Grice e Capocasale

 Quoniam philosophia est scientia, quae viam ad felicitatem sternit ($. 1. et 6.) ; ea vero rationis solius ductu cogno scitur , ac demostrationis ope vernm inye stigat ( F. 1. et 4. ) ; in vero autem inve. niendo methodus utramque facit paginam ( 9. 5. ) : patet primum Philosophi slu dium esse debere , intellectum , sive facul tatem cogitaudi , ad veritatem methodice investigandam , ac diiudicandam aptum red dere , eumque mediis opportunis acuere, vel, si morbo aliquo laboret , salutaribus eidem mederi remediis . * Et quia veritas per demonstrationem invenitur, et iudicatur ; demonstratio vero methodo 11 . per : ficitur , ut supra iam dictum est ; liquet , ei pecessarium esse , mentem quoque ad demon strationem , ac methodum adsuefacere , ut in eo habitum adquirat , in quo Philosophi scien' tia consistit ( S. 3.et F. 4. ). Prelegomena. 31 12. Quamvis vero omnes homines natu rali quodam verum cognoscendi , iudican di , rationes denique conficiendi facultate praediti sint , eaque a multis usu , atque exercitatione ad summum usqne perfectio nis gradum sit redacta : quum tamen plurimis erroribus sint obnoxii , nisi facul tatem illam regulis quibusdam certis , at que indubiis dirigant , disciplina aliqua in veniatur , oportet , quae regulas ac prae cepta tradat , quibus naturalis illa cogi tandi vis augeatur, perficiatur * , et ad ve ritatis investigationem inoffenso pede diri gatur. * Naturalis haec percipiendi , iudicandi , ratio cinandique vis LOGICA N ATI'RALIS appellatur , quae qunn in casuum similium observatione, adeoqne in sola praxi consistat , non solum erroribus est obnoxía sed rerum caussas et rationes ignorans , confusam tantummodo co gnitionem , non vero scientiam producere pol est . Ex quo legitime fluit Logicae artificialis necessitas. 13. Disciplina haec vulgo LOGICA ARTIFI Cialis appellatur, quam definimus per do ctrinam , qua regulae traduntur , quibus, humana mens in cognoscenda , et diiu ; dicanda veritate dirigatur. * * Vocatur haec a ' nonnullis PHILOSOPALA RATIN NALIS, ARS COGITANDI, et kat i Sony LOGICA ; 32 Logicae Prolegomena quae tantum abest , ut essentialiter a Natu rali differat , ut sit potius distincta eiusdem explicatio , adeoque tanto illa praestantior % quanto distincta cognitio praestat confusae . Ex quo patet, Philosophum sola Logica natu rali esse non posse contentum , sed ei colen dam esse artificialem . 14 Quandoquidem autem Logica artifi cialis leges explicat naturalem iudicandi fa cultatem dirigentes ( f. 13. ) : sequitur 1 . ut eas ex mentis humanae natura deducat, adeoque 2. mentis operationes prius, carum que naturam distincte explicare; deinde vero eam in veritatis investigatione , atque exa mine veluti manuducere debeat: uno verbo, ut prima theoriam , deinde praxin ostendat. Vltro ergo mihi sese offert genuina Logi cae divisio, in THBORETICAM , ET PRACTICAM . Atque hinc est , cur opusculum boc in duas partes distribuerimus : in quarum prima de mentis operationibus ; in altera de legitimo carum usu , quantum satis erit, tractabimus. 15. Quoniam autem humana mens tria bus modis res cognoscit; vel enim eas tan tummodo percipit , vel de iis iudicium pro fert , vel denique rationes conficit : * de tribus his mentis operationibus priore pår te agemus. Quumque veritates vel per se pateant , vel per rationem et meditationern inveniantur, vel denique ex aliorum scri Prolegomena. 33 ptis hauriantur : inventae vero cum aliis communicentur : de omnibus his parte se cunda nonnulla haud proletaria monebi mus . } Experientia namque constat, nos omnis cognis tionis expertes in mundum prodire ( quidquid pro ideis innatis Platonici , et Cartesiani cla mitent ) , atque primo res simpliciter perei pere , earumque ideas adquirere , deinde bi nas inter se conferre, tandem eas cum aliqua tertia idea comparare, indeque novas verita tes deducere . Mentis actio , qua res aliquas sensibus obvias percipit , aut ab iis abstra hendo novas imagines sibi format, PERCEPTIO , sive idea dicitur : quum hinas ideas invicena confett, IVDICIVM : dum vero eas cum aliis comparat , atque inde novas veritates elicit RATIOCINIŲm nominatur. Nec aliae attente con sideranti mentis operationes occurrere pote runt . Scholion. De Logicae utilitate non est, quod plura dicamus. Quamvis enim quam plurimi eam scriptis suis ad astra tulerint; quisque tainen in se huiusmodi periculum facere poterit : nam qnidquid ex recta ra tione capiet emolumenti , id omne huic disciplinae se debere , aperto cognoscet. B 5 34 1 LOGICAE PARS PRIMA THEORIA OPERATIONVM MENTIS HVMANAE , CAPVT PRIMVM De Ideis , 16 . Prima mentis hnmanae operatio est SIMPLEX PERCEPTIO , sive notio, * quam de finimus per simplicem rei alicuius reprae sentationem in mente factam . praesentationem autem intelligunt adcura tiores assimilationem eorum , quae sunt exlra ens , in eodem *** . ** Dici quoque solet idea , conceptus , vel sim ** Per rea plex apprehensio , ut Scholis placuit. Sunt , qui perceptionem ab idea distinguendam pu tant, atque illam esse aiunt , mentis actio nem in obiecto percipiendo ; hanc vero ipsam abiecti imaginem menti percipienti obviam , Sunt , qui eas terminis tantum differre do cent. Quidquid id est , nobis placuit percep tionem cum idea confundere: adeoque nusquain hic de huiusmodi distinctione sermo cadet, Cap. I. De Id eis. 35 > ** Ideam alii definiunl per imaginem menti ob versantcm . Buddeus Phil. instrum . Cap. I. .6. cum observ. alii per exemplar rei in cc gitante. Hollmannus Log. p. 85. Sed hae , aliaeqne definitiones eodem redeunt. *** Repraesentationis vox absque definitione ad sumi poierat , quum sit cuique nota ( $.5 . ) : sed ut methodici rigoris amatoribus nonnihil daremus eam ita explicavimus , sequuti Baumeisterum Log. S. 62. 17. Quoniam itaque notio est rei reprae sentatio ( S. 16.) : in omni autem reprae sentatione duo considerarida veniunt, nem, pe modus repraesentandi , et obiectum , sive res ipsa quae repracscntatur : liquet , in qualibet idea itidem duo animadverti posse , scilicet percipiendi modum , et ob iecta nempe res perceptas ; quorum ille FORMA , haec MATERIA idearum recte di, cuntur . Si ergo ideae ad formam referan tur consideratio illa dicetur FORMALIS ; si vero ad nıateriam , OBỊ ECTIVA , vel Rialis appellabitur , Et quia utroque re spectu ideae inter se differunt : de forma li , ac materiali earum differentia diversis sectionibus agemus. MATE B 6 36 SECTIO I. nos De formali idearum differentia 18. Experi Xperientia abunde constat quaedam ita percipere , ut ca ab aliis in ternoscere possimus, quaedam vero non ita . Repraesentatio illa , quae sufficit ad rem perceptam ab aliis dignoscendam , idea di citur CLARA ; OBSCURA contra , quae ad eam discernendam est insufficiens . * Vnde idea recte dividitur in claram , et obscuram ** * E. Rosae ideam claram habes , ei eam a lilio , hiacynto , aliisque floribus distinguere scias , et quotiescumque tibi occurrit , eam dem agnoscas ; contra si arborem peregrinam videas , eamque a reliquis plantis discernere nequeas, arboris illius ideam habes obscuram. Huiusmodi sunt ideae infantum recens nato rum , hominum bene potorum , eorumqne , qui lethargo oppressi reperiuntur. ** CLARITAS enim Physicis est ille lucis effectus, cuius operes externas circa nos positas alias ab aliis distingnere possumus; contra vero obsCV RITAS est claritatis absentia , scilicet tenebra rum eftectus : nam quun tenebrae in lucis privatione consistant , haec vero obiecta exter pa distinguere faciat ; deficiente luce , deficit distinctionis facilitas : adeoque obscuritas in distinguendi impotentia sita est . Cap. I. De Ideis. 37 . * 19. Quum res existentes innumeris de terminationibus, et circumstantiis involutae observentur , ut infra dicemus ; hae vero, nisi attente consideranti, sensuumqne aciem ad obiecta convertenti , innotescere non possint , ut experientia patet : recte infer tur 1. éo clariorem fieri ideam , quo plu . ra possunt in obiecta distingui ; * adeoque 2. ad claram idean adquirendam requiri sensus cum attentione coniunctos , qua des ficiente , ideas fieri deteriores ** Esenplo sit hono in maxima distantia con stitutus , qnem qui vilet , primo dubius hae ret , utrum corp is quidlibet sit , an vivens ; deinde in obiectum illud oculorun aciem at tente convertens , a motu animal esse compe rit , sed cuiusnam speciei , nescit ; propius ve ro'accedenten , ho nisen distinguit ; tandem ex corporis habiti, facie, aliis que circumstan tiis Titium agnoscit. Vides quan attente spe-. ctator consideraverit, ut Titium cognosceret ! Quemadmodun ideae meliores funt , si ex obscuris clarae evadant , ex confusis distin ctae , ex inadaequatis adaequatae: ita deterio res redduntur , ' si ex claris fiant obscurae ex distinctis confusae ex adaequatis inadae - quatae. 20. Quia vero ab attentione pen'let cla ritas idearum ( 5. 19. ) , eaque gralus ha bet , nec semper , aut in omnibus eadem est : liquet 3. res alias aliis clarius a no 7 38 Logic. Pars 1. bis percipi posse , ideoque obscuritatem dari non modo ABSOLVTAM , sed RelaTIVAM * . Hinc 4. obscuritatis caussam plerumquc in hominibus , raro in re percepta quaeren dam esse ; ac proinde 5. praecipitanter iu dicare illos , qui absolute obscura esse di cunt , quae eorum superant captum : quo ut quae ignorant ( ut Aesopica vul pes ) exsecrentur. * Obscuritas vel absoluta est , vel relativa. Illa habetur quum res percepta ab aliis prorsus internosci' non potest; haec autem , quando rem qampiam aliqui subobscure , quidam clar re , clarius alii percipiunt. Quod quum acci dit , illorum claritas respectu maioris horum claritatis est obscuritas relativa. fit , 21. Quoniam autem ad idearum clarita tem utramque facit paginam attentio , qua deficiente deteriores fiunt { Ş. 18. ) : con Sequens est 6. ut obscurae eyadant perce ptiones , si alicui meditationi defisi alia percipiamus, vel 7 si unico actu plura 0 aut animo subiiciamus, 8. denique si ab una perceptione ad aliam celerrime transeamnus. Et quia adfectus attentionem turbant , ut cxperientia docet : infertur 9. menten adfectibus agitatam * ad ideas cla ras vel numquam , vel raro admodum per, venire . ** > Cap. I. De Ideis. * Adfectus enim sunt motus quidam vehementiores appetitus sensitivi ex idearum obscuritate , et confusione orti , de quibus abunde in Psy chologia disseremus, adeoque iis praedominan tibus nullae , nisi obscurae confusaeve ideae haberi possunt. Si namque in ideis claritas et distinctio adesset , nullis adfectibus animus ve xaretur. Hinc ergo est , ut a Philosophis ad fectus inter errorum caussas enumerentur. E. xemplo sit homo ira aestuans , qui donec ea agitatur , nec res clare percipere , nec perce ptionum suarum conscius esse potest. Vid . Se neca de Ira Lib. I. cap. 1. et apud Virg. Aen. II. v. 315. Furor , iraque mentem prae cipitant. ** Vides hinc , obscuritatis caussas easdem esse , quae attentionem turbant vel minuunt : nem pe 1. distractionem , 2. obiectorum multipli citatem , 3. praeproperam festinationem , 4 . denique adfectuum praedominium. Quae omnia mentem frustra fatigant , et ad proficiendum în studiis ineptam reddunt. 22. Sed quia Philosophus non solis stare sensibus ( $. 4. ) ; rerum autem latebras et recessus idest caussas et rationes inve stigare debet ( S. 5. ) : per se patet 10. eum claris notionibus adquiescere non pos * adeoque il . in distinctarum et adae quatarum perceptionum statu versari debe re ut infra dicemus. 2 se ; · Clarae namque ideae attento sensuum usu ad 40 Logic. Pars I. quiruntur ( S. 19. ) ; sensus autem , ut mox adparebit , res tantummodo exsistentes confuse repraesentant', in quarum cognitione nullum ra tio habet exercitium : nihil ergo Philosophus age Tet ; nec hihim quidem in scientia proficeret si claris dumtaxat ideis contentus rationem ne gligeret ( $. 9. 4. ) , nec in caussarum inve stigatioue adlaboraret. > 2 23. Eadem experientia docet , nos re rum quas clare percipimus , vel notas sive characteres quibus ab aliis discer nuntur , distincte nobis sistere posse , eo rum scilicet ideam claram nabere ; vel characteres illos invicem non posse digno sive ipsos obscure percipere. Re praesentatio clara' notarum obiecti , quod percipimus , idea dicitur DISTINCTA : repraesentatio contra notarum obscura, vo catur idea CONFUSA. * Idea clara proin de merito dividitur in distinctam , et con fusan . seere 8 Si quis invidiam novit esse taedium ob alterius felicitatem , illius characteres sibi clare sistit , adeoque invidiae ideam habet distin ctam. Si vero coloris nigri notas distinguere nequeat , licet eum ab aliis coloribus discer nat , ejusdem ideam habet confusam : uti sunt omnes ideae colorum , saporum , sonorum , odo rum , etc. , quorum characteres prorsus igno ramus. Distinctio haec a Cartesio , et Leibnią * E. Cap. I. De Ideis. 41 tio inventa fuit : alii namque grammatica vo cum significatione decepti, ideas claras'ét di stinctas obscuras et confusas 'unum idemque esse docebant. 24. Quum idea distincta sit notio clara notarum ( $. 23 ) ; ad claritatem autem notionum permultum conferat attentio ( $ . 19) : consequens est 12 ut clarae ideae di stinctae fiant potissimum attentione , qua deficiente , etiamsi distinctae sint , confu sae evadant ( f . eod. ) . Et quia singulae notae peculiaribus gaudent nominibus, qui bus exprimuntur : infertur 13. CRITE RIVM ideae distinctae id esse , si cogitala nostra aliis.cxponere, atque con is com municare queainus ; oppositum autem ess : indicium ideae confusae . Hinc 13. idcas confusas aliis referre volentes , objecta , quae confuse percepimus , ipsis ostendere, vel cum alia re , de qua ideam habent claram , comparare debemus. * Res clarior fiet exemplis supra ( . 23. ) allatis. Qui notionem invidiae habet distinctam , is eam verbis explicare poterit: quod recte ex sequetur , si notas , quib :is a :lfectuš iste ab aliis distinguitur , eau neret. Contra ei , quo modo coloris albi aut rubri nolas proferet , ut cum aliis eius notionenı corninunicet ? Pro cul dubio , ut ab illo intelligatur , colorem illum , aut rem quampiar confuse perceptam , * 42 Logic. Pars I. ipsius oculis admovere , vel cum alia re iarna nota conferre oportebit , sicque in altero con fusa quoque idea orietur. Hinc est , ut colo rum ideas coeco nato nullo modo explicarc possimus , isque visu carens nullam , nequi dem obscuram , umquam huiusmodi notionem adquirere queat. ** 25. Porro rei , cuius distinctam habe mus ideam , vel omnes novimus characte res ad eam in statu quolibet agnoscendam sufficientes, et tunc idea distincta erit COM PLETA ; vel quosdam tantum · eosque insufficientes , eaqne INCOMPLETA dice tur . * Idea ergo distincta dispescitur in completam , et incompletam . * Sic invidiae idea iam tradita ( 8. 23. * ) com pleta est : adsunt enim notae sufficientes ad eam in statu quolibet internoscendam. Si ve ro hominem cum Platone definires per ani mal bipes implume , notionem haberes incom pletam : * hae namque notae non sufficiunt ad hominem semper ab aliis rebus discernendum , ut ostendit Diogenes Cynicus , dum hanc Pla tonis sententian irridendo improbavit. ** * Nec eam postea coinpletam reddere potuerunt Platonis discipuli , addito latorum unguium charactere : nusquam enim homines a simiis discernere illa nota valebat. Laert. Lib. VI. cap. 2. segm . 40 . ** Licet duo clarissimiViri Leibnitius , et Wol. Cap. 1. de Ideis. 43 fius semper et ubique in eamdem sententiam ierint : in hoc tamen hic ab illo discessit . Quumque Leibnitius omnem ideam distinctam completam esse docuerit : Wolffins contra eam in completam , et incompletam dividi debere , docuit et demonstravit. a * 26. Denique eadem experientia edocti scimus , nos quaedam ita percipere , ut non solum eorumdem characteres singilla tim agnoscamus , sed et novas characte rum notas enumerare queamus ; . quorum dam vero solis distinctis ideis adquiescere . Quum notarum characteristicarum notione gaudemus distincta ; idea totalis erit A DAEQUATA ; quum antem notas neb ; confuse repraesentamus, idea oritur INA DAEQUATA . Quo fit , ut distinctam ideam rursus dividanius in adaequatam , et inadaequatam . * E. g. Si quis invidiae notas rursus evolvat, sciatque taedium esse sensum imperfectionis , et felicitatem determinet per siatum durabilis gaudii : is invidiae idlea adaequata gandebit. Si vero in solis invidiae characteribus ail juie scat : nec ulterius in iis evolvendis progredia tur , tunc ideam habebit inadaequitam . Ob servandum tamen , quod quo novas notas , donec fieri possit , invenire liceat , eo adaequatior evadet notio. * Hanc porro doctrinam Leibnitio debemus , qui eam in Actis Erud. Acad. Lips. ann. 1684. semper 44 Logic. Pars I. p. 437. seqq. proposuit , eumque suo more sequutus est Wolffius Logic. cap. i . f. 9. seqq. * 27. ANALYSIS IDEARUM est formas tio idearum adaequatarum . Quumque idea fiat adequatioi, si novos semper cha racteres invenire liceat ( $ . 26. * ) : patet 15. eo adaequatiorem fieri notionem , quo longius eius analysis procedere. Quoniam vero ob sensuura limites non possumus plura distincte percipere : infertur 16. nos in notionum analysi" in infinitum progredi non posse : ideoque 18. quum ad notas vel simplices , vel cuique claras perven. tum fuerit uiterius eam instituere prohi bemur. ** * Notionum analysis Medicoruin anatomiae simi lis est. Quemadinodum enim Medici corpus humanum in partes dividunt, easque depuo in alias aliasque particulas resolvunt , donec ad exilissima tandem filamenta perveniant , om nes interim earum connexiones, structuram, et proprictates attente perscrutantes : ita et Phi Josophi idearum noías singillatim perquirunt, easque iterum atque tertio in novas notas mente resolventes , minima quacque adcurate contemplantur. ** Sicuti ergo Medicis , quum ad indivisihiles particulas pervenerint , eas in novas rursus se care non licet : Philosophis etiam ea facultas Cap. I. De Ideis. 45 ademta est in analysi notionum , si vel ad simplicia et indivisibilia , vel ad clara et evi dentia fuerit pervenlum , vel finis obtentus sit , ob quem fuerat analysis instituta. SECTIO II . De obiectiva , sive materiali idearum differentia . 28. Haecaec de divisione idearum formali . Ad , materialem , sive obiectivam quod at tinet , primo res , quas nobis repraesen {are possumus , vel sunt exsistentes , vel proprietates iis communes. Quidquid exsi stit dicitur INDIVIDVVM , sive RES SIN GULARIS : individuum autem defiuiri po test id , quod est omnimode determina tum . Repraesentatio ergo individui vo catur idea SINGULARIS sive INDIVI DVALIS. * E. g. Socrates , Plato , Aristoteles, Caius, Titius , haec dumus , haec mensa , hic liber quem legis, sunt individua, quia in unoqucque eorum adsunt tales circumstaniiae et detern ina tiores , ut Socrates sit Socrates , et non Plato , Caius sit praecise Caius , et non alius : ita ut si aliqua earum desit , desinant esse quae prius erant . Hinc individuum idem est cum uno mathemat.co , quod concipitur tanquam 46 Logic. Pars 1. * > individuum in se, et ab aliis separatum . Iu re igitur individuum res singularis ; ideoque eius perceptio singularis pariter adpellatur. 29. Quamvis autem individua sint omni mode determinata hoc est innumeris circumstantiis involuta ( S. 27:), quae efficiunt, ut ea longe inter se differant : 11 bent tamen aliquas determinaliones , in quibus perpetuo conveniunt. ** Harum de terminationum complexus aliam ideam su periorem constituit , quae SPECIES dici. tur. Non iniuria ergo species a recentio . ribus definitur per similitudinem indivi duorum . Determinationis vocabulum , licet barbariem redoleat, iure tamen hic a nobis adhibetur , et quia civitate donatum , et oh termini pu rioris deficientiam . Absque definitione por, ro sumitur utpote experientia seusuque com muni satis notum ; eius vero completam no tionem dabimus in Ontologia , ubi methodici rigoris amatóribus abunde satisfiet. ** E. g. Socrates , Plato , Caius , Titius , li cet aetate , ingenio , roribus , conditione , habitu , ceterisque inter se multum distent, habent tamen commuue corpus organicum , et animain ratione praeditam . Duae hae de terminationes speciem constituunt , qnae ho m, dicitur. Hinc vides , haec omnia individua in eo siunilia esse , quod sint homincs. Cap. I. De Ideis 47 30. Si plurium specierun pariter cir cumstantias consideremus videbimus eas in plurimis toto , ut aiunt , coelo differre ; in aliquibus vero perpetuo similes esse . Atque hae determinaciones , in quibus spe. cies , licet diversissimae , perpetuo conve . niunt , novam ideam , eamque supremam , constituunt , quae GENVS vocatur. * Ge . nus ergo recte definitur per similitudinem specierum . * E. g . Homo , equus , leo , canis , quantumli bet in tot determinationibus invicem diffe rant , habent tamen in vita et sensione con venientiam. His circumstantiis conflatur genus, cui animalis nomen inditum . Observes ita que , omnes illas species in hoc esse per petuo similes , quod animalia nominentur, adcoque legitimam esse definitionem generis traditam, 31. Quum genus sit similitudo specie rum ( S. 30. ) , idque constituatur a com plexu circumstantiarum , in quibus species perpetuo conveniunt ; in speciebns autem aliae determinationes exsistant , quibus il lae inter se differunt ( S. eod . ) : sequitur 1 , ut non abs se harum proprietatuin di versificantium summa a Philosophis voce tur DIFFERENTIA SPECIFICA * E. g. Invidia et commiseratio id habent com . * 48 Logic. Pars I. mune , quod sint taedium . En genus. In eo ve ro differuut , quod invidia sit taedium ob alte rius felicitatem ; commiseratio vero ob infelici tatem. Id ipsum constituit differentiam specificam. 32. Repraesentatio , quae exhibet pro prietates rebus exsistentibus communes , di citur idea VNIVERSALIS . Et quia notio nes generum et specierum determinationes continent pluribus speciebus vel individuis communes ( SS. 29. 30. ) : infertur 2. i deas generum et specierum esse universa Jes . Rursus quoniam hae ideau couficiun tur , si determinationes aliquas ab aliis se paratas consideremus ( 58. cit. ) ; unum vero sine altero considerare dicitur AB STRAHERE ; liquido patet 3. ideas uni versales esse quoque ABSTRACTAS. * Hinc est , ut vulgo dicatur , ideas esse vel concretas , in quibus omnes simul adsunt de terminationes ; vel abstractas , quae aliquas tantum exhibent mentis abtractione ab aliis seiunctas: quod idem est , ac si dicas, omnes ideas vel singulares esse , vel universales. 53. Ex dictis porro consequitur 4. ideas universales non exsistere , nisi in singula ribus , nempe speciem ac genus nusquam inveniri , nisi in individuis ; adeoque 5. plus esse in individuis , quam in specie ; plus quoque in speciebus, quam in genere. Cap. I. De Ideis. 49 Ex quo patet 6. quam scite Logici pro puntiaverint : Notionis extensionem esse in retione inversa comprehensionis. * Regula haec aliter ab aliis enunciatur , sci licet : Ono maiorem habet idea comprehensio nein , eo minorem habet extensionem , ct con tra. Comprehensio dicitur complexus determi dationum , quae ideam aliquam constituunt. Ex tensio vero est consideratio subiectorum , qui bus delerminationes illae tribui possunt. Vid . la Logique, ou l'art de penser. part. 1. chap. 6. Quum ergo individuum omnimodas determina tiones complectatur ( 9. 28. ) , ad unum tantum subiectum extenditur ; genus vero paucissimas comprehendens circumstantias ( 5. 30. ) ad plu rima subiecta referri, nemo non videt. 34. Posita igitur regulae illius veritate ( $. 53. ) , nullo negotio intelligitur 7 . nec ab individuo ad speciem , neque a spe cie ad genus umquam posse duci conclu sionem ; ac proinde 8. non licere generi tribui , quod speciei convenit , aut ab illo removeri , quod huic repugnat ; contra vero 9. a genere ad speciem , atque ab hac ad individuum bene concludi , ideoque 10 . individuo dandum , quod speciei convenit, pariterque speciei tribuendum esse quidquid generi convenire observatur. ** * T.I. C 50 Logic. Pars I. * Et recte ! nam nam in individuo comprehensio maior est , extensio minor , quam in specie, ut et in hac relate ad genus. Quidquid ergo de individuo enunciatur , eius proprietates differentiales ; si ita loqui fas sit, respicit , quae in speciem non ingrediuntur: ac proin de de hac enunciari nequit . Eodem modo , quae de specie dicuntur, differentiam tantum specificam spectant : genus autem proprieta tes multis speciebus communes continet ; adeo que speciei attributa nullo modo cum genere coniungi possunt. Res clarior fiet exemplo. Socrates est individuum , in quo omnimoda invenitur determinatio ( 9. 28. ) ; id vero sub hominis specie comprehenditur. De So crate' recte enunciabis , quod fuerit philoso phus , quia attributum hoc ei convenit ob scientiam , qua praeditus erat ( S. 3. 4. ) , quaeque inter Socratis proprielátes individua • les enumeratur. Possesne id de specie , idest de homine pronuntiare ? Minime quidem : in determinationibus enim hominis specificis non scientia, sed scientiae capacitas , nempe ra tio ', invenitur. Contra hanc regulam peccare solent susurrones quidam , qui vitia vel de fectus in aliquo, vel aliquibus individuis for san occurrentia toti speciei , coelui , vel clas si imputare non erubescunt. ** Quum enim genus in specie , species pariter in individuo , contineatur ( §. 23. ) : quidquid generi conyepit , cum specie coniungi ; et quik uid speciei convenit, de individuo quo Cap. I. de Ideis. 51 que enunciari debet aeque, ac ab his removeri quod ab illis discrepat .E. g. Animal sentit , ergo homo sentit : homo est intelligens , quia libet igitur homo intelligens est etc. 35. Res exsistentes rursus vel inira nos sunt vel extra nos. Prioris classis sunt omnes animae actiones ; posterioris vero obiecta quaecumque sensibus nostris obyer santia , vel mutationes in corpore humano ciusque organis supervenientes . SENSV INTERNO percipiuntur, sive RE FLEXIONE , hae contra SENSIBVS EX TERNIS . ** Liquet ergo 10 , ideas omnes singulares sola sensionc adquiri * Illae * Intra nos sunt affectus , et cogilationes vo strae, quae interno sensu , conscientia refle xione ( haec opinia idem significant ) perci piuntur. E. g . si quis tristitiam , vel metum sentiat , ciusque idcam sibi formet , hanc sensu intern :) , sive conscientia , nempe atlen tione ad proprias actiónes adplicatà , adqui sivisse dicitur. Extra nos porro sunt omnia alia obiecta etsistentia sensibus obvia . Sic in deas omnes singulares, quaecumque illae sint, sensibus percipi , nemo ignorat : superfluun enim ' esset id ' exemplis illustrare. ** Cuilibet autem de plebe noturn est , exter sensus quinque numerari , visum nein pe, auditum , olfactnm , gustum , et tactum , nos C 2 52 Logic. Pars 1. iisque totidem organa esse destinata ; visui scilicet cculum , auditui aurem , olfactui na res , gustui linguam , tactui denique specia tim manus , generaliter vero totam corporis humani superficiem . 36. Quum ergo res exsistentes sensibus percipiantur ( 5. 35. ) ; ideoque ideae sin gulares sensione adquirantur ; ex singula ribus vero universales sola mentis abstra ctione formentur ( S. 32. ) : liquido infer tuir 11. omnes ideas vel SENSIÚNE , vel ABSTRACTIONE fieri dooque adeo esse ideas adquirendi mcdos. ** * nem * Et hoc est , quod a multis docelur , omnes ideas partim SENSIONE, partim ABSTRACTIONE , partim CONSCIENTIA , vel REFLEXIONE adquiri. Vid . Heinec. Logic. S. 22. Nos enim sensio cum conscientia et reflexione confundi debere , docuimus supra ſ. 35. ** Addunt alii tertium adhuc ideas formandi modum ARBITRARIAM scilicet COMBINATIONEM , veluti quum quis ideam hominis cum idea equi componit , novamque Centauri notionem conficit : cuius census sunt etiam notiones montis aurei , intellectus perfectissimi etc. , quae nihil aliud revera sunt, nisi ice rum prius sensione adquisitarum combinatiores ab intellectu , vel phaniasia in unum redactae, pro quarum veritate generalem tradunt regu Cap. 1. De Ideis. 53 lam : Si ideae arbitrio coniunctae sibi con tradixerint , impossibiles sunt , adeoque fal sae ( quae alio nomine CHIMERICAE , a Scola sticis ENTIA RATIONIS vocantur ) ; si vero inter se non repugnent , pro possibilibus, adeoque pro veris sunt habendae. TITIAS esse , 37. Ex quibus omnibus plane consequi tur 12. recte adfirmari a Philosophis , i deas omnes ex earum origine vel ADVEN. vel FACTITIAS . * INNA TAE namqne ab omnibus negantur, quid quid de iis praedicent Plato , Cartesius eorumque asseclae , quorum tamen au ctoritas tanta non est, ut eorum insomniis a sanioris Philosophiae cultoribus praebea tur adsensus, ut in Psychologia distinctius adparebit. > > * Per adventitias enim intelligunt notiones sen sique adquisitas ( $. 36. ) : per fictitias vero illas quae vel abstractione vel arbitraria combinatione fiunt ( S. eod . ** ) . ** Plato namque animas humanas ab aeterno praeexsistentes posuit singulas singula astra inhabitantes, qnibus Deus monstruvii universi naturam , ac leges frtales edixit : sed quum a diis inferioribus Dei ministris mones 'vocat in corpora fatali necessitate inclusa fuissent eo rum omnium , aeternis ideis prius e rant intuitae, statim ob quos dae. quae in с 3 51 Logic. Pars I. ' Jitas , non nisi longo sensuum usu , àc nedita tione pristipam cognitionem recuperare. Plat. in Timaeo. Hinc vulgatum eius effatum: Stu et discere idem esse , ac reminisci . Cicero Tuscul. quaest. 1. 24. Illas ergo ideas, quas antea habebant , vocavit innatas . Sed quum id purum putumque sit Platonis som nium , nequaquam erimus de eo refutando solliciti . Cartesius hoc nomine donavit facul tatem homini competentem omnia intelligibilia videndi. Tom. I. ep. 99. Respons, ad art. 14: progranm . ann . 1647. Sed pèr hanc rectam rationem intelligi , quisque videt, quam proin de ideam adpellare est potentiam cum actu confundere. Cartesiani denique per ideas in natas intellexerunt axiomata quaedam eviden tia , quae ab ipsa cogitaudi facultate ortum ducunt, veluti : totum csse maius qualibet sui parte ; non posse idem simul csse , et non esse ctc. At quis rerum omnium ignarus iguo rat , haec esse pura judicia, quae a termino runi illorum relatione , ac ab ideis totius et partis , exsisteniiue et non exsistentiae, sen su et abstractione prius adquisitis immediate pendent ? Quae quum ita sini , ideas invatas nullo modo dari posse , merito concludimus. 38. Ideae praeterea sunt aliae SIMPLI CES , a quibus nihil mente abstrahere pos sumus, ** aliae COMPOSITAE , bus per mentis abstractionem plura divi dere , atque invicem separare licet . ** in qui *** Cap. I. De Ideis. 55 Ex quo necessaria consequutione conficitur 13. simplices ideas claras esse , at confu sas ; compositas vero etiam distinctas ( S. 23. ) . * Tales sunt ideae omnes colorum , sonorum saporum , voluptatis , taedii , quas ideo aliis explicare non possumus , nec illarum chara cteres invicem discernere , ut ita üs'definien dis omnino incapaceś simus. ** Sic in idea mensae cuiusdam separatim con siderare possum matericm , formam , figuram , colorem , magnitudincm , et id genus alia. *** . His addunt aliqui ideas ASSOCIATAS , si ve coniunctas , eas scilicet , quae ita simul a nobis adquisitae sunt , ut quum una nobis occurrit , altera quoque menti obversetur : veluti si rosain olim videns odoris simul no tionem accepi , quotiescumque odorem illum sentio , rosae etiam idea menti fit praesens. ܟ - ܀ ܢܕܪ 39. Denique quuin vel substantias , vel modos , vel relationes pobis repraesentare queamus , ideae sunt vel SVBSTANTIA RVM , vel MODORVM , vel RELATIO NVM .' Per SVBSTANTIAM intelligimus ens , cui atiributa ei accidentia tan quam subiecto , : veluti inhaerere conci piuntur . . *. ,MODI sunt adfectiones , et attributa substantiis inhaerentia , a qui bus + D4 56 Log. Pars I. sola mentis abstractione separantur. ** RE LATIONVM denique ideae sunt , quarum unius consideratio alterius considerationem includit ita , ut haec sine illa non possit intelligi. *** figura , * Veluti diximus , ut nostram imbecillitatem adivemus : id enim in substantiis creatis lo cum habet , non autem in increata , in qua nulla inter essentiam et attributa , nec inter ipsa attributa realis distinctio dari potest, ut in Theologia naturali demonstratum ibimus. * MODI vero sunt vel INTERNI, si in ipsa substantia. occurrant , ut dimensio , color etc. in corpore ; vel EXTERNI, si in hominis mente sint , et tamen substantiae tribuantur, veluti quum dicimus- virtutem ma sni aeslimatam , quae tamen aestimalio est in hominum opinione. **** Relationes sunt ideae omnes quantitatum , item Patris, Domini, Regis, et cetera id ge pus. Videatur abunde ea in re Clericus in Logic. part. I. cap. 4. § . 2. seqq. , et in Arta Grit. part. 1. cap. 1. S. 4 . 40. Ex quibus plane colligitur 14. nas in substantiis nihil aliud cognoscere, nisi mo dos, ips4s vero substantias prorsus ignora re ; idcoque 15. substantiarum ideas esse in relatione ad mentem nostram omnino sed tantummodo abstractas et confusas , Cap. I. De Ideis. 57 ram intelligibiles ; . quinisomo ló . rerun natu eo magis agaosci, quo plures modi nobis innotescunt; 17. maximam adhiben dam esse cautionem in perpendendis re lationibus , ne vel earum fundamentum non recte considerantes , vel absolute de relativis ideis enunciantes , praecipitantiae errorisque arguamur, * Quantum haec doctrina roboris habeat in se dandis hominum adfectibus , dici profecto, non potest. Exemplo sit is, qui se paupe rem esse dolet , quia divitum opes non ha bet, et id absolute profert. Si vero relationis pondus expendat, observetque alterum omnia bus necessariis rebus egentem : declamare de sinet , quia sibi tantum superflua desunt. Be ne ergo Seneca in Troad . v. 1016. Est mi ser nemo , nisi comparatus, Schol. Explicatis iam notionum diffe rentiis, ad huius doctrinae usuin accedamus, quem paucis , iisque perutilibus , include mus regulis . Quisquis ergo Philosophiae operam navas si solidae cognitionis es cupidus , sequentes animo infigito > C 5 58 Logic. Pars" 1. CANONES. i . Curato , ut rerum , quas pertra ctare cupis ', claram semper et distin ctam cognitionem adquiras : attentionem proinde , quae ad idearum perfectionem utramque facit paginam , in omni re adhibeto . Quoniam vero Matheseos studium mirifice at tentionem acuit : hinc est , ut hodie studio rum initium a Mathesi capiatur , exemplo Platonis ., qui neminem erudiendum suscipie bat , nisi Geometria instructum . 2. In studendo praeproperam vitato festinationem ; praecipue in primis scien tiarum principiis diu haereto , nec, nisi iisiprobe intelleétis, ad cetera pergito .* * Quantum enim festinatio idearum claritati osobsit, diximus in . 21. adeoque in adole. soentibus naturalis illa festinatio , et praeci pitantia caute est obtundenda , ne superficia rie discant et errores saepe labantur. Vnde VERVLAMIVS opportune docuit : Ius venum ingeniis , non plumas vel alas , sed plumbum el punderą auditinus. Cap. 1. De Ideis, 59 3. Caveio , ne nimia rerun varietate mentem obruas, neve plura semel simul que addiscenda putes . - Panca discito , eaque bune digesta contemplator. * Quum eaim attentio ad plura dividitur, minor fit atque inepia : proindeque ideae deteriores fiant ( 5. 19. ) : ita ut de iis perbelle dicat Seneca Ep. 2.: Nusquam est , qui ubique est. Qua de re Plinius VII. ep.9 . praeclaram il lud monitum studiosae iuventuti perutile prae buit : Non multa 7, sed multum . to 3 * AC 4. Priusquam ulterius progrediaris ad idearum tuarum relationem attendi si qua sitt :: ne relativa pro absolu tis accipiens in errores incidas, 5. Mentis solitudinem , animique tran quillitaiem amato ; ne affectibus attentionem iurbes , iran , tristitiam , an liaque pathemata ; adeoque sodalitates , compotationes ., spectacula fugito. ** * Bene monuit Ovidius Tristium l. v . 30. Carmina proveniunt animo dédlicta serenos * Comessationibus enim corporis inertia aus getur , mens obstupescit et habetatur , ani mus ad voluptates inclinatur s spectaculis ve vero attentio distrahitur, i sensimqué a studüs 1 C 6 6o Logic. Pars I. animus avertitur , quo fit , ut aut nullae ad quirantur ideae , vel saltem obscurae, a qui bus errores ortum ducere infra docebimus. aut mie 6. Quae legisti , audivisti > ditatus es , ita familiaria tibi reddito , ut eorum notas aliis indicare queas . Ea proinde vel in chartam coniicito, te ipsum saepe examinaudo , idcarum tuarum distinctionem experitor. ** * vel * Stilum Cicero vocat oplimum , et praest an tissimum dicendi effectorem , et magistrum. De Orat. l. 33. ** Notum est vulgatum illud ; docendo disci mus . Rationem huius canonis invenies supra S: 24. CAPVT SECVNDVM De idearum signis. 41 . nes , utpote rei immaterialis a stiones, nullo modo sensibus percipiuntur: ea non nisi signis , quae in sensus incur ruot;; abis potefieri possunt . SIGNUM enim est , res quaedam sensibilis quae praeter sui notionem excitat in mente ideam alterius rei, Sed quum ideae ng > Cap. II. De idearum signis. 61 ** strae ordinario vel voce , vel scripto pa tefiant: binc prioris gencris signa VOCES, posterioris TÈRMINI, ntraqne vero VER BA dicuntur . Hinc verba per idearum nostrarum signa recte definiuntur , ut et voces signa quaedam sono articulato pro lata , mentis nostrae conceptus indican tia. Signa quidem generatim 'appellan tur , quia praeter soni vel scripturae; na tionum nostrarum ideam in audientibus vel legentibus excitant , * E. g. Lacrimae sunt signum tristitiae : quia quum hominem videmus lacrimantem , illico eum tristitia adfectum esse cogitamus. Fumus quoque est signum ignis , quia eo viso non solum fumi, sed ignis etiam notionein ad quirimus. Quae de signorum diversitate Scha Jastici docent , utpote ad rem impertinentia , praetermittimus :astin Ontologia quaedam observatu digna obiter attingemus. ** Cave tamen credas , voces esse signa conce ptuum necessaria. Quum enim eaedem res non iisdem vocibus a diversis gentibus exprima tur : liquet , tas ab hominum arbitrio pena dere , adeoque esse signa conceptuum arbis traria. Cuique vero notum est, ad sona nar ticulatum sex requiri , nempe PVLMONES, qui follis vice funguntur , ORGANUM VO CIS scilicet trachea , eique apposita larynx cum suis apparatibus ; LINGVA , cuius vis 62 Logic. Pars I. Braliones vocem prae ceteris articulatam red dunt; PALATVM , nempe fornicem , ubi lingua stras vid rationes exercet ; quatuor DEN TES incisores dicti, quibus sibilantes litterae efformantur , et in quos nedum lingua , sed et labia vibrant ; ac denique LABIA , quae in se invicem et in dentes, inpingunt, ut fu sjus coram ostendemus. 42. Ex qua definitione patet 1. verba et voces inter se differre : quum verba et iam scripto , voces autem non nisi sono articulato proferri possint ; 2. nos ideo vo ces adhibere , ut ab aliis intelligamur ; proindeque 5. ita loquendum , easque vo ces adhibendas esse ' , ut alii , quibuscum loquimur, mentem nostram intelligere pos sint ; adeoque 4. non licere terminis ina nibus ** vet notionem deceptricem con tinentibus *** uti ; sed tantum iis , qui ali ዓquam notionem habent adlixam ; quitinimo 5. singulis terminis eamdem semper ideam , eamque claram , respondere debere ; ideo que 6. cos , qui vel obscuram , vel non semper eamdem cxprimunt notionem , om nino esse proscribendos . **** Alterius vero mentem intelligere dicimur quum , terminis easdem notiones adGgimus , quas loquens cum iis coniunxit . 1 7 Cap. II. De idearum signis .63 mus ** TERMINUS INANIS dicitur, qui nullam , habet notionem sibi coniunctam : adeoque nis hil, praeter solam soni ideam, excitare pots est : quapropter vocari solet vor mente case' sâ , vel sonus sine menie, a Scholasticis ter minius insignificativus . Talis est versus ille , quemia Nimiodo prolatum in infimo Tartari aditu fingit Dyinus Poeta Etruscus: Raphel mai umech zabi alini. Dant. Inf. cant: 31 . v. 67 . *** Quoties autem vocem proferentes , aliquid cogitare videinur , quum tamen nihil cogita puldaunque sententiam cum ea donium ginius: tunc terninus ille NOTIONEM DE CEPTRICIM continere dicitur. Huiusmodi sunt casus Epicuri, sensibilitas physica Hel yetii, historia e rationis penu depromta Bou langeri et Rousseau, quorum analysin coram , et in Metaphysica conficiemus. **** Si nam que vox aliqua vel non eamdem seniper , vel obscuram notionem habeat adfi xam : in primo casu auditor dubiuş haerebit, quamnam cum ea loquens, coniunxerit. ideam, adeoque cui non intelliget ;; in secundo ves ro , quomodo mentem eius poterit intelligere, qui se non intelligit ? 43. TERMINVS CLARVS est, qui cla ram coiitinet notionem , OBSCVRYS , qui eamdem håbet obscuram . Terminusi qui eamdem semper exprimit ideam , FIXVS vel DETERMINATVS ; * qui vero incon 64 Logic, Pars I. der stantem vagunite tabet significatum , VA GVS aut INDETERMINATVS dicitur , Plurės autem termini eandem rem signi ficantes , SYNONYMA , sive termini sy nonymici. *** xdpellantur, * Scolasticis eum adpellare placuit univocum , șive unicam rem indicantem , ut ignis , aqua, ** A Scholis dicitur aequivocus , hoc est plura aeque siguiâcans, E. g. Cultus varios habet significatus: saepe enim pro adoratione Deo debita: quandoque pro honore : nonnumquam pro corporis, vel animi decore; non raro quo que pro telluris cultura accipitur, *** Tales sunt gladius , ensis , qui idem ar morum genus exprimunt. Eos e Scholis qui dam vocant paronymos : id quod ad intelli gendas barbaras huiusmodi loquutiones bre viter adnotavimus. Non heic inquirere licet : utrum in quolibet idiomate revera dentur sy nonyma? quaestio namque haec ad Philologiam pertinet: Philosophia' contra in exprimendis animae cogitationibns usum loquendi servat , et colit , quem penes 'arbitrium est, et ius , . et norma loquendi. Horat. De Art. Poet. 8. 27 4 44 Terminus CONCRETVS est qui qualitatem expriinit sabiecto inhaerentem , ABSTRACTUS vero qui qualitatem illam Cap. II. De idearum signis 65 ¥ a subiecto separatam indicat , Terminas PROPRIVS dicitur, quando rem exprimit, cui significandae est destinatus ; ' ' ' IMPRO PRIVS vero , sive METAPHORICVS ad rem aliam indicandam transferatur' ob quamdam similitudinem . ** > si * Sic pius est terminus concretus , pietas ter minus abstractus , Concretus porro a Wolffio dicitur , qui notionem exprimit concretam ( sive singularem ) ; abstractus contra , qui ideam con tinet abstractam ( sive universalem ). Haec au tem omnia idem significant, ** E. g. Vox oculis proprie sumitur , si orga num visui destinatuin indicet. Ubi vero Cice rọ Corinthum Graeciae oculum adpellat, eius quippe ornamentum ac pracsidium : impro prie sive metaphorice vocem illam usurpat, Hinc vides , voces improprias esse vagas et indeterminatas ( $.43. ). 45. USVS LOQVENDI est significatio vocum in communi sei mone propria . At quoniam in familiari scrmone voces aliquae occurrunt quas intelligimus quidem , li , cit ad notiones ipsis ' adiixas animum ' non hae voces dicuntur termini FAMILIARES , et ad usum loquendi non advertamus pertinent, 66 Logic. Pars I. * Si quis ergo oculi vocem ad significandum organum sensorium visui destinatum usurpet, is loquendi usum servabit. ** Tales sunt voces omnes, quas frequentissi ' me proferimus , ac memoriae mandavimus : eås enim intelligimus , sed' usu et consuetudi ne 'adeo familiares evaserunt, ut eas profe. rentes ad sensum notionesque ipsis adfixas nusquam attendamus. 46. Patet igitur 7. Philosophum ser. vare debere usum loquendi , adeoque ter minis claris , fixis , atque in sensu proprio usurpatis ei utendum esse * ( .43 . seqq . ) . Quod idem est , ac si dicas a terminis va gis, obscuris, impropriis, et familiaribos esse abstinendum : aliter enim non intelligeretur ( S. 42. ) . Hic porro 47. Ex pluribus vocibus inter se apte connexis oritur SERMO , sive ORATIO . Definitur autem sermo per nexium plurium terminorum mentis nostrae conceptıbus exprimendis idoneum . ' * а Logicis dispesci solet in CIVILEM , et TECHNICVII , sive' eruditim , quorum ille in vita civili ab omnibus ; hic in coinmunicandis ideis ad disciplinas perti nentibus , vocabulorum technicorum pe , ab eruditis adhibetur. ** Cap. 1. De idearum signis 6a * Nisi enim ideis nostris explicandis sit idoneus, non sermo , sed confusus inanium vocum cu mulus dici poterit . ** Dicuntur autem verba , ve ! voces technicae , quae ideasscientificas quibusdam disciplinis peculiares , usu annuente, exprimunt: cuiusmo di non pauca occurrunt in qualibet disciplina. Schol. Quae hactenus de vocibus dicta sunt, inania faere evaderent, nisi doctrinae usum Auditoribus nostris ostenderenus . Quae igitur de iis observanda' putamus paucis , isque tam familiari quain eruditó sermoni inservientibus , complectemur re gylis - Philosophus ergo noster scquentes observet CANON ES. * 1. Antequam oum aliis congrediaris , tecum attente perpendéto, quid cogites: Cogitationes porro tuas totidem vocibus exprimilo , quot ideas hubes. Quantum adiumenti adfcrat hic canon adole scentibus , ia promtu est. Quun enim fis fa miliarissima sit inanis illa ét garrnia loquaci tas , fua fit , at persaepe in te veritatis notam incurant des alimchanab inconsiifera to loquendi puriniz násvatur ; facile parei , cur qui cogitationibus suis atteindlit', nulla , nisi benedigestum , emitiere posse verbum . 66 Logic. Pars I. ** 2. Caveto, ne ideam soni habens, rei quoque notionem habere te credas ; aut voces coniunctas intelligere quas disiunctas intelligis. * Falluntur enim persaepe homines , quum ter minos inanes, et notionem deceptricem con. tinentes effutiunt , in quibus solam ideam $ 9 . ni habent , et nihil cogitantes aliquid se co gitare creduat. E. g. Idea materiae et idea cogitationis possibiles sunt, pariterque voces , quibus illae exprimuntur singulae intelliguntur. Coaiunclae vero impossibiles evadunt , atque adeo intel ligi nequeunt . Ecquis enim materiam cogi tantem exsistere posse imquam probavit ? Vid. Inst. nostr. Meiaph. P. 11. Cap. 4. sect. I , $. 384. eas 3. 'sum loquendi semper servato, nec novas temere cudito voces : quod si ad id quandoque necessitate cogaris, adcurate definito , ne obscurus fias. * In hanc regulam peccatur , si quando voca bula technica, utut civitate donata', furene novitatis amore mutantur ; iis novae voces “substituuntur , quamvis rem , de qua a gitur, adcurate exprimant. Et si houe termi ni philosophici , reiecta barbarie , pristinae restituuntur puritati , ea non novatio dicen et pro Cap. II. De idearum signis. 69 da est , sed renovatio , idest vocum ad pro prium avitumque decus restitutio . . 4. Peregrina yocabula Latino , vel Italico sermoni ne iminisceto , nisi vel Tocendi , vel amici cuiusdam oblectandi caussa : * alias eniin in paedantismum Empinges. Vid. Heineccium in Fundam . Stil. cultior. P. 1. cap. 2. C. 8. Id vero egisse Ciceronem ex eiusdem scriptis didacticis, et Epistolis ad Atticum abunde colligitur. ** Quum eniin paedantismus sit inanis glorio lae cupiditas in minotüs , ineptisque rebus sectandis quaesita; paedagogi vero , a quibus hoc nomen obvenit, id quoque habeant in vitio , qnod singulis verbis latinas interse runt phrases ac textos : ideo hanc notain incurruut quicumque, vel ad ostentandam e ruditionis niultiplicitatem , vel ob nimium tem poribus inserviendi studium , nullum , nisi pe regrino sale conditum , queunt formare ser monem . 5. Si aliis displicere non vis , quoties cumque loqui oportuerit , modesto vultu atque amoeno fuam proferto sententiam: ne docere ex cathodrá potius , quam veruin dicere , videaris. 70 Logic. Pars I. * Est et haec paedagogorum nota , qui pueris in docendo imponere adsueti, inagisiral e illud supercilium ubique servant , seque invisos au dientibus , maximo veritalis detrimento , red dunt. Vid . Buddei Oratio de bonarum littera rum decrcinento nostra aetate non tenere me tucndo. CAPVT TERTIVM . De Definitionibus 48 . Dea rei distincia completa verbis expressa *** *** dicitur DEFINITIO . Res vero ipsá , sive definitionis obiectum , - yocatur DBFINITVM . ' Ordo igitur po stálat, ut post'ideas earumque signa; bre vein de ddinitionibus tractationem hic sub iungamus, Quid sit idea distincta , et qua ratione ad quiratur , dixiinus supra . 23. seq. De idea completa cousule , quae breviter do cuimus g. 25 ; diffusius enim hic , quae de illa dici merentur , enodabimus. *** Quemadmodum antem idea voce prolata di citur terminus , isque clarus si claram expri mat notionem ( $. 43. ) ; ad exprimendam, vero ideami distinctain , sive ' emuinerando ; il dias characteres , non uno , sed pluribus claris opus est termiuis : ita complexus ille yocum , * Cap. HI. De definitionilus. 71 hoc est idea distincta completa sermone expli cata , definitio dici consuevit; adeoque non abs re tractatus bic doctrinain sequitur ter minorum . 2. eas ** ne 49. Ex qua definitione consequitur 1 . in definitione notas et characteres enume rari oportere , qui sulliciant ad definiturn in statu quolibet agnoscendum ( 55.23 . 25. ) , et ab aliis rebus distinguenduin ; notas tales esse debere , ut nulli , nisi so li definito in tota eius extensione , conve niant ; quare 3. merito a Logicis ad firmari , definitionem neque latiorem que angustiorem sno definito , sed ipsi aco, qualem esse debere , ut sibi invicem sub stilui possint. *** * Id autem , per quod res ab aliis rebus distin guitur , eius essentia a Metaphysicis adpellari consuevit : inde ergojest , ut definitionem Lo gici esse dicant orationem , qua rci essentia explicatur. Quia vero per extensionem intelligimus quod cuinque subiectum , cui determinationes ideam aliquam constituentes tribui possunt ( 9.33. ); perinde est , ac si dicas , definitionis notas tales esse debere , ut omnibus subiectis, spe ciebus nempe , et individuis sub definito con tentis conveniant. Porro inter characteres il los insunt proprietates genericae , et specifi ** Logic. Pars I. *** Si cae , quae integram definili essentiam expo. nunt , et repraesentant. Non iniuria igitur adfirmari solet , definitionem ex genere et differentia specifica constare debere. Si namque definitio talis non sit , ut possit definito substitui , vel ( ut aliis placet ) cam eo reciprocari , vel illo latior , vel angustior erit , adeoque deficiens. Substitutio autem in co consistit, ut definitio pro subiecto , defini tum pro attributo , et contra, adsumi possit. E. g. Spiritus est substantia intellectu et vo luntate praedita : contra vero substantia intel lectu et voluntate praedita dicitur spiritus. 90. Ex eodem quoque fluit 4 in defini tionem ingredi non posse , nisi ea , quae Jei perpetuo et constanter insunt , idest ATTRIBUTA, vel ESSENTIALIA; proin deque 5. locum in ea non habere ACCI DENTIA , seu MODOS. * * Quaenam sint essentialia , et attributa , pate bit in Ontologia. Id unum hic notasse sull ciet , tam essentialia, quam attributa rei cou stanter ac immutabiliter inesse : nam attributa sunt eiusmodi characteres , quorum ratio suf ficiens cur rei insint , in eiusdem essentia et natüra continctur : ut sunt tria latera et tres anguli in triangulo. 51. Quoniam vero definitio est idea rei distincta ( $ . 48. ) ; haec autem est no > Cap. III. De definitionibus. 73 nec tio clara notarum ( 5. 23. ) : sequitur ut ea vocibus claris sit exponenda , obscuri quidquam continentibus; ideoque 7. nec vagis ( $ . 43. ) , nec metaphoricis ( $. 44. ) , nec negativis ** terminis in illa sit locus. Imo vero 8. eam in vitio poni perspicuum est , si sit IDEMTICA *** vel CIRCVLVS in definicndo commit tatur . **** Si tameu termini definitionem ingredientes ob scuri quid habere videantur , prius adcurate definiantur , ut claritatem adquirant. Sic in vidiae definitionein supra ( Q. 23. * ) allatam nemini proferre licebit , nisi prius taedii si gnificatus alia definitione sit determinatus. Terminis negativis concipitur definitio > si explicet quid res non sit : ut si dicas , invi dia non est commiseratio. Hinc vides, eam esse vagam et indeterminatam , adeoque defi niti ideane inde oriri confusissim un , quod est contra definitionis indolem ( $. 48. ) : Exceptio tantum datur in rebus contradicto riis nullun inedium adinittentibus , quarum una recte definita , altera negativis terminis explicari potest. Sic ens simplex non immeri to dicitur quod partibus caret , substantia , quae non exsistit in alio , tamquam in subie *** Definitio identica est , quae idlem per idem explicat, cuiusmodi suut nonnullae Scholarum cio etc. T.I. D 74 Logic. pars 1. definitiones quas confusiones rectius dixeris. Exemplo sit quantitatis definitio ab iis allata per accidens, a quo res dicitur quanta . Quid , quaeso , haec verba significant , nisi quod quantitas sit quantitas ? Cui vero usui definitiones istae esse possint , tironibus ipsis iudicandum relinquimus. **** Circulus enim Geometris est figura plana linea curva in se redeunte terminata : in defi niendo ergo circulus committitur, si in evol vendis definitionis characteribus , eorumque novis definitionibus formandis , in aliquam ipsarum definitum ingrediatur. Tunc enim per definitum explicaretur id , per quod defini lum ipsum explicari deberet; adeoque res re diret ad definitionem idemlicam , quae in vi to posita est . 52. Definitio aut NOMINALIS est , aut REALIS. Illa notas et characteres e numerat sufficientes , quibus definitum ab aliis rebus in siatu quocumque discerni possit ; haec autem rei definitae genesin et originem exponit, ** unde et GENETICA dicitur. * Per definitionem nominalem veteres intelligc bant grammaticam vocis explicationem , qua vel radix sive origo nominis investigabatur, et tunc Etymologia dicebatur : vel multiplex eiusdem significatio , eoque casu Homonymia; Cap. III. De definitionibus. 25 vel denique plures voces eumdem sensum ha bentes, et Synonymiae nomine veniebat. Quae enim nobis nominalis est , realis inter illos audiebat. ** Nominalis ergo est definitio spiritus , si eum definiveris per substantiam intellectu et volun tate praeditam : realis autem , si invidiam definias per taedium ob alterius felicitatem : in ea enim eiusdem caussa et origo explica tur. Vides hinc , nominales definitiones esse arbitrarias : reales contra necessarias. > 53. Si vero idea rei distincta quidem sit sed incompleta : tunc non definitio , sed DESCRIPTIO nominatur ; adeoque in descriptione accidentia qnoque locum inve piunt , qnae quum in individuis tantum concreta observentur, hinc est, ut res sin gulares describantur, abstractae vero deti niantur; ** proinde illae Oratorun et Poe tarum hae Philosophorum propriae sint . Descriptio itaque , licet plures enumeret no tas ; quam definitio , eas tamen ad rem in sta tu quolibet agnoscendam exhibet insufficien tes. Tales notae non exsistunt , nisi in rebus singularibus ;, utpote omnimode determinatis ( S. 23. ) : ’ uoiversales namque ab iis mentis abstractione erguntur ( S, 32. seq. ) , paucio resque adeo, ac sufficientes ipsis distinguendis Ꭰ . 76 Logic . pars I. > continent characteres. Inde ergo fit , ut ha definiri possint , illae tantum describi. ** Intelligitnr hinc: cum generum et specierum definitiones apud Philosophos inveniamus, in dividuorum nihil nisi meras descriptiones Poetis ac Oratoribus familiares , et si ab his definitiones proferri videmus , eas vel incom pletas novimus, vel magno verborum ambitu expressas , ubi accidentia attributis , caussas effectibus permixta observamus , quas tamen Philosopho imitari nefas erit , quippe cui idearum analysis , essentiae rerum investiga. tio , verborum praeterea praecisio in deliciis esse debent. Schol. Superest , ut quae studiosae iu ventuti utilitatem adferre possunt, ea pau eis exponamus regulis huius doctrinae usum continentibus . Philosophiae igitur initiatus, si quid a studiis suis commodi percipere cupit , sequentes animo imbibat CANONES. 1. Definitiones , utpote rei naturam et essentiam explicantés , ciim cura disci to , ' ạtque teneto . ' Iudicium porro cum m moria coniungito : ideoque aliorum definitionibus ne adquiescito ; sed ope rum dato , ut eas intelligas , et ad tru tiram revoces. Cap. III. De definitionibus. 77 re Sunt enim, qui soli memoriae consulentes , quidquid in aliorum scriptis repererint, id omne discunt , ac turpe putant ab eo discedere . Hinc fit, ut si memoriae pondus inutile au feras, nihil, praeter arroquarov quoddam , maneat. Homunciones isti memoriae dumtaxat exercendae intenti , iudicii vero prorsus ex pertes , libros quosvis sine delectu memoriae mandare adsueti , innumeris snnt expcsiti er roribus ; quotcnmque eorum oculis subiiciun tur. Ne igitur adolescentes , qui memoriam tantum in Scholis huc usque exercuerunt , eamdem premant viam , sibique pessime cou sulant : visum est , cautionem hanc eo neces sariam , quo prima scientiarum hic funda menta sternuntur , ipsis suggerere et inculca re, ut iudicium excolentes in aliorum senten tiis ad examen rcvocandis , et ad eruendas inde propria meditatione veritates apti red dantur. ver 2. In legendis Auctorum libris , prum phrasiumque lenociniis ne conti eto : sed ut sententiam ipsis subiectam lare , ac distincte intelligas , pro vi ili curato . * Ita vitabitur stupida illa aliorum sententiis adquiescendi consuetudo , quae in caussa fuit, ut liberculi aliquot ex transmontanis, transma rinisque regionibus huc appulsi stilo quodam auribus pruriente tot incautos captarint ado D 3 78 Logic. pars. I. lescentes , quos inter crassae incredulitatis te nebras errabundos non sine magno dolore vi demus. Hi namque culpabili ignorantia verbis tantummodo adquiescentes, nec sententias in tellexerunt, nec eas ad trutinam revocare sunt ausi , iudicandi quippe facultate destituti. 3. Rerum, quas nondum distincte in telligis , definitiones proprio marte con ficito , ut ex iteratis' actibus , continua que exercitatione habitum in eo adqui ras. * * Res quidem non parvi momenti erit, multun que laboris impendendum , pauco forsan aut irrito eventu . Animo tamen non deficiant a : dolescentes : ab exiguis enim initiis maxima procedunt , atque experientia tandem , qui sit huius canonis fructus , addiscent. Poterit autem quisque imitando incipere , experiundo prosequi , ac notionum analysi sednlam na vans operam felici demum exitu proficere. Vi de quae docebimus infra Part. 11, cap . 3 . sect. I. se 4. Caveto, ne res omnes definiri pos. vel debere, credas ; * aut definitio nes verbis diversas re quoque differre putes. ** * Videantur interim a nobis ante dicta G. 27. Gap. III. De definitionibus. 79 ¥ Si namque dantur synonyma , verba nempe et phrases eumdem habentes significatum ( s. 43.) , quidni definitiones illae verbis diversae synonymicis erunt expressae terminis , adeo que re unum idemque significare poterunt ? 5. Si e Philosopho Orator aliquan dofieri cupis , definitiones pro definitis adhibeto : tunc enim auditorum animos inani verborum ambitu non fatig abis solidaeque doctrinae clarissimum dabis indicium . Exemplo sit elegantissima M. Ant. Mureti pe riodus Part. I. Orat. 1. ubi de laudibus Theo logiae acturus , amplificat syllogismun quam brevissimum has continentem propositiones : Facultas hominem Deo con ugens est omnium praestantissima. Egpyas a eius talis est . Nam si eorum omnium , quae in hac inmensa re rum universitate cernuntur, unumquodque per ficiendi sui desiderio tenetur ; et animus no ster ad similitudinem Divinitatis effictus tan to perfectior est, quanto propius ad illud , a quo ductus et propagatus est , exemplar ac cedit : dubitari profecto non potest , quia ea sit omnium praestantissima facultas , quae , quoad eius fieri potest , cum humanis divi na copulando , mortalitatem nostram , quantum illius imbecillitas patitur, Divinae natura e ar ctissima colligatione devincit. Vides hic Theo D 4 80 Logic. pars 1. logiae definitionem , oratorio licet more pro latam , multum orationi pulchritudinis ac di gnitatis adferre. 6. Definitionem tuam , si ab aliis di stingui exoptas , efformare curato ; id que obtinebis, si intellectuales morales que virtutes tibi comparare studueris. * Hi namque definitionis characteres esse de bent. Quod ni facias in vulgi turba confu sus eris , nomenque tuum in tenebris , ob scurumque manebit ila , ut vel patrio , vel alio adpellativo nomine indigitari debeas. CAPVT QUARTVM. De Divisionibus. 54.Notional Otionum analysin in adaequatarum idearum formatione consistere , snpra iam ostensum est ( S. 27. ) . Porro in hac o peratione ideam aliquam in partes , sive notas dividi , hasque rursus in alias disper tiri , quisque novit qui earum naturam habet exploratam . Tunc igitur idea illa ut totum consideratur , characteres autem ut eius partes : adeoque non abs re analysis idearum verbis expressa DIVISIO nomina 7 Cap. IV . De divisionibus. 81 tur , * quae recte definitur , quod sit to tius in partes resolutio . * Quum autem in divisione novae notarum de finitiones suppeditentur: iure doctrinam hanc definitionibus subiungimus. 2 55. Quoniam vero quidlibet ut totum considerari potest : variae totius relationes sunt enatae. Et quidem 1. totum essan tiale quod constat ex partibus ad ajus essentiam pertinentibus, 2. totum integra le , compositum nempe ex corporibus , quorum snmma eius integritatem constituit, 3. genus, quod plures species suo ambitu comprehendit , 4. subiectum , quod plura accidentia sustinet , 5. accidens quod pluribus subiectis inhaerere potest, 6. caus sa , quae plures producit 7 effectus, qui a pluribus potet procedere caussis. Quidquid tandem pro ratione obiectorum, circa ' quae versatur in tot partes distribui potest , quot sunt objecta . Inde ergo est , ut va riae a Logicis tradantur divisionis species veluti TOTIVS sive essentialis , sive in tegralis , in suas partes, GENERIS in suas species subordinatas , SVBIECTI in sua Accidentia in suos effectus , EFFECTVS CAVSSAE , ACCIDENTIS in sua snb 7 , D 5 82 Logic. pars 1. iecta , rei in suas caussas , denique caiusvis per sua OBIECTA . * * Primae classis est haec : Homo dividitur in animam et corpus ; vel as dividitur in duo decim uncias. Secundae : Animal dividitur in hominem , et brutum. Tertiae : Homo est , vel doctus vel indoctus. Quartae : Bonum est. vel animi, vel corporis. Quintae : Philoso phiae dogmata alia intellectuin instruunt, a. lia voluntatem dirigunt. Sextae : Veritatis impugnatio, vel ab ignorantia, vel a malitia procedit. Septimae denique : Philosophia theo retica alia circa res corporeas, alia circa incorporeas et intellectuales versatur. 56. Totum illud , quod in divisionem cadit , DIVISUM ; partes vero , in quas dispertitur , MEMBRĀ DIVIDENTIA no minantur. Sin membra haec in novas rur sus partes resolyamus., SVBDIVISIO di citar. * * E. g. Homo dividitur in partes suas essentia les animam nempe et corpus ; hoc autem in caput , truncum o et artus reliquos. En subdivisionem , 57. Ex membrorum itidem dividentiam numero nova quoque divisionis oritur dif ferentia. Si namque duo fuerint membra Cap. IV. De divisionibus. 83 dichotomia sive DIMEMBRIS ; si tres ? trichotomia seu TRIMEMBRIS ; quatuor tetrachotomia hoc est QVA TRIMEMBRIS divisio, appellabitur . SI * Sic bimembris erit divisio lineae in rectam , et curvam , trimembris trianguli in aequila terum , isosceles, et scalenum ; quatrimembris denique parallelogrammi in quadratum , rc ctanguluin , rhombum , et rhomboidem ., 58. Quoniam divisio est totius in par tes resolutio ( *.54 . ) ; totum autem ae quale partibus simul sumtis esse debet : consequens est 1 . ut membra dividentia simul totum adaequare debeant divisum adeoqne nec plus illo, nec minus compre hendant ; * 2. ut non sibi coincidant, sed repugnent, sintque per novas definitiones , easque oppositas , distincta ; ** 3. ut ex ipsa rei dividendae natura petantur , scili cet in tot membra totum dividatur , capax est ; 4. denique ut ad confusio nem vitandam prius idea totalis ab am biguitate liberetur , posteaque divisio insti tuatur . i quot *** * Contra hanc regulam peccant , qui angulum dividunt in rectilineum et curvilineum , vel qui lineam esse aiunt , vel rectam , vel curvam & D 6 84 Logic. pars 1. : derari potest: vel mixtam . In primo enim casu membra di videntia simul sunt diviso minora ; in se cundo autem eodem maiora. ** Huic quoque regulae adversantur ii , qui bo. num dividunt in honestum , utile , et iucundum: haec enim membra simul in uno coexistere debent, ut genuinam boni denominationem tue ri possit : adeoque non sunt repugnantia . Peccant etiam ii , qui licet totum in membra opposita distribuant , ea tameu definitionibus non repugnantibus determinant, ut quum cns in simplex et compositum diviserunt, et hoc esse dicunt, quod partibus constat : illud contra definiunt per id , in quo nihil consi *** Repréhensionem ergo .eruditorum merito incurrunt Ramistae , qui tam superstitiose di .chotomiis adhaerent , ut in plura membra totum dividere irreligiosum putent. Nec ali ter iụdicandum est de iis , qui nimiae mem brorum multiplicitatis sunt amatores . Idem enim vitii, inquit Seneca , habet nimia , quod nulla divisió. Ep. 89. 59. Quum autem divisiones et subdi visiones potionum analysin contineant ( * 54. ) , haec autem in idearum adaequa tarum formatione consistat ( * . 27 ) , ideo que ad maiorem distinctionem in nobis producendam sit comparata : sequitur 5. ut divisionibus aeque , ac subdivisionibus, > Cap. IV . De divisionibus, 85 quae iisdem ' reguntur regulis , omnia vi tentur , quae confusionem adferre possunt; proindeque 6. liquido patet, non licere p? as ter necessitatem subdivisiones multiplicare, ne memoria fatigetur , ac intellectui veių. ti tenebrae offundantur , Schol. Haec de divisione . Ad hujus porro doctrinae usum nunc transeamus quem paucissimis inde nascentibus include mus regulis . Logicae itaque Tiro utilissi mos aeque , ac necessarios hosce discat CANONES, In dividendo subdividendove non aliorum systemata , sed naturam tantum consulito . * Confusionem aeque , ac tae dium vitare curato. * Hoc namque modo nec Ramistarum supersti tiosa restrictio , nec Scholasticorum nimia di visionum membrorumque multiplicatio locum habebit. Natura enim omnium optima, et ad curatissima est magistra. 2. Divisiones ne per saltum facito. * Ordinem ac seriem in unaquaque re ser vato. 86 Lagič. pars 1 . * Dicitur autem civisio per sattum , quae ordi... nem non scrval , et in qua ea , quae in sub divisione cxprirai deberent , comprehendun tur : e.g. si ideam diviseris in claram et ina daequatam , divisionem conficies per saltum; inadaequatam enim quae in subdivisionem ingredi deberet in divisione locum habere observas. Series ergo atque ordo ne pertur betur, quisque in studia incumbens cavere stu deat. CAPVT QUINTVM De iudiciis , et propositionibus , 6o. Hactenus de ideis , earumque ana lysi, quantum instituti brevitas tulit, actum . Eas vero si comparemus , scilicet si duas ideas inter se coniungamus vel separemus, alia mentis oritur operatio , quae IVDI CIVM adpellatur. Est autem iudicium duarum idearum comparatio earumque relationis perceptio. Iudicium porro ver bis expressum dicitur PROPOSITIO vel E NUNCIATIO. ** * E. g . Si ideam spiritus cum idea indestructibi litaiis conferas , videasque unam alteri conve nire , tunc spiritum esse indestructibilem ndi cas : contra , si indestructibilitatis ideam cor Cap. V. De iud . et prop . 87 separas: haec poris notioni non convenire observes ,corpus non esse indestructibile colligis. In primo ca su ideas coniungis ; in altero mentis operatio , qua earum relationem ex pendis, iudicii nomine venit. ** Nonnulli discrimen inter haec duo nomina statuunt: ut prius locum inveniat, si in syllo gismo spectetur ; posterius vero , si extra id inveniatur. Sed in re tam parvi momenti diu immorari, foret ineptum. 61. Quoniam iydicium duas ideas compa rat , et si verbis exprimatur , propositio di citar ( $ . 60. ) ; idearum vero signa sunt voces seu termini ( $ .41. ): liquet, quam libet enunciationem duobus constare termi nis , quorum ille , cui aliquid convenire vel discrepare ennuciatur, SVBIECTVM ; is vero , qui subiecto tribuitur vel ab eo removetur , ATTRIBVTVM vel PRAE DICATVM nomiuatur , qui duo simul pro positionis EXTREMA dici consueverunt. Quumque eorum nexus verbo substanti vo exprimatur : merito vox illa ex hoc verbo desumta , quae propositionis extrema coniungit , COPÊLA vocatur. * Eg. In hac propositione : Deus est aeternus: Deus est subiectum , quia ipsi tribuitur aeter nitas ; aeternus dicitur attributum , quia Deo convenire enunciatur ; vox deniqne EST , quae duo haec extrema coniungit , atque unum al 88 Logic. pars 1. teri convenire indicat , cipula , hoc est con . iunctio , adpellatur. Hinc ergo colligitur , quain cumque propositionem SË BIE CTO, COTV LA , et ATTRIBVTO'constare debere , ut enunciatio LOGICA PERFECTA dici pos sit. Si namque horum aliquis lateat , CRY-. PTICA , vel IMPERFECTA dicilur , quia naturalis compositio crypsi aliqua tegitur: id autem accidit, quum verbuin aliquod copulae et attributi vices sustinet e. g. Deus mundum creavit : idem enim esset ac dicere : Deus est Creator mundi. Est et alia propositionum crypticarum species , iu quibus sub uno verbo tota enunciationis latet compositio per ellyp sin eruenda : ut in illis : veni , vidi , vici : hic namque tres iusunt enunciationes ex iis dem verbis repetendae , nempe : ego fui-ve nens , ego fui videns , ego fui vinccns. > ; Cap. V. De iud. et prop . 89 SECTIO I. De diversis propositionum speciebus . 62 . QvanVandoquidem in qualibet idearum comparatione sex potissimum con fiderari possunt, scilicet 1. materia , sive ideae quae comparantur , 2. forma, seu comparatio ipsa , 3. qualitas comparatio nis , 4. eiusdem quantitas , 5. objectum, 6. denique evidentia relationis : ideo sub totidem adspectibus propositiones intueri possumus ; videlicet 1. ratione MATE RIAE, 2. FORMAE , 3. QVALITATIS , 4. QVANTITATIS , 5. OBIECTI , et 6 . EVIDENTIAE. 年 * Quamvis autem hunc ordinem divisionis natura suppeditet : liceat nobis in hac tractatione qualitatem ante omnia perpendere , utpote quae in aliis distributionibus usui esse debet; quaque postposita , nonnulla obscuritate labo rarent. 63. Propositionis QVALITAS consistit in extremorum combinatione tione . Quum ea coniungimus , scilicet prae > vel separa 90 Logic. pars 1. dicatum subiecto convenire enunciamus ADFIRMARE dicimur ; NEGARE contra, si illa seiungamus , seu unum ab altero discrepare pronuntiemus. Recte igitur omnis propositio , si qualitatem spectes , dividitur in AIENTEM et NEGANTEM . ** * E. g. Quum dico : Mundus est contigens , praedicatum cum subiecto coniungo, adeoque de mundo adfirmo esse contingentem ; quan do vero enuncio : Mundus non est aeternus, extrema seiungo , idest aeternitatem a mundo removeo et hoc est quod dicitur negare. Ex quo vides , negationem ( NON ) copulae praepositam reddere propositionem negantem: quod si non copulam , sed terininorum ali quem , vel eius partem negatio afficiat , non negans , sed INFINITA orietur enunciatio : e. g. Marcus Aurelius Romano Imperio pote ral non nocere , quia Philosophus. ** Distinctio haec aliter ab aliis enunciatur , scilicet in adfirmativam et negativam . Vtrum que apte. 64. Si ad propositionum materiam at tendamus , eae sunt vel SIMPLICES , vel COMPOSITAE. * SIMPLEX enunciatio dicitur , cuius termini plures non sunt sed unuin habet subiectum , et unum prae dicatum ; ** COMPOSITA vero, quae plura > Cap. V. De iud . et prop 91 continet vel subiecta, vel attributa; eaque est vel EXPLICITA , si compositio sit mania festa, vel IMPLICITA, Scholastico nomine EXPONIBILIS , si compositionem habeat latentem , et paullo obscuriorem . *** * Addunt alii enunciationem COMPLEXAM eamque haberi aiunt , quoties terminus ali . quis propositionem contineat incidentem sibi adnexam , quae , licet ad essentiam proposi tionis non pertineat , ad eam tamen intelli gendam plurimum confert , exprimiturque per pronomen relativum QVI. E. g. Plato , qui divinus fuit dictus , ideas innatas admisit. Propositio illa , qui divinus fuit dictus , in , çidens est. Sed distinctio haec in Logica aut parvi , aut nullius fere est momenti. ** Simplex ergo erit propositio : Deus est ae. ternus , iten que : aer est gravis. *** In quo vero consistat palens , vel latens compositio , ex sequentibus abande patebit , ubi de explicitarum implicitarum que enuncia tionum speciebus sermo erit. Id porro sedulo observandum , in compositis non unam , sed plures contineri enunciationes , id quod ex earum analysi poterit elucescere. 65. EXPLICITA enunciatio dividitor in 1. CONDITIONALEM 2. CONIVN * 92 Logic. Pars 1. ** СТАМ , 32. DISCRETAM *** 4. CA VSSALEM ( +) , 51. DISIVNCTAM (++ ), et 1. RELATAM ( + * + ). * Conditionalis , alio nomine hypothetica , est, quae praedicatum habet subiecto tributum sub aliqua conditione : e . g. Si mundus est ens contingens , non exsistit a se , in qua prima pars conditionem , altera propositionem con tinet. De hac autem observandum. I. conditio existentiam non largitur : visi enim veritatem adquirat , enunciatio vera esse non potest. Sic si dicas : Si navis ex Asia venerit , centum tibi me daturum promitio : promissio vera non erit , nisi navis ex Asia redux fuerit ; 2 . conditio impossibilis habet vim negandi. Et -recte : nam conditio impossibilis numquam in exsistentem abire poterit ; adeoque enunciatio nullibi veritatem adquiret. Vnde idem est di cere : si digito Coelun tetigeris , centum ti bi dabo , ac si diceres : numquam tibi dabo centum : conditio namque impossibilis est. ** -Coniuncta , sive copulativa dicitur , in qua termini ita connectuntur , ut de pluribus su biectis idem attributum ; vel plura altributa de eodem subiecto enuncientur. E. g. Iustitia et prudentia sunt virtutes : Deus est aeternus et omnipotens. *** Disiuncta , vel disiunctiva est , in qua uni subiecto plura tribuuntur praedicata , vel u Cap. V. De iud. et prop. 93 num attrubutum pluribus subiectis , ut plu ribus unum , vel uni plura conveniant , licet indeterminate. E. g. Aut doctus eris , aut in doctus. Quae de hac observari merentur , con fer in S. 58. cur ( 1 ) Caussalis est , in qua ratio additur , praedicatum subiecto tribuatur. E. g. Vitia nostra , quia amamus , defendimus : Politicas quia prudentiae regulas tradit , sedulo exco lenda, 1 (2) Discreta dicitur , quae duo de eodem su biecto judicia continet qualitate diversa : ut illud Horatii. Coelum , nou animum mutant , qui trans mare currụnt. Item illud Terent. andr. 1. SC. 2 . Davus sum , non Oedipus. (3) Relata , seu relativa est , cuius una pars ab altera vim sunnit , ad eamque refertur : ut il lud Virgilii Georg. II. v . 291 . et quantum vertice ad auras Aetherias , tantum radice in Tartara tendit. 66. IMPLICITAE vero species sunt i . EXCLVSIVA , 2. EXCEPTIVA : zz 3 . COMPARATA , *** 4. RESTRICTIVA : **** licet alii quoque inceptivas , desitivas, et 'reduplicativus adiungant. ( 1 ) * 94 Logic. Pars I. Exclusiva est , in qua sensus duplicatur per particulas exclusivas solum , tantum , dumta xat etc. , estque vel exclusi praedicati, e. g. oculus tantummodo videt. ** Exceptiva est , in qua particulae exceptivae praeter , nisi , et similes , sensum multiplicant. E. g . Omne ens , praeter Deum , est contin gens. *** Comparata Dicitur propositio , vel particu la quaedam comparativa relationem adferat inter subiectum et praedicatum , ita ut ge mipus inde emergat sensus e. g ira est a . more validior. **** Restrictiva denique est , quae multiplicem continet sensum per particulas restrictivas. quatenus , in quantum , quoad etc. geminatum E. 8. Ilomo , quoad corpus ', est mortalis ( 1 ) INCEPTIVAS vocant , quae actionem ali quam in principio enunciante , ut : successio temporum a creatione incoepit ; DESITIVAS, inquibus ejus cessatio et finis praedicatur , ut : tutela pubertate finitur : REDVPLICACIVAS denique , in quibus subiectum geminalum at liud iudicium continet tacitum . E. g. Corpus, qua corpus est , a spiritu differt. Sed de his plura coram. 1 67. Si enunciationis FORMAM specte Cap. V. De iud. et prop. 95 x *** mus , erit 1. NECESSARIA , 2. CON TINGENS ( fortuitam Cicero adpellat ) ** 3. POSSIBILIS ; 4. IMPOSSIBI LIS : **** in quibus si necessitas , contin gentia , possibilitas etc. reticeantur , AB SOLVTAE dicentur ; si vero exprimantur, MENTALES. Necessariam dicimus , cuius extrema ita con tiunguntur , ut aliter se habere non possint. F. g. Clroulųs est rotundus. Contingens est , cuius termini nullam neces sariam habent connexionem , sed ita cohae rent , ut aliter esse queant, E. g. Crastinus dies erit serenus. *** Possibilem vocamus , in qua attributum sn biecto non repugnat , ut cera liquescit. **** Impossibilis dicitur propositio' , cuius ter mini inter se repugnant, ut circulus est qua . dratus. 68 Ratione OVANTITATIS . enunciatio dividitur in l . VNIVERSALEM , si attri butum subiecto in tota huins ' extensione conveniat ; 2 PARTICVLAREM , si ad aliquas tantum species , ant individuá in subiecti notione contenta extendatur ; ** 3. denique SINGVLAREM , si individuum 96 Logic . pars 1. subiecto exprimatur, *** Addunt alii inde finitam , sed eam non esse ab universali d stinctam , infra abunde patebit . in 7 * . Alia universalem vocant propositionem , qua ratio sufficiens , cur praedicatum subie cio tribuatur , latet in ipsa subiecti natura , scilicet , si praedicatum sit attributum essen tiale subiecti. Ita haec enunciatio : Ilomo est libertatis capax , est universalis tum quia subiectum in tota eius extentione sumitur nullus enim homo invenietur , nullus enim homo invenietur , cui libertate careat ; tum quia ratio sufficiens , cur libertas homini tri huitur , latet in ipsa hominis essentia et natu ra , hoc est , ut Scolastici aiunt , rationalita te. Signum universitatis in aiente propositione est OMNIS , in negante NVLLVS. Quae de universalitate metaplıysica et morali Philoso phi docent , ea hic persequi brevitas non pa titur , sed in ipsis praelectionibus aliqua no tabimus. ** Particularem propositionem alii esse dicunt, in qua ratio sufficiens ; cur praedicatum su biecto naturam est repetenda. E. g. quidam • homines sunt crudili. Vides hic subiectum non in tota sua extensione accipi , sed ad aliqua tantum individua extendi , ita ut ratio suffi ciens , cur bomini eruditio tribuatur hominis naturam inveniatur , scilicet in studio aique exercitatione. Particularitatis nota est > Cap. 7. Te iud. et prop. 97 QUIDAM , ALIQVIS ; in negante vero addi tur particula NON. *** E. g. Livius Romanorun historiam ad sua usque tempora scripsit. En propositionem sin gularem : subiectum enim est terminus sin gularis. 6g. Ex quibus omnibus consequitur v . ad essentiam propositionis universalis non re qniri notam uuiversitatis ( $. 68* . ) , sed eam pro lubitu exprinii vel' omitti posse ; 2. INDEFINITAM dici propositionen in qua pota reticetur ac proinde 5. recte a Philosoplus adfirmari , propositiones in definitas aequipollère universalibus ; qui nimmo 4. signum universale numquam effi cere posse , ut cnunciatio talis evadat , * 5 . falli ergo eos , qui universalem propositio hem defipiunt per eam , cujus subiectum signo aificitur universali , 6. particula rem facile in universalem commutari pos se , si subiecto addatur ratio suliciens, cur ei convcniat allributum , ** Ecquis enim propositionem hanc : Omnis ko. mo est doctus , ideo universalem esse aufir mabit ,quia signo universali subiectum adficin tur ? Hinc si propositionem universalem par T. E 98 Logica Pars. 1. ticularibus , vel particularem universalibus ter minis signisque exprimamus a veritate defi ciet , ut suo loco dicemus. 2 ** Sumas e. g. hanc propositionem : quidam ho mo est philosophus : habes propositionem par ticularem . Adde snbiecto caussam , cur de homine esse philosophum enunciatur. , scilicet scientiam ( $. 4. ) ; eamque sequenti modo exprimito : Omnis homo scientia praeditus est philosophus , ex particulari in universalem abibit. Mirum quantum transmulalio isthaec in scientiis prodest. Ab ea enim pendet pro positiomm analysis ; puta earumdem resolutio in hypothesin ct thesin . Nobis in secunda parte , ubi de experientia sermo erit , huius modi commutationis usus erit obiter attingen dus. Iuvat hic compendii loco addere , veteres harum propositionum differentiam quatuor vo calibus indicasse , A , E , I , O , id quod se quentibus expressere versiculis: Asserit A , negat. E , verum universaliter ambae. Asserit 1 , negat 0 , sed particulariter ambo: / Cap. IV. De rat. et Syll. S E Ć T10 11. De propositionibus mathematicae methodo inservientibus. Ostrema enunciationum divisio quae earum obiectum , et evidentiam res spicit , ea est , quae in recentioribus Phi losophorum et Maihematicorun scriptis pas sim observatur peculiaribus desiguala' no minibus , quaeque a nobis ideo distincte tradenda , quia me!l dun mathematicas in hisce justitutionibus sequi statuimus ( $. 5. ) . Ratione ilaque OBIECTI pto positio est vel THEORLTICA , in qua a liquid de subiecto enuncialur , vel PRAC. TICA , quae aliquid fieri posse aut debere adfirmat. * 70 ° * Sic propositio theoretica est haec. Omnes ro dii eiusdem circuli sunt aequales ; practica vero : Quovis centro et intervallo circulus de scribi potest. Vides hinc , theoreticam propos sitionem veritatis alicuius enunciationem ; pra cticam vero operationis faciendae expositiouera continere 100 Logica Pars. 1. 71. Quoad EVIDENTIAM enunciatio vel talis est , ut extremorum nexus per se clare pateat , vel quae demonstratione in digeat. Illa INDEMONSTRABILIS , haec DEMONSTRABILIS dici consuevit. * Qui bus enodatis , ad peculiaria propositionum nomina explicanda transcamus. * Indemonstrabilis ergo est enunciatio : Totum sua parte maius est ; demonstrabilis . contra haec': Scientia Philosopho est necessaria , ea enim ex collatione definitionum scientiae et Philosophi debet demonstrari. 72. Propositio indemonstrabilis theoreti ca dicitur AXIOM 1 * ; si vero practica fuerit , POSTVLATVM vocalır. ** * E. g . Totum est aequale omnibus suis parti. bus simul sumtis. D. de Tschirnausen axioma vocat quamcumque propositionem ab unica definitione immediate deductam ; Euclides au tem illam , quae primo intuitu ab unoquoque perspici potest. Res eo redit , ut axioma vo cemus enunciationem per se claram , adeoque demonstratione non indigentem , sive a defini tione , sive aliunde evideutiam suam repetat: ac proinde nostra definitio utramque amplectitur sententiam , ut diffusius coram ostendemus. ** E. g Quovis centro ac quovis intervallo cir culum describere. Coguita enim circuli defini tione , postulati huius veritasan. scitur, Cap. V. De iud. et prop. IOL 73. Enunciatio theoretica demonstrabilis THEOREMA * vocatur ; practica contra dicitur PROBLEMA. ** * In Theoremate ergo propositionis veritas ex plurium definitionum collatione demonstrari debet. E. g. Deus est aeternus. Huius enim demonstratio ex definitionibus Dei , et aeter ni inter se collatis peti debet. Hinc est , ut duabus illud constet partibus , nempe enun ciatione , qua veritas șive propositio theores, tica enunciatur , et demonstratione , qua ea dein confirmatur : ideoque in fine demonstra tionis addi solet Q. E ' D. , hoc est , quor erat demonstrandum. Quum Problema sit propositio practica , pa lam est , illud tribus absolvi, propositione sci licet , quae quid faciendum proponit, solutio ne , qnae modum , quo fieri potest, ostendit, et demonstratione , quae rem bene processis se concludit , addens Q. E. F. idest quod e rat faciendum. Sic problema est haec enuncia tio : Commiserationem in altero excitare. 74. COROLLARIVM , sive CONSE OTARIVM dicitnr quaevis enunciatio , quae ab alia immediate , et necessariae consequu tione oritur. * E. g. Cuum demonstraveris propositionem E 3 102 Logiea Pars. T. hanc : Nihil est sire ratione sufficiente , per teris inde eruere corollarium : Ergo id om ne , quod ratione sufficiente destituitur , nec est , nec esse potest. 75. SCHOLION , seu SCHOLIVM , est oratio , qua illustratur quidquid in propo sitione obscurum videbatur. In eo igitur doctrinae usus exponitur , historia narratur, auctorum sententiae referuntur aliorum obiectiones proponuntur et refelluntur , ce teraque observatu digna enucleantur : ut videre est in omnibus Mathematicorum , et Philosophorum recentium scriptis. 76. LEMMA est proposititio ex aliena disciplina desumta , quae tamen ad demon strandum aliquid in doctrina , quam tra ctamus in subsidium adhibetur. * * Ita Aritmetici in costructione quadratornm et cuborum lemmata ab Algebra muluantur, ut est propositio illa : Cuiuscumque numeri bi partiti quadratum aequatur quadratis parti una cum facio dupli partis unius in al teram lucti. um Cap. V. De iud. et prop . 103 S E C T10 lll . De propositionum adfectionibus. 77 HaecAec de enunciationum diversitate. Superest , ut de earum adfectionibus pau ca dicamus , de quibus quamplurima in Scholis praecipiuntur laboris quidem plena, vtilitatis autein expertia . Ad propositionum adfectiones referuntur 1. OPPOSITIO , 2 . SVBALTERNATIO , 3. CONVERSIO 4. AEQVIPOLLENTIA . 78. OPPOSITIO est duarum proposi tionum inter se pugnantium collatio : estque vel CONTRARIA , si earura utra que sit universalis in qua propositio nes ambae possunt esse falsae , sed non ambae verae ; vel CONTRADICTORIA, si etiam quantitate differant , *** in qua enunciationum illarum necessario una ve ra esse debet , altera falsa ; vel deni que SVBCONTRARIA , si ambae sint par ticulares , **** in eaque propositiones am bae verae , at non ambae falsae esse possunt. * Sic oppositae sunt hae propositiones : Omnis E 4 104 Logica Pars. 1. spiritus cogitat ; nullus spiritus cogitat: pu. gnant enim inter se , quum de eodem subie cto idem una adfirmet, altera neget. ** E. g. Omnis homo est ratione praeditus : nullus homo est ratione praeditus, quarum una vera est , altera falsa. Possunt tamen da ri casus , in quibus ambae falsae sint , veluti huum unirersaliter enunciatur , quod particu lariter proferri debebat. E. g. Omnis homa est eruditres : nullus homo est eruditus. Om nibus enim tribuere quod quibusdam tan tum convenit , est falsum dicere dicere, ut infra videbimus. *** Ita propositiones : Omnis spiritus cogitats quidain spiritus non cogitat , sunt contradi ctoriae , earum enim una universaliter ait, al. tera particulariter negat. Iure igitur exclusa altera includitur , et contra : nam falsum est a quibusdam removere quod omnibus con renit , vel aliquibus tribuere quod nulli com petit. ***** Talis est sequens oppositio Quidam ko mines sunt divites : quidam homines non sunt divites : Vides hic ambas propositiones veras esse. Quod si dicas : quidam homo est liber : quidam homo non est liber, quum haec falsa sit , altera vera esse debet. Rationem eius re gulae , ne longius provehamur , coram dabi una , mus. 79. SVBALTERNATIO est duarum Cap. V. De iud. et prop. 105 propositionum sola quantitate differen tium , sed eosdem terminos habeniium mutua quaedam relatio. Vniversalis enun ciatio SVBALTERNANS ; particularis ve ro SVBALTERNATA, a Logicis dici con suevit. * De qua adfectione duo notanda occurrunt : 1. Veritatem subalternantis veritas quoque subalternatae consequi tur , non contra ** . 2 : Falsitas propo sitionis ' subalternatae falsitatem etiam subalternantis arguit , non autem con tra. *** * E. g. Duarum propositionum : , Omnis homo est eruditionis capax ; quidam, homo est eruz ditionis capax , illa subalternans , haec subal ternata dicitur. ** Sic quum ia superaddito exemplo verum sit , omnes homines doctrinae esse capaces , verum quoque erit, quosdam homines doctrinae capa ces esse. Ratio huius regulae est. Contrariae ambae verae esse non possunt ( S. 78. ). Si ergo 'subalternans vera sit; eius contrará falsa erit. Quum autem huic contradıcat subalterna ta , et in contradictoriis necessario una sit , altera falsa ( C. eod. *** ) , liquet subal ternatan necessario verum esse debere ; alias , enim in contradictione falsitas ex utraque par te daretur , quod est absurdu :n. Contra ea si verum est , quosdam hom nºs esse eruditos vera E 5 106 Logica Pars. I. cui quum non certe infertur omnes homines eruditos esse . *** Si namque subalternata est falsa , eius con tradictoria vera erit ( S. 78. *** ) ; sit contraria subalternans , haec non poterit non esse falsa , adeoque subalternae falsitatem necessario sequi. E.g.Falsum est, aliquem spiri tum esse mortalem : falsum qnoque erit, omnem spiritum esse mortalem . At şubalternantis fal sitas non ita subalternatae falsitatem includit. Quum enim in subalternante , utpote univer sali , subiectum in tota sua extensione suma tur ( $. 68. ) , poterit attributum aliquod extra subiecti naturam rationem sui habere sufficientem , adeoque aliquibus tantum spe ciebus , aut individuis conveniens propositio piem efficere particularem ( f. eod. *** ). Fal sa in hoc casu' erit subalternáns , non vero subalternata . Hinc si falsuin est , omnes homi nes ésse doctos, non ita falsum erit , quosdam homines esse doctas. 80. CONVERSIO est mutua extremorum salva enunciationis veritate , substitutio Ea fit tribus modis , scilicet 1. SIMPLI CITER , quum eadem qualitas et quantitas manet ; 2. per ACCIDENS , quin quan titas sola mutatur ; 3. denique per CONTRAPOSITIONEM , quum salva pro, positionis quantitate , terminis additur ne galio , qua fit , ut enunciatio lex determi pata in infinitam abeat. *** . ** Cap. V. De iud. et prop : 107 * Scholerum est ha ec doctrina a nobis recensi ta in gratiam eor um , qui huiusmodi loquite tiones scire cupiu nt ; sed non caret sua uti litate ; imo haud raro est necessaria, Sim plex igitur est conversio : Omnis spiritus est substantia cogitans : omnis substantia cogi tans est spiritus. ** E. g. Omnis doctus est homo , copyertitur per accidens hoc modo : ergo quidam homo est doctus. *** Sic : Quidam homo non est. pius , per con trapositionem convertitur : ergo quoddam non pium est homo. Sed quorsum haec ? ais. Con fer, Dan. Richterum diss. de convcrs. propo • sition. Halae 1740. 81. AEQUIPOLLENTES denique dicun tur enunciationes , quae verbis licet di versae , cumdem tamen sensum habent. * Duae ergo propositiones synonymicis termia nis expressionibusque prolatae aequipollentes sunt, nempe eumdem valorem habentes. Ego Omne animal vivit et sentio : nihil tam ani manti proprium est , quam vita et sensie. Quae de his postremis propositionum adfectionibus laboriosius a Scholasticis traduntur , tempus terendum potius , quam ad rationein excolendam sunt adcommodata. Nobis haec tantum notasse sufficiet. E 6 1 108 Logic. pars 1. Schol. Quae de iudiciis , ac propositio nibus cupidae iuventuti observanda arbitra. mur , ea paucis exponenda supersunt. Qua propter tironi Philosopho sequentes tenea di sunt CANON ES , 1 , Q Voniam iudicia sunt sapientiae , vel stultitiae fidelia indicia , par cius iudicato ne aliis sis ludibrio teque in errorem temere coniicias. 4 * Sensus namque communis a iudicandi peritia scientiam hominis metiri solet. Ea de re quum de alterius sapientia vel stultitia iudicium proferre volumus eum criterio pollentem pel carentem adpellamus. 2. De nuila re , nisi cuius adaequa tam , aut saltem distinctam habes ideam, iudicium proferto, tuum . Idearum enim confusio praeiudiciorum mater est fera cissima. * Quum enim rerum , de quibus iudicare volu mus , distinctatu vel adaequatam habemus ide am : tunc eas undequaque cognoscimus , re lationesque perpendimus ; adeoque termino rum nexibus optime coguitis , recte iudiça þimus, Cap. V. De ind . et prop. 109 4. In vel tuo i quocumque iudicio vel alieno caussam et rationem atten te perspicito , cur tales ideae tali modo coniungantur vel scparentur , nec alio . * * Etenim infra abunde patebit , verae prope, sitionis criterium esse , si ratio sufficiens ad. sit , cur praedicatum subiecto tribuatur , vel ab eo removeatur. Tali ergo ratione perspem cta , non poterit iudicium non esse verum ; ac proinde errandi metus procul aberit. 4. Praecipitantiam fugito : ideoque in iudicando tardus , in enunciando tardior esto, ne levitalis errorisve arguaris. Me mento Augustini praeclarum illud : ver IA BIS AD LIMAM , SEMEL AD LINGUAM , Ne cit enim , monente Horatio , vox missa Leverti. Notum est responsum illud nescio cui num quam loquuto , ac pro sapiente seinper habi. to , datum , postquam semel toqui voluit : Si tacuisses , Philosophus mansisses. 51. De moribus , et viia hominum num uam iudicato . Nemo enim alterius in er est a Deo constituius: > Hinc sapientissimum illud Servatoris nostri 110 Logica Pars. I. monitom gauctiope muniiuin habemus Matth. VII. 1. Nolite iudicare , ut non iudicemini. Qua vero ratione praeceptum istud homini bus inculeatum sit , ostendemus in Iure Na turae . CAPVT SEXTVM De ratiocinatione et syllogismo. 82 . Q Voniam duarum idearum convenien tia , aut discrepantia non semper unica intuitu aguosci potest , adeoque dan tur veritates demonstrabites( s 71. ) ; de monstratio autem ratiociniorum serie absol vitur ( g . 2. ) : ordinis ratio postulat , ut de ratiocinatione verba faciamus. Est vero RATIOCINATIO , sive RATIOCINIVM , actio mentis , qua ex duobus iudiciis no tionein communem habentibus tertium eli citur ; vel practice est duarum idearum cum teriia comparatio', earumque rela tionis. deductio . Ratiocinium porro verbis expressa dicitur SYLLOGISMVS. * Quando igitur mens de veritate iudicii alicu ius nouduin certa , eius extrema , sive ideas confert cum idea aliqua tertia , et ab earum convenientia vel discrepantia , tertium elicit Cap. IV . De rat. et Syll. III iudicinm : tunc ratiocinatur , hoc est rationes conficit , ut veritatem inveniat. E. g. Ut sciat, an aer sit gravis comparat ideam aeris, et ideam gravis ; cum tertia idea corporis , ob servatque , num inter eas adsit convenientia : qua comperta , duas illas ideas inter se quo que convenire concludit hoc modo : Omne corpus est grave : Aer est corpus ; Ergo aer est gravis. En ratiocivium . Quod si verbis exprimatur , erit syllogismus. 83. Experientia teste scimus , duas ide as cum tertia triplici modo comparari pos se : vel enim cum illa conveniunt , vel u na convenit , altera discrepat , vel ambae ab ea discrepant. In primo casu elicitur ter tium iudicium aiens , in secundo negans, in tertio vero nihil exsurgit. Totum ergo ratiocinii pondus duobus his axiomatis con tinetur : nempe 1. Quae conveniunt cum aliquo tertio ea conveniunt inter se : 2. Quorum unum tertio cuidam convenit, alterum autem ab eo discrepat , illa in ter se quoque discrepant * Primum axioma est ratio sufficiens syllogismi aientis ut videre, est in exemplo supra al lato ; alterum negantis : e g . Qui Deo servit non servit Mammonae: sed Christianus Deo > ¥ 112 Logica Pars. 1. servit: ergo Christianus non servit Mamm onae. Vides hic duaru n idearum Christiani et Mam monae servientis., alteram convenire cnm ter tia Deo serviendi , alteram vero ab ea di screpare : unde infertur a se invicem discrepare. 84. Ex quibus rebus clare consequitur 1. in omni ratiocinatione tres tantummodo ideas esse debere ( $ . 82. * ) , adeoque 2. in omni syllogismo tres tantuin terminus ( S. 41. 82. ) ; * unde 3. si plures ad sint tirinini ; guain tres , syllogisuum es se falsum . ** Quumque tres ideae totidem combinationes adinittant ( per exper. ) : sequitur 4 : ratiocinium tria quoque iudicia continere ; ac proinde 5. syllogismum tres, nec plures , enunciationes admittere . 60. 82. ) Advertendum hic , tam terminos , quani pro positiones syllogismums, componentes y pecu liaribus a Logicis ' donata fuisse nominibus. Et ut a teruninis incipiamus , praedicatum tertiae propositionis ,, quae principalis dici potest , MATOR adpellatur , subiectum eiusdeni , MI NOR ; {erminus vero , qui tertiam ideanı ex . primit , quique rationem continet suffizientem couvenientiae , vel repugnantiae termini ma ioris cum minore , MEDIUS voćatur. E pro, Cap. V. De iud. et prop. 113 > positionibus etiam illa , in qua medius cum maiore confertur, MAIOR , vel PROPOSI TIO simpliciter ; illa , in qua medius cum minore comparatur , MINOR vel ASSUM TIO ; ambae vero PRAEMISSAE dicuntur , propositio denique, quam principalem supra, adpellavimus CONCLUSIO COMPLE xto , a Scholasticis CONSEQUENTIA nos minantur. Sic in primo exemplo ( §. 82. * ) gravis est terminus maior , aer minor , cor pus est terminus medius , adeoque prima pro positio est maior , altera minor , tertia con clusio . * Solet enim quandoque quartus irreperę ter. minus , et syllogismum corrumpere , idque raro patenter; nam saepius in termino aliquo , vel compositione latet. Fieri hoc potest 1 . per aequivocationem , ut fi terminuin aliquiem yagnum adhibeas in sensu diverso : eg: Vilpes habet qualuorpedes , Herodes est vulpes ; er go Herodes habet quatuor pedes. In quo ob servas vocem vulpes prino proprie ; secundo vero metaphorice suintam ; 3. per supposi tionis mutationem , ut si idem terminus ma terialiter in una , formaliter in premissarum altera sumatır . E. g. Iinne ens est generis neutrius: femina est ens, ergo fernina est ge neris ncutrius , in quo nocens in miori gran . matice ; in minori philosophice anceptum est; 3. per confusionem termini abstracti cum con creto . E.g. Omnis prudentia est habitus bo nus : Titius est prudens: ergo Titius est ha bitus bonus. 114 Logica Pars. I. *** Tres ergo enuuciationes syllogismi materia dici possunt : forma namque legibus absolvi tur , quas infra 'exibebimus. 85. Quamvis vero ratiocinium tam fa cilis exequutionis primo intuitu videatur : difficilis tamen admodum est termini me dii , qui communis idearum mensura est inventio. Sed ut omois difficultas evanescat, experientiam philosophiae matrem consule re decet. Ea enim duce discimus , mentem postrani in ratiocinando duplieem ingredi viam : vel enim notionum alteram ad pro prium genus , vel speciem revocat , et quid quid his convenit , illi quoque tribuit , vel definitionis characteres evolvit , eosque al . teri convenire observans definic tum quoque coniungit. Duplex ergo est medium inveniendi methodus : altera sub iectum ad genus , vel speciem , sub qua continetur , reducendi, eique tribuendi , vel adimendi quidquid ideae genericae con vepit , vel ab ea discrepat ; altera attributi definitionem cum subiecto comparandi , et ab eorum convenientia vel discrepantia , praedicati quoque cum subiecto coniunctio nem eruendi. * cum ea Cap. IV . De rat. et Syll. 115 ☆ Exemplo sit sillogismiis supra ( F. 82. * ) adductus. Scire cupis , aer sit gravis ? Reduc subiectum sub genere corporis , et vide , utrum huic conveniat gravitas , eam de aere quoque enunciabis , ita ratiocinando. Quodlibet corpus est grave , aer est corpus : ergo aer est gravis. Haec erit prima medium inveniendi methodus. Rursum gravitatis defi nitionem evolve , eiusque characteres , nem pe corporum inferiorum pressionem confer cum aere. Quumque ei conveniant , attribu tum cum subiecto coniunges hoc modo : Quidquid corpora inferiora premit , est grave: Aer premit corpora inferiora : Ergo aer est gravis Habes hic alteram medium inveniendi me thodum . Eodemque modo in aliis ratiociniis investigando procedes : quod si adcurate ser ves , numquam tua te fallet ratiocinatio . 86. Ex hoc principio fluunt sequentes regulae ratiocinii fundamentales. I. Quid quid convenit generi vel speciei , conve nit etiam omnibus speciebus , et indivi duis eorum ambitu conteniis. 2. Quid quid repugnat vel generi specici, repugn it omnibus quoque speciebus , et individuis sub iisdem contentis. * 3. Cui convenit 116 Logica Pars, I. definitio , convenit pariter definitum : ac proinde 4. a quo discrepat definitto , di screpat etiam definitum . * Vides ergo ideam mediam semel universaliter sumi debere , quia ideam universalem , ge . mus nempe vel speciem , exhibet. Quod si bis particulariter sumeretur , ratiocininm vi tio laboraret , ut infra dicetur. Quumque praedicatum tam latc pateat , quam subiectum cui tribuitur , ut cuique manifestum est : li quet , propositionem , in qua medius vicem praedicati sustinet , particularem esse. Debet ergo medius terminis universaliter sumi in ea propositione , cuius subiectum constituit Et quoniam propositio , in qua subiectum in tota sua extensione sumitur , est universalis ( S. 68. ) : liquido infertur , saltem unam praemissaram esse debere universalem. 87. Variae syllogismorum figurae Scho lasticis fuere in deliciis , quas barbaris ali quot vocabulis , versibusque distinguere consueverunt. Nos , missis futilibus tracla tionibus , regulas quasdam Tironibus ma xime inservituras , quibus syllogismi leges breviter exponuntur , hic subiiciinus , quas. sequcntes exhibent. Cap. IV. De rat. et Syll. 119 CANONES. 2. In syllogismo non plures termini sunto , quamtres. Si quartus irrepserit, vitiosusiesto . * ** Est lex eo magis observanda , quo omnia sophismata , si bene perpendantur, contra illam peccare observamus. Ecquid enim sunt fallaciae tanto labore a Scholis evolutae, an liquitatis , amphboliae , dictionis composi tionis , divisionis , caussae , dicti simpliciter, con e juentis , accidentis , cetera, nisi syllogi smi e quatuor terminis conflati , in quibus quarins cryptice latet ? Veritas hace altcate consideranti baud aegre patescet . Vide quae de quatuor terminis diximus g. 84. 2. Medius terminus numquam conclu sionem ingreditor. Monstruosuin enim es set , caussam in effectus constitutionem immisceri. : * → Intellectus enim in ratiocinando vice Mathe matici fungitur. Quia vero Mathematicus dua rum magnitudinuin aeqnalitatem ex cniusdam tertii adplicatione cognoscit , nec , nisi in comparatione , mensuram adhibet : ita et in tellectus in ratiocinando ex duobus indiciis 118 Logica Pars. I. * tertium ervit , in quod medium comparatio nis ingredi , valde foret absurdum. Vitiosum ergo esset ita raziocinati : Omnis bonus Phi losophus est homo : Titius est bonus Philo sophur : ergo Titius est bonus homo. Medius Damque terminus ex parte in conclusionem irrepsit. 4. Non esto plus minusve in conclu sione, ac fuit in praemissis, ne quatuor inde éxoriantur termini. Si nanque praemissae sunt veluti comparatio nes duarum magnitudinum cụm tertio eisdem adplicato , scilicet mersura : iudicium ex comparatione ipsa procedens , perfecte com parationibus ipsis convenire debet. Quando vero in conclusione plus minusve continetur, quam in praemissis , idem esset , ac si dice res productum maius vel minus esse altero, quod ex iisdem factoribus est ortum Plus cotineret conclusio , si ita diceres: Qui alium l'aesit , puniendus est : Cajus alterum laesit: Cajus ergo morte puniendus est. Minus con tra , si sic ratiocinaris : Qui furium commi sit , restitutioni et poenac subiacet : Titius fur tum commisit : tius restitutioni subiacet. 4. Ex puris particularibus , vel ne gantibus ( praemissis ) nihil sequi , ius estc . Cap. V. De rat. et Syll. 119 * Diximus enim f . 86. * , praemissarum unam saltem esse debere universalem : unde si am hae essent particulares , impingeretur in regulam 1.1 . S. cit.; si vero ambae negantes , tunc duarum idearum neutra cum tertia conveniret , adeoque nihil sequeretur per S. 83. Falsum ergo esset dicere : Quidam bo mines suni doeti : quidam homines sunt in docti : ergo quidam docti sunt indocti. Item Nullus impius salvatur : nullus impius est pius : ergo nullns pius salvatur. 5. Conclusio partem sequatur debilio rem , probe curato , ne in superiora pecces. * Pars debilior est propositio particularis , vel negativa. Si ergo una praemissarum fuerit particularis , conclusio quoque particnlaris , conclusio quoque particularis esse debet , alias plus esset in conclusione , quam in praemissis ; quod est contra regulam 3. : si vero una praemissarum fuerit negans con clusio adfirmans contra regulam 2. In hoc eniin casu extremorum conclusionis unum cum medio convenit , alterum ab eo discre pat ; adeoque ea inter se quoque discrepare concludendum est ; quare conclusio negans esse dcbet. Quae de diversis syllogismorum figuris regulae vulgo traduntur , eae ad rem non faciunt ; ac proinde a nobis tuto prae terinittuntur, 120 Logita Pars. I. CAPVT SEPTIMVM . De aliis ratiocinandi modis. 38. Sunt et aliae ratiocinandi formae , quae licet a syllogismo diversae adpareant syllogismum tamen continent vel 1. CRY. PTICVM , vel 2., COMPOSITVM , vel 3. MVLTIPLICEM . De his obiter praesenti ca pite agemus. 89. SYLLOGISMUS CRYPTICVS est , in quo forma ordinaria ( * . 71 * ) quo modolibet périurbatur , aut occultatur. CRYPSIS ergo inducitur i . per ordinis perturbationem , * . 2. per propositionum aequipollentiam *** ( $. 81. ) , 3. per propositionis alicuius omissionem , quo casu dicitur ENTHYMEMA , 4. denum per contractionem. * Ordo perturbatur , ai quando propositiones transponuntnr : ut si prino conclusionen vel minorem , de nde maiorein vel conclusio riem ponas. E. g. Quum ira sit adfectus minor ) , debei omnino compesci ( conclu sio ) ; omnis namque adfectus est compesccn dus ( maior ). ܪ Cap. VII. De aliis rat. " modis. 121 ** E : 8. Adfectus est attentionem turbare . Quum ergo ira sit molus vehementior appe tus sensitivi ': infertur , in iracundo attcntio nem mirifice perturbari. *** ENTHYMEMA igitur est syllogismus dua bus constans propositionibus , quarum prima ANTECEDENS altera dicitur CONSE. QUENS. In hac argumentandi forma praemise sarum aliqua reticetur , speciatim vero illa , quae cuique patet , ut : omnis adfectus tur bat attentionem : ergo ira turbat attentionem. Minor deest , utpote quae ab audiente sup pleri potest. Eodem modo et maior retice ri , minor contra exprimi solet : e. g. ir & est adfectus: ergo estcompescenda. **** SYLLOGISMUS CONTRACTUS dicitur in quo solus maior cum medio termino pro punijatur, relicto iniuore cum omni combi patione. Talis est Cartesii syllogismus. Cogi 10 , ergo sum : ubi eogito est medius , est terminus maior ; adeoque minor , scilicet ego , cum tota propositionum connexione reticetur: integrum enim ratiocinium lioc,mo do exponendum erat: Quid juid cogitat,exsistit ego cogiio : ego igitur exsisto.. 90 . SYLLOGISMVS COMPOSITVS est , in quo adest aliqua' propositio composiía , estoque vel HYPOTHETICVS ; * vel CO PULATIVUS, ** vel DISIVNCTIVVS , vel tandem ex hoc primoque coalescens, qui proprio nomine vocatur DILEMMA. Tom . I. F . Sun : **** Logica Pars. I. * Hypotheticus , sive conditionalis est , eut ius maior est propositio hypothetica ( $. 65. * ) : é g. Si homo est rationalis , sequi tnr , ut sit libertatis capax : atqui est ratio nalis ; ergo est capax liberatis De hoc te nenda regula : Adfirmata conditione, adfir matur conditionatum ; et negato conditionato, negatur conditio. Quum enim in hypothesi contineatur ratio sufficiens veritxtis proposi tionis , adfirmata caussá adfirmatur effectus contra vero negato effectu, eius quoque caus sa negari debet.. ** Copulativus , sive coniunctus est, qui malo. iorem habet duas simul propositiones coniun gentem , et negantein , quarum unam minor adfirmat , alteram conclusio negat. E. g. Non potest anima sinni aeternum vivere , et cum corpore perire , atqni aelernum vivit : ergo non perit cum corpore. ** Disiunctivas est cuius propositio maior est dis iunctiva. E. &. Aut anima cst ens ' simple: aut compositum : sed non est cns compositum , ergo est simplex. Notanda crgo regula : Ad firmato uno disi!ınctionis membro , reliqua negantur ; ct negatis rcliyuis, unuin ad fir tur. Confer tamen quae de disiunctivis pro positionibus diximus ( S. 65. ** **** Si ergo in maiori propositio bypothetica cum disiunctiva copuletur , DILEMMA con surgit quod argumentatio bicornis vel crocodilina vocari solet. Id vero definitur : Syllogismus hypotheticus , cuius mai oris ' al 7 Cap. VII. De aliis rat. mo dis. Tera pars est disiunctiva , quae in minore negatur , et in conclusione totum destruitur. E. g. Si ens simplex naturaliter cx alio en te oritur tunc aut ex alio simplici , aut e composito oriri debet : sed neque ex alio ente simplici , neque c composito oriri potest : ergo naturaliter ex alio ente non potest orlum du cere. Mirificum est Dilemma AVGVSTINI Tract. 1. in Joann , quo Arianorum errorem circa Verbi aeternitatem egregie confutarit Huc referenda quae diximus de divisione 5.58. 91. MVLTIPLICEM SYLLOGISMVM , licet imperfecte exhibent 1. EPICHERE MA , in quo alterutri , vel utrique prae missarum probatio additur ; * 2 PROŠYL LOGISMVS , in quo ' prioris syllogismi conclusio posterioris eidem iuncti maiorem constituit ** 5. POLYSYLLOGISMUS , qui plurium syllogismorum connexionem contínet, *** e SORITES, qui plures ita connectit propositiones , ut prioris aliribu tudi si ! posterioris subicctum . **** • EPICHEREMA ergo rsl syllogisms . cuius praemissis compendii caussa ralio Quirlitur Exemplum habes iu Cic. pro Sex Rusc. MAI. Vt quis parricidii sit suspectus , is sce lestissimus ét audacissimus sit , oporlei. RATIO est enim crimen horrendum. NIIN . Sex Roscius non est talis PROB. Non est audax , non luxuriosus mon avarus. 124 Loigica Pars. I. CONCL. Non ergo est parricidii suspectus. ** In PROSELLOGISMO itaque duo adsunt syllogismi coniuncti , quorum posterior ma iorem habet in prioris conclusione contentam : quapropter eius minor SVBSVNTA vocatur MAI. Omnis spiritus est ens simplex , MIN . Anima humana est spiritus : CONCL. Ergo anima humana estens simplex. MIN . SVBSVMTA. Atqui ens simplex est indestructibile. CONCL. Ergo anima humana est inde structibilis. *** Si prosyllogismus uiterius procedat , aliae que minores subsumtae et conclusiones snb inugantnr , dicetur polysyllogismus, hoc est plurium syllogismorum connexio legitime fa cta . Exemplum habebis infra Part. II. Cap. 3. Sect. 2. ubi demonstrationis specimen dabimus. *** SORITES a Cicerone de Divin . Lib II. cap. 4. acervalis dictus , est plurium propos sitionum cumulus ita connexarum , ut unius praedicatum sit alterius subiectum , adeoque tot syllogismos continet , quot sunt propo sitiones , demptis duabus , eodem fere modo, quo polygonum aa Geometris per diagonales in tot triangula resolvi potest , quot sunt la tera demtis duobus. Haec autem argumenta tio nisi cautiones quedam adhibeantur ad fallendum aptior est. Cautiones istae funt. 1 . Nulla praemissarum diibia sit , aut falsa : > 1 Cap. VII. De aliis rał. modis. 123 coram. ex falso enim antecedente non potest verum consequens oriri. 2. Non insint in Sorite duae propositiones negantcs. Hoc enim casu in eius resolutione aderit syllogismus ambas praemis sarum negantes habens , quem vitio laborare supra observavimus ( F. 87. can. 4. ) . En Soritis exemplum . Quodlibet corpus est ali quo loco : quod est in uno loco , potest etiam esse in alio : quod potest esse in alio loco , potest rnutare locum : quod potest mutare lo cum , est mobile : ergo quodlibet corpus est mobile. Eius vero analysis rationem reddemus 92. Syllogismo , eiusque speciebus . e diametro opponitur INDVCTIO , * quse vere ac proprie dici potest argumentatio a posteriori , quippe quae a singularibus ad particularia , alquc ab bis ad universa lia procedit. Haec autem syllogismo prior est : nam quum ope experientiae praemis sas conficiat , indeque conclusiones eliciat universales , hac vero syllogismi praemissas constituant , utpote qui ab universalibus ad particularia , vel ab his ad singularia gra dum facit : hunc sine illa construi non posse , quisque videt , INDVCTIO itaque est argumentatio , in qua quiquid de singulis speciebus vel individuis speciation praedicatur , generatim quoque de toto genere vel speeie enunciatur ; adeoque in ea tot minores adsunt , quot species vel in F 3 126 Logica Pars. I. dividua exprimuntnr. E. g. aurum , argentuan orichalcum , cuprum , stannum , plumbun , ferrum , igni inieclun liquefiunt : ergo omne metallum igni ni ectum liquefit. Ad inductio nem ergo duo requiruntur , 1. plena partium enumeratio , 2. ut quod inferioribus tribuitur, ile superiori pariter enuncietur. Si ergo par tes omnes enuncientur , inductio dicelur com pleta , sin aliquae tantum , incompleta erit : si denique una dumtaxat fars proponatur , EXEMPLUM adpellabitur, quod tamen ad oratores non ad Philosophos pertinet , quum sit contra 34. S. n. 6. ** Ex iis enim , quae diximus Cap. 1. , liquet, ideas universales abstractionis ope a singulari bus erui. Eodem modo Par. 11. Cap. 4. Sect. I. ostendemus , indicia universalia a sin gularibus abstrahendo confici. Id vero est , quod Inductionem constituit. Quum autein praemissarum syllogismi saltem una debeat es se universalis , (.S. 87. can. 4. ) patet , In ductionem syllogismo principia praestruere : adeoque illo priorem esse. Schol. De hụius doctrinae usu tandem pauca delibare juvabit. Quae de universa hac tractatione homini philosopho servanda sunt , qui sequuntur , exponunt. Cap. VII. De aliis rat, modis. 127 CANONES, QVandaquidem ratiocinando veritas + vi . innotescit , principia prius con siderato num solida sint et indubia . Propositiones deinde ad trutinam revo cato , ac denique eurum connexionem adcurate perpendilo , ne in quolibet r'a riocinandi modo fallaris: “ . Quum enim syllogismus materia et forma con siet : illan vero propositiones , hanc propo sitionum connexio , lioc est syllogismi "leges constituant ( S. 31. ** ) ; cuiuslibet autem rei bonitas materiae soliditate ac formae aptitudine absolvatur : patet; Philosophum de utraque sollicitum esse debere , ut ratioci . nia sua tulo proferre possit. 2. Quoniam omnis argumentatio ad unum redit syllogismum , id agito , ut huius leges nocturna diurnaque manu verses : alioquin loqui scies , non ratio cinari. Exploratum namque est , quamcumque ar gumentationem syllogismuni esse vel crypti cum ", vel compositum , vel multiplicem ( S. 88. seqq . ) : nisi ergo syllogismi probe gnaa rus , nulliusmodi argumenta poterit quisque proferre. Qua de remiramur, viros alioquin F4 128 Logica Pars. I. doctissimos , et de Philosophia optime atque abunde meritos , syllogismo fuisse adeo in fensos , ut eum inutilem , immo nullins bo ni effectorem esse clamitarint. Infra vero ab unde patebit , scientificam methodum sola syllogismorum concatenatione absolvi : unde evidenter proseguisque deducet , syllogismum homini philosopho esse omnino necessarium Videatur Wolffius in Log. Germ . S. III. seq. , ubi mathematicas demonstrationes absque illo fieri non posse , experiundo ostendit 3. Si cum alio res tibi fuerit , omnia eius argumenta in syllogismos resolvito : tunc enim clare perspicies, cunctane re. cte procedant, an aliquis lateat error , an sub ambagibus fallacia occultetur. Varii namque sunt fallcndi inodi a Scholasti cis magno labore evoluti , qui tamen si ad sillogismum eiusque leges , tamquam ail ly, dium lapidem , exigantur, oppido evanescent, Ut hoc exempli loco addamus , si soriten duas propositiones negantes habentem in syl logismos resolvas : 'nonne statim patescet do lus, quum tres negantes propositiones in ra tiocinio , adeoqoe contra quartam eiusdem " legem peccatum esse , observabis. Praeclaro igitur hoc duce uti nolle idem esset , ac in. ventis frugibus , glandibus vesci, 3 129 LOGICAE PARS SECVNDA DE MENTIS OPERATIONTM VSY LEGITIMO CAPVT PRIM VM De veritate , eiusque criterio. ş. 93. Hucusque usque satis satis.dede mentis mentis ope ope rationibus actum . Quum autem Logicae sit non contentiones nequicquam fovere, sed hominum vitae consulere , atque intel lectum in veritatis investigatione dirigere ( S. 13. ) : doceamus , oportet , qua ratio ne tribus hisce mentis operationibus in cognoscendo diiudicandoque vero recte uti debeamus. Quod ut commodius effici pos sit , pauca quaedam de veritate generatim spectata, eiusque genuina tessera , hic prae mittemus, 94. VERITAS cst , vel · METAPHYSI. CA , quum ens aliquod actu exsistens suam habet essentiam ; * vel ETHICA quando quilibet sermo interno sensųi , F 5 130 Logica Pars. II. scilicet conscientiae , respondet ; ** vel denique LOGICA , si cogitationes nostrae obiectis suis sint conformes. Quia vero hic cum Metaphysica atque Ethicą nihil no bis est negotii , de veritate logica verba tantummodo faciemus. * Metaphysice ergo verum dicitur quidquid om nibus gaudet proprietatibus , quae ad con stituendam eius essentiam sunt necessariae : adeoque huic falsum opponi nequit , qoia es: sentia entis est necessaria et immutabilis ut in Metaphysica fusius docebimus , ac proin de nequit ens exsistere , et sua simul essen . tia carere. Ita aurum est verum aurum , qu pin omnia auri adsunt requisita. At non_da tur, inquies , falsum aurum ? Minime. Tunc enim non aurum , sed cuprum , orichalcum , aliudve , aut e pluribus metallis revera mi xtum erit. Illud autem verum aurum iudica. re , est nubem po lunone amplecti , atque a veritate Logica aberrare. ** Verę loqui dicimur , quum secundum cong scientiam loquimur , idest dicimus quae trinsechs sentimus. Atque ḥaec veritas dicitur moralis sive ethica , cui opponitur falsilo suium , quod est sermo contra concientiam prolatus , de in Moralibus agemus. quo 93. VERITATIS LOGICAE vocabulo itelligimus convenientiam cogitationum no strarum cum rebus ipsis, * Quumquç no . in Cap . 1, De ver. eiusq. crit. 131 stra congitandi facultas tribus tantum mo dis sese exserat , vel in ideis forinandis vel in iudiciis eruendis vel denique in rationibus conficiendis ( S. 15. ) : liquet , logicam veritatem vel in ideis , vel in iu diciis, vel in ratiocinatione reperiri. * Hac definitione veritatem abstracto modo con sideramus : concreto namque definiri posset per cogitationem obiecto suo consentaneam . Porro veritasa Logicis dispescitur in FORMA LEM , et OBIECTIVAM . Illa est , cuius obiea ctum extra nos vel non existit vel non tale ut a mente nostra concipitur : quales sunt veritates omnes purae geometricae; haec ve ro , cuius obiectum extra nos realiter exsistit. Ham alii INTERNAM hanc EXTERNAM adpellare consueverunt. Illa est clara , distin cta , et indeficiens , quippe qua mens de se suisque operationibus iudicat , haec vero ob scura, dubia , et fallibilis : non enim per eam, scire possumus , utrum cogitatioues nostrae obiectis suis extra nos positis conveniant necne ? adeoque quum veritatem habemus in ternam , de reali extra nos obiecti exsistentia iudicare non possumus ; quum contra veritatis externae compotes certi simus obiectum in cogitatione exsistens extra eamdem etiam rea liter existere. 96 IDEA VERA dicitur , si quando nca bis rem , uti in seu est , repraesentemus : * verum est lyDICIVM , siconiungenda co 2 F 6 132 Logica Pars. Ir. *** pulemus , separanda seinngamus ; 've rum itidem RATIOCINIVŇ , si ' neque in materia , neque in forma peccaverit, * Idea ergo singularis ( $. 28. ) vera est , si quando eius obiectum extra nos realiter exsi stat , eoque modo , quo nobis illud reprae sentamus : vera pariter dici debet idea uni versalis , dum compositio vel abstractio a re rum natura non recedit , ita ut characteres illam comitantes simul in uno inveniri pos sint. Vides hinc , ideas deceptrices , chimae ricas , aliasque obiectis suis nullo modo re spondentes dici non posse veras. Advertas - tamen , absolutam obiecti deficientiam , vel ideae ab eo discrepantiam veritati nocere. Si namque obiectum non sit evidens , nec ideae characteres eum eo conferre queamus ; con tra vero sufficientibus indiciis de eius verita te certi simus : notionem illam deceptricem vel terminum eam exprimentem inanem ad pellare , est contra Logicae regulas , ac pri ma cognitionis humanae principia tnrpissime peccare. In hunc errorem incidunt quicum que de mysteriis Sanctae Religionis sermonem instituentes , aliquam credentibus notam inu rere conantur , quod vocabula mente cassa proferant e id quod alibi diffuse enodabimus. ** Nimirum si de re quapiam aliquid adfirme mus vel negernus, quod adfirmari aut negari oporteret : veluti quum soli spendorem iri, buimus vel tenebras ab removemus ? tunc judícia nostra veritate gaudebunt, f 2 2 eo 2 Cap. I. De ver. eiusq. crit. 133 *** Ratiocinationis , sive syllogismi materiam es se tres illas propositiones , e quibus confla tur ; formam vero leges . ( S. 87. ) expositas, supra docuimus ( 6- 84.** ). Si ergo pro positiones fuerint verae : leges autem adcuras te servatae , ratiocinium non poterit non es se verum : quia , quum qualis est caussa , ta lis esse debeat effectus , non potest ex veris praemissis falsa legitime fluere conclusic. Ex quo liquido colligi potest , eum , qui prae missas concessit, non posse negare conclusio nem ex iis legitimo nexu fluentem . Cave tas men , ne ex conclusione , licet evidenter ex praemissis deducta , de hárum veritate audeas áudicare : potest enim conclusio vera legitime ex falsis ambabus oriri praemissis. Talis es, set sequens syllogismus : Omnis virtus est fugienda : Avaritią est virtus ; Ergo avaritia est fugienda, Vides hic veram conclusionem legitime ex fal sis praemissis deductam . Possesne conclusionis veritate praemissarum quoque veritatem ar 97. Quoniam iudicium verbis expres sumi propositio dicitur ( § . 60. ) : evi dens est. propositionem dici veram , quae adfirmanda adfirmat negandaque ne gat , servata ubique quantitate. * Sed quia non omnium cnunciationum veritas , nec ab omnibus distincte perspicitur : criterium aliquod inveniatur , oportet , ad quod guere? 134 Logica Pars. I1. tamquam ad lydium lapidem , propositio nem quamcuinque exigentes , eius verita tem dignoscere queamus. ** • Veluti quum particulariter enunciatur de su biecto quidquid extra illius naturam ; vel uni versaliter quidquid in eius essentia rationem habet sufficientem . Vid. supra Part. I. Cap. 5. Sect. 1. . 68 . ** Hoc autem criterium exsistere debet quo propositiones veras a falsis , a phanta smatis , realitates ab insomniis discernere pos simus : alias enim homo in perpetua illusia ne versaretur , id quod est Divinae sapientiae, homini, ipsiqne humanae menti iniurium . Quia de te Philosophi omnes in eo consenserunt, li cet in adsignanda illa tessera in contrarias partes opinando ierint, res 98. CRITERIVM VERITATIS est ra tio quaedam sufficiens , per quam intel. ligitur cur praedicatum subiecto tribua tur , vel ab eo removeatur . * Nimirum ut cogitationum nostrarum cum obiectis suis conformitatem perspicere possimus in 93. ), eiusmodi characteres in promtu haberi de bent , quibus attributi cuin subiecto con venientia vel discrepantia ita determinetur, nt mens adquiescat , nec ullus de earum veritate supersit dubitanli locus. ** Qua propter characteres illi REQVISITA ad peritatein recte dicuntur, *** Cap. I. De ver . eiusq. crit. 135 Variae de veritatis criteriis omni aetate fuere Philosophorum opiniones , exceptis Academi cis , üsqne, qui Scepticismum ad furorem usque provehere ausi , atque a Pyrrkone Pyr. rhonistarum nomine insigniti , nihil a nobis vere sciri posse , temerario ausu adfirmarunt, quorum insania comploranda potius esset , quam confutanda. PLATO yeri tesseram es se statuit , evidentiam intelligibilem aeterna rum idearum mentibus participatarum ; EPI CURUS fidem sensuum. ARISTOTELES medium inter hos iter tenens , utramque evi dentiam veri criterium posuit : illam nempe in intelligibilibus ; hanc in iis , quae sensi bus percipiuntur. STOICI , secundum Laer , tium , veri indicinm aibeant comprehensibilcm phantasiam hoc est , evidentiam &maginationum ;CARTESI US cum recentioribus , elaram, et distin ctam perceptionem : in Medit. 4.; MALE BŘANCHIUS cam evidentiam , quam inter na animi coactio sequitur , ut ei adsensum denegare nequeamus. Lib .I.de inquir. verit. cap, 2. S. 4, ; LEIDNIȚIUS in triplici evia dentia , intellectus , sensus et auctoritatis criterium illud posuit. Quae vero de his ob servari merentur , in ipsis praelectionibus ex ponemus. ** In hac ergo propositione : Aer est gravis , qualitas attributi, hoc est gravitas, per no tionem aeris determinatur : in hac enim inest ratio sufficiens cur ipsi illam tribuatur. Quum enim aer corpora inferiora premat ; idque > 136 Logica Pars. U. ad costituendam gravitatis notionem requira tur : clare patescit, aerem esse gravem , adeo que propositionem esse veram . Et hoc est, quod Wolffius , criterium verae proposi, tionis ésse determinabilitatem attributi per notionem subiecti. 7 *** E. In hac propositione : Caius est invia dus , requisita ad veritatem sunt invidiae cha racterés alibi ( S. 23. * ) enumerati , qni in Caio deprehenduntur , quique rationem con tinent sufficientem , cur Caio to invidum es se tribuatur, 99 Quum igitur veritatis criterium in ratione sulficiente consistat " ( S. 98. ) , et a requisitorum collectione constituatur ( S. eod ) : sequitur 1. ut inter veritatis crite ria adnumerari debeant quaecumqne iis de terminationibus praedita sunt , ut a mente, quamvis invita , adsensum extorquere pos sint. At quia experientia quotidiana docet, mentem nostram non convinci , nisi ' sen suun testimonio in rebus sensibilibus, * in tellectus evidentia in intelligibilibus , auctoritatis deuique pondere in iis , quae neque sensu , nec ratione percipi possunt : liquet 2 . criteria illa pro rerum di. versitate tria statuenda #Y *** esse , intellectus sensuum et auctoritatis EV! DETIAM. **** nempe , Cap.II. De ver. eiusq. crit. 137 * Per res sensibiles intelligimus non modo cor poreas quae sensibus exsternis , sed et ipsas animae actiones , quae sensu interno perci piuntur ( S. 35. ). Quum igitur :Naturae sa pientissimus Auctor hominem conscientia , sen suque cum omnibns organis instruxerit , ut : omnium cogitationum suarum obiecta distin gueret , eorumque conscius esset : non ab re vera esse pronuntiamus, quae internus eter nique sensus ita se habere testantur. ** Et quidem omnium axiomatum evidentia a primo cognitionis humanae principio , nempe non posee idem simul esse et non esse , ori ginem suam repetit ; hoc vero principium in timo sensu cunctis innotescit. Quaecumque porro propositiones a veritatibns evidentibus legitimo nexu deducuntur eamdem evidentiam adquirunt, quam illae habebant , id quod ra tione duce ac demonstratioris ope conficitur quibus intellectus convincitur ,et mens adquie scit : evidens ergo est , veritates tam demon strabiles , quam indemonstrabiles ad Logicae reguias cxactas revera exsistere , ab homini bus certo cognosci posse , earumque criterium in intellectus adquiescentia reponi debere nempe ut Malebranchius ait , iu ea 'eviden ' tia , qnae internam producit coactionem , at que a mente adsensum extorquet. **** Huiusmodi sunt propositiones humanum ca ptum superantes , nobisque ideo imperviae , quae quum ab Ente intelligentissimo tantum agnosci possint , revelatae tandem addiscun tur , fidemque mereatur : quum entis illius perfectiones sint infinitae , nec de illarum 2 I 138 Logica Pars, 11. veritate addubitari sinant. Eiusdem commatis sunt facta , sive propositiones singulares , quae in locis temporibusve remotis extiterunt, qnae que nec. sensibus , nec ratione a nobis una quam erui possunt, quidquid contra dicat D. Rousseau Disc. sur l ' inegalité parmi les ho mm . ; sed sensibus olim ab adstantibus coaevis que percepta , ab his vero vel scriptis vel per manus tiadita ad . nos pervenerunt : ct quia narrantium auctoritas suspecta non est , certitudinem , aut saltem probabilitatem in mente producunt. **** Vides hinc , sententiam nostram in intelli gibilibus rationem , in sensibilibus experien liam , in factis rebusve humanum captum ex superantibus auctoritatem commend.ve ; adec que eamdem asse cuin Cartesiana , Malebran chiana, et Leibnitiana. Sed quia tessera haec certitudinem potius , mentis scilicet nostrae statum , quam rei veritatem respicit , de ea, quam producit , evidentia plura infra , ubi de veritate certa sermo erit , haud spernen da dicemus. Interim confereudus Io.And. Osiander Diss. de Crit. Verit. Tubingae 1748. 100. FALSITAS veritati opposita est di screpantia cogitationum nostrarum ab obiectis. Quumque oppositorum contrariae sint adfectiones , patet , falsitatem vel in ideis, vel in judiciis, vel in ratiociniis reperi ii ; * adeoque FALSITATIS CRITERIVM esse manifestum rationis illius sufficientis defectum . Cap. I. De ver . eiusq. 139 * Falsa ergo est idea , quum aliter se habet a re repraesentata ; falsum iudicium aiens . , si quando subiecto non conveniat attributum , negans vero quoties boc illi conveniat ; adeo que falsa propositio , quae neganda adfirmat, adfirmandaque negat , vel quae universaliter enunciat quod particulariter enunciari debe . bat ; falsum denique ratiocinium , quod in materia vel forma ( F. 84. ** ) peccat : i illa , quando propositiones sunt falsae ; in bac vero , quum syllogismi leges ( F. 87. :) violatae sunt. ** Propositionis falsae rera tessera est , si non modo desit ratio sufficiens, cur praeuicatum subiecto tribuatur , vel non ; verum adsit rl tio , cur contrariuin enuncietur : tunc enim subiecti notio determinal qualitatem attribu ti oppositi. 101. Porro in ratiociniorum forma fal sitas esse potest vel patens , vel latens . Si vitinn sit manifestum , dicuntur PARALO GISMI ; si vero crypsi aliqua tegatur , vo cantur SOPHISMATA A Scholasticis am bo vocantur FALLACIAE . ** Paralogismus est sequens: Omne homicidium est vitandum , nullum furtum est homicidium ergo nullum furtum est vitandum. In co enim aperto peccalum est colra Can . 4.6. 87.: me dius enim terminus his particulariter sumtus est. Sophisma contra crii , si sie ratiocinabea ris : Populus ex terra crescit : mulliluilo ko. 140 Logica Pars. II. minum est populus : ergo multitudo hominum ex terra crescit : quatuor namque termini ir repsere per aequivocationem termini populus, qui in maiori arborem , in minori hominum multitudinem siguificat. ** Plurima de fallaciis ad nauseam usque a Scho laflicis tradita invenientur , qui tamen tot tan tisque tractationibus nullum fecerunt operae pretium. Quia vero in huiusmodi failaciis, fi ve dictionis , five ( ut ipsi aiunt ) extra di ctionem , vitium plerumque latet in quarto termino cryptice tecto : Auditorum nostro rum mentes non ultra fatigabimus : attamen, si sapient , syllogismi leges memoriae inscul pent, et ad terminorum numerum semper animum adverlut. Quibens relligiose servatis, aut nihil scimus , aut numquam , neque de cipi ratiocinando , nec alios deçipere pote runt. Schol. De huius tandem docirinae usu opus cst , ut aliqua addamus. Ea paucis iisquo baud spernendis comprehendemus regulis . Qui ergo Philosophi nomen adse qui cupit , hos probe teneat. Cap . 1. De ver. eiusq. crit. 141. CANON E S. I Dea , quae characteres continet si * bi invicem repugnantes, deceptrix est : imaginaria vero , qua ob similitudinem quampiam nobis fingimus quod non est, ut quasi per imagniem oculis obiectum praesens sistamus. ** * Hae igitur ideae proprie loquendo non falsae, sed potius impossibiles dici possunt , quia nihil sumt: ut ' idea circuli quadrati , ligni ferrei , creaturae infinitue', ec. ** Vocantur istae a Wolffio vicariae realium , quia earum vices gerunt , ut si memoriam ti bi rapraesentes per receptaculum idearumi : licet enim nulla adsit analogia inter spiritum el corpus , atque adeo inter eorum proprie lates : ob similitudinem tamen , quod , sicut in receptaculo plura servamus , quae inde , quum opus fuerit , depromiinus , ila memoria plures ideas , quae tamdiu latuere nobis sug gerit , memória ipsam veluti receptaculum nobis sistinus 2. De eo , cuius clare et distincte ra tionem perspicis sufficientem , tuto adfir mato : negalo vero , quod eidem pari ratione refragari cognoscis. Si eam non adhuc nosti : licet pro incerto haberi 142 Logica Pars. II. ſas sit , ne temere iudicato , donec veri tatis eius , falsitatisve criterio polleas. * * Hoc quidem modo vitari poterit audax illa in iudicando praecipitaptia , quae incautos maxime adolescentes quamplurimis subjicit erroribus. Hi ramque sola suarum virium praesumtione freti iudicia sua nec rationc ful ciunt, nec ad criterium aliquod exigunt ; quo fit , ut ea praecipitanter nimis prouentiare adsueti , ratione tandem destituantur, et quid quid in buccam venerit effutiant. 5. Si diu in veritate invenienda fru . stra taboraveris , examen reintegrato. Si ne id qutdem profuerit , ne rem pro falsa , aut impossibili venditato , nitam ridiculus sis , qui mentem tuam veri ful sigue mensurani esse existimes. * * Perutilem harc cautionem inculcat Genu eusis noster , quae dici non potest , quanto sit omuibus adiumento. Quum enim obscurilas plerumque sit relativa , eiusque caussa in - bo mirum n.entibus , raro in re percepta , sit quaerenda ( S. 20. ) : nullum est huiusmo di iudicium , quod non ex praecipitantia fluat . Qui enim ita se gerunt, ni mia de in tellectus sui viribus praesamtione laborant, idque agunt , perinde ac si supremum persprie caciae cognitionisge gradum obtineant, cui an tefcratur remo, pauci pares putentnr. In hanc rigrilam offendunt quicumque mundi creatio Cap. II De ign. et er. cor. caus. 143 nem iu tempore , aliasve doctrinas , quas intellectu adsequi nequeunt , proimpossibi libus venditant , ut fusius in Metaphysica docebimns. Id vero quam ridiculum sit , nemo non videt. CAPUT SECUNDUM 102 . De ignorantia et errore , eorumque caussis. A Ctio mentis , qua verum ( S. 94. ) agnoscit, resque sibi re praesentat ac percipit ( $ . 16. ) , CO GNITIO adpellatur. Eius vero absentia dicitur IGNORANTIA , quae definiri pot est per statum mentis cognitione desti tulae . * Sic e g. qui disciplinae alicuius veritates ac praecepta novit , eaque mente tenet , illius cognitione gaudet : contra vero , si ea cogni lione sit 'destitutus , disciplinam illam igno rare diciiur. 103. Experientia quisque sna it aliena doceri potest , hominnm plerosque nihil aut minipium admodum in rebus cogno scere ; plurima quoque nesciri ab iis , qui acriori se praeditos ingenio jactant : cos vero , qui doctissimorum virorum nomine gaudent , quo longius sua sese exserit co gnitio , eo plurima se ignorare comperient. 144 Logic. Pars II. * Ex innumerabili rerum , quae sciri possunt , puniero ingenii cuiuscumque vires superante, domesticaque experientia fluxit mos ille lau dabilis ad utilium rerum cognitionem ani mum adplicandi , neglectis iis , quae ad cu iusqne statum minime pertinentes, inter su ferflua et inuțilia referuntur. Recte namque observaverat Seneca necessaria a nobis igno rari , quia superflua discimus. Id ipsum er go argumento est , homines , postquam ad sublimiorem , ut aiunt, cognitionis apicem pervenerint , quamplurima adhuc habere , quorum nulla se gaudere cognitione animad vertant, illoruinqe esse admodum ignaros. 104. Ex quo patet 1. omnes homines in stalu verae ignorantiae versari , ac ne minem un quani reperiri posse , qui omui moda rerum cognitione praeditum se tuto adfirmet : quapropter oportere 2. ordine na in studiorum curriculo servari , ut primo necessaria * deinde ütilia , postremo iu cunda discantur ; adeoque 3. eruditorum reprchensionem merito incurrere eos , qui neglecta hac methodo ad superfluarum re rum siudiuin animum adplicant , param curantes ea , quae ad interni extervique status suiperfectionem sunt necessaria. ** Necessaria dicuntur , quae Dei suique cogni tionem spectant , item quae facultatem quam quisque profitetur , postremo quae ad socie tatis commoda promovenda pertinent. Cap. II. De ign. et er. eor. cans. 1.45 ** Suo itaque officio deesset Medicus , si ne glecta medendi arte, eruditioni, hoc est quid quid extra Medicinae ambitum est , operam daret. Ignorantiam quoque suam magis pro moreret Legisperitus , si pro legum codici bus , medicos aliosve sibi inutiles libros evol veret. Alque utinam nostro hoc aevo Lit teratores isti extra aleam aberrantes defide, rarentur ! 105. Ad ignorantiae porro caussas de tegendas nobis lucem quam maximam ail fert experientia. Ea enim duce scimus igno rantain oriri a 1. DEFECTV IDEARVM , non solum in iis rebus , quae nostrum si perant captum , sed etiam in iis , quae iu jus limites von excedunt , 2. MENTIS IMBECILLITATE , sive impotentia co gnoscendi idearum nostrarum relationem , 3. LABORIS IMPATIENTIA, qua fit, ut attentio minuatur , ideaeque fiant deterio res ( $ . 9. ) , 4. STVDIORVM CON . FVSIONE , ' ** 5. MEMORIA vel nimia , vel labili, *** 6. denique SVBSIDIORVY INOPIA. (t ) Impotentia haec ab idearum mediarum defe ctu pendet : quo fit , ut communi illa defi ciente mensura , nec conferre inter se nolis nec propterea vertalem delegere quaemus. ( ones T. 1. 146 Logica Pars 11 1 ** Confusio studiorum habetur , vel quia fine attentione aut ordine fiunt , vel quia plurima eodem tempore cursimque discuntur : ex quo pluribus intentus minor est ad singula sen sus. Hinc nimia illa sciolorum turba , solis frontispiciis praefationibusque furfuroscrum , nostram invasit aetatem, ** Nimia namque memoriae praestantia laboris impatientiam , adeoque ignorantiam parit ; illius vero infidelitas cognitionis defectum au get. Ecqua enim cognitio ei , qui unam al teramve propositionein memoria retinere non valet ? ( + ) Subsidiorum nomine veniunt Magistri, si ve viventes illi sint , sive mortni, scilicet li bri. Ex horum enim defecte lici non po test , quot sublimia vilescant ingenia , quae vel mechanicis adeo artibus, aut otio et libidi ni se addicunt. Elegantissimum est Alciati em blema , quo ingenia ista iuveni euidam com parat , cuius sinistra manus duabus alis in Coclum tollitur , dextera vero ingenti pon dere impedita deorsum fertur. Cujus em blematis dilucidationem reddemus Dolendum autem magnopere est , quod si quando iuvenes isti litterario furfure vix in crustati Rempublicam invadunt , societatis perturbatores , bilingues , susurrones , ad pessima demum et turpissima quaeque , ( si paucos excipias ) parati evadunt. 106. Haec de ignorantia. Quando au tem propositicni verre dissensim , falsae contra adsensum praebemus, tunc ERRA coram Cap. II De ign. et ei. cor. caus. 147 RE dicimur, sive judicia confundere. Qua propter ERROR definiri potest , quod sit confusio iudiciorun . Error autem in iu dicando commissus PRAEIVDICIVM * adpellatur , quod esse dicimus iudicium erroneum praecipitanter et sine maturi tale latum . * Dicitur vero praeiudicium , vel quia sanae mentis praevenit iudicium , vel quia praema ture et fine criterio profertur. Talia sunt pleraque vulgi praeiudicia , veluti: discum solis diametrum habere circiter bipalmarein: cometas esse bellorum caussas : et alia eius modi. 107. Quum praejudicium sit iudicium erroneum ; error vero confusio iudiciorun ( $ . 10. ) : evidens est s . praeiudicia na sci ex idearum ob curitate et confusione, adeoque 2. eorum originem ab intellectus corruptione unice esse petendam . Equidem sunt plerique , qui praeiudiciorum originem a voluntaté repetunt, eamque pri us emendandam esse aiunt ; ii tamen io to aberrant coelo : voluntariam namque praeiudiciis adhaesionem vel negligen liam animum ab iis liberandi , pro praeiudia ciis venditant . Si vero rem probe per penderint videbunt, ea , quae voluntatis vitia asserunt , ab intellectus vitiis vel imagin natione pendere : et si qui méntem obun brant ad feclus , appetitus quippe sensitiyi * * 7 G 2 148 Logica Pars. It. ** vehementiores molus , non aliunde , quam ah ideis obscuris et confusis ortum trahunt. Qua de re legatur Syrbius in Phil. rat p : 5 . 108. Duo intérim sunt praeiudiciorum genera , AVCTORITATIS scilicet , et NIMIAE CONFIDENTIAE . * Illa sunt , quae nostris viribus parum confisi , nimi aque oscitantia laborantes ab aliorum , quorum apud nos plurimum valet ancio ritas , scriptis vel sententiis kausta adopta mus , eaque pro sanctis habenda puta mus ; hec vero , quae nostris viribus niinium fidentes , quamquam praecipitan ter et sine meditatione prolata . , tainquam vera lamen adsumunus illis firmiter achae remus , et proeiis , veluti pro aris et fo . cis , pugnamus. * Addunt alii praeiudicia AETATIS. At quum illa non sint, nisi opiniones praeconceptae a nutricibus parentibus , atque magistris a teneris , ut aiunt , unguiculis haustae : ea ad auctoritatis praeiudicia referri , nemo non ri det . Illustris VERULAMIUS de augm. scient V. 4. praeiudicia , , quae iilola vocat , in quatuor dividit classes , quarum prima am plectitur idola tribus, scilicet quae in ipsa hamana natura fundata sunt ; altera idola specus , hoc est hypotheses a nobis ipsis provenientes ; tertia i: lola fori , idest prae concept as opiniones , quae ab hominum com mercio mabant ; quarta denique idola the *** Cap. II. de ign. et er. eor. caus. 149 atri , videlicet erronea iudicia , quae ex Phi losophorum sententiis bauriuntur. Quae 0 mnia ad duas , quas retulimus , classes com mode referri possunt , ut coram ostende mus. * Auctoritatis praeiudicia sunt ea , quae a nu tricibus , magistris ( vivis illis mortuisve ) , aut populo haurimus : eiusmodi sunt opinio pes omnes aliquibus civitatibus , familiis , vel.: sectis familiares , quarum cultores illis , tam quam glebae , adscripli , nulloque utentes iu dicio , eas , tamquam oracula , pronuntiant seque inde dimoveri non patiuntur. Curio sissima est Galilaei narratio in Systemate co smico , de viro quodam nobili Peripatheticae philosophiae addicto , qui qunm Venetiis in domo cuiusdam Medici sectionem anatomicam perfici vidisset , in qua maximam nervorum stirpem e cerebro exeuntem , per cervicem transire , per spiralem distendi , ac postea per totum corpus divaricari observasset , nec, nisi tenue filamentum , funiculi instar , ad cor pertingere , a Medico rogatus , adhuc in Aristotelis sententia manere vellet rumque originem a corde repelere? non sine magno adstantium risu respondit : Equide:n ita aperte rem oculis subiecisti , ut nisi tex tus . Aristotelicus aperto nervos corde deducens obstaret , in sententiam tuam per tracturus me fueris. Quis , quaeso , haec au diens a risu ' temperaret ? *** Vocari quoque solent praeiudicia receptae hypotheseos , novitatis , similia : ut sunt sy nervo e G 3 750 Logica Pars 11. MAE , stemata omnia ab eruditis inventa , quibus tam acriter inhaerent , ut uullum sit rationis pondus , quo ab opinione sua dimoveri pa tiantur. 109. De errorum caussis, restat, ut paulo ca addamus, Eae vel REMOTAE sunt quae mentem ad errores ac praeiudicia praeparant et disponunt; vel " PROXI. , quae mentem ipsam ad iudicio rum confusionem impellunt , erroresque producunt. Remotae rursus in generales dividuntur , et speciales . Caussae generales sunt 1. ATTENTIONIS DEFÈCTVS, qui ideas reddit deteriores ( § . 19. ) , 2 . ADFECTVS , quos attentionem turbare , idearumque obscuritatem parere supra ob. servavimus* (6. 21. ) , 3. SCIENDI LIBRO ciun ralurali corporis inertia , ** 4. COM . PENDIA et DICTIONARIA disciplinarum , in quibus nulla idearum analysis reperi tur ( 5. 7. ) , 5. MALVS vocabulorum VSVS , quo fit , ut auctorum sensus non intelligatur ( 8.42. ) : 6. denique LI BERTAS PHILOSOPHANDI. *** * Praeiudiciorum cnim origo ab idearum ob scuritate repetenda est ( 5. 107. ) , idearum vero obscuritatem pariunt attentionis defe clus ( $. 19. ). et adfectus ( $. 21. ) : er his ergo caussis praeiudicia nasci , quisque intelligit. Quainvis enim corporis inertia laboris impa Cap. 11. De ign. et er. Cor. caus. 151 ¥ tientiam creet , adeoque ignorantiae tantum Caussa esse possit ( * 105. ) : cum sciendi tamen libidine conjuncta errorum genitrix est: etenim sciendi pruritus efflcit , ut intellectus tali cupiditate ductus intra ignorantiae fuae te niebras consistere nolit , opportunisque prae • diis vacuus ea investiget , quibus par non est , ac proinde in plurimos lahatur errores. ** Libertas enim philosophandi iuxto maior in receptas hypotheses illidit ; nimis autem con etricia in auctoritatis praeiudicia nos urget , sel saltem crassam parit ignorantiam . 110. Speciatim autem AVCTORITA TIS praeiudicia oriuntur harum trium abaliqua EDVCATIONE , scilicet, CON VERSATIONE, et CONSVETVDINE ; ut et praeiudicia NIMIAE CONFIDEN TIAE aa nimia INGENII FIDUCIA. ** Et ut de educatione quaedam singularia attingamus , id sedulo notandum : praeiu dicia , quae ab ca procedunt , tribus cha racteribus optime distingui, temporis BRE VITATE, 2. loci RESTRICTIONE , 3. cognitionis DEFECTV. *** Qui quidem characteres si desint , propositio non in ter praeiudicia , sed inter veritates com muni hominum consensione probat as est referenda . Quot mala hominibus adferat educatio , vix dici potet. Parentes enim tantum abest , ut puerorum intellectum perficere eorumquemor G4 152 Logica Pars II. bis mederi curent , ut potius eorum aninum maximis praeiudiciis , anilibus fabeliis , erro neisque opinionibus imbuant. De magistrorum educatione nihil dicemus , ab iis enim quam multa hauriuntur praeiudicia , quum iuvenes in magistrorum verba iurantes quaeuis eo run effata sancta esse putent , ac de illis veluti de Religione , dimicent ! Conversatio cuin libris et eruditis , consuetudo cum po pulo quot foveant errores , quum res sit me ridiana luce clarior , in ea explicanda nihil immorabimur Legatur interim Tullius Tuscul quaest. Lib. III. cap. 1 . Qui nimium suo indulget ingenio , fieri non potest , quin in errores incidat, el pacdın tismum vel contradictionis spirituin induat , quae duo vitia aliorum aversionem odiuinque conciliant. Praeterquam quod novitatis studi um quanta hominibus mala produxerit , ii sciunt, qui Ecclesiae vel litterarum vices er annalibus didicerunt. *** Nimirum educationis praeiudicia tantisper in animo sedent , donec ad maturitatem ra tionisque perfectionem sit perventum ; nou sunt ubique earlem , sed quamvis in cuius cumque Regionis gentibus praeiudicia sedeant, diversa tamen pro educationis morumque di versitate inveniuntur ; rudium tandem von eti am sapientum mentes occupant ita , ut dum illi inter praeconceptas opiniones erroresque iacent , hi eorum insipientiam ac ignorantiam destruere nullo modo valentes vel rideant, vel de ea conquerantur. Cap. II, De ign. ei er. eor. caus. 253 mus * * 111. Omnes illae , quas recensuimus caussae praeiudiciorum remotae sunt ; pro Xima namque est PRAECIPITANTIA . Quae quum ita sint , optimum , idqne uni cum , ad praeiudicia vitanda remedium est iudicium suspendere, seu DUBITARE : * est: enim DUBITATIO « prudens iudicii su spensio. Tanc autem iudicium suspendi quum propositionein aliquam nec adfirmamus neque negamus. * Cave la nen credas , ad praeiudicia vitandą conferre Scepticismum , vel Pyrrhonismum insanam nempe illum de onnibus dubitandi miorem , quo hodiernos incredulitatis fauto . res uii , non sine dolore videmus. Stolidi tas enim , nedum temeritas infanda foret sine sufficienti ratione dubitare. Sobriam quip pe ac prudentem commendamus dubitationem eo fine institutam , ut suspendatur iu licium , donec mens ad ideas distinctas clarasve per veniat. ** Totum hoc de rebus intra rationis fines ex sistentibus , nullaque evidentia suffultis est intelligendum . Etenim quae Divina auctorita te nituntur , aut mathematica gaudent eviden tia de illis dubitare , impium ; de his ve ro , foret adprime stullum . Schol. Espositis mentis humanae imbe . cillitate et vitiis , reliquum est jis praebeanius medelam. Quamvis Feromul, 7 ut aptam G 5 154 Logica Pars II. ti philosophicarum rerum Magistri , inter quos Nicolaus Malebranchius , et Antonius Genuensis , quamplurima ad id remedia . proposuerint , quibus vel minimum quidem addere , non opis est nostrae ; licebit ta men , ad Auditorum nostrorum instructio nem , si plura n quimus , eadem saltem ab ipsis tradita paucis repetere. Quisquis ergo ignorantiam errorenive yitare cupis , hos menti infigito CANONES. 1 . > MEREntem sedulo studio attentio ne , meditatione ab obscuritate et confusione liberato. * In hoc enim in . tellectus perfectio sita est, a qua exsu lant ignorantia et praeiudicia . * Ut id consequantur adolescentes , prae ocnlis habeant quae in prima harum Institutionum parte observavimus , ea praecipue , quae de ideis cap. 1. Schol. adnotavimus. 2. Ad studia praeiudiciis liber ac do cilis , uti modo in lucem editis infans, accedito . Magistrum eligito optimum ab eoque necessaria atque utilia disci io , nihil verens ab eius , qui te ad sa pientiam manuducit, prius ore pendere : Cap. II. De ign, et er. eor. caus. 155 ut praecepta demum , quum te ignoran tia deseruerit ad examen revocare possis. * In Magistrorum electione magna cautio adhi benda est : abea namque pendet cognitionum nostraram soliditas et rectitudo. Ad eorum dotes praecipue attendendum , de quibus ideo pauca inferius delibabimus. 3. Methodum ubique atque ordinem cordi habeto. In studiis eapraecedant per quae sequentia intelliguntur ( 5. 5. ) . * Ex hujus canonis neglectu oritur studiorum confusio , quam ignorantiae caus sam haud postremam esse , experientia sensusque com munis evidenter ostendit ( S. 105. ), 4. Auctoritati nec nihil , nec multum deferto. Nimia namque aliis adhaesio servum pecus ; sensus vero communi ne glectus audacem efficit , omniaque sibi permittentem . 5. De iis , quae vel Divina auctori tate , vel maxima evidentia destituta sunt , prudenter dubitato , donec certus fias. Rectam rationem prius, sensum dein de optimorum communem consulito . Quae captum vero tuum superant ne perqui rito , nisi prius opportunis mediis probę fueris instructus. * G6 156 Logica Pars. II. * Si vero captum humanum superent , ca non investigare omnino , recta ratio docet. 6. Laboris patiens , memoriae ac per spicaciae tuae ne nimis fidens esto . Me mento Poetae illud : ABSQUE LABO RE.NEMO MUSARUM SCANDIT AD ARCEM . * * Vides hinc , quam immerito a nostrae aetatis adolescentibus voluptati ac vanitati deditis laboremque horrentibus cognitio studiorum que felix exitus expectetur. 7. Compendia et dictionaria , quippe quae nihil solidi profundique continent, ne multum amato . Paucos habeto libros, eosque lectissimos. * Cum lectione me ditationem semper coniungito . * Non nostrum est praeceptum , sed Senecae , qui ut facilem Lucilio suo viam ad virtutem aperiret , librorum paucitatem diserte com mendat his verbis : Cum legere non possis quantum habueris , sat est habere quantum legas. Ep. 2. Vide quae diximns Part. I. 8. Poetas caute legito , ne inanibus fabellis animunı imbuas. Populum , utpo te pessimi argumentum , ut anguem fu gito . Senecam audito dicentem : SANA TIMUR , SIMODO SEPAREMUR A ÇOETU, cap. 1. Schol. Cap. II. De ign. et er . cor. caus. 157 Ad poetas quod attinet , eorum lectionem adolescentibus vel omnino interdicendan , vel arctissimis includiendam cancellis cuperernus, quippe qui vivida phanthasia pollentes ima ginationi retinere potius, quam laxare debent habenas : id quod ia legendis Poetis contra evenit. Populi porro damna paucis expressit idem Seneca, quum ait : Inimica est mullorum convcrsatu. Ep. 7. CAPUT TERTIUM De Veritate ceria , melliisque ad cam perveniendi. $ 12 . sis ad veritatis investigationem gradum faciamus. VERITAS vel CERTA est, si in ea adsint omnia veritatis requi sita ( $. 98. ) , ut nulla nobis de illa re maneat suspicio aut dubium , vel PROBA BILIS , si propius ad certitudinem acce dat , nempe quum non omnia insunt re quisita . De illa nunc , de hac subsequen ti Capite agemus . 113. CERTITUDO est mentis status veritati adensum ita praebentis ut nulla de opposito adsit sollicitudo Ex consequitur i , ut si quam minima adsit suspicio non certitudo , sed INCERTI 990 Logica Fars. II. TUDO vocetur. Et quia non idem est om. nibus mentis status , sequitur 2. eamdem evunciationem uni certam esse posse , al teri incertam . Tandem quoniam quisque mentis suae statum agnoscit , consequens est 3. ut nemo aliorum certitudinis sed suae tantum iudex esse possit. * Quia omne , quod verum est , vel absolute et in se tale est vel in relatione ad mentem , quae non semper terminorum nexum distincte percipit : ideo Philosophi certitudinem divide bant in OBIECTIVAM et FORMALEM , il lamque esse , aiebant , nexum propositionis in trinsecum , hanc mentis nostrae statum respi cere. Nos illam proprie VERITATEM , hanc CERTITUDINEM adpellamus. E. 8. Axioma ; Totum est maius sua parte , si absolute et in se spectetur , VERUM dicitur , si vero ad men tem referatur , CERTUM est , quia talia ad sunt indicia, ut ipsi absque ulla oppositi formi dine adsensuin praestemus. 114. Quoniam indicia ad certitudinem ducentia trium generum esse possunt , sci licet vel absolute infallibilia vel dalis tantum permanentibus caussis naturalibus , vel denique sccundum huinanae prudentiae leges : evidens est 4. triplicem etiam esse certitudinem , METAPHYSICAM nempe yel MATIEMATICAM , quae illis ; PHY. Cap. 111. De veritate certa etc. 159 SICAM , quae istis ; MORALEM tandem , quae his fulcitur indiciis , quaeque alio no mine FIDES HUMANA adpellatur. * Primi generis sunt axiomata, aliaeque pro positiones nullis obnoxiae vicibus ;alterius haec propositio: corpus non suffultum cadt : pos fremi vero haec : Augustus fuit primus Ro manorum Imperator. 115. Experientia abunde constat , men tem nostram non statim , nec semper , quod verum est , certo cognoscere- Via ergo quaedam ipsi monstranda est , qua tuto ad certitudinem perveniat : eaque , pro certitudinis varietate , diversa est ; spe ciatim vero triplex , EXPERIENTIA sci licet , RATIO seu DEMONSTRATIO , et AUCTORITAS , de quibus singillatim , et quantum res ipsa furet , breviter agemus. $ E C T I O I. De Experientia. Q $ 18. Uidquid a nobis sciri potest , vel singulare est vel universale ( S. 26. seqq. ) ; itemque vel effectus, vel caussa . Singulares porro ideas sensibus ad quirimus ( S. 35. ) ; universales' vero in 160 Logica Pars II. tellectus abtractione conficimus ( $. 32. ) Rursus quaelibet caussa effecluin salte in natura , praecedit , ut in Metaphysica do. cebimus. Duae igitur cognoscendi viae no bis aperiuntur , altera , quae a singulari bus ad universalia ; itemque ab effectibus ad caussas ascendit , nemp: a sensibus , si ve experientia incipit ; ideoqne dicitur co gnitio a posteriori: altera , quae ab uni versalibus ad particularia , a caussis ad ef fectus rationis ope descendit descendit ,, ac proinde vócatur cogniíio a priori. De illa nunc ; de hac sequenti sectione agemus. Omue itaque , quod experientiae ope scimus , di citur COGNITIO A POSTERIORI. Est autem EXPERIENTIA cognitio adqui sita ex attentione ad obiecta sensibus obvia, * * Sic per experieutiam novi'nus aquam made. facere, ignem col fucere , ceram igni admo tam liquefieri , ct id genus alia. 117. Quum experientia sit in rebus sen sibus obviis ( S. 116. ) ; sensibus auien percipianlur les exisientes sive indivia dua ( $. 33. ) : patet 1. a uobis res tan tum singulars experimento addisci , * extra eas nsilium alind esse experientiae obiectum , adeoque 3. eam in abstractiş 2 2 . Cap. Ill. de Veritate certa ctc. 161 sensus et universalibus locum non habere, licet haec ab ipsa deriventur ( S. 3. 33. Igi tur 4. qui demonstrationem aliqu am posteriori conficere vult , is casum singu larein , allegare debet, dummodo experien tia non sit cuivis obvia ; 5. denique , ex perientia non datur in iis, quorum n ullam habenius ideam . * Quoniam vero est vel internus , vel externus ( $. 35. ) experientia quoque est vel INTERNA, vel EXTERNA. Illa habetur qnum nobis ipsis attendentes aliquid in anima nostra contingere percipimus : e. g quoties nobis malum aliquod repraesentamus ; toties taedio nos adfici animadvertimus ; haec ve ro , si res in organis nostris mutationem pro ducentes percipimus: ut si manu igui admota, calorem igui inesse observemus. "Experientia rursus dividitur in VVLGAREM , quae mnibus aeque patet , ut calor ignis , et E RVDITAM , quae speciali studio, atque adhi bitis necessariis mediis cooficitur , arleoque so lis innotescit eruditis , ut ' aeris gravitas , elasticitas ctc. 118. Habitus , sive promtitudo ( 6. 2 . ) aliorum vel propria esperimenta colline andi, et ex iis conlusiones elicianendi, dicitur ARS EXPERIVNDI. Quae quidem ab experientia tam longe distat, quantum ba bitus dfert ab actu. * Non ergo sufficit unam alteramye experientiam peragere , aut aliquot instrumenta s ertractan . 162 Logica Pars II. di peritiam habere , ut experiundi arte prae ditus quis dici possit , sed opus est habitn longa exercitatione adquisito , non solum res experimento subiiciendi , sed propria aliorum que experimenta ad critices regulas exigendi, atque ex iis conclusiones scientificas , sive corolla ria legitimo rationis usu deducendi 119. Quoniam experientia sensibus ni titur ( $. 116. ) ;, ad sensionem autem duo requiruntur , scilicet mutatio in or ganis sensoriis ab externis obiectis produ cta , et repraesentatio in anima huic obie cto conformis ( ut in Psychologia ostende mus ) : consequens est 6. ut sensus , po sitis ad sentiendam requisitis quam fallant ; * proindeque 7. nos non & sensibus , sed a iudicio , quod ani ma praccipitanter fert super experientia , persaepe falli. Rinc. 8. cautiones quaedam ad errorem hunc vitandum adhibendae > num sunt. ** 1 1 et Requisita ad sentiendum tria sunt , orga norum sensoriorum sanitas 2. attentio , 3. justa obiecti distantia. Quotiescumque ve ro de visu agitur , et quartum requisitum adesse debet , nempe èiusdem mcdii in ter obiectum et organum interpositio. Quum enim in visione radii lucis in corporum superficiem incidentes reflectantur , et in acre prius , deinde in oculi humoribus ac lente cristalli ua refracti ad retinam usque pertingaat , u Cap. 111. De Veritatė certa etc. 163 hi motum in nervo optico , quod sensationis caput est , producunt : si partim in aere partim in aqua aliove densiori medio obie clum ponatur , non eadem erit lucis refra ctio , adeoque non idem locus obiecti parti ' bus adsignabitur : unde fit, ut illud fractum vel recurvum adpareat. Si ergo neglecto hoc requisito adparentiam illam pro realitate sumamus , non sensuum , sed judicii defectú id provenire , fatendum est. Cautiones , quas inculcamus sunt 1. ut sior gana sensoria paullo debiliora fuerint, debi tis armentur instrumentis , 2. ut obiecta in iusta ab organis distantia posita attente ob serventur 3. ad tot sensus , ad quot redi gi possunt , redigantur. Si cautiones istae adhibeantur nullus in percipiendis rebus sensibilibus irrepere poterit error : si vero quae dicta sunt probe attendantur , non in surgent amplius difficultates , nec erunt qui vetustissimam cipionis in aqua fracti , turris que emimus rotundae adparentis cantilenam ad nauseam usque repetentes , sensuum fal laciam ulterius inculcare velint. 120. Quia vero per experientiam sin gularia tantum cognoscimus ( $ . 117:) sºquitur g . ut VITIVM SVBREPTIONIS incurrant ii , qui ea , quae minime ex perti sunt , vel quae imaginationi aut ra tiociniis experientia deductis debentur , pro experientia obtrudunt. * Tales sunt , qui pliaenomeni alicuius caussam raperientia constare adserdut. Veluti si quis 164 Logica Pars II. ferrum a magnete altrahi videns , experien. tia compertum esse diçat , ex magnete efflu - via exire ferrurn attrahendi vim habentia , vitium subreptionis incurret. 121. Quum ergo res singulares tantum modo experiamur ( S. 117. ) ; earum ve ro repraesentatio dicatur idea singularis . ) S. 28. ) : recte infertur 10. notiones expe rientiae ope immediate formatas esse ideas singulares , ut et 11. singularia iudicia ipsis innixa . * Quumque his nova deducta iudicia non nisi ratiocinationis ope eruan tur : evidens est 12. haec nova iu dicia di ci non posse singularia , sed DIANOETI. CA ** sive ratiocinantia . * Vocantur huiusmodi iudicia INTVITIVA , quia in his , quae in rei cuiusdain notione comprehensa intuemur , eidem tribuimus : ut ignis est rulidus : aqua madefacit. Scholastici ea vocabant discursiva : ratioci nium namque ab iis dicebatur discursus. E. g. ignis est cctivus : vapor est elasticus. Quandoquidem indicia intuitiva conficiuntur tribuendo rei quidquid in ipsi us potione comprehenditur ( g . 121. ) : sequilur . 13. ut ea conficianlur accipiendo rem perceptam pro subiecto, eique tribuen I 22 . Cap. III De Veritate certa ete. 165 do quidquid attente consideranti in ipsa occurrit , vel ab ca removendo quod in aliis , non etiam in illa observatur. * remove * In primo casu habebis iudicium aiens , in secundo negans. E. g. Ignem percipis eique calorein inesse observas . Sume ergo ignem . pro subiecto , calorem pro attributo , et ha bebis iudicium aiens : ignis est calidus. Contra quia alias observasti aquam madefa cere , id vero in igne non intueris : ab igne hoc attributum , eritque indiciun negans : ignis non adefacit. 123. Quemadmodun autem enunciatio . nes particulares in universales comunitari possunt ( S. 63. ) : ita , quamvis notiones et iudicia ab experientia deducta sint sin gularia ( . 121. ) , commode tamen in u niversalia transmulari possunt , si regulae sequenies exacte servcolur. 12. Quoniain individua'sunt omnimo de determinata ( $ . 18. , et variis circum stantiis involuta ( 9. 28. * 29 ) : 14. at tente separari a re percepta debent acci dentia sive modi ( 5. 39 .. ) ab attributis essentialibus ( $ . 50. * ) , quibus tantumu modo est attendendun : 15. allributa haec essentialia onipibus speciebus vel individuis 166 Logica Pars II. convenientia abstractionis ope retinenda , atque inde notae characteristicae depro mendae sunt , quae ad rem illam ab a liis discernendam sulliciant . Hi quidem ermut characteres definitionis a posteriori ex in dividuis casibus eruendae. 125. Vt antem operatio recte procedat, oportet 16. tot facere iudicia intuitiua quot res ipsa percepta suppeditat , 17. ac cidentia omittere , 18. attributa , quae non seinper eadem sunt , determinationis bus particularibus liberare , ac tandem 19. plura ea in re adducere exempla magna pe sollertia attendere in quibus perpcluo conveniant , aut inter se discrc pent. * E. g. Vt scias quid sit commiseratio , ob serva casum aliquem , in quo videas te , aut alium alterius commiseratione percelli. Ad duc et aliam huius modi speciem , aut plu res etiam , si id res exigat , videtoque cir cumstantias , quae sunt perpetuo similes. Hoc modo in notescet tibi commiserationis idea universalis , cuius notae definitionem suppe ditabunt realem , commiserationem nempe es . se tacdinm ob alterius infelicitateir. Conf Wolfi. Log. Lat. §. 492. 126. Nunc quo modo iudicia universa lia a posteriori coulcianlur , observemus. Cap. III. De Veritate certa etc. 167 Quia ab experientia oriuntur iudicia intui tiva ( $ . 121. * ) : videatur primum , num praedicatum sit attributum rei perceptae essentiale : quo casu enunciatio erit uni versalis ( $. 68* ). Deinde experientiam multoties repetendo dispiciatur , utjum at tributum illud rei perceptae perpetuo et costanter insit. Quod si non semper illud inveniatur , investiganda est ratio , cur in ea aliquando deprehendatur , eamque biecto addendo , indiciuin enascetur uni versale ( 5. 69. ): * Ita e . g. esperientia novimus , igni semper calorem inesse , ceram autem non seinper es se liquidam . Iudicium ergo ignein esse cali dum erit universale : at non universaliter ius ferre poterimus ceram esse liquidam ;sed opor tet invenire rationem cera aliquando liguescat , quae quun sit in igne , cui tunc admovetur , hac subiecto addita , universalis orietur ennnciatio : cera igni admota li quescit. cur > 1 127. Philosophus interim in rerum ca ussis et rationibus investigandis studiose versatus ( 5. 3. ) regulas quasdam sequa tur oportet , ut veriiates ex experientia de ducere queat. llae regulae sunt : 1. Si in obiecto aliquo mutatio observetur , qun ties obiecto alteri iungitur , idquc con 168 Logica Pars I. stanter : tunc hoc esse illius caussano 3 tuto concludi potest. * 2. Si duo vel plura , licet perpetuo , coexsistere wel se mutuo sequi observeniur , sta tim inferre licet , unum esse alterius ca ussam , nisi prius recta rario sic esse convicerit. non * Id clare patet exemplo cerae liquentis igni , aut solis radiis admotae. ** Si ergo bellum simul cum cometa existat , vel eumdem sequatur: praecipitantia erit iu dicare , hunc esse caussam illius. 21 . 128 Ex quibus omn : bus clare deducitur 20 propositiones ex experientia legitime uistitala confectas esse certo veras ; quouicumque sensioni omnibus requisitis in stuctae convenit , pro certo haberi , adeo . que 22. et definitiones experientiae adiu mento legitime efformatas , et 23. axio mata vel postulata ex his de ducta itidem certitudine pollere. Cap. III. De Verilate certa etc. 169 SECTIO II . De ratione et demonstrati one . 129. Rationem definivimus per facile tum distincte perspiciendi ( $ . 2. ) . Il la ergo utimur si qnando enunciationem , de cuius veritate iudicium ferre volumus , ita cuin aliis connectimus , ut inde ter minorum nexus ctare perspiciatur : id ve . ro est , quod dicimus COGNITIONEM A PRIORI. Connexio isthaec vocatur DE MONSTRATIO , cuius est veritates ex certis principiis per legitimam ratioci nandi seriem eriiere ( š. cod. ) . SERI ES porro RATIOCINÀNDI habetur , si ex pluribus syllogismis invicem connexis conclusio prioris sit praemissa sequentis ut inox adparebit: qni quidem SYLLOGIS MI CONCATENATI dicuntur. 130. Ex quibus nullo negotio sequitue 1. in omni demonstratione duo requiri , nempe principia demonstrandi certa it in : dubia , eorumqne cum conclusione coone xionem . Et quia experientiae rite institu definitiones , axiomata et postulata T. 1. tae , 2 > H 170 Logic . Pars II. certitudine gaudent ( s. 128. ) : infertur 2. ea ad eiusmodi principia esse referen da , proindeque 3. illum adserta sua nou demonstrare , qui ea ex incertis dubiisque principiis deducit. 131. Quia vero duplex cognitio datur , a priori scilicet , sive per rationem ( S. 129. ) ; et a posteriori , seu per expe rientiam ( $ . 116. ) : sequitur hiec 4 . duplicem quoque dari demonstrationem, earoque vel A PRIORI confici vel A PO. STERIORI : illam haberi , quando veri tatem aliquam a principiis ( f. 130. ) le gitime connexis deducimus , vel effectum per suas caussas probamus ; si quando eam ex experientia reete institu ta , vel caussam per suos effectus demon stramus. ** Quum ergo a priori demonstrare volumus , principia statuamus necesse est , antequam ad syllogismorum concatenationem deveniamus. Id darius fiet exemplo. Ponamus hanc proposi tionem : Deus caret adfectibus. Eam a prio. ri sic demonstrabimus. DEFINITIONES. 1. Deus estens perfectissimun. 2. Intellectus perfectissimus est , qui omnia * hanc vero , sibi distinctissime repraesentat, 3. Appetitus sensitivus est. qui oritur ex idea boni confusa. 4. A'fectus sunt motus vehementiores appe 1. tu sensitivi. Cap . II!. De Veritate certa etc. 1 . ) : sed era mo AXIOMATA. 1. Ens perfectissimum gaudet in tellectu perfectissimo. 2. Distinctissima omnium repraesentatio ex cludit quamcumque idearum confusionem . THEOREMA. Deus caret adfectibus. DEMONSTRATIO . 1. Ens perfectissimum in tellectu gaudet perfectissimo ( ax. Deus cst ens perfectissimum ( def. 1 . ) ; go Deus gaudet intellectu perfectissimo. 2. Quicumque intellectu gaudet perfectissi omnia sibi distinctissime reprae sentat ( def. 2. ) , z. ) : Deus vero gaudet intellectu perfectissimo ( num. 1. ) : onania ergo sibi distinctissime repraesentat. 3. Qui omnia sihi distictissime rapraesentat , ideis caret confusis ( ax. 2. ) : at Deus om niasibi distinctissime repraesentat. ( num . 2 ) : ergo Deus caret ideis confusis. 4. Ab ideis boni confusis oritur appeti !us ser sitivus ( def. ? . ) : quuin ergo Deuts careat idcis confusis ( num .' 3. ) ; liquet , eum care re quoque appetitus sensitivi. 5. Qui appetău caret sensitivo , is caret adfe clibus ( def. 4. ): atqui Deus carct appetitie sensitivo ( num . 4. ) : ergo Deus caret adfe ctibus. Vides hic syllogismorum connexione a principiis ceriis deducta confectam esse demonstratio nem . ** A posteriori demonstratur animae in nobis exsistentia hoc modo. EXPER. Si nobis ipsis attendamus , obserica biinus , aliquid in nobis esse , cuius ope nosa H 2 172 Logic. Pars. II. metipsos ab aliis rebus extra nos positis , inter eas vero alias ab aliis distinguiinus , boc est nostri rerumque extra nos positarum conscii sumus. DEFINITIO . Id. ipsum , quod nobis sui rerumque extra se positarum est conscium , dicitur anima. TIIEOREMA. Exsistit in nobis anima. DEMONSTRATIO. Experientia enim constat , aliquid in nobis esse nostri rerumque extra nos positarum conscium : id ipsiin autem est quod dicitur anima ( per defin. ) : e: c sistit ergo in nobis anima. 132. Demonstratio iterum est , vel D. RECTA sive Ostensiva * vel INDIRE DIRECTA seu apogogica. **. Illa est qua ex notione subiecti colligitur eius nexus cum attributo ; haec autem in qua oppositum tamquam verum assumen tes , conclusionem falsam inde deduci mus , ut propositionis nostrae veritas elucescat. * Directa ergo erit demonstratio , si ordinem sequatur hactenus explicatum ( $. 131. , si ve a priori sil , sive a posteriori : ut videre est in superadductis exemplis ( $: 131 " ); ** Indirecta demonstratio vocari quoque solet redactio ad impossibile vel ard absurdum , quia oppositam propositionem ut veram alla sumens , ex ea absurdum aliquod , sive cou clusionem impossibilem, eruit. Talis crit de monstralio scyueas. Cap . VI. De Veritate certa etc. 173 THEOREMA. Nibil est sine ratione sufficiente. DEMOSTRATIO. Ponamus aliquid esse sine ratione sufficiente. Ratio ergo , cur id sit aut fiat , erit in nihilo : adeoque nihilum ex sistet simul , et non exsistet. Essistet , quia aliter non posset esse caussa alterius : non exsistet , quia aliter non esset nihilum . Quod quum contradictionem involvat , sitque ideo impossibile : ergo nihil est sine ratione suffi ciente. 133. Ex hactenus dictis patet 1. quam cumque propositionem legitime demonstra tam esse certo veram idest certitudine gaudere metaphysica , proindeqne 2. de inonstrationem csse viam ad certitudinem perveniendi praestantissimam . Quumque ex perientiae et demonstraționis excellentiam ostenderimus : ' recie concludi mous 3. veritatem certain dici . dubia ' sensione , vel evidenti principio ni titur , dummodo in demonstrando CIRCU LUS non irrepscrit. In hoc vitiuni incurrunt ii , qui propositio nem probantem demonstrant per propositio nem probandam : quia in tali casu idem per idem demonstratur. Huic adfiuis est illa , quae a Scholasticis adpellari solet PETITIO PRINCIPII , nempe quum principium de monstrandi vel nullum est , vel nulla certi tudine aut ' evidentia gaudet. Huiusmodi sunt pleraeque enunciationes Epicuraeorum , Pla quae in H 3 174 Logic. Pars Ir. quis tonicorum , Stoicorum , aliorumque, de bus in Metaphysica erit disserendi locus. 134. Quoniam autem in detegendis per demonstrationem veritatibus ordo , sive methodus requiritur : ne longius hic pro grediamur , de ea sequenti capite , prout res exegerit , breviter enodateque tracta bimus. S E C TI O INI . De Fide. 135. R Elite ut de AVCTORI TATE pauca dieamns . Ea non scientiam , ut experientia et rutio ; sed FIDEM parit. Est autem FIDES : ad sensus propositioni datus , alterius te stimonio itinixus. Ex quo patet , rationem fidei sufficientem esse narrantis auctorita tem. Quumque auctoritas vel Divina sit , vel humana : fides quoque in DIVINAM et HVMANAM recte dispertitur. 136. Ex qnibus liquido infertur 1. fidei fundamentum in eo consistere , ut narrans taliasit , qui nec falli nec tallere possit ; ac proinde 2. eo firmiorem esse fidem quo certiores sumus de scientia et veraci tate narrantis. Et quia Deus est omniscius Gap. VI. De Veritate certa 175 et infinite verax , quippe in quem nulla cadere potest ' imperfectio ( per princip ; Theo. nat. ) : evidens est 3. fidem Dic vinam parere certitudinem omni exceptione maiorem ; pariterque 4. Dei loquentis au ctoritatem esse fundamentum veritatis com pletum , omnibusque numeris absolutum ; adeoqu 5. debere nos Deo loquenti ad quiescere , nec umqnam Dei testimonio demonstrationem ullam opponere , utpote vel falsam prorsus , vel indigestam . * Non potest enim certitudo certitudini adver : sari , quia si id esset , tunc contrariarum propositionum utraqua vera esset , adeoque idem simul esset et non esset : quod quum repugnet ( $. 78. ) , non potest ergo fidei Divinae demonstratio ulla obiici. Quumque Dei verbum sit fundamentum veritatis com pletum ( num . 4. f. huius. ) : patet , quam cumque demonstrationem ei adversantem esse falsam . 137. Quandoquidem autem auctoritas humana fidem parit bumanam ( §. 135. ), et certitudinem moralem ( S. 114) : de ea pauca adhuc addenda supersunt. Et primo quidem , quum fundamentum fidei sit opi nio, quam de narrantis scientia bitate habemus ( $. 136. ) ; eoque fir mior sit fides , quo certiores sumus de hu et pro H 4 196 Logic. Pars II. jasmodi dotibus ( S. eod. ) : liquet 6. l dem humanam parere in nobis certitudi Nem moralem completam , si non adsit ra tio , cur in narrante aut imperitiain , aut malitiam supponere possimus : veluti si evidentia scientiae probitatisque indicia de derit si nihil emolamenti ex iis , quae narrat , perceperit , si ' parratio rectae ra tioni non repugnet ; si denique pro nar rationis suae veritate dimicaverit , vel per secntionem passus sit. * Deinde quoniam non omnes homines eadem praediti sunt scientia et probitate , nec de his semper certo iudicare possumus , quum id io so la opinione versetur: exsurgit hinc probabi litas, de qua paullo post praecepta dabimus. * Postremâ haec conditio maius certitudini mo rali pondus adiungit: si vero deficiat , liu modo priores adfint circumstantiae , certilu do vim suam non amittit .. Schol. Nunc in eo sumus , ut explica tae doctrinae usum paucis tradamus. Qua propter Philosophus noster hos , qui se quuntur, observet. CANON E S. AMD quidlibet erudite experiundum, nisi necessariis praemunitusa in strumentis me accedito . Si haec desint, Cap. III. De Veritate certa etc. 177 aliorum experimenta consulito , dummo do eorum integritatis scientiaeque con stiterit, atque inde tuas deducito con clusiones. Si per insrumenta liceat , aliorum experimenta ad examen revo cato ut sacriorem eorum ideam ad quiras , caussasque facilius investigare possis . * Et quidem experientia erudita instrumentis opus habet , sine quibus experimenta fieri nequeunt. Si ergo desint , observationes nul lae erunt : ac proinde aliorum experimenta consulenda , praemissis cautionibus , quae de eorum veritate dubitare non sinant. Hinc Physicis admodum necessarius est machina rum instrumentorumque apparatus , ut phaea nomena observari possint , a quibus ad caus sas proximas rationis ope concludendum est. 2. Ne phantasiae partus, aut ratiocim nia ex experimentis deducta pro expe rientia venditato ne subreptionis ar guaris. *. Quidquid enim imaginationi debetur, reale non est, sed phantasticum. At in experientia realis rerum exsistentia observatur ; adeoque qui phantas mata pro rebus obtrudunt , su bripiendo a dsensum extorquere conantur : et tunc evenit , ut cum ratione experientia pu gnare videatue , de quo infra sermo erit . 3. Quod sem el expertus es , ne teme ? depromito , sed experimenta saepius H 5 178 Logic. Pars II. repetens, an costantia sint , observato; nec , nisi certior omnino factus, de iis enunciato . Saepe enim accidit , ut effectus aliqui a cir cumstantiis oriatur accidentalibus , vel caus sae cuidam externae debeantur. Repetenda er go experimenta , ut diiudicari possit, utrum principali , an accessorüs caussis , effectus il le tribuendus sit , adeoque non mirum , si facta semel observatione , effectus productio propriae caussae non tribuatur, 4. Demonstrationes non nisi certis in dubiisque principiis superstruito. Ratio ciniorum catenam ne interrumpito ; sed sequentium veritas ex antecedentibus patefiat. * Eo namque modo habebitur legitima syllo gismorum concatenatio in qua demonstras tionis essentia sita est , ut supra diximus ( S. 129. ) , 5. Ne ciedito , quamcumque enuncia tionis probationem pro demonstratione sumi posse : qaamvis omnis demonstra tio sit probatio. Ex debilibus enim prae inissarum probationibus exilis enervisque exsurgit demonstratio cui nihil potest roboris accedere . * Nimiruni demonstrationis robur a praemis stabilitate , legitimaque connexione procedit , adeoque pro; earum firmitate con clusionis pondus augetur , vel minuitur. sarum Cap. 111. De Veritale certa etc. 179 riat , 6. Demonstratio , ut certitudinem ра talis esto , quae neque per mate riam , neque per formam ulla possit ra tione convelli . Iunc enim adsensum etiam ab invito , extorquebis. 7. Si metaphysicae certitudini expe rientia adversetur , haecfallax esto. Absurdum namque foret id exsistere , quod rectae rationi repugnat. * Eo namque casu duas habemus 'propositiones inter se contradicentes , alteram singularem , quae quidpiam exsistere pronuntiat , univers salem alteram , quae idem existere posse ne gat ; adeoque duo haec enunciata inter se pugnantia ita comparata sunt, ut quod pri mum sensibus perceptum fuisse ait, illud alte rum solidis rationibus intrinsecus impossibile esse demonstrat. Quum itaque ab impossibi litate ad non exsistentiam conclusio duci pose sit ( per princ, Ontol, ): recte colligitúc, in hac collisione rationem vincere, ac proinde experientiam dici debere fallacem , quippe non experientia , sed subreptionis vitium rea pse adpellanda. Et hoc universali omnium phi losophorum consensione pro inconcusso axiom mate habendum est: ut ita Genuensis noster praecipuum inter suos de veritatis criterio cả nones illum posuerit: Si intellig :bili evidentiae physica adversetur , FALLAX HABETVR PHYSICA , est enim haecminor , cui proii # 6 180 Logica Pars 11. + de vals dicere, quam de intelligibili subdubitan re , quae summa est , acmathematicam parit certitudinem , par est. Cui deinde subiungit : Fingamus ( quaquam id falsum keputo , ma thematica evidentia demonstrari terram mye veri: si qui sensuum evidentiam reponeret , non esset audiendus, nisi matorem minori evi dentiae praeferre velimus. Art. Lozicocrit Lib. IIT. cap. 3. 15. can 1 , Sed quid , in quies , alienam auctoritatem in re tam evi , denti confulere conaris? Nimirum quia canon bic a quibusdam , apud quos Genuensis no stri plurimum valet auctoritas , nigro lapillo notatus est : ut sciant sententiam nostram non singularem aut phantasticam , sed ratio De aç unanimi hominum ratione utentium consensione fultam . cum eius quoque Viri ipsis non suspecti adsertione congruere. 8. Nihil Divinae auctoritatį opponere fas esto, Quum Deum loquutum esse con stal , cuncta silento . Huic metaphisicą, certitudo numquam refragator : sed si per rationem liceat , demonstrationes ad calculum revocato ; * vel si Dei vera bum explicatione egeat , Ecclesiam in , fallibilem eius interpretem con sulit o . * Referentes nồs ad ea , quae diximns ( S. 136 ), quia demonstratio Dei verbo repugnans fal sa est , dummodo intra rationis fines quaer stip sit rationes ,iterum conficiautur , e de Cap. IX. De. Methodo. 181 monstrationes ad calculum revocentur , ut adpareat, undenam oppositio illa ortum duxe rit, principiisne dubiis et incertis, , an a defectu legitimae connexionis ? * Ratio huius canonis haec est, Onnis lex eiusdem Legislatoris spiritu est explican da Si enim leges humanae difficultate aut: ob scuritate aliqua laborent, earum explic atio et interpretatio tantum a Legislatore , eius que Administris est petenda , non a pri vatis Doctoribus proprio marte cudenda. Quan to magis ergo Divina lex quae verbo Dei con tinetur, ab eo qui eiusdem Dei spiritu gau det est explicanda. Ecclesiam autem Dei spi șitum habere , patet ex ipsis Servatoris no stri verbis Matth. ult , ubi Apostolis ait Ec ce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consumationem saeculi. Et loan. XVI. 18. Cum , venerit ille Spiritus veritatis ( Pa . raclitus ) , docebit vos omnem veritatem . Quid quid ergo Ecclesia pronuntiat , assistente su premo animarum Pastore Christo , et docente Spiritu Sancto pronuntiat ; adeoque per eana Deus ipse suum interpetatur verbum 182 Logica Pars. Į1. G A PUT QVARTV M De Methodo . 138. Vum in demonstrationibus con clusiones ex certis principiis per legitimam ratiociniorum seriem dedu ci debeant , ( S. 129. seqq. ) ; illa vero series arglimentorum METHODYS dica tur : non abs re brevem hanc de metho do tractationem doctrinae de demonstrationis bus subiungiinus. 139. Quilibet experiundo agnoscere po - test , enunciationis cuiusvis veritatem du plici modo detigi posse , scilicet vel eam dividendo , et ope analyseosed prima simpliciaque principia perveniendo , vel componendo idest , principiis ad conclu siones sensim ac legitimo nexu progre. diupdo . Vnde clare patet , methodum esse vel ANALYTICAM sive divisionis , vel SYNTHETICAM seu compositionis. * Methodus ergo anulytica a principiatis ad principia , synthetica a principiis ad princi piata ( uti Scholae aiunt ) procedit. Dla composita resolvit. haec simplicia componit, Rem exemplis illustrabimus. Ad demqnstran dam enunciationem alibi ( S. 131, ) allatam ? Deus earet adfectibus : analytice ita ratio cinabimur. 1. Quicumque caret appeti tusensitivo , caret @ap. IV . De Methodo, 183 etiam affectibus ( per defin. aff. ) : atqui Deus caret appetitu sensitivo ; ergo Deus caret affectibus. a, Min. prob. Quicumque caret repraesentatio nibus confusis , caret quoque appetitu sensi tivo ( per defin. app. ) : Deus vero caret repraesentationibus confusis, ergo Deus ca. ret appetitu sensitivo . 3 Min prob. Quicumque omnia sibi distinctist sime repracsentat , repraesentationibus caret confusis ( est axioma ) : sed Deus omnia si bi distinctissime repraesentat : caret ergo repraesentationibus confasis. 4. Min . prob . intellectu gaudens perfcctissi mo omnia sibi distinctissime repraesentat ( per defin . intell. Quum igitur Deus gau deat intellectu perfectissimo : omnia sibi distictissime repraesentat 5. Min. prob. Ens perfectissimum intellectu gaudet perfectissimo ( est axioma ) : Deus autem est ens perfectissimum ( per defin. Dei ) : ergo Deus gaudet intellectu perfe ctissimo Eamdem propositionem synthetice demonstravi mus ( $ . 131. * ) . At in gratiam Tironum , quos ad Philosophiam manuducere instituimus , aliam adhuc dabimus demonstrationem , bre vem illam , at mathematico more confectam hoc modo : THEOREMA, Deus caret affectibus . DEMONSTRATIO. Est enim ens perfectism simum (defin. 1. ) , cuius est intcllectu gaudere perfectissimo ( ex 1. ) , qmniaque 184 Logica Pars ir. sibi distinctissime repraesentare ( defin . 2. ) id quod omnimodam ab eo idearum confu şionem excludit ( ax. 2. ), Quum itaque ab idearun confusione pendeat appetitus sen sitivus ( defin. 3. ) ' , cuius vehementiores motus dicuntur affectus ( defin . 3. ) : iure colligitur, Deum omnino affectibus carere. Vides hic , quam bene monuerimus in fine primae partis , maximum atque insignem esse usum syllogismorum in conficiendis mathema ticis demonstrationibus : atque hinc patet , quam inepti ad demonstrandum sint ii , qui syllogisınıim eiusque leges negligunt, et igno rata vituperante 140. Quoniam methodus analytica a dif ficilibus ad facilia , a compositis ad sim. plicia progreditur ( s. 139. ); synthetica vero a principiis ad conclusiones ( S. eod. ) conséquens est 1. ut illa in veritate inve nienda , haec in alios docendo adhibeatur ; * adeoque 2. eruditorum reprehensionem in currant qui ip docendo illam potius, quain hanc sequi amant. Et quia feracior illa est , haec sterilior ** : novit quisque 3. docendi ordinem id exigere , ut post quan auditoribus synthetice veritas fuerit explanata , iisdem "analytice modus . indi cetur , quo fuit ab auctore inventa . Analyticam enim methodum in docendo ad bibere idem esset , aç opposita et difficili ti 9 Cap. IV . De Methodo. 185 rones ducere via , eosque ad veritatem vel numquam , vel raro admodum pervenire ** Feracior quidem est analytien methodus quia singula ad examen revocat , minuta quae que considerat , atque possibiles omnes fin git casus , inde ab hac quasi sylva conserta , enodatis extricatisque ambagibus , ad rem ipsam perveniat ; synthetica vero sterilior , & generalibus namque principiis brevi atque ex pedita via pergit conclusiones. Eadem autem ratione illa difficilior , haec facilior est : adeoqne illa viatori tramitis inscio , qui di vinando et om nia tentando difficiliter quo tedebat pervenit : haec eidem perito similis , qui brevi apertaque via iter conficit , et finem ideo suum cito consequitur, 541. Iam ad melhodi leges , tum utri que communes cum alterotri peculiares , tradendas accedamus. Eas aliquot complc clemur regulis ; quarni quinque genera les , ceterae vero speciales sunt, analyticae praesertim methodo inserviturae. Quicum que igitur veram : methodum in veritatis investigatione cailere cupit , hos rigides servet . 186 Logica Pars. II. CANON E S. I. Q Votiescumque ad demonstrandum accedis , cur ato , ut a facilibus notisque incipias , indeque ad ignota et difficilia gradatim progrediaris. Prin cipia itaque solida , ideasque selig ito medias , atque ea semper cordi habelo * Est haec lex , quam inculcavimus ( $. 130. ) et alibi retulimus ( F. 5. ) 2. In -singulis ratiocinationis gradibus eamdem semper servato evidentiam , ut altei um ab altero derivari clare sentias. * * Ita vitabitur paedantismus , hoc est inutile illud memoriae pondus iudicio destitutum , et in minimis quibusque sectandis vanam quae ritans gloriolam , de quo vide supra Part. I. Cap . 3. Schol. Can. 4 3. Stilo utitor facili , ac naturali , non oratorio vel ampulloso. Verborum tantum , quantum ideis clare exprimen dis satis est adhibeto : nec , nisi in ideis claris , quidquam tentato. * Verborum enim copia ignorantiae confusioni sve indicium est : quae namque ignoramus vel confuse scimus , ea nimia verborum cir cuitione explicare cogimur. Cap. IV. De Methodo. 187 4. Argumentum pertractanduſ ab am biguitate , si quafuerit , liberato prius ; deinde in tot membra dividito , quot ca pax est : singula attente examinato ac definito : * omnia clarissimis explica to verbis , ac quaestione quam simplicis sime exprimito . * Prae oeulis tamen habeantur , quae de de finitionibus diximus Pat. I. Cap. 3. 5. Verba : quce obscuritatis aliquid habent , adcurata definitione dctermina to , in eoque semper sensu adhibeto. * Confer quae diximus SS. 5. 46. De methodo analitica livec habeto : 6. Ad veritatem inveniendam , quae stionemve solvendam , ne nudus princi. piorumque inscius accedito : num sorida cognitione ad id paratus advenias , se dulo perpendito. * Sinamque incapax principiisque destitutus rem aliquam adgrederis , fieri non poterit , quin inepta et ridicula effutias. 7. Quaecumque cum proposita quae stione aliquam habent connexionem di 古 88 Logica Pars II. ligenter exquirito : omnes possibiles ti bifingito hypotheses : quaecumque ei lu men adferre possunt , ne rciicito sed Omnia simul colligito et comparato. 8. Principia quaeque atque ideas mutuo conferto: omnium relationes perpendito efinesque sectator , eaque , superflua de mendo in parvum referto numerum . Omnia deinde corrigito diuque considera to , ut tibi familiaria fiant. * Speciatim vero principiis diu haereto. Repetitione namque attentio renovatur ius ope ideas meliores fieri docuimus F. 19. Schol. Quas de syudetica methodo tradenda forent , ea partim a nobis incul. cata sunt ( Cap . 3. Seci. 2. ) , partim infra , ubi de modo alios docendi sormo erit , enodabuntur . Si quis autem metho dum hanc callere cupiat, is Christiani Wolf fii tractatum de methodo mathematica , universae Matheseos elementis * praemis-. sibi curet reddere familiare CU sum * Exstant haec 5. voluminibus in 4. excusa Ha lae Magdeburgicae. Cap. V. De Veritete Probabili. 189 GA P VT QUIN T V M De Veritate probabili -542. o 142 Eritatein dici certam mnia adsunt requisita quamcum que oppositi formidinem excludentia , su pra docuimus ( j . 112. ) . At intellectus nostri infirmitas persarpe impedimento est, quo minus nobis illa veritatis indicia pa . teant ita , ut veram absque ulla oppositi suspicione perspiciamus. Hinc ergo est , cur in praesenti capite de probabilitate , quantum satis erit , dicere instituerimus. 143. Est autem PROBABILITAS status mentis ex indiciis insufficientibus verita ti adhaerentis , cum aliqua tamen op positi formidine, PROBABILIS ergo di cilur enunciatio in quc adest ratio in sufficiens , cur praedicatum subiecto tri bu atur. * Ita Cicero pro Milon. cap. 10 probabilibus argumentis probat , Clodium Miloni insidias struxisse. Ait enim : Clodium dixisse , Milo nem esse occidendum ; 2. eum Miloni neces sarium iter Lanuvium facienti obviam ivisse , 3. idque itinere effecisse maxime expedito , et praeter consueludiuem ; 4. servos cu: n les lis ante fundum suum collocasse. Probat id 190 Logica Pars I. esse > in quidem , sed probabiliter , insufficientibus quippe indiciis , adeo ut aliqua adhuc adsit oppositi formido. 144. Ex quibus definitionibus clare de ducitur 1. eo probabiliorem esse proposi tionem , quo plura adsunt veritatis indicia 2. dici vero DVBIAM , si ex alterutra parte aequalia fuerint rationum momenta, adeoque 3. IMPROBABILEM qua paucissima inveniuntur ; quibusque e contrario fortiora indicia opponuntnr ; 4. omne probabile , esse quoque possibile , quamvis 5. non omne possibile dici pro babile possit . * Probabilitas enim supponit possibilitatem : quum enim probabilitas veritatis alicuius exsi sicntiam indicet , exsistere vero nequeat , cui deest possibilitas , liquet, tunc de pro . babilitate qnaestionem institui posse quum rei possibilitas firmata sit: ut ita qui eam esse im possibilem demonstravit , uihil aliud oneris habeat , omnemquede probabilitate contro versiai tollat . Possibilitas autem non infert probabilitatem : nam quum possibile sit , quod non involvit contradictionein ( per princ. Onol. ) , non ideo probabile dici potest , nisi quaedam adsint circumstantiae , quae id revera exsislere evincant. 145. Quia dantur enunciationes probabi les ( $ . 143. 144. ) , sillogismus autem propositionibusconstat ( 5. 81. ) : liquet 6. Cap. V. De Veritate Probabili. 191 dari quoque syllogismum probabilem . Et quia couclusio sequidebet partem debiliorem ( S. 87. can . 5. ) ; debilior vero est pro positio probabilis , prae certa : consequens est 7. ut conclusio sit probabilis, si alte rutra praemissarum talis sit . Sed quoniam conclusionis vis est aggregatum virium praemissarum (s . 82. seqq . ), infertur 8. ut si utraque praemissarum sit probabilis , conclusionis probabilitas minuatur pro sum ma graduum , quibus illae a certitudine recedunt. * Denique quum demonstra tiones coficiantur ex syllogismis concatena tis , quorum unus ab altero vim sumit ( $ . 129. ) : evidens est 9. integram de monstrationem , in qua vel una probabi lis propositio irrepsit , non esse , nisi 7 pro babilen. * Certitudo namque in philosophicis se habet , ut aeqealitas in mathematicis. Sicuti ergo ae qualitatis nulli sunt gradus , ita et certitudi nis. Probabilitas autem maior est vel minor provt minus magisve a certitudine recedit,ut et inaequalitas servata proportione. Ponamus ergo certitudinem constare gradibus 12. Si una prae missarum tantum certa sit , altera duobus gradibus ab ea recedat , habebimus conclu sionem probabilem duobus dumtaxat gradi 192 Logica Pars II. Io bus a certitndine distantem : tunc enim ma ior erit Ei , minor - , quibus addie tis , babetur in conclusione summa = 2. quae duobus tantum gradibus ab unitate , sive certitudine diftat. Ponamus porro prae missarum unam ita probabilem esse , ut duo bus gradibus a cerit udine deficiat , altera ve ro tribus ; habebimus conclusionem sive summam fractorum et E quae quinque gradibus ab uuitate pe a certitudine recedit , quot deerant in am babus praemissis. 19 IT > Dem . 146. His generatim expositis , ad pro babilitatis species transeamus. Probabilitas recie dividitur ib HISTORICAM , PHY SICAM , POLITICAM , PRACTICAM , et HERMENEVTICAM . De singulis pau ca delibabimus. * * A probabilitate differt OPINIO , quae est propositio insnfficienter probata , scilicet a principiis nondum certis , et precariis dedu cta, quae ideo est mutabilis , ac proinde po test ut plurimum esse falsa : unde opinio di viditer in PROBABILEM , et IMPROBA, BILEM , prout principia sunt prout princi pia sunt probabilia , vel precaria , omni nem pe rationis auxilio destituta. Sap. 7. De Veritate probabili. 193 SECTIO I. 147. He completanarratio eae De probabilitate historica. SISTORIA, est factorum fidelis et . Eius au ctores sunt homines : fidem ergo parit hu mapam ( Ý . 135. ) . Homo vero factum aliquod fideliter et complete narrans , HI . STORICUS vel TESTIS dicitur. Sed quia aliorum narrationes neque experientia , nec demonstratione ad examen revocari possunt ob vitae intellectusque nostri brevitatem mentisque imbecillitatem , nec de omnium probitate certo constare potest ( 5. 137. ) : quando ` id in sola opinione versetur , non certitudinem , sed probabilitatem in nobis gignunt. Quumque hominum aucto ritate freti adsensun historiae praebeamus : evidens est , historicae probabilitatis funda mentum esse fidem humanam . * Ut autem narratio historia dicatur , dcbet non modo esse fidelis , hoc est res clare , eoque , quo contigerunt, ordine narrare , sed completa etian ', omnia scilicet factorum adiuncta , circumstantias , relationes , caussas ; et fines amplecti.Hinc Cicero Historici perinde, ac Oratoris dotes paucis expressit, nempe talem esse debere ne quid falsi dicere audeat ne quid veri non audeat. > T.. I 194 Logica Pars II. 148. Quia fides aliorum testimonio in nititur ( 5. ) , estque fundamentum pro babilitatis historicae ( S. 147 ) ; homines autem ob ignorantiam malitiamve , aut fal li aut fallere possunt , ut experientia testa tur : consequens est , ut ad adsequendam probabilitatem historicam cautiones quae dam adhibendae sint , quibus testium an ctoritas , factorum genuinitas , natrationuin qucque veritas dignoscatur. eam * Hinc ergo enata est ARS CRITĪCA , sive habitus aliorum auctoritatem ad trutinam re. vocandi , recte adhibendi , factaque scienter ac sine erroris nota dijudicandi:Tapinps 1 namque indicium notat. Et quamvis artis cri ticae officium , vulgarem sequuti opinionem , infra ad solum librorum examen atque in terpretationem restringamus ; non ideo no bilissimam hanc artem cancellis adeo angu stis coarctare volumus ; sed quidquid de usi auctoritatis , rernm gestarum examine ac in dicio dicenda sunt , ea ad artem criticam : pertinere , qnisque sciat : id quod semel pro sem per observandum . 119. Quia ergo in omni narratione tria considerari possunt ; narrans nempe , bar ratiun , et ipsa narratio : hinc est , ut in fide humana ad tria potissimum attendi so leat , scilicet i . ad homines narrantes , Cap. IV . De Veritate probabili. 195 2. ad res narratas , 3. ad modima parran di . * Ab hominibus nunc ordiamur. * Atque in his , quae sequuntur , regulis tam historicam , quam hermeneuticam probabilita tem respicientibus , nedum librorum genui nitatem integritatsmve expendentibus , gene rales totius críticae leges ad singulares spe cies et circumstantias adplicandae consistunt, in quibus addiscendis eo maiorem operam collocare debet , qui philosophi nomen tue ri cupit , quo frequentius in evolvendis li bris , factisque diiudicandis erit ei , re exi gente , versandum , 150. Quoniam hominibus , licet eadem natura , non cadem tamen est perspicacia, mcrumque probitas , nec omnes iisden sensibus eamdein rem percipere possunt (per cxper. ) ; hoinnes autem factum aliquod narrantes testes vocantur 147. ) : patet in quolibet teste tria concia derari posse , scilicet INTELLECTVM , VOLUNTATEM et SENSUS, 151. Si intellectus spectetur , testesa sunt vel PRVDENTES ac PERSPICACES , yet RVDES et IGNARI; si VOLVNTAS ,idem sunt vel NEVTRI PARTI , vel VNI TAN TVM faventes , itemque vel PROB!, vel IMPROBI; si denique SENSVS, sunt vel I 2 ATI 196 Logica Pars II. OCVLATI, qui factum quod narrant ocu lis perceperunt , vel AVRITI , qui illud ab aliis audiverunt ; et hi denno vel Co AEVI sunt , qui eodem facti tempore vi xerunt , vel RECENTIORES qui id postea ab aliis acceperunt. * 1 * Sic Livius inter testes prudentes est referen dus : multo namque po!lebat iudicio. Idem tamen Romariorum parti favebat , quippe Romanus et ipse. Tandem factorum , quae sua aetate evenerunt , testis coaevus , eorum autem , quae ante conditam condendanıve urbem , ac per tot saecula ad sua usqne tem posa accidisse tradebantur , recentior dicen dus est. 152. Ex quibus omnibus patet 1. in fa cti alicuius narratione , quod attentionem iudiciumque requirit , homines prudentes et perspicaces rudioribus ignavisque esse antehabendos ; 2. promiscue vero se habe re in rebus solis sensibus , non etiam iu dicio , indigentibus , dummodo in illis af fectus partiumve studium non metuatur : tunc enim rudiorum testimonium proba bilius erit ; 3. testes neutrales alterutri parti faventibus recie pracferri , nec non 4. oculatos auritis , 5. coaevos recentiori . bus , 6. inter auritos autem prudentes ru dioribus , eos tamen , ad quos ex oculato Cap. IV . De Veritate Probalili. 197 nullam esse , fide digno magnaque auctoritate pollente facti fama pervenit , ceteris incerto alio . quin rumore ductis esse anteferendos , ac denique 8. coaevi testimonium plurium contestium narratione augeri , cui nescio quidnam ad probabilitatem ultra deesse possit , 153. Quod altinet ad res ipsas narratas síve facta ; observandumu 9. probabilitatem si circumstantiae adsint sibi invicem repugnantes ;nihil enim impossibi le potest esse probabile ( S. 144. ) ; 10 . nullam quoque esse probabilitatem , si testis unicus factum aliqnod insolitum et mira bile narret : licet 11. probabilius id ha bendum sit , si a pluribus probatae fidei viris unico contesta narretur ; 12. nulla itidem probabilitate gaudere , narrationem, quae claris rationibus -aperto repugnat ; 13. non idem tamen dicendum de ea , quae moribus opinionibusque nostris ad versatur , *** nec 14. si caussa modusque ignoretur , aut vim artemque nostram su peret. Sic pleraque prodigià ab uno Livio narrata nullam merentur fidem , utpote omni proba bilitate destituta : veluti quod scribit Lib. 1. ca. 12. post pugnam Romanorum cum Albanis , Tullo ' Hostrilio Rege 1 factam , I 3 198 Logica Pars. II. in Monte Albano lapidibus pluisse ; vel quando , Tarquinio Prisco regnante , Au guris Attii Nevii cotem novacula discissam refert Lib. I. cap. 25. : id enim mirabile quidem et insolitum , sed a Livio tantum relatum . Qua de re iure idem Historicus de his , fimilibusque factis improbabilibus vocabulo ferunt fidem suam sartam tectam servat , non modo singulorum narratione, sed et in historiae suae proaemio, ubi cas ideo nea adfirmare, nec refellere velle fatetur , ut potc poeticis magis decora fabulis , quam incor. ruptis rerum gestarum monumentis confirm mata . nempe Lu nam ** Huiusmodi sunt fabulae illae , quibus Mu hamedanum scatet Alkorauum , a Muhamede bifarian digito divisam partemque in vestis manicam delapsam iterum in coelum repositam ; palmae eiulatus in eius absentia , et id genus alia. > *** Sunt enim , mores pro regionum ac tem porum varietate , varii. Quidquid ergo mori bus nostris turpe est , fortasse apud alias Gentes honestum erit , et quod nostro sae culo nefas habetur id licitum esse alio : tempore potuit. Quis enim ut cum Cornelio Nepote loquamur , non vitio verteret The bano Epaminondae, saltasse eumcommode scienterque tibiis cantasse ? Et tamen haec aliaque nostris moribus indecora inter eius virtutes commemorantur. Nepos. in Proem. Cap. V. De Veritate probabili. 199 154 Quoad modum narraudi tandem , id sedulo advertendum , facta stilo simplici non oratorio aut poetico , narrari debere. Si itaque simpliciter atque historice nar ratio scripta legatur , maiorem meretur lidem , quam quae poeticis pigmentis aut oratorio fuco lasciviens aures demulcere conatur. SECTIO II. De Probabilitate physica , politica , et practica. 153.TJAEc de fide humana , quam qui ritatis praeiudicio occupatus conseri debet . Ad alteram nunc probabilitatis speciem ac cedamus , nempe PHYSICAM ; quae ha betur , quum ex pluribus phaenomenis ad caussam aliquam physicani concludimus, cui illos tribuimus effectus. Gravesandius eas vocat hypotheses. 8 Probabile est , fluxum maris à lunae solisque attractione pendere: nam ex plurie . bus phaenomenis hanc illius caussam ess posse , compertum est. 156. Ad physicam probabilitatem eruen dam quatuor adhibendae sunt cautiories : 1 I 4 200 Logica Pars II. 1. ut phaenomenon adstumtum sit certum, eiusque distincta idea , aut clara saltem , habeatur , ne chimaeram pro re , aut nu bem pro Iunone amplectamur ; 2. si phae nomenon illud sit ab alio relatum ad historicae probabilitatis regulas ( S. 150. seqq. ) , tamquam ad lydium lapidem , exigatur : 3. eius porro caussae omnes pose sibiles investigentur , et.cum phaenomeno conferantur ; ac denique 4. ex iis una plu resvc adsumantur, quae cum omnibus cir cumstantiis apte conveniant . * Quum autem doctrina haec ad Physicam fa cultatem pertineat : sufficiat de ea quaedam tantum hic notasse : commodius enim in Phi. sica tractabitur. 159. POLITICA probabilitas ea est , qua ex alicujus personae phaenomenis in dolem animi arguimus. ' Quumque in ex propensiopuni signis ad ipsas propen siones concludamus : evidens est tracta tionem hanc ad Ethicam potius , quam ad Logicam pertinere : adeoque non mirum , si eam inoffenso pede oniittamus. * ea * Ut clarius politica probabilitas intelligi pos sit , sumamus e. g. aliquem , in quo vultus hilaritas, iocandi studium , corporis mobi litas , laboris impatientia , prodigalitas' , in constantia , garrulitas etc. observentur : non ne eum statim voluptati deditum esse con Cap . V. De Veritate probabili. 201 cludes: Haec erit probabilitas politica. Lega tur interim Cl. Heineccii dissertatio : Dein cessu animi indice. 158. Quae de probabilitate PRACTICA dici inerentur , ea fusius persequuti sunt Andreas Rutigerus in Lib. de sensu peri et falsi. III. 8. , et Ludovic. Mart. Kallius in Elementis Logicae probabilium Nos paucis rem expediemus. Eam Rudige rus vocat , qua ex physicis vel moralibus principiis futurum aliquem praedicimus even tum . Quod quum in practica casuum si milium expectatione consistat , eaque ex pectatio vocetur analogia evidens est practicam probabilitatem recte adpellari ARGUMENTUM AB ANALOGIA ; id quod maximo apud Politicos usui esse solet . * * Politici namque in gubernandis rebus publi cis probe versati probabiliter unius aut alterius Regni praedicunt eversionem , propte rea quod aliae res publicae post easdem cir cumstantias subversae sint : adeoque a simi Jium casuum exspectatione practicam eruunt probabilitatem . 1 5 202 Logica Pars IN SECTIO III . De Arte Hermeneutica, . CA habetur , quum a quibus dam in Auctoris scripto obviis eius sen. surn eruimus . Saepe enim accidit , ut in auctoris alicuius interpretatione quaedam occurrant , quae multiplicem sensum ad mittunt : tunc ex auctoris fine , verborum significatione , locorumque collatione pro babiliter colligitur , quidnam auctor ille voluerit intelligere , idque fit ope ARTIS HERMENEUTICAE , quae definiri potest per habitum Auctorum loca interpretan , di , sive eorum sensum eruendi. 160. SENSUS AUCTORIS est ceptus , quem scriptor vel loquens vult in legentium auditorumve animis per ver ba produci. Auctorem ergo interpretari dicimur , qumun ex legitimis principiis eius sensum investigamus. Et quia ars hermes neutica est facultas auctorum loca inter pretandi ( S. 159. ) ; consequens est 1 . , ut eius sit genuinum auctoris sensum erue Te ; adeoque 2. regnlae tradantur , opor tet, quarum ope sensus ille quam proba, bilius investigari possit, соп Cap. v . De Veritate,probabili. 203 Quumque in his regulis totius Hermeneuticae adeoque et Criticae artis leges Auctorum in terpretationem respicientes pofitae fint : non mirum , si a canonibus huic sectioni subii.. ciendis abstineamus , quippe qui superflui omnino forent, et loquacitatem potius , quam logicam praecisionem arguerent. 161. Quoniam Scriptoris sensus perver ba significatur ( S. 160. ) : colligitur in de 3. ut interpres linguam , qua scriptor conceptus suos expressit , eiusque idiotis, mos probe calleat : adeoque patet 4. falli eos , qui linguam illam ignorantes aliorum versionibus translationibusque fidunt ; 5. ut ad scriptoris sectam , finem , affectus,mu nus, aetatem , gentis suae mores ' attendat : unde 6. integrum Auctoris systema prae oculis babeat , ac de eo secu dnm dome sticas notiones , non ex propriis opinioni bus , iudicium ferat ., quid > * Praeclare id monet Clericus Arte Critica Part. Il Sect. 2. cap. 2. $. 7. et 8. Opor tct , inquit Vir eruditissimus , nostrarum opi nionum veluti oblivisci , el quaerere , veteres illi Magistri senserint non quod sentire dcbuisse nobis videniur , ut sape rent. 162. Ex eodem principio fluit 7 inter pretein affectibus , praeconceptisque opi 16 204 Logica Pars 11. nionibns omnino vacuum esse debere ; nee 8. Auctoris verba extra contextum legere aut considerare , sed antecedentia et con sequentia attente conferre : multoque ma gis y. loca parallela auctoris eiusdem sol licite comparare , ut quod obscuritatis ir , repserat , statim evanescat . Quumque ad cognitionis claritatem ac distinctionem om ne momentum ferat attentio ( m. 19. ) : sequitur 10. ut qui librum aliquem probe interpretari vult , eum attente atque ordi ne legat , et codicem habere ' curet quam emendatissimum. ' * Quantum ad librorum interpretationem con ferat editio , ratio in promptu est. Videmus enim , quam multis scateant erroribus edi tiones quaedam ab indoctis ignarisque con fectae typographis , ut Delio saepe notatore opus habeant. "Nitidissimae prae ceteris sunt editiones a Viris claris , qui id oneris susce perunt, effectae, quibus multum iure merita debet Respublica litteraria, Cop. V. De Veritate probabili, 205 SECTIO IV. De Arte Critica . Q 163 . Uoniam magno Hermeneuticae adiumento est Ars Critica : non abs re fuerit , pauca de hac illustri arte haud contemnenda degustare. Quam bene de ea meritus sit Vir multiplici eruditione praeditus Ioannes Clericus , communi sa pientum consensu probatur. Nos eius du ctu regulas saltem generales nostris audi toribus trademus ut quantum fieri pote rit , libros genuinos a nothis , integros a corruptis discernere valeant. * Res quidem foret laboris plenissima et satis prolixa , si Critices distincte praecepta trade re conaremus. Id adcurate cxsequutus est Clericus , quo'nemo elaboratius eam pertra ctare , operaeque pretium facere posset. Nos autem tironibus scribentes , notiones maxime genericas jis suppeditare adlaboramus ; quia, quum perfectum fuerit ipsorum iudicium , et matura aetas , omnia, quae hoc super argu mento scienda forent , in eodem Clerico legent. 164: ARS CRITICA est habitus libro Fum genuinitatem et integritatem diiudi, 20 Logica Pars I. Candi. * Quae definitio ut intelligatur, oportet claras notiones genuinitatis , et in tegritatis librorum in legentium animis excitare . * Notandum tamen hic Crilices vocabulum strictissimo iure usurpari', regulasque ea in re generales tironibus suppeditari : latiori Damque significatione tam historicam proba bilitatem , quam hermeneuticam amplectitur, de quibus per summa capita praecedentibus sectionibus sermonem instituentes praecepta , yeluti per lancem saluram , ex hibuimus. earum . 165. LIBER GENUINUS dicitur , qui ab eo , cuius nomen prae se fert ,-. fuit exaratus ; SUPPOSITUS autem , qui ab alio , quam cuius nomine insignitúr , scripius est. * Liber dicitur INTEGER , si tantum contineat , quantum Auctor in eo descripsit , CORRUPTUS vero al quid ab alio additub sit , vel demtum: speciatin Viro si additum INTERPO LATVS ; sin den tuni , MVTILVS appel . latur . si 2 * Dici quoque solet spurius fictus vel fictitius: liniec vocabula ab aliis distinguantur. Sed non est idoneus huic quaestioni locus, Cap. V. De Veritate probabili. 2014 * Huius corruptionis quatuor caussas tradit Clericus: nempe Librarios ( dictantes perin de , ac scribentes ) , Criticos , impostores , tempus. Satis erit haec generatim scire guia singillatim percurrerenon vacat. 166. Criticae leges ab eodein Clerico de cem adisignantur. Eas nos sequentibus ex ponemius regulis , quas philosophus nos ter observabit. Sequantur ergo . CANON ES t . " S " ppositum habeto librum , qui in vetuslis codicibus alii tribuitur Auctori ; interpolatum , si in aliis de sideretur, quod in eo reperitur; muti lum denique, si quae in ipso desunt in antiquis codicibus inveniantur. 2. Si a veteribus quaedam a libro ali quo exarata sint , ea vero nunc in li eadem inscriptione. insignito deside rentur : aut alius esto , aili muiilus. Si aliter legantur, suspeciels. Si vero omnia aptu cohaereant , genuinus esto et inte ger , nisi alia adsit ratio dubitandi. 3. Liber , cuius nulla fit inentio in veteribus catalogis , aut a scriptoribus proxime sequentibus , plerumque fictus esto , cut saltem suspectus, . 209 Logica Pars I. > 4. Scriptá a veteribus diserte reiecta, aut in dubium vocata , nequit recentio, rum auctoritas , nisi gravissimis rationi. bus, , pro genuinis admittere. 5. Liber dogmata continens iis con trária , quae scriptor cuius nomen praefert , alibi constanter defendit , ut plurimum aut spurius esto , aut interpo latus. 6. Idem iudicium ferto de eo , in quo personae , facta , uut nomina com memorantur Auctore , cui tribuitur , recentiora . 7. Spurium quoque aut interpolatum iudicato librum in quo controversiae tractantur post Scriptoris tempora na tae , vel adest scriporis imitatio . 8. Talis quoque ut plurimum esto si fabulis scatens , aut ineptus , viro docto minimeque imperito tribuatur. 9. Liber stilo scriptus diverso a stilo Auctoris aut saeculi , in quo ille vixit, spurius esto , eiusque censendus , ius stilo est conformis. In . Vocabula recentiora Auctorem arguunto recentiorem , aut libri interpo Talioncm : in translatione vero , si ni hil est quod sapiet linguam , in qua scripsisse constat Auctorem , cui tribyi: utr , translatio non esto , cu * Cap. V. De Veritatc probabili. 209 * Pluribus hanc doctrinam persequi deberemus, idoneisque illustrare exemplis : sed res est maximi momenti, et nimis implicata , nec in stituti brevitas eam disquisitionem patitur. Quivero plura cupit, adeat Clericum in Ar te Critica , ubi plurima inveniet suo gustui . adcommodata. Id interim notasse sufficiet , in hisce omnibus ad praxin adplicandis ma gna cautione opus, esse ne in praecipitan tiam , adeoque in errores prono cursu la bamur CAPVT SE X T V M. De Veritatis inquisitione. 167. Sendus pecialior Logicae usus nunc evol vendus , nempe PRAXIS , qua mentis nostrae operationes sint in verita tis investigatione dirigendae.Veritas inveni tur vel proprio marte, sive per meditatio nem rite institutam ; vel ab aliis inventa quaeritur et ud trutinam revocatur. Quia vero nec meditationi , nec bonae lectioni par est , qui hasce lautitias nondum degus tavit : Logicae est regulas suppeditare quibus mapuducti adolescentes et recte mea ditari , et libros cum fructu legere dis cant. Quumque nostrum sit auditorum nos trorum utilitati studere : de duobus his veri tatem inveniendi modis hoc capite agemns . > 210 Logica Pars II. SECTIO I. De Meditatione. 168. MEDEDITATIO est conformis co gitationum nostrarum bonae methodi legibus adplicatio. Meditamur itaque , quum cogitationes nostra's bonae methodi legibus g . 138. seqq. ) ita dirigimus , ut veritates ex veritatibus, co gnitiones ex cognitionibus eruamus. 169. Ex qua definitione sequitur 1 . ait quantum diſfert regula ab eius adplica tione , tantum optima methodus a medi tatione distet , . meditaturus leges quibus bona methodus absolvitur ( S. 141. ), callere debeat ; adeome 3. eo felicius meditetur , quo exactius leges illas esequitur ; nec non 3. aliquarum saltem veritatum debeat es se gnarus , ut ex ijs veritates aljas erue re legitime possit ( S. 167. ) . 5. Tirones ergo , aliique bonae methodi , veritaium que ignari ad meditandum sunt inepti . * Cui enim serei principium deest , nullo mo do seriem ipsam , hoc est veritatum catenam conficere potest. Pari modo qui concatenationis leges ignorat , quantumvis veritatum mente te *} Cap, VI. De Veritat. inquisitione. 211 neat , nec illas recte disponere , nec ordina tam seriem formare valet. 170. Quia ad bonam methodum requi ritur idearum claritas ( 5 141. cap. 3. ); ad claritatem autem confert attentio ( S. 19. ) ;consequens est 6. ut qui feliciter meditari vult , attenitonem praecipue colat ; quin 7. et praeiudiciis liber ( $. 106 ) . et 8. certis indubiisqoe principiis ( S. 131 ) praemunitus ad meditandum accedat. Quum que ad principia referantur praecipue de finitiones ( f. eod . ) : recte consequi tur 9. ut res de qua institui vult mcdi . tatio , edcurate definiatur , f . 141. cap. 5. ) , ac inde novis definitionibus omnia dividantur . * 171 El * Serventur tamen , quae de definitionibus ( Par. I. Cap. 3. ) , et divisionihu:s ( Cap. 4. ) docuimus , et quomodo definitiones ex ex perientia eruantur ( $ . 124. 125. ). quoniam inter principia etiam axiomata et postulata enumerantur ( S. 130 ), eaque es definitionibus legitimue eruuntur ( 5. 128. ) : liquido infertur 10. medita turo innotescere quoque debere modum ex definitionibus axiomata eruendi , * ut om nes principiorum species probe tencat. 212 Logica Pars. II . * 2 Quonam autem modo ex unica definitione ar. iomata et postulata formentur, hic adden dum . Tribus quidem modis id effici posse certum est : scilicet 1. PARTIS OMISSIO NE , nempe quum genus vel differentiam specificam omittimus. E. g. ab hac definitio ne : Invidia est taedium ob alterius felicita tem , omitte genus , et habebitur axioma: Invidia respicit felicitatem alterius : omitte differentiam , eritque aliud axioma : Invidia est taedium 2. INVERSIONE , si definitio in definiti locum substituatur. E. g. Qui er alterius felicitate taedium percipit est invi. dus 3. CONVERSIONE , si aientes pro positiones in negantes convertamus E. g. Qui ex alterius felicitate non percipit taedium , -non esi invidus ; vel eum , qui non est in vidus , alterius feliciiaiis non taedet. Postu lata eadein ratione conficiuntur , si nempe modus exprimatur , quo quid fieri potest : sed ea melius ex realibus , quam ex nomi nalibus definitionibus deducuntur. Sic ex ea dem definitione habebis postulatum : Invidia excitatur , si invido alterius felicitas reprae sentetur. 172. Praestructis ita principiis , opor tet il . ut ex eorum collatione THEO REMATA , vel PROBLEMATA compo nantur , j 12. et unde consequentiae im mediatae sese offerunt , COROLLARIA deducantur , vel 13. ubi maiori explicatio ni locus erit SCHOLIA subiungantur. Cap. VI. De Veritatis Inquisitione. 213 Est enim Theorema propositio theoretica de monstabililis ( $. 73. ) , demonstratio autem ex principiorum collatione conficitur ( C 131 . ) ; ut videre est in superioribus Cap 3 . Sect. 2. et Cap. 4. Hoc modo ex principiis ( §. 171. * confectis erui poterit theorema : Invidia oritur ab odio , et similia . Pari mo do quia Problema est propositio practica ( $. 33. ) , eius solutio et demonstratio ex eorumdem principiorum collatione petitur. Ita ex eisdem principiis orietur problema : Juvidiam in altero excitare ; cuius solutio haec erit Invidia ex odio nascitur. Fac er go ut is, in quo invidiam excitare vis , ala terum odio prosequatur , cuius inde felicita tem ei ostende: ex ea namque taedium per cipiet , adeoque in eo invidia excitabitur. Corrollaria vero tam ex indemonstrabilibus, quam ex demonstrabilibus enunciationibus des duci possunt. Sic ex superioribus axiomatis varia oriuntur corollaria , veluti ergo qui tae dii non est capax , invidus esse non potest : item ex postulato: ergo ubi non adest feli citatis repraesentatio, locum non habet invi dia ex secundo item theoremate ergo qui alterum amat , ei non invidet ; atque ita porro . 173. Haec omnia vero praecepta , ut aemoriae infingantur , brevissimis ample temur regulis , quas , qui sequuntur , shibent 214 Logica Pars II. CANONES. ANicquam meditationem instituas, ipsam quantum natura ipsa fert , exa cte dividito . 2. Ex definitionibus axiomata , item postulata deducito , atque ab his per im mediatas consequutiones corollaria con ficito . 3. Plura principia vel antecedentes propositiones mutuo conferto , et sic theoremata vel problemata efformabis , ex quibus , quae haberi poterunt , erues consectaria . 4. Propositiones - inventas bona me thodo legitimoque nexu comparato , et id agito , ut omnia per demonstratio nes apte cohaereant. 1 * Ita novae orientur veritates , novaque semper ratiocinia fluent. Perinde ' vero est , qua met hodo ratiociniorum series in ordinem rediga tur , modo regulae alias ( $. 141. ) propo sitae rite observeutur. Scol. Sint haee satis de meditatione , ei usque legibus , quae numerosias protra here non fert instituti compendium. Qui Cap. YI. Da Veritatis Inquisitione. 115. vero longius et distinctius meditandi re gulas vellet addiscere , ei Baumeisteri dis sertatio de arte meditandi attente legen da foret , eaque in syccuin et sanguinem vertenda . Interim ad auditorum nostrorum instructionem hic brevem subiicere praxin censuimus , quo facilius artem hanc per discere possint. Qua de re eruditissimiVic ri exemplopi addncemus pulcherrimum . Si quis AMICI characteres sit exploratu. rus , absque librornm auxilio , sequentem instituens meditationen , haec habibit. § . I. Ex casuum sin vularium observa tione g . 124. seq . ) critor Amici DEFI TIO : Amicus est persona , quae nos amat, f . II . Ad definitionis porro notas atten dens quisque videt , notionem amoris de. finitione indigere. Eodem igitur modo. hacc noya definitio eraalur. Sic . amare alierum nihil aliud significat , quam ex alterius felicitatc volup'atem percipere. 6. JIÍ. Ex his definitionibus eo , quo diximus , artificio ( S. 171. ) axiomata de dacantur . Et quidem ex prima definitione ( 1. ) fiunt AXIOMATA. 1. Amicus al terum amat. 2. Qui alterum non amat non est amicus.3.Quicumque obligatur ad ali un amandum , ad amicitiam ei praestan 116 Logica Pars 11. dam obligantur.4. Vbi nullus amor , ibi nulla omicitia. 5. Quamdiu durat amor , tamdiu durat amicitia . 6. Qui efficit , ut ab alio ametur , eum sibi red dit amicum . 7. Quidquid amorem in altero excitat amicitiam foret. 8. Quid quid amorem impedit , amicitiam tollit. 5. IV. Ex amoris defimtione ( f. II . ) ori untur sequentia . 1. Qui alinm amat , ex illius felicitate deleciatur. 2. Quicumque obligatur ad volupiatem ex aiterius fe licitate capiendan , obligatur ad alte rum amandum . 3. Qui iubet , ut volup tatem ex a terius felicitate capiamus , alterum , iubet , ! ť umemus. 4. Quid quid promovet voluptatem , ex alterius felicitate capiendain , promovet amo rem . 5. Qui illum impedit , hunc sis tit . V. Collatis inter se duabus illis de. finitionibus , nascitur. THEOREMA. Amicus alterius feli. citate delectatur. DEMONSTRATIO. Qui alterum a. mat , alterius felicitate delectatur ( s. 1. ) : amicus alteruu amat ( §. III. cud 1. ) ; ergo amicus alte rius felicitaie delectatur. 5. VI . Ex quo inmediata consequutico ne cequentia fluunt, IV. AX Cop. IV . De Veritatis Inquisitione. 217 COROLLARIA. 1. Anicus ergo ex amatae personaefelicitate nullo taedio afficitur. 2. Sed potius ex eius infeli citate taedium sentit. S. VII. In quibus , quum taedii facta sit mentio , perapte addi potest. SCHOLION. Est autem invidus , qui, ex alterius felicitate taedium percipit misericors vero , quem alterius infelici. tatis taedet. $ . VIII . Hinc ergo habentur THEOREMA I. Amicus non est in vidus. DEMONSTR. Invidus enim est , qili ob'alterius felicitatem taedio adficitur ( S. VII. ) : Quod quum in amico non reperiatur ( $ . VI. cor co 11.. ) : amicus " go non est invidus. THEOREMA II. Amicus est mise ' icors. DEMONSTR . Taedium enim percipit x personae amatae infelicitate ) $ . II. or. 2 : ) : quod quum dicatur coinmise atio ( 5. VII. ) : amicus ergo commi eratione tangitur erga personum ama zm . § . IX. Nova rursus inde sequenlur COROLLARIA. 1. Invidus ergo non si bonus amicus. 2. Qui ergo nescit Tom . 1. 218 Logica Pars. Ij. > novae r'e commiserari alterius vices , eumque ab infelicitate , dum potest , non vult eri pere , non se dicat amicum . 6. X. Si meditatio continuetur inde sequentur veritates. Et quidem defi niendo rursus notas voluptatis et felicita tis , maxima enunciationum seges adpare bit. Sint ergo . DEFINITIONES. 1. Voluptas sive delectatio est sensus perfectionis. 2. For licitas est status durabilis gaudii . . XI . Ex quarum prima oriuntur AXIOMAT'A. 1. Delectutio ex aliqua supponit eius bonitatem ac per feciionem , earumque repraesentationem . 2. Quicumque obligatur ad sensum per fectionis in altero promovendum , obli gatur. ad voluptatem in eo excitandum. 3. Oui - iubet primum , praecipit secun dum . § . XII . Ex altera vero fluunt sequentia AXI. 1. Qui alterius felicitate dele ctatur , ex eius statu durabilis gaudii voluptatem capit. 2. Qui alterius statum durabilis gaudii promovet , eius felici tatem promovet. 3. Qui illud iubet , hoc quoque iubet . 4 Quicumque obligatur ad primum , obligatur ad secundum. 1. XIII . Conferantur definitiones cum antecedentibus , indeque nasceutur. Cap. VI. De Veritatis Inquisitione. 219 THEOREMA I. Amicus alterius feli citatem sibi , tamquam bonum , reprae sentat. DEMONSTR. Alterius enim felicita te delectatur ( $ . V. ) : quod quum fie ri nequeat , nisi illam sibi , iamquam bonum , repravsentet ( $. XI., ax. 1. ) . Ergo amicus alterius felicitatem sibi tamquam bonum , repraesentat. THEOREMA II. Amicus delectatur alterius statu durabilis gaudii . DEMONSTR. Quum enim ex alterius felicitate delectetur ( $. V. ) ; felicitas vero sit status durabilis gaudii ( S. X. def. 2. ) : ex hoc patet , amicum, quo que va luptatem percipere, THEOREMA 111. Amicus alterius gauuium durabile sibi , tamquam bonum repraesentat. DEMONSTR. Eius namque statu de lectatur ( per theor. 2. ) , quod fieri non potest , nisi id , tamquam bonum , sibi repraesentet ( $ . X1. as. 1. ) . Er go amicus alterius gaudiun durabile si bi , tamquambonum , repraesentat. § . XIV . SCHOLION. His praemissio succurrit lex appetitus , qua anima id , quod sibi , tamquam bonum repraesen tal , adpetit , et promovere studet . K 2 220 Logic. Pars 11. S. XV. Plurimae hinc propositiones de duci poterunt. Et quidem THEOREMA. Amicus alterius felici tatem , idest gaudium durabile , adpe tit , et promovere studet. DEMONSTR. Omne , quod nobis , tamqnam bonum , repraesentamus , ad petimus et promovere studemus ( XIV . ) amicus sibi alterius felicitatem statum que durabilis gaudii , tamquam bonum , repraeseníat ( $ . XI 1. th . 1. 3. ) : er go ea omnia adpeiit ; et promovere stil det . *. XVI. Ex quo, sponte manant, COROLLARIA. 1. Ergo amicus om nia cavet , quae alterum taedio affi ciunt 2. nec ullam omittit occasionem quai personae amatae iucunditatem et voluptatem promovere possit . S. XVII. Durabilis gaudii porro notio nem evolvendo occurret. DEFINITIO. Durabile gaudium est voluptas eminentior ex possessione ve iarum perfectionum grta . 9. XVI. Ex qua ultro sese off -rt. AXIOMA. Qui alterius gaudium du rabile promovet , eius quoque proinovet perfectiones. 2 Cap. VI. De Veritatis Inquisitione. 221 § . XIX. Atque inde exurget novum THEOREMA. Amicus alterius per fectiones promovet. DEMONSTR. Eius enim gaudium durabile promovet ( $. XV . ) , quod idem est ac promovere eius perfectiones ( $. XVIII. ). F. XX. SCHOL. Est autem legis Natu rae iussum : Tuas aliorumque promove to perfectiones . S. XXI. Jude ergo oriuntur. COROLLARIA . 1. Amicus ergo le gem Naturae observat 2. Nos ergo obligati sumus ad amicitiam colendam , 3. Adeoque,qui homines sibi reddit ini. micos Naturae legem violat. 4. Vo. luntati ergo Divinae: conveniens est , ut aliis simils amici . etc. Haec brevi meditatione compertae sunt veritates, Quod si modilatio aliquamdiu proferretur , dici non potest , quot novae propositiones exurgerent. Huic autem exer citationi si adolescentes adsueverint , aut nostra nos fallit opivio , aut sine multa lectione , brevi tempore , minimoque la bore Philosophi acutissimi evadent. K 3 2 ? 222 Logica Pars IT S E C T I O. II. De librorum lectione. Q" non 174 Vum intellectus noster arctis simis sit limitibus circumscrip tus , atque adeo veritatibus omnibus pro pria meditatione eruendis incapax :facile est and intelligendnm , cur aliorum scripta le genda sint, ut quae proprio marte possumus, ab alis detecta inueniamus. Sed quia non omnia ab omnibus adcurate scri pta , plerique etiam intellectus voluntatis vitio laborant , ideoque errare possunt ( S. 148. seqq . ) : cautio quaedam adhibenda est in legendis eorum libris , ac proinde Lo gicae interest praecepta tradere , quibns in jis ad examen revocandis , dijudicandisqne veritatibus ab aliis inventis aut exaratis mens dirigatur : id quod in praesenti se ctione docendum . 175. LIBER est aut HISTORICVS , aut ŚCIENTIFICVS .Ille , in quo facta, seu enunciationes singulares ; hic , in quo pro positiones universales et dogmata traduntor.* * Hac librorum divisione nulla alia exactior. Quorum eum librorum habemus notitiam , Cap. VI. De Veritatis Inquisitione. 223 nihil , nisi duorum , quae enunciavimus , ar gumentorum alterutrum esse potest obiectum Patet ergo ratio , cur libros omnes in histo ricos , et didacticos sive scientificos distri buerimus. 176. HISTORIA , quum sit rerum quae acciderunt fidelis narratio ( S. 147. ) , facta vero vel Naturae opera , vel Societatem vel fidelium communionem nempe Eccle siam , vel deniqne litterariam Rempublicain spectent , esse potest NATVRALIS , Cl VILIS , ECCLESIASTICA , vel LITTERA RIA . * Rursus quoniam omnium , aut quo rumdam , vel alicuius ex quatuor illis , fa cta refert , dividitnr in UNIVERSALEM , PARTICULAREM , et SINGULAREM. ** * Jarum prima Naturae opera enumerat , altera hominum vices et facta commemorat , iertia Ecclesiae vicissitudines et annalia narrat , po strema vel disciplinarum et librorum , vel eru ditorum vitas et fata omnia refert. ** Historia Naturalis ergo erit VNIVERSA LIS , si omnia in ea Naturae opera eno dentur ; PARTICVLARIS si alicuius tantum classis, veluti ex Regno vegetabili , fossili, ani mali etc. SINGVLARIS si alicuius tantummo do plantae , lapidis, metalli , aut viventis inventio , usus , incrementum etc, narrentur. K 4 224 Logica Pars II. civili , ecclesiastica , et litteraria , de quibus plura coram 177. Quia libri vel scripta ideo . legun tur ut veritates ab aliis inventae et dete ctae discántur ( 5. 274. ) ; ea vero verbis referta sunt , ut auctoris sensus intelliga. tur ( §. 160. ) , idest eaedem ideae ver bis adsignentur , quas Auctor cum iis con iunxit ( S. eod . ) : per se patet genera lis in legendo servandus. C Α Ν Ο Ν. IMN legendis , aliorum scriptis curato , uit easdem notiones cum verbis con iungas, quas Auctor voluit iisdem adfigi. 178. Ex quo legitima consequutione na scitur i . in cuiuscumque libri lectione at tendendum esse ad definitiones , quibus sin gularum significatio determinatur , vel and conceptum ab usu loquendi tributum 11s , quae sine definitione adsumuntur. Et quia claras ideas ac distinctas adquirere si ne attentione non possumus ( 9. 19. ) : se quitur 2. ut ad id potissimum requiratur attentio , crebriorque repetitio , in libris praecipue historicis ut facta facilius me inoriae mandentur. * 9 Cap. VI. De Veritatis Inquisitione. 225 * Vide quae de attentione ac repetitione dixi mus in Part. I. cap. 1. Seol. can. ult. 179. Et quoniam in historia tria potis simum spectantur , nempe veritas , ordo ac finis , facile patet 3. in libris histori cis legendis attendi debere ' ad rerum sive factorum veritatem , ad eorum ordinem et legitimam seriem et ad finem an sci licet liber Auctoris scopo respondeat. > * Pro diiudicanda rerum VERITATE , bislo ricae probabilitatis regulae traditae sunt( $ .152. seqq. ). ORDO vero tuin in locorum , tuna in temporis circumstantiis consistit. Eius ergo legiiimitatem quoad loca suppeditat GEO GRAPHIA , circa teinporis autem seriem CHRONOLOGIA . FINIS demum ex üsdem scriptis abunde patebit , adeoque , an ei res pondeant, ex eorum lectione diiudicari pote rit Historiae nituralis finis est obiecta rario ra adcurate describere , phaenomeni alicuius cuncta notatıı digna , partiunqne nexum di stincte exponere ; Civilis est politices civilis que prudentiae regulas exemplis et factis con firmare ; Ecclesiasticae scopus est , statum Ecciesiae , incrementin , in file costantiain , in profligandis erroribus - prudentiam Su premi item Numinis , in ea conservanda au gondaque Providentiam , 2 gelis , ostendere ; Litteraria ? tandeſ , inveniendi arlena , quam EVRISTICAM vocant , aptis aliaque id K 5 226 Logica Pars II : subsidiis , et veritatum a veteribus invenla rum cognitione perficere. Cognito itaque libri scopo , restat ut attente legatur ( S. 178. ) statimque innotescet , utrum suo fini respon deat. 1 180. De librorum scientificorum lectio ne sat erit , si pauca degustemus. Quo niam in scriptis didacticis methodus reqni rit , ut nullus adsumatur terminus , nisi notionem habeat sibi adiunctam , atque ut ea praemittantur , per quae sequentia in telliguntur ( S. 5. ) : consequens est 4 . ut in iis legendis singulae veritates prius in classes dispescantur , ibique videatur utrum ad principia an ad propositiones iu de deductis pertincant ; deinde 5. ad sin gulas voces et notiones jis ab Auctore ad fixas attendatur ; ( S. 159. seq. ) ac deni que 6. ut legens veritates antecedentes si bi reddat familiares , nedum demonstratio nes in syllogismos resolvat , in quibus vi. deat , si quid doli contineatur. 181. In scriptorum porro didacticorum examine ad eorum dotes potissimum respi ciendum , de quibus sequenti capite age. mus. Id unum porro meminisse juvabit; ad illorum examen conficiendum requiri absolụtam et continuatam libri lectionem , Cap. VII. De l'erit. comm. 227 attenta mque veritatum earumque nexus con templationem : * quae omnia si desint , le ctio dicetur SUPERFICIARIA . * Ad id ergo ineptissimi videntur scioli quidam in sola romanensiiim fabellarum lectione ver sati , qui in dijudicandis per tabernas comoe diis scurrilibus , aut ephemeridibus omnia studia sua contulerunt ; vel adolescentuli vo culis tantum , phrasibusque meinoriae infi gendis adsueti , qui vix e paedagogorum fe rula manum subduxerunt: " Requiritur autem laboris patientia , attentio , mens methodo ac meditationi adsuefacta , non vero in expen ex . dendis rerum corticibus solo sensuum et phan tasiae ductu exercita . CAPUT SEPTIMUM De Veritatis comunicatione, solis sapere , 182 . OVampdoquidem a Platone * monitum non praeclare , non est no bis solum nati sumus , adeoque nec nobis sed aliorum commoda pro movere debemus : veritates a nobis dete ctas ( $. 168. ) , vel quae ab aliis inven tae nobis ope lectionis innotuerunt ( S. 174. ) , aliis proponere Natura obligamur. Qui vero verbis alium ad ignotarum veri talum cognitionem perducit , is eum Do 5 K 6 228 Logica Pars. Ir. CERE dicitur adeoque DOCTOR CO gnominatur. 7 * Ip Ep. ad Archytam Tarentium . Vid. Cic. de Fin . Lib . II. cap. 14. ** Latius hic patet docendi vocabulum , qu am a Cicerone de Offic. Prooem . usurpatur. Id ve ro ex definitione admodum completa prono , ut aiunt , alveo fluit. Ceterum in hoc usum loquendi sequuti sumus : vulgari namque ser mone tritum est , Magistrorum alios esse vi VOS , alios mortuos , qui Scriptorum vel Auctorum nomine distinguuntur , ita ut libros melonymicę magistros mortuos vulgo appel lent. 183. Et quoniam verba vel voce profe runtur , vel scripto exaranțur ( S. 42. ) : patet , duplicem esse docendi modum , vo ce scilicet , atque scriptis ; adeoque MA GISTRUM dici debere , tam eum qui li þros in lucem edit , quam cum qui in A cademiis iuventutem instruit. Speciatim autem in sequentibus eum , qui scripta didactica ( de quibus hic tantum ser mo est ) conficit, SCRIPTOREM vel AU. CTOREM ; eum vero , qui adolescentes ro ce docet DOCENTEM , DOCTOREM , MAGISTRVM dicemus : idque ad evitan dam confusionem , atque inutilem verborum repetitionem . Sed quia doctrinam hanc in dus as dividere instituimus sectiones , nt de utri Cap. VII. De Verit. commun . 229 se esse usque virtutibus ac vitiis aliqua dicere posse mus : nunc , quae utrique communia sunt , dispiciemus. Ad calcem denique capitis quae dam de discentium dotibus ae naevis com pendii loco addemus. 184. Quia vero docents est , alios ad ignotaruin veritatum cognitiovem prducere (( . 182. ) ; cognitio avlein debet certa et distincta ( 1. 115. seqq. ) eaque vel a posteriori ( 116. ) vel a priori ( Ⓡ. 129. ) : consegucas esi 1. ut lectores vel auditores de veritatibus certi reddendi sint , adeoque 2 , indiciis sufficientibus at que inf.l.bilibus ad veritatis cognitionem adducendi ( $ . 1 : 4 . ) . quod ut fiat , 0 portet 5. ut docens ab iis intelligatur , ideoque 4. sit perspicuus ( $ . 10. 42. ) , ad quod requiritur 5. ut artein , in qua versatur , distincte intelligat * ( $ . 24 ) 6. bonam methodum rigide servet ( . 138. seqq . ) , 7. et si quid implicatum confu suinque occurrat , distincte explicet. > * Criterium enim notionis distinctae est , si cum aliis eam possimus per verba communi Care ( 8. 24. ) : nisi ergo distincta artis suae docens cognitione gaudeat , fieri non potest , ut eius praecepta perspicue aliis proponere queat. 230 Logica Pars 11. 187. CONVICTIO est actio , qua al terum de veritate certum reddimus. Quod quum fiat demoustrationis ope ( . 133. ) quisque videt , convictionem sola demon stratione absolvi. * Ex quo liquet 8. do centem alios de veritate , quam docet , debere convincere , ** ac proinde 9. pro babilibus argumentis uti ei non licere : *** nisi res talis sit , ut sola probabilita te cognosci possit . * Quoniam ergo convictio demonstratione ab solvitur demonstratio vero est vel directa vel indirecta , ( 132. ) , vel a priori vel a poste riori ( $. 131. ) : non abs re convictioni ea dem nomina , prout veritates demonstrantur, a Philosophis tributa sunt. ** Vt vero rationis pondus in convincendo ani mum sese insinuet , oportet , ut iHe sit atten tus , in demonstrationibus versatus , et talis ; qui rationum momenta perpendere possit. Quapropter solidis demonstrationibus , non conviciis , irrisionibus , dictisque iniuriam in ferentibus ad veritatem est trahendus. Convi cia nanque odium iramque pariunt, et atten tionem turbant. *** Dici haec solet PERSUASIO , quae quum sit rationibus insufficientibus innixa , convi ctio dici nequit , quippe quae a convictione longe multumque distat. " Hinc vides , convictio sit Philosophcrum propria , perсиг Cap. VII. De Verit. commun. 231 suasio vero Oratorum , qui in investigatione verosimilium argumentorum versantur , quan tum sufficiat ad caussam probabilem redden dam , de quo conferendus est Cicero de In vent. cap. * 186. SOLIDITAS est completa artis, quam profitemur , methodique cognitio, Hinc ergo patet 10 maximam et praeci puam doceotium dotem esse soliditatem , * adeoque 11. litteratos superficiarios es se ad scribendum aeque , ac docendum ineptos . * Vitium vero soliditati oppositum in speciali bus tractationibus infra explicabimus. Ad eas itaque progrediamur, SECTIO I. De Librorum dotibus. IBER , in quo veritates continen tur , SCIENTIFICVS dicitur ( . 175. ) , alio nomine SCRIPTUM DIDACTICVM . Eius dotes sunt SOLIDITAS , PERSPICVITAS, METHODVS , et SVFFICIENTIA . 188. SOLIDITAS consistit in principio rum firmitate , ac deinonstrationum stabi 232 Logica Pars II. bilate . Solidus ergo dicitur liber 1. si eius dim principia certa fuerint atque indubia ( $ . 150. ) , 3. si propositiones singulae rig de sini demonstratae , 3. si bona me thodus in demonstrando adbibita ( S. 138. seq . ) , 4. pec in demonstrando cir culus irrepserit ( S. 133. * ). * * Si vero bonae methodi leges fuerint negle ctae , tunc liber SVPERFICIARVS dice tur. Huiusmodi vero libris Rempublicam ca rere litterariam , foret maguopere optandum . 189. PERSPICVITAS in verborum pro prietate , iustaque eorum cum ideis pro portione sita est . Verborum PROPRIETAS es'git , ut voces omnis secundum usum loquendi fixo sign ficatu adbibeantur ( S. 46. ) , adcuratisque definitionibus deter spineniar ( S. 5. ). Iusta verborum cum ideis PROFORTIÓ requirit , ut liber non sit prolixior , nec brevior , quam scopo SIO conveniat. * Quemadmodum enim prolixitas verborum mul titudine mentem obruit : ita et nimia brevi tas Auctoris sensum occultat , adeoque am bae oliscuritatem pariunt, scilicet vitium per spicuitati oppositum Vid. Heinec. Fundam . Stili culiior. Part. S. cap. 2 § . 50. Cap. VII.De Verit. comm un. 233 > 7 nexu 190. METHODVS in eo est ut veri tates ex veritatibus et principiata , ut aiunt , ex principiis legitimo et continuo sint deducta , nihilque confusionis vel perturbationis inveniatur ; denique si ea praecesserint , per quae sequentia intel. ligi possunt ( $. 141 ). 191. SVFFICIENTIA tandem id exigit, ut liber sit COMPLETVS , idest veritates et propositiones exhibeat Auctoris fin i suf ficientes : qui namque finem non ahso lvit , INCOMPLETVS adpellatur. * Longum valde foret , si sufficientiae particu lares characteres , hoc est fines lot tantorum que librorum percurrere vellemus. Sufficiat tamen generales eiusdem notas evolvisse : id enim ex attenta cuinsque libri lectione quisque poterit diiudicare. 192. SYSTEVIA est congeries verita tum inter se connexurum , et a prin cipiis suis legitime deductarum . Et quia id quatuor , quas recensuimus ( S 188 . S :99 . ) , dotibus absolvitur : hinc est , ut Logici dicant , librum quemcumque scien titicum systematice scribi oportere. * Non omnes tamen qui libros scribunt systema conficere possunt ; sed ii tantum qui veritates a se detectas , et ad eumdem 234 Logica Pars IT. > scopum tendentes in libros referunt. Eorum autem , qui alienis laboribus insudant , alii sunt COMPILATORES , qui aliorum opera hinc inde dispersa colligunt, atque in lucem edunt , mulla ordinis habita ratione ; E PITOMATORES qui brevius aliorum scripta prolixiora componunt. Et hi qui dem reprehensionem numquam , quandoque vero laudem ( illi praecipue ) ab eruditorum universitate reportant. Sunt vero quidam , qui aliorum scripta suffurantes ea typis man dant , impudentique fronte suo nomine inscrie bunt , iique PLAGIARII nuncupantur. De his autem quidnam dicendum , sit , omnes no runt. SECTIO II . De Doctorum virtutibus et vitis. 193. DOCTO OCTOR appellatur , qui alios voce ad rerum ignotarum co gnitionem perducit ( S. 183. * ) , cos de veritatibus , qnas tradit , certos reddit ( $. 184. ) , atque convincit ( S. 185. ) . Èius virtutes partim ab inte !lectu , par tim a natura , partim a voluntate penden tes , sunt quatuor : ab intellectu SOLIDI TAS , et in doendo PRUDENTIA ; a na tura DOCENDI DONUM ; a volnntate ve ro AMOR. De singulis pauca disquiremus. Cap. VII. De Verit. commun . 235 194. Ex doctoris definitione ( F. 193. ) sequitur 1. ut generales docentis characte res ( §. 184. ) possidere debeat is , qui doctoris munere fungi vult ; adeoque 2. prima et praecipua eius virtus sit ŠOLI DITAS qua fit 3. ut res abstractas et intellectu difficiles exemplis illustret , at que propositionum omnium sive a se , si ve ab aliis enunciataruin analysin instituat ( 9. - 140 . ) . > * Nisi enim exemplis ac similitudinibus res dif ficiles illustrentur, aegre ab auditoribus au dietur , quibus abstrahendi ars vel ignota prorsus est , vel laboriosa : adeoque taedium concipientes attentione carebunt nihilque intelligentes doctorem fine suo frustrabunt. 195. Quia vero doctor auditores suos de veritate cerlos reddere debet ( S. 184. ) ; ad certitudinem autem ducit demonstratio ( $ . 133. ) : consequens est 5. nt scientia praeditus ( S. 2. ) , verborum facilitate in fructus ct ad rationem de omnibus red dendain promlus esse debeat . Et quia au ditores convincendi sunt ( $. 185. ) , et ad hoc in eis attentio requiritur ( § . eod. ** ) : patet 6. Doctorem DOCENDI DONO in. signitum esse debere , idest dicendi promti tudine et suavitate , quo deficiente , ad proprium munus obeundum ineptus erit. 236 Logica Pars II. parvum in eo 9 a do * Vt enim auditor sit attentus , cavere debet qui eum docet , ne taedio, eum adficiat. Tae dium autem haud excita bit , si verborum inopia , dicendi infelici tate , animique imbecillitate laboret. Eo nam que casu non modo attentionem minuet sed et illius ludibrio se exponet. Qui ergo se huiusmodi suavitate ac promtitudine senserit destitutum , ei auctores fuerimus , ut cendi munere se abstineat , si operae preti um perdere nolit. 196. Quoniam autem non eadein omni bus est adolescentibus perspicacia , que non tam voce , quam exemplo erudiuntur : liquido infertur 7. ut doctor facoltate gau deat doctrinas ad discentium captum ge niumgne adcommodandi . ac media ad fi nem rite disponendi, nec non 8. in ex sequendis praeceptis auditores manuducat, seque iis pracheat antecessorem : praecipue veio 9. si in moralibus vitaque civili ver setur institutic , animum ipse prius ad vir tutem instruat, ut ad hoc vivum exemplar omnes conformari studeant. * Et hoc est, quod dici soiet PRVDENTIA IN DO CENDO. * Si namque docentis actiones a praeceptis dis crepent , nequicquam laborum suorum fru ctum exspectabit , et adolescentes exemplum potius malum , quam bonam vocem sequuti Cap. VII. De verit. commun. 237 nihil , praeter praeceptoris imitationem , prae se ferent : quum bene monuerit Iuvenalis : Omnes duciles sumus pravis ac turpibus imi tandis suos . S 197. Postrema doctoris virtus eaque magni momenti, est AMOR erga Quum enim in erudiendis pueris aut ado lescentibus permulta opus sit fidelitate inserviendi promtitudine , patientia patientia , et labore haec auien omma nisi ab iis , qui nos amant , sperare non possumus : recte infertur 10. doctorem sincero audi tores suos amore prosequi; adeoque 11 . et studio ; 7 commoda promoveadi adfcctum esse debere. eorum * Quam necessaria sit haec in doctore virtus , ex sequentibus alimde patebii. Si namque amor deficiat , et studium deerit disceniium utilitati inserviendi : ac proinde pro doctore exsurget mercenarius vel utilitati , vel existi mationi propriae consulens; et tanc nec morun ratio umquam habebitur , et omnes lucri fa cendi artes promovebuntur. Si haec omnia ponantor , habebimns magistrum , vel leo poribus inservientem , in muneris exercitio ne gligentem , timidum , sui dumtaxat studio abreptum , et ad vilissima quaeqne facilem ; vel inaccessibilem , clatum , ' omnia sibi per mitientem , quandoque etiam garrulum , ét e 238 Logica Pars II. cathedra , tamquam e suggestu , aliorum no mina lacerantem , quo tutius possit de suis virtutibus declamare. 198. Si virtutum quas recensuimus opposita evolvautur , illico doctorum vi tia ad parebunt, quae breviter enumera bimus. Eorum primum et praecipuum est IMPERITIA , idest artis methodique-igno. ratio . Huius effectus sunt 1. obscuritas , qua fit , ut talis doctor terminis inanibus , vagis obscuris , nec recte definitis sit con tentus , resque difficiles exemplis illustrare nequeat : 2. confusio quae methodi negli gentiam , analyseos ignorantiam , ac con vincendi impoientiam parit : 3. docendi ineptitudo ; quum enim ars ignoratur et methodus , deficit prompitudo et suavitas , quibus ducendi donum absolvitur * ( S. 95.) : 4. molesta prolixilas , aut obscurabre vitas ; ignorata namque arte vocabula quoque technica ignorantur, quo fit , ut vel inanibus circumloquutionibus, vel paucis et insufficientibus rei explicandae verbis uta tur: 5. superfluorum tractatio et necessa riorum omissio , quam veram ignorantiae causam esse ait Sencea ( S. 103. * ) : 6. ser monis barbarics , cui proxima est obscuri. tas et taediuin , adeoque ad minuendam ten dit attentionem. Cap. VII. De verit. commun. 239 * Non desunt equidem , qui naturali quodam suavitatis defectu laborantes nec genio , nec captui auditorum se accommodare sciunt , li cet doctissimi sint et omnimoda, eruditione praediti. Naturalis autem haec imbecillitas non inter vitia sed inter defectus est referen da, adeoque imperitia dici neqnit. Quamvis enim huiusmodi doctoribus lepor desit : me diorum tamen excogitatio aliaqne pruden tiae subsidia praesto sunt. Ineptitudinis ergo caussa non alia adsignari debet , quam impe ritia , scilicet soliditatis absentia. > 199. Alterum doctoris vitium a primo oilum ducens est IMPRVDENTIA in do cendo , quae in caussa est , ut auditorum Caplui genioque se adcommodare , atque media ad finem ducentia excogitare , ac proinde animis morbo aliquo laborantibus mederi nesciat. * Quae enim prudentia in imperito ? Imprudentiae quoque debetur illa paedagogo rum imbecillitas , qua inter se invicem de futilibus inoptisque rebus decertantes , vel aliis invidentes discentium animos adversus aemulos stimulanti. et ad pueriles irrisiones dicacitatesque concitant : quo fit , ut ipsi in spretum et abietionem incidant, adolescentes contra pessimos , audaces , ridiculosque mo res induant. 240 Logica Pars II. 200. Ad voluntatis vitia , quae amorem excludunt , referuntur : 1. AMBITIO , si ve nimia gloriae laudisque cupiditas , qua fit , ut vana eruditionis, autº eloquentiae ostentatione , nimioque sermonis fuco di sciplinarum praecepta non explicentur , sed implicentur , propriaeque existimationi potius , quam discentium utilitati doctores consulant. - 3. AVARITIA , quae omnia trabit commodum efficitque , ut sola sit utilitas iusti prope mater et aequi : ** 3. VOLVPTATIS CONSE CTATIO , quae ignaviam , laboris im pa tientiam oilierique neglectum parit , atque soliditatis defecium arguit , quum bene monterit Genuensis .noster : difficile esse reperire hominem vere doctum simul autem et mollem , ad suum > * * * * Inde quoque fluxit Cynicus iile mos , et ef fraenis alios lacerandi consuetndo , quae in caussa fuit , ut de quorumdam adolescentum petnlantia ad satyras proclivium emunctae nae ris homines conquesti · gint : videbant enim pravam consuetudinen a pessimo doctorum exemplo vatan in naturam paullatim ac cor ruptionem abituran Ex codem tandem fons te manat ctiam illa docentium praesumtio , qui , ne discipulus supra magistrum esse vie deatur , vel aliquot sublimiores doctrinas sla Cap. VII. De verit: commun . 241 bi solis reservant , vel sublimia auditornm in genia deprimunt ac despiciunt. Praeterquam quod ambitio in doctoribus novitatis amorem gignit , eosque opinionum singularium et ab surdarum , saepe etiam impietatis studiosos efficit : id quod maximo adolescentihus detri mento est , praecipue quum auctoritatis prae indicium altius in iis radices agat. Vid Hei nec. Ethic. l. 77. ** Quando quis avaritiae studet , non aliorum , sed sua tantum commoda promovet , idque per fas an nefas , nihil sua referre videtur. Hinc auditorum quosdam opibus pellantes , vel praeceptorum gratiam muneribus ementes reliquis praeferunt, eos seorsum instruunt , ac speciali cura in aliquibns reconditis rebus erudiunt, eaque praedilectione prosequuntur , ut se aliorum odio , invidiae vero illos expo nant, adeoque nihil neque hi pro . ficiant. *** Art. Logicocritic. Lib. I. cap. 3. 18 can 12. Voluptati nanque dediti plerumque sunt ignavi , desides , et laboris impatientes ; atque inde fit , ut non satis praeparati ad doces dum accedcntes in lycaeo quidquid in buccain vererit effutiant, et quia ex abundantia cor dis , ut Servator ait , os loquitur , bonos persaepe mores verbis factisme corrumpant. Delicatuli isti suat etiam meticulosi , adeoque veritatem , quam alias intrepido vultu , si ri te munere suo fungi vellent , dicere debe ne aliorum indignationen incurruni Tom . I. L neque illi reni , ) 242 Logica Pars II. aut dissimulant , aut tegunt, aut ( quod val de dolendum ) foede corrumpunt. Praeterea in huiusmodi hominibus ridicula quaedam et thrasonica reperitur ambitio , scilicet paedan tismus', quo furentes nusquam , nisi de suis rebus gestis plurima exaggeranti, auditorum , que risui se exponunt. 201 • Superest , ut doctrinae usum do etorumque officia exponamus , ut si qui munus hoc inire cupiunt , bene incipere , feliciusque prosequi possini. Quicunque cr go ad istruendam iuventutem animum ad. pellis , hos diligenter observato : CANON ES. Avditores eligito perspicaces, mui toque supientiae umore Nagrantes. Eo rum porro attentionem excitato sae pius , ac vitia , quibus eos laborare per cipis , prudenter sensimque corrigito. 2. Doctoris munus , nisi solida artis methodique cognitione imbutus , ne te mere suscipito : idque summa fidelitate, prucuttia , ac sincero erga discentes amore absolvito. 3. Adolescentes in moralibus civili Cap. VII. De Verit. comm . 243 busque disciplinis non tam voce , quam exemplis erudito. Evidentissimum numiz que , teste Augustino , docendi genus est subiectio exemplorum . 4. Religionis amorem , morumque in tegritatem in discentibus foveto , neque te illis familiarem nimis reddito , ne , excusso subiectionis fraeno , doctores parvipendentes nihil proficiant, et ad pessima quaeque praecipites ruant. " , SECTIO III . De Discentium dotibus ac naevisn's 202 , Am de dotibus IAm vitiisque discça tium pauca apperidicis loco ad damus. Eorum est de veritatibus certos reddi ( S. 184. ) ; solidache imbui co gnitione ( ) . 182. ) , quae non nisi es claris distinctisque oritur notionibus ( $. 148. ) . Ad claras vero ac distinctas ideas adquirendas requiritur attentio ( S. 19 ) et libertas a praeiudiciis :( S. 111. Schol. Can . 2. ) . Quidquid ergo attentionem tur bat , vel praeiudicia fovet , ab iis abesse debet . 203. Priina ergo et maxima discentium L 2 244 Logica Pars. II. dos est BONA NENS , * 2. DOCILITAS, ** 3. ATTENTIO , 4. sincerus erga stu. dia et docentes AMOR , *** 5. LABO RIS PATIENTIA et otii fuga , + 6. de. nique ANIMI' SOLITUDO . It * Bonae mentis vocabulo intelligimus non mo do naturalem ingenii perspicaciam , cuius de fectus hominem reddit cognitionis incapacem , verum etiam animum bene educatum vcrae que Relligionis amantem : quum Divino oracu lo monituin sit ( Psal. 190.91. ) initiuin om nis sapientiae esse timorem Domini. ** Hoc est libertas a praeiudiciis ,ut supra di clum est ( S. 202. ), animique inclinatio ad quaecunque praecepta ediscenda , et ad pra xin adplicanda. ID adeo * Si namque Doctores et studia amemus , his sedulam navamus operam , illosque atter te auscultamus : si vero amor hinc absit , taedium supervenit . , attentio minuitur , que aut parum aut nihil in studiis profie mus. | Laboris enim impatientia ignorantiae cause est , ut dixiinus ( $. 105. ) ; quoniam veri tates vel propria meditatioue vel Aucts rum lectione inveniuntur ( l. 167. ) , med tatio vero perinde ac lectio laborem cai gunt , ut ex superioribus abunde constat. > Cap. VII. De verit. eomm. 245 # Multitudo namque non modo praeiudicio rum fons est ( S. 121 Schol. Cap. 8. ), sed at tentionem quoque distrahit aut saltem mi nuit : adeoque solum oportet esse , qui sa pientiae sentit amorem . 204. Ex iisdem principiis ( S. 202 . sponte manant discentium vitia , qualia sunt 1. Religionis spretus , quem conse quitur voluntaria praeiudiciis adhaesio , 2. mentis hebetudo , 3. attentionis distra ctio , 4. otium et laboris impatientia a dolescenlibus familiarissima , 4. aversio a studiis vel doctoribus , 6. denique spe ctaculorum , multitudinis , et sodalita tum amor , quo fit , ut attentio distraha tur ( $ . 40. Schol. Can. 5. ) , et ad voluptatem inde ac perditionem praccipiti Cursu ruant. Schol. Quae de discentium officiis tra lendae forent regulae , eae ab eadem do trina huc usque exposita facile deduci po erunt. Quapropter hic a canonum addi tione con mode abstinemus. 246 Logica Pars II. CAPUT ULTIMUM De litterario certamine. i 205. ERTAMINIS LITTERARII no Emine intelligimus quascumque disputationes , quae pro veritatis disqui sitione vel diiudicatione instituuntur. Hae disceptationes similiter vel scriptis , vel vo. ce liont : et quidem SCRIPTO , vel alio rum errores confutamus , vel nosmet ab eorum imputationibus defendimus: VOCE autem rationes utrinque conficiuntur , et ad examen revocantur. Si ergo alterius errores scripto detegantur , actio haec dicilnr CONFITATIO ; si pro positiones ab alterius impugnatione vindicen- , tur , DEFENSIO , si denique coram disce platio instituatur , propio nomine DISPVTA TIO adpellatur. De harum qualibet diversis sectionibus agemus. S E CTIO I. De Confutatione. 208 . qua alium erroris convincimus. Ex qua definitione patet 1. confutantem de Cdium erroris convincimus.'Ex Cap. ult. de litt. certamine. 247 bere falsitatem propositionis , quam alter pro vera asseruit demonstrare , idque a priori vel a posteriori , directe aut apo gogice ( $. 185. * .) , 2. indiciis sufficien tibus , hoc est principiis demonstrandi cer tis ( $ . 130. ) ei utendum esse . ** Etquia eadem propositio non potest esse simul vera et falsa ( alias in contradictionem in pingeretur ) : evidens est 3. propositio . nem legitime denionstratam confutari non posse , adeoque. 4. eius demonstratio . nem esse contrariae confutationem . * Antequam vero confutatio instituatur - > opore tet STATVM QVAESTIONIS conficere , idest verum Auctoris sensum intelligere , ut propositionem falsam ex ipsius Auctoris men le demonstret. Eo enim ipso vitabitur LO GOMACIIIA , qua propositio vera impetitur, cuius veritas , licet ab adversario sit cognita , aliis tamen verbis expriiuiiur et impugnatur, adeoquc insurgit quaestio de verbis . Vid . Weienfelsium de logomachiis eruditorum . ** Si vero indicia fuerint insufficientia , scilicet principia probabilia et precaria ,tunc non con L'utilis , sed IMPVGNATIO dicetur. Impugnari tamen potest , nempe dubiis au dificultatibus quisbusdam subiici , ut eius ve L 4 348 Logica. Pars II. ritas clarius elucescat, nec ulla remaneat op positi suspicio , id quod infra in Seet. 3. docebimus. 207. Quoniam confutatio ost convictio ( S. 206. ) ; haec autein requirit , ut con vincendus sit attentus , nec adfectus in eo attentionem turbantes exciteptur ( $. 185. ** ) : liquido infertur 5. confutantem ea omnia quae attentionem in altero per turbant , atque adfectus excitant , vitare debere ; consequenter 6. a conviciis , ir risionibus, vel consequeniiis periculosis, quae confutandi famam laetlunt , abstinen dum esse. * Sunt autem PERICVLOSAE huiusmodi CON SEQVENTIAE , quae non quidem ex genui no Auctoris sensi , sed ex confutantis opi nione eruuntur , quaeque non veritatis de fendendae gratia deducuntur , sed ut adver sarii fama in discrimen vocetur , isque alio rum ludibrio exponatur. Harum porro con sequentiaruin confectores proprio nomine CONSEQVENTIARII vocantur. 208. Qaum ergo consequentiae pericu losae aliorum odium Auctori concilient ( $. 207. * , ) eique invidiam creent : non abs re a Philosophis argumenta ab invi L4 1 + Cap. ult. de titt. cerlamine. 249 * dia fuerunt appellatae. Ex quo patet 7. ARGUMENTUM . AB INVIDIA ductum in confutando sollicite esse vitandum ; a deoque 8.non abs re consequentiarios a Wolfio PERSECUTORES cognominari . * Logic. Lat. pag. 752. Idque iure merito . Nam confutator vere dicitur , qui veritatem ab al terius paralogismis vindicare studet. At qui non veritatem , sed adversarii famam perse quitur , nullo inodo confutator dicendus est, sed alterius persecutor, quia id non rationis auxilio , sed invidiae stimulo perficit. Schol. Quoniam itaque in confutante solius veritatis amor exigitur : ut in con futatione nihil vel minimum peccetur , hos qui sequuntur , servare curato . CAN ONE S. I. A, D confutandum solo veritatis a more , non odio adversus alte rum ductus accedito . Adversarium soli dis rationibus non conviciis , dictisve famae nocentibus de errore et falsitate convincito . 2. Si obscuro impropriove stilo ad edəssarius scripsit , ut dictionem corria L 5 250 Logie. Pars II. gat , seque intelligendum praestet , ad wertito . 3. Si quid ab altero in demonstran do peccatum , sive principia falsa sint, sive connexio illegitima , cuncta distin cte modesteque patefacito . 4. Demonstrationis rigidus custos principiorum diligens investigator esto , ne tibi ab adversario nota inuratur. E tenim TURPE EST DOCTORI , QUUM CULPA RE DARGUIT IPSUM . SECTIO II . De Defensione. D EFENSIO est propositionis ab alterius impugnatione vindi catio . Ex eadem ergo definitione sequitur 1. ut propositio legitime confutata defen din non possit , ut et 2. ad defensionem propositionis sufficiat eius veritatem solide demonstrare , aut 3. si de terminis tan tum quaestio sit , eos adcuratis definitio nibus determinare. 210. Duobus vero modis defensio insti taitur. Vel enim propositionis veritatem ab alterius impugnatione vindicamus , vel Cap . ult. De litt. ccrtumine. 251 impugnantis errores itidem detegimus . Pri mae classis seripla dicuntur APOLOGE TICA ; alterius vero POLEMICA vel E RISTICA. * jin , * Horum quidem scriptorum minorem num rum Respublica optaret litteraria. His nam que nec veritas invenitur , nec ratio perfici tur , sed contentiones animique perturbatio nes aluntur , nulla prorsus utilitate, magno autem Societatis , ac iuventutis studiosae malo. ? 211. Defendenti ergo , ne a recto. aber ret , Sequentes proponimus. , C A NON E S. 1 . PhoRopositionem a te légitime demon Stratam , aut notionem cum ver bis rite ' conjunctam ab alterius cuiusvis impugnatione ne defendito. Pro të nam que evidentia pugnabito ? ? 2. Eius , qui te maledictis conviciis que laesit , scriptis modesto respondeto silentio . * la cedendo victor abibis. * Si namque simili stilo , respondeas , nullum operae pretium facies , adversarii petulantiam temeritate lua iustificabis , inque idem vitium incides , quod in alio reprehendis. 252 Logic. Pars II. - 3. Quidquid ab altero tibi impugnari sentis , in eo tua versetur defensio. * Si vero argumentis ab invidia periculosis que consequentiis ab aliquo persecutore adfectus fueris , sat est eius malitiam et nocendi studium ostendere teque commiseratione potius , quam ira per citum perhibere. * Si ergo deverborum sensu quaestio sit , eum te explicasse sufficiet : si principia impugna tor urgeat eorum certitudinem ostendas oportet : si in demonstrationibus te ar guere velit , earuin legitimam connexiouem prae oculis ponere ; si vero aliqua consequen tia absurda tibi imputetur , aut ipsius conse quentiae veritatem , aut eam ab adversario non recte deductam , demonstrare debebis. ** Quod si persecutor obscurae famae sit , te tacente veritas ipsa loqietur , tuaque mo destia impudeutem adversarium confusione " obruet. SECTIO III . 7 212. , 18. De Disputatione. A D veritatis tandem disquisitionem accedamus , quae non scripto , sed voce fit , quaeque disputationis no Cap. ult. De litt. certamine. 253 mine venit . Est igitur DISPUTATIO -aru ritatis alicuius discussio voce facta. Ea tribus ' personis absolvitur , quarum una propositionem'impugnat , altera eamdem defendit , tertia vero huic suppetias fert. * Adeoque qui veritatem difficultatibus du bisque implicat , OPPONENS ; qui vero eaka ab eiusmodi impugnatione vindicat , DE FENDENS, vel RESPONDENS ; qui deni que huic aliquid adiumenti adfert , PRAE SES aupellatur. 1213. Ex qua definitione liquet 1. di- , sputationem esse impugnationem proposi tionis veraen eiusque. defensionem ; ideo que 2. , utramque demonstratione absol vi , ut disputantium alteruter de veri tate convincatur ; quare 3. quidquid ge neratim de convictione dictum ( $. 185. ), de disputatione etiam intelligatur , prae cipue vero 4. status quaestionis formandus ( S. 206. * ) , et 5. oportet , ut lingua loquantur clara et intellig :bili , hoc est amboruin captui adcommodata 6. ut u trique nec animus nec lingua deficiat. Su per omnia autem 7 affectibus carcant , odio , praesertim et invidia, * * Non enim ad rixandum , sed ad disputandum 254 Logic. Pars. II. descendunt. At affectus convicia iniuriasque pariunt , quibus attentio turbatur ( S. 207. ): ac proinde a disputantibus louge debent ab esse , ne ira odiove perciti tantum absit ut veritatem inveniant , ut potius .a convicis ad manus transeánt. 314. Ex eadem definitione fluit 8. di sputantes debere in terminis contradicto . riis versari , hoc est ut idein ab uno a d. firmetur , ab altero negetur'. Et quia idem subiectum in contradictione requiritur ( Þ. 78. ') ; eruitur 9. disputantes debere in terminorum notionibus convenire: quapro pter 10 si verborum sensus- lateat , eorum explicationem a respondente peti posse, ut in claris distinctisque rebus incidat contro versia, ct ' sic logomachiae vitentur ( " f. 206. :) 215. Disputatio vel' ACADEMICA est , vel" DIALECTICA . * Illa continuato ac paene oratorio dicendi genere , haeć syllo gistico more conficitur . In illa opponens disscrtatione quadam propositionis veritatem impugnat , respondens contra ' eodemstilo obiectiones diluit , ihesiique defendit ; in hoc vero syllogisniis aliisque ratiocinandi modis chunciationem opponens inpugnat , ' et ex Cap. ult. De litt. certamine. 255 adverso respondens ratio cinia ad trutinam revocans propositiones veras concedit , falsas negat , dubiasque distinguit, eoque progre diuntur , donec ad principia perveniant. ** * Addi potest methodus disputandi SOCRATI CA, quae Opponentis interrogationibus , et Defendentis responsionibus dialogico stilo ab solvitur. Sed quum ea iam pridem ab usu recesserit : ab eius explicatione merito ab stinemus : in ipsis tamen praelectionibus , quae de ill a dicenda forent , paucis expe diemus. ** Vides ergo methodum Academicam ad eru ditionis et eloquentiae ostentationem in Aca demiis prae se ferendam unice inventam esse. In disputando autem , quum homini pede stanti in uno ñec eruditio , nec verborum copia praesto esse possit , Dialectica metho dus merito praeterenda, 226. Vtcumque vero disputatio instituatur invabit disputantiirin munera paucis expo nére : id quol sequentibus exequemur re gulis. Et primo quidem amborum , dein de opponentis; postremo respondentis mu nia recensebimus . Quisquis ergo ad dis putandum accedis , hos religiose castodito : - 256 Logic. Pars II. CANONES 1 . Phim Rimum omnium controversiae sta tum conjici ! ) . Nihil porro , nisi terminis claris fixisque expressum , in e am incidito . Obscura quaeque explica to . 2. Dispu'ans adfectibus vacuus , veria tatis tantum amans, eiusque invenienda cupidus esto . Cuncta modeste, suaviter , amice proferto . Convicia et dicta mor dacia , velut angiem , fugito . OPPONENTIS hae fere partes sunto . 3. Quacunque meihodo thesin aliquam adoriris , syllogisticam artem cuidi ha beto . Argumentu solida non sophismata ineptasve fallacias , proponito . Conclu sio thesi impugnatae semper e diametro contraria esto 4. Si quid a respondente tibi propo nitur explicandum , explicato : si vero probandum , tamdiu syllogismorum , au xilio probato , donec ad principia per veneris . - 5. Ad singula respondentis verba et distinctiones attendito . Si illa obscura sint, illi explicanda dato ; si vero clara , Cap. ult. De litt. certamine. 257 novas exceptiones , prout res tulerit , contra formato. Praecipue videto , si ad versarium ex assertis suis convincere et refutare, proprioque , ut aiunt, gladio iu gulare possis * * Et hoc est , quod vocari solet ARGVMEN TVM AD HOMINEM , de quo tamen videa tur lo. Lockius de intell. bum . IV . 17. , qui eius insufficientiam in vero inveniendo et de bilitatem ostendit. Nos autem tantum in ex ercitationibus litterariis , quae coram fiunt id commendamus : de veri namque investiga tione fusius supra tractavimuis. RESPONDENS demum id sibi negotii sciat praecipue datum . 6. Argumentum opponentis prius repe tito , deinde sedulo perpendito , num de bila gaudeat soliditate . Praenissarum quae tibi dubiae videbuntur , probatio nem postulato . 7. Syllogismum in forma peccantem totum reiicito. Si haec bene processerit materiam ad examen reyocaio . Propo sitiones falsas negato , veras concedito, dubias vero distinguito : sed de omnibus rationem reddere memento., ne ridiculas, evadas . 258 Logic. Pars. ii. 本 Perridicula ergo est illa Scholasticorum regula: Semper nega , numquam concede raro distingue. Si namque casu neges , duo rum alterum exspectare debebis , vel ut ne gationis caussam adferas , vel ut lucem quo que neges meridianam : utrumque homini sen sibili acerbissimum . . 8. Si oppositae propositionis impossi bilitatem demostrare possis ; nihil ultra oneris habebis . Si vero in auctoritate probatio ' versetur : sat erit adversarii te.ctus obscuros claris auctoritatibus re fellere . 9. Caveto, ne propositionem concedas, in qua adversarius struxit insidias : ne cx eius admissione incidas in laqucos. Schol. Ceterum disputandi regulac usu magis ct exercitio , quam praeceptis , ad discuntur ' . Si tamen dicendum quod res est , in huiusmodi litterariis contentionibus von soliditas , sed promtitudo , immo ve ro impudentia valet et veritas amittitur potius , quam invenitur : Qua de re vide inus eruditos doctosque viros raro admodum ad disputandum descendere. Legatur Bud seus Obseru . in Plit. instrum . Pur: III. Cup . 3. g. 11.