the expansion of social forces, through which a kind of polarity among the tree tribes is created. All these and other causes, while they preserve the spiritual unity of mankind, maintain its growth and secure its general advancement. Besides the works already mentioned, Mamiani writes also “Meditazi- oniCarte&iane, and “Di  un Nuovo Diritto Europe”, in which he strives to establish international right on a philosophical basis. In his “Iiinaacimento Cattolico”, Mamiani contemplates the possibility of a reform in the Catholic Church, that should reconcile it with the spirit of modern times. Mamiani is also the author of “Teoria dclla Religions e dello Stato, e dei suoi raj/porti speciali con Roma e colle Nazioni Cattoliche”, “Sei Lettere a Rosmini”, “Saggi di Filosofia Civile” and “Saggi Politici”. Among the philosophers who have treated of Mamiani's philosophy, the more prominent are Ferri, the author of the “Esmi sar CHUtoire de la Philosophic en Ilalie au 19ine Steele”; Debrit, “Histoire de» Doctrine* Philosophiqves daiu Vltalie Con- temporaine”. These two philosophers, particularly the first, give a complete survey of the principal systems of contemporary philosophy in Italy.) See also Lavarino, “La Logica e la Filosofia di Mamiani” and Fiorentino, several articles in the Rivista di Bologna, under the title of Positivismo e Platonismo in Italia; Brentazzoli, the author of “Di uri1 ultcriore e deflnitico arplicamento della Filosofia Seokxttka”; Tagliaferri, who writes on Mamiani's theory, and Bonatti, who discusses the ontological argument of the existence of God as presented by Mamiani in Bonatti iand Mamiani, Bonatelli is also the author of “La Concienza”, and of a sketch of Italian philosophy published in the “Zeituchrift fiir Philorphie und Philosophische Kritik” in Halle. To the Ontologic classification may also be reduced the “Dialoghi Politico-Filosofici” di Buscarini; and “Sopra la Filosofia del Diritto Publico Interno di L.C. di Montagnini; also,1stFUomfiadette Scuote Italiane, a philosophical review supported by Mamiani, D. Berti, R. Bonghi, G. Barzellotti, and other members of an association recently established in Rome for the promotion of philosophical studies; Oerdil, a weekly periodical published in Turin, under the editorship of Allievo, chiefly intended to reconcile philosophy with Christianity; and Il Campo della FUosoflItaUani, a philosophical periodical published in Naples, and edited by Milone. Next is Absolute Idealism or Hegelianism. Vera is the recognized head of the Hegelian School in Italy. He was born in Amelia, a city of Umbria,  and early goes to Paris, where he completed his education. Having spent some years in Switzerland, he returned to Paris, and is appointed professor of philosophy in several  colleges connected with the University of France. He rreturns to Italy, where he is at once made professor of philosophy at the Royal Academy of Milan. He ransfers to the University of Naples, where he sholds the professorship of the history of philosophy and the philosophy of history. Vera’s works are devoted to the interpretation and application of the Hegelian pliilosophy.They include— ProW.me dela Certitude; VHcgiUanisme et la Philosophit. Melanges Philono- phiques; Essais de Philosophic Hegelienr.e, 1804; Introduction a la Philasrqkfc cCHegel, Logique d Hegel; Philo»,plue de la Nature d'Hegel; Phi losophic de CEsprit (VHegel; Philosophic de la Heligion <THegel; Platonis Aristattiu el Hegelii de medio termino Doctrina; Inquiry into Speculative and Experimental.Se»>v««. Lond; “Lezioni sulla filosofia delta storia”; PrUusiovi alla Storia della Filosofia (epoca Socratica), ed alla Filosofia delta -Storia; II Problema deff Avm-'iito; II Cataitr e la libera Chiesa in Ubero Statot in which the doctrine of the separation of the Church from the Stateheld by Cavour is opposed on philosophical and political grounds. He also translated into English the History of Heligion and of the Christian Church by Bretschneider, London. Vera not only interprets and expounds. Hegel's philosophy, but develops it and expresses it in a more intelligible form, thus rendering it accessible to students not familiar with Hegelian terminology. In his Introduction dla Philosophica"Hegel he rejects the Trinity of being, thought, and motion which Trendelenburg proposes to substitute to the Hegelian trinity of being (thesis), not being (antithesis) and becoming (synthesis). Vera also confutes French Eclecticism and the materialistic theories of Bilchner and Moleschott. In his Inquiry into Spcndatice and Experimental Science, Vera refutes the doctrines of Bacon, Locke, and other representatives of Empiricism. Vera’s labours have been highly praised by eminent German  Hegelians, among whom is Eoeenkranz in "Der Gedanke" and in his Wissenschaft iter hyifchc Idee. See also an article of Saisset in the ItecuedtsDeuxMonde. Among other Hegelians in Italy maybementioned Spaveuta.who. in his “Filosofia di Gioberti” aims to show the connection of the doctrines of this philosopher with the ideas of Hegel. Spaventa is also the author of Introduzione alle Lezioni di Filosofia. Principii di Filosofia, Saggi di Critiea filosofica, politca e religiata, Filosofia di Kant e sua relatione colla Filosofia Italiana. D H T intmoraW.ildel Vanimavmana;ltiiflcssionimlSodalitmoeComunismo. Herebe longs also Fr. Fiorentino, the author of Pietro Pomponazzi— Ttlesio, and Stvdj Stnriei sullaScuoladiBolognaep"PadomalSecolo16°. He also wrote on Positivism and Platonium in Italy (Rivista di Bologna). Miriano wrote La Philomphie Contemporaine en Italie; Lasalle e il sua Ernclito, II Ilisnrgimcn Italiano secondo i principii della Filosofia della Storia di Hegel, Il Problema  Rdigioso in Italia. Among those who have devoted themselves to the application of the Hegelian doctrine to the special branches of science may be mentioned Meis, naturalist and physiologist; Sanctis, Mareelli, Delzio, Salvetti, Gatti, Vitto, Camerim, and Trani, who applied it particularly to literary and historical criticism, and to political, juridical and aathetical sciences. Next is Scholasticism. The philosophical development of  Italian philosophy is distinguished by its national character, and the decided impulse it has given to the reconstruction of Italy, on the basis of independence and liberty. An exception to this general tendency is to be found in the writers who, labouring in the interests of the Church, h a vestr iventore-establish Scholasticism, and with its a cerdotal domination over national thought. Ventura is the principal representative of this School. He was born in Palermo, and early becomes a amember of the Order of the Theatins. He is soon elected Superior-General of the Order, and holds a high position in the government of the Church. He is one of the most prominent supporters of  the reforms inaugurated by Pius IX. In his eulogy on O'Connell, in his funeral oration on the victims of the revolution of Vienna, and in his sermons delivered in the Chapel of the Tuileries, in Paris, he continues to show himself a warm champion of popular rights. In his philosophical works, howover, he constantly maintains the fundamental idea of scholasticism, placing the authorityof the Church above reason and human conscience, indeed above all sovereignty. Holding that philosophy was buta  deduction from revelation, he asserts that the ultimate criterion of truth lies in that authority. It is true, Ventura says, that ideas originate in sensations, and in the subsequent images which are left by them in the mind; but ideas have no value if not incorporated in language, which is itself derived from revelation. Philosophy reaches its culminating point in Aquino, and nothing is left to philosophers but to study, and to expound the doctrines of that philosopher. Ventura is the author of the following works: De Mctlwdo Philosophandi, De la Vraie et de la Fausse Philosophie; La Tradition et Us Semipelagiens de la Philosophie, La Raison Philosophique et Catholique, La Phil/jxophie Chretienne, Of. Le Pere Ventura et la Philosophie, par Clis.deRemusatinLaRevuedesDeux Mondes,Fevrier;also,EtudesMoralesetLitteraircsparA.de Broglie, SeealsoonVentura, Drownson's Quarterly Review, and Annates de Philosophie Chretienne, Paris. To the same school belongs Liberatore, a Jesuit, the author of Trwtitutlines Phllosophiaoe, Sitjjio aulta Conoscenza Intellettuale, EthicaetJusNatural,Compendium LogicaletJfe- taphy»ivc. Liberatore rejects the vision of God, as well as the doctrine of pure tradition, as the principle of knowledge, and holds that human reason, aided by the senses and the power of abstraction, can originate ideas, and attain truth and certainty in the order of nature. But above nature and man there is the authority of the Church, the only infallible guide in philosophy as well as in theology. To the same School may bereferred Sanseverino, author of Philosophia Christianacumantl'juaetnovacomparata, Crescenzio who wrote Seuole di Filosofia; Capozza, author of Sulla Filosofia dei Padri e Dottori della Chiesa e in ixpecialitd d’Aquino in opposizione alla filosofia moderna. Also Azeglio, a Jesuit, brother of the statesman of the same name, the author of Etame Crltlco dei Ooverni Jiapprefsentativi delle Sorieta Moderna, and Soggio teorico del Diritto Naturale fondato sull’esperienza. La Clvilta Cattolica, a monthly Review, literary, political, and phillosophical, published in Rome, is the principal organ of this sect. Since its origin it has been chiefly edited by writers belonging to the Order of the Jesuits, such as Liberatore, Perrone, Azeglio, Bresciani, and Curci. The fundamental idea of this periodical is the insufficiency of human reason in all questions which refer to religion, philosophy, morality, jurisprudence, and politics. European civilization is the result of Catholicism, and it is onlv in Catholicism that man and society can find a basis for their develop ment. Protestantism, liberty of conscience and thought are only sources of infidelity and revolution, and it is only by subjecting itself to the authority of the Church, that the human mind can re-establish its natural relations with God and man. The revolution which has made Italy one, having been carried out against the interests of the Church, isa nti-Catholic and anti-Christian. These doctrines have received the sanction of Piu sIX., who in his Syllabus condemns as monstrous errors the following propositions. Moral science and philosophy are independent of the authority of the Church. Philosophy may be treated without regard to revelation. The principles and the method of the Scholastics are not in accordance with the need, and the progress of science. Everyone may embrace that religion,which he in his conscience may think true. Protestantism is a form of Christianity, in which man may please God, equally as well as if he were in the Catholic Church. Common schools ought to be exempted from the authority of the Church. These and other propositions, proclaimed as religious errors, received formal condemnation from the Church in the Council of the Vatican, through the dogmatic definition of papal infallibility, the logical consequence of genuine Catholicism and the highest synthesis of Scholasticism. Positivism, or rationalistic naturalism, as implying the negation of all metaphysical science, is represented by Ferrari. A Lombard by birth, and a disciple of Romagnosi, he early visits Paris, where he becoes connected with the University of France, as associate doctor, he afterwards holds a professorship at Strasbourg, which he iss obliged to resign on account of his radical opinions. He returns to Italy, enters Parliament, and is appointed professor of philosophy successively in Turin, Milan, and Florence. Admitting as insoluble the antinomies of reason in the sense of Kant, Ferrari holds that experience is the only foundation of truth. There are two species of contradiction into which the mind may fall: the positive and thecritical. The former arise from faults of reasoning, and may disappear through a verification of the intellectual process. The latter are theresults of a fatal law of the mind, and cannot be avoided. Kant reduces these contradictions to the ideas having reference to God, the world, and man; but in fact they are numberless. They are in us and out of us; they manifest themselves in our ideas and actions, in both the theoretical and the practical order. The universality is the law of mind and nature. Hegel with an effort of genius attempts to reduce them to a rational unity. But he succeeds only in giving us a philosophy of contradictions. Hegel’s failure shows the impossibility of metaphysical science, and the futility of the labours of metaphysicians to find a relation between Nature and Logic. Between the two there is no relation; the former is founded on the law of con trastand change, the latter on identity. Hence there is an essential opposition between them, which renders it impossible to represent unity in accordance with mental ideality. Indeed the mind itself is subject to the law of opposition, so that in reality an absolute identity even in the logical order is an impossibility. The effort therefore to reduce nature and mind to scientific unity must ine vitably result in transforming the critical antimonies into positive ones, and thus in making error a necessity. The mind is neither superior nor equal to nature; it is its child; and it is only in sub mission to nature that it can co-ordinate its thoughts, determine its knowledge,andfindabasisforspeculation. Phenomenalism,there fore, with all the oppositions which are revealed in the ever-chang ing movement of nature, is the object as well as the limit of our intelligence. The ideal relations, such as the relations of quality and substance, of effect and cause, of finite and infinite, and all others which relate to the supreme laws of nature and thought, are so many oppositions which predominate in the universe, and in all our analyses; they are the inexplicable conditionsof our knowledge, and the insuperable limits of all science. An impenetrable mystery envelopes them, and the mind cann either explain or.reconcile them. Hence it follows that no absolute truth exists in the human mind, and that philoophy is only so far true as it does not overstep the limits of a phenomenal experience, the cause of which is an everlasting movement, and its law a perpetual opposition. Led by these ideas, Ferrari attempts a philosophical reconstruction of the political development of nations, founded exclusively on experience and induction. Ferrari establishes therefore a general and uniform type of this development, and divides I tinto four periods, each comprising about thirty years. The first period is an epoch of preparation, in which new ideas are manifested, and the genus of future events and laws deposited in the soul of th epeople. This isfollowed by the period of explosion, in which those germs, having reached their maturity, burst forth in explicit ideas, and are transformed into politica laction. A phasis of reaction, next appears, by which a temporary return is made to the ancient regime, and the new form of civilization and the doctrines of revolution are momentarily suppressed. In this phase the body politic finds itself in a kind of oscillation between the old and the new, seeking its equilibrium. Finally, the last period completes the movement through a solution, and it ends with ingrating the new ideas in the minds of the people, and in the character of the government. Thus in France, Louis X1Y. represents the first period, the revolution the second, the last years of Napoleon and the kingdoms of Louis XVIII., Charles X., and Louis Philippe the third, while the fourth begins in the revolution, is interrupted by thes econd empire, and recommences with its fall. Ferrari is the author of “La Mente di G. B.Vico”, “La Mente di G.D.Romagnosi”; “De l’Erreur”; “Vico e l’Italie”, “Idees&urlaPoiii  51o de Platon et d'Aristote”, “Essai stir h Principe et lea Limites de la Philosophie dell’histoire”, Histoire de hi RaisondeVEtat”; “Histoire des Revolutions oVItalie, “Corso di Lezioni swjli Scrittori Politici Italiani, Filosofia della Rivoluzione. Bonavino is another representative of this School. In his youth he became a priest, but soon renounces this position, and avows himself a rationalist and a naturalist. He is professor of the philosophy of history at Pavia. In “La Filosofia delle Scuole Italiane”, Bonavino attempts a criticism of the philosophies of Rosmini, Gioberti, and Mamiani, and rejects them all as exponents of old Scholasticism under new forms. Admitting the negative part of the doctrine of Kant, Bonavino derives his positive ideas from the French philosophers of the 18th century. Nature and its phenomena are the limits of our knowledge, and time and space its exclusive conditions. There is no other reality, which the mind can reach; there is no substance, no truth in itself. The infinite is only the indefinite, and even this is not real,bu tideal. In “Del Sentimento”, Bonavino rests his psychology on sensation, and makes this the origin of all mental faculties. Applying these ideas to religion in his “La Religione del Secolo 19°”, and in his “II Razionalismo del Popolo”, Bonavino borrows from Feuerbach, from Comte and other positivists, the idea of humanity as the basis and the object of a genuine rationalistic religion. In his Review, La Raaione, he discussed the most important questions of philosophy, religion, and politics, showing a decided tendency towards Socialism, yet maintain ing a proper regard for the rights of property and the institution of thefamily. He is also the author of “Lezioni sulla Storia della Filosofia Moderna” and of the work “Sulla Teorica del Giudizio”. Moleschott, professor at Turin,in his “LaCirculation de la Vie” and other numerous works on physiology, Tommasi, professor at Naples, author of the Naturalismo Moderno, and other eminent physiologists and scientists, contend that all knowledge is essentially relative and finite, and that therefore all questions relating to the  b solute and the Infinite are insoluble. Hence they assert that the province of philosophy must be confined within the limits of natural science. To this School, although from an entirely different point of view, may be referred Villari, the authorof “La Storia di Savonarola,” who in his “Saggi di Storia, Critica, e Politica” insists on the exclusive application of the historical method to philosophical sciences, a method, the adoption of which is urged by Lambruschini, the author of “Dell’Educazione e dell'Istruzione”, “La Guida, dell’Educatore” and other valuable works on education; cf. his La Filosofia Positiva esaminata secondo I Principii della Pedagogia, in the Gioventù of Florence, a weekly paper devoted to the progress of education. The following writers, under different aspects, illustrate the contemporary history of Positive Philosophy in Italy. Bissolati, “Introduzione alle Istituzioni Pirroniane”, Secchi, “Unità delle Forze Fisiche”; Pozzolini, “Induzione delle Forz  Fisiche”; Barbera, “La Legge universale di rotazione, and “Newton e la Filosofia naturale”; A.Martinozzoli, “La Teoria detta Filosofia”; Bianco, “La Rivoluzione nela Filosofia, ossia il Vero ed il Lecito applicati al Materialismo”; Dandolo, “Storia del Pensiero nei tempi moderni”; G. Coco-Zanghi, “Antropologia: l’uomo e la scimmia”; Angiulli, “La Filosofia e la Ricerca Positiva”, P. Siciliani, “Sul Rinnovamento della Filosofia Positiva in Italia”; Barzellotti, “La morale nella Filosofia Positiva”; Lanciano, “Saggio di Scienza Prima, Universo,T'Astroe, L’Individuo”; Panizza, “Il Positivismo Filosofico e il Positivismo Scientifico”, “Lettere ad Tclmholtz”. Grice: “Botta uses ‘filosofo italiano’ too freely. When we reflect on ‘filosofo italiano’ I can think of Heidegger, whom was described as ‘the greatest living philosopher’ – or consider a ‘fat poem’ – In what way is a fat philosopher not like a French poem? If Mr. Buddle is ‘our man in nineteenth-century Continental philosophy’ – why is it that Puddle doesn’t sound Continental enough. Bravery is usually the consequence of being addicted to general reflections about life – I can think of Empedocles who threw himself into the Etna to prove that he was a god – when  his sandal sprang up, the implicature was unequivocal!” Vincenzo Botta. Keywords: filosofia italiana, dall’A alla Z – indice di nome della storia della filosofia italiana di Botta – Botta, storico dela fiosofia italiana, Botta su Alighieri, Botta su Cavour, empiricismo, positivismo, Vico, criticismo, idealismo, scolasticismo, ontologia, psicologia filosofica. Refs.: Luigi Speranza, “Grice e Botta” – The Swimming-Pool Library. https://www.flickr.com/photos/102162703@N02/51688385737/in/photolist-2mT4VyV-2mT17bU-2mS3srj-2mQPiYS-2mPAWP1-2mLGnHy-2mKQ5j7-2mKwuhr-2mKFnvf-2mKEftR-2mKH3ZR-2mKCnei-2mKDteh-2mPHbXQ-2mKjVho-2mJ3q6x-2mFd1md-nBVpLd-jZNxPs-i9tWMH-i9ZgUS